Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Mətbuatda 40 ildən, “Vətən səsi” qəzetində 20 ildən çox çalışan həmkarımız Tahirə Ağamirzə qızı Ağamirzəyeva 60 illik yubileyini qeyd etdi.

Tahirə xanım 1965-ci ildin oktyabr ayının 10-da Qubadlı rayonunun Dəmirçilər kəndində anadan olub. 1973-cü ildə Dəmirçilər kənd 8 illik məktəbinin 1-ci sinfinə gedib, 1983-cü ildə Dondarlı kənd orta məktəbini əla qiymətlərlə başa vurub.

1984 -1987-ci illərdə “Avanqard” (İndiki “Bəgüşad”) Qubadlı rayon qəzetində ədəbi işçi, müxbir vəzifələrində çalışıb. Tahirə Kədərli ədəbi yaradıcılığa məktəb illərindən başlayıb. Yazıları ilə diqqəti cəlb edən gənc şairə redaksiya tərəfindən mükafatlandırılıb.

1995-ci ildən başlayaraq “Yeddi gün”, “Ana Vətən”, “Vətən səsi” və “168 saat” qəzetlərində çalışıb. Yazıları, mənsur şeirləri “Ədalət”, “Şəhriyar”, “Təzadlar”, “Dünyaya pəncərə” və “Bütöv Azərbaycan” qəzetlərində çap olunub.

“Dərdin qucağında böyümüşəm”, “Günahımı gözlərimə bağışla” , “İlahi Nura doğru” və “Sevgi yolları” adlı kitabların müəllifidir. Onun Türkiyə tükcəsində yazdığı iki kitabı Türkiyədə çap olunub.

T.Kədərli müxtəlif mövzularda yazdığı məqalələrinə görə, AKİVHİ tərəfindən “Xan qızı Natəvan” diplomu, “Qafqaz” Media İctimai Birliyi təərfindən “Vicdanlı qələm” mükafatı, ədəbi yaradıcılığının 25 illiyi münasibətilə “Peşəkar jurnalist” adına layiq görülüb. 2011-ci ildə Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyi tərəfindən keçirilən yazı müsabiqəsində uğur qazanaraq Türkiyə səfirliyi tərəfindən diplomla təltif edilib. Şeirləri Türkiyə mətbuatında dərc edilir və “İstanbul Şiir Fırtınası” radiosunda səsləndirilir. “Məhsəti” Şairlər Məclisinin üzvüdür. Hazırda 4 kitab üzərində çalışır.

Tahirə xanımın Yurd sevdalı şeirlərindən oxucularına ərməğan edirik.  

Tahirə Kədərli

SALAM, ŞUŞA!

Mən öncə sənə gəldim,

həsrətiylə yandığım

doğulub boy atdığım

dil açıb danışdığım

doğma kəndimə deyil,

Əziz Şuşam, ilk dəfə

sənə gəldim...

daşını, torpağını,

müqəddəs oylağını

mən heç görməmişdim.

səsini, sorağını, o saf növrağını

dillərdən öyrənmişdim.

hələ uşaqlığımdan

üzünü görməsəm də,

qoynuna gəlməsəm də,

mən səni çox sevmişdim.

Əziz Şuşam!

Uşaqkən elə bilirdim

şüşədən bir ev olmusan...

bu sehirli aləmin xəyalıyla yatırdım.

uşaqlıq xəyalıma yuxularda çatırdım...

evdə böyüklərimiz

səni vəsf eyləyirdi.

“Şuşa candır”, deyirdi...

böyüdüm öyrəndim ki,

yenilməz qala olmusan.

dahilər yetişdirib şan-şöhrət qazanmısan...

sən Azərbaycanın tarixi torpağısan...

qoynunda pərvazlanıb

neçə oğulun, qızın.

dillərdə dastan olub

muğamın, tarın, sazın...

İlk dəfədir sənə gəldim, Şuşam.

ey müqəddəs torpağım,

qoy səndə dalğalansın

bu üç rəngli bayrağım!

nələr çəkdi başın sənin,

müqəddəsdir, uludur

torpağın, daşın sənin...

Burda neçə igidin qanlı xatirəsi var...

burda neçə igidin

Şanlı Qələbəsi var.

Burda xain düşmənin

gözləri oyulubdu.

burda xain düşmənin

planı pozulubdu.

bu daşdan, qayalardan

İgidlərim güc alıb.

burda neçə igidim

gözləri gülə-gülə

şəhadətin oxuyub.

Burda neçə igidim

Zəfər səsini duyub...

Kiminin son kəlməsi

kiminin son gülləsi

bu torpağa yazılıb...

Ey müqəddəs torpağım,

qoy səndə dalğalansın

bu üç rəngli bayrağım!.

Salamat qal, əziz Şuşam...

gedirəm, qayıdacam,

bil ki, ölənə kimi

mən səndən doymayacam...

***

Gələcəm sənə, Vətən!

siləcəm göz yaşını...

yarana məlhəm olacam,

söz, heç yana

getməyəcəm,

elə səndə qalacam...

