"Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor və bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri Texniki Humanitar liseydir.

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR

Kamalə Rəfayıl qızı Mirzoyeva

13.12.1969 tarixində Göyçay şəhərində anadan olub. 1976-1986 illərdə Bakı şəhəri 31 nömrəli məktəbdə təhsil alıb, məktəbi Xüsusi nümunəli attestatla bitirib.

1986-1991 illərdə Bakı Dövlət Universitetinin fizika fakultəsində təhsil alıb. Universiteti Fərqlənmə Diplomu ilə başa vurub.

2018-ci ildə Montreux Bisiness School da təhsil alıb və MBA üzrə magistr dərəcəsi alıb. Hal-hazırda Odlar Yurdu Universitetinin psixologiya fakültəsinin doktorantıdır.

1991-1995-ci illərdə 267 saylı məktəbdə, 1995 -2011 illərdə 167 saylı məktəbdə, 2011-2016-cı illərdə Akademik Zərifə Əliyeva adına liseydə fizika müəllimi kimi  fəaliyyət göstərib.

2016-2021-ci illərdə 291 saylı Araz Ekologiya liseyinin direktoru vəzifəsini daşıyıb, 2021-ci ildən bu günə qədər Texniki Humanitar liseyin direktoru vəzifəsində çalışır.

“İlin müəllimi” müsabiqəsinin qalibi, “Qabaqcıl Təhsil İşçisi” fəxri adının daşıyıcısıdır.

ŞAGİRD:

Mən, Məhəmməd Cəfərli, 2009-cu il aprel ayının 28-ində Bakı şəhərində anadan olmuşam. Kiçik yaşlarımdan kainata olan marağım məni gecələr oyaq saxlayıb. Təbiətin fundamental xassələrini sorğulamaq, ağlıma gələn hər bir sualı dərinliklərinə qədər araşdırmaq və hər zaman yeni şeylər öyrənmək həyatımın böyük bir hissəsini təşkil edib. Həyata olan bu cür baxışım məni Astronomiya, Fizika, Riyaziyyat, Linqvistika kimi elmləri dərindən öyrənməyə, fərqli mədəniyyətlərin (Alman, Çin, Ərəb, Yapon və s) dillərini öyrənməyə cəlb edib. Orta məktəbdə fənn olimpiadaları barədə eşitdikdən sonra özümü sınamaq qərarına gəldim. 8-ci sinifdə ilk medalımı Azərbaycan Astronomiya Olimpiadasından əldə etdim. Beynəlxalq astronomiya və astrofizika (İOAA) olimpiadasına hazırlıq dərslərində ölkəmizi Yaponiyada təmsil edəcək beynəlxalq fizika olimpiadaçıları ilə tanış oldum. Bu mənə lazımi təkanı vermişdi. Mən də gələcəkdə onlardan biri olacaq idim. 1 il əzmlə çalışdıqdan sonra 9-cu sinifdə respublika fənn olimpiadalarında iştirak edərək bürünc medala layiq görüldüm, 9-cu sinfin yay tətilində isə Braziliyada keçirilən İOAA-da fəxri diplomla təltif olundum. 10-cu sinifdə respublika fənn olimpiadalarında gümüş medala layiq görüldükdən sonra Səudiyyə Ərəbistanında keçirilən Asiya fizika olimpiadasında (APhO) həvəsləndirici mükafat aldım və 2 ay sonra isə nəhayət ilk beynəlxalq olimpiada medalımı Fransada keçirilən beynəlxalq fizika olimpiadasında (IPhO) aldım. Ən son medalımı isə Hindistanda keçirilən İOAA-da aldım. Beynəlxalq olimpiadalarda iştirak etmək bilik və bacarıqlarımı ən ali səviyyəyə çatdırmağımı tələb etməklə birgə dünyanın hər bir yerindən dostlar qazanmağıma kömək oldu. Hal- hazırda Texniki-Humanitar Liseyin 11-H sinifində təhsil alıram və gələcəkdə elmə və cəmiyyətə töhvə verən peşəkar bir tədqiqatçı kimi fəaliyyət göstərmək arzusundayam.

