İmran Verdiyev, 

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bütün türk soylu xalqların qəlbində özünə məskən tapmış Yunus Əmrə bir eşq aşiqidir. Onun adı türk-islam dünyasında ən böyük haqq aşiqi kimi çəkilir. Yunusi yaşadan onun haqqa bütün varlığı ilə bağlı olması, şeirlərində insandakı mənəvi ruhi saflığı hər şeydən üstün tutması idi. 

Onun yaradıcılığında yer tutan əsas məsələlərdən biri də təlim-tərbiyə və əxlaq-mənəvi məsələlərdir.

“Mən gəlmədin dava üçün, mənim işim sevgi üçün”, - deyən Y.Əmrə irfanın insan həyatındakı müstəsna rolunu yüksək qiymətləndirir. “Böyük və əhatəli bilik” mənasını verən irfan həyatın və insanlığın mahiyyəti, dünyada baş verən hadisələrin hikməti, Allahın varlığının və sifətlərinin təhlili haqqında bilik və düşüncələrin məcmusudur. Allah elmdən çox irfanla bilinir. İrfan hər gözə, hər könülə görünməyən Tanrını bilməkdir. Buna isə eşq yolu ilə nail olmaq mümkündür.

Haqq aşiqinin eşqi ilahi eşqdir, onun əsərlərində insan sevgisi Tanrı sevgisi ilə birləşir. Yunusun insan sevgisi əslində onun insanda Allahdan bir zərrə olduğunu bilməyindədir. Yunusun fikrincə, hər insanda Allahın bir zərrəsi var. O, zərrənin bütününə – Allaha aşiqdir. Bu üzdən də “Yaradılanı sevdim Yaradandan ötrü”, - söyləyir . Yaradana qovuşmaq mənəvi kamillik – kamilləşmək yolundan keçir.Onun şeirlərində insan sevgisi Tanrı sevgisiylə birləşir. Humanist prinsipləri qoruyub saxlamağı, insanların öz könül dünyasını daim zənginləşdirməsini tövsiyə edən böyük sufi sənətkar bunu Allaha qovuşmağın tək yolu kimi dəyərləndirir.

Mənəvi kamillik yolunun 4 qapısı var: şəriət, təriqət, mərifət və həqiqət. Bu həm də irfan elminin ana xəttini təşkil edir. Bu mərhələləri keçməyənlərin əli Allah dərgahına yetişməz. (Bəzən bu mərhələlərin sayının 3 olduğunu da söyləyirlər. Belə ki, mərifət ayrıca mərhələ kimi yox, haqqı tanıma elmi, həqiqətin dərki və ilahi bilik kəsbetmə, ariflik mənasında götürülür.)

Şəriət Allahın buyurub, Peyğəmbərin xəbər verdiyi qanun-qaydaların, əməli fəaliyyətlə bağlı göstərişlərin, rəftar və davranış normaları ilə əlaqəli buyruqların məcmusudur. Təriqət şəriət qaydalarına əməl etməklə gedilən yoldur, bu qaydaların əməli şəkildə gerçəkləşdirilməsidir. Həqiqət isə son məqsəd, yəni Haqqın özüdür.

Şəriət, təriqət yoldur varana,

Həqiqət, mərifət ondan içəri.

Alimlər şəriəti tibb kitabına, təriqəti dava-dərmana, həqiqəti isə xəstəlikdən tapılan şəfaya bənzədirlər. VII əsr sufi alimi Əzizəddin Nəhf “əl-insan əl-kamil” kitabında yazır: “Bil ki, şəriət peyğəmbərin sözü, təriqət onun əməli, həqiqət isə peyğəmbərin gördükləridir.”

Haqq nuru ilə yanan şair “mumsuz baldır şəriət, təmiz yağdır təriqət”,- söyləyərək insanları bu nemətlərdən dadmağa, yalançı, fani dünyaya aldanmamağa, üzü Həqqə doğru getməyə səsləyir. Haqq aşiqi göstərir ki, insanın təkcə öz səyi və ağlı ilə kamilliyə yüksəlməsi və Allahına qovuşması – insanlığın yüksək nöqtəsinə çatması çətindir. Təlim-tərbiyə, nəsihət almadan, daxilən təmizlənmədən, paklaşmadan və “əlifnən beyi bilmədən” haqq yoluna nəzər etmək mümkün deyil.

İşbu məclisə gəlməyən, anub nəsihət almayan,

Əlifdən beyi bilməyən oqır kişi olur hər gün.

Ona görə də o, bu zirvəyə çatmış kamil və yetkin şəxslərin - ərənlərin ətəyindən tutmalı, müdərris və mürəbbilərdən (müəllim və tərbiyəçi) öyrənməlidir:

Gəlmək gərək tərbiyətə, pis işlərdən əl çəkə,

Nə söylərsə, mürəbbisi, ancaq onu tuta gərək.

Şairinin fikrincə, insan özünü dərk etmək üçün “gərək çox bilə, gərək çox öyüd ala”. Təsadüfi deyildir ki, allah kəlamı olan Quranın 750 ayəsində öyrənmək tələbi irəli sürülür. Yunus Əmrənin “oxudum, bildim demə” sözləri Məhəmməd peyğəmbərin “Beşikdən qəbir evinə kimi öyrənin” buyruğuna haq verir, şair deyir:

Elm eli bilməkdir, özünü dərk etməkdir.

Sən özünü bilməsən, elm nəyə gərəkdir.

Elm, bilik bizim gələcəyimizi aydınlaşdırır. Ayağımızı inamla yerə basmağımıza kömək edir. Bilik öyrənməklə əvvəlcə özümüzü tanıyırıq. Özümüzə istinadən başqalarını, başqalarından və təbiətdən öyrəndiklərimizlə yenidən özümüzü tanıyırıq. Beləliklə, bu günümüzü yaşayır və gələcəyimizi qururuq.

