Fariz Əhmədov

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

 

Naxçıvan Televiziyası efirində nümayiş olunan “Əxtər: Sidqinin arzusu” sənədli filmi sadəcə bir ekran əsəri deyildi. Bu film, Azərbaycanın maarifçilik tarixində iz qoymuş, milli təhsilin təməlini atan, öz dövrünü qabaqlayan bir ziyalının - Məhəmməd Tağı Sidqinin ruhuna ehtiram idi. Filmin nümayişinin məhz 22 marta - Sidqinin doğum gününə təsadüf etməsi isə onun ömür yoluna işıq tutan təsadüfi bir tarix yox, seçilmiş bir taleyin təcəssümü idi.

 

Xatırlatma üçün qeyd edim ki, Məhəmməd Tağı Sidqi yalnız ilk ana dilli milli məktəbin deyil, eyni zamanda ilk qız məktəbinin də yaradıcısı olub. Bu iki təməl addım onun sadəcə müəllim yox, maarif inqilabçısı olduğunu təsdiqləyir. Sidqinin yaratdığı “Əxtər” məktəbi (Əxtər ulduz deməkdir) adından da göründüyü kimi, zülmətdə işıq saçan bir mədəniyyət ocağı idi. Bu məktəbdə ilk dəfə şagirdlər parta arxasında əyləşib mütəşəkkil şəkildə təhsil almağa başladılar. İlk dəfə olaraq müəllim-şagird-valideyn üçbucağı formalaşdı. Sidqi məktəbi sadəcə elm deyil, cəmiyyət quruculuğu üçün əsas sütuna çevirdi.

Təsadüfi deyil ki, Sidqi təhsil almadan təhsil verən yeganə müəllim kimi tanınırdı. Daima cəhalətə qarşı dirayət göstərən Sidqi təqiblərə məruz qalsa da, amalından bir anda olsun dönmədi. Diplomdan yoxsul olsa da, fitri zəkası və daxili maarif ruhu ilə o, zamanının ən qabaqcıl pedaqoqlarından biri oldu.

O, sadəcə dərs deməklə kifayətlənmədi riyaziyyat, ədəbiyyat, əxlaq, qayda, coğrafiya və digər fənləri özü öyrənib, özü tədris etdi. Təhsil sistemində ilk dəfə olaraq təkcə informasiyanı ötürən yox, şəxsiyyət yetişdirən bir model qurdu. Həm də bunu çar üsul-idarəsinin, molla təfəkkürünün ən sərt dövründə, 1892-ci ildə, Ordubad kimi bir bölgədə həyata keçirdi.

Sidqinin Ordubadda işlətdiyi çayxana isə ayrı bir maarif mərkəzi idi. O illərdə elə bir adam yox idi ki, Sidqinin dediyi şeirləri, verdiyi məsləhətləri eşitməyə axın etməsin. Çayxana bir tribuna, bir səhnə, bir məktəb idi. Məhz çayxanadan sonrakı dönəmdə Ordubadda “Əxtər”in açılması formalaşan fikir mühitini yaratdı və bu işin davamı olaraq Sidqi Naxçıvana dəvət edildi və burada “Məktəbi-Tərbiyə” adlı yeni bir maarif ocağı təsis olundu.

Bu gün Sidqinin maarifçilik irsi təkcə onun əsərlərində və məktəblərdə yox, yaddaşımızın özülündə yaşayır. Filmin çəkiliş prosesi zamanı yaşananlar bu sözün canlı sübutudur. Çəkiliş zamanı və film nümayiş olunduqdan sonra Sidqinin oğlu Məmmədhəsən Səfərovun nəticəsi Nurcahan xanım mənimlə telefon əlaqəsi yaratdı və ömründə bircə dəfə də olsun Naxçıvana səfər etmədiyini  lakin qəlbinin və ruhunun bu torpaqlarla döyündüyünü dilə gətirdi. Məndə öz növbəmdə izah etdim ki, dünya balacadır və bir gün bir enerji sizi mütləq bu diyara gətirəcək. Elə də oldu. Nurcahan xanım keçən həftə mənə zəng etdi ki, biz artıq ailəmizlə Naxçıvana gəlirik!

Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. İlk dəfə bu nəslin nümayəndəsi ilə üzbəüz görüşəcək, Sidqiyə verə bilmədiyim bütün sualları bəlkə də ona verəcəkdim. Nurcahan xanımın Amerikadan Naxçıvana səfəri bu irsin coğrafiya tanımadığını sübut etdi. Nurcahan xanımın ailəsini Naxçıvanda olduğu iki gün müddətində bu ulu diyarı qarış-qarış gəzdirdim. Ordubadın tarix qoxan dolanbac küçələrində saatlarca söhbət etdik. Sanki tarix təkrarlanırdı. O an hiss edirdim ki, Sidqi müəllimin ruhu çox şaddır.

 O, babasının məktəbindən bir ovuc torpaq götürərək, Amerikadakı evində ən dəyərli guşədə saxlayacağını söylədi. Bu həm simvolik, həm də emosional bir an idi. Torpaq sadəcə fiziki deyil, həm də ruhani bir bağın göstəricisidir.

Filmi ərsəyə gətirmək isə mənim üçün şəxsi bir borc idi. Mən bu ekran işini çəkərkən təkcə bir film yaratmadım, həm də Sidqinin arzularına bir addım daha yaxınlaşdım. Bu film yalnız mənim yox, Naxçıvan Televiziyasının qürurudur. Sidqinin nəslinin nümayəndəsi olan Nurcahan xanımla görüşmək isə mənə elə bil onun öz ruhu ilə təmasda olmaq kimi təsir etdi. Çünki inam və fitri istedad, Sidqidə olduğu kimi, genetik olaraq da yaşaya bilir.

Əslində Sidqi mollaxana təhsili almadığı üçün uğurlu oldu. O, düşünən, sorğulayan, yaradıcı bir insan idi. Onun yolu Axundov, Zərdabi, Şirvani kimi maarifçi nəhənglərin yolu ilə birləşdi. Bu yol təkcə məktəb tikmək deyil, cəmiyyət formalaşdırmaq yolu idi. Sidqi zülmətdə yanan bir çıraq, xalqın içindən çıxan bir maarif işığı oldu. Elə bir məktəb qurdu ki, onun işığı bu gün də sönməyib və sönməyəcək də.

Məhəmməd Tağı Sidqinin həyat yolu bir daha sübut edir ki, təhsilə olan sevgi, xalqına olan inam və maarifə verilən dəyər zamanın, məkanın fövqündə dayanan bir dəyərdir. Sidqi yalnız bir müəllim yox, bir epoxanın daşıyıcısı, maarifin simvolu idi. Bugünkü təhsil sistemimizin ideoloji bünövrəsində məhz Sidqi kimi şəxsiyyətlərin izi var. Onun “Əxtər”i bir məktəbdən çox, bir ümiddir, işığa doğru, elmə doğru, sabaha doğru.