ESSE:

"Subyektivliyin qaçılmazlığı”

İnsan olmağın ən özunəməxsus xüsusiyyətlərindən biri subyektivlikdir. Tarix boyu həyata baxışı fərqli olan minlərlə fərqli mədəniyyətlər mövcud olub. Bu fərqlər özlərini gündəlik əşyalardan tutmuş gecə səmasındakı ulduzlarda, həyatın ən kiçik təbii narahatçılıqlarından tutmuş ən əhəmiyyətli etik problemlərdə göstərib. Səmadaki ulduzlara baxdıqda yunanlar əqrəb gördüyü yerdə Havay adalarının sakinləri bir qarmaq görür, çinlilər isə bir əjdaha. Qərbin vahid bir ideala əsaslanan dinlərini şərqin maariflənməyə əsaslanan dinləri ilə müqayisə etmək olar. Bu subyektiv fərqlər hətta obyektiv təbiət elmlərində belə ola bilir. Riyaziyyatda “0” rəqəminin varlığını yunanlar hind alimlərinin işlərini görənədək heç məntiqli bir obyekt kimi görmürdülər. Sovet fiziklərinin laboratoriyada aktiv olaraq istifadə etdiyi bir kəmiyyəti amerikalı alimlər sadəcə nəzəri bir mövzu kimi görür. Məqsədi maksimum dərəcə obyektiv olmaq olan sahələrdə belə insanın qüsuru özünü göstərir.

Amma gecə səmaya baxdıqda neçə dənə mif görsən də, baxdığın şeyin bir neçə dənə parlaq nöqtə olduğunu inkar edə bilərsənmi? Həyatın mənasının nə olduğunu düşünsəndə, aşağı- yuxarı həyatda eyni şeyləri etmirsənmi? Bir fiziki kəmiyyəti necə ölçürsən ölç, təcrübə əsasında eyni qənaətə gəlmiyəcəksənmi? Həyatımızda baş verən hadisələri belə bazasız bir şəkildə sinifləndirməyimiz çox təbii bir şeydir. Bu, insan olmağın bir nəticəsidir. Amma problemlərimizə, narahatçılıqlarımıza, xoşbəxtliklərimizə, bir sözlə, hər şeyə bir də gözümüzü "ovxalayıb" baxmağımız məsləhətdir. Bəlkə də, baş verənlər heç də gördüyümüz kimi deyil. O göydəki 3-4 ulduz nə əqrəbdir, nə qarmaq, nə də ki əjdaha.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Tural ADIŞİRİN

(Azərbaycan)

Gedirsən, küsən sən, alışan mənəm,

Qəlbimə qar yağır, bir qar yağır ki.

Telefon zəng çalır, danışan mənəm,

Necəsən, ürəyin ağrımayır ki?..

Gedirsən, dilimdə titrəyir adın,

Baxıram ardınca dərdli baxışla.

Telefon zəng çalır, mənəm, günaydın,

Bağışla, əzizim, məni bağışla.

Gedirsən, qəzəbin ayrılaq deyir,

Deyirəm hər hökmü ürəyincə seç.

Telefon zəng çalır, sabahın xeyir,

Əzizim, bu gecə yatmısanmı heç?..

Gəl, qəmi, sevinci səninlə bölüm,

Sevgi oyun deyil, bunu yaxşı bil.

Gəl yorma özünü, sevərək, gülüm,

Ayrılmaq o qədər asan iş deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.12.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Getdi payız... Bir qapı açıldı kainatın bağrında. O qapıdan keçdi payız. Arxasınca bir dəstə şair, yazıçı baxdı onun. Gedənin arxasınca su atan tapılmadı. Göz yaşlarını sevmir payız... Özü hərdən-birdən göz yaşı taxır saçlarına, süslənir, bəzənir, nazlanır yaradıcı insanların qarşısında. Yellədiyi ətəyinin qırçınları rənbərəng xəzəllərdir.  Bu nazdan geriyə qalanlardır yazılanlar...

         Mən səndən yazıram, sən də məni yaz,

         Yumub gözümüzü oxuyaq, payız!

         Ayaqlar altında xəzəl olmamış

         Gəl gedək bir dərin yuxuya, payız...

