İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ta qədimdən – Məhsəti Gəncəvidən üzü bəri yazar qadınlarımız kişi yazarlara meydan oxuyublar. Tanınmış qadın yazarlardan biri də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Ələviyyə Babayeva olub.

Ələviyyə Babayeva 1921-ci il 12 avqustda Bakıda anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb.

Ədəbi fəaliyyətə 1936-cı ildə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə dərc olunan "İki həyat" adlı hekayəsi ilə başlayıb. Hekayə, povest və romanlar yazmaqla yanaşı, müasir rus ədəbiyyatından tərcümələr edib. A. Qaydarın "Uzaq ölkələr", V. Biankinin "İz ilə", "Ayı balası", "Qırmızı təpə", K. Paustovskinin "Oğru pişik", V. Q. Korolenkonun "Satın alnmış uşaqlar", Y. Sotnikin "Əcaib quş", V. Astafyevin "Ulduz xəzanı", Y. Çaruşinin "Nikitanın oyuncaqları" və b. onun tərcüməsində kütləvi tirajla çap olunub.

"Azərbaycan qadını" jurnalında məsul katib, "Gənclik" nəşriyyatında müasir ədəbiyyat şöbəsinin müdiri, sonra baş redaktor olub. Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı ongünlüyündə, həmçinin Azərbaycanın bir çox yerlərində ədəbi tədbirlərdə iştirak edib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin qəbul komissiyasının üzvü, tərcümə seksiyasının rəhbəri olub.

Kitabları

- Mənim müəlliməm

- Hekayələr

- Tək ağac

- Kənd yolları

- Payızda

- Mən tək deyiləm

- Kənd yollarında səyahət

- Kölgə

- Tut ağacı

- Süsənsünbül

- Hörüklər

- Povestlər

- Adamlar və talelər

- Böyürtkən mürəbbəsi

- Sehrli pillələr

- Səni axtarıram

- Küləyin tərkin

Filmoqrafiya

- Dınqıl, sazım, dınqıl

- Sehrlənmiş küpə

Mükafatları

- Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

Ələviyyə Babayeva 23 sentyabr 2014-cü ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı görkəmli tənqidçi Vaqif Yusiflinin “Yeni ədəbi nəsil” məqaləsinin ilk 3 hissəsini sizlərə təqdim etmişdi. Ədəbi nəsillərə bir gəlişmə; İkimininci illərin ədəbi nəsli “Ulduz”un üç sayında və Poeziya.

Bu günsə sizə Proza bölümünü təqdim edəcəyik.

“Ulduz”un gənc Azərbaycan nasirlərinə həsr etdiyi sayda ancaq onların hekayələrinə yer verilib. Bu da təbiidir. Hekayə, nəsr janrları içərisində həcminə görə ən kiçiyidir. İkincisi tanınmış yazıçıların yaradıcılıq yolunu izlədikdə onların ilkin olaraq hekayəyə müraciət etdiklərinin şahidi oluruq. (Mirzə İbrahimovun, Mir Cəlalın, İlyas Əfəndiyevin, Ənvər Məmmədxanlının, Yusif Səmədoğlunun, Anarın, Elçinin, İsa Məlikzadənin, Afaq Məsudun,  Məmməd Orucun ədəbiyyata gəlişi məhz hekayə ilə başlanıb).

Böyük qırğız yazıçısı, dünya şöhrətli Çingiz Aytmatov məqalələrinin birində yazırdı: “Hekayəni damla ilə müqayisə etmək olar. Lakin bu damlalarsız okean ola bilməz. Mənim fikrimcə, hekayə dövrün mozaikasıdır. Mozaika isə, məlum olduğu kimi, xırda və zərif hissəciklərdən ibarətdir. Hekayə həmçinin qravüraya bənzəyir.  Yazıçı əməyindəki ifadə vasitələri – zəriflik, maksimum yığcamlıq, detalların dəqiqliyi də qravüranı xatırladır”.

Böyük ədibimiz Mir Cəlal Paşayev isə yazırdı: “Hekayənin əsasını xarakterik bir hadisə, yığcam bir süjet,  ümumiləşdirici bir mətləb, şirin, sadə söyləmə üsulu təşkil edir”.

Gəlin, bu meyarlarla bizim gənc nasirlərin hekayələrinə müraciət edək. Əlbəttə, “Proza” sayında təqdim edilən hekayələrin heç də hamısı bu meyarlara cavab vermir, amma biz sözün əsl mənasında HEKAYƏ adını doğruldan nümunələrdən söz açacayıq.

Nadir Yalçının “Nina Nikolayevna” və “Səfər müəllimə nəsə olub”, Həmid Piriyevin “Şanapipik haqqında mahnı”, “Şaftalı çiçəkləri fəsli”, Furqanın “Mustafa Həbibzadənin meyidinin mən oğurlamışam”, “Yeni dünya düzəni” hekayələri, fikrimizcə, janrın tələblərinə az-çox cavab verir. Nadir Yalçın “Nina Nikolayevna” hekayəsində xarakterk bir obraz yaradır. “Kafir qızı” Nina bir müsəlman ailəsinin gəlini olur. Təbii ki, bu müsəlman ailəsində hamı ona yad nəzərlə baxır və günlərin bir günü məlum olur ki, onun boynunda xaç var. Kəndin şəriət “aşiqləri” şikayətə gəlirlər, onun boynundakı xaç qeybə çəkilir. Nina müsəlmanlığı qəbul edir və getdikcə kəndin müsəlman qadınlarından seçilmir. Amma o öləndən sonra məlum olur ki, xaçı  saçlarının arasında gizlədib: “Nina... O necə də sədaqətli idi. Ninanın saçı ölüncə nazilmədi, təravətdən düşmədi, həmişə gur, qıvrım-qıvrım dalğalandı”.

Maraqlı hekayədir, – deməkdən özümüzü saxlamırıq. “Xarakterik bir hadisə”, “Ümumiləşdirici mətləb”,  “Sadə, şirin təhkiyə” – bir az da novella janrını xatırladır.

