İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kinodan danışanda rejissordan başlayırıq, aktyorlara keçirik. Sobra ssenari müəllifi, lap elə bəstəkar da xatırlanır. Amma heç görmüsünüzmü, operatorun da adı çəkilsin?

Mən özümüzdən danışıram, Hollivudda quruluşçu operatorlar az qala rejissor səviyyəsində tutulur. Ən məşhur kinofestivallarda operatorların ayrıca nominasiyaları olur.

Amma bizdə operatorlar həmişə kölgədə qalır. Hətta mən – mədəniyyətdən yazan muxbir belə barmaq qatlayıb bircə operator adı çəkə bilmırım. Amma gəlin bu gün birindən başlayaq və tanlyaq.

Amin Novruzov.

Bu gün onun doğum günüdür.

Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi Amin Novruzov 7 oktyabr 1947-ci ildə Bakının Güzdək kəndində anadan olub. Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kinooperatorluq fakültəsində V. Yusovun emalatxanasında təhsil alıb. Nəzərə alın ki, bura SSRİ-nin ən elit kino təhsili verən ali məktəb idi, oranın şinelindən çıxan sənətkara əsla zaval olmaz.

1983-cü ildən Amin Novruzov peşəkar fəaliyyətə başlayıbdır, özü də  "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında quruluşçu operator kimi.

Çəkdiyi filmlər çoxdur və rəngarəngdir.

Filmoqrafiya

777 №-li müəssisədə,

Adı Günəşlidir,

Alayarımçıq,

 Arşınmalçı,

 Arxada qalmış gələcək,

Bais,

Belə də olur,

 Bəxt üzüyü,

Bir axşam,

"Birisigün, gecəyarısı,"

Boş ver,

 Cəmşid Naxçıvanski,

Cin mikrorayonda,

 Çıxış yolu,

Əhməd haradadır?

Fədailər,

Firəngiz,

Gedərgəlməz,

Güzgü və s.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aşıq deyəndə yadımıza Qazax-Tovuz bölgəsi düşür, Quba heç düşmür. Amma buradan Aşıq Haşım Qubalı kimi bir ustad aşıq çıxıbdır. Bu gün aşığın doğum günüdür.

1946-cı il oktyabrın 7-də Quba rayonunun Rəngdar kəndində anadan olub. İlk təhsilini kəndlərindəki ibtidai məktəbdə alıb, 1957-ci ildən isə Rəngdar kəndindən səkkiz kilometr aralıqda yerləşən Xaltan kənd yeddiillik məktəbində təhsilini davam etdirib. Bu illərdə o, kənddə yaşayan Aşıq Əşrəfə yaxın olub. Aşıq Haşım aşıq sənətinin sirlərini ilk dəfə Aşıq Əşrəfdən öyrənib. 1959-cu ildə Xaltan kənd yeddiillik məktəbini bitirən Haşım Balasıyev 1960-cı ildə Qonaqkənd orta məktəbinə daxil olur və burada oxuduğu illərdə aşıq sənətinə meyil etməyə başlayır.

1964-cü ildə orta məktəbi bitirib, sonra isə Pedaqoji texnikumunda təhsil alıb. Şamaxı mühiti onun dünyagörüşündə böyük rol oynayır. Burada o Sənəmoğlu Murad, Aşıq Ağapaşa, Aşıq Ağakərim, Aşıq Məmmədağa kimi ustat sənətkarlarla tanış olur. Aşıq Haşım 1965-ci ildə Şamaxı Pedaqoji texnikumu bitirib müəllimlik sənətinə yiyələnib, 1969-cu ildən isə sərbəst aşıq kimi məclisdə iştirak etməyə başlayır.

Ustadı Aşıq Barat olan Haşım Qubalı aşıq şeirinin bütün şəkillərində şeir yazıb, bir neçə kitab nəşr etdirib. "Yetim Aydın", "Adıgözəl", "Bikəs", "Seydi" kimi unudulmuş dastanları bu gün də yaşadan sənətkar "Səni bilmirəm", "Ayrılmaq olmur", "Harasındadır", "Yoxsa nə", "Qızım", "Nə var", "Xaltan deyilmi", "Uşaq kimiyəm" və qoşmaları ilə aşıq sənətini zənginləşdirmişdi. "Gülməz bizə", "Sevgi ətri", "Hal qoymayır", "Gedərəm", "Gözlərin", "Sözüm yoxdu", "Qurban olum", "Gözəl", "Gəl calayaq", "Neyləsin", "Apar məni", "Qubalı qız", "Bu sedanın adı", "Həsrət var", "Bu məhəbbətin", "Mənim deyil" və s. adlı şeirləri mövcuddur.

Kitabları

1. "Bağışla məni"

2. "Mənə meydan verin"

3. "Tatam mən"

4. "Bu sevgi"

Gəraylıları

- Dünya, bizi aldatma sən

- Mən cır tatam

- Dünya

- Bir sözüm var, ayaq saxla

- Gedərəm

- Gözlərin

- Bu yaşda sevgi

Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar Elm Xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı onun barəsində deyir:

"Dağıstanda Azərbaycan aşıqlığının təbliğ olunmasında da Aşıq Haşımın böyük rolu var. Bu gün Dağıstan bölgəsində təkcə azərbaycandilli yox, eyni zamanda ləzgi dilli, avar dilli xeyli sayda aşıqlar var ki, onlar aşıq Haşım Qubalının ifa tərzini, onun şeirlərini və bildiyi havaları, bir sözlə, aşıqlıq keyfiyyətini uğurla davam etdirirlər."

Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin katibi, Əməkdar Mədəniyyət İşçisi Musa Nəbioğlu:

"Bir sənətkar kimi həm də ona görə xoşbəxtdir ki, fəaliyyətinin mühüm hissəsi Azərbaycanın müstəqilliyi dövrünə təsadüf edib və bu gün ozan-aşıq sənətinin dünya mədəniyyətinin

incilərindən biri kimi YUNESKO-nun siyahısına daxil edildiyi, sazımızın səsinin Azərbaycanın hüdudlarını aşaraq Avropanın ən möhtəşəm saraylarından gəldiyi bir vaxtda yaşayıb yaradır."

Müxtəlif tədbirlərdəki çıxışlarınıza görə dəfələrlə fəxri fərmanlara və diplomlara layiq görülüb, 2015-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin "Fəxri mədəniyyət işçisi" döş nişanı ilə təltif olunub. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 iyul 2016-cı il tarixli sərəncamı ilə "Əməkdar Mədəniyyət İşçisi" fəxri adına layiq görülüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əslən Trabzondan olan Selçuk Bayraktar 1979-cu ildə İstanbulun Sarıyer mahalında Özemir və Canan cütlüyünün ikinci övladı olaraq anadan olub. Atası Özdemir Bayraktar aerokosmik sənaye, robot idarəetmə sistemləri, pilotsuz uçuş aparatı istehsalı üzrə ixsisaslaşan Baykar Makina şirkətinin qurucusu və sahibidir. Təhsil həyatına Sarıyer ibtidai məktəbində başlamış, buranı bitirdikdən sonra Robert Kollecinə daxil olub, 1997-ci ildə Robert Kollecini bitirib.

Elə həmin il, İstanbul Texniki Universiteti Elektron və Rabitə Mühəndisliyi Bölməsində ali təhsilinə başlayıb. Universitetdə təhsili müddətində Pensilvaniya Universiteti GRASP laboratoriyasına təcrübə keçmək müraciəti müsbət nəticələnib. Təcrübə müddətində təqaüd verildikdən sonra, 2002–2004-cü illər arasında Pennsilvaniya Universitetində pilotsuz təyyarələr ixtisası üzrə magistr dərəcəsini tamamlayıb.

Massaçusets Texnologiya İnstitutunda ikinci magistr dərəcəsini pilotsuz hava vasitələrinin aqressiv manevr nəzarəti üzrə təqaüdlə bitirib. Bu dövrdə o, professor Corc Pappas və professor Erik Feronun köməkçi kimi çalışıb. Dünyada ilk dəfə həyata keçirilmiş PUA forması uçuş təcrübələri, quru və hava koordinasiyalı robot qrupları, uçuşa nəzarət və rəhbər sistemlər haqqında elmi araşdırmalar aparıb. Xüsusi pilot lisenziyasına sahibdir.

Təhsilinin ardından 2007-ci ildə Türkiyəyə qayıdaraq ailəsinə məxsus Baykar Makina şirkətinin texniki meneceri kimi fəaliyyətə başlayıb. Türkiyə tərəfindən inkişaf etdirilən pilotsuz uçuş aparatları, idarəetmə, avionik sistem arxitekturası, naviqasiya alqoritmləri, kinematik və sistemin dinamikləri, yerləşmiş proqram inkişaf etdirmə və elektron avadanlıq kimi sahələr ilə məşğul olmağa başlayıb.

"Bayraktar TB2"

Komandası ilə birgə istehsal etdiyi Bayraktar TB2 pilotsuz uçuş aparatlarını Türkiyə Ordusu PKK-ya qarşı hərbi əməliyyatlarda, Suriyada vətəndaş müharibəsində, və Liviyadakı ikinci vətəndaş müharibəsində geniş şəkildə istifadə edib. Səlcuq Bayraktar Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin arsenalına daxil olan ilk pilotsuz uçuş aparatı Bayraktar Mini PUA-nın ixtiraçısı olub. Türkiyənin ilk hücum pilotsuz uçuş aparatı Bayraktar Akıncının (PUA) yaradılmasında xüsusi əməyi olub.

Türkiyə Texnoloji Komandası Vəqfinin yaradıcısı və rəhbəridir. Vəqfin təsisində məqsəd texnologiyaya həvəsli olan müəyyən yaş qruplarındakı insanları vəqfdə araşdırma aparmağa təşviq etməkdir. Türkiyədə kosmik sahədə görülən işləri tanıtmaq üçün Teknofest festivalının təşkilatçısı olub. Çinin Uhan əyalətində yayılan Covid-19 virusuna qarşı 22 mart 2020 tarixində Türkiyədəki Bayraktarın şəxsi Twitter hesabından respirator istehsalına texniki dəstək verəcəyini açıqlamışdır. Arçelik, ASELSAN, Baykar Makina və BIOSYS tərəfindən həyata keçirilən iki həftəlik tədqiqat müddətinin ardından istehsalı planlaşdırılan 5000 tənəffüs cihazından ilk 100 ədədi 20 aprel 2020-ci ildə Başakşəhər Şam və Sakura Şəhər Xəstəxanasının açılışında təqdim edilib.

Mükafatları

- "Qarabağ" ordeni — 12 yanvar 2021 (təqdimetmə: 1 aprel 2021)

Patentləri

1. Təyyarələr üçün avtomatik enmə-qalxma sistemi (Türk Patent İnstitutu 2015/07928)

2. Dəyişən iş şəraitini təyin edə bilən elektromekanik Servo Motorlu İdarəetmə Sistemi və İdarəetmə Metodu (Türk Patent İnstitutu 2015/14111)

3. Üçlü Ehtiyat Uçuş İdarəetmə Sistemi (Türk Patent İnstitutu İstinad: PT2015–00693)

4. Elektrokardioqrafiya (EKQ) Cihazı (Türk Patent İnstitutu İstinad: PT2015–00693)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Tevfik Esenç Türkiyənin Hacı Osman kəndində 1904-cü ildə anadan olub. Burada o, Ubıxiyada anadan olub, öz ana dilini yaxşı bilən babası İbrahimin yanında böyüyüb. Babası nəinki, ubıx dilini bilir, o, həmçinin Şimali Qafqazda mühacirlik dövründə ubıxların Osmanlı imperiyasına sürgün tarixini ətraflı xatırlayırdı. İstanbulda dövlət qulluğuna keçməzdən əvvəl Esenç doğulduğu kəndin icra başçısı olub.

