Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Deyir ki:- “Teatr ali sənət növü olduğu üçün bir növ, elitar sənətdir. Bu sənətin kütlə üçün olması fikri isə, kommunist ideologiyasının yanlış lozunqu idi. Yadınızdadırsa, bir zamanlar deyilirdi ki, səhnə həyatdan bir pillə yuxarıdır. Amma, mən deyirəm ki, sənət xalq üçün, kütlə üçün deyil. Doğrudur, bu gün tamaşalara müxtəlif tamaşaçılar gəlir, zallar boş deyil, amma məqsədli tamaşaçı yox dərəcəsindədir. Yəni tamaşaçıların əksəriyyəti nəyəsə baxmağa gəlsə də, konkret zövqü və sənət mühakiməsi olanı azdır. Tamaşaçı sənətə əyləncə növü kimi baxırsa, o, tamaşadan heç bir ideya, mesaj ala bilməz...”

 

İti zəka, zəngin bilik, dərin təfəkkür, hadisələri araşdırmaq qabiliyyəti, hadisələrə mükəmməl şərh vermək, parlaq istedad hər insana nəsib olmur. Onun ərsəyə gətirdiyi bütün sənədli televiziya filmlərində, səhnə əsərlərində bu keyfiyyətlər açıq-aşkar görünür…

 

“Hər bir millətin mədəniyyət göstəricisi onun teatra münasibətilə ölçülür. Musiqidə isə bu əsasən simfonik musiqinin dərki kimi qəbul edilir. Burada bir həssas məsələ də var, “haradan filan qədər pul qazana bilərəm”i düşünən adam üçün “Tik-Tok” daha çox maraqlıdır. “Harda daha çox əylənə bilərəm?” deyən insan üçün gecə barları, restoranlar və s. daha cəlbedicidir. Onun üçün teatr və sənət rakursu cəlbedici deyil. Yəni əylənmək, dincəlmək düşüncəsində olan adama teatr təfəkkürü, zövqü yaddır. Digər tərəfdən isə, dövrün zaman anlayışı, vaxta münasibət baxımından bu gün tamaşaçını teatrda saxlaya bilmirik. Məcburiyyətdən tamaşaları qısa zaman çərçivəsinə görə hesablayırıq. Əvvəllər 3 saat, 4 saat nümayiş etdirilən tamaşalarımız vardı. İndi məcburiyyətdən 1 saat, 1 saat 30 dəqiqə, uzağı 2 saatla kifayətlənirik. Tamaşaçını iştirakçıya çevirmək cəhdi mənim əsas istəyimdir. Ötən vaxtlarda bir təcrübə etdim: tamaşanın ən gərgin yerində tamaşaçıdan reaksiyanı almağı yoxladıq. Yəni görüm, bu tamaşaçı səhnəni necə və nə dərəcədə qavrayır? Reaksiyalar heç də teatrı anlayan, sənəti dərk edən tamaşaçıdan xəbər vermirdi. Bizdə emosiyaya təsir var, amma mən şüura təsirdən bəhs edirəm. Ən dəhşətlisi bax budur. Bu sənətdə çalışanların, böyük mənada, dramaturji bazası yox dərəcəsindədirsə, müasir teatr üslubları və formaları haqqında təsəvvürü yoxdursa, özünü bu sənət vasitəsilə köçürə bilmək ifadəsi yoxdursa, demək ki, heç nə yoxdur. Yol da yanlışdır, mövcudluq da. Mənim fikrimcə, bu gün Azərbaycan teatrlarını söküb yenidən yığmaq lazımdır. 26 teatr yox, 10 teatrla qənaətlənmək, ciddi islahatlar aparmaq gərəkdir, bütünlükdə teatra münasibət dəyişməlidir. İdarəetmədən, inikasa qədər. Çünki indiki teatrlarımız 40-cı, 60-cı illərin teatrı deyil. Sürət başqa sürətdir, dövr başqa dövrdür...”- söyləyir.

 

Zərifliyi və güclü iradəsi ilə fərqlənir. Təbii cazibədarlığı və dərin intellekti ona ətrafdakıları özünə cəlb etməyə kömək edir. İncə diplomatiya bacarığı və anlayışı ilə qarşısına qoyduğu hədəfləri ustalıqla dəf edir. Həm şəxsi, həm də peşəkar həyatında güclü iradə nümayiş etdirərək çətinliklərin öhdəsindən gəlir. O, instinktiv olaraq gözəl sənət əsərini tanıyır və ondan necə istifadə edəcəyini yaxşı bilir. Təxəyyülü çox güclüdür, dostluğa böyük əhəmiyyət verir... 

 

Deyir ki:- “Ailədə atama ən çox bənzəyən mən idim. Və atam ən həlledici məqamlarda mənim “qətiyyətli davranışım”da babama heyrətamiz bənzərlik görürdü. Hərçənd ki, mən xüsusi bir şey hiss etmirdim. Amma atam “eynən atama bənzəyirsən” deyirdi, səndən əla hakim olar. Bu peşəni çox sevirdi deyə məni həkim görmək istəyirdi. Lakin ürəyimin səsi atamın səsindən daha güclü oldu. Çox sonralar peşəmlə bağlı müəyyən məyusluqlar olanda, ürəyimin səsinə qulaq verməyimə görə özümü qınadığım vaxtlar da olub. Amma seçdiyim peşə məni özümü ifadə etməyim üçün əsas vasitə oldu. Anladıqlarımı duymaq, duyduqlarımı anlamaq kimi. Elə seçimlər etməliyik ki, qazandığımız şeylər itirdiklərimizə dəysin. Həmişə seçimi elə etmişəm ki, qazandığım itirdiklərimdən çox olub. Atam isə bu peşəmlə, mənim seçimimlə “Mir Cəfər Bağırov və ya qırmızı terror” filmimdən sonra barışdı. Birdəfəlik qəbul etdi...”

 

Haqqında söhbət açdığım Mehriban Ələkbərzadə 1982-ci ildə Sumqayıtdakı 17 saylı orta məktəbi başa vurduqdan sonra bir il Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında rejissor köməkçisi işləyib. 1983-cü ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun rejissorluq fakültəsinə daxil olub və 1988-ci ildə oranı uğurla başa vurub. Həmin il təyinatla Lənkəran Dövlət Dram Teatrına göndərilib. 1990-cı ildə Lənkərandan Bakıya qayıtdıqdan sonra "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında "Güzgü" qısametrajlı bədii filmini ərsəyə gətirib. 1991-ci ildə Milli Dram Teatrına rejissor köməkçisi ştatına işə götürülüb. 1994-cü ildən isə həmin teatrda quruluşçu rejissor işləyib. Mehriban xanım müxtəlif vaxtlarda Azərbaycan Dövlət Televiziyasında Nahid Hacızadənin "Yaşa, ey haqq!", Jan Koktonun "İnsan səsi", Marşa Normanın "Gecən xeyirə qalsın, ana", Mehriban Vəzirın "İlğım", Afaq Məsudun "Cəza" əsərlərini tamaşaya hazırlayıb. "Space" televiziyasında özünün həm rejissoru, həm müəllif-aparıcısı olduğu verilişlərdə bir sıra layihələrlə tamaşaçıların zövqünü oxşayıb. 2017-ci ildə Azərbaycan Dövlət Yuğ Teatrının baş rejissoru vəzifəsinə təyin olunub. Bir müddət burada işlədikdən sonra bir il də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının baş rejissoru vəzifəsində çalışıb. Hazırda Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Teatrının bədii rəhbəridir...