Nadir Yalçının ikinci hekayəsi də maraqlı süjet əsasında qurulub. Səfər müəllimin qardaşının faciəsi ilə bağlı söylədikləri çox təsirlidir. Amma bu hekayədə (xüsusilə, başlanğıcda) artıq təsvirlər, süjetlə bağlı olmayan hissələr də diqqətdən yayınmır. Ümumiyyətlə,  Nadir Yalçının istedadlı bir hekayəçi kimi formalaşmağına inanırıq. Həmid Piriyevin “Şanapipik haqqında mahnı” hekayəsində müəlifin kənd həyatına, kəndçi xarakterinə, adət-ənənələrə bələd olduğu aydın görünür. Hər bir abzasda müəlifin koloritli, şirəli dili hiss olunur. Amma bununla yanaşı, müəllifə sual verməli oluruq: hər şey (təsvirlər, adamlar, onların səciyyəsi) yerli-yerində, amma onun təsvir elədiyi kənd bu günün kəndidirmi?

Digər hekayələr haqqında da qısaca söz açaq. Furqanın “Mustafa Həbibzadənin meyidinin mən oğurlamışam” və “Yeni dünya düzəni” hekayələrində xoşagələn cəhət odur ki, bu hekayələrdə müəllif kompozisiya bitkinliyinə riayət edib. Nihat Pirin “Bir kəndin manifesti” hekayəsi haqqında  da eyni fikri söyləyə bilərik. Müəllif kənd həyatının xarakterik bir yönünü – dini xurafatı, insanların etiqadını, inamını təhkiyə hədəfinə çevirir. Yumor hissi ilə ciddilik bir-birini əvəz edir.

Ümumiyyətlə, gənc nasirlər arasında hekayənin həcmi ilə bağlı iki meyil diqqəti cəlb edir. Cavanların bir qismi, məsələn, Orxan Həsəni, Həmid Piriyev, Orxan Çuvarlı uzun hekayə  yazırlar, amma Nadir Yalçının, Təvəkkül Boysunarın, Orxan Saffarinin, Rəvan Cavidin hekayələri həcmcə qısa və yığcamdır. Əlbəttə, hekayənin həcmi heç də onun bədii dəyərini təyin edə bilməz, amma “uzun” hekayələr içində elələri olur ki,  təfsilatlar həddini aşır, müəllif qayəsi uzunçuluğa, yoruculuğa meydan verir. Yaxşı hekayədə hər şey obrazların və hadisələrin təsviri, ölçülü-biçili olmalıdır – nə uzunçuluğa yol verib həddini aşasan, nə də hekayə qısa olsun deyə, normativ meyarı kiçildəsən. Bu baxımdan Rəvan Cavidin “Dəvələr, atlar, şarlar” və “Xudavi” hekayələrini (həmçinin öncə təqdir etdiyimiz digər hekayələri) Çexov və Mirzə Cəlil üslubuna uyğun hesab edirik.

Nəhayət, araşdırmanın sonuncu ədəbi tənqid hissəsini isə sabah diqqətinizə çatdıracağıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Uşaqlıqdan xaraktersiz böyümüşdü Səfər. Atası adi bir kəndçi olan Səfərin günü onu-bunu aldatmaq, yalan danışmaqla keçirdi. Ən çox işlətdiyi sözlər: “bu ölsün”, “özüm ölüm”, “bizi yaradana and olsun” deyərək gününü yola verirdi. Səfərin demək olar ki, əksər xarakterləri atasından irsən keçmişdi.

Səfər gənc yaşalarından, hələ lap uşaqlıqdan bir şey öyrənmişdi: “Bu dünyada istedad, zəhmət, dürüstlük deyil, kimə və necə tərif deməyi bilmək önəmlidir”. Bəlkə də bu düşüncə və bacarıq Səfərə genetik olaraq sirayət etmişdi. Çoxları kimi o da, universitetə qəbul olmuş, mental xaraktersizliklərinidə bu ali təhsil ocağına daşımışdı. Bütün tədbirlərdə rektorun şəninə təriflər deyir, hər yerdə həmrəylik aksiyası keçirirdi. Onun dediyi hər şirin söz gedəcəyi bu yolda uğurun açarı idi.

Dan yeri yenicə sökülürdü. Şəhərdəki səssizliyə baxmayaraq Səfərin içində yeni bir vulkan qeyzlənirdi. Onun üçün hər gün yeni bir səhnə idi. Hər addımda don dəyişir, hər fikirdə bir maska geyinirdi. Dizinə qədər düşən qara bahalı kostyum, boğazında şalvarının sepinə qədər uzanan qırmızı qalstuk, əlində qara porfel olan Səfər, hər gün üzündə minsifətli təbəssümlə dolanırdı. Bəlkə də, bu gülüşlər Səfər üçün çox böyük dəyərə sahib idi, fəqət heç kəs onu görə bilmirdi. Səfər üçün vəzifəyə aparan pillələrin hər biri bu gülüşlərlə döşənmişdi.

Vaxt gəldi, zaman yetişdi, elə Səfərin planlaşdırdığı kimi də oldu hər şey. O, dövlət qulluğunda işə düzələn elə ilk gündən minsifətli keçid dönəminə qədəm qoydu. Hər yeni rəhbər gələndə Səfər onun ən yaxın adamı olur, köhnənin adını elə oradaca unudurdu. Dünən “sizin kimi vicdanlı rəhbər yoxdur”, -dediyi adama bu gün salam belə verməzdi. Partiya dəyişəndə, mövqelər silkələnəndə Səfər də dəyişərdi. Bu onun üçün sadəcə “adaptasiya” idi.

O, heç kəslə dostluq etmir, sadəcə maraqlar üzərinə əlaqələr qururdu. Qardaşının toyuna getmədiyi gün hələ də yadında idi. Çünki həmin gün paytaxtdakı nazirlərindən birinin doğum günü idi və orada görünmək onun gələcək kariyerası üçün daha faydalı idi. Bu cür təkrar hadisələr çox idi, onun həyatında. Anasının xəstəxana çarpayısında tək qaldığı gün Səfər yenicə təyinat almış idarə müdirinə: “sizin rəhbərliyiniz altında tapdalanan bütün hüquqlarımız bərpa olunacaq”, -deyirdi.

