“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Şiringül Musayevanın tamaşa mətnləri təqdim edilir.

Şiringül MUSAYEVA

Kiçik süjetli tamaşa üçün mətnlər

TƏRCÜMƏÇI VƏ YAZIÇI

Yazıçı pırpız saçlı tərcüməçiyə yaxınlaşır:

– Siz tərcüməçisiniz? İstəyirəm hekayəmi tərcümə edəsiniz.

– Sən məni tanımırsan? Necə yazıçısan, məni hamı tanıyır. Əmrahov mənim tərcümələrimlə dünya miqyasında tanındı.

– Üzrlü sayın. Bundan sonra tanıyaram.

– Hansı dilə tərcümə etdirirsiniz?

Yazıçı təəccüblə:

– Neçə dil bilirsiniz?

– Mənim bilmədiyim dil yoxdur. Əsas dillərin hamısını bilirəm.

– Əhsən! Mən sizi  necə tanımamışam. Hələlik ingiliscəyə çevirin.

– Pulu bəri başdan ödəyin. Mən hər tərcüməçinin tayı deyiləm. Bahalıyam.

– Əlbəttə, buyurun.

         Üç gün sonra tərcüməçi zəng edir:

– Hekayəndə ana soruşur:

–  Qız, məcməyi haradadır? Qız ona nə cavab verir?

–  Ay, üzrlü sayın. Hekayəyə baxım. Əzbər yadımda deyil.

         Üç gün sonra tərcüməçi zəng edir:

– Tərcümə hazırdır.

– Təşəkkürlər.

– Tərcüməni redaktə elətdir.

– Nədən?

– Necə nədən? Sən hələ redaktə nədir bilmirsən. Bütün yazılar redaktə olunmalıdır. Əmrahov da tərcümələrimi redaktə etdirirdi. Düzdür, heç bir tərcümədə adımı qeyd etməyib. Amma tərcümə yazıçıdan irəlidir. Bunu hamı bilir.

– Mən rus dilinə tərcümə etdirdim. Belə söhbət olmadı. Tərcümə də,  oxuyanların fikrincə, mükəmməl idi.

– Nə çərənləyirsən? Mənim kimi tərcüməçi var? Sən hələ tərcümə, redaktə nədir, bilmirsən. Hekayəni də özün yazmamısan.

– Nədən? Özüm yazmışam.

– Dedim, özün yazmamısan. Sən mənim kimi tərcüməçiyə irad bildirirsən?

– Nə üçün bu fikrə gəldiniz?

– Mən səndən soruşdum: ana deyəndə məcməyi haradadır, qız nə dedi? Sən cavab verməliydin. Cavab verə bilmədin. Normalda  bilməliydin. Sənsə, telefonu bağlayıb  əsəri yazan adamdan soruşdun.  "Hekayəyə baxım" deməyin sənin hiylən idi. Sən hekayəni yazan adamdan məcməyinin yerini soruşurdun.

– Ah, əfəndim ...

– Mən elə-belə tərcüməçi deyiləm, Əmrahov mənim tərcüməmlə dünya çapında tanınır.

Yazıçı dəhşətə gəldi... Tərcüməçi bu vəziyyətdədirsə, görən tərcümə nə haldadır?

BACILAR

Gözəl mənzərəli bir kənd. İki bacı əllərində su qabı bulağa gedir. Böyük bacı on iki yaşlarında. Kiçik bacı doqquz yaşında. Böyük bacı bir qədər qüsurlu: ayaqları əyri, boyu qısa, gözləri çəp.

Kiçik bacı göyçək, suyuşirin.

Böyük bacı yolda tez-tez büdrəyib yıxılır. Hər yıxılanda ayağa durub kiçik bacıya çımxırır:

–  Səməçə, ayaqlarını düz at, yeriyə də bilmirsən.

–  Mən yaxşı yeriyirəm.

–  Yeriyirsən... Ayaqlarıma dolaşıb məni yıxırsan.

–  Sən özün yıxılırsan. Mən sənə heç nə etmədim.

Bulağa çatırlar. Bulaqda bir neçə qadın var. Bulaq başı sulu və palçıqlıdır.

Cavan bir qadın bacılara müraciət edir:

– Verin qablarınızı doldurum. Qabları doldurub kiçik bacıya  vermək istəyəndə böyük bacı irəli atılıb qabı alır. Yerimək istəyəndə ayaqları dolaşıb palçığın içinə yıxılır. Ayağa durub palçıqlı əlləri ilə kiçik qızı vurur və deyinir:

– Bu belədir. Həmişə buna görə əziyyət çəkirəm. Halhop!

– O heç nə etmədi, sən özün yıxıldın ki... Gəl əllərini yu, – cavan qadın deyir.

Bu dəfə qabları doldurub kənara çıxardır. Ağzı bağlı balaca qabı böyük qız, o birini kiçik qız götürür.

         Bacılar yollarına davam edirlər. Kiçik qız qorxudan qabaqda gedir ki, böyük bacı yıxılarsa, onu təqsirləndirib vurmasın.

Birdən böyük qız yenə yıxılır.

Elə yerindəcə bağırmağa başlayır:

– Halhop, səməçə,  sənə görə yıxılıram. Yüz dəfə demişəm, əl-ayağıma dolaşma. Nə faydası ...

İMKANLI KİŞİ AXTARIŞINDA

Çox kök, hardasa yüz iyirmi kiloluq qadın, altmış yaşlarında və zərif, incə qadın əlli yaşlarında həyətdə ağac kölgəsində qoyulmuş skamyada əyləşiblər. Söhbət edirlər.

         Zərif qadın deyir:

– Qızımın padruqası ad günü keçirdir. Qızım axşam orada olacaq.

– Harada? – gombul soruşur.

– Gənclik molda

– Ora çox bahalıdır.

– Bilirəm. Bunların imkanı yaxşıdır.

Gombul böyük maraqla:

         – Anası kimdir qızının padruqasının? Mən tanıyıram?

– Yox, anası rəhmətə gedib.

– Bəs kişi neynir, subaydır?

– Subaydır, arvadının ili təzə çıxıb.

– Bura bax, Gülü, gəl o kişini mənə düzəlt.

Gülü heyrətini büruzə verməyərək deyir:

– Kişinin əlli beş yaşı var, səndən kiçikdir.

– Nə olsun? Yaşa baxan var? Artistlər özlərindən otuz yaş kiçiklə hərlənir.

– Cavanlar da otuz yaş böyüklə, – Gülü etiraz etmək məqsədi ilə deyir.

– Mənə nə olub? Kimdən əskiyəm,  – gombul hikkədən qaralır.

Gülü gülür, söhbəti zarafata yozub dəyişir.

...

Aradan bir müddət keçi. Qadınlar həmin yerdə oturub.

Gombul:

– Gülü, qızının padruqasının atasına de, bizi kafeyə, restorana dəvət etsin.

Gülü bir müddət cavab verə bilmir.  Handan-hana:

– Kişiyə elə söz demək olar? O bizə necə baxar? Ayıbdır axı.

– Nədən ayıbdır?

– Arvadı ölüb. Ağırxasiyyət adamdır. Hər adamla oturub-durmur.

– Sən hər adamsan?

– Yox. Elə bizimlə ağırtəbiət olduğumuz üçün münasibət saxlayırlar. Həm də yerliyik. Ona elə desəm, mənə dəvə nalbəndə baxan kimi baxar. Mən heç vaxt kiməsə belə söz demərəm və kimləsə restorana getmərəm. Sənə də məsləhət görmürəm.

...

Gülü gombuldan gen gəzməyə başlayır. Gombul isə hər həyətə düşəndə ona zəng edir, qapısını döyür. Gülü müxtəlif bəhanələrlə ondan gen gəzir. Aradan bir müddət ötür.

Bir dəfə Gülü həyətdə bir dəstə arvadın söhbət etdiyini görüb yaxınlaşır. Arvadlar nə barədəsə danışıb gülürlər.

– Nə olub? – Gülü maraqla soruşur.

– Binanızda yaşayan gombulu tanıyırsan?

– Tanıyıram.

– Eşitməmisən, nə edib?

– Nə edib?

– Gedib təzə binada yaşayan Əflatunun – imkanlı kişinin  qapısını döyüb.