Biliksiz insan savaş davuluna bənzəyir, səsi çox, içi boş olur (S.Şirazi). Aldığı bilik sayəsində insanın özünü tanıması böyük nemətdir. Bilik insanı küləyin səmtinə əsməkdən xilas etməli, onun nə istədiyini və nə üçün istədiyini aydınlatmalıdır. İnsan elmə sahib olmaqla bilməlidir ki, onun borcu həm özünün, həm də başqalarının haqlarını qorumaqdır. İnsan oxuduğuna, biliyinə uyğun hərəkət etməlidir. “Nə qədər oxuyursan oxu, biliyinə uyğun hərəkət etmirsənsə, cahilsən.” 

Oxuduğunun nə manası, əgər haqqı bilməsən.

Haqqı ki bilmədin sən demək quru əməkdir.

Müdrik ozana görə, sevgi, maraq və həvəs bilik öyrənməyin hərəkətverici qüvvəsidir. Onun fikrincə, həvəssiz və sevgisiz bir könül qara daşdır. “Daş könüldə nə bitər?” Elm öyrənmək əyləncə deyil, səbir və zəhmət tələb edir. Şair özü demişkən, elm öyrənmək istəyən “şərbəti əlindən qoyub, ağunu nuş etməlidir ki, haq yolunu tapa, doğru yola vara bilə.”

Ulu ozanın gözündə insan qəlbini ələ almaq, könülləri sevindirmək bir Kəbə yapmaq qədər qiymətlidir, savabdır. Öz yaradanına üz tutan insan daxilən saf və təmiz olmalıdır. Onun ruhu dünya kirinə bulaşmalı deyil. O, maddiyyat bataqlığında çırpınmalı da deyil. Bu mənada şairin “İşin-taşun murdar ikən, eşq neyləsin sənin ilə” sözləri təsadüfi sayılmamalıdır.Həyatda pislikləri görərək onlardan dərs almaq, nəticə çıxarmaq, yaxşılıqlardan və yaxşılardan nümunə götürmək Yunusun gənclərə verdiyi həyat dərsi idi.

Bircə könül yapdın isə, əl-ətəyin tutdun isə,

Bir yol xeyir etdin isə, lap mində bircə, az deyil.

Şairə görə, “Bir könül yıqdın isə bu qıldığın namaz degil.”Şair şeirlərində könül qıranın

 qıldığı namazın Allahın dərgahında qəbul olunmadığını, bircə insanın könlünü almağın, ehtiyacı olana əl uzatmağın, kiməsə çörək verməyin, digər xeyir işlər görməyin savabını vurğulayır, bunu insan ömrünün zinəti hesab edir. Bu cəhətdən Yunus Əmrəyə görə «Yüz Kəbədən yeyrəkdir, bir könül ziyarəti.»

Haqq aşiqi insanların gözündəki cahillik pərdəsini qaldırmağa çalışır. Y.Əmrəyə görə, cahillərə bilik vermək təhlükəlidir. Çünki “cahil mömün olsa yenə, cahilliyindən qalan deyil, cahil sığal görən deyil.” Şairin fikrincə, cahilin könlü qara daşdan betərdir. “Cahilə söz anlatmaq kora rəng anlatmaq kimidir.” (İmam Evzai). “Cahil kimsənin yanında kitab kimi səssiz olmaq məsləhətdir” (Mövlana)

Dünyayə gələn köçər, bir-bir şərbətin içər,

Bu bir körpüdür keçər, cahillər anı bilməz.

Yunus Əmrə heç zaman xalqdan ayrılmamışdır. “Elim varsa, mən uluyam”, - deyən şair xalqa rəhbərlik edənlərin dinindən və millətindən asılı olmayaraq insanların hamısını bir gözlə görməyi tələb edir:

Yetmiş iki millətə bir göz ilə baqmayan,

Şərin övliyasıysa, həqiqətə asidir.

Və yaxud:

Bütün xəlq olanlara bir göz ilə baxmayan,

Xalqa müdərrisdirsə, həqiqətə asidir.

Şair insanları haqq yolu tutmağa, gözəl əxlaq eyləməyə, doğruçuluğa, daxilən saflaşmağa və kamilləşməyə, ərənlərin və mərifət sahiblərinin qulluğunda durmağa, yaxşılıq etməyə və yaxşı-yaxşı işlər görməyə səsləyir:

Əl üzməyin əhillərdən, uzaq gəzin cahillərdən.

Tanrı bezib bahillərdən, onları heç görən deyil.

Y.Əmrənin görüşləri, fikir və ideyaları hər zaman olduğu kimi indiki günümüzdə də öz müasirliyini və aktuallığını saxlamaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal UŞAQ ƏDƏBİYYATINI TANIDAQ layihəsində Britaniya və Amerika uşaq şeirindən seçmələr təqdim edilir.  Şeirləri ingilis dilindən tərcümə edən Şahin Xəlillidir.

Bu gün tanış olacağınız şeir Doktor Syuza aiddir. O, Amerika şairidir.

Doktor Syuz

(1904-1991)

ABŞ

Mənim gülüm

Ovcumdakı toxumu

Atdım o gün dibçəyə.

Qoydum günün altına,

Su da verdim içməyə.

Toxumda qaldı gözüm,

Başladı göyərməyə.

Bir də gördüm açıb gül,

Gəlib salam verməyə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 2020-ci il tarixə qəribə təzadlarla dolu il kimi düşdü. Öncə ondan başlayaq ki, bütün dünyada bu il qorxulu koronavirus pandemiyasının başlanğıc ili kimi qəbul edildi. Amma Azərbaycanda bu ilin xüsusi özəlliyi oldu. Məhz bu ilin payızında 30 ilə yaxın düşmən taptağı altında qalan torpaqlarımız azad edildi.