İllər göz qırpımında keçirdi, Səfərin başı, qulaqları, gözləri və qarnı böyüdüyü kimi kreslosu da böyüyürdü. Otağı genişlənir, şəkilləri qəzetlərdə çıxır, tədbirlərdə ön sıraya dürtülürdü. Ətrafında “Səfər müəllim”, -deyənlərin sayı çoxalırdı. Onlarda Səfər kimi nə kiminsə dostu, nə də onlara kimsə dost idi. Səfər öz gələcəyi haqqında hər gün düşünürdü. Fikirləşirdi ki, elə bu oyun belə də olmalıdır. Əsas kreslonun qucağında oturmaqdır. Gerisi boş və əhəmiyyətsizdir. Hər vəzifəyə təyinat onu daha da həyata möhkəm və qırılmaz iplərlə bağlayırdı. O, artıq kreslonun sahibi yox, qulu idi.

Zaman keçdikcə Səfərə daha məsul bir vəzifə tapşırıldı. Səlahiyyət sahibi oldu. Lakin içindəki xəbislik və acgözlük onu öz keçmişinə, xislətini biruzə verməyə gətirib çıxardı. O, dövlətin ona həvalə etdiyi səlahiyyətlərdən öz xeyrinə və mənfəətinə istifadə etməyə başladı. Əvvəl az-az, sonra isə hər şeyi qamarlamaq tamahı ilə əl uzatdı, amma və lakin bu dəfə onun əlinin üstünə bir ağırlıq çökdü. Dövlətin güc strukturlarının əli. Gözlərinə qaranlıq çökən Səfər tək bir səs eşitdi: Səfər Səfərov, siz saxlanılırsız!

Hər şey o qədər ani oldu ki, Səfərin bunları düşünməyə vaxtı belə olmadı. İllərlə tərif etdiyi, yaltaqlandığı adamlar susurdu. Onun üçün bir cümlə belə demirdi. Yanına mütəmadi gəlib-gedənlər isə toyuna getmədiyi qardaşı iləxəstə anası idi.

Dəmir qapılar bağlandı. Səfərin zəif görən gözləri tamam qaranlığa qərq oldu. Qapıya vurulan kilid səsi beyninə mismar kimi sancıldı. İçində bir azda olsa, olan ümidi son kilid səsi ilə sönüb tükəndi.

Həbsaxananın dar barmaqlıqlı pəncərələri, soyuq dəmir çarpayıları Səfərin yeni dünyası oldu. İlk vaxtlar çox sarsılan Səfər qısa zaman ərzində özünü toparlayaraq içindəki xisləti yenidən diriltdi. Səfərə görə həbsxanada da pillələr var idi. Fərqli məhbuslar, fərqli imkanlar və şantaj edilə biləcək çoxlu keçmiş. Sanki burada gözü daha da açılmışdı onun. O köhnə tanışlarına məktublar yazmağa başladı. Əvvəl sətiraltı “köhnə günləri” xatırladır, sonra açıq-aşkar təhdid dili ilə danışırdı.

Payızın sakit bir axşamı idi. Bayırda yarpaqlar küləyin əmri ilə oynayırdı. Mənzərədən könlü qubar edən Səfər bir pıçıltıya xəyallarından səksənərək oyandı. Sanki kimsə ona deyirdi: “İkiüzlülüyün yolu həmişə bura çıxır Səfər. Sən sadəcə bir az tez gəldin.” O, başını qaldırıb ətrafa boylandı, lakin ətrafda heç kəs yox idi. Düşündü, görəsən xəyal idi ya həqiqət. Öz-özünə deyindi: “Bəlkə də, bu elə mənim vicdanımın səsidir.”

Səfər pəncərədən ətrafa baxanda yarpaqlar küləyin hərəkəti ilə göyə sovrulurdu. Öz taleyini düşündü. O da artıq küləyin sovurduğu bir yarpaq kimi idi. Kökünü tapmamış, torpağa bağlanmamış, sadəcə ora-bura sürüklənmişdi.

 O an başa düşdü ki, kreslo uğrunda hər şeyini verən adamın kreslodan düşdükdə bədəni elə hey üşüyürmüş!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsində sizlər üçün Qərbi Azərbaycanla bağlı maraqlı faktları təqdim edir.

16. XIX əsrin ikinci yarısında ixtisasca geoloq olan Jak de Morqan Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) ərazisinə mineral ehtiyatları öyrənmək məqsədi ilə gəlsə də, əsl niyyəti bölgənin təbii ehtiyatlarını talan etmək və arxeoloji qazıntılar apararaq bölgənin maddi mədəniyyət nümunələrini Avropaya daşımaq olmuşdur. 

17. Qərbi Azərbaycanda (indiki Ermənistan) 1948-1953-cü illər deportasiyası zamanı doğulan körpələrin bir çoxuna doğum haqqında şəhadətnamə verilməmişdir. Erməni siyasətinin bir parçası olan bu addım köçürülən əhalinin qəsdən az göstərilməsi məqsədi daşıyırdı. 

18. İrəvan şəhəri Ağrı vadisinin (Ararat adlandırılan vadinin) Şimal-şərq hissəsində yerləşir. Dəniz səviyyəsindən təqribən 900-1000 m yüksəklikdədir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Səid Sadiqifərdir.

Səid Sadiqifər

Ərdəbil

Küçə ayağında duran kilkəli imgə

Qapılar bağrına sürtülən kəhrəba nəğmə

Küçə yarısında gözlərini qoruyur

Çatlaq bir daxma

Gözlərini döngələrdən

Döngələrini özgələrdən

Budur həqiqət,

Kiçicik daxmalar cırığından

Zil gözlərini izləmək

Gizli-gizli süzülmək

Zamanla toqquşmaq

Və yenə də taksilər gecikməsi...