Onun ruhu bu gün də yaşayır. Onun məktəbindən torpaq götürən nəticə onun ideallarını gələcək nəsillərə daşıyır. Bu, sadəcə bir ailə yaddaşı deyil, milli yaddaşdır. Sidqinin işığını yaşatmaq isə bizim hamımızın borcudur. Çünki bu işıq sönərsə, biz də zülmətə qərq olarıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəzən bir hadisə baş verir ki, adi, sıravi bir şəxs məşhurlaşır, adı dillər əzbəri olur. Təyyarə qəzaya uğrayarkın "Hər şey yaxşı olacaq!" kəlmələri ilə insanlara təskinlik verən stüradessa, Azərbaycanın Milli Qəhramanı Hökümə Əliyeva da belələrindən oldu.

 

Hökumə Əliyeva 8 avqust 1991-ci ildə Kəlbəcər rayonunda anadan olub. 1993-cü ildə kəndlərinin ermənilər tərəfindən işğal olunması səbəbilə Bərdə rayonunun Qaradəmirçi kəndində müvəqqəti məskunlaşıb. 1996-cı ildə isə Rusiyaya köçüb və Volqoqrad vilayətində bir müddət yaşayıb. Hökumə burada 1-ci sinifdən 6-cı sinfə qədər şəhərin 78 nömrəli məktəbində təhsil alıb. Daha sonra ailəsi Gəncəyə köçüb və burada təhsilini davam etdirib. Gəncə şəhərindəki V. Veysəlov adına 30 nömrəli tam orta məktəbi bitirdikdən sonra 612 bal toplayaraq Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinə daxil olub.

Öz təhsilini magistr və doktorantura pillələrində davam etdirib. Atası Cəlil Əliyevin sözlərinə görə bu il onun doktoranturasının son ili olub. 2016-cı ildən etibarən Azərbaycan Hava Yollarında əvvəlcə tərcüməçi kimi, sonralar isə stüardessa kimi işləməyə başlayıb. Atasının sözlərinə görə, o, bu uçuşdan sonra hüquqşünas kimi fəaliyyətini davam etdirəcəkdi.

O, təyyarə qəzasında həlak olan ekipaj üzvlərindən biri olub. Aktau şəhərində qəzəya uğrayan AZAL-a məxsus təyyarədə stüardessa kimi fəaliyyət göstərən Hökumə Əliyeva son dəqiqələrə qədər sərnişinləri sakitləşdirməyə çalışaraq - "Hər şey yaxşı olacaq!" kəlmələri ilə məşhurlaşıb.

29 dekabr 2024-cü ildə II Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 29 dekabr 2024-cü il tarixli sərəncamı ilə Əliyeva Hökumə Cəlil qızı "Azərbaycan Hava Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus "Embraer 190" tipli sərnişin təyyarəsi Bakı–Qroznı (Rusiya Federasiyası) reysini həyata keçirərkən baş vermiş qəza zamanı xidməti vəzifələrinin yerinə yetirilməsində, sərnişinlərin həyatının xilas edilməsində yüksək peşəkarlıq, şücaət və fədakarlıq göstərdiyinə görə ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adına, "Qızıl Ulduz" medalına layiq görülüb.

Rejissor və ssenarist Ziya Şıxlinski 2025-ci ildə Hökumə Əliyevanın həyatından bəhs edən "Hökumə - kədərim mənim" adlı qısametrajlı sənədli film çəkib. Filmin bədii rəhbəri Rasim Balayev, ssenari müəllifi və rejissoru Ziya Şıxlinski, operatoru Adil Abbasovdur.

Əmək fəaliyyəti ilə bağlı əşyaları Milli Azərbaycan Tarix Muzeyinə verilib. Polşada adına təqaüd proqramı təsis edilib. Qazaxıstanda istehsal olunan zirehli hərbi ambulansa adı verilib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrindən biri barədə qısa ədəbi təhlillərimi qələmə almaq və onu B.Vahabzadə poeziyasının heyranları ilə bölüşmək istəyirəm...

 

MƏN TÜRKƏM

Sən bizi aldatdın illərdən bəri,

Mən çərxi-fələkdən dərs götürmüşəm.

Özgə anasından süd əmənləri

Özgə qulluğunda duran görmüşəm.

 

Bəsdir dözdüyümüz ölümdən betər,

Köhnə bazardakı köhnə nırxa.

Milləti yüz yerə caladın, yetər,

Yüz arxın suyunu qatma bir arxa.

 

Əslimi, nəslimi tanıyıram mən,

Qarışıq deyiləm, özümdən hürkəm.

Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən,

Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!

 

Sübutdur, dəlildir, ağlın qibləsi,

Dəyişə bilərsən ağlımı ancaq.

Canım çıxanadək qəlbimin səsi,

"Türkəm" - gerçəyini pıçıldayacaq.

                                           Bəxtiyar Vahabzadə

 

Şeirin təhlili:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Mən türkəm" şeiri Azərbaycan ədəbiyyatında milli ruhu, kimliyi və mübarizliyi təcəssüm etdirən qüdrətli əsərlərdəndir. Hər bir misrası dərin məna və hisslərlə yüklənmiş bu şeir bir millətin özünüdərk və dirəniş mübarizəsini əks etdirir. Gəlin, şeirin hər misrasını ayrı-ayrılıqda təhlil edək:

 

Birinci bənd:

 

"Sən bizi aldatdın illərdən bəri"

Bu misra xarici qüvvələrin yaxud daxili düşmənlərin milləti uzun illər boyu aldadıb, zülm altında saxladığına işarə edir. Bu, millətin tarixi məğlubiyyətlərinə, hüquqlarının tapdanmasına qarşı səslənən bir etirazdır.

 

Mən çərxi-fələkdən dərs...

Burada "çərxi-fələk" həyatın çətinlikləri, taleyin gətirdiyi sınaqlar mənasındadır. Şair millətin bu sınaqlardan dərs çıxardığını, təcrübə qazandığını və artıq keçmiş səhvləri təkrarlamayacağını ifadə edir. Bu xalqın müdrikliyini və ayıq-sayıqlığını göstərir.

 

"Özgə anasından süd əmənləri"

Bu misra öz millətinə xəyanət edən, milli maraqları kənara qoyub yad ideologiyalara, yad qüvvələrə xidmət edən şəxslərə işarədir. Burada "Özgə anasından süd əmənlər" deyərkən onların öz köklərindən qopduqları və yadlaşdıqları vurğulanır.

 

"Özgə qulluğunda duran görmüşəm"

Əvvəlki misranın davamı olaraq, bu misra həmin xəyanətkarların başqalarına qulluq etdiklərini, yəni onların əlində alətə çevrildiklərini bəyan edir.

Şair bu misralarla millətə satqınlardan təmizlənmək və öz müqəddəratını özü həll etmək çağırışı edir.

 

İkinci bənd:

 

"Bəsdir dözdüyümüz ölümdən betər"

Millətin yaşadığı acıların, zülmün artıq dözülməz həddə çatdığını, ölümün özündən daha ağır olduğunu ifadə edir. Bu misra mövcud vəziyyətə qarşı üsyanın və dirənişin başlanğıcıdır.