Gülü:

         – Sonra?

– Sonra deyib ki, sən dul, mən dul, gəl mənə bənd ol.

– Kişi bənd olub?

– Yox ey, deyib, ay xala, get o yanda hərlən. Bu da deyib: onda qızım var, onu al.

– Vay-vay ...

– Kişi deyib p...nu o yana elə. Qızı da yüz otuz kilo olar. Bunlar nəsillikcə çox gombuldur.

– Yazıq neyləsin bunlar onun varına daraşsa, bircə ilə bitirərlər, – qadınlardan biri dedi.

– Bəs bunu sizə kim dedi? – Gülü saralaraq soruşdu.

– Kim olacaq Mədinə xala. Səsə-küyə çıxıb.Yazıq kişi qapını güclə bağlayıb, gözətçini çağırıb gombulu qapıdan uzaqlaşdırıb.

– Qadında üzə bax.

– Varlı hər bunun kimisinə varını qapdırsaydı, varlı olmazdı, – Mədinə xala söhbəti kəsdi, – daha bu barədə danışmayın, qızlar, siz də qadınsınız, söhbəti bitirin. Ayıbdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətinin hər iki mərhələsi milli mənlik, milli kimlik uğrunda mücadilə, yaddaşa qayıdış ideologiyası ilə bağlı çoxsaylı fərman və sərəncamlarla müşayiət olunur. Onun 1972 və 1982-ci illərdə Mərkəzi Komitənin adından aldığı iki qərar Sovet İttifaqının üstünə yerimək, gəmidə oturub gəmiçi ilə savaşmaq deməkdi. İlk qərar Nəriman Nərimanovun Bakıda , Azərbaycanın qatili Sergey Mironoviç Kirovun abidəsinin ucaldıldığı ərazidə, elə onun əzəmətində ucaldılaması ilə bağlı idi. Digər qərar isə daha dəhşətli idi. Ulu Öndər 1982-ci ildə yenidən Bolşevik Rusiyasının üstünə yerimiş Hüseyn Cavidin nəşini Sibir çöllərindən Bakıya gətirmiş, Naxçıvanda ata yurdunda torpaq müqəddəsliyinə qovuşdurmuşdu.

Siyasi hakimiyyətinin ikinci mərhələsində aldığı 5 tarixi qərar isə onun qüdrətli Sərkərdə-Xaqan əzəmətini dünyaya yenidən sübut etmişdi. Böyük Qayıdışından sonra “Atəşkəs” müqaviləsinə imza atıb mənsub olduğu millətin genefondunun xilaskarına çevrilən Ulu Öndər, “ Əsrin müqaviləsi” ilə Müasir Azərbaycanın Memarına çevrilib Tarixi Zəfərin Vizit kartına döndü. Ulu Öndərin Zərifə xanım Əliyevanın nəşinin Moskvadan Bakıya köçürülməsi, Fəxri Xiyabanda atasının, qüdrətli dövlət xadimi, polkovnik-komissar  Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyevin yanında torpağa verilməsi ilə bağlı aldığı qərar isə ailəni dövlətin mikromodeli hesab edən millətin yaddaşına verdiyi dəyər idi.

Ulu Öndərin Şəhid analarının gözyaşının, al-qanı ilə tarix yazan  Şəhidlərin sonsuz Vətən sevgisinin adına Şəhidlər xiyabanında ucaldılan Əbədi Məşəl abidəsi, eyni zamanda Naxçıvanda Hüseyn Cavid məqbərəsinin ucaldılması ilə aldığı qərarlar da onun Sərkərdə-Xaqan ucalığının əzəməti olmaqla yanaşı, həm də Hüseyn Cavidin irsinə, ailə faciəsinə və kədərinə etiramının göstəricisi idi. Məhz o məqbərənin ucaldılması ilə Çırağı söndürülən, pərən-pərən düşən Cavidlər eyni məqamda , məkanda torpaq müqəddəsliyinə qovuşdular.

Siyahıda olanlardan birinə daha çox diqqət yetirilir

XX yüz ilin əvvəlində İsmayıl bəy Qaspıralı İstanbula gedir. Əli bəy Hüseynzadə ilə görüşür. Əli bəydən onu dostu Rza Tevfiklə görüşdürməyi xahiş edir. Görüş zamanı Qaspıralı Rza Tevfikdən xahiş edir ki, Qafqazdan, Çar Rusiyasından, Türküstandan seçilmiş gənclər gələcək onlara xüsusi dərslər keçsin. Siyahıda Azərbaycandan 11 nəfər var idi. Onlardan birinə daha çox diqqət yetirilir. Həmin gənc sonralar Cavid Əfəndi olaraq tanınan Azərbaycan romantizminin banilərindən biri, Azərbaycanda ilk mənzum faciə və dramın müəllifi, bir sıra ədəbi janrları, xüsusən də sonet, marş və türküləri Azərbaycan poeziyası tarixinə ilk dəfə gətirən Hüseyn Cavid idi.

Mehmet Akif Ərsoydan, Xalid Ziya Uşaqlıgildən, Rza Tevfikdən dərs alır

Hüseyn Cavid 1882-ci il oktyabrın 24-də Naxçıvanda, Nuhun çıxdığı torpaqda, Əshabi-Kəhf müqəddəsliyinin, Haçadağın, İnandağın ətəyində, Gilan məbədinin, İbn Küseyr və Möminə xatun türbəsinin yaxasında dünyaya gəldi. İbtidai təhsilini burada, orta təhsilini isə Məhəmməd Tağı Sidqinin üsuli-cədid yolu ilə qurduğu “Məktəbi-tərbiyə”sində aldı.  Ruhani ailəsində doğulan Hüseyn Cavidin ilk müəllimi ətinin və sümüyünün yiyəsi, eyni zamanda ruhunun atası Abdulla Əfəndi olmuşdu. 1896-1898-ci illərdə “Məktəbi-tərbiyə”də Məmməd Tağı Sidqidən dərs alan Cavidi Əfəndinin təhsilinin Təbriz dövrü, “Talibiyyə” mədrəsəsində keçən illər  onun klassik ədəbiyyatı, Qurani-Kərimi mənimsəməsinə, eyni zamanda ərəb, fars dillərini mükəmməl şəkildə öyrənməsinə təsir etmişdi. Təbrizdən sonra İstanbula gedən, Rza Tevfikdən dərs alan, Hüseyn Cavid 1906-cı ildə İstanbul Darülfününü – Universitetini qazanır. Türkiyə Cümhuriyyətinin himninin müəllifi, istiqlal şairi Mehmet Akif Ərsoydan, Xalid Ziya Uşaqlıgildən, Rza Tevfikdən dərs alır. İstanbul mühiti, türk-islam düşüncəsi Hüseyn Cavidin mənəvi dünyasının formalaşmasına təsir edir. Həyatının dönüş nöqtəsinə çevrilir. 1909-ci ildə İstanbul Universitetinin ədəbiyyat bölməsini bitirir. Təhsilini başa vurduqdan sonra doğulduğu Naxçıvanda, daha sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildə isə Bakıda müəllimlik edir. 1909-1910-cu ildə “Ana” pyesini, “Məsud və Şəfiqə”ni yazır. 1913-cü ildə isə “Keçmiş günlər” adlı ilk şeir kitabı nəşr edilir. 1914-cü ildə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində hadisə sayılan,  ilk mənzum faciə - “Şeyx Sənan”ı, 1918-ci ildə isə “İblis” dramını qələmə alır.

Milli düşüncənin və romantizm ədəbi cərayanının öndərlərindən biri

Bu dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatında iki mühit var idi: romantiklər və realistlər. Onlara “Füyuzatçılar” və “Molla Nəsrəddinçilər” də deyirdilər. “Molla Nəsrəddin” sərt tənqidlə maarifçiliyin tərəfdarı idi. “Füyuzat” isə ənənəni qorumaqla onun mümkün olacağına inanırdı. Hüseyn Cavid isə “Füyuzatçılar”ın – Əhməd bəy Ağaoğlunun və Əli bəy Hüseynzadənin düşüncəsini müdafiə edir, “Füyuzat”da çap etdirdiyi məqalələrlə ümummilli maraqlara töhfədə bulunurdu. Bu səbəbdən də istər “Füyuzat” ədəbi məktəbinin, istərsə də Hüseyn Cavid irsinin tədqiqatçısı olan alimlər Cavid Əfəndi ilə “Füyuzat”ı milli düşüncənin və romantizm ədəbi cərayanının öndərlərindən hesab edir.