Orda yağış yağır,

hava soyuqmu?

üşümə, gözüm nuru,

üşümə...

Orda gün çıxıb

təpidir yeri...

daşı, torpağı sevinir,

hələ saralmayan,

qürurlanan

yarpağı sevinir

kəndimin...

Orda gecələrin

aydı qonağı...

hələ günəşinin

var parlamağı...

Bir ildir igidlərimin

qanı ilə sivarılsa da

bir ildir ciyərimiz

parça parça olsa da...

azaddır torpağım,

azaddır kəndim,

Şükürlər olsun!

Şəhidlərimin hər

ayaq izlərinə,

tökülən qanlarına...

gedib orda səcdə

etmək istəyirəm...

Məkkəm, Mədinəmdir

Şəhid qanı ilə dolan torpağım!..

Alnımı qoyacağım möhür

donan şəhid qanıdır...

O şəhidlərim ki, bu gün

Azərbaycanımı bütün

Dünyaya tanıdır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sənədli filmlər əslində daha qalıcıdır, çünki onlar bədii təxəyyülün deyil, tarixin məhsulu, reallığın məhsuludur.

Haqqında danışacağımız rejissor da sənədli filmlərin ustadı sayıır.

Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi, kinorejissoru Cahangir Zeynallı 13 oktyabr 1949-cu ildə Bakıda anadan olub. ÜDKİ-nun rejissorluq fakültəsində təhsil alıb (1970-1975). 1975-ci ildən “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında işləyir.

Azərbaycan kino sənətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə 18 dekabr 2000-ci ildə Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülüb.

2024-cü ildə Nizami Kino Mərkəzində Cahangir Zeynallının anadan olmasının 75 illiyinə həsr olunmuş yaradıcılıq gecəsi keçirilib

Filmoqrafiya

- 20 yanvar

- Arzuya doğru

- Azərbaycan SSR

- Azərelektromaş

- Dostlar görüşəndə

- Dostların görüşü

- Dostların gözü ilə

- Əbədi iz

- Əbədiyyət yolu

- Əlaqə

- Əsrin kontraktı

- Fikrət Əmirov

- Firəngiz Əlizadə. Lüsern-99

- İlişdim

- Jonqlyor

- Özünü ifşa

- Nə haqla?

Çəkdiyi filmlər tez-tez efirlərdə görünür, demək ki, tarixdə qalıcıdırlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.10.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

QƏDİM XALQ MAHNISINI DİNLƏYƏRKƏN

Oymaq-oymaq, qarış-qarış

Gəzmişəm Azərbaycanı.

Qismət olmadı bircə tək

Görəmmədim Zəngilanı.

Ay ana, ana,

Deyirəm yana-yana:

Gedəmmədim Zəngilana.

Gedəmmirəm nə Ağdama,

Nə Şuşaya, nə Laçına.

Yağı gəldi yarasatək,

Ürəyimin yarası tək,

Ürəyimin yarısı tək.

Qarabağ boyanıb al qana

Ay ana, ana.

Taleyimiz, demə, buymuş,

Düşmən yaman tələ qurmuş,

Elimizi viran qoymuş.

Atlarımız yəhərsizmiş,

Üzəngisiz, kəmərsizmiş,

Maşınımız təkərsizmiş,

Əsgərimiz təpərsizmiş,

Sərhədimiz çəpərsizmiş.

Yurdumuz Kəlbəcərsizmiş,

Ana, deyim, dilim yansın,

Sənin oğlun hünərsizmiş.

özlərimdən küsmə, ana,

Övladından bezmə, ana,

Ümidini üzmə, ana.

Lap az qalıb, görəcəksən,

Sevinəcək, güləcəksən.

Bunu özün görəcəksən,

Öz gözünlə görəcəksən,

Atlarımız yəhərlidir,

Üzəngili, kəmərlidir,

Əsgərimiz təpərlidir,

Ana, məndən arxayın ol,

Sənin oğlun hünərlidir.

Ay ana, ana,

Günləri sana,

Mən gedəcəm Zəngilana.

Gedəcəm axı...

Gedəcəm axır...

              21 may 2001

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.10.2025)

Azərbaycan İncəsənət Məktəbinin təşəbbüsü, Azərbaycan Respublikasının Elm və Təhsil Nazirliyi, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən Mədəni və Yaradıcı Sənayelərin İnkişaf Mərkəzi, Azərbaycan Teatr Xadimləri ittifaqı və “Emedia Group” media təşkilatının birgə təşkilatçılığı ilə 2026-cı il 10–17 mart tarixlərində Bakıda "2-ci Uşaq Teatrı Festivalı" keçiriləcəkdir. Tədbir Milli Teatr Gününün 153-cü ildönümünə həsr olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Azərbaycan İncəsənət Məktəbindən verilən məlumata görə, festival 6–14 yaş arası uşaqlar üçün nəzərdə tutulub və Azərbaycanla yanaşı, müxtəlif xalqların nağıllarının səhnə dili vasitəsilə təqdim olunmasını, bu nağılların müasir uşaqların düşüncə tərzinə uyğun şəkildə canlandırılmasını məqsəd kimi müəyyən edir.