Dağdağan yarılacaqdı,

Bu evin bucağında asılan zaman

Bu yollar ağardı çox

Bu çuxurlar çıxarsızdı çox.

Dəmir qapı yeriklədi cüftəsiz əllərə

Ah...

Gecənin əlləri soyuqdur

Səhərin gözləri mor

Divarlar zəhmimi yaran zaman

Günəşin hökmü ağır

İndi bu iki mərtəbəli damdadır bütün mutluluqlar

Hər şey özətlənir onun dörd bucağında

Kərpiclərindən qopan sıcaqlara

Sığırçınlar intihar edir

Onsuz hırnayırlar

Ona qısqanırlar

Bütün küçədəki yaltaqlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

1919-cu il mayın 28-də Azərbaycan Cümhuriyyəti dövlət müstəqilliyinin birinci ildönümünü təntənə ilə qeyd edir. Həmin gün Parisdə bu təntənələrin apogeyi sayıla biləcək mühüm bir siyasi hadisə baş verir - sülh konfransındakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri Əlimərdan bəy Topçubaşov tarixə konfransın memarı və məşhur “Vilson prinsiplərinin” müəllifi kimi daxil olan ABŞ -ın 28-ci prezidenti, Nobel Sülh Mükafatı laureatı, Vudro Vilson tərəfindən qəbul edilir.

ABŞ Prezidenti azərbaycanlı diplomatlarla görüşdə onlara o qədər heyran qalır ki, Birləşmiş Ştatlara qayıtdıqdan sonra 1919-cu ilin sentyabr ayında ABŞ-ın qərb və cənub ştatlarına səfəri zamanı etdiyi ictimai çıxışlarda bu görüşü dəfələrlə xatırladır.

1919-cu il sentyabrın 10-da Bismarkda (Şimali Dakota ştatı) və bir neçə gün sonra, sentyabrın 18-də San Fransiskoda seçiciləri ilə görüşən ABŞ prezidenti yenidən Ə.Topçubaşovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin timsalında tanıdığı Azərbaycanı və bu uzaq ölkədən gəlmiş insanlarla təmasın öz üzərində buraxdığı pozitiv təəssüratı xatırlayaraq deyir: “ Siz bu vaxta qədər  heç Azərbaycanın adını eşitmişdiniz? Siz Azərbaycanın harada yerləşdiyini bilirsiniz? Deməli, günlərin birində yanıma əslən Azərbaycandan olan bir neçə nəfər çox ləyaqətli və maraqlı centlmen gəlmişdi. Onlardan ölkələrinin harada yerləşdiyini soruşmağa cəsarət etmədim, sonra gizlicə onların harada yerləşdiyinə baxdım və Cənubi Qafqazda yerləşən, çiçəklənən bölgədə yaşadıqlarını, qədim və böyük sivilizasiyaya malik olduqlarını müəyyənləşdirdim. Bu insanların işləri barədə heç nə bilməsəm də, mənə nə dediklərini, onların nə danışdıqlarını bildiklərini anladım. Mən bu adamlarla eyni dildə - fikir və ideyalara hörmət, azadlıq düşüncəsinə, hüquq və ədalətin aliliyinə ehtiram dilində söhbət etdim”.

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şeirləri, baməzəliyi, şəxsiyyəti həmişə sevilib. Əməkdar artist Bəhram Bağırzadə KVN teatrında onun elə bir obrazını yaradıb ki, həmişə izlənəcək, bəyəniləcək.

Bu gün Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı, Xalq şairi Qabilin - Qabil İmamverdiyevin doğum günüdür.

Qabil 12 avqust 1926-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun nəzdində olan hazırlıq kursunda orta təhsil alıb, institutun dil və ədəbiyyat fakültəsinə daxil olub. Moskvada Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində olan ikiillik ali ədəbiyyat kurslarında müdavim olub. "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində poeziya şöbəsinin müdiri, "Azərbaycan" jurnalı redaksiyasında şeir üzrə ədəbi işçi, baş redaktorun müavini vəzifələrində işləyib.

AYB Ağsaqqallar Şurasının sədri olub. Qabil 4 aprel 2007-ci ildə Bakıda vəfat edib və I Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.  1-ci Fəxri Xiyabanda dəfn edilib. 2016-cı ildə "Palmali" Şirkətlər Qrupu tərəfindən 7100 tonluq neft tankerinə adı verilib — "POET QABİL".  2017-ci ildə isə bu tankerə sahib çıxan Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin qərarı ilə bu ad gəmidən silinib.

Kitabları

1. Seçilmiş əsərləri

2. Mənim mavi Xəzərim

3. Ömrüm boyu

4. Nəsimi 1980 (I–III kitab)

5. Ömrün həbləri

6. İlahi qisməti

7. Dostlarım, tanışlarım

8. Seçilmiş əsərləri — I cild

9. Seçilmiş əsərləri — II cild

10. Əsərlər (7 cildlik külliyyat) — 1–7 cild (2017) — Oğlu Mahirdən xatirə

Mükafatları

1. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı

2. "Əmək igidliyinə görə" medalı

3. Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı

4. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

5. "Azərbaycan Respublikasının xalq şairi" fəxri adı

6. "Şöhrət" ordeni

7. Ədəbiyyat Fondunun "Rəsul Rza" mükafatı

8. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

9. "İstiqlal" ordeni

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU,

      YUSİFƏ

Bilirsiz qantel nədir?

Çuqundan tökülmüş,

Uzun bel səkkizə bənzər

əzələ bərkidən.

Mən bir dəfə

dünyanın ən ağır

qantelini qaldırdım:

telefon çağırdı məni,

götürdüm dəstəyi,

səs gəldi:

– Özünü ələ al,

öldü...

Qüvvəm çatmadı,

düşdü əlimdən

dünyanın ən ağır qanteli...

                                        1962

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz dünyaya göz açanda ilk üzlər, ilk səslər, ilk toxunuşlar onlara məxsus olur. Onlar bizim həyat kitabımızın ilk səhifələrini yazırlar, yazı üslubunu da, səhvlərini də, mövzularını da. Səni gülüşlə qucaqlayan əllər, bəzən səni susqunluğa məhkum edən eyni əllər olur.