Belə yazır Nübar Eldarqızı “O qədər payızam...” şeirində.  Belə sevilir payız, belə oyulur şairin  qaya əzmindəki ürəyi duyğularla...

Yazıçı, şair Şahanə Müşfiq isə payızla bağlı duyğularını qəribliyə bükür. Bu bükülünün arasında mənim də ürəyim var. Bilir Şahanə. Bildiyinə görə də, payız sevgisini payızın arxasında qoyduğu yarpaq izini süpürən küləyə pıçıldamır, hamımızın eşidəcəyimiz səslə deyir:

“Payızda doğulduğumdanmı, yoxsa təbiətin belə halını görmək xoşuma gəldiyindənmi, bilmirəm, amma bütün hallarda sevirəm bu fəsli. Əsən meh, göylərin sevgisini yerin qulağına pıçıldayan yağışın həzin səsi, soyuqdan qorunmaq üçün torpağın qoynuna sığınan yarpaqların əlvan rəngi, hər külək əsdikcə torpağa laylay çalıb onu qış yuxusuna hazırlayan xəzəlin xəfif musiqisi insanın ruhuna sakitlik, duyğularına inanılmaz rahatlıq gətirir. Bu, elə bir fəsildir ki, soyuğuna, küləyinə, yağışına baxmadan, insan çöldə-bayırda, səmanın altında, təbiətlə iç-içə olmaq istəyir. Ətrafa müxtəlif rənglərin qovuşuğu, müxtəlif səslərin ahəngindən yaranan elə bir gözəllik hakim olur ki, insan sanki ömrünün əvvəlki heç bir ilində payız yaşamamış kimi, acgözlüklə bu rənglərlə gözünü, bu səslərlə qulağını doyurmaq istəyir. Payız duyğuların dilə gəldiyi, sevgilərin etiraf edildiyi fəsildir. Həzin bir musiqidir son bahar. Bu musiqini qulaqlarımızda deyil, ruhumuzun, qəlbimizin ən dərin, ən kövrək guşələrində duyarıq... Və payız getdi... Ta gələn ilədək...”

Şair Sona Vəliyevanın “Payız etüdləri”  şeiri var.  “Payızın dilində şeir yazdığını” dilə gətirən şair  yarpaqların tökülməsini məhşər gününə bənzədir. Və ağacların dərdinə yanır: “yoxdur ağlayan kəsi...” Ağlayanı olmaq özü də bir təsəllidir haradasa... Folklorumuzda bayatı-bayatı, nağıl-nağıl axtarıb ulularımız “hala yananı”, “dərdə ağlayanı”. Demək, olmağı daha yaxşıymış ağlayanın, yananın... Və Sona xanım o boyda “sərvəti” arzulayır ağaclara ürəyində...

Şair  Əntiqə Səməndər-Kərimzadə ilə bir söhbətimizi xatırlayıram. “Payız səninçün nədir?”-deyə soruşmuşdum. Yan-yana addımlayırdıq Bakı küçələrini. Payızı yenicə yola salmışdıq. Getmişdi payız... Getmişdi, gedişinin izi vardı amma hələ şair ruhunda. Əntiqə demişdi:

“Uşaqlıq illərimin ən gözəl anlarını xatırlayıram… Nə gözəl idi o vaxtlar payız fəsli. Payızı da bahar kimi yaşayırdıq. Axşamüstü ay çıxan kimi, göyə baxa- baxa yeriyirdim. Mənə elə gəlirdi ki,  hara gedirdimsə, ay da mənimlə gedirdi. Bunu çox böyük bir hadisə kimi hamıya deyirdim. Sonradan anladım ki, elə körpəlikdən göy üzünə aldanmışam…Bir çox şeirlərimin doğulma səbəbidir payız. Bilirsən, vizual olaraq bahar fəsli daha gözəldir. Məlum məsələdir ki, təbiət oyanır, hər yan çiçəklənir, günəş şəfəqləri hər yana yayılır və s. Ancaq baharın fəlsəfəsi heç vaxt payız qədər dərin ola bilmir. Mənə elə gəlir ki, bahar həmişə payıza uduzur. Ömrün bütün məqamlarında payız qalib gəlir. Payızın rəngi bozdur. Həmin fəsildə rəngli, demək olar ki, heç nə görmürsən. Amma əsən külək, yağan yağış, dibçəklərdə boyun bükən güllərə düşən şeh  payızın notlarıdır. Bir payız sabahında dünyanı alt-üst edən küləyi görəndə bəzən öz qəzəbimi xatırlayıram. Mən də bu külək kimiyəm. Qəflətən nəyisə dağıdıb, uçura bilərəm. Bəzən də,  buludları bir- birinə çırpıb selə dönən yağışı görəndə insanların kədərini duyuram. Ömrün bütün anlarını payız kimi yaşayanları heç nə isitmir. Baxma ki, payız kədər rəmzidir. Sevinc bəxş etməyi də var. Payız, həm də, oğlum Bünyamin deməkdir. Axı o da məhz payız fəslində bu fani dünyanın qonağı olaraq payıma düşüb”.

***

Sevdiyim payız şeirlərindən birini də Şəhriyar İbrahimov yazıb:

         Bir də baxarsan ki, payızdı ömrün,

         Solub çiçəkləri ömür bağının,

         Yox ucu-bucağı darıxmağının...

         Təqvimdən seyrələr illər günbəgün,

         Bir də baxarsan ki, payızdı ömrün...

Payızın sirri bir də buradadır elə... Özünü  hər açılan gündə ömrün baharında olduğuna inandırarsan, amma daxilində payızda olduğunu bilərsən.  Yarımömürü çoxdan geridə qoyduğunu etiraf etməyin də baharı tanıdığını anlatmaq cəhdidir. Amma ömür elə sürətlə keçir ki, baharı tanımamış yaya çıxırsan... Yayın istisində canın düz-əməlli qızmamış, payızın qırovu düşür qönçə istəklərin üzərinə... 

Şair Turanə Turan cəsarət göstərib “Payız mənim özüməm!” deyəndə; elə zənn edirdim... Ta ki, özü bu deyimini izah edənədək:

“Özümdən qatca aşağı, maddi imkanca yuxarı birindən lazımsız, gərəksiz bir söz eşidəndə saralaram yarpaq-yarpaq. Qəlbimin ritmi pozular vaxtsız-vədəsiz gələn gecə qonağı kimi. Bəzən yaz fəslini yaşamamış fəsillər yerini dəyişər ruhumda. Qəfildən payız gələr. Bütün ümid yarpaqlarım saralıb-solar  qanazlığından solan üzüm kimi. Bir namərd sözündən yaralansa ürəyim, payız yağışıtək göz yaşlarım ovcumda göllənər. Bəzən ətrafımda baş verənlərdən matım quruyar, donub qalaram.Necə ki, anasından doymamış anasına həsrət qalanlar var ha, o cür...  Ya da, yaz fəslindən küsüb quruyan ağaclartək. Ömrümün çox hissəsi payız fəslindədir,əzizim Şəfa. Mən payızdan nə yazım?! İki körpə baharım var. Yeni tumurcuqlamış çiçəkdirlər. Onlardır üzümdə gülüş yaradanım, varlığına şükür etdiyim. O iki bahara sığınıb  bu payız ömrümü yaşayıram, qış gəlincəyə-nəfəsim tükənincəyə qədər...”

Anladım, Turanə, anladım ki, şair könlü payız qarşısında öz cəsarətini yaşaya bilmir. Qorxur payızla bütünləşməkdən, “baharam” deyib özünü aldatmağa ayaq yeri qoyur həmişə... Onu da anladım ki, hərə öz ömrünü “başqa payız” yaşayır. Heç kimin payızı bir-birinə bənzəmir. Hətta iki sevənin də... Biri sevdiyinin saçından damcılayan payız leysanının nazını xatırlayır, biri sevdiyinin ayaqqabısının su buraxdığını, amma sonuncu puluna onunçün bir fincan aldığını.  Lakin kimsə öz payızının başqalığını olduğu kimi ifadə edə bilmir.

Əlac qalır  şair Məmməd Tahir kimi, elə payızın özünü günahlandırmağa: “Heç payıza oxşamır, Bu payız başqa payız...”