 

"Köhnə bazardakı köhnə nırxa"

"Köhnə nırx" ifadəsi, millətin dəyərinin ucuz tutulmasına, onun maraqlarının əhəmiyyətsiz sayılmasına, tarixi ədalətsizliklərə və köhnə, ziyanverici stereotiplərə işarədir. Millət artıq bu dəyərsizliyə razı deyil.

 

"Milləti yüz yerə caladın, yetər,"

Bu misra milləti parçalamağa, birliyini pozmağa, onu zəiflətməyə yönəlmiş cəhdlərə qarşı kəskin etirazdır. Tarixdə millətin başına gətirilən parçalanmalar, torpaq itkiləri, müxtəlif ideologiyalarla bölünmələr bu misrada öz əksini tapır.

 

"Yüz arxın suyunu qatma bir arxa"

Bu bənzətmə fərqli düşüncələrin, mədəniyyətlərin və ya maraqların bir-birinə qarışdırılaraq milli birliyin, milli kimliyin pozulmasına qarşı xəbərdarlıqdır. Şair milli vahidliyin qorunmasının vacibliyini vurğulayır.

 

Üçüncü bənd:

 

"Əslimi, nəslimi tanıyıram mən"

Bu misra şairin öz köklərinə, mənşəyinə, milli mənsubiyyətinə dərindən bağlı olduğunu və ondan heç vaxt imtina etməyəcəyini göstərir. Bu özünüdərkin və milli qürurun təməlidir.

 

"Qarışıq deyiləm, özümdən hürkəm"

 "Qarışıq deyiləm" ifadəsi milli kimliyin təmizliyini, saflığını və hər hansı yad ünsürlərlə çirklənmədiyini vurğulayır. "Özümdən hürkəm" ifadəsi isə özünün gücündən, öz kimliyinin böyüklüyündən duyulan heyrəti və ya onun gətirdiyi məsuliyyəti ifadə edir.

 

"Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən"

Şair öz kimliyinin sarsılmazlığını vurğulamaqla yanaşı qarşı tərəfin kimliyinə əhəmiyyət vermədiyini, onun özünü təyin etməsinin də öz işi olduğunu bildirir. Bu, bir növ, xarici təsirləri rədd etmək və öz dəyərini ifadə etməkdir.

 

"Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm"

Bu misra şeirin ən qüdrətli və əsas hissəsidir. Şair öz kimliyini açıq şəkildə türk olaraq bəyan edir. "İlk qaynağımdan" ifadəsi bu kimliyin qədimliyini, köklərinin dərində olduğunu və heç bir sonrakı təsirə məruz qalmadığını vurğulayır. Bu da milli qürurun zirvəsidir.

 

Dördüncü bənd:

 

"Sübutdur, dəlildir, ağlın qibləsi"

Şair türk olmaq həqiqətinin həm elmi, həm də mənəvi baxımdan sübut olunmuş, təkzibedilməz bir gerçəklik olduğunu vurğulayır. Bu kimlik doğru yolu göstərən, insanı hədəfə aparan bir "qiblə" kimidir.

 

"Dəyişə bilərsən ağlımı ancaq"

Bu misra fiziki varlığın məhv edilə biləcəyini, lakin milli kimliyin, ruhun, şüurun dəyişdirilməsinin qeyri-mümkün olduğunu ifadə edir. Bu millətin mənəvi gücünün və dirənişinin göstəricisidir.

 

"Canım çıxanadək qəlbimin səsi"

Şair türk olmaq hissinin onun canı ilə bir olduğunu, həyatının son anına qədər onunla qalacağını bildirir. Bu, milli kimliyin fərdin ən dərin qatlarda yaşadığı bir həqiqət olduğunu vurğulayır.

 

"Türkəm-gerçəyini pıçıldayacaq."

Bu misra milli mənsubiyyətin sadəcə bir söz deyil, hər bir fərdin qanında, ruhunda yaşayan bir həqiqət olduğunu göstərir. Hətta ən çətin anlarda belə qəlbin dərindən pıçıldadığı "Türkəm" sözü bu kimliyin əbədiyyətini və sarsılmazlığını təsdiq edir.

Bəxtiyar Vahabzadə bu şeirlə Azərbaycan xalqının milli kimliyini, mübariz ruhunu və tarixi sınaqlardan çıxardığı dərsləri bədii şəkildə ifadə etmişdir. "Mən türkəm" şeiri milli qürur və özünüdərk simvoluna çevrilmişdir.

 

Şeirin nəticəsi və bədii xüsusiyyətləri:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Mən türkəm" şeiri məzmununun dərinliyi ilə yanaşı zəngin bədii xüsusiyyətlərə malikdir ki, bu da onu daha təsirli və yadda qalan edir.

Şeir milli ruhu və qüruru ifadə edərkən, dilin və bədii vasitələrin gücündən ustalıqla istifadə edir.

 

Bədii xüsusiyyətləri:

Şeirin bədii xüsusiyyətləri barədə aşağıdakıları sadalamaq olar:

 

1. Dramatik monoloq və bir-başa müraciət;

Şeir dramatik bir monoloq şəklində qurulmuşdur. Şair sanki bir-başa "sən" dediyi bir qüvvəyə (tarixi haqsızlıqlara, düşmən qüvvələrə, xəyanətkarlara və ya ümumilikdə zülmə) müraciət edir. Bu, oxucuda güclü bir dialoq hissi yaradır və şeirin təsirini artırır. Birbaşa müraciət ("Sən bizi aldatdın") emosional gərginliyi artırır.

 

2. Sadə və aydın dil;

Vahabzadə mürəkkəb söz oyunlarından və çətin anlaşılacaq ifadələrdən qaçır. Dil olduqca sadə, aydın və xəlqidir. Bu şeirin geniş kütlələr tərəfindən asanlıqla qəbul edilməsini və milli hissləri daha effektiv şəkildə çatdırılmasını təmin edir.

 

3. Hisslərə yönəlmə və emosionallıq;

Şeir boyu güclü emosional yüklənmə hiss olunur. Acı, qəzəb, üsyan, qürur, inam kimi hisslər ardıcıllıqla bir-birini əvəz edir. "Bəsdir dözdüyümüz ölümdən betər" və "Canım çıxanadək qəlbimin səsi" kimi misralar bu emosionallığın bariz nümunəsidir.

 

4. Bənzətmə və metaforlar;

"Çərxi fələk": Həyatın enişli-yoxuşlu yolları, taleyin sınaqları üçün istifadə olunan klassik bir metafor. Şair bununla millətin tarixi təcrübələrindən dərs aldığını bildirir.

"Özgə anasından süd əmənlər": Milli dəyərlərə xəyanət edən, öz millətindən uzaq düşmüş yad qüvvələrə xidmət edən şəxslər üçün istifadə olunan kəskin bir bənzətmə. Bu onların milli kimlikdən qopduğunu vurğulayır.

"Köhnə bazardakı köhnə nırx": Millətin dəyərinin ucuz tutulmasına, ona layiq olmayan qiymətin verilməsinə qarşı bir metafor.

"Yüz arxın suyunu qatma bir arxa": Milli birliyin pozulmasına, fərqli maraqların vahid məqsədə qarışdırılmasına qarşı xəbərdarlıq edən gözəl bir bənzətmə.