İstanbulda o, fransız dilçi Jorj Dümezil ilə işləmək imkanı qazanır. Mükəmməl yaddaşa və düşüncə aydınlığına malik olan Esenç alimlərə təkcə dil haqqında deyil, həm də Ubıxların mifologiyası, mədəniyyəti və adət-ənənələri haqqında çox şey danışıb. O, həmçinin adıq (çərkəz) və türkcənin xakuçi ləhcəsini mükəmməl bilirdi.

Jorj Dümezil Ubıx dili üzrə son əsəri olan “Le verbe oubıkh”ı (1975) Tevfik Esençlə birgə yazıb. O, gürcü qafqazşünas Giorgi Şaraşidze ilə ubıx dilini öyrənmək imkanı qazanıb. Bu dövrdə Dümezil və Şaraşidze Esençin ubıx dilini bilməsini qeyd etmiş və onun ubıx dilində danışan səsini qeydə alıblar. Norveçli Hans Foqt,  ingilis Corc Hevitt, abxaz Vyaçeslav Çirikba və türk A.Sumru Özsoy da Esenç ilə Ubıx dili üzərində çalışıb.

Esenç 1992-ci il oktyabrın 7-nə keçən gecə 88 yaşında vəfat edib. O, həyat yoldaşı Əminə ilə birlikdə doğulduğu Hacıosman kənd qəbiristanlığında dəfn edilib. Tevfik Esenç ubıx dili ilə yanaşı, adıq və türk dilini də bilirdi, ölümündən sonra Ubıx fəalların səylərinə baxmayaraq o ölü dilə çevrildi. Bu ölü dil hazırda Tevfik Esençin etdiyi araşdırmalar sayəsində tanınır.

Esençin məzar daşının üzərində belə bir yazı var: “Burada Ubıx dilini əbədiləşdirən, bu dildə yazıb-danışan sonuncu Ubıx Tevfik Esenç yatır” (türk. Vubıh dilini ölümsüzlestiren bu dili yazıp konusabilen son Vubıh).

1994-cü ildə Boğaziçi Universitetində Dümezil və Esençin xatirəsinə həsr olunan Şimal-Qərbi Qafqazın dilçiliyinə həsr olunmuş konfrans keçirilib.  İsmet Arasan 1987-ci ilin sentyabrında Tevfik Esençin hekayəsindən və Ubıx dilinin faciəsindən bəhs edən "Son Sesler" sənədli filmini tamamlayıb. Baqrat Şinkubanın "Gedənlərin sonuncusu" romanı Tevfik Esençin həyatına həsr edilib. “Gedənlərin Sonuncusu” əsəri “Sonuncu Ubıx” adı ilə 1990-cı ildə türk dilində nəşr olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən əslində xüsusi günlərdə yazı yazmaqda çətinlik çəkirəm. çünki elə bilirəm, məsuliyyəti daha ağırdır. Və buna görə də, bir neçə gündür müəllimlərlə bağlı yazıya necə başlayım deyə düşünürdüm. Lakin mənim üçün xətri çox əziz olan Aytən xanımın mənimlə bölüşdüyü bu fikirlər yazımın başlanğıcı üçün təkan oldu:

 “Bu gün ürəyimdə xüsusi bir duyğu var… Çünki bu gün elmə, insana və gələcəyə könlünü verən insanların — müəllimlərin günüdür. Hər biriniz uşaqların gözündə bir ümid işığı, gənclərin yolunda bir bələdçisiniz. Səbrinizlə, sevginizlə, fədakarlığınızla illər boyu minlərlə hekayənin başlanğıcına çevrilmisiniz. Siz təkcə bilik öyrətmirsiniz, siz inam bəxş edirsiniz, gələcəyin insanını formalaşdırırsınız. Hər bir baxışınız, hər bir sözünüz kiminsə yolunu işıqlandırır. Bütün müəllimlərimizi bu dəyərli gün münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edirəm. Sizin zəhmətiniz, sevginiz və dəyəriniz daim hörmətlə anılsın.”

Müəllimlik sadəcə bir peşə deyil, bu, həyatın mənasına çevrilən bir missiyadır. Müəllim insanın düşüncəsini oyadır, ruhunu zənginləşdirir, onun dünyaya baxışını formalaşdırır. Uşaqlıq illərimizdə adını həyəcanla çəkdiyimiz müəllimlər, əslində, gələcəyimizin memarlarıdır. Onlar sadəcə dərs demir, həm də bir dəyərlər sistemi qururlar; dürüstlük, mərhəmət, zəhmətkeşlik, vətənpərvərlik kimi dəyərləri insanın qəlbinə hopdururlar.

Müəllim olmaq həm məsuliyyət, həm də sevgi tələb edir. Hər gün eyni səmimiyyətlə sinfə daxil olub, fərqli xasiyyətlərə malik uşaqlarla bir yol gedən, onlara sadəcə “dərs” deyil, “düşünmək bacarığı” öyrədən insanlar cəmiyyətin görünməyən qəhrəmanlarıdır. Onlar üçün ən böyük mükafat şagirdlərinin uğurudur.