O tarixi günü görməyə əlbəttə ki, məğlubiyyət acısını içində çəkən Teymur Mustafayevin – görkəmli xanəndəmizin də haqqı var idi.

Amma əfsus ki, bu, ona qismət olmadı. Vətən müharibəsinə sayılı günlər qalandar o, dünyadan köçdü.

 Gəlin onun ömür-gün kitabçasını vərəqləyək.

Azərbaycan müğənnisi və xanəndəsi Teymur Mustafayev 10 aprel 1939-cu ildə Astraxanbazar (indiki Cəlilabad) rayonunda anadan olub. 

Sənət müəllimləri Seyid Şuşinski, Əhməd Bakıxanov olub. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində təhsilini davam etdirib. 1964-cü ildən Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti olub.

1978-ci ildən Azərbaycan Dövlət Konsert Birliyində, 1998-ci ildən Muğam Teatrında fəaliyyət göstərib. Onun repertuarı muğam və təsniflərdən, xalq və bəstəkar mahnılarından ibarət olub.

Onun ifa etdiyi muğam və təsniflər AzTV Fondunda saxlanılır. Bir çox xarici ölkələrdə (Avropa ölkələrində, Ərəb ölkələrində, Rusiyada, Türkiyədə, İranda, Əfqanıstanda) qastrol səfərlərində olub.

Filmoqrafiya

Teymur Əmi 

Muğanın Sarvanı 

Bitməyən ömür 

Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə Azərbaycan SSR Əməkdar artisti fəxri adına, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti fəxri adına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülüb.

Ustad sənətkar 11 iyun 2020-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib. 

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

Elman Eldaroğıu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki:- “Sovet hakimiyyəti dövründə ən varlı şəxslər yazıçılar idi. Çünki dövlət həm onların kitablarını çap etdirir, həm də qonarar verirdi. İndi isə bu məsələ gündəmdə deyil. Yalnız kimin büdcəsi imkan versə öz kitabını çap etdirib sata bilir. Hesab edirəm ki, indi ona görə böyük ədəbiyyat yaranmır. Yazıçıların çoxunun kitab çap etdirməyə maddi imkanı yoxdur. Bu prosesdə dövlət dəstək göstərərsə çox gözəl ədəbiyyat mühiti yarana bilər. Bir sözlə, dövlət dəstəyi olmalıdır...”

O, 1945-ci ildə Lerik rayonunun Nuravud kəndində dünyaya gəlib. Bütün kənd uşaqları kimi meşədən odun da gətirib, mal-heyvan da otarıb, ot da çalıb. Amma heç vaxt kitab əlindən düşməyib, mütaliə etməkdən yorulmayıb. Elə buna görə də, orta məktəbi gümüş medalla bitirib. Azərbaycan Politexnik İnstitutuna iki “5”-lə qəbul olunub və oranın inşaat fakültəsinin "Sənaye və mülki tikinti" ixtisasını əla qiymətlərlə başa vurub. 

Altı il "Azərbaycan pioneri" qəzeti redaksiyasının ədəbiyyat şöbəsinin "baş ədəbi" işçisi olub. 1972-ci ildən 1986-cı ilədək Azərbaycan Dövlət Qazlaşdırma Komitəsinin 4 saylı Qaz tikintiquraşdırma idarəsində iş icraçısı, baş mühəndis və rəis vəzifələrində işləyib. 1986-cı ildən "Azərqaztəmirtikinti" trestinin rəisi, 1988-ci ildən Maye Qaz İstehsalat Birliyinin rəisi, 1989-cu ildən Azərbaycan Dövlət Yanacaq Komitəsi sədrinin birinci müavini vəzifələrində çalışıb. Sonra biznes fəaliyyəti ilə məşğul olub. 1996-cı ildən "Bakqaz" İstehsalat İdarəsi rəisinin müavini, 1998-ci ildən Azərbaycan Qaz Emalı Zavodunun direktoru vəzifələrində işləyib. 1992-2021-ci illərdə isə YAP Xətai rayon təşkilatının sədri vəzifəsini icra edib. Xidmətləri kifayət qədər qiymətləndirilib, əməkdar mühəndis fəxri adına layiq görülüb, “Qırmızı Əmək Bayrağı” və “Şöhrət” ordenləri ilə təltif olunub. Üç çağırış Milli Məclisin deputatı olub. Texnika elmləri doktorudur...

“Elçibəyin dövründə Azərbaycan dövlət yanacaq komitəsində sədrin birinci müavini idim. Bir gün xəbərlərdən bildim ki, sədri və məni işdən çıxarıblar. Heç bir səbəb olmadan. Sakitcə işdən uzaqlaşdım. Üç gün sonra isə eşitdim ki, bizim üçün cinayət işi qaldırılıb. Baş prokrorun müavini televiziyada çıxışında deyib ki, guya biz Bakı şəhərində neftbazada benzin ola-ola,  bu benzinin satılmasının əleyhinə olmuşuq. Məni prokrorluğa çağırdılar, sual verdilər ki, niyə təxribat aparmısız, benzin verməməsiz? Müstənqiə sual verdim ki, sən oturduğun ağacın budağını kəsərsənmi? Dedi yox. İzah etdim ki, mən də həmin komitədə, bezninin satışına cavabdeh olan şəxsəm. Necə belə bir iş görə bilərəm? Bir ay müddətində bizi süründürlər. Sübut tapılmadı. Sonra bu cinayət işinə xitam verildi”- söyləyir.