Ailə varlığında bir insanın köklərini bəsləyir. Sevgi, qayğı, müdafiə hissi ilə. Amma eyni zamanda həmin köklərin çox dərinlərə enməsi sənin azadlığını məhdudlaşdırır, səni onların təsdiqinə ehtiyaclı edir. Yoxluğunda isə həyat səni sərt torpağa atır. Öz köklərini özün qazmalısan, amma o torpaq heç vaxt tam tanış gəlmir. Onların yanında böyüyərkən sən özün haqqında düşündüyün hər şeyin ilkin formasını onlardan alırsan. Onların gözündəki baxış, dediyi və demədiyi sözlər, verdiyi və vermədiyi sevgi. Hamısı gələcəkdə kimin olacağını müəyyənləşdirir.Ailə həm həyatın ilk dayaq nöqtəsi, həm də ilk zərbəsidir. Səni qoruyan qalxan da onlardır, içindəki yaraları açan qılınc da. Onların qoyduğu izlər bəzən görünməz olur, amma illər sonra ən qəribə anlarda qanayır. Və sən anlayırsan ki, həyatın ən böyük hədiyyəsi də, ən ağır yükü də çox zaman eyni adamlardır.

 Bəzən insan həyatı, bahalı xatirələrdən yox, sadə səhnələrdən ibarət olur. Qapının cırıldayan açılışı, səhər yeməyində çaydanın buxarı, pəncərə kənarına qoyulmuş təzə yuyulmuş stəkanların işığı əks etdirməsi… Bu səhnələr o qədər təməl və o qədər təkrarsızdır ki, sən onları hiss etmədən həyatının dayaqlarına çevirirsən.

 Ailə,sadəcə qan bağı deyil, sənin ilk müəllimin, ilk hakimin, ilk tamaşaçındır. Sən uşaqkən onların baxışlarında özünü tapırsan, gülüşündə kimliyini hiss edirsən. Sənə dünyanı tanıdan ilk sözlər, ilk xəbərdarlıqlar, ilk qadağalar hamısı onların səsindən gəlir. Bəzən sevgiləri ilə sənə güc verirlər, bəzən qorxuları ilə səni zəncirləyirlər. Amma hər iki halda da içində iz buraxırlar. Onlar yanındaykən, sən fərqinə varmadan "təhlükəsizlik" adlanan bir illüziyanın içində yaşayırsan. Bilirsən ki, gecəyarısı yuxudan diksinib oyansan, su istəsən, kiminsə sənin səsini tanıyacaq. Bilirsən ki, səhv etsən belə, iki cüt göz var,səni danlayacaq, amma yenə də qucaqlayacaq. Bu, insanın həyatında ən böyük təsəllidir, bəzən də ən böyük bağımlılığı. Ailə varlığı bəzən insanın içində "sabirlik toxumu" əkir. Dünya qarışsa, küçələrdə xaos olsa belə, haradasa sakit bir otaq var. Orda sənin uşaqlıq şəkillərin, köhnə yorğanlar və yadına yalnız qoxusuyla gələn bir ev var. Bu hiss, bəzən sənə bütün riskləri almağa cəsarət verir. Amma eyni zamanda, səni ömür boyu onların təsdiqinə möhtac edə bilər. Çünki sən sevgini də, imtinanı da, xoşbəxtliyi də ilk dəfə onların yanında öyrənmisən.

 Ailə varlığı ilə insan həm mübariz, həm də asılı olur. Mübarizdir, çünki kökləri var, keçmişi var. Asılıdır, çünki o kökləri itirmək qorxusu, azadlıq qədər böyük bir yük kimi boynuna asılır. Və insan anlayır ki, həyatın ən böyük hədiyyəsi də, ən ağır zənciri də bəzən eyni adamların əlindədir. İnsan bəzən ailənin yoxluğunu bir hadisə ilə deyil, xırda boşluqlarla hiss edir. Sən böyüyürsən, amma yanında kiminsə "nə var nə yox, necəsən?" sualı çatışmır. Bəzən evin içində susqun divarlar sənin ən böyük dinləyicin olur. Və sən anlayırsan ki, yoxluq səs deyil, yoxluq sükutun bir az ağırlaşmış formasıdır.

Ailə yoxluğunda həyat bir növ açıq yara kimidir. Çünki sənin "düşmək" haqqın yoxdur. Özünü tutmalısan, ayaqda qalmalısan, çünki bilirsən, səni tutacaq bir əl yoxdur. Bu, bəzən səni gücləndirir, bəzən isə içində heç sağalmayan bir çat yaradır. Belə anlarda sən sevgi axtarışına çıxırsan, dostlarda, münasibətlərdə, hətta yad adamlarda belə. Çünki içində yarımçıq qalmış bir hiss var və sən onu tamamlamaq üçün bəzən özünü itirirsən. Kiminsə səsini, baxışını, hətta qoxusunu belə "ev" kimi qəbul etməyə hazırsan. Amma heç biri sənin uşaqlığında eşitdiyin qaşıq səsi, ya da sobada qaynayan çaydanın buxarı kimi olmur. Ailə yoxluğu bəzən səni iki hissəyə bölür.. Zahirdə möhkəm, içində kövrək. İnsanlara "heç nəyə ehtiyacım yoxdur" deyirsən, amma gecələr öz-özünlə danışanda başa düşürsən ki, bu, özünü aldatmaqdan başqa bir şey deyil. Əslində sən ehtiyac duyursan, amma o ehtiyac illərdir cavabsızdır. Ən pisi isə odur ki, ailə yoxluğu bəzən sənə bir "özünü yetim hiss etmə" xarakteri verir. Hər kəsin ortasında belə tək qala bilirsən. Dostların arasında belə sənin bir yanın boş qalır. O boşluq, elə bil ki, səni tamamlayan son parçanın itməsi kimidir və sən onu heç yerdə tapa bilmirsən.