Layihənin rəhbəri Fərid Bağırov, ideya müəllifi isə Tural Əliyevdir. Onların rəhbərliyi və yaradıcılıq yanaşması sayəsində festivalın proqramı uşaqların teatr sənətinə marağını artırmaq, onların estetik zövqünü formalaşdırmaq və yaradıcılıq potensialını üzə çıxarmaq məqsədi daşıyır.

Festival çərçivəsində uşaqlar nağıl qəhrəmanlarını canlandıraraq həm əyləncəli, həm də maarifləndirici səhnə çıxışları ilə tamaşaçı qarşısına çıxacaqlar. Tədbir iştirakçılara komanda ruhunda çalışmağı, səhnə mədəniyyətini və özünüifadə bacarıqlarını inkişaf etdirmək imkanı yaradır.

Bu il festivalın ən mühüm yeniliklərindən biri inklüziv iştirak modelinin tətbiqidir. Belə ki, həssas kateqoriyaya aid uşaqlar da festivalda yer alacaq, digər iştirakçılarla birgə səhnəyə çıxaraq öz istedad və bacarıqlarını nümayiş etdirmək imkanı əldə edəcəklər. Bu təşəbbüs inklüziv mədəniyyətin təşviqinə, bütün uşaqların bərabər iştirak hüququnun təmininə və onların cəmiyyətə inteqrasiyasına xidmət edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Kamil Şahverdinin "Bir daha himnimiz barədə" adlı məqaləsi  təqdim edilir.

DƏRGİDƏ KİTAB

KAMİL ŞAHVERDİ

BİR DAHA HİMNİMİZ HAQQINDA

II yazı

Azərbaycan Respublikası XX əsrdə ikinci dəfə müstəqilliyini elan etdi.

1991-ci il avqustun 30-da Ali Sovetin növbədənkənar sessiyasında gərgin müzakirələrdən sonra "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında" Bəyannamə qəbul olundu. Bəyannamədə Azərbaycan Rrspublikasının 1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi olduğu qeyd olunmuşdu.

Ali Sovetin "Azərbaycan Respublikasının Dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında" Bəyannaməsi  tezliklə reallaşacaq tarixi bir hadisənin-müstəqilliyimizin sübutu idi. Yaxın zamanda Azərbaycanın müstəqilliyinə qovuşacağına heç kimdə şübhə yeri qalmamışdı. Müstəqillik haqqında Bəyannamədə Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi olması haqqında müddəa əksəriyyətdə əminlik yaratmışdı ki, dövlət atributlarının qəbulunda da varisliyə əməl olunacaq.  Artıq üçrəngli bayrağımız qürurla hər yerdə dalğalanırdı. Lakin Ali Sovetin komissiyası ADR Dövlət himninin təsdiqi haqqında heç bir sənədin olmaması səbəbindən "Azərbaycan marşı" ilə bağlı yekdil rəyə gələ bilmirdi. Ona görə də Azərbaycan sovet himninin ən yaxşı mətni üçün müzakirələr davam edirdi. Demək olar ki, hər həftə, bəzən həftədə iki-üç dəfə komissiya üzvləri yığışaraq gah bəstəkarlarla, gah şairlərlə, gah da rəssamlarla müzakirələr aparırdı. Çünki Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti "Azərbaycan Respublikasının Dövlət himninin ən yaxşı mətni və Dövlət gerbinin ən yaxşı eskizi üçün" komissiya yaratmışdı. Komissiyanın sədri Fazıl Muradəliyev Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Azərbaycan marşı"nın Dövlət himni kimi qəbul olunmasının tərəfdarı idi. Bu barədə o həm komissiyanın iclaslarında, həm də şəxsi söhbətlər zamanı dəfələrlə fikrini bildirmişdi. Ancaq movcud komissiya Azərbaycan sövet himninə ən yaxşı mətn seçmək üçün yaradıldığına görə bir çox prosedur çətinliklər yaranmışdı. Fazil Muradəliyev komissiyanın mahiyyətində dəyişikliklər etmək üçün dəfələrlə Ali Sovetin rəhbərliyinə müraciət etmişdi. Lakin bu müraciətlər heç bir nəticə verməmişdi.

Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 1991-ci il 30 avqust tarixli Bəyannaməsindən sonra ölkədə siyasi-içtimai durum çox gərgin idi. Ölkənin taleyini düşünən hər kəs yaxşı anlayırdı ki, şimaldan ciddi təzyiqlər durmadan artır. Hər an təxribatlar törədilə bilər. Qarabağda məkrli planlar işə salınır, Azərbaycanın müstəqilliyinə gedən yoluna maneələr yaradılmasına ciddi cəhdlər göstərilirdi. Şimal qonşumuz Bakıda və bölgələrdə tərəfdarlarını səfərbər etmək üçün addımlar atırdı. Hakimiyyətdə olanların çoxu mövqelərini, vəzifələrini itirməmək üçün müstəqilliyin qazanılmasına ciddi müqavimət göstərirdilər. Siyasi vəziyyətin gərginliyini bərdad hala düşmüş iqtisadi durum daha da artırırdı. İqtisadi əlaqələr tamamilə dağılmış, məhv olmuşdu. Fabriklər, zavodlar, iri müəssisələr fəaliyyətini dayandırmaq məcburiyyətində idi. İnsanlar iş yerlərini itirirdilər. Ancaq bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, Azərbaycan xalqı müstəqilliyinə qovuşmaq kimi müqəddəs arzusunun reallaşacağı günü səbrsizliklə gözləyirdi və bu yolda hər cür çətinliyə dözməyə hazır idi. O tarixi günün lap yaxında olduğunu hər kəs hiss edirdi.

1991-ci il oktyabrın 8-də Ali Sovetin növbədənkənar sessiyası işinə başladı. Dörd gün ərzində gərgin müzakirələr aparıldı. Nəhayət, "Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyinin bərpası haqqında" Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 1991-ci il 30 avqust tarixli Bəyannaməsini əsas götürərək, 1991-ci il 18 oktyabrda "Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktı qəbul edildi.

Konstitusiya Aktının lehinə Ali Sovetin 360 deputatından 231 nəfər səs verdi. Qalan deputatlar ya bu tarixi sessiyaya qatılmadı, ya da müstəqilliyimizin əleyhinə səs verdi.

Qəbul olunan Konstitusiya Aktının 2-ci maddəsində deyilir:

"Azərbaycan Respublikası 1918-ci il mayın 28-dən 1920-ci il aprelin 28-dək movcud olmuş Azərbaycan Demokratik Respublikasının varisidir".

Beləliklə, XX əsrdə Azərbaycan xalqı ikinci dəfə müstəqilliyini qazandı. Qürur və fərəh hissiylə, sevinclə vətəndaşlarımız bir-birini təbrik edirdi. Bu tarixi anın xoşbəxtliyini yaşamaq, həqiqətən də, hər kəsin həyatında ən şərəfli gün kimi yaddaşlara həkk olundu.

1991-ci il dekabrın 29-da ümumxalq referendumunda əhalinin 95%-i səsvermədə iştirak edərək ölkənin müstəqilliyinə, suverenliyinə və istiqlaliyyətinə səs verdi.

Milli Şuranın yaranışı zərurət idi.

Azərbaycan müstəqilliyini elan etdikdən sonra Rusiya artıq düşmən mövqeyini gizlətmədən ölkəmizə qarşı açıq-aşkar siyasi, iqtisadi təzyiqlərini artırırdı. Qarabağda erməni separatçılarına hər cür dəstək göstərməklə ərazilərimizin işğalı planını gerçəkləşdirirdi. İqtisadi böhran yaratmaqla ölkəmizi xaosa sürükləyirdi. Belə bir gərgin vəziyyətdə qanunvericilik orqanında vacib qanunların qəbulunu tezləşdirmək üçün ölkə hakimiyyəti və müxalif qüvvələr Milli Şura yaradılması haqqında razılıq əldə etdilər. Bununla bağlı Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Milli Şurası haqqında Konstitusiya Qanunu qəbul edildi. Bu Konstitusiya Qanunu  30 oktyabr 1991-ci ildə o dövrdə Prezident Ayaz Mütəllibovun imzası ilə qüvvəyə mindi.

1991-ci il noyabrın 26-da Azərbaycan Respublikası Ali Soveti "Azərbaycan Respublikasl Ali Soveti Milli Şurasının təşkil edilməsi haqqında" qərar qəbul etdi. Qərarı Ali Sovetin sədrinin birinci müavini Ziyad Səmədzadə imzaladı.

XII çağırış Azərbaycan Ali Sovetinin 360 xalq deputatından 50 deputat paritet əsaslarla Ali Sovetin Milli Şurasının üzvü seçildi. 50 xalq deputatından 25-i kommunistlərdən ibarət, yəni hakimiyyət nümayəndələri olan "Kommunist bloku"nun (komblok), 25-i isə "Müstəqil Azərbaycan" Demokratik blokunun (demblok) nümayəndəsi idi.

"Komblok"dan olan deputatlar:

1.  Afiyyədin Cəlil oğlu Cəlilov

2. ⁠Arif Qafar oğlu Rəhimzadə

3. ⁠Elmira Mikayıl qızı Qafarova

4. ⁠Fərrux Məmmədnəbi oğlu Zeynalov

5. ⁠Hicran Vasif oğlu Kərimli

6. ⁠İnqilab Adil oğlu Nadirov

7. ⁠İsmayıl Qəhrəman oğlu Şıxlı

8. ⁠Kamran Həbib oğlu Rəhimov

9. ⁠Mürvət Nurəli oğlu Əliyev

10. ⁠Nadir Xudaverdi oğlu Mehdiyev

11. ⁠Rauf Əbdüləli oğlu İsmayılov

12. ⁠Səlvər Rza oğlu Aslanov

13. ⁠Sultan İsrafil oğlu Məmmədov

14. ⁠Şaitdin Sərdar oğlu Əliyev

15. ⁠Şirin Qasım oğlu Hacı Kərimov

16. ⁠Tapdıq Cəlal oğlu Kamalov

17. ⁠Telman Fərzəli oğlu Əliyev

18. ⁠ Tofiq Müseyib oğlu Əzizov

19. ⁠Tofiq Qasım oğlu Köçərli

20. ⁠Tofiq Tağı oğlu Qasımov

21. ⁠Vahid Qazıməmməd oğlu Əhmədov

22. ⁠Vladimir Vasili oğlu Timoşenko

23. ⁠Xanlar Əliş oğlu Məmmədov

24. ⁠Xeyrulla Salman oğlu Əliyev

25. ⁠Ziyad Əliabbas oğlu Səmədzadə

"Demblok"dan olan deputatlar:

1. Arif Mustafa oğlu Hacıyev

2. ⁠Bəxtiyar Mahmud oğlu Vahabzadə

3. ⁠Cümşüd Qurban oğlu Nuriyev

4. ⁠Etibar Səlidar oğlu Məmmədov

5. ⁠Ədalət Vilayət oğlu Rəhimov

6. ⁠Firudin Ağası oğlu Cəlilov

7. ⁠Füzuli Məmməd oğlu Axundov

8. ⁠Hacıbaba Sadiq oğlu Əzimov

9. ⁠İbrahim Məşədi Hilal oğlu İbrahimov

10. ⁠İsa Yunis oğlu Qəmbərov

11. ⁠İxtiyar Əlibaba oğlu Şirinov

12. ⁠Məryəm Daməd qızı Həsənova

13. ⁠Mətləb Əzizulla oğlu Mütəllimov

14. ⁠Mirmahmud Mirəli oğlu Fəttayev

15. ⁠Mürşüd Əsəd oğlu Məmmədov

16. ⁠Nəcəf Adil oğlu Nəcəfov

17. ⁠Ramiz Məmmədəli oğlu Fətəliyev

18. ⁠Rəhim Həsən oğlu Qazıyev

19. ⁠Sabir Xudu oğlu Rüstəmxanlı

20. ⁠Sülhəddin Bayram oğlu Əkbərov

21. ⁠Şadman Bəhlul oğlu Hüseynov

22. ⁠Tahir Yunis oğlu Əliyev

23. ⁠Tamerlan Yelmar oğlu Qarayev

24. ⁠Tofiq Məsim oğlu Qasımov

25. ⁠Yusif Səməd oğlu Vəkilov

Mili Şura yeni komissiya yaratdı.

Milli Şura 1991-ci il noyabrın 29-da ilk iclasını keçirməklə fəaliyyətə başladı. Növbəti iclaslarda, daha dəqiq desək, 6 dekabr 1991-ci ildə  Milli Şuranın daimi komissiyaları, o cümlədən Təhsil, elm, mədəniyyət və din məsələləri komissiyası formalaşdırıldı. Təhsil, elm, mədəniyyət və din məsələləri daimi komissiyasının sədri Firudin Cəlilov seçildi.

Yeni yaradılmış komissiya müstəqilliyini elan etmiş Azərbaycan Respublikasının dövlət atributlarının-himnin və gerbin (üçrəngli bayrağımız 5 fevral 1991-ci ildə dövlət bayrağı kimi rəsmən təsdiq edilmişdi) təsdiq olunması üçün müzakirələri yekunlaşdıraraq, komissiyanın qərarını parlamentdə səsverməyə çıxarmağı prioritet məsələ kimi qarşıya qoymuşdu. Müzakirəsinə bir müddət fasilə verilmiş himn məsələsi yenidən gündəmə gəldi. Yeni komissiya ilk olaraq 28 mart 1991-ci ildə Ali Sovetin Rəyasət Heyətinin qərarı ilə yaradılmış Dövlət himninin ən yaxşı mətni və Dövlət gerbinin ən yaxşı eskizi üçün yaradılmış komissiyanın gördüyü işlərlə və gəldiyi nəticələrlə yaxından tanış oldu. Həmin komissiyanın sədri Fazil Muradəliyev yeni yaradılmış komissiyaya görülən işlər haqqında ətraflı məlumat verdi. Bəstəkarlar, şairlər və rəssamlarla görüşlərin, müzakirələrin aparılması üçün vaxt təyin olundu. Komissiya 28 may 1992-ci il tarixinə qədər işləri yekunlaşdırmalı və dövlət atributlarının səsverməyə çıxarılaraq təsdiq edilməsini təmin etməyi planlaşdırmışdı.

"Koroğlu" operasının uvertürası himn ola bilərdi.