Şübhəsiz ki, insanın uğur qazanmasında onun bacarıq və əzmkarlığından başqa İlahinin uğuru vacib məsələdir. Bu uğur qismətində olmadıqda insanın bacarıq və əzmkarlığı da nəticəsiz qalır. Yəqin ki, hansısa əməllərinə görə Yaradan bu uğuru ondan əsirgəməyib və onun vəzifə pillələrində irəliləməsinə yol açıb. Bəli, Tanrının izni olmasaydı ucqar dağ rayonunda, əlçatmaz, ünyetməz kənddə kasıb bir kişinin ailəsində doğulub böyüyən bir insan "Azərqaztəmirtikinti" trestinin rəisi vəzifəsindən Azərbaycan Dövlət Yanacaq Komitəsi sədrinin birinci müavini, Azərbaycan Qaz Emalı Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin sədri vəzifələrinə və deputatlığa qədər yüksələ bilməzdi…

Deyir ki:- “İnstitutun birinci kursunda oxuyanda yazılarımı “Azərbaycan pioneri” qəzetinə aparırdım. Allah rəhmət eləsin, bir baş redaktor var idi, Əmrah müəllim, mənə dedi ki, sən gəl bizdə ştatda işlə. Gündüz növbəsində oxusam da, dərsdən çıxan kimi ora gedirdim. Qəzetin ədəbiyyat şöbəsinin işlərini mən aparırdım. Düzdür, rəhmətlik Hikmət Ziya şöbənin rəhbəri idi, amma xəstə olduğu üçün işə nadir hallarda gəlirdi. İnstitutu bitirənə kimi o şöbəyə mən rəhbərlik etdim. Sonradan qırmızı xətti keçmək istəyən bəzi tanınmış jurnalistlərə, baş redaktorlara yarızarafat-yarıciddi deyirdim ki, sizə o qəzetdə xəbər, oçerk, məqalə yazmağı mən öyrətmişəm. İnstitutu bitirəndən sonra əsgər getdim, qayıdandan sonra isə qəzetdə deyil, öz ixtisasım üzrə çalışdım...”

O vaxtdan bu vaxta qədər bədii yaradıcılıqla da məşğul olur. İndiyədək iyirmiyə yaxın kitabı işıq üzü görüb. Bir sıra əsərləri müxtəlif dram teatrlarında səhnələşdirilərək tamaşaçılara təqdim olunub. "Qızıl qələm", "Qızıl dərviş", "Qızıl buta", "Abdulla Şaiq" və "Rəsul Rza" mükafatları laureatıdır…

“On beş il deputat olmuşam. Hələ elə bir şey olmayıb ki, nəyisə vəd edim, amma yerinə yetirməyim. Bəzi hallar olub ki, şəxsi maraqlar üçün müraciət ediblər və mən də başa salmışam ki, bu mənim səlahiyyətimdə olan məsələ deyil. Gücümdə olan məsələlərin hamısını yerinə yetirmişəm...”

Bir siyasətçi kimi də qismətinə İlahi uğurdan pay düşüb, uzun illər Milli Məclisin deputatı olub. Deputatlığı ərzində sevənləri də olub, sevməyənləri də. Sanki pusquda durub, onun səhvə yol verməsini gözləyiblər. İllər öncə adi bir hərəkətini əsas tutub onu aşağılamaq istəyənlər də tapıldı. Və nəhayət savadsız, dünyagörüşü zəif olan toplumun arasında onu gözdən salmağa cəhd etdilər... 

Amma çifayda. Sel qayadan nə aparasıdır ki?

O gün xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının on beş cilidlik kitabının təqdimatında onu da gördüm. Bir az sınıxsa da şuxluğunu hələ də itirməyib. Həmişəki kimi şən, zarafatcıl, mehriban görünür. Bəli, Hüseynbala müəllim nə el-obası, nə də dostları arasında pis adam olmayıb. Xeyli adama əl tutub, çox adamın problemini həll edib. Necə deyərlər, Allahın da, elə bəndələrinin də qarşısında alnı açıq, üzü ağdır...

2025-ci il onun üçün yubiley ilidir. Bu yaxınlarda – daha dəqiq desək, iyunun 25-də 80 yaşı tamam olur. 80 yaşlı insana nə arzulamaq olar? Möhkəm can sağlığı, firəvan həyat, ağrı-acısız günlər...

Yaşa, ağsaqqal!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.06.2025)

10–11 iyun 2025-ci il tarixlərində Qazaxıstanın Türküstan şəhərində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türküstan vilayətinin Akiminin dəstəyi ilə “Türk sivilizasiyasının abidələri: Tədqiqat yolları, mühafizə və bərpa metodları” mövzusunda “Türk Dünyasının Memarları və Bərpaçıları” II Beynəlxalq Simpoziumu keçirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan verilən məlumata görə, tədbir türk mədəni irsinə məxsus memarlıq abidələrinin öyrənilməsi, qorunması və bərpasına həsr olunub. Simpoziumun məqsədi türk ölkələrindən olan memar, bərpaçı, alim və ekspertlərin təcrübə mübadiləsi aparmaları üçün peşəkar platforma yaratmaqdır.

Simpoziumun təntənəli açılış mərasimində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulova, Türküstan vilayətinin Akim müaviniYertay Altayev, ICESCO-nun irs üzrə eksperti Osama Elnahas, Qazaxıstan Respublikasının Mədəniyyət və İnformasiya Nazirliyinin nümayəndələri, eləcə də beynəlxalq ekspertlər iştirak ediblər.

Plenar iclas çərçivəsində Türk ölkələrinin elmi institutlarının nümayəndələrinin məruzələri dinlənilib. Məruzələrdə memarlıq irsinin araşdırılmasında müasir texnologiyaların tətbiqi, bərpa metodları, ənənəvi tikinti materialları və iqlim şəraitinin abidələrin qorunmasına təsiri kimi məsələlərə xüsusi diqqət yetirilib.