 

“Deyirlər ki, teatrda rejissor və ya bədii rəhbər kişi peşəsidir. Amma əsla belə deyil. Və mən, ümumiyyətlə, qadın-kişi peşə fərqinin tam əleyhinəyəm! Ortada qol-əzələ gücü yox, intellekt və duyum fərqliliyi söz konusudur. Mədəniyyətin teatr adlı təsisatında səlahiyyətləri öz əlinə alıb, öz iradəsini diktator üsulu ilə hamıya diktə edən bu peşə kişilərin daha çox xoşuna gedir. Əlbəttə ki, onu qadınla paylaşmaq istəmirlər. Bəzən də bu qadın dəsti xəttidir deyən həmkarlarım öz xıncını qadının zəif cins olduğunu vurğulamaqla, onun yaratdığının da zəif olmasını qabartmaq istəyirlər. Qadın rejissorlar məhz bu kişi rejissorlardan həmişə güclü olub. Kişilərdən fərqli olaraq, qadının daha həssas araşdırmaçı gücü xüsusi qısqanclığa səbəb olur. Tələbə vaxtı çox sevdiyim bir rejissor pedaqoqun “Əgər intellektin olmasaydı, sənə deyərdim ki, qadın hara, rejissorluq hara? Amma sənə deyə bilmirəm”- deməsi onda olmasa da, sonralar məndə bu fərqin tam əleyhinə olması mövqeyini formalaşdırdı. İntellekt fərqini cins fərqiylə qarışdıracaq deyilik ki... Fəaliyyətim boyu əmin oldum ki, əksər kişi rejissorlardan intellekt və peşəkarlıqda həm güclüyəm, həm də cəsarətliyəm. Nə qədər təkəbbürlü səslənsə də deyirəm.”- söyləyir.

 

 Xidmətlərinə görə 2003-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi, 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi fəxri adlarına layiq görülüb. 2024-cü ildə isə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı laureatı olub. Bir neçə ildir ki, ardıcıl olaraq Prezident mükafatı alır...

 

Deyir ki:- “Mən mövcud, bəlli, işlənmiş formanı sındırmağa, özümü ifadəyə meylli biriyəm. Bunu bəzən yeni forma, avanqard, yaxud yeni dəb adlandırırlar. Hər zaman anladıqlarımı duymağa, duyduqlarımı işimə qüsursuz köçürməyə çalışıram. Nə necə görünür, necə qəbul olunur mənə maraqlı deyil. Yetər ki, sonuca qane olum.”

 

Hər kəsin bir daxili dünyası var, - deyirlər. Onun dünyasında haqq-ədalət öz zəhmiylə hökm sürür, həyat tərzini büsbütün nizamlayır. Necə deyərlər, onu düzə düz, əyriyə əyri söyləməyə vadar edir. Həm rejissor və həm də bədii rəhbər kimi mükəmməldir. Bir sıra tamaşalara, onlarla filmə quruluş verib. Deyir ki, hər hansı bir həqiqəti axtarıb tapmaq istəyirsənsə, sadəcə tarixin boz səhifəsini araşdırmalısan. Yəni gözləməlisən ki, həmin rəngli səhifə nə vaxt bozaracaq. Bozarandan sonra bütün bəzəklər, təhriflər silinəcək. Sadəcə hadisələrin məğzi qalacaq. 2008-ci ilin əvvəllərində mətbuata verdiyi açıqlamasında televiziya fəaliyyətinə son qoyduğunu bildirib. Bunu nə üçün etdiyini bilmirəm, amma Mehriban xanım hər gün "sehirli qutuda" səbirsizliklə gözlədiyimiz, yeri görünən adamdır. Bayağı verilişlərin baş alıb çoxaldığı zamanda onun müəllif proqramı ilə hər hansı bir televiziya kanalında görünməsi həmin telekanala nüfuz gətirməzmi? Bəli, tarixin rəngli səhifəsi bozaranda həqiqət olduğu kimi görünəcək. Onda Mehriban xanım Ələkbərzadəni indikindən də çox sevəcəklər…

 

Dünən - avqustun 5-də Mehriban Ələkbərzadənin növbəti ad günüydü, 60 yaşı tamam oldu. Onu bu münasibətlə təbrik edir, sevgi və ehtiramımı bildirirəm. Çox yaşasın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sevənlərin arzusu Parisdə Mulen-Ruju görmək, əylənənlərin arzusu Rio-de-Janeyro karnavalına baş çəkmək, oxuyanların arzusu isə Milanda La-skala səhnəsində çıxış etmək olur həmişə. Onun da uşaqlıqdan ən böyük arzusu Milana getmək olub...

 

Azərbaycanlı opera müğənnisi Eldar Əliyev 28 iyun 1971-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Uçaqlıqdan səs tembrini hamı bəyənib, ona gözəl karyera görüblər. Orta təhsilini bitirdikdən sonra 1991-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olub. 1992-ci ildə isə arzularının dalınca İtaliyaya gedib, "Lirica Osimo" Akademiyasına qəbul olunub.

Peşəkar karyerasına 1994-cü ildə "Toti Dal Monte" müsabiqəsində qalib olduqdan sonra "Teatro Comunale di Treviso"da Peter Maagın rəhbərliyi altında V. A. Motsartın məşhur "Sehirli fleyta" operası ilə başlayıb. 1994–1995-ci illərdə Gyorgy G. Rathın dirijorluğu ilə "Macbeth" (Banco) və "Madama Butterfly" (Lo Zio Bonzo) operalarında çıxış edib. 1995-ci ildə Rossini Opera Festivalı" çərçivəsində "Guglielmo Tell" operasında Leuthorl obrazını canlandırıb.

1996-cı ildə Valeri Gergievin dirijorluğu ilə Sergey Prokofyevin "Oyunçu" operasında və "Teatro dell’opera Roma"da Juri Ahronovitchin dirijorluğu ilə "Turandot" (Timur) operasında, 1997-ci ildə "Rossini Opera Festivalı" çərçivəsində Jurovskinin dirijorluğu ilə Rossinin "Moïse et Pharaon" operasında Pharaon obrazı ilə və "New Israel Opera" evində "Rigoletto" operasında Sparafucile obrazı ilə çıxış edib.

1997–1998-ci illərdə "Teatro Regio di Parma"da Verdinin "Don Carlo" operasında Grande Inquisitore obrazını canlandırıb.

1998–1999-cu illərdə "Belevedere" müsabiqəsində 3-cü yerə layiq görülür. "Tenerife" festivalında və Yaponiya turunda iştirak edib. 1998-ci ildə Puccininin "Turandot" operasında canlandırdığı Timur obrazandan sonra Bologna, Brüssel və Romaya canlandırdığı Attila, Sparafucile və Timur obrazları böyük rəğbətlə qarşılanıb.

 

2002-ci ildə Renato Palumbonun dirijorluğu, Hugo de Ananın rejissorluğu ilə "Lucrezia Borgia" operasında canlandırdığı Astolfo obrazında səhnəni Mariella Devia ilə bölüşüb.

Bundan sonra karyerasını davam etdirmək üçün "Teatro alla Scala"ya qayıdıb. 2005-ci ildə Çaykovskinin "Çereviçki" operasında çıxış edib.

2000-ci ildə Bakıda keçirilən vokalçıların Bülbül adına II Beynəlxalq Müsabiqəsində Qran-pri mükafatına layiq görülüb.

Və heç kəsin inanmadığı baş verib. 2020-ci ildə, avqustun 6-da arzularının çiçəkləndiyi bir dövrdə yaşadığı Milan şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Ədəbi tənqid mövzusunda Ramil Əhmədin “Xatırlamanın və unutmağın səsi” məqaləsi təqdim ediləcək.