Bu ərəfədə məlum oldu ki, Xalq Cəbhəsinin sədri Əbülfəz Elçibəy  Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Koroğlu" operasının uvertürasının himn kimi təsdiq olunmasını təklif etməyi planlaşdırır. Məlum məsələdir ki, o dövrdə Xalq Cəbhəsi istənilən məsələyə müdaxilə etmək, qərar və qanunların qəbuluna təsir etmək imkanlarına malik idi. Əbülfəz Elçibəy belə bir təklif irəli sürərsə, bu təklifin reallaşması heç də çətin olmayacaqdı. Mən Əbülfəz Elçibəylə görüşmək qərarına gəldim. Çünki əgər həqiqətən, belə bir təklif olacaqdısa, onda bizim illərlə gördüyümüz işlər, apardığımız mücadilə heçə enmiş olardı. Xalq Cəbhəsinin qərargahı o dövrdə indiki Nəriman Nərimanov prospektində (keçmiş Sovet küçəsində) Məktəbəqər Pedaqoji Texnikumda yerləşirdi. Gəldim ora və Əbülfəz bəylə görüşə nail oldum. Biz hələ meydan hərəkatından tanış idik və sonrakı illərdə də ara-sıra görüşürdük. Əbülfəz bəyə himn məsələsi ilə bağlı gəldiyimi söylədim. Görüşümüz bir saatdan artıq davam etdi. Mən himnlə əlaqədar görülən işlər haqqında məlumat verdim. Çox gərgin proseslərdən keçmiş və 70 il sovet hakimiyyətinin unutdura bilmədiyi "Azərbaycan marşı"nı bu gün hər bir azərbaycanlının qürur, şərəf, fəxarət hissi ilə sevə-sevə oxumasından danışdım. Görkəmli bəstəkar Aydın K. Azimin himnlə bağlı mövqeyini izah etdim. Əbülfəz bəy məni maraqla dinləyirdi. Dediklərimin hamısını "təbii, təbii" deyərək rəğbətlə qarşıladı. Fikirlərimlə tam razı olduğunu bildirdi. Amma…

Əbülfəz Elçibəy:

"Koroğlu" operasının uvertürası xalqımızın azadlıq, müstəqillik uğrunda apardığı mübarizənin simvoludur. Biz uvertüranın sədaları altında bu yola çıxmışıq. Üzeyir bəyin uvertürası xalqımızı azadlığı, müstəqilliyi uğrunda mübarizəyə ruhlandırdı və şükür Allaha ki, buna nail olduq. İndi bizim qarşımızda daha böyük və çətin işlər var. Biz kağız üzərində azadlığımızı, müstəqilliyimizi qazanmışıq. İndi vacibdir ki, bunu kağız üzərindən həyatımıza da keçirək, həyatımızda da reallaşdıraq. Bu, çox çətin və uzun yoldur. Əsas mübarizə hələ qabaqdadır. "Koroğlu" operasının uvertürasının missiyası hələ bitməyib. Ona görə düşünürəm ki, uvertüranı himn kimi qəbul etmək doğru olar. Bu, mənim şəxsi fikrimdir. (Əbülfəz bəy bunu xüsusi olaraq bir neçə dəfə vurğuladı-K. Ş.) Bilirəm ki, Milli Şurada komissiya himni müzakirə edir. Ondan əvvəl Ali Sovetdə komissiya yaradılmışdı, orda da müzakirələr aparılıb. Bəzi bəstəkarlar və şairlər yeni himn yazmaq istəyirlər. Bunların hamısından xəbərim var. Mən də öz təklifimi vermək istəyirəm, qoy müzakirə etsinlər".

Mən Əbulfəz bəyə söylədiklərinin hamısı ilə tam razı olduğumu biıdirdim. Ancaq uvertüranın himn üçün yaramadığı haqqında fikrimi əsaslandırmağa çalışdım. "Koroğlu" operasının uvertürasının yalnız azadlıq, müstəqillik uğrunda mübarizəmizin simvolu deyil, həm də 1930-cu illərin sonundan bu günə qədər ən çətin, ən ağır, ən dəhşətli vaxtlarda millətimizin milli varlığının qorunmasında əvəzsiz rolu olduğunu qeyd etdim. Həm Güneydə, həm  Quzeydə Üzeyir bəyin uvertürasının millətin, xalqın özünü qoruyub saxlamasına xidmətindən danışdım. Bildirdim ki, bütün bunlara görə uvertüranın xalqlmız, millətimiz üçün əhəmiyyəti daha böyükdür, daha ucadır.