Simpoziumun gedişatı “Türk mədəni irsinin abidələrinin tarixi-mədəni əhəmiyyəti və tədqiqi” və “Memarlıq abidələrinin qorunması və bərpası” mövzularında panel sessiyaları ilə davam edib. Sessiyalarda türk mədəni irsinin abidələrinin tarixi və mədəni dəyəri, bərpa işlərində rəqəmsal həllər, profilaktik konservasiya və mədəni irsin qorunmasında fənlərarası yanaşmalar müzakirə olunub. Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Özbəkistan və Macarıstandan olan mütəxəssislər öz təcrübələrini bölüşüblər.

Tədbirin diqqətçəkən məqamlarından biri böyük ensiklopedik əsər – Mahmud Kaşğarinin “Divani Lüğat-it-Türk” kitabının 950 illiyinə həsr olunmuş sərgi və Xoca Əhməd Yəsəvi adına Beynəlxalq Qazax-Türk Universitetinin mədəniyyət mərkəzində nümayiş etdirilən «Мың заман – бір Түркістан» adlı musiqili tamaşa olub.

Simpoziumun proqramı çərçivəsində Arıstan-bab və Xoca Əhməd Yəsəvi türbələrinin yerləşdiyi Otrar rayonu üzrə səfər də təşkil edilib ki, bu da iştirakçılara türk memarlıq ənənəsinin canlı nümunələri ilə yerində tanış olmaq imkanı yaradıb.

Tədbir türk dünyasının ortaq irsinin qorunması və tanıdılması sahəsində elmi və praktiki əməkdaşlığın inkişafına mühüm töhfə olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

10 iyun – təqvimdə adi bir gün kimi görünsə də, bu tarix televiziya aləminə səs, duruş və dəyər qazandıran bir simanın doğum günü kimi yadda qalır. Bu gün – Nərgiz Cəlilovanın günüdür. Onun adı deyildikdə göz önündə ilk canlanan – efirin sakit və eyni zamanda dərin ritmidir. Səs tonu, baxışı, sözləri – bunların hər biri illərdir tamaşaçının yaddaşına həkk olunub.

Televiziya – hər kəsin rahatlıqla daxil ola bilmədiyi bir sahədir. Bu sahədə var olmaq üçün yalnız gözəllik və ya nitq kifayət deyil. Gərək sözündə düşüncə, duruşunda inam, baxışında mövqe olsun. Nərgiz Cəlilova bu tələblərin hamısını təkcə qarşılamır, onları bir sənətə çevirir. O, aparıcılığa sadəcə peşə kimi deyil, məsuliyyət və etibar kimi yanaşır. Çünki canlı efir – bir cəmiyyətin güzgüsüdür və bu güzgüdə özünü aydın göstərmək hər aparıcının bacaracağı iş deyil.

Azərbaycan televiziyasının formalaşmasında qadın aparıcıların rolu danılmazdır. Tarixdə geri dönsək, görərik ki, 1950-ci illərdən başlayaraq, Azərbaycan qadını efirdə artıq yalnız təqdimatçı deyil, fikir daşıyıcısına çevrilirdi. Bu yolun çağdaş davamçılarından biri də Nərgiz Cəlilovadır – o, sadəcə xəbər oxumur, fikrin ritmini yaşayır və yaşadır.

Onun aparıcılığı təkcə informasiya verməyə yönəlmir – o, tamaşaçının hisslərinə də toxunur. Hər buraxılışda bir az jurnalist, bir az psixoloq, bir az da sənətkar olur. Nərgiz xanım ekran qarşısında sanki şəffaf bir pərdəni aralayır – səslə duyğunu, informasiyayla insaniliyi birləşdirir.

Bu gün – 10 iyun – onun doğum günüdür. Amma əslində, bu tarix həm də Azərbaycan televiziyasına ruh verən insanlardan birinin həyat səhnəsinə çıxış tarixidir. Onun efirdəki fəaliyyəti sadəcə bir iş deyil – bu, bir mədəniyyətin daşıyıcılığıdır. Televiziya ekrandan ibarət olsa da, onun işığı içdən gəlir – məhz Nərgiz Cəlilova kimi insanlar sayəsində.

Doğum gününüz mübarək, Nərgiz xanım! Sizin kimi insanlar efiri təkcə doldurmur – onu mənalandırır. Hər yeni yaşınızda, hər  çıxışda işığınız bir az da artır. Bu xalq, bu tamaşaçı sizi sevir – çünki siz yalnız danışmırsınız, hiss etdirirsiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Rəhim Təkindir.

Rəhim Təkin

Təbriz

ÖLÜMƏ DOĞRU

Deyirsən bu qədər qəmin yiyəsi,

Bəs niyə saçları bu cür qaradı?

Sən ki, məni məndən yaxşı tanırsan,

Sözlərin qəlbimə dəyən yaradı.

Soyuq baxışlarla, gözündə yaşlar,

Buza dönür, buza! Çörəyə buz səp.

Mənim işim daha yaradan keçib,

Yaradan ayrılan sümüyə duz səp.

Qəmin çoxluğundan ağarar saçlar,

Mənim içərimə sanki qar yağıb.

Sanki sümüklərim kəfən gözləyir,

Saçımın yerinə onlar ağarıb.

Gözü yaşlı ölsəm, silməyin onu,

Öz yasımda qoyun özüm ağlayım.

Mənim kəfənimi qara götürün,

Öz yasımı qoyun özüm saxlayım.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Ruhum heç vaxt Qarabağdan və Qarabağ sevdasından ayrı düşməyib. 

Düşüncələrimi həmişə könül mülkümün də, mənəvi dünyamın da şəriksiz səyyarəsi, düşüncələrimin davamının göy qurşağı bilmişəm və hər zaman bu vətənin, millətin oğlu olaraq nə vaxtsa “irəli” əmri verilərsə ön sıralarda olub əlimdəki xəncərdən tutmuş, silahımdakı patrona qədər bütün gücümlə Xocalı qatillərindən qisas alacağım günü gözləmişəm. 