 

 

TƏNQİD

 

Ramil ƏHMƏD

 

XATIRLAMANIN VƏ UNUTMAĞIN SƏSİ

 

Öncədən anlaşaq: musiqişünas deyiləm. Olsaydım, heç şübhəsiz, son iki ildir mütəmadi olaraq əsərlərini dinlədiyim dörd azərbaycanlı bəstəkardan Qasımzadə Türkərdən, İbişov Tahirdən, Qəmbərli Ayazdan, Səid Qənidən və əlbəttə, həm onları, həm də onlarla eyni dalğada olan başqa yaradıcıları birləşdirən “Cadenza” orkestrından yazardım. Əslində, bu yazını heç mən yazmalı deyildim. Sadəcə, bu bəstəkarların işlərini daha yaxşı anlamaq üçün hazırda oxuya biləcəyim təhlili yazılarla qarşılaşmıram. Elə o anda özüm nəsə yazmaq istədim: anlayaraq yazmaq və yazaraq anlamaq üçün. Ey ucsuz-bucaqsız azlıq, ardımca, növbəti abzasa:

 

PROTOKOL

        

     Getdiyimiz hər yerdə tez bitməsini istədiyimiz protokol çıxışlar olur. Mütləq kimsə deyir ki, birinci və ikinci sıranı boş buraxın. Bu da bizim yazının protokol hissəsidir. Tədbirlərdə hansısa rəsminin çıxışını “2x” sürətində dinləmək şansı verilməsə də, ədəbiyyatın demokratik quruluşunda sizin digər başlığa keçmək hüququnuz var. 2024-cü il dekabrın 30-da Muğam Mərkəzində keçirilən “Cadenza” orkestrinin “Kiçik Dəniz küçəsi #2” adlı konserti keçirildi. Ən yeni peşəkar musiqimizi dinləmək fürsəti yaradan orkestrin ilin sonuncu konsertinin repertuarı dörd bəstəkarın əsərlərindən ibarət idi. Bu dörd bəstəkarın yollarının ilk dəfə kəsişdiyi, tələbəlik həyatlarının, ilk gənclik illərinin keçdiyi önəmli məkanlardan olan Kiçik dəniz küçəsi birləşdirici, başlanğıc funksiyasını yerinə yetirir. Konsertin adında məkana vurğu varsa, proqrama daxil olan əsərlərin əsas motivi zaman, zaman içində geri dönüşlər, dəyişimlər ön plandadır. İfa olunan əsərlərin bəzisi bir neçə müddət öncə yazılsa da, əksəriyyəti yeni bəstələr idi. Bir çoxu ilk dəfə ifa olunurdu. İndi oxuduğunuz bu yazını il ərzində bir-birindən fərqli və yeni musiqi əsərlərini dinləməyimizə vəsilə olan “Cadenza”ya – bu əsərləri yaradanlara və bizə çatdıran ifaçılara təşəkkür məktubu kimi də qəbul etmək olar. 

 

ZAMANDA RƏNGLİ SƏYAHƏT

 

...Ötüb keçən zaman, keçmiş dediyimiz yaşanmışlıq necə də rəngarəngdir, deyilmi?! Səid Qəninin “Adagio”sunu dinləyərkən gözümün önündə bir səhnə canlandı: bir adam yavaş-yavaş, ağır addımlarla keçmişə səyahət edir. Keçmişə nəzər salmaq həmişə kaleydoskop effekti yaradır. Ömür tale adlı toxucunun tez-tez dəyişən müxtəlif rəngli naxışlardan hördüyü bir xalçadır sanki. Kaleydoskopda bu çoxrəngli fiqur kombinasiyasını yaradan içində bir-birinə baxan aynalardır. Həyatda da elədir, günlərimiz, rutinlərimiz, vərdişlərimiz, davranış qəliblərimiz bir-birinə güzgülənir hərdən. Amma bu güzgüdəki yansıma da orijinaldır, təqlid deyil. Bəstəkarın əsərin bəzi məqamlarında notların bir-birinə baxan ayna effekti ilə istifadəsi çox zərif bir məqam kimi yaddaşımda qaldı.

“Adagio” keçmişə səyahətin bir xülasəsi idisə, onun ardınca səslənən “Epizod” ötən gündə baş vermiş bir anı dondurub onu ən mikro hissələrinə qədər bölüb xatırlama cəhdidir. Əsərin qoboy üçün yazılmış hissələri bir anlıq insana bu keçmişə səyahətin təkcə şüur qatında yox, həm də alt-şüurda baş verdiyini hiss elətdirir. Sona doğru qoboyun pianonun qulaqlarına sərt bir şəkildə nələrisə deməsi isə sonuncu çağırış kimi, hansısa amansız, tükürpədici bir həqiqətin son dəfə dilə gətirilməsi kimi səsləndi...

 

İTMİŞ ZAMANIN SORAĞINDA

 

Unutduğunu sandığın bir anda qəfil yolunun kəsişdiyi kiçik bir küçə, bəlkə, tanış qoxu, bəlkə, bir əşya heç nəyin hafizəndən silinmədiyini xatırladır. Bəzən sən özün də ömrünün xronologiyasını hansısa nəsnələrlə, əşyalarla ard-arda düzürsən. Evin çox da gözə batmayan bir hissəsində altşüur kimi bir qutuya qoyulduğu, zaman-zaman açıb baxdığın bu fotoşəkillər, başqaları üçün heç bir məna ifadə etməyən, artıq praktik istifadəyə yararsız hala düşmüş kiçicik əşyaya baxıb uzun bir ili, bir ömrün həyati yolayırıclarını xatırlaya bilirsən. Bunu, bəlkə də, bir şeirdə misra edə bilərdim, amma bura yazıram: əşyalar zehnimizin içindəki xatirələr seyfinin açarıdır... Əllə tutulması mümkün olmayan keçmiş uzun müddət xəyali bir şəkildə insan zehnində yaşaya bilməz, onun maddələşməsi qaçılmazdır. Uşaqlarımıza qoyduğumuz nənə-baba adları, ağ-qara rəngli fotoşəkillər, saralmış məktəb gündəlikləri, qol saatları, uşaqlıq köynəkləri və sair keçmişi maddələşdirməyin nişanələri onları yaşatmaq cəhdləridir.

Bəstəkar Ayaz Qəmbərli əvvəlcə, itmiş zamanının ruhunu cisimləşdirməyin çoxlu yollarından birini seçir: əşya. Ancaq tək bir əşya fonunda məhdudlaşdırmaq istəmir: əntiq əşyalar. Sonra bir nəfərin şəxsi tarixçəsi fonuna sığışdırmamaq üçün dərəcəni bir qədər də artırır: əntiq əşyalar dükanı. “Akvarel” silsiləsindən yazılan bu əsər solo piano üçün nəzərdə tutulub. Bu cümləni elə-belə informasiya olsun deyə, yazmadım. Belə bir əsərin məhz solo olaraq nəzərdə tutulması strukturu tamamlayır. Heç cür təsəvvür etmirəm ki, belə bir əsər ansamblla ifa olunsun. İtmiş zamanın sorağı kollektivləşə bilməz. Eyni anın şahidi olan adamların həmin keçmiş məqama dönməsi solodur, təkdir, bircədir. Ortaq yaşadığımız məqama eyni rakursdan baxmaq, ümumən eyni anın içində olub onu eyni şəkildə tükətmək psixoloji, emosional, bioloji olaraq mümkün görünmür.

“Əntiq əşyalar dükanında” əsəri plastik, tunc və ya daş yaddaşına keçmişi həkk etmiş şeylər vasitəsi ilə itmiş zamanı soraqlayır. Dəfələrlə fərqli registrlarda, fərqli notlarla, fərqli dinamika ilə təkrarlanan “mi, re#, do#, re#” motivi unutduğunu sandığın bir anın zehində anidən parıldaması effektinə ekvivalent kimi səslənir. Fərqli not təkrarlarına rəğmən, motiv eyni tempə, ritmə və interval ardıcıllığına sabitlənib. Bir növ xatırlama anı necə baş verirsə-versin, əşyanı harada unutduğuna dair ehtimal kombinasiyaları olsa da, o elə həmin unutduğun məkana sabitlənib. Unudulanlar, yaşananlar, zamanın içindəki məqamlar yerini dəyişmir. Biz hafizənin oyunları ilə onların yerini ya dəyişirik, ya dəyişik salırıq. Təkrarlanan “mi, re#, do#, re#” motivi hər yeri ələk-vələk edib tapmadığın əşyanın yerini bir an – aha!!! – yadına salmaq məqamını xatırladır. Son bir ümidlə bu dəfə digər çəkməcəni açmağa gedirsən; bütün diqqətini toplayıb qarşında özünü sənə xatırladan naməlum tanışın həmin gün dediyi sözü dəqiqləşdirməyə cəhd edirsən və birdən hər şey yada düşür, özü də bütün təfsilatı ilə, hekayəsi ilə birlikdə!