Şairin, yazıçının payızından özümü çəkib qopardım, qaçdım bir rəssamın rəng dünyasındakı payıza sığınmağa.  Amma ilk cümlələrindən etibarən utandım... Mən  rəssam Günəş Kərimin, həm də,  nasir olduğunu niyə, harada unutmuşdum ki? Axı onun hekayələrini oxumuşdum... O hekayələrdə öz həyatımdan da nəsə tapmışdım. Günəş Kərim deyir ki:

 “Hər canlının dayanmaq, durmaq, yenilənmək kimi ehtiyacı vardır. Payız fəsli də Ana Təbiətin dayanıb düşünmək, özüylə danışmaq zamanıdır. Yarpaqların xışıltısı pıçıltılarıdır bəlkə? Kainatın ən böyüyü, ən yaşlısı, ən əbədi və ən güclü varlığı deyilmi Təbiət? Ya bir ağacı düşünək... “Ən güclü sona qalır” Təbiətin bətnində.   Ağac əmək verib, yarpaqlayıb, bəhrələyib...Payızda hamısını itirir qeyri-ixtiyari olaraq-nə yarpağı qalır, nə meyvəsi. Kədər deyilmi əmək verdiyinin səni tərk etməsini izləmək? Kədərdir... “Ömrün payızı” isə, fikrimcə, kədər deyil, bənzətmələrin ən təsəlli dolu olanıdır. Payız bolluq, bərəkət rəmzi olmasıyla, əfsunlayıcı mənzərələrlə süslənməyibmi təfəkkürümüzdə?   Sarı yarpaq budaqdan ayrılır, belə olur payız olur “ayrılıq fəsli”...  Bu səbəbdən sarıya “ayrılıq rəngi” deyən insan deyilmi sapsarı günəşin işığıyla aydınlığa çıxan, onun istisiylə yaşayan? Demək, payız, eyni zamanda, insanın özüylə hesablaşmağı, özünü sorğu-suala çəkməsi, haqqını, haqsızlığını ayırd etməsidir.  Payız bir təzad tablosu, rəssamı Təbiətdir!”

Getdi payız... Getdi... Bizə qalır şeirlərdə ovunmaq, yazılarda yarpaq xışıltısıyla sevgimizi  dilə gətirmək...  Arxasınca göz yaşı deyil, şeir çiləmək:

Dözmədik sarı nazına,

Payızı  küsdürdük, getdi...

Bir gün deyərsən qızına:

“Bir qız məni yaman sevdi...”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə yaşayan Həsən Babayidir.

Həsən Babayi

Təbriz

PİŞİK

Bizim evimiz küçənin güneyində yerləşirdi. Qabaq – qanşar qonşumuzun həyətlərində bir pişik balalamışdı. Onların evləri quzeydə yerləşdiyindən qapıları açıldıqda həyətləri görünərdi. Qonşunun həyət qapıları çox vaxt açıq olardı. Pişiyin gəl-gedini gözaltına almışdım. Ana küçə-bacadan tapdığını balalarına aparmağını düşünəndə anam yaddaşımda canlanardı. Küçəmizin qapı bir qonşuları bir-birilərinin adlarını belə öyrənməmişdilər. Ancaq birlikdə bir küçədə yaşam sürürdülər. Hamı səssiz gəlib sözsüz gedərdi. Böyüklər ilgi saxlamadıqlarından uşaqlar da elə yaxınlaşmazdılar. Atamdan bir dönəm  sordum, düz cavab almadan ardını tutmadım. “Nəbilim, indi dəb belədir. Kimdə vaxt var? Qonşu sözü köhnəlib. İndi qardaş qardaşın evini tanımır” deyib sovuldu. Küçədə hərə öz qapısının qabağına ağac-gül əkmişdi. Az suvarıldığından dirçəlişləri gözə gəlmirdi. Atam şam ağacı, zanbaq əkmişdi. Küçənin görkəmi gözəl görünmürdü.

Pişiyi deyirdim… balalarını dişində dolandırar, küçə itlərindən qoruyardı, axı hələ əlləri ağızlarına çatmayırdı. 