Əbülfəz bəy fikirlərimi maraqla dinləyirdi. Hətta təklif etdi ki, uvertüra haqqında düşüncələrimi qələmə alım. Bununla yanaşı, o, uvertüranı himn kimi müzakirələrə təklif etmək fikrində israrlı idi. Mən həm buna görə, həm də söhbətimizin uzun çəkməsindən narahatlıq keçirirdim.  Çox həyəcanlı idim. Düşünürdüm ki, görüşümüz nəticəsiz başa çatacaq. Otağın qapısı da tez-tez açılırdı. Mən qapıda kimin olmasını görməsəm də, Əbülfəz bəyin "bir az gözləyin" işarəsini aydın görürdüm. Hər dəfə qapı açılanda həyəcanım daha da artırdı ki, kimsə vacib, təcili bir iş üçün gələr və Əbülfəz bəylə söhbətimiz yarımçıq qalar. Ona görə sonuncu arqument kimi söylədim ki, görkəmli bəstəkarımız Aydın K. Azim təkidlə bildirir, "Azərbaycan marşı" formasına, quruluşuna, mahiyyətinə, emosionallıq dərəcəsinə görə əsil himndir. Üzeyir bəy bu əsəri himnin bütün janr xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq yazıb. "Azərbaycan marşı" himn standartlarına tam uyğundur. Onu da əlavə etdim ki, "Müstəqillik haqqında" Konstitusiya Aktında da qeyd olunub ki, Azərbaycan Respublikası 1918-1920-ci illər mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisidir. Bayrağımız təsdiq olunubsa, himnimiz də təsdiq olunmalıdır. Əbülfəz bəy bildirdi ki, bayrağımız Cümhuriyyət vaxtı rəsmən qəbul olunduğuna görə təsdiqində heç bir problem olmadı. Himnin təsdiqi ilə bağlı isə heç bir sənəd yoxdur.

Söhbətimiz uzandıqca mənim həyəcanımın dərəcəsi də artırdı. Gözləmədiyim halda Əbülfəz bəy söylədi:

"Mən Aydın bəyin (Aydın K. Azim-K. Ş.) fikirlərinə hörmətlə yanaşıram. Aydın bəy görkımli bəstəkar və böyük alimdir. Onun fikirləri olduqca qiymətlidir. Əgər o təkid edirsə, demək ki, haqlıdır. Siz gərək nəzərə alasınız ki, Azərbaycan sovet himninin keçməsini istəyən ciddi qüvvələr var. "Azərbaycan marşı"nı təsdiqləmək asan olmayacaq. Azərbaycan sovet himni Üzeyir bəyin gözəl əsərlərindən biri olsa da, ideoloji baxımdan onu himn kimi saxlamaq doğru olmaz. Mən sovet himninin keçməməsi üçün uvertüranı təklif etmək qərarına gəlmişəm. Bilirəm ki, hakimiyyətdə olanlar  sovet himnini saxlamaq  üçün necə canfəşanlıq edirlər. Əminəm ki, biz uvertüranı təklif etsək, onun əleyhinə çıxmazlar. Bu gün səndən Aydın bəyin arqumentlərini eşidəndə onun haqlı olduğuna əmin oldum. Düşünürəm ki, Milli Şurada da bunu dəyərləndirərlər".

         Mən sevincimdən tez ayağa durub, Əbulfəz bəylə sağollaşıb  otaqdan çıxdım. Otağın qarşısında xeyli insan toplaşmışdı. Heç kimin üzünə baxmadan tələsik binanı tərk etdim. Telefon avtomatı tapıb Aydın müəllimə zəng etdim. Şəhərdə görüşdük və mən Əbülfəz bəylə olan söhbətimizi Aydın müəllimə danışdım. Həmin gün sanki çiyinlərimdən ağır yük götürülmüşdü. Çox sevincli və fərəhli idim.

"Azərbaycan marşı" növbəti sınaqla üz-üzə.

Bu dövrdə artıq komissiyanın işində də bir müəyyənlik formalaşmışdı. Komissiya üzvlərinin əksəriyyəti "Azərbaycan marşı"nı himn kimi səsverməyə çıxarıb təsdiqləmək fikrində idi. Sovet himninin tərəfdarları komissiyada, demək olar ki, yox idi. Milli Şurada "Komblok" və Ali Sovetin bir çox deputatları sovet himninin keçəcəyinə əmin idilər. Milli Şuraya düşməyən deputatların səlahiyyəti saxlanmışdı. Onlar istənilən mövzunun müzakirəsində məşvərətçi səslə iştirak edə bilirdilər. Ona görə də həm bu səbəbdən, həm də hakimiyyətdəki dayaqlarına arxalanaraq "komblok"da belə bir əminlik yaranmışdı. Komissiyanın növbəti iclaslarının birində Firudin Cəlilov maraqlı bir təkliflə çıxış etdi. O, komissiya sədri kimi təklif etdi ki, "Azərbaycan marşı"nı himn kimi səsverməyə təklif etmək üçün sənətkarlardan ibarət işçi qrupu yaradılsın. İşçi qrupuna Bəstəkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin birinci katibi Tofiq Quliyev, görkəmli bəstəkar Cövdət Hacıyev, "Azərbaycan marşı"nın bərpaçısı Aydın K. Azim, şairlərdən Vaqif Səmədoğlu və Vaqif Cəbrayılzadə daxil edilsin. İşçi qrup əsəri müzakirə etsin və yekun variantı komissiyaya təqdim etsin. Komissiya da öz növbədində "Azərbaycan marşı"nı səsverməyə çıxarsın.  Əvvəlki komissiyanın sədri Fazil Muradəliyev də bu təklifi dəstəklədi. Məncə, hər iki komissiyanın rəhbərləri birlikdə bu qərara gəlmişdilər. Komissiyanın növbəti iclasında Aydın K. Azim, Vaqif Səmədoğlu və Baqif Cəbrayılzadə iştirak edirdilər. Tofiq Quliyev və Covdət Hacıyev dəvət olunsalar da, müzakirələrə qatılmamışdılar. Buna baxmayaraq, Firudin Cəlilov işçi qrupun yaradılması haqqında təklifini elan etdi. Məlum idi ki, Tofiq Quliyev bu qrupda iştirak etməyəcək. Çünki, o öz variantı ilə müsabiqədə iştirak edirdi. Covdət Hacıyev isə səhhəti ilə bağlı müzakirələrə qatıla bilməmişdi.