“Elementlərin müqaviməti” də zamanın içində bir başqa itmişliyi xatırladır. Bu dəfə gərgin, daha isterik şəkildə. Diqqətlə dinləyəndə əsərin ifa olunma çətinliyini sezirsən. Bəstəkar avanqardın bütün imkanlarını, imkansızlığını yoxlamağa cəhd edir elə bil. Bununla da, xatırlama deyilən mexanizmin müşküllüyünü düşündürür. Bəzən violinin, bəzən violonçelin, bəzən pianonun dağınıq, gərgin səsi ilə belə bir atmosfer yaranır: kimsə stəkanı yerə çırpdı; pəncərəyə daş atdı; kimsə bütün ürəyini boşaltdı, ardınca qapını möhkəmcə çırpdı... Və qapının bu əsəbi çırpılışı cümlənin sonuna nida kimi düşdü!

 

DİALOQ: ÖTƏN GÜNLƏRLƏ SÖHBƏT

 

Bir az uzaqdan başlayıram: incəsənətimizin bütün növlərinə modernlik musiqi və rəssamlığımızdan daxil olub. Bu iki sənətin zamana çevik adaptasiyası, dünya ilə səsləşməsi, ondakı dəyişiklikləri tez bir zamanda duymaq və sənətə yönəldə bilmək digər sahələrə görə daha sürətlidir. Burada səsin və rəngin ümumbəşəri kodlarının, tərcüməyə ehtiyacının olmamasının da əhəmiyyətli rolu vardır. Nə üçün mən son iki ildir müasir bəstəkarların əsərlərini dinləməyə gedirəm deyə, özümdən soruşsam, cavabım bəllidir: dialoq. Eyni havanı udduğumuz, eyni səmanı paylaşdığımız, eyni siyasi, sosial, iqtisadi reallığı paylaşdığımız, mənimlə yaşıd olan yaradıcı adamların dünyanı notlarla, səslə necə anlamlandırdığını, ətraf aləmlə olan dialoqunu eşitmək istəyirəm. Uzun söhbətdir, ancaq bu gün yaşadığımız durğun yaradıcı mühitin ən önəmli problemi dialoqun olmamasıdır. Bu səbəblədir ki, böyük əksəriyyətində iştirak etdiyim konsertlərdə bir-iki ədəbi simadan, iki-üç rəssamdan başqa heç kimi görmürəm. Eyni şey digər tərəfdə də baş verir, kitab təqdimatlarında, poeziya günlərində, rəsm sərgilərində də bir-iki digər sahələrlə məşğul olan yaradıcı simadan başqa heç kəsi görmək olmur. Yaradıcı şəxs üçün vacib elementlərdən olan içə qapanma dörd yanımızı əhatələyib – hamı öz içinə həm də şəxsi olaraq qapanıb. Rəssam rəssamla, şair şairlə, bəstəkar bəstəkarla çəkib öz sərhədlərini. Bütün bunları xatırlamağıma səbəb Türkər Qasımzadənin soprano və gitara üçün yazdığı “Adil Mirseyidin sözlərinə iki nəğmə” əsəri ilə səs və söz arasında dialoq qurmasıyla bağlıdır. Üç misradan ibarət olan birinci şeir və onun davamı hissiyyatını ötürən bir qısa şeir Mirseyidin nəğmə kimi yazdığı misralardır. Şairə görə, bu şeirlərin öx daxili intonasiyası, nəğməsi, heç şübhəsiz, varıydı. Bu şeirləri oxuyarkən o səsi eşitmək, bəlkə də, yalnız bir bəstəkar mütaliəsində mümkün ola bilərdi. Türkər Qasımzadənin bu əsərinin yaranmasında intiutiv olaraq duyuram ki, əsas  misralar, məncə, budur:

 

“Sən harada olacaqsan,

Ötən gün geri gəlsə?”

 

İstər dil, istərsə də mövzu baxımından modern şeirimizin imkanlarını genişləndirən, şeirində səs və rəng elementlərindən geniş şəkildə istifadə edən A. Mirseyidin ən imkansız olanı – zamanı geri qaytarsa belə, qeyri-müəyyən bir boşluğa düşdüyü məqamın təsviridir bu. Ötüb keçən zamanın içindəki “onun” yenidən yerini təyin etmək istəyi və ya sadəcə, düşüncəsi. Kimə ünvanlanıb bu sual? Kimdədir ən doğru cavabı? Cavab nədir? Dialoq kimi görünən bir monoloq var qarşımızda. Bu iki misra bir qeyri-mümkün dialoq qurma cəhdindən başqa bir şey deyil sanki. Türkər Qasımzadənin əsərində də duyduğum bu idi: cavabsızlıq. Əsərin strukturunda sanki “ötən günlər” Mirseyidin şeiridir, “sən” Qasımzadənin musiqisi, ya da tərsinə. Cavabını kimsənin bilmədiyi, bəlkə, bilsə belə, ifadə olunmazlığın qeyri-mümkünlüyünün sintezi. Gitaranın gövdəsinə toxunaraq alınan səs şeirdəki qaranlıqda vurnuxan quşların qanad çırpması, hansısa boşluqdan maddi bir şeyə toxunuşuna harmonik olsa da, ümumən bu iki əsər arasındakı dialoq ənənəvilikdən çox kənardır. Bəstəkar bir şeir və gitara üçün yazılmış musiqi dedikdə klassik bir yanaşma ilə ağlımıza gələn fikri alt-üst edir. Müşkül olan gerçəkləşib – ötən gün gəlib çıxıb indiyə, amma oradakı o sevilənin, o əzizi-mənin yerini müəyyən edə bilməmək alt-üst olmaq demək deyilmi? Mahiyyətcə mümkünsüz bir dialoq üzərində qurulmuş, öz içinə dərviş kimi qapanmış bir Mirseyid şeiri ilə ən yeni musiqinin bütün imkanları yoxlamaq ehtirası, o dərvişi çiləxanasından çıxarıb meqapolislə dialoqa çağıran Qasımzadənin yaratdığı əsər...

   

ZAMANI UNUTMAQ

 

Keçən zaman ərzində, bəlkə, yanlış, bəlkə, doğru olaraq Tahir İbişovun əsərlərini belə qavradım: əsərlərinin görünən tərəfindən çox görünməyənləri var, dünyəvi olanla metafizik olanın ahəngini tapmaq, yaratmaq istəyi var. Heç şübhəsiz, bu sadəcə, bəstəkarın istəyi kimi də qalmır, reallaşmış nümunə kimi dinləyiciyə təqdim olunur. Əlbəttə, dinləyici bu əsərlərin musiqi tarixi üçün əhəmiyyətli ustalığı, yeniliyi, fərqliliyini, bəlkə, bir o qədər duymur. Məncə, bu sonacan bilinəcək bir şey də deyil, ya da olmamalıdır. Bir yazar olaraq mənim üçün də çox kədərli olardı ki, yazdığım bir mətni bir şərhlə, bir rəylə tükətmək, tam qavramaq mümkün olsun. Tahir İbişovun da çox sevdiyi klassik şairimizin sözlərinə müraciətlə deyim ki, ciddi sənət gərək şərhi-bəyana sığmasın.