Zaman dəyişir, texnologiyalar inkişaf edir, amma müəllimin rolu heç vaxt azalmır. Süni intellekt, rəqəmsal alətlər və virtual dərslər belə, bir müəllimin səmimiyyətini, baxışındakı istiliyi, sözündəki inamı əvəz edə bilmir. Çünki müəllimlik insanın insana toxunduğu, onun içindəki işığı oyatdığı ən ali peşədir.

Bu gün müəllimlər günündə hər bir müəllimə minnətdarlıqla “təşəkkür edirəm” demək sadəcə bir nəzakət ifadəsi deyil, həm də bir borcdur. Çünki hər bir uğurlu insanın arxasında bir zamanlar onun bacarığına inanan, “sən bacararsan” deyən bir müəllim dayanır.

Müəllim zamanın deyil, dəyərlərin daşıyıcısıdır. Onların yaratdığı işıq illərlə sönmür, nəsillər boyu yol göstərir. Və bu səbəbdən müəllim olmaq sadəcə bir sənət deyil, əbədiyyətə yazılan bir izdir.

Elə məhz buna görə də özümün də sevgiylə gördüyüm peşə haqqında yazmaq düz bir həftə məni düşündürdü. Çünki insan hər zaman ən həssas nöqtəsinə çevrilən məqamları təsvir və ifadə etməkdə çətinlik çəkir. Müəllimin günü olmur. Dəyəri hər zaman ən ali olan insandır müəllim. Öz işığıyla yüzlərlə gəncə yol açandır müəllim. Məni müəllim edən müəllimlərimə minnətdaram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günün təqviminə baxsaq, görərik ki, əlamətdar günlərdə bir kasadlıqdır. Ümumdünya məskunlaşma yerlərinin mühafizəsi günü. Vəssalam.

2007-ci ildə Çeçenistanın 4-cü prezidenti Doku Omarov Çimali Qafqazda İmarət Qafqaz İslam Dövlətinin yarandığını elan etdi. Nələr baş verdi, ruslar buna necə reaksiya göstərdi, özünüz təsəvvür edin.

1992-ci ilin 7 oktyabrında Azərbaycan Milli Şurası respublikanın MDB-yə üzv olması əleyhinə səs verdi. Bu, müstəqillik yolunda çox əhəmiyyətli bir addım oldu, biləsiniz. Dağılmış SSRİ-nin uçqunları altından yeni federativ dövlət qurmaq çabalarını ruslar həmin dövrdə imperiya ambisiyalarını gizləmədən nümayiş etdirirdilər. Yalnız millətsevər fədakarlarımız kommunist əqidəli liderlərimizi Kremldən biryolluq üzülüşməyə məcbur etmək istəyirdi. Mürəkkəb və qarışıq bir dövr idi.

1990-ci ildə Səddam Hüseynin İsrailə qaz hücumu hədə-qorxusu nəticəsində İsrail əhalisinə əleyhqazlar paylanılmağa başlanıldı.

1982-ci ildə Nyu-Yorkda Tim Raysın “Pişiklər” müziklının premyerası oldu ki, sonradan bu tamaşa dünya rekordu imzaladı – 2000-ci ilə kimi Brodveydə 7486 dəfə tamaşaya qoyuldu.

1979-cu ildə Türkiyənin Sarıyer bölgəsində Səlcuq Bayraqdar doğulub. Türk iş adamı, Baykar Makinanın ortaq sahibi, Türkiyə prezidenti Ərdoğanın kürəkəni, Türkiyə müdafiə sənayesinin aparıcı isimlərindən biri.  Öz “Bayraqdar”ları ilə 44 günlük müharibəmizin qeyri-rəsmi qəhrəmanı.

1977-ci ildə SSRİ-nin sonuncu – Brejnev Konstitusiyası qəbul olundu.

1952-ci ildə ştrix-kod üçün patent alındı.

1952-ci ilin bu günündə Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) şəhərində bilirsiniz kim doğulub? Vladimir Vladimiroviç Putin – Rusiyanın prezidenti. Tovuzlular dünyanın ərazicə ən böyük dövlətinin prezidentini mehribancasına “Bizim İlhamın (əslən Tovuzdan olan iş adamı İlham Rəhimov –red.) tələbə yoldaşı” adlandırırlar.

1926-cı ildə İtaliyada façist partiyası hakimiyyətə gəldi.

1913-cü ildə dünyada ilk dəfə Detroytda, Ford zavodunda konveyerdə avtomobil istehsalına başlanıldı.

1849-cu uldə Amerika yazıçısı Edqar Allan Po dünyasını dəyişdi.

Unutdum deməyə. Əlamətdar günlərin kasad olması heç də o demək deyil ki, amerikalılar bu gün sakit duracaqlar. Əsla belə deyil. Bu gün onlarda milli frappe günüdür. Üstü köpüklü soyuq kofedir frappe.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...

HÜSEYN CAVİDƏ

Sözünün cövhəri yatır dərində

Yaşar könlümüzdə arzu, niyyətin.

Bir xalqın balası, çiyinlərində

Daşıdın dərdini bəşəriyyətin.

Üçcə söz dilinin əzbəri oldu:

Həqiqət, məhəbbət, bir də ədalət.

Zaman dolandıqca sular duruldu,

Hər şey öz yerini tapdı, nəhayət.

Amansız bütləri amansız zaman

Keçirdi ələkdən birbəbir bu gün.

Vətənin sızlayan yaralarından

Qeyrət çiçəkləri göyərir bu gün.

Sənətin bənzəyir xəzansız bağa,

Orda bülbül ötdü, çiçəklər dindi.

Sağ ikən güvəndin ana torpağa,

Öldün, ana torpaq sənə güvəndi.