Hər bir vətəndaş kimi məndə vətən, torpaq anlayışını fərqli cür təsəvvür etmişəm.  Nə şəhadət, nədə qazi olmaq nəsibimdə olmasa belə ğvətənin azadlığı üçün canını, qanını fəda edən şəhidlərimizdən bir fatihə surəsini əksik etməmişəm.  Bu gün oxucularımıza xəyali qəhrəmanlardan yox, Azərbaycan oğullarının qəhrəmanlığından və vətənə olan eşqinin tərcümeyi-halı olan “Ağ atlı oğlan” filmi barədə danışmaq istəyirəm. 

1992-ci ildə Təbrizdə olan Ənvər Əbluc İran-İraq müharibəsində şəhid olan 10-12 yaşlı oğlanın qəhrəmanlığı haqqında eşidir. Bakıya qayıdanda isə Qarabağda qızğın döyüşlər gedirdi. Azərbaycan televiziyasında bir neçə dəfə cəbhəyə qaçan uşaqları göstərirdilər. Elə həmin vaxt rejissor belə igid uşaqlar haqqında film çəkmək qərarına gəlir.

“Ağ atlı oğlan” belə yaranır…

Filmimizin qəhrəmanı nənəsinin nağılları ilə böyüyən 12-13 yaşlı Muraddır. Onun ən sevdiyi isə “Ağ atlı oğlan” nağılıdır. Bu nağılın qəhrəmanı hər dəfə ağ paltarda, ağ atda gözlənilmədən meydanda görünəndə xalq ədalətin, xeyirin şər üzərində qələbəsinin şahidi olur.

Cəbhəyə getmək üçün evdən qaçan Murad yolda Əbdül dayı və Cəfərlə tanış olur. Əsas hadisələr bundan sonra baş verir. Murad öz arzusuna çatır, öz ağ tankında döyüş meydanına çıxır.

1995-ci ildə ekran üzü görən film real hadisələrə əsaslanır. Filmin musiqiləri Oqtay Rəcəbova, ssenarisi İsi Məlikzadə və Ənvər Əbluca məxsusdur.

Ekran əsərində Yaşar Nuri, Sədayə Mustafayeva kimi məşhurlar rol alıblar.

Çəkilişlər Füzuli, Qaraheybət, Ceyranbatan, Nabran və Xudatda baş tutub. Bu zaman hərbçilərin kino heyətinə çox köməkliyi olub.

Rejissorun oğlu, Murad kimi tanıdığımız Abbasqulu Əbluc isə Azərbaycan Tibb Universitetinin Müalicə işi fakültəsində təhsil alıb. 2008-ci ildən Milli Onkologiya Mərkəzində anestezioloq-reanimatoloq olaraq çalışır.

Ön xətdə - səngərlərin həndəvərlərində uşaqlıq illərini, uşaqlığın bəyaz dünyasını xatırlamaq təzad deyilmi? Xatırlamada milli-xəlqi ruh varsa, milli-xəlqi ruha söykənən tarix, dövləti, dövlətçiliyi döyüş-döyüş qoruyanlar, qələbə-qələbə tarix yaradanlar, igidlik, igidlər, varsa, təzad deyil. Uşaqlığında dava-dava oyunlarının əsgəri olanlar hərbi xidmətdə o illəri bir qədər kövrəkliklə xatırlayırlar. Həmin xatırlamalarla səngərlərin həndəvərlərində bizim xatırlamalarımız arasında etiraf edilməli bir bağlılıq var. Bayaqdan bəri həmin bağlılıq haqqında düşünürəm.

Uşaqlığımızda nağılları çox sevmişik, Məlikməmmədin igidliyinə, dərzi şagirdi Əhmədin ağlına, zəkasına vurulub nağıl-nağıl böyümüşük, nağıl-nağıl durulmuşuq. Məlikməmmədlər hər birimizin şəriksiz qəhrəmanı olub. Uşaqlar yeniyetmələşib, yeniyetmələr cavanlaşıb, cavanlar yaşa dolub - yaşlaşıb, Məlikməmmədlər həmişə eyni yaşda - igidlik yaşında qalıb.

Müharibə illərinin uşaqları nağıl qəhrəmanlarını tamam-kamal tanımağa macal tapmadılar, müharibənin qəhrəmanlarını tanıdılar. 1990-cı ilin 19 yanvar gecəsi imperiyanın tanklarının qarşısını kəsənləri tanıdılar, Şuşanı, Laçını, Kəlbəcəri, Ağdamı, Füzulini, Cəbrayılı, Qubadlını, Zəngilanı qoruyanları tanıdılar. Meşəli, Bağanıs-Ayrım, Ağdaban, Xocalı faciələrindən onların da ürəyi burxuldu...

Bir az əvvəl əsgərlərlə səmimi söhbətimiz olmuşdu. Nağıl qəhrəmanlarıyla başlayan söhbətimiz qəhrəmanlarımızla tamamlanmışdı. Çavuş Yusif Nağıyev demişdi:

- Zamanında nağılları, nağıl qəhrəmanlarını biz də sevmişik. Elə həmin vaxtlarda müharibənin nə olduğunu ata söhbətlərindən, oxuduqlarımızdan, televiziyada gördüklərimizdən bilmişik. Elə o yaşlarımızda da dərk etmişik ki, müharibə döyüş, qəhrəmanlıq deməkdir. Qəhrəmanlarımızı tanıdıq və aydınlığıyla dərk etdik ki, nağıllar bizi bu qəhrəmanların qəhrəmanlığının mahiyyətini öyrənməyə, məqamında təkrarlamağa hazırlayırmış.