Konsertin sonunda bəstəkarın simli orkestr üçün yazdığı “Ur-fani” adlı əsər ifa olundu. Əslində, bununla da konsertin birinci əsərdən sonuncuya qədər bəlli bir daxili nizamı olduğu, əsərlərin sıralanmasında da kompozisiya qurma, konsertə yeni bir məna çaları əlavə edilmə istəyi olduğu duyulur. Əsərin ad seçimiylə bəstəkarın yaratdığı mənanı konkretləşdirmək çətin olsa da, sözün məna yaxınlığı ilə istiqaməti müəyyən etmək mümkündür. “Ur” sözünün lüğətdə (1)puç, batil; (2)eyib, ar; (3)lüt, çılpaq kimi mənaları var. “Fani” sözü isə əbədi olmayan, müvəqqəti, keçici məzmunu ilə sabitlənib.  Konsert boyunca, mənim şərhimcə, biz zaman içində yaddaşın, hisslərin, yaşanmışlığın dalğalanmasını dinlədik;

Said Qəninin “Adagio” və “Epizod”u bizə ötüb keçən zamana müxtəlif rəngli – kaleydoskopdan baxırmış kimi baxmağı təklif etdi;

– Ayaz Qəmbərli “Əntiq əşyalar dükanında” və “Elementlərin müqaviməti” ilə itmiş zamanı əşyalarla maddiləşdirib anlamağa səslədi və bu anlamağın iki halını göstərdi, birincidə bu itkini təmkinlə qəbullanmağı, ikincidə isə onunla üzləşməyin nevrotik halını;

– Türkər Qasımzadə “Adil Mirseyidin sözlərinə iki nəğmə”si ilə şairin “Sən harada olacaqsan/ Ötən gün geri gəlsə?” misrasını mərkəzə alaraq, əslində, məsələ zamanın itkisi yox, o zamanın içində itirdiklərimizlə dialoq yaratmanın atmosferini qurdu, sən demə, ən mümkünsüz olan ötən günlərin geri qayıtmaq fürsətinin olmaması deyilmiş, onlar geri də qayıda bilərmiş, amma, ancaq, lakin, fəqət bu qayıdışdan sonra oradakı adamların, əşyaların, xatirələrin yerini müəyyənləşdirmək necə mümkün olacaq, kim biləcək bu bilməcənin cavabını? Üstəlik, burada dəyişən, sadəcə, arzulanan deyil, həm də arzulayandır.

– Tahir İbişov “Noktürn” gecə musiqisi ilə əvvəlcə dinləyicisini psixoloji olaraq hazırladı, ya da hazır olub-olmadığını yoxlamaq istədi. “Ur-fani”si ilə bütün bu zaman içində gedib-gəlmələrin puçluğunu, zaman deyilən şeyin keçiciliyini vurğuladı. Hər şey dəyişikliyin bir parçasına çevrilməyə, dəyişikliyə məhkumdur. Unutmaq da, unudulmaq da qaçılmazdır. Bu əsər, bəlkə, bizi unutmağa köklədi; bəlkə, istəməsək də, unudacağımızı dedi; bəlkə də, öz metafizik axtarışlarıyla gəlib çıxdığı bir həqiqəti dilləndirdi. Bəlkə, elə, bəlkə də, yox. Amma bəlkəsiz sözün bütün mənalarında unutmadan yenilənə bilmək mümkünmü?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə Türk xalqlarının tanınmış mədəniyyət xadimləri layihəsini təqdim edirik.

 

Cahangir Namazov, 

"Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi.

 

Bəzən bir insanın sözləri milyon könlün sirdaşı, bir misrası min könlün aynası olar.

Sanubər Mehman elə bir könül şairidir, ruhun şairəsidir.

Onun yazdıqları könüllərə nur, ruha isə hüzur bəxş edir.

S. Mehman təkcə duyğuların şairəsi deyil, həm də böyük istedad sahibi, tanınmış özbək şairəsidir.

 

O, təkcə şeir- yazmır – o, düşüncəsi ilə danışır, könüllə toxunur...

Onun poeziyasında Mövlana Cəlaləddin Rumi, Əhməd Yəsəvi, Fəridəddin Əttar kimi sufi mütəfəkkirlərinin izləri, ruhu, nəfəsi duyulur.

Bu izləri təkrarlamır, bu izlərdə öz sözünü deyir – səmimi, ilahi və könüldən gələn bir dillə.

Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, S.Mehman 19-20 yaşlarından etibarən artıq özbək ədəbiyyatının nəhəng simaları –ədəbiyyatşünas, ədəbiyyat tənqidçisiÖzbəkistan Qəhrəmanı Ozod Şarofiddinov, filologiya elmləri doktoru Nəcməddin Komilov kimi ustadların diqqətini çəkmiş, onların dualarını almışdır.

20 yaşında yazdığı şeirlərə bu kimi ulu ədəbiyyat dayaqları sevgi və böyük etimadla ön sözlər, resenziyalar yazmışlar.

Bu isə şairənin fövqəladə istedadının və  poeziyasındakı ilahi nəfəsin, halın bariz sübutudur.

S.M – öz xalqının ruhunu, millətinin mənəvi dərinliklərini və insanlığın əbədi suallarını könül aynasında əks etdirə bilən bir aşıqdır.

Onun səsi bir dövrün səsi deyil, bir çağırışın, bir işığın, bir eşqin səsidir.

O, Buxaranın qədim torpaqlarında, Çarzanə adlı bir kənddə doğulub, amma əsl doğuluşu – şeirə könül verdiyi gündür.

 O gündən etibarən, o artıq “adi bir qələm sahibi” deyil, Tanrının sözlə vəsilə etdiyi könül quşudur.

 Onun səsi artıq təkcə Buxaranın yox, Azərbaycandan tutmuş Keniya, Belçika, Hindistan, Almaniya, Amerikaya qədər könül coğrafiyalarında səslənir.

Şairənin şeirlərində təkcə kəlmə yox, hal var, nəfəs var, Allaha qayıdış var.

 

Hər kəs öz işinə batır dünyada,

Evi, gərdişinə batır dünyada.

Könlünü dünyaya satır dünyada,

Allahıma varıb, gəlsəm, olarmı?

Qəlbimi suvarıb, gəlsəm, olarmı?"

 

Bu sual – əslində bir şeirin yox, bir ömrün səcdəsidir.

Hər misra – bir zikr, hər misra – bir təvəkkül, bir müraciət, bir iç səsi.

Bu səti‌rlərdə Xəyyamın fəlsəfəsi, Ruminin ehtizazı, Nəsiminin yanğısı, Şəms Təbrizinin səssiz harayı ilə yoğrulmuş bir qəlb dərgahıdır.

Elə ona görədir ki, onun sözləri yalnız gözlə oxunmur, ürəklə duyulur, ruhla içilir.

Ən çox təsir bağışlayan misralarından biri:

 

“Mən kiməm:

Gülün yarpağına Haqdan düşən xətt,

Torpağa əmanət canam, bədənəm...”

 

Bu misralarda şairə öz varlığını maddi və mənəvi qatlarda sorğulayır.

Gül yarpağındakı Haq xətti – yaradılışın təcəllisidir.

O, bədənini torpağa əmanət edilmiş ruh kimi təqdim edir və bununla insanın müvəqqətiliyini, amma ilahi mənbəli mənliyini poetik dillə vurğulayır.

 

“Mövlanə Ruminin içdə naləsi,

Şəmsi Təbrizinin fəryadıyam mən.”

 

Bu bənzətmələr onun eşqi ilahi məna ilə dərk etdiyini göstərir.

O, yalnız duyğu halında qalmır – eşqi fəlsəfi və mistik bir yol olaraq izah edir. Mövlanə və Şəmsin fəlsəfəsinə istinad etməsi poetikasına sufilik işığı qatır.

 

“Eşq ilə bəlanı nikahlandırdım,

Aşıqsən – mübarək, Şəmsi Təbrizim!”

 

Bu misra isə şairənin eşqə fədakarlıqla boyun əyməsini, dərdi gözəlliklə qəbul etməsini bildirir.

Onun üçün eşq – fəlakətin özü deyil, fəlakətin gözəlləşdiyi, ruhun saflaşdığı yoldur.

 

“Məcnunlarım, məndən qaçın, dövrəmdə hey bihuş uçun,

Qəbrinizi tezcə açın – Leylinəfəs Sənubərəm.”

 

Bu sətirlərdə şairə qadın olaraq yalnız sevən deyil, həm də sevdirən, öz ətrinə bihuş edən, Leylinin nəfəsi kimi tənha, lakin sehrli bir varlıq kimi özünü təqdim edir.