Bakı əsilzadələri onun Təbrizdən Naxçıvana keçməsi xəbərini alıb rahatlandılar

1918-ci ilin mart ayında erməni daşnaklarının Bakıda törətdiyi soyqırım onların vəhşiliyinin göstəricisi olmaqla yanaşı minlərlə soydaşımızın qanına qəltan edilməsi ilə nəticələndi. Bu qanlı günlərdə Cavid Əfəndi Bakıda  Səfa Məktəbində və Səadət Ruhani Məktəbində müəllim işləyir, “Təbriz” otelində qalırdı. Qanlı terror gecəsində ermənilər otelə hücum çəkir, 60-dan çox insanı əsir alır. Onların içərisində Hüseyn Cavid də olur. Ermənilər qarşılarına çıxan hər kəsə atəş açır, müqavimət göstərənləri yerindəcə güllələyirdilər.

Belə bir dəhşətli məqamda ölümlə pəncəyə-pəncəyə olan Cavid Əfəndi məqamdan istifadə edib gözdən yayınır, gecə ilə limana gəlir və o taya soyqırımı qurbanlarına qoşulub Təbrizə keçir. Bu dövrdə erməni daşnakları Qərbi Azərbaycanda, Zəngəzurda, Naxçıvanda, Təbrizdə, Mərənd, Xoy, Ərdəbil, Urmiya istiqamətində də soyqırımlar törədirlər. Təbrizdən sonra Araz çayı vasitəsi ilə Naxçıvana keçən Hüseyn Cavid nəhayət ki, öz ata-baba yurduna qovuşur. Cavidi soyqırımı qurbanlarının sırasında görməyib nigaran olan Bakı əsilzadələri onun Bakıdan Təbrizə, Təbrizdən Naxçıvana keçməsi xəbərini alanda rahatlanırlar.

Kazım Qarabəkir Paşa ilə Cavid Əfəndinin dillərə dastan dostluğunun təməli belə qoyulur

Hüseyn Cavidin Naxçıvana dönüşü Naxçıvan Milli Şurasının və Müdafiə Komitəsinin sədri Mirzə Nəsrulla bəy Əmirovun Osmanlıya, Atatürkə müraciəti, Naxçıvanın erməni daşnaklarından – Ozanyan və Andranikin dəstəsindən təmizlənməsi üçün yardım istəməsi, Kazım Qarabəkir Paşanın rəhbərlik etdiyi IX Qafqaz İslam Ordusunun Naxçıvana gəlişi ilə üst-üstə düşür. İstanbul Universitetində təhsil alarkən Cavid Əfəndinin himayədarı kimi onun bütün məsrəflərini, təhil haqqını, kirayə xərclərini üzərinə alan Naxçıvan Qızlar Seminariyasının, Naçıvan Milli Şurasının və Naxçıvan Müdafiə Komitəsinin sədri, Araz-Türk Cümhuriyyətinin qurucularından biri Mirzə Nəsrulla bəy Əmirovun istəyi ilə Hüseyn Cavid Seminariyada və IX İslam Ordusunun Komandanı Kazım Qarabəkir Paşanın təməlini qoyduğu Hərbi Rüşdiyyədə dərs deyir. İki tarixi şəxsiyyətin Kazım Qarabəkir Paşa ilə Cavid Əfəndinin dillərə dastan dostluğunun təməli belə qoyulur, hər iki qüdrətli şəxsiyyət Naxçıvanın sevimlisinə, gözdə nuruna, döyünən qəlbinə çevrilir. Onun biri Süngünün, digəri Qələmin simgəsi, bəlgəsi kimi tarix yaradır. Bu gün nəinki Naxçıvanda, Odlar Yurdu Azərbaycanda, Osmanlıda, Türkiyə Cümhuriyyətində dostluğun, qardaşlığın, əbədi sevginin, birliyin, bütövlüyün rəmzinə çevrilən hər iki qüdrətli Türk ehtiramla anılır.

Qurani-Kərimi Mirzə Nəsrulla bəy Əmirova, “Öyüdlərim” adlı şeirlər kitabının əlyazmasını isə Hüseyn Cavidə ərməğan edir

Kazım Qarabəkir Paşanın “Mənim tanıdığım Naxçıvan fədakardır, mərddir!” deyib dəyər verdiyi qədirşünas naxçıvanlılar Ali Gildiyalı tacir Mirzə Nəsrulla bəy Əmirovun sərmayəsi, Kazım Qarabəkir Paşanın iradəsi ilə qurulan Naxçıvan Rüşdiyyəsinə sonralar Naxçıvanın xilaskarının, IX İslam Ordusunun komandanın adını verir. Rüşdiyyənin fəxri müəllimi kimi tələbələrə mühazirələr oxuyan Kazım Qarabəkir Paşanın istəyi ilə burada poeziya, ədəbiyyat gecələri keçirilir, Kəlamla Qələmin, Qələmlə Süngünün vəhdətində sərkərdə-xaqanlarımızın ruhu ehtiramla yad edilir. Naxçıvanın elmi-mədəni elitasının nümayəndələri, şair, yazıçı və rəssamları, incəsənət xadimləri həmin gecələri öz əsərləri ilə rövnəqndirirlər. Cavid Əfəndinin rəhbərliyi ilə təşkil edilən konsert proqramlarının, teatr tamaşalarının daha mükəmməl şəkildə alınması üçün Kazım Qarabəkir Paşa ona yardımda bulunmaqda çəkinmir.

I Dünya müharibəsindən sonra bağlanan müqavilələrə əsasən Osmanlı Hərbiyyə Nazirliyi Kazım Qarabəkir Paşanı geri çağırmalı olur. Paşanın “Əgər ordum buradan çıxarsa, burada bir türk, bir müsəlman qalmayacaq, hər birini qətl edəcəklər!” deməsinə baxmayaraq geri dönmək məcburiyyətində qalır. Getmədən öncə isə iki dostuna  Qarsı işğaldan azad etdikdən sonra Ocaqlı köyündə üzünü söykəyib  namaza getdiyi Qurani-Kərimi Naxçıvan Müdafiə Komitəsinin sədri Mirzə Nəsrulla bəy Əmirova, “Öyüdlərim” adlı şeirlər kitabının əlyazmasını isə Hüseyn Cavidə  təqdim edir. Rüşdiyyənin tələbələrinə isə son sözü belə olur: “Sevimli yavrularım! Bu kitabı sizin üçün yazdım. Bu əlyazısı kitabımı sizə təlim edəcək çox dəyərli hocam, hocamız, mənim əziz dostum, qardaşım Hüseyn Cavid bəy Əfəndilərinə ərmağan edirəm...”

Bu hadisənin üstündən 3 il keçdikdən, Hüseyn Cavid Naxçıvandan Bakıya döndükdən sonra 1921-ci ildə həmin əlyazmasını Kazım Qarabəkir Paşanın imzası ilə nəşr etdirir. Nəşrin himayədarı Paşanın digər dostu Mirzə Nəsrulla bəy Əmirov olur. Deyilənə görə, o bunun üçün qızıl cib saatını bağışlayır. Kitab 1925-ci ildə Maarif Komissarlığı tərəfindən yenidən çap edilir.