"Ağlın qibləsi": Milli kimliyin və həqiqətin doğru yolu, yolgöstərəni olduğunu ifadə edən metaforik bir ifadə.

 

5. Təkrarlar və nida cümlələri;

"Mən türkəm!" ifadəsinin şeirin sonunda vurğulanması və təkrarlanması milli kimliyin təsdiqini daha da gücləndirir.

"Bəsdir dözdüyümüz...", "yetər" və "Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!" kimi nida cümlələri şeirə emosional gərginlik, qətiyyət və çağırış ruhu qatır.

 

6. Ritm və Qafiyə;

Şeir ənənəvi Azərbaycan şeir quruluşuna uyğun olaraq əruz və ya heca vəzninin müəyyən ritmik xüsusiyyətlərini daşıyır. Qafiyə sistemi (AAAA, BBCC, DD EE, FF GG) şeirə musiqililik və axıcılıq bəxş edir, misraların yaddaşda qalmasını asanlaşdırır.

 

7. Ziddiyyətlər;

Şeirdə "Sən bizi aldatdın" (yalan) və "Mən çərxi-fələkdən dərs götürmüşəm" (həqiqətə doğru irəliləmə); "Özgə qulluğunda duranlar" və eləcə də "Mən türk oğlu türkəm" (özünəqayıdış) kimi ziddiyyətlər şeirə dinamizm qatır və mübariz ruhu gücləndirir.

 

Nəticə:

"Mən türkəm" şeiri Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığında və bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatında milli ruhun ən parlaq təzahürlərindən biridir. Şeirdə mövcud olan əsas çağırış və xüsusiyyətlər bunlardan ibarətdir:

1. Milli özünüdərkin təzahürü;

Şeir Azərbaycan xalqının uzun illər ərzində yaşadığı çətinliklərdən sonra öz kimliyini, köklərini dərk etmə prosesini əks etdirir. Bu, millətin tarixi sınaqlar nəticəsində əldə etdiyi müdrikliyin və qətiyyətin ifadəsidir.

 2. Milli qürurun və dirənişin təcəssümü;

Şeir yalnız bir identifikasiya deyil, həm də milli qürurun və haqsızlıqlara qarşı dirənişin simvoludur. Şairin "Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!" bəyanatı, milli ruhun sarsılmazlığını və heç bir təzyiq altında əyilməyəcəyini göstərir.

3. Birlik və bütövlüyə çağırış;

 

"Milləti yüz yerə caladın, yetər,

Yüz arxın suyunu qatma bir arxa"...

Bu misralar millətin parçalanmasına qarşı çıxaraq, milli birliyin və bütövlüyün vacibliyini vurğulayır. Bu xalqı vahid bir məqsəd ətrafında birləşməyə səsləyir.

4. Zamanın sınağından keçmiş əsər;

Şeir yazıldığı dövrdə (Sovet dövrü, milliyətçiliyin təqib edildiyi vaxtlar) xüsusi cəsarət tələb edirdi və bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir. O, həmin şeirdə hər bir azərbaycanlıya öz köklərini xatırladır, milli qüruru aşılayır və birliyin, mübarizənin əhəmiyyətini vurğulayır. Bu şeir, gələcək nəsillərə ötürüləcək milli dəyərlər xəzinəsinin ayrılmaz hissəsidir.

Nəticə etibarilə, "Mən türkəm" şeiri həm məzmun, həm də bədii cəhətdən zənginliyi ilə Azərbaycan poeziyasının nadir incilərindən biridir. O, təkcə milli kimliyi təsdiqləməklə qalmayıb, həm də milli ruhun yüksəlməsinə, birliyin möhkəmlənməsinə xidmət edən bir ədəbi abidədir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Səid Sadiqifərdir.

 

 

 

Səid Sadiqifər

Ərdəbil

 

Bu dağların yamacları əvəlik çiləyir

Bu qarların yamacları kəklik gizləyir

Dərənin yəhəri tozanaq salır

Şəhərin qəhəri boğanaq alır.

Gəlin gedir dağdağanların sancısı

An gəlir... Al rəngində

Yan-yörəsi sancı

An gedir... Ay ətrində

Dizləri ağrı.

Dumanların ölümcül çöküşündə

Günortanın havası boğanaq dadı verir

Göylərin gurultusunda

Göbələklərin mübarəkliyini axtarıram

İydə ağacının fatihəsini oxuyan çağ

Xul budaqlardan

Hüzün salxımlanırdı.

Qutsallığını alırdılar

Və baltanın ürəyi döyünürdü.

Günəşçiləri asırdılar

İydəliyin ortasında

Bütün qırmızıçılar,

Armudluqların sarılığına inanmışdılar

Və gecənin çöküşü

Bənövşələrin ölümü

Qaralarla yaraların çəkişimindəydi

Cığırların sonudur yetəcəyimiz

Qumlaqlıqlara baxmadan tikanlıqlar aşmışıq

Adresini sərilən sarılıqlardan aldıq

Yol boyu cərgəni pozmayan sığır quyruqlarından

Onlar qurumuşdular

Biz yanğınlıqlarına baxmadan

Sarılıqlarına dalmışıq.

Özümüzü unutsaq da

Cığırların sonundakı uçurumlara inanmışdıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Unutmayacağımız daha bir sənətkar – teatr və kino yerini verir ədəbiyyata, belə ki, bu gün bir ədədbiyyat xadimi barədə danışacağıq. Şair, tərcüməçi və ədəbiyyatşünas Ənvər Əhməd barədə. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Qarabağ filialının sədri olaraq ortaya çox sanballı fəaliyyət qoyubdur.

 

Ənvər Əhməd 1941-ci il avqustun 8-də Azərbaycan Respublikasının Ağcabədi rayonunun Salmanbəyli kəndində doğulub. Ağcabədinin 5 saylı şəhər orta məktəbində orta təhsil alandan sonra Bakı Statistika Texnikumunu bitirib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirib. "M. Ə. Sabirin poetikası" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib.  AMEA Ədəbiyyat İnstitutunda doktorluq dissertasiyasını tamamlayıb.

"Dağ və mən" adlı ilk şeiri 1962-ci ildə "Ağcabədi pambıqçısı" qəzetində dərc olunub. Ağcabədi rayonunun Salmanbəyli kəndində mühasib köməkçisi, sonra Ağcabədi rayon "Sürət" (indiki "Aran") qəzetində ədəbi işçi, müxbir, məktublar şöbəsinin müdiri, Xankəndi Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının müəllimi, sonra dosenti işləyib.

Nəsrəddin Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Şuşa filialının direktoru, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi filialının direktoru olub. Sonuncu iş yeri Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Təhsil Problemlər İnstitutunun şöbə müdiri vəzifəsi olub.

Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Qarabağ filialının sədri seçilib. Bədii tərcümə ilə ciddi məşğul olub.