Buradakı metaforalar – qəbir, uçuş, bihuşluq – onu həm mistik, həm də ehtiraslı bir poetik obraz kimi önə çıxarır.

 

“Köhnə dəftərləri açmamaq olmur,

Köhnə dəftərlərdə qalan dünya bu...”

 

Bu misralarda zamanın toz basmış səlnaməsi deyil, könüllərdə qalan təqvim var.

 Bu dünyanı eşqlə dolan, hicranla yoğrulan, övliya ruhu ilə oxşayan bir dünya kimi təqdim edir.

 

Onun üçün dünya – badədir, amma şərab yox – sevgidən dolmuş bir badədir.

S. M yalnız bir qadın şair deyil – qəlbi Allahın nuruna yönəlmiş bir aşıqdır.

O, özünü dünyaya satmayan könüllərdən danışır, hər kəsin öz işinə batdığı bir çağda könlünü Tanrıya aparan yollar axtarır:

 

“Məni sevdiyi gün ağıldan azdı,

O bilici, səma – ağsaqqal səma.”

 

Sənubər xanım həm şeirin naxışkarı, həm könül dülgəri, həm də söz mücahididir.

 

“Mən meydan içində ürəyi tikdim –

Və tikdim ən təzə duyğularımı.”

– deyir.

 

Bu, sadəcə poeziya deyil, könül inqilabıdır.

O bu dünyanın səthində yaşamır – o dərinliklərdə nəfəs alır, orada yazır, orada ağlayır, orada dua edir.

Şeiri təsəvvüf, Onun dili zikr, Onun səsi könül...

 

“Sənubər, halını aşiqlər bilər,

Eşq üçün dünyadan köçən dünya bu...”

 

Bu misra ilə öz ruhunu oxşayan hər bir aşığın kimliyini xatırladır.

Onunla bir cümlədə olmaq istəyirsən, çünki onun sözü sənə səssiz dua kimi toxunur, sən də onunla şeir oxumursan – könül ibadətinə durursan.

Və nəhayət, o öz varlığını belə tərif edir:

 

“Sevməyəndən əvvəl Məcnun idim mən,

Sevdiyimdən sonra oldum Sənubər.”

 

Bu misra onun həyat fəlsəfəsidir.

"Sənubər" – sevgidən doğan bir ad, eşqdən yoğrulan bir ömür, sözdə Tanrı axtaran bir könüldür.

Nəticə olaraq, S. Mehman poeziyasında həm Qərb romantizmi, həm Şərq sufizmi, həm də qadına xas zəriflik və ilahi sevgi var.

Onun misralarında hisslər yalnız duyulmur, həm də izah olunur.

Sözlər isə ruhun səması ilə yerin torpağı arasında qurulmuş bir körpüdür.

Ən dəyərli olan isə odur ki, bu poeziyada Allaha, eşqə, qadına və insanlığa olan saf bir dua var. 

S. Mehman — duaya çevrilmiş bir şeirdir.

O, “Sözün Vətəni”ni qurub.

O vətəndə yalnız könüllər yaşayır, yalnız Tanrını sevənlər, yalnız sevib göz yaşını zikr sayanlar...

Və bu ruh sahibi – bizim zamanımızın aşiqlərinə Tanrıdan bir paydır.

Əziz və dəyərli oxucular!

Leylinəfəs bu şairənin  şeirlərinə könül verin, onları sevgi ilə oxuyun, duyun və ən vacibi — səmimi bir qəlb ilə qiymətləndirin.

Bu şeirlər öz dəyərini könüllərdə tapacaq.

 

QISA TƏQDİMATI

Sənubər Mehman Buxara vilayətinin Candan rayonunun Çarzanə kəndində anadan olub. 2004-cü ildə Özbəkistan Dövlət Dünya Dilləri Universitetinin beynəlxalq jurnalistika fakültəsini bitirib. Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.

Şeirləri respublika mətbuatında və Qırğızıstan, Azərbaycan, Türkiyə, Hindistan, Belçika, Keniya, Almaniya və Amerika kimi ölkələrdə dərc olunmuşdur.

 “Yaşıl ibadətlər”, “Xəyyamsayağı şadlıqlar”,

“Eşq Gəlir”,“Sözün Vətəni” kitablarının müəllifidir.

 

ŞEİRLƏRİ

Azərbaycan dilinə uyğunlaşdıran: Şahməmməd Dağlaroğlu

 

DÜNYA BU

Köhnə dəftərləri açmamaq olmur,

Köhnə dəftərlərdə qalan dünya bu.

Təkcə badə kimi hicranla dolmur,

Sevgidən badəsi dolan dünya bu.

 

Mahnılar oxudum eşqin tarında,

Özünü övliya bilən bu dünya.

Məşrəbə çevrilib Bəlxin darında –

İmandan asılıb, ölən bu dünya.

 

Ey yar, əllərini əllərimə ver,

Ayrılıq - köksümü dələn dünya bu.

Gündüzü həsrətdə, gecə yaz şeir,

Dünyanı unudan, bölən dünya bu.

 

Həsrət, get, sinəmə sığmazsan ancaq,

Fəqət eşq neyini çalan dünya bu.

Əzizim, sevgilim, gözlərimə bax,

Sənə tələsməkdə dolan dünya bu!

 

Sənubər, halını aşiqlər bilər,

Eşq üçün dünyadan köçən dünya bu,

Hələ sübh kimi xoş mahnılar ilə

Vüsal şərbətini içən dünya bu!

 

 

GÖZLƏRINƏ ÇÖKÜB ÖLSƏM, OLARMI?

 

Hər kəs öz işinə batır dünyada,

Evi, gərdişinə batır dünyada.

Könlünü dünyaya satır dünyada,

Allahıma varıb, gəlsəm, olarmı?

Qəlbimi suvarıb, gəlsəm, olarmı?

 

Bir məqam istərəm, məqamdan artıq,

Bir aram istərəm, aramdan artıq.

Bircə an  könlünü et pay, qonaqlıq,

Mən onu haylayıb gəlsəm, olarmı?

Allaha dayayıb gəlsəm, olarmı?

 

Səhərlər açılar göyün qapısı,

Qafillər yatmaqda qəflət yuxusu.

Dəyməyin, qoy yerdə qalsın hamısı,

Göylərə baş çəkib gəlsəm, olarmı?

Sonra yer şərhini bölsəm, olarmı?

 

Sənubər, ağaclar gecə ay əmər,

Gecə aləm evə məyus çəkilər.

Gecə qüssə qəlbi  bəxtinə gömər,

Mən gülə çevrilib qalsam, olarmı?

Könülə çevrilib qalsam, olarmı?

 

Deyib, demədiyim etirazım var,

Çalıb, çalmadığım ürək sazım var.

Sənə etmədiyim sonsuz nazım var,

Sinəni aç, ora dolsam, olarmı?

Gözlərinə çöküb ölsəm, olarmı?

 

 

VAR MƏNİM

 

Qamış ağlar neyəm deyə,

Üzüm ağlar meyəm deyə.

Allahımdan bir saniyə

Üzülməz anım var mənim.

 

Gül sevilib həşəm oldu,

Bir damcı su körpəm oldu.

Sevdim, nəsibim qəm oldu,

Ölməyən canım var mənim!

 

Gedək, söyləyim zaram mən,

“Can”ımda olan “dar”am mən.

Yuxundan da kənaram mən,

Demək, imanım var mənim.

 

Dünyaya bax, necə gendir,

Gözünə ruhumu endir.

Gəl uçaq, qəfəsi sındır,

Qanadım, şanım var mənim.

 

Bu cür ömür - xırda əzab,

Xəyyamın min illik şərab.

Günəş ağlar, gətirməz tab,

Susmayan qanım var mənim!

 

Başı yaxşı vurdun daşa,

Nə çarə var, axan yaşa?

Sevməyimdi gələn xoşa,

Başqa nə şanım var mənim?

 

Sənə gəldim, - səni deyə,

Dünya vəsli,  -günü deyə.

Görüb də sev, -məni deyə,

Eşqdə xoş anım var mənim.