Bir gün pişiyin Balalarının birini avtomobil vurdu. Küçəmizin iki başı da açıq olduğundan gəl-get çox olurdu. Atam bir illət də küçənin dibinin bağlı olmadığını söylərdi. 

Qonşuların soyuqqanlı davranmaları müqabilində yazıq pişik qalan o iki balasının yanına dönüb yanıqlı səs çıxarardı, onun gözünə baxmaq mənə mümkün olmurdu. Baxan kimi “Mənim balamı qaytarın" təmənnası baxışlarından duyulurdu. 

Qapı bağlananadək gəlib getdi. Bağlanandan sonra qalxıb divarın üstünə oturub məlul-məlul baxdı. Küçəni gözünün altına almışdı, balasının cəmdəyi küçənin ortasında it axtarırdı ki, onu ağzına alıb aparsın. Küçə itləri hələ sümsünməyə çıxmamışdılar. Mən atışkadan düşünürdüm, pişik anası divar üstdən. Nəhayət itlərin axını üz verdi. Biri meyidi ağzına alıb aradan çıxdı. Pişik başını aşağı dikib qalan balalarının yanına döndü. Mən isə atışkanı qapayıb özümə daldım. Ağlar analar yadıma düşdü, vaxtilə öz babalarını itirib əli boş döndükləri yaddaşımda canlanıb duyğulandım. Yazıq pişik balasını itlərdən qoruyub avtomobil qəzasına düşdüyünə inana bilmədiyinə vurnuxdu. Küçə boyu ölüm payını ala pişikdən alıb sakitləmişdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.12.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Mirzə Səfər təkcə Haqverdiyevin ədəbi qəhrəmanı deyil. Mirzə Səfər bir prinsipdir. Ziyalılıq prinsipi. Mərdanəlik prinsipi. Bu prinsip Mirzə Səfərin doğuluşundan əvvəl də var idi. Var olsunlar həyatları ilə prinsipə dönmüş Azərbaycan ədibləri və onların yaratdıqları qəhrəmanlar.

2.

Ayrıca, digərlərindən təcrid olunmuş cümləni tədqiq etmək cəhdi mənə pataloqoanatomun cəsədi yarıb orqanları ayrı-ayrılıqda öyrənməsini xatırladır: bu böyrəkdir, bu ciyərdir, bu ürəkdir... Cümlə isə kontekstdə yaşayır. Başqa cümlələrlə əlaqədə nəfəs alır, hərəkət edir. Ayrıca cümlə yoxdur. Ayrıca cümlə fiksiyadır, fantomdur.

3.

Ədəbiyyata həyatını verənlər və ədəbiyyatda həyatını qazananlar, əslində, hansı bucaqdan baxırsan, bax, eyni taleyin adamlarıdır.

4.

Məmməd Rahim Məhəmməd Rahim ola bilmədiyi kimi, Məhəmməd Füzuli də Məmməd Füzuli ola bilməz.

5.

“ Bürünür yağışa bu gün,

 küçə də hərdən səksənir

Yaş-yaş olmuş bir ömrün

Sakit ayaq səslərinə.”

6.

Xislətin nədirsə, sən osan. Bunu bil ki, xislətin sənin kölgən deyildir, sən xislətinin köl gəsisən.

7.

Əsl mətn öz həqiqi oxucusunu özü seçir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.12.2025)

Afaq Şıxlı,

şair-tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi  Moskva bölməsinin katibi. “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər tərcümə sanki yeni doğulmuş bir həyatdır: orijinaldan ilham alır, lakin onun öz nəfəsi, öz taleyi var. Bədii tərcümə ədəbi yaradıcılığın bir növü kimi, bir dildə yaranmış əsərin başqa bir dildə təcəssümüdür. Bu proses sözləri, cümlələri tərcümə etməkdən daha üstün – müəllifin düşüncəsini, hissini, ritmini, bədii nəfəsini doğma dilə köçürmək, onu səmimi və canlı şəkildə təqdim etməkdir. Bədii tərcümə doğma dilin ifadə imkanlarını genişləndirir, onu zənginləşdirir, həm də poeziyada, nəsrdə və dramaturgiyada yeni üslubların yaranması və təkmilləşməsi üçün geniş imkanlar açır.