 

Kitabları

1. Nəslimiz

2. Anamın izləri

3. Sevgi yurdu

4. Sevgi cavan qalır

5. Oğullar və qartallar

6. Sağlıq olsun

7. Kəfənim qandan biçilər

8. M. Ə. Sabir poetikasının bəzi cəhətləri

9. M. Ə. Sabirin poetikası

10. Od qanı

 

17 fevral 2022-ci il tarixində Ağcabədi rayonunda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

Sabah olduqca maraqlı bir müsahibə oxuyacaqsınız: 

Müsahibimiz  koreyalı tanınmış şair, ədəbiyyat tənqidçisi və jurnalist, çoxsaylı beynəlxalq ədəbiyyat mükafatlarının laureatı, Koreya Dünya Ədəbiyyatı Assosiasiyasının prezidenti və Koreya dili və ədəbiyyatı üzrə fəlsəfə doktoru (PhD) Siyoung Doungdur. Müsahibəni Cahangir Namazov - “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi hazırlayıb.

 

— Deyirlər ki, qadın şair cəmiyyət ilə təbiət arasında səssiz bir körpüdür. Sizcə, qadın qəlbi hansı bədii aləmlərin qapısını açır? Və poeziya qadın ruhunun sirlərini üzə çıxarmaqda hansı rolu oynayır?

 

— Dünya ədəbiyyatı tarixində qadın yazarlar uzun müddət kişilərə nisbətən aşağıdakı cəmiyyətdə qarşılaşdıqları mənfi stereotiplərlə mübarizə aparıblar. Bu stereotiplərin tədricən aradan qaldırılması XIX əsrdə Emilie Brontë, Şarlotta Brontë və Ceyn Ostin kimi böyük yazıçıların əsərləri sayəsində mümkün oldu. Postfeminizmin yaranmasından sonra qadın şair və yazarların sosial mövqeyi yaxşılaşmağa başladı. Lakin hələ də bir çox ölkələrdə qadınlara qarşı mənfi münasibət və qadınların sosial və ədəbi fəaliyyətlərinə məhdudiyyətlər qalmaqdadır...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

 

Bu tale və bu uğur hekayəti sizə güc verəcək

 

1919-cu il yanvarın 6-da ABŞ-ın 26-cı prezidenti, 2000 məqalə və nitq, 40 kitab müəllifi Teodor Ruzvelt 61 yaşında ikən yatıb oyanmadı, beləcə qəfil vəfat etdi. Onun vəfatına tək ABŞ-da yox, dünyanın hər bir guşəsində milyonlarla insan kədərləndi, göz yaşı axıtdı. Ruzvelt həm böyük dövlət xadimi, dövrünün dünya siyasəti lideri, həm böyük ziyalı,  böyük humanist idi, həm ən universal insan, həm öz kəşməkeşli taleyi ilə əsl mərd, dönməz şəxsiyyət obrazı idi, üstəlik də böyük motivəedən idi.

«İnsanı intellektual tərbiyə etmək, amma mənəvi tərbiyə etməmək – cəmiyyət üçün təhlükə yaratmaq deməkdir», - söyləyirdi Teodor Ruzvelt.

Və yaxud, «Məncə insanın ən vacib xarakteri qətiyyətlilikdir. Dahi olmaq, həyatda iz qoymaq istəyən hər bir kəs təkcə minlərlə maneəni aşmaq qətiyyətinə malik olmamalıdır, həm də minlərlə uğursuzluq və məğlubiyyətlərə baxmayaraq qalib gəlməyi bacarmalıdır», - söyləyirdi o.

Teodor Ruzveltin devizi belə idi: «Nə bacarırsansa, onu əlində olanlarla və haradasansa, oradaca elə!»

Bu şəxs «Məni qayğılandırmır ki, başqaları haqqımda nə düşünəcəklər, məni özümün oz hərəkətlərim barədə nə düşünəcəyim qayğılandırır. Bax xarakter elə budur!» düşüncəsi ilə yaşayırdı, həyatda çöx böyük müvəffəqiyyətlər əldə etməsinin, uğurlu karyera qura bilməsinin qısaca xarakteristikasını isə belə izah edirdi:

«Ən əsas uğur formulası – insanlarla necə ünsiyyət qurmağı bilməkdir».

Britaniya tarixçisi Xyu Broqan vaxtı ilə Ruzveltə bu cür qiymət vermişdi: «O, Linkoln dövründən bəri Ağ evə təşrif buyurmuş ən bacarıqlı, Ceksonun dövründən bəri ən enerjili, Kuins Adamsın dövründən bəri isə ən bilikli insandır».

ABŞ-ın tarixi ərzindəki bütün liderlərdən Ruzvelt öz möhkəmliyi, dözümlülüyü ilə seçilib. Həm fiziki, həm də psixiki cəhətdən. Həyatının müxtəlif  dövrlərində o, gah vəhşi Qərbdə kovboy olub, gah səyyah kimi naməlum marşrutlarla 20 min mil irəliləyib, gah iri, vəhşi heyvan ovçusu olub. O, İspaniya-Amerika müharibəsində süvari bölümünün zabiti kimi at çaparaq döyüşüb, 1900-cü il seçki kompaniyasında 673 dəfə nitq söyləyib, boksla və cüdo ilə məşğul olub, dərin və enli çay yataqlarını üzüb keçib. Onun dözümü, gücü, entuziazmı sərhədsiz olub. Bir dəfə isə, prezident postunu tərk etdikdən sonra Miluokidə nitq söyləyərkən killer tərəfindən sinəsindən güllə yarası alıb. Bununla belə, sinəsində güllə, qanı axa-axa dirəniş göstərərək bir saat ərzində nitqini davam etdirərək çıxışını bitirib, yalnız bundan sonra huşunu itirə-itirə köməkçisindən onu xəstəxanaya çatdırmağı xahiş edirib.

Baxın, mən niyə Ruzvelt haqqında danışıram? Təkcə bu qətiyyətinə, əzminə, iradəsinə görə? Əlbəttə, tək bunlara görə danışsaydım, onda qəhrəmanım sizə sadəcə örnək olardı. Amma o, «sadəcə örnək» yox, örnəklərin örnəyidir. Niyə? Deyəcəyəm. İş ondadır ki, bu qədər gücü, dözümlülüyü ilə tarixin ən güclü, ən dözümlü şəxsiyyətlərindən biri hesab edilən Ruzvelt üçün başlanğıcda heç bir uğur, heç bir nailiyyət görünmürdü, görünə də bilməzdi. O, Manhettendə anormal uşaq kimi doğulmuşdu, ilk yaşlarından astma xəstəliyindən, görmə qabiliyyətinin zəifliyindən, həddən artıq arıq olmasından əziyyət çəkirdi. Valideyinləri uşaqlarının sağ qalıb böyüyəcəyinə belə inanmırdılar. Teodorun on iki yaşı olanda atası ona deyibmiş: «Sənin çiyinlərin üzərində başın var, ancaq bədənin yoxdur. Bədənin köməkliyi olmayanda isə, baş heç nəyə qadir ola bilməz. Sən özün özünə bədən yaratmalısan». Elə həmin gündən Teodor həm bədəninin, həm də beyninin möhkəmləndirilməsi ilə məşğul olmağa başlayır, bütün həyatı boyu da bu möhkəmləndirilmə davam edir. Qətiyyət, dözüm, özünəinam və nikbinlik! Bunları özünə silah edən Teodor əsl möcüzə yaradaraq özünü büsbütün dəyişir, zəif və xəstədən normal və sağlama, sonra isə güclülərin güclüsünə çevirir.