 

Sevib, daha qəmgin oldu,

Çeşmi-giryanım var nəim.

Eşq qaynayan qanımdadır,

Ölməyən canım var mənim!

 

 

OLDUM SƏNUBƏR

 

Başdan nəqqaşları çox sevən bədən,

Fitrətim zər olsa, qismətim zərgər.

Sevməyimdən əvvəl Məcnun idim mən,

Sevdiyimdən sonra oldum Sənubər.

 

Vallah, şövqündəyəm, şövqünəm bu an,

Ölü könülə də can bəxş edərəm can.

Məni sevdiyi gün ağıldan azdı,

O bilici, səma — ağsaqqal səma...

 

Mən onun ruhundən tökülən əhəng.

Səpildim köz rəngli yarpaqlarıma.

Sabaha özümdən əskik yaşasam –

Asın, verin məni torpaqlarıma!!!

 

Dayaq verməliyəm yeni ruhuma,

Kiminsə köhnəlmiş duyğularını.

Vaxt gəldi, səsləmək fürsəti yetdi -

Şeir adlı dəyər qayğılarını!!!

 

Mən meydan içində ürəyi tikdim –

Və tikdim ən təzə duyğularımı.

Ehtiraslar məğlub etməsin deyə,

Ağlayıb atdım mən gülüş varımı.

 

Gecələr səsləndi, qəlb kövrək, əsər,

Onun canındamı, sevgi, qədim iz?

Bir gün bu həyatdan getsəm mən əgər,

Məndən də qalarmı bircə yeni söz?

 

Fəna, nəqqaşları çox sevən bədən,

Fitrətim zər olsa, qismətim zərgər.

Sevməyəndən əvvəl Məcnun idim mən,

Sevdiyimdən sonra oldum Sənubər.

 

 

BU NECƏ SÖHBƏT?

 

Hüzura gəlmədən, getməyim heç - “sağ”,

Təkliyə vermədən “sol” istiqamət.

Qəlbimə eşq saldın, bu qədər batmaq –

Tanrım, göylərində bu necə söhbət?!

 

Özümə gəlməmiş, gələr bir qayğı,

Yenə bir qəm onu edər bartərəf.

Öldürüb qoymazmı bu qədər sevgi -

Tanrım, pünhanında bu necə söhbət?!

 

Səndən başqasına gərək deyiləm,

Əllərim duada hər səhər, ya Rəbb!

Eyvah söyləyirəm, ürəkdən, eyvah –

Yerdə, asimanda bu necə söhbət?!

 

Fələkdən qar yağar, ürəkdən hüzün,

Sözü açıq desəm, titrəyər dodaq.

Bir hicran vermisən, uzundan uzan,

Bir bax, zindanında bu necə söhbət?!

 

Yar dedim, nalələr çıxdılar üzə,

Dost dedim, nadanlar durdular səf-səf.

Dost da öz dostuna belə edərmi –

Tanrım, məkanında bu necə söhbət?!

 

Qulsan! – möhür vurdun, itaət etdim,

Gül dedin, fəxr etdim, açılıb getdim.

Neynək, yad bağlarda yanılıb getdim-

İşlək bağbanında bu necə söhbət?!

 

Tozlandım, barından məhəbbət içəm,

Dəryaların var ki, daşarsan əlbət.

Sənubər quşunam, uçmağım gəlsə -

Tanrım, göylərində - bu necə söhbət?!

 

 

MƏN KİMƏM

 

Mən kiməm:

Gülün yarpağına Haqdan düşən xətt,

Torpağa əmanət canam, bədənəm.

Min illik aşiqlər etməmiş diqqət,

Eşq deyə yaranmış ən surli fənnəm.

 

Mən kiməm:

Səmanın yerə əkdiyi,

Əhli-eşqə töhfə, günəşiyəm mən.

Züleyxanın Yusif dərdi çəkdiyi,

Sevgiyə çevrilən göz yaşıyam mən.

 

Mən kiməm:

Mövlanə Ruminin içdə naləsi

Şəmsi Təbrizinin fəryadıyam mən.

Anamın ən sadə, müdrik balası,

Yaradanın gözəl icadıyam mən.

 

Mən kiməm:

Qönçələr eşq deyə, buraxdığı iz,

Allah dediyində sədasıyam mən.

Min illik bir qəlbin önündə aciz,

İşıqlar, həsrətlər ədasıyam mən.

 

Mən kiməm:

Məcnunun göylərdə ahı,

Leylinin alınmaz qisasıyam mən.

Həzrəti Əyyubun ibadət çağı,

Allaha edilən duasıyam mən.

 

O dua üzündən dünyaya gələn –

Dünyanın səmimi duasıyam mən.

Bir anda min dəfə daşıb  tökülən,

Bir könlün ən məsum dəryasıyam mən.

 

Ey fələk, əlindan dad çəkməyim yox,

Hər nə göstərmisən, şeydasıyam mən.

Qismətlə, əzəldən gül ilə bitən –

“Sənubər” adlanan inşasıyam mən.

 

 

ŞƏMSİ TƏBRİZİM

 

Baxışlar, pıçıltı – qədim vaxt dindi,

Ey mənim bəlakeş, ağlayan gözüm.

Bizim bu sevdamız mübarək indi,

Aşiqsən –  mübarək, Şəmsi Təbrizim!

 

Dünyanı  alovlar içinə aldıq,

Nə  ağlımız qaldı, nə ani sezim.

Aləmə çarəsiz qovgalar saldıq,

Məşuqsan – mübarək, Şəmsi Təbrizim!

 

Kimlərdən qlımayıb qədim dəlilik,

Bunca güvənirsən göylərə, gözüm.

Mübarək bu halın, adın üstəlik,

Aşıqsən –  mübarək, Şəmsi Təbrizim!

 

Bizdən qalasıdır dünyaya ələm,

Allahım, bizimçün ver ona dözüm.

Diz çök qarşımızda, ey müqəddəs qəm,

Aşiqsən – mübarək, Şəmsi Təbrizim!

 

Qanıma susadı  ah, bu ayrılıq,

Gəlirsən, indi gəl, ey qan əzizim.

O qədər gözəlsən, ey gözəl varlıq,

Məşuqsan – mübarək, Şəmsi Təbrizim!

 

Hal ilə sevdanı bir adlandırdım,

Dəlimdir başıma çıxan o kəsim.

Eşq ilə bəlanı nikahlandırdım,

Aşiqsən – mübarək, Şəmsi Təbrizim!

 

 

XÜLASƏ

 

Mən hara gedim, ürək

İşarə etməyəndə?

Dağla torpaq, gillə su,

Köz bərə etməyəndə.

 

Xar olardımmı bunca,

Zar olardımmı bunca?

Mənə bircə yol baxıb

Qəlb parə etməyəndə.

 

Baxan deyildim əsla,

Yox,  getdi  dağlı bəla.

Bəlakeş yara İssık* –

Sitarə* etməyəndə.

 

Nə gələrdi gülümdən,

Eşq çəkilməz yolumdan.

Aramızı ölümdən

Kənarə etməyəndə.

 

Hesabın ver, qatil eşq,

Ey görən eşq, batil eşq.

Yarı yar et, kamil eşq,

Məsxərə etməyəndə.

 

Mən Sənubər, yar idim,

Od idim, yanar idim.

Gəl məni qurtar dedim,

Eşq çarə etməyəndə.

 

Vüsal ala dərdimi,

Eşq  doldura qəlbimi.

Heç şair edərdimi,

Avarə etməyəndə!

 

 

LEYLİNƏFƏS SƏNUBƏRƏM

 

Yer ilə göy arasında, izindən pəst Sənubərəm,

 Gözlərinin qarasında qaşına qəsd Sənubərəm.

 

Meydən dinən, meydən sönən ürək məndə,

İki dünyanın məstiyəm, bir meypərəst Sənubərəm.

 

Tozum eşqdir, tufanım eşq, abi-heyvanım sevgidir,

Asimanım, yerim eşqdir, ah, eşqpərəst Sənubərəm.