Ailə, bəzən həyatımızın səhnəsində görünməz rejissordur. Onlar ssenarini yazmırlar, amma səhnəni, işıqları, fon musiqisini elə düzəldirlər ki, sən o mühitin içində öz rolunu oynamaqdan başqa yol tapmırsan. Onların verdiyi tərbiyə bəzən sənin ilk silahındır, insanlarla necə danışmaq, kimə güvənmək, kimdən uzaq durmaq. Amma eyni zamanda, o tərbiyə bəzən sənin boynuna bağlanmış bir daşdır. Çünki, dünyanı onların göstərdiyi pəncərədən görməyə öyrəşmisən. Onlar sənə ilk dəfə qorxunu öyrədiblər, "ona toxunma, sınar", "Çox danışma, ayıb olar". Və sən böyüyəndə başa düşürsən ki, bəzən bu qorxular səni qoruyub, bəzən isə səni dar bir qəfəsin içində saxlayıb.

Onlar sənə sevgini öyrədiblər. Ya onun varlığı ilə, ya da yoxluğu ilə. Əgər sənin uşaqlığında sevgi çox idisə, sən insanlara inanmağa meylli olursan. Əgər az idisə, sən hər kəsin səmimiyyətini sınamağa, sevgini sübut tələb edən bir şey kimi görməyə başlayırsan. Hətta peşə seçimindən tutmuş, dostluq münasibətlərinə qədər bir çox qərarlarımızın kökü ailə mühitində yatır. Sən bəlkə də fərqinə varmırsan, amma bir insanla söhbətdə səsini yüksəltməmək vərdişin, qonaq gələndə stolu necə yığmağın, hətta yeməyi hansı əlində tutmağın belə illər öncə ailənin içində formalaşıb. Bəzən ən böyük arzularımız da onlara borcludur. Məsələn, kasıb bir uşaqlıqdan sonra varlı olmaq istəyi, yaxud sərt bir ata ilə böyüyəndən sonra yumşaq valideyn olmaq arzusu.. Bizim istəklərimiz də, qorxularımız da onların mirasıdır.

Ailə, bir növ torpaq kimidir. Orda həm güllər bitir, həm də tikanlar. Amma hər halda, sən kim olursansa ol, ayaqların hələ də o torpağın izini daşıyır. Ailə bəzən həyatımızda sevginin ən saf formasını yaratsa da, bəzən də ən dərin yaraları qoyan mənbəyə çevrilir. Bu yaralar bəzən görünməzdir, amma ruhun ən qaranlıq guşələrində qanayır, sanki heç bir zaman tam sağalmayacaqmış kimi. Hər travmanın kökündə bir səbəb dayanır, susqunluq, anlaşılmazlıq, gözləntilər və bəzən də səssizcə əzən tənqidlər. Uşaqlıqda eşidilən "sən elə etməlisən", "bunu bacarmalısan" kimi sözlər bəzən gözlə görünməyən zəncirlər yaradır. Bu zəncirlər səni içində saxlayır, nəfəsini kəsir, amma sən bunu adətən "qayğı" kimi qəbul edirsən. Sevgisizlik, ya da həddindən artıq sevgiz hər iki uçurum eyni dərəcədə təhlükəlidir. Çox zaman sevginin ölçüsü deyil, keyfiyyəti önəmlidir. Amma bəzən ailə sevgisi sənin azadlığını boğan ipə çevrilir. Travmaların ən ağrılısı, bəlkə də səni anlamayan, hisslərini görməyən valideynlərdir. Sevdiyim biri mənə demişdi ki, "valideynlərimiz bizi hərşeydən qoruyur. Amma özlərindən qorumağı unudurlar."Onların sənə qoyduğu səssizlik, sənə aid olmayan yükdür. Hər dəfə səhv etdiyində, içindən gələn səsi boğanda, sən bir az daha özündən uzaqlaşdın.

Ailənin qoyduğu travmalar bəzən həyat boyu səninlə gəzir. Onlar sənin içindəki sükutu, bəzən qəzəbi, bəzən qorxunu, bəzən də tərkedilmişliyi doğurur. Amma sən bilirsən ki, bu travmalar da sənə "kim olduğunu" öyrədən parçalardır.

Bəlkə də ən böyük dərs budur dostum, ailənin qoyduğu izlər, həm gücümüzün qaynağıdır, həm də ən dərin yaralarımızın mənbəyi. Bu ikisi olmadan sən olmazdın, bu yaralar olmadan sən tamamlanmazdın.

Bəzən insan böyüyür, saçlarına dən düşür, amma içindəki uşaq hələ də o evin qapısından içəri girməyi gözləyir. İçində hələ də bir səs var. Bəzən ananın adını çağırır, bəzən atanı görmək istəyir. Amma həyat elədir ki, bəzən o qapı çoxdan bağlanıb, bəzən də açıqdır, amma içindəki insanlar dəyişib. Ailə, sən istəsən də, istəməsən də, sənin həyatının xətkeşidir. Onların sənə verdiyi sevgini daşıyırsan, travmalarını da. Onların qucağında öyrəndiyin istiliyi axtarırsan, susqunluqlarından öyrəndiyin soyuqluğu da. Bəzən bir ömür boyu onlara bənzəməməyə çalışırsan, amma hər güzgüyə baxanda gözlərinin dərinliyində bir kölgə kimi yenə onları görürsən. Bəlkə də elə buna görə həyat paradoksdur. Biz özümüz olmaq üçün onlardan uzaqlaşırıq, amma kim olduğumuzu bilmək üçün yenə onlara dönürük. Çünki bütün yollar, bütün şəhərlər, bütün illər sonda bir həqiqətə gətirir. Biz kim olsaq da, kimə çevrilsək də, içimizdə daşıdığımız ailə həmişə bizimlədir. İstər isti bir ocaq kimi yansın, istər soyuq bir xatirə kimi üşütsün…

Və sonda anlayırsan. Ailə dediyin, bəzən yaşadığın ev deyil. Bəzən illərdir ürəyində daşıdığın yaradır. Amma o yara da sənsən, o sevgi də. Onlarsız sənin hekayən tamamlanmaz, onlarla isə heç vaxt tam eyni qalmaz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Ədəbi tənqid mövzusunda Qismət Rüstəmovun “Qar tanrısının qeydiyyatı haradır?” məqaləsi təqdim edilir.