Ruzvelt də digər böyük liderlər kimi uğur zirvəsinə qəfil çatmayıb, uzun bir yol qət eləyib. ABŞ prezidentliyinə yüksəlməsi üçün o, polis komissarlığından tutmuş onlarca vəzifə daşıyıb. Onun uğurlar siyahısında nələr yoxdur:

 - Onun rəhbərliyi altında ABŞ dünya siyasətində söz yiyəsi ola bilib;

 - O, Rusiya və Yaponiya arasındakı müharibənin dayandırılması və sülh müqaviləsi imzalanması işində başlıca fiqur olub və buna görə Nobel mükafatına layiq görülüb;

 - O, yüksək səviyyəli dəniz donanması yaradıb;

 - Panama kanalının tikintisinin təşəbbüskarı olub;

 - Bir neçə coğrafi məkanı kəşf edərək onların coğrafiya xəritəsinə düşməsinə səbəb olub. Təsəvvür edin, 1909-cu ildə prezidentlik müddəti bitəndə bu adam dərhal elmi ekspedisiyaya rəhbərlik edərək Afrika səyahətinə çıxıb.

O, ABŞ-ın çox az prezidentlərindəndir ki, hazırkı yerli əhali onu sevərək xatırlayır. Onun obrazına kütləvi mədəniyyət nümunələrində yazıçılar, rejissorlar, bəstəkarlar, rəssamlar səxavətlə yer ayırmaqdadır.

Ruzveltin dünyadan köçməsinin məhz yuxuda baş verməsinə o dövrdəki ABŞ vitse-prezidenti Marşal belə şərh vermişdi: «Ölüm onu yalnız yatdığı yerdə qamarlaya bildi. Çünki, əgər o oyaq olsaydı, heç vaxt təslim olmaz, döyüşə girərdi».

Bu da böyük şəxsiyyətin bəzi qiymətli kəlamları:

 - Yalnız heç nə eləməyən adam səhv etmir;

 - Daş ürəkdən pis, ancaq maye beyin ola bilər;

 - İslahatların başında həmişə ağılsızlar dayanar;

 - Ən uğurlu siyasətçi odur ki, hamıdan çox və hamıdan bərk hamıya məlum şeyləri söyləyir;

 - Mən Amerika Birləşmiş ştatlarını da, qızım Eylisi də idarə edə bilərəm. Amma mən, bunların hər ikisini eyni vaxtda edə bilmərəm;

 - Siyasətdə eləmək lazım olmayan çox şeyləri eləmək lazım gəlir;

 - Sağlam bədən – bu əladır, sağlam ruh ondan da əladır. Amma həm insan üçün, həm də xalq üçün ən vacib olanı xarakterdir, kişini yaxşı kişi, qadını yaxşı qadın edən xüsusiyyətlərin cəmidir.

Və ən nəhayət, mən Teodor Ruzveltin bu kəlamını diqqətinizə yönəltmək istəyirəm: «Əgər insan düzgün yaşayırsa və ondan asılı, ona bağlı adamlar məhz onun sayəsində daha yaxşı yaşayırlarsa, demək, həmin insan həyatında ən böyük uğura imza ata bilib».

Teodor Ruzveltin sizə söylədiyim bu tale, bu uğur hekayəti yüzlərlə liderlərə bir görk olub, nümunə olub. İnanıram ki, əziz oxucum, bu hekayət sənə də güc verəcək!

Hətta buna əminəm!

Və mən, əziz oxucum, sənə örnək olacaq, güc verəcək daha bir insan taleyi ilə tanışlığını arzulayıram. Bu – dahi türk oğlu Mustafa Kamal Atatürkdür. Türkiyə İstiqlaliyyət Müharibəsinin hərbi və siyasi lideri, Türkiyə Respublikasının qurucusu olan Atatürk birinci dünya müharibəsi zamanı əsl yenilməzliyin nə olmasını dörd tərəfdən toz dumanı kimi gələn, dişinə qədər silahlanmış ingilis və fransız qoşunları qarşısına çıxması, xeyli az saylı qəhrəman ruhlu türk əsgərləriylə birgə möhtəşəm qələbəyə nail olmasıyla sübut edib. Haqqında 379 əsər yazılan, dünyanın bütün ən nüfuzlu liderlər reytinqində yer alan, BMT-nin 1981-ci ili «Atatürk ili» elan etməsi şərəfinə layiq olan Mustafa Kamalın taleyi sübut edir ki, uğur hekayətləri adi qələmlə yazıldığı kimi, bəzən qızıl qələmlə də yazıla bilir.

Hər ehtimala qarşı Teodor Ruzveltin ingiliscə orijinalı «Do what you can, with what you have, where you are» olan həyat devizini bir daha təkrarlayıram: «Nə bacarırsansa, onu əlində olanlarla və haradasansa, oradaca elə!»

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

 

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Heç vaxt çin olmayacağını bildiyi bir arzusu var-atasını bir daha görmək arzusu. Atasının vaxtsız vəfatını ömrünün ən böyük uğursuzluğu hesab edir və atasıyla belə tez vidalaşmağı, onu çox üzür! İnanclıdır. Allahın varlığına, qismətə, bəxtə, taleyə inanan adamdır. Bununla yanaşı, həyatda işığı və ya qaranlığı insanın özünün seçdiyinə də əmindir...

 

Deyir ki: - “Mənə görə fiziki anlamda uğurun bu həyatda ciddi anlamı yoxdur. Əslində, uğur deyə gördüklərimiz həyatda etməli olduqlarımızdır. Bəzən insanlar ali təhsili, uğurlu işi, bol qazancı ciddi nailiyyət kimi görür, belə deyil. Kainat və Allahla münasibətdə səmimi olub, daim müsbət enerji ilə çalışsaq, demək olar ki, hər addımımız uğurlu olar və əslində belə də olmalıdır. Lakin cəmiyyətin böyük bir qismi "Allahdan buyruq, ağzıma quyruq" prinsipi ilə yaşayır və çox zəngin olmaq istəyir”.

 

Sevgi dolu insandır. Necə deyərlər, dilinin şirinliyi içindəki insan sevgisindən qaynaqlanır. Hamıya qarşı diqqətlidir. Cümləsinin əvvəl sözü də “can”dır, son kəlməsi də. Çox zirəkdir, heç vaxt tənbəl olmaq lüksünü özünə layiq biıməyib. Bəlkə də bu onu uğura aparan ən yaxşı xüsusiyyətlərindən biridir. Həyatı dərindən dərk etməyi bacarır. Ən çətin vaxtlarda belə iradəsi və sevgi duyğularıyla mənfi enerjiyə qalib gəlir. Bütün ömrü boyu böyük sevgi ilə əhatə olunduğundan bu ruhda böyüyüb və o sevgini, ruhən və mənən almaq istəyən hər kəsə ötürürə bilir...