 

Gəlişi qəlb, gedişi qəlb, suyu, qumu, torpağı qəlb,

Getmə məndən, canım-konlüm, könülpərəst Sənubərəm,

 

Sizə gəldim, böyük Xəyyam, bu, nə afət, bu nə aram,

İki gözüm eşq dolu cam, nuş elə, iç, Sənubərəm.

 

Məcnunlarım, məndən qaçın, dövrəmdə hey bihuş uçun,

Qəbrinizi tezcə açın – Leylinəfəs Sənubərəm.

 

Sağam, azarlıq istərəm, dərdəm, xumarlıq istərəm,

Bir dəli varlıq istərəm, etməyin bəhs, Sənubərəm.

 

Tanrı, göstər yolum hanı, qəlbsizəm ki, qəlbim hanı?

Canım qədər sevdim səni, bir xara xas Sənubərəm.

 

Məhv elədim səni könlüm, könlümə qəsd Sənubərəm,

Axtarıb tap, məni könlüm, tamam əbəs Sənubərəm.

Etməyin bəhs, Sənubərəm, Leylinəfəs Sənubərəm!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Gülşəndə açıb səba ilə gül tək,

Könlüm düşdü bir aşiqə könül tək.

Ey Natəvan, bu sevda bir atəşdir,

Yandırar canı, qoymaz səni tək-tək.

 

Azərbaycanın 19 əsr şairəsi Xurşidbanu Natəvan – bu ad kimə tanış deyil ki. Xüsusən, Şuşa azad olunanda hamı onun Ruhuna gözaydınlığı verdi. Axı o, şuşalıdır…

Xurşidbanu Natəvan 1832-ci ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. O, Qarabağ xanlığının sonuncu hakimi olan Mehdiqulu xan Cavanşirin qızı idi. Belə nəcabətli ailədən gəlməsi və xan nəslinə mənsub olması səbəbindən "Xan qızı" ləqəbi ilə tanınınıb. Onun ailəsi Azərbaycan tarixində görkəmli iz qoyan nəsillərdən biri sayılır.

 

Təhsil və dünyagörüşü:

Natəvan yaxşı təhsil alıb, ərəb və fars dillərini öyrənib, Şərq poeziyasını dərindən mənimsəməyib. Onun ədəbi və fəlsəfi bilikləri dövrün bir çox kişi müasirlərindən belə üstün olub. O, həm də klassik Şərq ədəbiyyatının – xüsusən də Sədi, Hafiz, Füzuli kimi sənətkarların əsərlərini dərindən bilirdi.

 

Ədəbi fəaliyyəti:

Xurşidbanu Natəvan poeziyada əsasən qəzəl və rübai janrlarında yazıb. Əsərlərində sevgi, tənhalıq, ayrılıq, insani dəyərlər, könül çırpıntıları və qadın hissləri əsas mövzular olub. Natəvan ilk dövrlərdə "Xurşid" təxəllüsündən istifadə etsə də, sonradan "Natəvan" (aciz, gücsüz) adını seçib. Bu təxəllüs onun həyatda üzləşdiyi faciələrə – xüsusilə oğlunun ölümünə – bir işarə olub.

 

Natəvanın şeirləri həm klassik, həm də milli ruhla yoğrulub. Onun dili bədii, zəngin və hissiyyatla doludur. Natəvanın qəzəlləri sonralar Azərbaycan xalq musiqisində və muğamlarında da ifa olunub.

 

Ədəbiyyat məclisi – "Məclisi-üns":

1864-cü ildə Natəvan Şuşada "Məclisi-üns" adlı ədəbi bir cəmiyyət yaradıb. Bu məclis Qarabağda və ümumilikdə Azərbaycanda ədəbi həyatın canlanmasında mühüm rol oynayıb. Məclisdə dövrün görkəmli şair və ədibləri toplaşır, ədəbi müzakirələr aparılır, yeni əsərlər təqdim edilib. Bu məclis qadın rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən ilk ədəbi qurumlardan biri olub.

 

Xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyət:

Xurşidbanu Natəvan təkcə şair deyil, həm də böyük xeyriyyəçi və ictimai xadim olub.

O, Şuşada bir çox sosial layihələr həyata keçirib. Ən məşhuru 1872-ci ildə Şuşa şəhərini içməli su ilə təmin etmək üçün çəkdirdiyi su xətti – "Xan qızı bulağı" olub. Bu bulaq Natəvanın öz şəxsi vəsaiti hesabına tikilib, şəhər əhalisinin böyük ehtiyacını qarşılayıb.

Bundan başqa, o, yoxsul ailələrə kömək edib, məktəblərin, məscidlərin və digər ictimai binaların tikilməsinə maddi dəstək göstərib. Onun bu fəaliyyəti dövrün ziyalıları və xalq tərəfindən yüksək qiymətləndirilib.

 

Ölümü və xatirəsi:

1897-ci ildə vəfat edib. Onun cənazəsi Şuşadan Ağdama qədər piyada daşınıb və İmarət qəbiristanlığında dəfn olunub. Onun vətənə, ədəbiyyata, insanlara olan sevgisi bu gün də xatırlanır və dərin hörmətlə anılır.

 

Mirası və əhəmiyyəti:

Xurşidbanu Natəvan Azərbaycan ədəbiyyatının ilk qadın nümayəndələrindən biri olaraq milli poeziyamıza yeni nəfəs gətirib, qadın şairlərin yolunu açıb. Onun həm ədəbiyyatda, həm də xeyriyyəçilikdə qoyduğu iz bu gün də yaşayır.

Onun adı məktəblərə, küçələrə verilib, onun irsi əsasında sənədli filmlər çəkilib. Natəvan həm poetik istedadı, həm də yüksək mənəviyyatı ilə Azərbaycan tarixinə unudulmaz bir qadın kimi daxil olub.

O, 2 oktyabr 1897-ci ildə vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəzən özümü bağışlaya bilmirəm. Bəzi şeylər var ki, özümü onlara qarşı əngəlləyirəm. Bir sədd çəkirəm, sevmədiyim şeylərə məruz qalmayım deyə. Və bəzən elə olur ki, özümə əngəllədiyim yollar qarşıma çıxanda o əngəlləri qırıb keçirəm, uydurma bir səbəb taparaq. O an bunu etmək üçün haqlı səbəblərim olur, etdikdən sonra isə geriyə yenə də peşmanlıq qalır. İnsan bəzi şeyləri ata bilmir, hər nə qədər mübarizə aparsa da.

 

Bir şeyləri bitirmək, həyatından çıxarmaq asan deyil. Bir boşluq yaranan kimi gəlib sənə qarışır. İstənməyən qonaq kimi gəlib qapını döyür. Sən onu dəvət etməsən də, o özü qapıdan bir şəkildə girəcək. Adını qoya bilmirəm, çünki onu əngəlləyə bilmirəm. “Bir səhv idi, keçdi, bir yanlış idi, doğrunu tapdım, bir boşluq idi, yerini doldurdum” deyə bilmədiyim üçün həmişə bir yer yarımçıq qalır.

Və mən hər dəfəsində yarım qaldığım yerdən yaralanıram. Hər dəfə elə düşünürəm ki, bu dəfə hər şeyi keçmişdə buraxa biləcəyəm. Amma hər dəfə düşdüyüm yerdə ilişib qalan mən oluram. Bu gerçəklə yaşamaq üzləşmək qədər çətindir.

Amma mən mübarizə aparıram. Bəlkə bir gün hər şey düzələcək, keçmiş xoş xatirələrlə xatırlanacaq. Artıq sənə əvvəlki kimi əzab verməyəcək, çünki sən heç vaxt davam etməkdən, mübarizə aparmaqdan qorxmadın. Və bir gün üzləşməkdən də qorxmayacaqsan.

Unutma, bir gün hər şey bitəcək, sən hər çətinliyin öhdəsindən gələ biləcəksən. Bu hekayənin qəhrəmanı — heç vaxt yarımçıq qalmayan sənsən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)