Bədii tərcümə dünyanın dərk edilməsində, kollektiv yaddaşın genişləndirilməsində, maneələrin, sərhədlərin aradan qaldırılmasında bəşəriyyətin əsas köməkçisidir.

Mən on beş ildən artıqdır ki, peşəkar tərcümə işi ilə məşğulam. Bu, mənə ədəbiyyat dünyasında mənim kimi düşünən, ruhən yaxın, həmfikir insanlarla ünsiyyət qurmaq imkanı verir. Tərcümələr sayəsində sözlüklər, kitablar arasında yaşayıram. Zərif, incə, zəngin ədəbi dil ilə məişət leksikası arasında daim axtarışdayam. Onlar mənə dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan ağıllı və istedadlı insanlarla görüşmək, danışmaq, yeri gələndə onlar kimi düşünmək, onları da bizim kimi düşünməyə sövq etmək imkanı verir. Tərcümə prosesində mənə elə gəlir ki, sanki yad bir əsəri çevirmirəm, öz əsərimi yazıram və onu öz əməyimin bəhrəsi kimi sevirəm.

Oxucularımıza təqdim etdiyimiz "Ulduz yağışı" kitabı istedadlı tuvalı şair Saylıkmaa Kombunun doğma dilimizə çevrilmiş ilk şeirlər toplusudur. Bu kitab mənim üçün dərin duyğulu Tuva poeziyası ilə ilk görüşün, ilk heyrətin və doğmalaşmanın ifadəsidir.

Saylıkmaa ilə Tatarıstan Respublikasının paytaxtı Kazanda, Qabdulla Tukayın 130 illiyinə həsr olunmuş konfransda tanış olmuşduq. Bu konfransda tanınmış azərbaycanlı şair, ictimai xadim Əkbər Qoşalı ilə birgə iştirak edirdik. Əkbər müəllimin insanlara olan isti və səmimi münasibəti türk dünyasından gələn bütün konfrans iştirakçılarını bir-birinə dost, qardaş etmişdi.

İlk tanışlıqdan etibarən yaxınlıq və doğmalıq hiss etdiyim Saylıkmaa xanımla da çox səmimi münasibətlər qurduq. O, hətta məni "bacı" deyə çağırmağa başladı.

O, 2023-cü ildə, mənim xəbərim olmadan şeirlərimi öz doğma Tuva dilinə çevirərək, "Xəzər nəğmələri" adlı bir kitab nəşr etdirib, həmin kitabla Moskvaya gəldi. Kitabı əlimə alanda, sinəm türk dünyasının əzəmətli doğmalığı hissi ilə doldu. Bu, mənim üçün böyük hədiyyə idi. Şeirlərimin Tuva türkcəsində səslənməsi sanki onlara yeni həyat bəxş etmişdi. "Xəzər nəğmələri" mənim üçün həm bir kitab, həm də qardaşlıq və birliyin simvolu oldu. Tuvalı şair bacımın bu jesti məni çox duyğulandırdı. O, bu nəcib iş ilə sanki məni öz dünyası, ulusunun mədəniyyəti ilə daha yacından tanışlığa çağırmış oldu. Bu hadisədən sonra bir daha əmin oldum ki, dilimizdə, mədəniyyətimizdə zaman-zaman meydana çıxmış fərqliliklərə baxmayaraq, biz türklərin duyğu-düşüncələri eyni, diləkləri ortaqdır.

Mənim üçün unudulmaz hadisələrdən biri də bu kitabın Moskvadakı təqdimat gecəsi oldu. Təqdimat "Moskva Azərbaycanlılarının Milli-Mədəni Muxtariyyatı" Regional İctimai Təşkilatının və onun nəzdindəki Qadın Birliyinin dəstəyi ilə keçirildi. Sayılıqmaanın və onun qonaq kimi dəvət etdiyimiz soydaşlarının tuvaca oxuduqları şeirlər qəlbimizi qürur hissi ilə doldurdu.