 

Bəli, haqqında söhbət açdığım məşhur teleaparıcı, çoxumuzun sevimlisi telejurnalist Günel Gözəlova belə bir xanımdır. O, 1982-ci ilin avqust ayının 6-da Bakıda dünyaya gəlib. Orta təhsilini 159 saylı məktəbdə başa vurub. BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin 2003-cü ildə bakalavr dərəcəsinə, 2005-ci ildə isə magistr dərəcəsinə yiyələnib və bu ali təhsil ocağını qırmızı diplomla bitirib. 2000-ci ildən həyatını televiziyaya bağlayıb. Əvvəlcə AzTV-də müxtəlif redaksiyalarda jurnalist, redaktor, aparıcı kimi çalışsa da, sonradan “Lider” televiziyasında aparıcıdan, departament rəisinin müavini, “Ana Xəbər”in müdiri vəzifəsinədək yüksələ bilib. Bununla yanaşı, o, Azərbaycan Beynəlxalq Universitetində “Azərbaycan jurnalistkası” və “Beynəlxalq jurnalistika” fənlərini tədris də edib. Bir sözlə, Günel xanım əmək fəaliyyətində uzun yol keçib. Hazırda harada çalışdığından xəbərsizəm...

 

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin mətbuat katibi də olub, 2 əslik tarixi olan “Azərpoçt”-da ilk dəfə İctimaiyyətlə Əlaqələr Şöbəsini yaradıb. Daha sonra Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin mətbuat xidmətinə rəhbərlik edib, nazirin sözçüsü kimi fəaliyyət göstərib. Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunda Mətbuat və Təhsil layihələri üzrə Vitse Prezidet olub. 2022-ci ildən “Jurnalist Sənətkarlığının İnkişafına Dəstək” İB-nin sədri, eləcə də “MTV Azərbaycan” kanalının baş redaktorudur...

 

Sədaqətli xanım, vəfalı, təəssübkeş ömür-gün yoldaşıdır. Ötən illərin söhbətidir, həkim səhlənkarlığı ucbatından həyat yoldaşı Anar Gözəlov sağlamlığını itirərək, hətta ailə üzvlərini belə tanımırdı. Günel xanım, ərinin hüquqları uğrunda mübarizə apararaq, onu bu vəziyyətə salan cərrahın cəzalandırılması uğrunda necə mübarizə apardığının çox adam şahidi olub. Öz aramızdır, bu vəziyyət çoxumuza tanışdır. O qədər bəzi başıbatmış həkimlərin səhvindən adamlar ölüb ki. Necə deyərlər, yaxınları da həkim nağıllarına uyaraq, buna göz yumub susublar. Qan da batıb, can da. Şükür Allaha, məhz Günel xanımın fədəkarlığı sayəsində uzun sürən müalicələrdən sonra Anarın əmək qabiliyyəti nisbətən də olsa bərpa olunub, II qrup əlildir...

 

Günel xanım çox iradəli, əzmkar insandır. Xüsusi bir hobbisi olmasa da, harada çalışırsa, nə işlə məşğul olursa həmin işi hobbisinə çevirir ki, ən mükəmməlinə nail ola bilsin. 

Avqustun 6-da 43 yaşını adlasa da, hələ də özünü gənc hesab edir və gənclərə tövsiyyə edir ki, zamanın, eləcə də sağlamlıqlarının qədrini bilsinlər...

 

“Dünyada ən baha satılan və sonradan geri dönüşü olmayan məhvumdur zaman"- söyləyir. 

 

Gileylənir ki, özü də zamana münasibətdə çox səxavətli olub, bunu ən böyük uğursuzluğu hesab edir. Ən böyük arzusu isə uzun və sağlam ömür sürməkdir...

 

Deyir ki: -“İnsan elə bir varlıqdır ki, onun arzuları bitib tükənmir, zaman-zaman dəyişir, hətta reallaşmasa da. Çünki belə olmasa insan kamilləşə və çox şeyin gözəl olmasına nail ola bilməz...”

 

Bəli, avqustun 6-da Günel Gözəlovanın növbəti ad günüydü. Onu təbrik edir, möhkəm can sağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayıram...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Balet səhəsində əzmlə çalışan və nəticələr ortaya qoyan bir ad - Azərbaycan SSR xalq artisti Rəfiqə Axundova. Bu gün - onun doğum günüdə onu anırıq, yaşadığı ömrü gənclər istedadlara bir örnək kimi göstəririrk.

 

Rəfiqə Axundova 7 avqust 1931-ci ildə Bakıda anadan olub. 1951-ci ildə Bakı Xoreoqrafiya Məktəbini bitirib. Böyük Teatrda təkmilləşmə kursu keçib. Azərbaycan Opera və Balet Teatrının solisti olub. 1971-ci ildən həmin teatrın baletmeysteri, 1990-cı ildən baş baletmeysteridir.

 

Əsas partiyaları:

- Ayişə və Gözəllər gözəli, Fanni ("Yeddi gözəl", "İldırımlı yollarla", Q. Qarayev)

- Gülşən ("Gülşən", S. Hacıbəyov)

- Gülyanaq ("Qız qalası", Ə. Bədəlbəyli)

- Şirin ("Məhəbbət əfsanəsi", A. Məlikov)

- Zarema ("Baxçasaray fontanı", B. Asafyev)

- Jizel ("Jizel", A. Adan)

 

Həyat yoldaşı Maqsud Məmmədovla Azərbaycan Opera və Balet Teatrında iştirak etdikləri tamaşalar:

- "Xəzər balladası" (1968, T. Bakıxanov)

- "Qobustan kölgələri" (1969, F. Qarayev)

- "Yallı" və "Azərbaycan süitası" (1969, R. Hacıyev)

- "İldırımlı yollarla" və "Yeddi gözəl" (1975, 1978, Q. Qarayev)

- "Babək" (1986, A. Əlizadə)

- "Şelkunçik" (1988, P. Çaykovski)

 

Habelə Novosibirsk Opera və Balet Teatrında "İldırımlı yollarla" baletlərinin quruluşunu verib.

Əlcəzair, İsveç, Misir və Belçikada pedaqoq-baletmeyster işləyib. Əlcəzairdə "Üç inqilab" (1973, R. Hacıyev; M. Məmmədovla birgə) ilk milli baletini, Malmödə "Muğam" (1975, N. Əliverdibəyov) musiqili xoreoqrafiya lövhəsini, Qahirədə "Yeddi gözəl" (1979), Antverpendə "Kaleydoskop (1980, F. Qarayev) baletlərini (hər ikisi M. Məmmədovla birgə) tamaşaya qoyub.

"Xəzər balladası", "Qobustan kölgələri" və "Azərbaycan süitası" 1969-cu ildə Parisdə keçirilən 7-ci Beynəlxalq rəqs festivalında nümayiş etdirilib və Paris Rəqs Akademiyasının diplomuna layiq görülüb.

1994-cü ildə "Yeddi gözəl" baletini Ankarada tamaşaya qoyub (M. Məmmədovla birgə).