Şeirin sinə gərdi burulğanlara

Ölüb məzarında yüz yaşa doldun.

Vücudun torpağa dönəndən sonra

Ana torpağına qayıdan oldun.

Yanar sinəsiylə buz qıranların

Haqq səsi, dağ səsi tutub dünyanı.

Səni torpağına qaytaranların

 Ömrü uzun olsun torpağın sanı.

Sən bir qüvvətə bax, qüvvət içində

Yüz ömür calandı ömrünə, Cavid.

Gələcək nəsillər heyrət içində

Minnətdar olacaq bu günə, Cavid.

Şeirin təhlili:

Bəxtiyar Vahabzadənin Hüseyn Cavidə həsr etdiyi bu şeir böyük Azərbaycan dramaturqu və şairinin həyatına, yaradıcılığına və faciəli taleyinə dərin hörmət və məhəbbətin ifadəsidir. Şeir boyu Cavidin şəxsiyyəti, idealları və vətəninə olan sadiqliyi tərənnüm edilir.

Cavidin fəlsəfəsi və idealları

Şeirin ilk bəndlərindən etibarən Cavidin sözünün cövhəri, yəni, dərin mənası və ideyalarının əhəmiyyəti vurğulanır.

Vahabzadə Cavidin bir xalqın balası olaraq bütün bəşəriyyətin dərdini çiyinlərində daşıdığını qeyd edir ki, bu da onun yaradıcılığının universal dəyərini göstərir. Onun dilinin əzbəri olan: "Həqiqət, məhəbbət, bir də ədalət" sözləri Cavidin fəlsəfəsinin əsasını təşkil edir. Bu üç dəyər onun bütün əsərlərinin ana xəttini təşkil edir və insanlığın əbədi axtarışlarını əks etdirir. Bəxtiyar Vahabzadənin:

"Zaman dolandıqca sular duruldu

Hər şey öz yerini tapdı, nəhayət"

misraları ilə Cavidin ideyalarının zaman keçdikcə necə təsdiqləndiyini və haqqın öz yerini tutduğunu vurğulayır.

Zamanın sınağı və Cavidin dirçəlişi

Şeirdə Cavidin həyatında üzləşdiyi çətinliklərə və Sovet rejiminin ona qarşı apardığı repressiyalara incə işarələr var:

"Amansız bütləri amansız zaman

Keçirdi ələkdən birbəbir bu gün".

Bu misralar zamanın səhv ideologiyaları və "bütləri" necə aradan qaldırdığını göstərir. Cavidin həyatı boyu çəkdiyi əziyyətlərə baxmayaraq, onun yaradıcılığı və ideyaları unudulmayıb. Şeirdə bununla bağlı belə deyilir:

"Vətənin sızlayan yaralarından

Qeyrət çiçəkləri göyərir bu gün".

Şair bu misraları deyərək, onun irsinin vətənin mənəvi dirçəlişinə necə töhfə verdiyini ifadə edir.

Şeirdə ana torpaq motivi xüsusi yer tutur. Vahabzadə Cavidin sənətini "xəzansız bağa" bənzədir, burada bülbül ötür, çiçəklər dinir. Bu, Cavidin yaradıcılığının tükənməzliyini və gözəlliyini simvollaşdırır.

"Sağ ikən güvəndin ana torpağa, / Öldün, ana torpaq sənə güvəndi" misraları, Cavidin vətəninə olan sadiqliyini və onun ölümündən sonra belə ana torpağa necə qayıtdığını, vətəninin bir hissəsinə çevrildiyini poetik şəkildə ifadə edir. Bu, eyni zamanda, Cavidin nəşinin uzun illər sonra vətəninə gətirilməsinə də bir işarədir.

Əbədi yaşayış və minnətdarlıq

Şeirin ən təsirli hissələrindən biri Cavidin ölümdən sonra əbədi yaşaması ideyasıdır:

"Şeirin sinə gərdi burulğanlara

Ölüb məzarında yüz yaşa doldun".

Bu misralar Cavidin əsərlərinin zamanın bütün sınaqlarından keçərək bu günə gəlib çatdığını və onun adının unudulmaz olduğunu göstərir.

"Vücudun torpağa dönəndən sonra

Ana torpağına qayıdan oldun".

Şeirin bu misraları onun fiziki yoxluğuna baxmayaraq, mənəvi varlığının torpaqla qaynayıb-qarışdığını vurğulayır.

Son bəndlərdə isə Cavidin nəşinin vətəninə gətirilməsində əməyi olanlara minnətdarlıq ifadə olunur:

"Səni torpağına qaytaranların

Ömrü uzun olsun torpağın sanı".

Bu milli birliyin və tarixi yaddaşın qorunmasının vacibliyini göstərir. Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, Hüseyn Cavid repressiya qurbanlarından biri olaraq Sibir çöllərinə sürgün edilmiş və orada vəfat etdiyi üçün dəfn edilmişdi. Məhz Ulu Öndər Heydər Əliyevin göstərişindən sonra 1982-ci il oktyabrın 12-də Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi Hüseyn Cavidin məzarının tapılması, cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsi ilə bağlı tarixi bir qərar qəbul etmiş və belə bir şərəfli işin icrası o zaman Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi Həmid Cəfərova həvalə olunmuşdur…

Nəhayət, çətin proseslərdən sonra 1982-ci il oktyabrın 26-da Cavidin cənazəsinin qalıqları Sibir çöllərindən tapılaraq Moskvaya, Moskvadan da Bakıya, sonra isə Naxçıvana gətirilmiş və Naxçıvanda onun öz evinin qarşısında torpağa tapşırılmışdır. Bu da Ulu Öndərin Azərbaycan ədəbiyyatı və poeziya aləminə göstərdiyi böyük qayğıkeşlik və xidmətin bir nümunəsi idi.