“İblis”in, “Peyğəmbər”in qələmə alınması dar ağacına qalxmaq, ölüm fərmanını öz əlinlə vermək idi

1918-ci il sentyabr 15-də Bakı işğaldan azad edilir. Tiflisdə elan olunub 10 gün sonra Gəncəyə köçürülən Cümhuriyyətin nəhayət ki, sentyabrın 17-də Bakı mərhələsi başlayır. Seyid Mirbabayevin malikanəsindən qaldırılan Bayraq Bakının tarixi sakinlərinin və sahiblərinin ünvanını dünyaya nümayiş etdirir. Məclisi Məbusan Tağıyevin Qız Məktəbinin binasında fəaliyyətə başlayır. Quruluşun, zamanın sərt diqtəsinə baxmayaraq Cümhuriyyətin rəsmi qurumları formalaşdırılır. “İstiqlal Bəyannaməsi”ni qəbul edən tarixi şəxsiyyətlər, Əlimərdan bəy Topçubaşovun simasında Azərbaycanın İstiqlalının Versal Sülh Konfransında  tanınmasına nail olur. 1919-cu ildə Cavid Əfəndi Naxçıvandan Bakıya, paytaxta dönür. Fətəli xan Xoyski və Nəsib bəy Usubbəylinin rəhbərlik etdiyi hökumətdə məktəb və maarif məsələlərinin təşkilində yardımçı olur. Hazırlıq kurslarında ədəbiyyatdan, Tağıyevin Qız məktəbində şəriətdən dərs deyir. 1919-cu ilin mayında keçirilən Müəllimlər İttifaqının idarə heyətinin üzvü, Azərbaycan Müəllimlər Konfransından Təlifat-Nəşriyyat heyyətinin sədri seçilir. Həmin ildən o, həm də Bakı Müəllimlər Seminaryasında müəllim kimi fəaliyyətə başlayır. 1937-ci ilə, repressiya qurbanına çevrilənə qədər burada çalışır. Tağıyevin Qızlar Məktəbinin binası kimi təməli qoyulan, Məclisi Məbusanın ilk iclasının çağrıldığı müqəddəs məkan kimi yaddaşlara yazılan, indi Cavidin Ev Muzeyini və Əlyazmalar İnstitutunun binası kimi tanınan binada yaşamağa başlayır.

Quran nədir anlamazdıq, Vətən nədir bilməzdik

Həmin il “İblis” əsəri səhnəyə qoyulur. Hüseyn Cavidin sənətkar taleyini həll edən “İblis”  zamanın aynasına çevrilir. Bütün dövrlərin şah əsəri kimi quruluşun, zamanın üstünə yeriyir.

1922-ci ildə “Peyğəmbər”i, 1925-ci ildə Osmanlı sevgisindən adında qüsura yol verdiyi, dünya fatehinin ruhunu incitdiyi “Topal Teymur”u qələmə alır. Allahsızlar cəmiyyətinin qurulduğu, ciblərə Allahsız knişkasının qoyulduğu, “Molla Nəsrəddin” jurnalının “Allahsız” adında nəşr olunduğu, dini etiqad azadlığının ləğv edildiyi, Şura hökumətinin pantürkizm, panislamizm adında fırtınalar qopardığı ərəfədə “Peyğəmbər”in , “Topal Teymur”un qələmə alınması başını kötüyün üstünə qoymaq, dar ağacına qalxmaq, ölüm hökmünü, fərmanını öz əlinlə vermək idi. “Quran nədir anlamazdıq, Vətən nədir bilməzdik. Qarşımızda yetimlərin göz yaşını silməzdik. Ağlanacaq bir hal idi. Özümüzə güldürdük. Dilimizin, dinimizin getməsinə gülürdük...” nidası ilə al bayraqlı, oraq-çəkicli quruluşun, Şərqin Demokratik Cümhuriyyətini qan gölündə boğan Qızıl Ordunun, Şura hökumətinin üstünə yeriyən Cavid Əfəndi sükutu, poeziyası, nəsri, dramaturgiyası ilə İstiqlalın boğulduğu, mücahidlərin susdurulduğu, ölümün, mühacirətin ağuşuna atdığı bir dövrdə üsyan edirdi. Darülmüəllimin auditoriyalarını Salman Mümtaz, Hənəfi Zeynallı, Bəkir Çobanzadə kimi Əbədi İstiqlalın şərbət camına çevirir, Şeyx Cəmaləddin Əfqani, Əhməd Rasim Əfəndi, Namik Kamal, Rza Tevfik, Mehmet Akif Ərsoy, Ziya Göy Alp, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə kimi ruhunu, duyğusunu, sonsuz millət, məmləkət sevgisini tələbələrinin, yetirmələrinin, ardıcıllarının beyninin şırımlarına köçürürdü.

Nə öncə öylə səadət, nə böylə zillət olaydı!

Elmi-irfan bulağından içən, ruhunun davamçılarına da türkçülük adında müqəddəsliyin bulağından içirən Cavid Əfəndinin bütün yaradıcılığı iki dövrə bülünür. Cümhuriyyətə qədərki, Cümhuriyyətdən sonrakı dövr. Dəyişən quruluş, zaman, iflasa uğradılan Cümhuriyyət Hüseyn Cavidin taleyində kədər dolu səhifələrin yazılması ilə davam edir. Üzüntülü, üzgün taleyi, üzülən ürəyi ilə onu imtahana çəkir. Əslində o, yer üzü ilə Cümhuriyyətdən sonra vidalaşıb qutarmışdı. Sadəcə Cəfər Cabbarlı, Bəkir Çobanzadə, Salman Mümtaz kimi “Dan Ulduzu!”nun yenidən doğacağı, zülmətləri nura qərq edəcəyi məqamı gözləyir, son ümidin işartısının sönməməsi üçün qələmini süngüyə çevirib deyirdi: “Tükəndi taqəti-səbrim! Ədalət, ah, ədalət! Nə öncə öylə səadət, nə böylə zillət olaydı!”

Cümhuriyyətə qədər sonetləri, marşları, pyesləri, dram əsərləri, “Həyat”, “Tərəqqi”, “Həqiqət”, “İqbal”,  “Açıq söz” kimi qəzetlərdə işıq üzü görən publisistik yazıları ilə mənəvi əzəmətini sübut yetirən Hüseyn Cavid Cümhuriyyətdən sonra qələmə aldığı misraları ilə fırtınalı dənizi xatırladır, üsyan dolu hayqırtıları ilə millətinin istiqlal badəsinə zəhər süzənləri inkar etməkdən çəkinmirdi. 1926-cı ildə Türkaloji Qurultaydan sonra onu qorumaq istəyən dostları tərəfindən müalicə adı ilə Almaniyaya göndərilən Cavid Əfəndi ilk mühacirətini yaşasa da, böyük dönüşü ilə Sarı Aşığın “Qürbət cənnət olsa da, yenə Vətən yaxşıdır!” nidasını gerçəyə çevirir. Türkçülük, Turançılıq dolu düşüncəsinin aynası olan əsərlərini qələmə alır, mücahid ömrü sürür. Şəhid olacağı günə müntəzir olur. Cümhuriyyət sevdasının son anda onunla, o müqəddəs adla – Şəhidliklə bağlı olacağını qəbul edir.

İki il Keşlə və Bayıl həbsxanalarında işgəncə verdikdən sonra Sibirə, Moqadana sürgün edilir

1928-ci ildə “Azər”, 1929-cu ildə “Səyavuş”, 1935-1936-cı illərdə “Xəyyam” əsərlərini qələmə alır. “İblis”in intiqamı ilə mənfur quruluşun, rejimin iç üzünü, mahiyyətini, batini eybəcərliyini insanlığa təqdim edir. “İblis”dən sonra İblisin, Mərkəzdəki qaniçənlərin iç üzü açılır. Artıq onlar Cavid Əfəndinin əsərlərini Sovet teatrlarının səhnəsindən görmək istəmirlər. Bakı, Tiflis, Təbriz səhnələrini fəth edən   əsərlərin müəllifinə , millətin müəlliminə millətçi damğası vurub hədəfə gətirirlər.

1937-ci ildə ona pantürkist və panislamist damğası vurub 2 il Keşlə və Bayıl həbsxanalarında işgəncə verirlər.1939-cu il iyulun 4-də isə “ Anti-Sovet təbliğatında iştirakına görə həbs cəzasına məhkum edir,  Sibirə, Moqadana sürgün edirlər. Cavid Əfəndinin, daha doğrusu “Peyğəmbər”in qapısını gecə gələn qara maşınlardan düşən cəlladlar sonuncu dəfə döyür. çırağını söndürür. Müşkünaz xanımın, Ərtoğrulun, Turan Cavidin sinəsinə dağ çəkir. 8 il həbs cəzasına məhkum edilən Cavid Əfəndi  1941-ci il dekabrın 5-də İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonun Şevçenko kəndində dünyaya vida nəğməsi oxuyur.