 

Filmoqrafiya

- Doğma xalqıma

- Abşeron ritmləri

- Dədə Qorqud

- Qərib cinlər diyarında

- Qayınana

 

Təltif və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

3. "Şərəf nişanı" ordeni

4. Azərbaycan Respublikasının "Şöhrət" ordeni

5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

 

Uzun sürən xəstəlikdən sonra baletmeyster Rəfiqə Axundova 6 fevral 2024-cü ildə 92 yaşında vəfat edib. İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Poeziya satında Tural Cəfərlinin şeirlərini təqdim edir.

 

 

DEYƏRDİM

 

Olmasaydı uşaq kimi küsməyin,

Bu sevginin daşını at, deyərdim.

Məndən sonra bir iş tapıb özünə,

Hamı kimi başını qat, deyərdim.

 

Darıxanda kitab oxu, keçəcək,

Yun bir ipdən corab toxu, keçəcək.

İnan mənə, dərdin çoxu keçəcək,

Qalan dərdi gələn qış sat, deyərdim.

 

Səhər durub şehə danış yuxunu,

Sübh azanı mehdən alım qoxunu.

Tuşlayaraq hərdən eşqin oxunu,

Ürəyimə nizətək bat, deyərdim.

 

Ehsan edib yoxluğunu gözümə,

Şərab içdim gəlmək üçün özümə.

Minbər bildim üz çevirib sözümə,

Günahıma oyanma, yat, deyərdim.

 

Tale yazan yazıb kədər gönündə,

Ömür gedir karvan kimi yönündə.

Bir gün gəlib dayansam düz önündə,

Gözəlliyin görüb mən  mat, deyərdim.

 

 

DÜŞƏRSƏN…

 

Gedəndə adam bir xəbər eyləyər,

Demirsən yağışa, qara düşərsən?!

Duamı arxanca yollayım barı,

Bəlkə, ondan sonra xara düşərsən…

 

Nəfəsim içimdən çıxan tüstüdü,

Yerdə məni tutan göyün üstüdü.

Bu qərib baxışlar məzar büstüdü,

Çox baxma, qorxuram, gora düşərsən.

 

Gizlədə bilmərəm aşkar olanı,

Saxlamaq olarmı qəlbə dolanı?!

Gəl dəymə, incitmə vaxtsız solanı,

Bəlkə, yoxluğumdan vara düşərsən.

 

Məcnun deyiləm ki, dərdindən öləm,

Nə Yusif deyiləm, quyuda güləm.

Musa da deyiləm, dəryanı böləm,

Gözləmə, gözləsən, zara düşərsən.

 

Çoxdan atılıbdır, göyərməz daşım,

Dəmlənib, dən olub kədərdən aşım.

Yaman zəifləyib son vaxt yaddaşım,

Unutsam, bilmirəm, hara düşərsən…

 

 

VECSİZLİK...

 

Qəribə adamsan, baş açmaq olmur,

Sevmirsən, sevəni dəli bilirsən.

Elə bil qarşına Məcnun çıxacaq,

Olmaya özünü Leyli bilirsən?!

 

Bəlkə də, oxuyub sevgi romanı,

Deyirsən, aşiqlər bir ağıldadı...

Sən bilən, Əslilər, Züleyxalar da

Dastanda, əsərdə, tək nağıldadı?..

 

Sən uşaq deyilsən, tutum əlindən,

Hamıya dərs verib keçərsən özün.

Uzaqdan içimi görə bilirsən,

Demək ki, açıqdı bəsirət gözün.

 

Sən getdin, qapımı döydü küləklər,

Hərdən deyinirdim, külək susurdu...

Hara gedirdimsə, düşüb arxamca

Sənli xatirələr məni pusurdu.

 

Dinləyib gecənin ay sükutunu,

İçimdə ulayan iti qovurdum.

Elə ki darıxdım o itdən ötrü,

Düşüb küçələrin gözün ovurdum...

 

 

GÜNORTA

 

Bu qədər adam var bu boz şəhərdə,

Heç kimə qaynayıb-qarışmaq olmur.

Yadları anlayıb yola verirsən,

Özündən küsəndə barışmaq olmur.

 

Gül gözəl olmazdı, solmasa əgər,

Yağış düşməz, bulud dolmasa əgər.

Anan namaz üstə olmasa əgər,

Canını Allaha tapşırmaq olmur.

 

Bir axşam özgəyə dönüb gedərsən,

Bezib öz kölgəndən çönüb gedərsən,

Gözünün önündə sönüb gedərsən,

İçində çölünlə yarışmaq olmur...

 

 

SƏNİN YOXLUĞUNA SAĞLIQ DEYİRƏM

 

Deyəsən, gözümün yaddaşı gedib,

Arana baxıram, dağlıq deyirəm.

Elə ki darıxdım, badə əlimdə,

Sənin yoxluğuna sağlıq deyirəm.

 

Soruşma nə edim  xatirələri?!

Sən ki unutmaqda qoçaq adamsan.

Dərdimi-sərimi necə danışım?!

Axı sən duyğudan qaçaq adamsan...

 

Beləcə başımı qatıram mən də,

Həsrətin küləyi əsdikcə xəfif.

Sən əzbər bildiyim şeir kimisən,

Ay üzün nəqarət, baxışın rədif.

 

Güzgüdə özümə baxmıram daha,

İncidir saçımın dən olan yeri.

Getmisən, eybi yox, barı geri ver,

Döyünmür qəlbimin “sən” olan yeri.

 

Kaş ki, öyrədərdin  tərk etməyi də,

Bir dəfə özümdən çıxıb gedəydim.

Əhdinə vəfasız adamlar kimi,

Verdiyim sözümdən çıxıb gedəydim.

 

 

QATAR

 

İnan ki, hamıdan soruşdum hər gün,

Dedilər, bir qatar apardı səni.

Elə bil içimdən bir yarpaq kimi

Kimsə gülə-gülə qopardı səni.

 

Çəkilib oturdum öz xarabamda,

Bayquşlar uladı canavar kimi.

Əsirdim xatirən olan yerlərə

Hər axşam mülayim gilavar kimi.

 

Qayıtsan, özünlə bir az kül gətir,

Dərdimin başına qoyacam onu.

Bizi kor eyləyən ayrılığın da

Gözünü çıxarıb, oyacam onu.

 

Darıxsan, yum gözün, bir az söy məni,

Nəbadə qarğışa keçərsən, gülüm.

Hərdən şərab süzüb mənim yerimə, 

Qəmin sağlığına içərsən, gülüm.

 

İtirmə vaxtını unutmaq üçün,

Özündən muğayat olgunan əsas.

Bir gün mən olmasam, səni aparan

O əclaf qatardan alarsan qisas.

        

 

ŞUŞA

 

Elə bil göy üzü yerə enibdi,

Tanrının sərdiyi xalıdı Şuşa.

Dünyanın ən gözəl çiçəklərindən

Yığılıb, süzülən balıdı Şuşa.

 

Bir yanı qaladı, bir yanı meşə,

Saf suyu az qala qayanı deşə.

Təbiət sevməkdir ən gözəl peşə,

Cənnətin başqa bir halıdı Şuşa.

 

Günəş də sevinir səhər obaşdan,

Musiqi sədası gəlir hər daşdan.

Tanıdım mən səni o kaman qaşdan,

İsmətin örpəyi, şalıdı Şuşa.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)