Şeir Cavidin "yüz ömür calanan" ömrünə heyranlıqla yekunlaşır və gələcək nəsillərin ona minnətdar olacağını qeyd edir.

Bədii xüsusiyyətlər:

Həqiqətən də, Bəxtiyar Vahabzadənin "Hüseyn Cavidə" şeiri məzmunu qədər bədii xüsusiyyətləri ilə də diqqət çəkir. Bu şeirdə şair bədii ifadə vasitələrindən və poetik ustalığından məharətlə istifadə edərək, fikirlərini daha təsirli şəkildə oxucuya çatdırır.

Şeirdəki bədii xüsusiyyətlər aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Epitetlər (bədii təyinlər);

Şeirdə epitetlər fikrin daha parlaq və emosional ifadəsinə xidmət edir:

"Amansız bütlər": Sovet rejiminin ideologiyasına və onun yaratdığı yalançı qəhrəmanlara, doqmalara işarədir.

"Amansız zaman": Zamanın qəddarlığını, sınaqlarını və dəyişməz gedişini vurğulayır.

"Sızlayan yaralar": Vətənin tarixdə yaşadığı ağrıları, faciələri ifadə edir.

"Qeyrət çiçəkləri": Milli ruhun, qürurun və oyanışın təzahürüdür.

"Xəzansız bağ": Cavidin sənətinin tükənməzliyini, əbədi yaşamasını və hər zaman təravətini qoruyacağını bildirir.

"Yanar sinə": Daxili ehtiras, mübarizə ruhu və haqq uğrunda mübarizə aparan insanların qəlbinin alovu.

"Buz qıranlar": Çətinliklərə sinə gərən, maneələri aşan, haqqın bərpası uğrunda mübarizə aparan insanlar.

"Haqq səsi, dağ səsi": Cavidin ideyalarının və onun davamçılarının səsini, gücünü və geniş yayıldığını göstərir.

2. Metaforlar (məcazlar);

Metaforlar şeirə dərinlik və obrazlılıq qatır:

"Sözünün cövhəri yatır dərində": Cavidin sözünün səthi olmadığını, dərin mənalar, fəlsəfi düşüncələr ehtiva etdiyini bildirir. "Cövhər" dəyərli, qiymətli məna yükü daşıyır.

"Zaman dolandıqca sular duruldu": Zamanın hər şeyi öz yerinə qoyacağını, həqiqətlərin üzə çıxacağını ifadə edən məşhur xalq təbiri formasında işlənib.

"Bütləri ələkdən keçirmək": Zamanın yalançı ideyaları, yanlış dəyərləri ifşa edərək təmizləməsi mənasında işlənib.

"Qeyrət çiçəkləri göyərir": Milli ruhun, mənəvi dirçəlişin, azadlıq ideyalarının yenidən canlandığını, inkişaf etdiyini simvolizə edir.

"Sənətin bənzəyir xəzansız bağa": Cavidin yaradıcılığının heç vaxt köhnəlməyəcəyini, daima canlı və təravətli qalacağını ifadə edir.

  "Şeirin sinə gərdi burulğanlara": Cavidin əsərlərinin tarixin çətin dövrlərinə, təzyiqlərə, repressiyalara sinə gərdiyini, onlara tab gətirdiyini bildirir.

3. Müqayisələr (təşbehlər);

Şeirdə birbaşa müqayisələrə az rast gəlinsə də, metaforların bir hissəsi müqayisə əsasında qurulur. Məsələn, sənətin xəzansız bağa bənzədilməsi ("Sənətin bənzəyir xəzansız bağa") açıq bir müqayisədir.

4. Bədii təzad;

Şeirdə dolayısı ilə təzad elementləri var. Məsələn: Cavidin fiziki ölümü ilə ideyalarının əbədi yaşaması arasında bir təzad mövcuddur: "Öldün, ana torpaq sənə güvəndi" və "Ölüb məzarında yüz yaşa doldun".

"Amansız bütlər" və "həqiqət, məhəbbət, ədalət" arasında ideoloji təzad hiss olunur.

5. Sintaktik fiqurlar (təkrirlər, inversiyalar);

Təkrirlər: "Həqiqət, məhəbbət, bir də ədalət" - bu üç sözün bir yerdə verilməsi Cavidin ideyalarının əsas sütunlarını vurğulayır.

İnversiyalara gəldikdə isə: Bəzi misralarda söz sırası dəyişdirilərək fikrin emosionallığı artırılır, ahəng yaradılır:

"Yanar sinəsiylə buz qıranların

Haqq səsi, dağ səsi tutub dünyanı".

6. Ritmlik və qafiyə;

Şeir heca vəznində yazılıb (adətən 11 hecalı). Şeirin ritmi və qafiyə quruluşu (abab) onun musiqiliyinə və axıcılığına kömək edir, oxunmasını asanlaşdırır və yaddaşda qalmasını təmin edir. Məsələn:

dərində / niyyətin

çiyinlərində / bəşəriyyətin

oldu / ədalət

duruldu / nəhayət və s. kimi

7. Həzm və ahəng;

Şeir hər bəndi dörd misradan ibarət olan yeddi bənddən təşkil olunmuşdur. Misraların ahəngi, qafiyələrin uğurlu seçimi şeirə bütövlük və musiqililik bəxş edir.

Nəticə:

"Hüseyn Cavidə" şeiri Bəxtiyar Vahabzadənin böyük bir sənətkara olan dərin ehtiramının, onun faciəli taleyinə rəğbətinin və ideyalarına olan inamının bədii ifadəsidir.