Nağılların bəm-bəyaz dünyasında yeniyetmələşənlər, gəncləşənlər gördülər ki, uşaqlıq illərində nağılçılardan eşitdikləri, oxuyub tanıdıqları qəhrəmanlar ayrı adla, ayrı biçim qəhrəmanlıqlarla onlarla çiyin-çiyinə, nəfəs-nəfəsə yaşayırmış. Gördülər də, tanıdılar da, sevdilər də. Hər biri torpaqlarımıza tamah salanlara qarşı döyüşlərdə Azərbaycan əsgərinin, zabitinin qəhrəmanlığının məzmununu, necəliyini düşüncələrinə köçürə-köçürə hərbi xidmətə başlayıb, əsgərləşib. Müharibə illərinin uşaqları belə böyüyüb.

2020-ci ilin sentyabr ayında başlanan haqq mübarizəmizdə canını, qanını fəda edən şəhidlərimizində uşaqlıq qəhrəmanları Babək, Koroğlu, Qaçaq Nəbi kimi Azərbaycan oğullarının olduğunu söyləmək çətin deyil. Çünkü  bu saydığım igidlərin hər biri bu vətənin, bu millətin azad yaşamlarının əlindən alınmaması üçün necə və nələrlə mübarizə apardıqlarını bilirik.  Uşaqlıqda hamımız Məlikməmməd olmaq, düşmənin kökünü kəsmək istəmişik. Daha sonra isə  Qarabağda gedən döyüşlərin qəhrəmanlarını tanımışıq. İctimaiyyətin onlara sevgisini görmüşük. Böyüyəndə onların davamçısı olmağı qərara almışıq. Yəni biz nağıl qəhrəmanlarının deyil, real qəhrəmanların qəhrəmanlığını yaşada-yaşada, o qəhrəmanlıqlarla yaşaya-yaşaya böyümüşük.  Bir daha, həm də dönməzliklə əmin oluruq  ki,  mənəvi-psixoloji hazırlığın belə düşüncələr əsasında formalaşdığı üçün bu səviyyədə yüksəkdir. Uşaq ikən Qaçaq Nəbinin,  Babəkin, Əlif Hacıyevin ardında durub vətəni müdafiə etmə xəyallarını quran uşaq idiksə, bu gün o xəyalları  ermənilərin  “keçilməz” dediyi Ohanyan xəttini keçib ermənilərin Qarabağımızda qurduğu murdar səltənəti yerlə bir edən  qalib ordunun nəfərləriyik. 

Nağılların fəlsəfəsi qəhrəmanlıqdı, qəhrəmanlığa aludəliyin, meyilin, təşnəliyin təbliğidi, mahiyyəti etibarilə şər qüvvələrə qarşı mübarizədi. Azərbaycan əsgərinin düşüncələri uşaqlığından nağıllarımızın fəlsəfəsi əsasında mübarizəyə yönəldilib. Müharibə bizim mübarizliyimizi  döyüş əzmi səviyyəsinə, döyüş əzmini qələbə ruhu həddinə çatdırıb. Azərbaycan əsgəri ona görə güclüdü. Azərbaycan Ordusu belə əsgərlərin ordusudu.

Dünyada ikinci ən qədim insan məskəni Füzuli rayonu ərazisindəki Azıx mağarası olub. Yəni bəşərə bəşərilik, dünyəvilik işığı Azıx mağarasından düşüb. Azərbaycan əsgəri Ali Baş Komandanın döyüş əmriylə döyüşəcək, torpaqlarımızı işğaldan azad edəcək, qələbə qazanacaq, nağıl təfəkkürünün başlanğıcı olan bu mağaranı da azadlığa çıxardacaq...

 Mübarizlik milli-xəlqi ruhdan, milli mentalitetdən gəlir. Min illər əvvəl bu ruhu Cavanşirlər yaşadıb, sonralar Basatlar, Beyrəklər, Qaraca Çobanlar, Uzun Həsənlər, Xətailər, Cavad xanlar... Bu ruh yaşarı ruhdu, yaşanıla-yaşanıla yaşadılan ruhdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandı, bu ruh yaşadıldı,  Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı qəbul edildi, bu ruhu Azərbaycan zabiti, Azərbaycan əsgəri böyük sədaqətlə yaşadır”, - deyəydim. Onu da deyəydim ki, on illərdi müharibəyə görə, müharibənin gerçəkliklərinə görə Azərbaycanımızda nağıl dünyası uşaqları cazibəsində saxlaya bilmir, nağıllar həmin nağıllardı, qəhrəmanlar həmin qəhrəmanlardı, zaman o zaman deyil - dünyanın arşını əyilib. Dünyanın əyilmiş arşınını Azərbaycan əsgərinin Böyük Qələbəsi düzəldəcək...

“Ağ atlı oğlan” filmi müharibənin fəlsəfəsini də açır, gerçəkliklərini də göstərir. Filmdə Murad aydın düşüncəsiylə, müharibəyə, müharibə aparanlara, Vətənə fərdi münasibətiylə həm müharibə illərinin uşaqlarını, həm də rəmz formatında xalqı təmsil edir. Murad nağıllara meyilli yaşda olsa da, döyüşlərdədi - döyüşür, harada olduğunu ailəsi də bilmir. Döyüşür - inanır, inanır - döyüşür. Ağ atlı oğlanların gələcəyinə, Ali Baş Komandanın əmriylə döyüşəcəyinə, müharibənin qurtaracağına inanır, torpaqlarımızın işğaldan azad ediləcəyinə inanır. Ona da inanır ki, Ağ atlı oğlanlar nağıl qəhrəmanları yox, qətiyyətiylə, döyüş əzmiylə, qələbə ruhuyla, Vətənə, dövlətə, dövlətçiliyə məhəbbətiylə tarixlər yazmağa qadir azərbaycanlı qəhrəmanlar olacaq.

Muradlar - müharibə illərinin uşaqları 2016-cı ilin Aprel döyüşlərini xatırlayır, əsgərlərin döyüş əzmini, qələbə ruhunu, Lələtəpədə, Bayraqtəpədə, Günnütdə əzəmətlə dalğalanan bayraqlarımızı xatırlayır. Bu xatırlamaların hər biri nağıllardan gerçəkliyə düşən işıqdı. Bu işıq xatırlayanların da, bizim də ürəyimizi telləndirir...