Allahım, o biri gözümün nurunu alma,  Cavidin işlərini bitirim!

Hüseyn Cavid 1918-ci ildə Müşkünaz xanımla nigaha getmiş, onu könlündə sultana çevirmişdi. 1919-cu il oktyabrın 22-də unudulmaz, həm də nakan bəstəkar Ərtoğrul Cavid, 1921-ci ildə isə Şura hökumətinin qılıncının dalının, qabağının kəsdiyi ərəfədə ikinci övladı Tomris, 1923-cü il oktyabrın 2-də isə  TURAN adı verdiyi Turan Cavid doğulmuşdu. Oğlu Tomris ağır xəstəlikdən 10 gün sonra vəfat etmişdi. O müthiş günlərdə 1942-ci ildə Ərtoğrul  ordu sıralarına, II Dünya müharibəsinə çağrılır. Ancaq xalq düşməninin – Hüseyn Cavidin oğlu olduğu üçün ön cəbhəyə deyil, Gürcüstana, arxa cəhbəyə, islah əmək kolonyasına bərabər yerə daha ağır işləri icra etmək üçün göndərilir. Bu ağır, dözülməz şəraitə ciyər ağrısından – daha doğrusu vərəmdən əziyyət çəkən Ərtoğrul Cavid cəmi bir il tablayır. 1943-cü il noyabrn 14-də ağır xəstəlikdən dünyasını dəyişir, ruhu atasının nigaran ruhuna qovuşur. Qızı Turan xanım isə Turan Cavid imzası ilə onun irsinin qoruyucu mələyinə, sönmüş çırağının pərvanəsinə çevrilir. Cavid Əfəndinin nur və həsrət qoxuyan köksünü kimsəyə dəyişmir. Təkliyi, tənhalığı seçir. Əlyazmalarını bərpa edir, onların üzünü köçürür, bu yolda gözünün birinin nurunu bütünlüklə itirən Turan Cavid deyirlər, hər gün üzü qibləyə durub dua edərmiş: “Allahım, o biri gözümün nurunu alma,  Cavidin işlərini bitirim!”

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli 211 nömrəli Qərarı ilə Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısında yer alan Hüseyn Cavid irsinin ən qüdrətli tədqiqatçısı, təbliğatçısı da varisi Turan Cavid olur. Məhz onun toplayıb, tədqiq edib bir araya topladığı, üzünü köçürdüyü əlyazmaları sistemli şəkildə Azərbaycanda və dünyanın müxtəlif ölkələrində nəşr edilir. Abidələri ucaldılarkən, portretləri çəkilərkən, yubiley mərasimləri təşkil edilərkən onun tövsiyyəsi, istəyi, arzusu nəzərə alınır.

Hər kəs bir nəfərin ətrafına toplaşmışdı. Hər kəs kədərli idi...

Sovet sürgün düşərgəsindən bəhs edən xatirələrdə Hüseyn Cavidlə bağlı kədərli bir məqam var: “Sürgün düşərgəsində hər gün onlarla adam ölür və heç kim buna fikir vermirdi. Hər kəs öz həyatını düşünürdü. Ancaq bir gün hər kəs dayandı və heç kəs işləmədi. Bu indiyədək görülməyən bir hal idi. Hər kəs bir nəfərin ətrafına toplaşmışdı. Hər kəs kədərli idi. Ölən Cavid Əfəndi idi!”

Bu ağrılı xatirə ruhumu tarıma çəkdi. Son anda əcəl şərbəti ilə deyil, zalımların zəhər camı ilə müjdələnən, varlığı ilə dünyanın dizini titrədən, qüdrətli imperiyalar, dövlətlər quran sərkərdə-xaqanlarımızı – Atillanı, Alp Arslanı, Çingiz Xaqanı, Fateh Mehmeti, Nadir şah Əfşarı gözümün qabağına gətirdi. İçimə qəribə bir kədər, kədərqarışıq sükut doldu. Pantürkizmin, panislamizmin meydan suladığı illərdə Hüseyn Cavid “Turana qılıncdan daha kəskin ulu qüvvət, Yalnız mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət!” dedi. “Mənim Tanrım gözəllikdir, sevgidir” söyləməkdən çəkinmədi”. Kəssə hər kim tökülən qan izini, Qurtarın dahi odur, yer üzünü!” nidası ilə tarix yaratdı.

İçdikcə yandıran əcəl şərbəti

Qızıl Ordunun Qırmızı Terrorundan, 37-ci ilin dəhşətli repressiyalarından, 20 yanvar dəhşətlərindən, Xocalı soyqırımından, Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun 30 illik işğalından, intizarından sonra Xudafərin körpüsündə, Şuşa qalasında, Murovun zirvəsində Bayrağa dönmək “Ağla gəlməyən, görülməyən hal idi”. O gün, 300 ildir Odlar Yurdu Azərbaycanın sinəsinə “Gülüstan”, “Türkmənçay” dağını çəkən, Cümhuriyyəti yarı yolda qoyan, Cavidlərə qıyan imperiyaların çökdüyü, öldüyü gün idi! O gün, həm də Hüseyn Cavidin dirildiyi, Dirilik suyunu yenidən içdiyi gün idi. Bəlkə kimsə barışmayacaq: “Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə nazlı afət olaydı! Nə xəlq olaydı, nə xaliq, nə əski həsrət olaydı! Nə dərd olaydı, nə dərman, nə sur olaydıq, nə matəm! Nə aşiyaneyi-vüslət, nə bari-firqət olaydı!” deyəcək. Amma, kimin necə düşünməsindən asılı olmayaraq “Yanlış da, bir naxışdır!”

Donunu Şura hökumətinə, Bolşevik Rusiyasına dəyişən Çar Rusiyasının yanlışların diyarı olmasına ən kəsərli dəlillərdən biri Hüseyn Cavidin içdikcə yandıran əcəl şərbəti, ailə faciəsidir. Stalinin ölümündən sonra, 1956-cı ildəki bəraəti, 1982-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin iradəsi ilə Vətənə çiyinlərdə dönən nəşi, doğulduğu torpaqda-Naxçıvanda ucalan Cavidlər Məqbərə Kompleksi ilə O, sübut etdi ki, Odlar Yurdu Azərbaycanın Hüseyn Cavid adlı Haqqdan yanan Çırağını kimsə söndürə bilməz. “Hər kəsə xain olan insan İblis! Cümlə xəyanətlərə bais olan iblis də bir “mələk” olsa belə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor və bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri 96 nömrəli tam orta məktəbdir.

 DİREKTOR:

 Hacıyeva Mehriban Vaqif qızı 1981-ci il oktyabrın 21-də Naxçıvan MR-in Culfa şəhərində anadan olub. 1988–1998-ci illərdə orta məktəbi əla qiymətlərlə başa vurub. Bakı Avrasiya Universitetinin Sinxron Tərcümə fakültəsini bitirib. Daha sonra Azərbaycan Dillər Universitetində ingilis dili müəllimliyi ixtisası üzrə yenidənhazırlanma təhsili alıb. 2017-ci ildə Xəzər Universitetində “Potensial məktəb direktorları” adlı ixtisasartırma proqramını keçib.

2008-ci ildən pedaqoji fəaliyyətə ingilis dili müəllimi kimi başlayıb. 2015-ci ildən müxtəlif məktəblərdə təşkilatçı müavini, təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini vəzifələrində çalışıb. 2021-ci ildən 96 nömrəli tam orta məktəbin direktoru vəzifəsində fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin keçirdiyi Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə VI Qrant Müsabiqəsinin qalibidir. Eyni zamanda ETR resursları üzrə təlimçidir.

 ŞAGİRD:

Mən, Ülkər Elvin qızı İbrahimli 29.08.2012-ci il tarixində Ucar rayonunda anadan olmuşam. 2018-ci ildə Bakı şəhər 74 nömrəli tam orta məktəbin 1-ci sinfinə qəbul olunmuşam. 5-ci sinifdən etibarən isə İlqar Əliyev adına 96 №li tam orta məktəbdə təhsilimi davam etdirirəm. Hal-hazırda həmin məktəbin 8” A”sinif şagirdiyəm.