TƏNQİD

Qismət RÜSTƏMOV

QAR TANRISININ QEYDİYYATI HARADIR?

Vaxtilə İstanbuldan aldığım ədəbiyyat dərgilərindən birində Alberto Manquelin mütaliə haqqında gözəl bir essesini oxumuşdum. Oradakı bir fakt yaddaşımda ilişib qalıb: ötən əsrin 90-cı illərində Kolumbiya Mədəniyyət Nazirliyi "Səyyar kitabxana" adlı bir layihəyə başlayır. Məqsəd belə olur ki, kitabı, bilgini ölkənin ucqarlarında yaşayan, gözdən-könüldən və mütaliədən uzaqda olan insanların ayağına aparsınlar. Bu layihə çərçivəsində dağlıq, meşəlik ərazilərdə yaşayanlar üçün atların, eşşəklərin belində torba-torba kitab daşımağa başlayırlar. Hər ünvanda kəndin müəllimi, yaxud ən savadlısı şərti olaraq kitabxanaçı rolunu icra edir, kitabları əhali arasında bölüşdürür. Göndərilənlər mahiyyətcə daha çox texniki kitablar imiş: əkinçilik, suvarma, dərziliyin əsasları... Kəndlilər oxumaq üçün bir aylığına verilən kitablardan hamısını vaxtında geri qaytarır, bircəsindən başqa: Homerin "İliada"sını. Hökumət həmin kitabı kəndlilərə hədiyyə edir, ancaq sorğu keçirir ki, niyə bu kitabı saxlamaq istədiniz? Hamısı eyni cavabı verir: bu kitabdakı əhvalatlar bizdən bəhs edir.

Avanqard ədəbiyyatın dahisi Reymon Kyeno eposun bu gücünü yığcam şəkildə belə ifadə edib: dünyadakı bütün əsərlər bu və ya digər dərəcədə ya "İliada"dır, ya da "Odisseya". Bu rakursdan baxsaq, mənə görə, Mübariz Örənin çoxqatlı, çoxyozumlu, usta işi "Qar tanrısı" hekayəsi də yunan mifologiyası ilə –  "İliada", Troya əhvalatı, az bilinən Xiona mifi, hətta, müəyyən mənada, Babil qülləsi əhvalatı ilə intertekstual (mətnlərarası) əlaqədə yazılıb. Ancaq bu hekayəni çoxqatlı edən təkcə texniki-stilistik plandakı sənətkarlıq deyil; ideya-məzmun planında baxsaq, bu mətn üst qatıyla şöhrət azarı və həsəd haqqındadırsa, alt qatıyla özgənin gəlişiylə işə düşən müstəmləkə münasibətləri barəsindədir. Biz də "Qar tanrısı"nı bu iki planın qovuşağında təhlil edəcəyik.

"Qar tanrısı" Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın "Kölgə" hekayəsindən epiqrafla başlayır: "Göylərdə sizin üçün maraqlı heç nə yoxdur..." Müəllif elə epiqrafdaca sujetin vektorunu (yuxarıya, zirvəyə), ideyanın yönünü (boşluq, puçluq) ustufca sezdirir. Mətnin birinci cümləsi sonradan hekayədə bizi müşayiət edəcək, mifoloji sistemdə həm "cavanlığın, iqtidarın, hakimiyyət istəyinin", həm də "qadağan olunmuşu, yasaq olanı" ifadə edən "alma" vurğusu ilə başlayır: "Könlünə alma düşdü, düşdü nədi, lap yeriklədi almaya..." Belə ki, hekayənin gedişatında biləcəyik ki, könlünə alma düşən artıq qocalıb əldən düşsə də, içindəki şöhrət hissi cavan qalmış Yexiyadır!

Mübariz Örən "Qar tanrısı"nın bir neçə yerində əvvəlcə sakit, problemsiz bir atmosfer yaradır; tutalım, ruhu aram verən bu yerin musiqisi Malka çayının səsi, rəngi günəbaxanların sarısıdır. Sonra isə özgənin gəlişiylə əvvəlki nizam pozulacaq, "yasaq meyvə" ilə cənnət itiriləcək, "nifaq alması" ilə irili-xırdalı qiyamətlər başlayacaq. Hələlik isə dağların yuxusunu Duqlas Freşfildin əcnəbi ekspedisiya, Yexiyanın röyasını mərhum arvadı Yesara Dionisovna pozub. Müəllif bu Dionis (ovna) soyadı ilə bizə növbəti işarəni təqdim edir, artıq yuxular diyarının sakini olan Yesaranın yunan mifologiyasındakı şəcərəsinə doğru məcazi bir addım daha atır. Yesara yuxuda ərinə deyir ki, sənə alma gətirə bilmədim, əvəzində qar gətirdim, insan ayağı dəyməyən o zirvə sənindir! Alma əvəzinə qar, yəni cavanlıq enerjisi, iqtidar əvəzinə, üstünə yağdığı hər şeyi bəyaz təslim bayrağına döndərən, kəfənləyən, əriyib yoxa çıxmağın simvolu! Ümumiyyətlə, Mübariz Örənin "Balıq gülüşü" kitabındakı ayrı-ayrı hekayələrdə ağ rəng faniliyin, ötəriliyin, son mənzilə gedəndə rəngi avazımağın - ölümün metaforası kimi işlənir.

         Mübariz Örən "Qar tanrısı" hekayəsini zamanda irəli-geri sıçrayışlar (fləşbek-fləşforvard), sonra baş verəsi hadisəni əvvəldən sezdirmə (prolepsis) kimi fəndlər üstündə qurub. Bu cür fəndlər bədii mətndə hər şeyi bilən bir təhkiyəçinin (omnipotent) varlığından xəbər verir, eyni zamanda personajların artıq təcrübəli halı ilə təcrübəsiz çağları arasında var-gəl imkanı yaradır.