Bəli, ədəbiyyat sərhəd tanımır. Azərbaycan poeziyasından örnəklər Tuva torpağında da yeni nəfəs qazandı, yeni auditoriya əldə etdi. Bu çevrilər sayəsində türk dünyasının daha bir guşəsi könlümcə fəth edilmiş, könlümü fəth etmiş oldu.

İndi isə Saylıkmaa Kombu yaradıcılığından danışaq. Onun poeziyası Tuva çaylarının səsidir, boz dağların sükutudur, çöllərin nəfəsi kimidir. Onun şeirləri ulusunun yaddaşından süzülən pıçıltılardır sanki. Bu şeirlərin hər sətrində qadın qəlbinin iti atışı, qadın müşahidəsi, ana təbiətə və insan həyatına dərin sevgi, sözün məsuliyyəti, ümumbəşəri hisslərə sədaqət özünü göstərir. Saylıkmaa Günəşi, işığı, həyatı doğmalıqla sevən, sözlə nəfəs alan yaradıcı bir qadındır. Onun şeirləri şair ləyaqətini, qadın zərifliyini və ulusal təfəkkürü özündə birləşdirir.

Saylıkmaa Kombunun şeir dünyası bizi Tuva ilə bir köynək daha yaxından doğmalaşdırarkən, həm də bütün bəşəriyyətlə birləşdirir. Onun səsi uzaq tundralardan gəlir, lakin öz istiliyi ilə ruhumuza çox yaxındır. Şairin misralarında söz həm fikirdir, həm də nəfəsdir, bundan ötə – təbiətlə vəhdətdə olan ruhun içindən gələn çağırışdır. O, yad deyil, o – bizimdir. Onsuz da, əsl poeziya coğrafiyaları aşır və sərhəd tanımır. Əsl poeziya ümumbəşəri mahiyyət daşıyır.

Tanınmış şairimiz Əkbər Qoşalı – redaktor, mən isə tərcüməçi və ön sözün müəllifi kimi, bu kitabı Azərbaycan oxucusuna təqdim edərək bir daha təsdiq edirik ki, poeziya həm də ruhun tərcüməsidir. O, tərcüməçidən də, müəllifin özü kimi, sevgi, dəqiqlik və intuisiya tələb edir.

"Ulduz yağışı" bizim üçün bir sədaqət borcudur. Ümid edirik ki, o, digər qardaş ulusların çevri əsərləri kimi, türk dünyasında yeni bağların yaradılmasına, mövcud bağların güclənməsinə, Azərbaycanda və ulusumuzun yaşadığı bütün ölkələrdə qardaşlıq bağlarının möhkəmlənməsinə xidmət edəcəkdir. İnanırıq ki, Saylıkmaa Kombunun şeir dünyasına açılan bu pəncərə – bu yeni kitab – Tuva poeziyası və ümumilikdə türk dünyası ədəbiyyatı ilə maraqlanan hər bir oxucu üçün faydalı olacaq.

Qoy bu kitab, uluslarımız arasında mədəni və dostluq, qardaşlıq bağlarının daha da möhkəmlənməsinə, inkişafına xidmət etsin!

                                                 (30.11.2025, Moskva)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Bir şair, bir şeir rubrikasında bu gün sizləri elə öz əməkdaşımız, bu yaxınlarda  "Peşmanlıq Nəğmələri" kitabın işıq üzü görmüş Nail Zeyniyev ilə görüşdürəcəyik.

NAİL ZEYNİYEV,

“ÖMÜRLÜK GÜLMƏYƏN ADAMLAR KİMİ”...

Gün üzü görməyən şeirlərim var,

Gün üzü görməyən adamlar kimi.

Mən elə yaşadım ömrümü, vallah,

Eşq nədir bilməyən adamlar kimi.

Sınandım haqq ilə, sınandım şərlə,

İçimdə böyüyən qəmlə, kədərlə.

Bəzən yorğunluqla, bəzən hünərlə,

Dərdini bölməyən adamlar kimi.

Başımı əymədim, başım dik oldu,

Qürurum özümə ağır yük oldu.

Mən elə ah çəkdim, ömürlük oldu,

Ömürlük gülməyən adamlar kimi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.12.2025)