Şeir Cavidin həm şəxsi, həm də yaradıcılıq faciəsini əhatə edir, lakin sonda onun qəhrəmanlığını və əbədiyyətini tərənnüm edir. Vahabzadə bu şeirlə Cavidin Azərbaycan ədəbiyyatında və xalqının qəlbində tutduğu yeri bir daha təsdiqləyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Tarixsizlik dövründən, başqa sözlə, mifoloji tarixdən real tarixə keçid zamanı üç əhəmiyyətli məkan özünü büruzə verir: mağara, alaçıq, ev.

2.

Ədəbiyyatın mayasında qan durur. Troya müharibəsini yada salmaq kifayətdir.

3.

“Mən öz üfüqümə çatdım bu səhər.

 Üfüq məndən qaçmadı,

Məndən uzaqlaşmadı.

Üfüq mənə başladı

Dərdini danışmağa.”

4.

Abdulla Şaiq: “Həpimiz bir günəşin zərrəsiyik...”

Füzuli: “Həm ver mənə qəm yemək kəmali, həm aləmi qəmdən eylə xali.”

Mirzə Cəlilin “Kamança”sında ermənilər tərəfindən ailəsi məhv edilən yüzbaşının ermənini azad edib evinə buraxması. Cavidin “Qızlar məktəbində” anasını, babasını, müəllimini, bir də bütün insanları sevən Gülbahar... Azərbaycan multikulturalizminin əzəmətli binası bu nəhəng, dev əsərlərin üzərindən əzəmətlə yüksəlir.

5.

Folkner haqlı olaraq düşünürdü ki, məqsədin böyüklüyü və ona çatma dərəcəsi arasında həmişə fərq olmalıdır. Düşünülmüşlə əldə edilmiş arasındakı fərqin ortaya çıxması - Folknerin “Hay-küy və hiddət” romanı ilə bağlı dediyi ən gözəl və ən böyük məğlubiyyət bu idi

6.

“De görüm, nə deyirsən?!” Dilimizin bəlkə də ən qədim mifoloji deyimi! Mən desəm, sən mənim dediyimi necə görə bilərsən?! Amma bəlkə də… o uzaq mifoloji dövrdə deyilən sözü həm də görürlərmiş. İspan mütəfəkkiri Orteqa i-Qasset nahaqdan demirdi: “Söz ibtidai insan üçün əşya kimi bir şeydir.”

7.

A.Veselovski: “Öz-özlüyündə hər bir söz nə zamansa metafora olmuşdur.” Dil tarixinə inanılmaz bədii baxış!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ədəbiyyatımızda olan bir imza da Alpay Azər imzasıdır. Həm də pedaqoqdur, alimdir.

Alpay Azər 6 oktyabr 1974-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1981–1991-ci illərdə 159 saylı Bakı şəhər tam orta məktəbində və H. Mahmudbəyov adına 2 saylı Texniki-Humanitar Elmlər liseyində təhsil alıb. 1993–1999-cu illərdə Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin "Şərqşünaslıq" fakültəsində oxuyub. 1999–2001-ci illərdə həmin universitetin "Beynəlxalq münasibətlər" fakültəsinin aspirantı olub. Tarix üzrə fəlsəfə doktorudur. Hazırda Bakı Slavyan Universitetində dosent kimi pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir.

2010-cu ildən Alpay Azər imzası ilə mətbuatda dərc olunmağa başlayıb. Həmin ildən "Azərbaycan", "Ulduz", "Literaturnı Azerbaycan" jurnalları və "Ədəbiyyat" qəzeti kimi ədəbi orqanlarda, dövri mətbuatda müntəzəm şəkildə çap olunub. 2011-ci ildə Azərbaycanda keçirilən III Nəsimi Milli Ədəbiyyat (Debüt) müsabiqəsində nəsr üzrə nominasiyada 2-ci yeri tutub. "Azadlıq" radiosunun 2012-ci ildə keçirdiyi hekayə müsabiqəsində "Ən yaxşı 10 hekayədən biri" nominasiyasına layiq görülüb.

2013-cü ildə "Şax yeriyənlər" hekayələr kitabı ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin keçirdiyi ədəbi müsabiqədə Yusif Səmədoğlu adına nəsr nominasiyasının qalibi olub. 2014-cü ildə III Beynəlxalq Mahmud Kaşğarlı Hekayə Müsabiqəsinin Azərbaycan üzrə qalibi olub. Müsabiqənin beynəlxalq mərhələsində isə üçüncü yerin sahibi olub.

2020-ci ildə Mir Cəlal hekayə müsabiqəsində həvəsləndirici mükafata layiq görülüb. 2021-ci ildə Monteneqroda çap edilən "Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı" almanaxında əsərlərinə yer verilib. 2021-ci ildə "Ay işığında tabut" adlı hekayəsi TEAS Press nəşriyyatının 44 günlük müharibəyə həsr etdiyi "44 fəsil" adlı kitabda yer alıb.

Kitabları

2012-ci ildə "Şax yeriyənlər" adlı hekayələr toplusu işıq üzü görüb. Kitabda şəhər həyatını, qadın-kişi münasibətlərini, uşaq və yeniyetmə psixologiyasının həssas məqamlarını, eləcə də bəzi adət-ənənələrə yumoristik-ironik yanaşmanı əks etdirən hekayələr yer alıb.

2018-ci ildə "Yazıçı və arvadı" adlı hekayələr kitabı nəşr edilib. "Hisslər və macəralar" silsiləsindən olan hekayələr, Azərbaycan və Rusiya mühitində qadın-kişi münasibətlərindən, yeniyetmələrin ilk duyğusal sevgilərindən, dostluq macəralarından, gənclərin "şəxsi həyat, yaxud karyera" dilemması qarşısındakı yaşantılarından bəhs edir.