Məktəbin ictimai tədbirlərində fəal iştirak edirəm. Məktəb rəhbərliyi tərəfindən Azərbaycan Elm və Təhsil Nazirliyində hazırlanmış və 60 pilot məktəbdən biri kimi tətbiq olunan” Ümumi Təhsil müəssisələrində şagird davranış qaydaları” çərçivə sənədinə əsasən, 3 qiymətləndirmə meyarından 3-cü yəni, akademik və sosial fəaliyyət meyarına görə,” Yaşıl –rəğbətləndirmə kartı” ilə təltif olunmuşam.

1-ci sinifdə oxuyarkən, UNESCO-nun Beynəlxalq Layihələrinin Tətbiqi mərkəzinin, UNESCO nəzdində Beynəlxalq Ədəbiyyat və Jurnalistika Akademiyasının dəstəyi ilə keçirilən ”Dünyanın səsini duyaq”adlı gənc istedadların 1-ci beynəlxalq festivalında II yeri tutduğuma görə təltif olunmuşam. Bu nəticəyə heç bir əlavə kursa və ya dərslərə getmədən, yalnız öz bacarığım və səyimlə nail olmuşam. Bundan əlavə müxtəlif bilik yarışlarında diplom və hədiyyələr qazanmışam. Bu uğurlar mənə həmişə motivasiya verir və çalışmaq həvəsi yaradır.

ESSE:                                         

Müasir məktəb həyatı

Mənim oxuduğum məktəb müasir dövrün bütün imkanlarından istifadə edən bir təhsil ocağıdır. Burada yalnız dərslər keçirilmir, həm də bizə özümüzü inkişaf etdirmək üçün çoxlu şərait yaradırlar. Müəllimlərimiz bizə yeni biliklər öyrətməklə yanaşı, müxtəlif layihlərdə və tədbirlərdə iştirak etməyimizi təşkil edirlər. Bu tədbirlər bizə həm maraqlı olur, həm də ünsiyyət bacarığımızın və özünəinamımızın artmasına kömək edir.

Texnologiya artıq məktəb həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Dərslərimiz interaktiv lövhələrdə keçirilir, müxtəlif elektron resurslardan istifadə edirik. Məsələn, bəzi fənlərdə müəllimlər bizə videodərslər göndərir, biz də evdə baxaraq mövzunu əvvəlcədən öyrənirik. Bu üsullar mövzunu daha tez və maraqlı öyrənməyimizə imkan yaradır. Hətta pandemiya dövründə onlayn dərslərlə təhsilimizi davam etdirirdik. İndi isə həm canlı dərslər, həm də elektron platformalar vasitəsilə məlumat əldə edə bilirik. Bu, əvvəlki dövrlərdə oxuyan şagirdlər üçün təsəvvür olunmaz idi.

Məktəb bizim üçün dostluq, əməkdaşlıq və birgə öyrənmə yeridir. Burada müxtəlif layihələrdə qruplarla işləyir, yeni dostlar qazanırıq. Bu mühit bizə gələcək həyatımızda lazım olacaq bir çox vərdişləri öyrədir. Müasir məktəbdə dərsdənkənar tədbirlər, idman yarışları, musiqi və incəsənət dərnəkləri də olur. Bu da şagirdlərin təkcə dərslə deyil, maraqları ilə də məşğul olmasına şərait yaradır.

Mənim fikrimcə, müasir məktəb həyatı hər bir şagirdə özünü göstərmək və inkişaf etdirmək üçün geniş imkanlar yaradır. Biz bu imkanlardan düzgün istifadə etsək, gələcəkdə uğurlu və savadlı vətəndaş ola bilərik.

Müasir məktəb bizə həm bilik verir, həm də həyatı sevməyi, əməkdaşlıq etməyi və məsuliyyətli olmağı öyrədir. Buna görə də bizə bu şəraiti yaradan rəhbərliyimizə daim minnətdarıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

Əziz oxucular!

Tanınmış ictimai-siyasi xadim, yazıçı-publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, mərhum Sadıq Murtuzayev, publisist, Əməkdar hüquqşünas Müzəffər Ağazadə və yazıçı-rejissor, publisist-jurnalist, Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlu səmavi insanların, dünya dahilərinin  və Azərbaycan mütəfəkkirlərinin on mindən çox kəlamlarını, sitatlarını, aforizmlərini toplayıb, tərcümə  eləyib və  “Sözdən  yaranan incilər” adlı çox qalın bir kitabı  çapa hazırlayırlar. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq belə qərara gəldik ki, bu  sayımızdan başlayaraq həmin kəlamları, sitatları, aforizmləri səhifələrimizdə çap edək.

İnanırıq ki, sözdən yaran bu incilər sizin xoşunuza gələcək və onları öz yaddaşınıza köçürəcək, gündəliyinizə yazacaq, dostlarınızla, yaxınlarınızla bölüşəcəksiniz.

Çünki bu incilər, hər insana  lazım olan ən qiymətli sözlərdir. Onun daha yaxşı, mükəmməl  kamilləşməsi üçün əvəzsiz bir məktəbdir.

               SƏDİ  ŞİRAZİ   (1203, 1210 arası – 1292-ci illər), şair

-          Bildiklərinə əməl etməyən adam əlində çıraq gəzdirən kora bənzər.

-         Ruzi yalnız elmlə əldə edilsəydi, cahildən pis yaşayan olmazdı.

-         Əsərləri olmayan alim meyvə gətirməyən ağaca bənzəyir.

-         Nadanın ağıllıya nifrəti daha çoxdur, nəinki ağıllının nadana.

-         Tamahkara dünyanı da versən, doymaz.

-         Sözü götürüb gətirən, söyləyəndən daha pisdir

-         Bir çiçəyə artıq su verərsən çürüyər, insana gərəyindən artıq dəyər verərsən qudurar.

-         Elm ədalətli olmaq üçündür, dünya malı yığmaq üçün yox.

-         Oxuduğuna əməl etməyən alim məşəl gəzdirən kora bənzər.

-         Ağıllı adamın axmaq qarşısında susması təəccüblü deyil, çünki nağara səsi tar səsinə, sarımsaq iyi ənbər qoxusuna həmişə  üstün gəlir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qəzetlərdə və nəşriyyatlarda uzun illərdir ki səmərəli redaktor fəaliyyəti göstərən, burada saçını-saqqalını ağardan, doğma Kəlbəcərin azad olunduğu gün dünyaya yenidən gəldiyini iddia edən Adil Cəmilin bu gün doğum günüdür, ötən il 70 illik yubileyini keçirmişdi, indisə 71-ini qeyd edir.

Adil Cəmil 1954-cü il oktyabrın 8-də Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunun Kilsəli kəndində anadan olub. Burada ibtidai məktəbi, Mingəçevir şəhərində isə 9 saylı orta məktəbi bitirib. ADU-nun Jurnalistika fakültəsində təhsil alıb. Təyinatla "Yazıçı" nəşriyyatının sərəncamına göndərilib. Burada poeziya redaksiyasının redaktoru olub.

"Həqiqət" qəzetində baş redaktor, "Bakı" qəzeti redaksiyasında mədəniyyət şöbəsinin müdiri, "Boz qurd" qəzetində redaktor, Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi nəzdində olan mətbəədə nəşriyyat şöbəsinin rəisi, "Binəqədi" rayon qəzetinin redaktoru işləyib.

Hazırda "Ədəbiyyat qəzeti"nin şöbə müdiri vəzifəsində çalışır (2002-ci ildən). Hələ orta məktəb illərindən bədii yaradıcılığa başlasa da ilk mətbu şeiri — "Bahar" 1970-ci il martın 22-də "Mingəçevir işıqları" qəzetində dərc olunub. Bədii tərcümə ilə də məşğul olur. Rus, belorus, özbək, Latın Amerikası poeziyasından etdiyi tərcümələr qəzet, jurnal və toplularda dərc olunub. Onun mənzum tərcümə etdiyi "Manas" qırğız xalq qəhrəmanlıq dastanından müəyyən hissələr Azərbaycan mətbuatında dərc olunub.