Məncə, "Qan tanrısı"nda Yexiya yunan mifologiyasındakı çoban Parisin, Yesara isə gözəllər gözəli Yelenanın qarşılığıdır. Elbrus dağının zirvəsi isə fəthi arzulanan Troyadır. Ancaq müəllif məlum mifi olduğu kimi təkrar etmir, çünki bu zaman mətnin intertekstual qatı üzdə olardı. Bunun əvəzinə Mübariz Örən mifoloji işarələri, böyük ustalıqla yaxşı bələd olduğu həyat materialının içinə uyğun ölçüdə yerləşdirir.

Duqlas Freşfildin birinci uğursuz cəhddən sonra ikinci gəlişindən qabaq bu cənnət məkana General Emanuelin ekspedisiya gəlib. Hekayənin xüsusilə bu hissəsində müəllif həm mifoloji motivi davam etdirir, həm də alt qatdakı müstəmləkə münasibətləri bağlı sujeti işə salır. General Emanuel yanına yerli ağsaqqallardan savadı olan Mirzə Qulu da götürüb ki, çaxnaşma düşməsin, qan tökülməsin. Müəllif Emanuelin adını düzgün tələffüz edə bilməyən Mirzə Qul vasitəsilə generalın mifoloji təyinatını nişan verir; Mirzə Qul çaşıb ona Menelay deyir.

Əgər Elbrus Troyasının fəthində adını tarixə əbədi yazdırmaq fürsətini əldən verən Yexiyanın həsədin güc gəlməsiylə generalın (Menelayın) gözəllər gözəli arvadı Yeseranı (Yelenanı) qaçırması mifoloji süjetin yenidən əks-səda verməsidirsə, bura böyük alim heyəti və ordu ilə gələn yadellilərin müstəmləkə strategiyası haqqında plakatçılıqdan, şüarçılıqdan uzaq, ustalıqla yazılmış tənqiddir.

Yadellilər topsuz-tüfəngsiz, qansız-qadasız istədiklərinə çatırlar. Çünki onlar bütün silahlardan daha təhlükəli bir şey təklif edirlər: şöhrət! Bu havayı şöhrət vədi hər gün ətəyində gəzdikləri səfalı dağları, suyunu içdikləri buz bulaqları, havasını udduqları cənnət məkanı cəhənnəmə çevirir. Özgələrin, gəlmələrin yerlilərə hədiyyə kimi verdikləri "yeni göz", "yeni baxış" vətəni yaşamalı yox, fəth olunmalı yerə döndərir.

Həsəd – korun-korun yanan qaşqabaqlı tonqaldır. Şöhrətin qapısından qayıdan Yexiya bu tonqalda yanıb-qovrulur, heç vaxt üzünü görməyəcəyi adamların dilində, adını eşitməyəcəyi kitabların içində əbədiyyət qazanmaq ehtirası onu Elbrus dağı yerinə Yesaranın qəlbini fəth etməyə aparır.

Müəllif Yesara obrazını çoxplanlı işləyib; əgər o bir yandan Parisin qaçırdığı Yelenadırsa, o biri tərəfdən mifoloji panteonda daha az bilinən qar tanrıçası Xionadır. Xiona yunan mifologiyasında küləklərin tanrısı Boreyin qızıdır, bir versiyaya görə, onun qardaşları məşhur arqonavtlar olub. Müəllif Xiona ilə bağlı bu motivi Duqlas Freşfildin ekspedisiya ilk dəfə gələndə bizə sezdirir, yazır ki, bu heyətin içindəkilər elə mahir, elə peşakar idilər ki, onlara "arqonavtlar" deyirdilər. Üstəlik, Yexiyanın aldığı konyakın üstündə "Arqo" sözünü görəndə Yesara sevincək deyir ki, yunan konyakıdır, bizimkilərindir. Müəllif Yesaranın sevinicini belə ifadə edir, elə bil 77 yaşında hamilə qalmışdı. Bu eyham bizi başqa bir həqiqətə aparır: deməli, onların övladı olmayıb. Yesaranın bətni Yexiya üçün bağlıdır, bəli, yuxunun məntiqi aydınlaşır: sənə alma (oxu: iqtidar) yox, qar gətirdim. Mifin məntiqi başqasının arvadını qaçırana övlad payı vermir.

Hekayənin mifoloji lağımları, altdan alta işləyən motivləri bununla da bitmir: Yexiya, nəhayət, qoca yaşında, Duqlas Freşfildin ikinci gəlişində yarımşüurlu halda Elbrusun zirvəsinə üz tutanda dikinə qoyulmuş domino daşına bənzətdiyi qaya parçasında insan ölçülərinə düzgün böyük zəncir yerləri görür. Yadına düşür ki, Promoteyin bu dağlarda zəncirə çəkildiyini demişdilər. Beləliklə, hekayənin əsas ideyasına ustalıqla qaynaq edilmiş növbəti mifoloji motivlə rastlaşırıq: Promotey tanrılardan odu oğurladığı üçün cəzalandırılmış, Qafqaz dağlarına zəncirlənmişdi, Yexiya isə generalın arvadını oğurlayıb. Bu, çox incə, sənətkarlıqla ifadə edilmiş eyhamdır, özünü sənə tezbazar faş etməyən məna yüksəkliyidir; demək, bu dağların zirvəsi cəza düşərgəsiymiş, Yexiyanın ahıl çağınacan içində yaşatdığı və şöhrət korluğuyla üz tutduğu, mükafat bildiyi zirvə, əslində, onun cəzasıymış. Ancaq onun zənciri dəmirdən yox, həsəddəndir. O, dağın zirvəsinə daş yox, öz həsədini qaldıran Sizifdir. Yexiyanın aqibəti "əriyib suya dönmək, axıb çaya getmək"dir.

Bir sufi pritçasında deyilir: bu dünyada sənin olan yeganə şey gəmi qəza uğrayanda özünlə götürdüyündür. Mübariz Örənin "Qar tanrısı" gələcəkdəki "Titanik"lərə yazılmış məktubdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)