2020-ci ildə "Həyat epikrizi" adlanan ilk romanı ilə oxucularının görüşünə gəlib. Sosial mövzulu əsər insanın borc alıb qaytara bilməməsindən, eyni zamanda yaxşılıq etməkdən bezməsindən, bir sözlə, insanın maddi nəsnələrdən asılılığından bəhs edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Ədəbiyyat – zamanın aynasıdır. O, təkcə bir xalqın ruhunu, dərdini və sevincini deyil, həm də dövrün nəfəsini, çağın səsini əks etdirir. Tarix kitabları faktları, illəri, adları qoruyur, amma ədəbiyyat həmin faktların arxasındakı insan duyğularını, düşüncələrini gələcəyə çatdırır. Bu səbəbdən hər əsr, hər nəsil öz ədəbiyyatını yaradır və bu ədəbiyyat zamanın gözü kimi bizi izləyir, dəyərləndirir, sorğulayır.

Bugünümüzdə ədəbiyyat hansı sualları verir? Müasir yazıçılar nələri görür və göstərirlər? Texnologiya, müharibə, ekoloji böhran, insanın tənhalığı, milli kimlik, qlobal çağırışlar – bunların hamısı müasir ədəbiyyatın mövzularına çevrilib.

Klassiklərdən gələn işıq

Nizami, Füzuli, Nəsimi, Cəlil Məmmədquluzadə – bu adlar zamanın müxtəlif mərhələlərində millətə güzgü tutan sənətkarlar olub. Onlar əsərlərində yalnız dövrlərinin problemlərini göstərməyiblər, həm də gələcək nəsillərə yol göstəriblər.

Füzulinin eşqi, Nəsiminin fəlsəfəsi, Mirzə Cəlilin satirası – bunların hamısı əslində zamanın gözü ilə ədəbiyyat nümunələridir. Çünki onlar öz dövrünü yazmaqla yanaşı, insanlıq haqqında ümumbəşəri həqiqətlər söyləyiblər.

Müasir dövrün mövzuları

XXI əsrin ədəbiyyatı artıq təkcə məhəbbət hekayələri və qəhrəmanlıq dastanları ilə məhdudlaşmır. Bu gün yazıçılar insanı texnologiyanın içində, sürətli həyatın burulğanında, sosial şəbəkələrin tənhalığında təsvir edirlər.

Müharibə sonrası yaranan ədəbiyyat isə xüsusi yer tutur. Qarabağ müharibəsindən sonra qələmə alınan şeirlər, hekayələr, romanlar yalnız tarixi faktları yox, həm də insanların iç dünyasını göstərir. Bu əsərlər gələcəkdə həmin dövrün ən dəyərli sənədinə çevriləcək.

Ədəbiyyat və ekoloji çağırışlar

Zamanın gözü təkcə siyasətə yox, təbiətə də yönəlir. Dünyada ekoloji fəlakətlər, iqlim dəyişikliyi bədii əsərlərin mövzusuna çevrilib. Azərbaycan yazıçılarının da əsərlərində torpağın, suyun, ağacın dili ilə danışan obrazlar getdikcə çoxalır. Bu, ədəbiyyatın təbiətə və gələcəyə məsuliyyət hissinin göstəricisidir.

Gənc nəsil yazıçıların baxışı

Müasir gənc yazarlar ədəbiyyatı yalnız kağızda deyil, həm də rəqəmsal platformalarda yaradırlar. Onların əsərləri sosial şəbəkələrdə paylaşılır, elektron kitabxanalarda oxunur, hətta qlobal auditoriyaya çıxır.

Onların dili daha sərbəstdir, mövzuları daha universal. Amma bu universallıqda milli kimlik də qorunur. Qarabağla bağlı yazılan şeirlər, xalq yaddaşından süzülüb gələn motivlər gənclərin qələmində yeni ifadə formaları tapır.

Ədəbiyyat və texnologiya

Texnologiya ədəbiyyatı dəyişdirir. Elektron kitablar, audio kitablar, rəqəmsal platformalar oxu vərdişlərini yeniləyir. Lakin bu, kağız kitabı sıradan çıxarmır. Əksinə, əsl ədəbiyyat öz yolunu hər zaman tapır.

Bu gün süni intellekt, virtual reallıq, sosial media insan həyatının bir hissəsinə çevrilib. Yazıçılar da bu mövzulara toxunaraq zamanın nəbzini tuturlar. Gələcəyin oxucusu üçün bugünkü əsərlər, XXI əsrin gündəlik həyatının bədii salnaməsinə çevriləcək.

Ədəbiyyatın diplomatik gücü

Zamanın gözü ilə yazılan ədəbiyyat həm də diplomatiyanın bir hissəsidir. Tərcümə olunan əsərlər, beynəlxalq kitab sərgilərində təqdim edilən romanlar Azərbaycanı dünyaya tanıdır. Bir yazıçının qələmindən çıxan hekayə bəzən onlarla diplomatik bəyanatdan daha çox təsir göstərə bilir.

Ədəbiyyat həmişə zamanın şahidi olub. Klassiklər öz dövrlərini yazaraq gələcəyə işıq tutublar. Müasir yazarlar isə qlobal çağırışların, müharibələrin, texnologiyanın, ekoloji böhranların fonunda insanın taleyini göstərirlər.

Zamanın gözü ilə yazılan ədəbiyyat millətin yaddaşını qoruyur, insanı öz kimliyinə bağlayır və gələcəyə daşıyır. Azərbaycan ədəbiyyatı da bu gün yalnız milli kimliyimizi deyil, həm də ümumbəşəri dəyərləri əks etdirir.

Çünki zaman dəyişir, amma ədəbiyyat qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2025)