""Manas" eposu və türk dastançılıq ənənəsi" mövzusunda elmi tədqiqatını başa çatdırıb müdafiə edib, filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsinə layiq görülüb (2004). Həmçinin iyirmiyə yaxın bədii filmi — "Məhəbbətin son mahnısı" (Türkiyə), "Samraat" (Hindistan), "13-cü nəvə" (Qırğızıstan), "Qayıtmağı unut" (Moldaviya) və s. doğma dilimizə çevirib.

Şeirləri qardaş sovet xalqlarının dillərinə tərcümə olunub. Mingəçevirdə yaşayıb-yaradan şairlərin poeziya-baxış müsabiqəsinin qalibi kimi (1976) respublika kitabsevərlər cəmiyyətinin və "Mingəçevir işıqları" qəzetinin Fəxri fərmanlarını alıb. Kutaisidə keçirilən "Mayakovski poeziya günləri"nin (1985), Qırğızıstanda keçirilən "Manas" eposunun min illik yubileyinin (1995) iştirakçısı olub.

30 dekabr 2015-ci ildə Azərbaycanın əməkdar jurnalisti fəxri adına layiq görülüb

Əsərləri

1. İşıqlar, pərvanələr

2. Gündoğandan günbatana

3. Aylı gecə nağılı

4. Sözümün canı var

5. Yuxusunda gülən qız

6. Ürəyimdə bir haray var

7. El üçün ağlayan gözüm (publisistika)

Tərcümələri

"Manas" (eposdan parça)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Bağışla”, “Ağlamasın salxım söyüd”, “Gecələr bulaq başı” – elə bu müğınninin ifasında cəmi bu 3 mahnıya qulaq asmaq bəs edər ki, onun yanğılı, həzin, eləcə də tenor çalarları olan səsinə, ifa tərzinə valeh olasan.

Söhbət Teymur Əmrahdan gedir.

Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Teymur Əmrah 8 oktyabr 1971-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olub. İncəsənət gimnaziyasının vokal sinfi üzrə Sergey Zarenbonun sinfini bitirib. İlk müəllimləri Gəncə şəhər Uşaq yaradıcılıq evində görkəmli musiqişünas Oqtay Nağıyev, Ağdam rayonu Uşaq yaradıcılıq evinin məşhur "Qarabağ bülbülləri" ansamblının rəhbəri Murad Rzayev, Gəncə şəhər 6 nömrəli klubun direktoru Kifayət Əmirova olublar.

1990-cı ildə Bakı Musiqi Akademiyasının Vokal sinfinə daxil olub. Burada görkəmli Opera müğənnisi Firudin Mehdiyevdən, Aktyor sənətindən Teatr və Kino aktrisası Şəfiqə Məmmədovadan dərs alıb.

1994-cü ildə indiki Heydər Əliyev adına Sarayda ilk dəfə solo konsert keçirib. 2005-ci ildə Azəristar layihəsinin Vokal müəllimi kimi fəaliyyət göstərib. 2020-ci ildə Heydər Əliyev adına Sarayda "Bu dünya bir nərdivandı" adlı hələ ki son solo konsertini keçirib.

Müxtəlif illərdə Azərbaycan Milli Konservatoriyası və Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində mahnı janrından dərs deyib. 20 il Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrında Solist kimi fəaliyyət göstərib. Hal-hazırda Azərbaycan Televiziyası və Radiosunun solistidir.

Tələbələri

Teymur Əmrahın iki tələbəsi – Prezident Mükafatçısı Amil Həsənov, Xalq artisti Samir Cəfərov "Qızıl kitab"a düşüblər. Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Elton Hüseyinəliyev də onun yetirməsidir. Digər tanınan tələbələri: Emil Rəhmanov, Ayaz Qasımov, Sima Qasımova, Elvin Abdullayev, Xalq ulduzu müsabiqəsinin qalibi Tural Salmanov, Mirkamil Kamilov, İradə İbrahimova, Nəsimi Məmmədov, İlkin Dövlətovdur.

Əlbət ki, bu qədər tanınmış müğınni yetişdirdiyinə görə Teymur Əmraha ikiqat alqış düşür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

1893-cü ildə yazıçı Artur Konan Doyl Şerlok Holmsu “öldürəndə”, ictimai qəzəb o qədər güclü idi ki, çoxları bunu “ədəbi cinayət” adlandırırdı.

Doyl "Holmsun son işi" hekayəsini yazaraq, burada Holmusun və onun qəddar düşməni olan  professor Moriartinin İsveçrədəki Reyxenbax şəlaləsinin uçurumuna düşdüklərini təsvir etməklə, Şerlok Holms haqqında detektiv hekayələrə son qoyur.

Səbəb isə sadə idi: yazıçı hesab edirdi ki, detektiv haqqında hekayələr onu daha vacib işindən - tarixi romanlar yazmaqdan yayındırır.

Lakin ictimaiyyət qəti şəkildə buna qarşı çıxır və  buna çox emosional şəkildə reaksiya verirlər.

Hekayələrin dərc olunduğu “The Strand Magazine”in oxucuları redaksiyaya qəzəb dolu  məktublarla yazmağa başlayırlar. Təxminən 20 000 nəfər etiraz əlaməti olaraq jurnala abunəliyini ləğv edir. Hətta deyirlər ki, Londonda gənclər bundan o qədər sarsılırlar ki, qondarma detektivin “ölümünü” qeyd etmək üçün qollarına yas lentləri taxırlar. İş o yerə çatır ki, Doylun öz anası da ona etirazını bildirir: "Sən bunu edə bilməzsən. Sən bunu etməməlisən. Sən buna cəsarət etməzsən”.

Cəmiyyətin güclü təzyiqi altında Doyl nəhayət təslim olur. 1901-ci ildə o, Holmsun ölümündən əvvəl baş verən "Baskervillərin iti" əsərini nəşr etdirir.

Və nəhayət, 1903-cü ildə o, "Boş ev" hekayəsindəki personajı "dirildir" və Holmsun düşmənlərindən qaçmaq üçün öz ölümünü saxtalaşdırdığını ortaya qoyur.

Beləliklə, xalqın qəhrəmana olan məhəbbəti o qədər güclü olur ki, onu sözün əsl mənasında məzardan geri qaytarır və Şerlok Holmsun dünya ədəbiyyatında ən yaşamağa qabil və əfsanəvi personajlardan biri kimi yerini möhkəmləndirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Vertolyotdan təxminən 500-600 metr məsafədə nazir müavini Qurban Namazəliyevin cəsədi vardı. 700-800 metrlikdə Osman Mirzəyevin cəsədi vardı. Mən o vaxt dediyim versiyada qalıram ki, onlar vertolyotu endirəndə içindəkilər sağ olublar."

                Jurnalist Salman Alıoğlu

Azərbaycan Respublikasının ilk Baş prokuroru İsmət Qayıbovu kim xatırlmır ki. Qarabağ müharibəsinin vertolyot terroruna qurban getmiş şəhidi. Bu gün onun doğum günüdür. Heç əlli il yaşamadı…

İsmət Qayıbov 8 oktyabr 1942-ci ildə Azərbaycanın Gəncə şəhərində müəllim ailəsində anadan olub. Əslən Qazax rayonunun Aşağı Salahlı kəndinin Qayıbovlar soyundandır. Onun valideynləri, atası İsmayıl və anası Füruzə Respublikanın əməkdar müəllimi olub. Orta təhsilini Gəncə şəhərindəki 1 saylı orta məktəbdə alıb. 1967-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsini bitirib. 1963-cü ildə əmək fəaliyyətinə başlayıb, 1965-ci ildən Kommunist Partiyasının üzvü olub. O, 1969-cu ildə Əli-Bayramlı Şəhər Komsomol Komitəsinin birinci katibi seçilib

"Prokurorluq fəaliyyəti"

1971-ci ilin mart ayında Azərbaycan SSR-in prokurorluq orqanlarına qəbul olub – 26 Bakı komissarı rayonunun prokuror köməkçisi vəzifəsinə təyin edilib. 1975-ci ilin iyun ayında Bakı Şəhər Prokurorluğunda cinayət işlərinin baxılmasına nəzarət şöbəsinin prokuroru vəzifəsinə təyin olunub. 1976-cı ilin fevral ayından isə Bakı Şəhər Prokurorluğunun ümumi nəzarət şöbəsinin rəisi vəzifəsində çalışıb. 1978-ci ildən İsmayıllı rayonunun prokuroru, 1982-ci ildən Əli-Bayramlı şəhərinin prokuroru, 1987–1990-cı illərdə isə Sumqayıt şəhərinin prokuroru vəzifələrində çalışıb.  Sonra da Azərbaycan Respublikasının ilk Baş prokuroru olub. Amma heç təzə vəzifəsinə isinişməmiş həmin o məşum gün gəlib.