1993-cü ilin dekabr ayının 29-uydu. Murovdağın ətəyində - Zəligöldə blindajda bir səmimi söhbətin cazibəsindəydik. Sahib Aslanov tavar sazda “Qaraçı”dan “Ruhani”yə keçmişdi - xallar-güllər ruhumuzun nazını çəkmişdi. Sahib əsgərlərə xitabən demişdi:

- Nağıl qəhrəmanları sizin sevdiyiniz kimi sevilmir. Uşaqların qəhrəmanları siz olacaqsınız. O uşaqlar özlərindən kiçiklərə nağıl qəhrəmanlarından deyil, gerçək qəhrəmanlardan - sizlərdən danışacaqlar.

Onda mənə elə gəlmişdi ki, blindajın işığı artmaqdadı...

Hərbi xidmətə nağıl qəhrəmanlarından daha çox müharibə qəhrəmanlarını tanıyıb gələnlərin əhatəsində belə düşüncələr yaddaşımın “qırışığını açır”. Yeniyetmələri gəncləşdirən, gəncləri əsgərləşdirən qəhrəmanlarımızı - Əlif Hacıyevi, Yusif Mirzəyevi, Vəzir Orucovu, Şirin Mirzəyevi, Etibar İsmayılovu, ... , Mübariz İbrahimovu xatırlayıram. Məni səngərdən bu xatırlamalar uğurladı. Sabahlarımızın qəhrəmanlarının əhatəsində dünənlərimizin qəhrəmanlarını xatırlamaq mənəvi borcödəmə kimi yaşanıldı...

...Nağılların fəlsəfəsi qəhrəmanlıqdı. Xalqın sabahlarını, qəhrəmanlıq məfkurəsi təmin edir; əsgərlərimiz işıqlı, nurlu sabahlarımıza xidmət edirlər.

Son iki abzasımı şəhid analarına həsr edərək bitirirəm. Heç kim deyə bilməz ki, övlad itkisi keçicidir. Xeyir, övlad itkisi fələyin insana çəkib çəkə biləcəyi ən ağrıdıcı dağdır. Lakin zirvəsi qar kimi ağaran ağsaçlı analarımız başını dik tutub hər yerdə bu fikri dilə gətirirlər:

- Vətənə xidmətdə təmənna olmur. Ölkə başçısının bu qayğısı bütün hərbi qulluqçuların hərbi xidmətə münasibətini daha da artırıb. Bilirik ki, Türkün  başlıca qayəsi azad edilən torpaqlarımızın düşməndən  və ona uzadılan yad əllərdən qorumaq və ona sahib çıxmaqdır.  Taleyimizdən razıyıq ona görə ki, ALLAH bizə, bizlərə haqq dünyasına köçmədən qələbə sevinci yaşatdı. Nağıl qəhrəmanlarının gerçək qardaşlarıyla bir sırada...

... “Vətənə, xalqa, dövlətə xidmət ömrümüzün mənasıdır” deyən Azərbaycan əsgəri bilir ki, Muradların yolunu gözlədiyi Ağ atlı oğlan elə onun özüdü, səngərdaşıdı. Ali Baş Komandanın döyüş əmriylə ayaqlanan bu millət işğal altında olan tarixi torpaqlarımızda da şəhid qanı ilə sulanan üçrəngli bayrağımızı dalğalandıracaq və ucadan bütün düşmənlərin qulaqlarını kar edəcək bir səs yüksələcək, “Sənin üçün hər birimiz Mübarizik, Ana Vətən!” deyib döyüşəcək, qələbə ruhuyla döyüşəcək, gerçək qəhrəman olmaq üçün döyüşəcək...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Arzuları necə həyata keçirməyin Barbara Şer təlimatı

Barbara Şerin tam adı «Arzulamaq ziyanlı deyil. Doğrudan da, istədiyin şeyi necə əldə etməli» olan kitabın məğzi budur: «Arzuların həyata keçməsi üçün özünühipnozla məşğul olmaq, ekstrasens – falçı yanına getmək lazım deyil. Lazım olan arzuya çatmaq məsələsinin praktiki metodikasını işləyib hazırlamaq, planlaşdıra bilmək bacarığı, özünü yeniliklərə hazırlamaq xüsusiyyəti, lazımi material və informasiyalara yol tapmaq, yeni kontaktlar qazanmaqdır».

Barbara Şerin kitabında çox dəyərli bir hissə var: həyatdan nə istədiyinizi bilmək, özünüzə yaxın olan emosional obrazı tapmaq, öz arzularınızı daha yaxşı ifadə etmək üçün 5 sadə çalışma.

Dördüncü çalışma.

Özünüzün iyirmi ən sevdiyiniz məşğuliyyəti vərəqə köçürün. Bura, həm böyük vaxt aparan məşğuliyyətlər (məsələn, kino çəkilişi), həm də epizodik məşğuliyyətlər (məsələn, pəncərədən yoldan keçənləri müşahidə etmək) aid ola bilər. Yazandan sonra iyirmi punktun hər birinə bir-bir nəzər yetirin və hər birində də özünüzə sual verin: son dəfə mən nə zaman bu işlə məşğul olmuşam, bu hobbi hər hansı xərc tələb edirmi, onunla təklikdəmi, yoxsa kampaniya arasında məşğul oluram, bu məşğuliyyət ruhumunmu (məsələn, konsertə getmək), yaxud cismiminmi (məsələn, səhər gimnastikası) tələbidir.

Sonda analiz edib bu suala cavab tapın: Bu iyirmi məşğuliyyətdən hansılarını həyatınızda daimi etmək istəyərdiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)