"Qarabağ müharibəsi zamanı"

1991-ci ildə İsmət Qayıbovun verdiyi müsahibədə erməni hərbi dəstələrinin cinayətkar əməllərinin sovet rəhbərliyi tərəfindən cəzasız qaldığına etiraz edir. O, həmçinin Sumqayıt hadisələri ilə bağlı şərh verir və bildirir ki, o şəxsən 96 nəfər barəsində həbs-qətimkan tədbiri seçib. Amma erməni separatçılarının törətdiyi cinayət nəticəsində asudə gəzmələrindən qəzəblə danışır. Qayıbov Quqarkda azərbaycanlılara qarşı törədilən dəhşətli qırğına görə cəmi 4 erməninin saxlandığını "biabırçılq" adlandırıb. O, 20 Yanvar faciəsini "Azərbaycan xaqlnın öz müstəqilliyi uğrunda apardığı mübarizə" adlandırır və bildirir ki, "bu şəhidlər hərbi diktaturanın əleyhinə küçələrə çıxmışdılar".

1991-ci il noyabrın 18-də Mixail Qorbaçovun şəxsi köməkçisi Kremldən Bakıya zəng vurur və Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ rəhbərliyindən xahiş edir ki, Təhlükəsizlik Şurasının növbəti iclasını Dağlıq Qarabağda keçirsin, çünki ərazidəki torpaq iddiasında olan erməni liderlərinin və Moskva nümayəndələrinin də bu iclasda iştirakı nəzərdə tutulur. Bu telefon zəngindən sonra Bakıda siyahı tərtib olunur.  Siyahıya Viktor Polyaniçko rəhbərlik etməli idi. Nümayəndələr, ancaq güc nazirliklərindən və Təhlükəsizlik Şurasının rəhbər orqanlarından ibarət olmalıydı.

Rəsmi Moskva iclasda dövlət katibi Tofiq İsmayılov və baş prokuror İsmət Qayıbovun hökmən iştirakını xahiş edir. Bu xahişi isə məhz polkovnik Georgi Septa çatdırır. 1991-ci il noyabrın 19-u saat 19.05-də siyahı tərtib olunur. İlkin siyahı Tofiq İsmayılovun rəhbərliyilə müzakirə edilir.

1991-ci il noyabrın 20-də saat 12.57-də Ağdam uçuş zolağındakı Mİ-8 tipli iki vertolyotun 69 və 72 nömrəli yanacaq bakları doldurulur. Mİ-8 N69 vertolyotu əsas vertolyot olmalı, onu iki nəfər — 1981-ci ildə Əfqanıstan döyüşlərində iştirak etmiş kapitan Lantev Mamontov və kapitan Pyotr Babuşkin idarə etməliydi. İkinci vertolyot — Mİ-8 N72 isə birincini müşayiət etməli idi. Amma ikinci vertolyot müşayiət olunmadan, yəni təhlükəsizliyi təmin edilmədən 13.48-də birincinin yerinə havaya qalxır.

Hesablamalara görə Qarakənd üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan Mİ-8 N72 vertolyotu 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 dəqiqədə vurulub. Qarakənd faciəsisi haqqında ilkin məlumat Prezident Aparatına saat 19:55-də çatıb. Lakin bu faciə haqqında xəbər Xankəndidən erməni dilində yayımlanan "Vətən və vətəndaş" verilişinin xəbərlər bölümündə, saat 15:30-da yayımlanıb. Həmin gün Yerevan radiosu saat 16:15-də həmin xəbərin "qəza" kimi şərhini verib. Saat 16:40-da Tehran radiosu, 17:00-da Moskva radiosu açıqlayıb.

Həlak olanlar arasında İsmət Qayıbov da olub. Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub. İlkin olaraq Azərbaycanın nümayəndə heyətinin məlumatına görə, cəsədlərdən 12-si tam şəkildə, 3-cü qismən tanınıb, qalanlarının şəxsiyyəti isə ekspertiza nəticəsində müəyyən edilib. İsmət Qayıbovun oğlu İsmayıl Qayıbovun sözlərinə görə, ilk və son dəfə onun atası ailə üzvlərinə vida etməyib. İsmət Qayıbovun geyindiyi pencəyin cibində isə Ömər Xəyyamın rübaisi var idi.

Jurnalist Salman Alıoğlunun sözlərinə görə, Mərzilini keçəndə hərbçilər jurnalistləri saxlayıblar və o əraziyə bir sutka heç kəsi buraxmayıblar. Alıoğluya görə, jurnalistlər əraziyə gedəndə ruslar və ermənilər ərazidə ciddi təmizləmə işi aparıblar. Onun fikrincə, vertolyot yerə düşmüşdür və onlar vertolyotu yerdə yandırıblar.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

33. NAXÇIVAN TƏCRÜBƏSİ 

Qeyd etdiyimiz kimi, mütaliə mədəniyyətinin yüksəldilməsi prioritet mövzudur və tez-tez diqqət mərkəzində olur. İstəyərdik, bu bölümümümzdə Naxçıvan təcrübəsinə toxunaq. Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət Nazir­liyinin təşkilatçılığı ilə M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanasında “Müasir gənclik və mütaliə mədəniyyəti” mövzusunda keçirilən dəyirmi masadan söz açmaq istəyirik.

Muxtar respublikanın ali təhsil müəssisələrinin, müxtəlif qurumların, kütləvi informasiya vasitələri nümayəndələrinin iştirak etdikləri tədbirdə  qeyd olunub ki, muxtar respublikada mütaliə üçün geniş imkanlar var. Belə ki, mütaliə həvəskarlarının ixtiyarına 222 kitabxana verilib. Oxucular ənənəvi kitabxanalarla yanaşı, elektron kitabxanalardan da istifadə edə bilirlər. Belə mədəniyyət müəssisələri üçün yeni binaların tikilməsi, mövcud binaların yenidən qurulması, müasir tələblərə cavab verən maddi-texniki bazanın yaradılması, kitabxana fondlarının həm tədris, həm də bədii ədəbiyyatla zənginləşdirilməsi, kitabxanalara ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə nəşr olunan Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı klassiklərinin, həmçinin müasir dövrün şair və yazıçılarının ən qiymətli əsərlərinin pulsuz verilməsi bunun bariz ifadəsidir.

Dəyirmi masada mütaliəyə marağın azalması ilə bağlı müxtəlif səbəblər üzərində müzakirə aparılıb. Kitabxana-oxucu əlaqələrinin az olması, kitab müzakirələrinin keçirilməməsi, mütaliənin sevdirilməsində ailənin, məktəbin rolu barədə geniş danışılıb. Sosial şəbəkələrdən düzgün olmayan istiqamətdə istifadə hallarının genişləndirilməsinin, telekanallarda özünə yer alan bəzi verilişlərin də mütaliəyə mənfi təsiri vurğulanıb. Bu problemin yaranmasında kitabxanaçı kadrların qeyri peşəkarlığı da diqqətə çatdırılıb.

Bir sözlə, problemlər sadalanıb və onların həlli yolları göstərilib. Hamı bir yerdə mənfilikləri aradan qaldıra bilər, əsas nəticə bu olub. Amma ən əsası isə bu sayaq tədbirlərin mütəmadi keçirilməsi ilə mövzunun gündəmdə saxlanılmasıdır.

Kamil insan olmağın, öz zehnini, təfəkkürünü üstün səviyyəyə gətirməyin, müasir cəmiyyətdə qüsursuz formalaşmanın mükəmməl yolu yalnız mütaliədir. Kitablar həmişə olduğu kimi, bilikli və mədəni insanın həyatının ayrılmaz hissəsinə – ən yaxın dostuna, etibarlı sirdaşına çevrilib. Bunu heç kəs unutmamalıdır.

Növbəti: 34.Yaxşı mütaliəçi üçün faydalı məsləhətlər

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2025)