Milli Şuranın Təhsil, elm, mədəniyyət və din mədələləri komissiyasının bu təklifi Bəstəkarlar İttifaqında birmənalı qarşılanmadı. Şairlər arasında da bu təklifə etiraz edənlər oldu. Çünki həm bəstəkarlar, həm də şairlər arasında himn müsabiqəsində öz variantıarı ilə iştirak etmək istəyənlər var idi. Yaradılmış işçi qrup isə dəfələrlə görüşərək "Azərbaycan marşı"nı təkrar-təkrar nəzərdən keçirirdi. İşçi qrupun birgə səyi nəticəsində mətndə iki cüzi, amma önəmli dəyişiklik edildi. Birinci düzəliş haqqında yazının əvvəlki hissədində məlumat vermişəm.

"Sənə hər dəm can qurban" misrası "Sənə hər an can qurban" kimi qeyd olunub. "dəm" sözü "an" sözü ilə əvəzlənib. Çünki ifa olunanda "hərdən" kimi səslənə bilərdi.

İkinci dəyişiklik isə o oldu ki, "Sənə bir çox məhəbbət" misrasının "Sənə min bir məhəbbət" kimi yazılması təklif olundu. Bu misrada "bir çox" sözləri "min bir" sözləri ilə əvəzləndi. Birinci dəyişikliyi Aydın K. Azim, ikinci dəyişikliyi isə şairlər təklif etdi. Hər iki dəyişiklik razılıqla qarşılandı.

Komissiyanın işində vacib məsələlərdən biri də “Azərbaycan marşı”nın sözlərinin müəllifini müəyyən etmək idi. Çünki bu həssas məsələ tez-tez qaldırılır və mətnin Əhməd Cavada aid olması ilə bağlı faktların ortaya qoyulması tələb olunurdu. Əksəriyyət sözlərin Əhməd Cavada aid olmasına əminliyini bildirsə də, bunu sübut edəcək sənəd tapılmırdı. Arxivlərdən, Əlyazmalar fondundan, Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutundan da  təsdiqləyici  fakt, sübut, sənəd təqdim olunmamışdı. “Azərbaycan marşı”nın ilk dəfə 1965-ci ildə Türkiyədə nəşr olunmasına, 70 il ərzində mühacir həyatı yaşamağa məhkum edilmiş görkəmli şəxsiyyətlərimizin, düşüncə adamlarımızın xidmətləri sayəsində bu əsərin gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanmasına nail olduqlarına görə Azərbaycan Kültür Dərnəyi ilə əlaqə yaradıldı. Komissiyanın sədri Firudin Cəlilov onlarla müntəzəm qaydada məsləhətləşmələr aparırdı. “Azərbaycan marşı”nın sözlərinin Əhməd Cavadın adıyla bağlılığının haradan qaynaqlandığı haqqında yazının növbəti hissəsində geniş və ətraflı məlumat verərəm. Bu çox vacib və önəmli məsələyə aid bildiklərimi, topladığım faktları diqqətinizə çatdıracağam. Hələ ki, Bakıda gedən mücadilənin təfərrüatına nəzər salaq.

"Azərbaycan marşı" körpə uşaqların və məktəblilərin də sevgisini qazanmışdı.

Biz, "Azərbaycan marşı"nın himn kimi təsdiq edilməsini arzulayan bir qrup gənc qərara gəldik ki, orta məktəblərdə və uşaq bağçalarında eksperiment keçirək. Belə ki, məktəb və bağçalarda musiqi dərsi deyən tanışlarımızdan xahiş etdik ki, uşaqlara Azərbaycan sovet himnini və "Azərbaycan marşı" nı bir neçə dəfə dinlətsinlər. Sonra onların hansı əsəri necə qavramaları və reaksiyaları haqqında bizə məlumat versinlər. Təxminən 10 məktəb və o qədər də uşaq bağçasında tanıdığımız müəllimlər hər iki əsəri uşaqlara bir neçə dəfə dinlədirlər.  Bir neçə gündən sonra müəllim tanışlarımızın hamısı bizi heyrətləndirəcək məlumatlarla geri göndü. İnanıımaz idi. Bütün müəllimlər bir nəfər kimi qeyd etdilər ki, bir necə dəfə dinləyəndən sonra uşaqlar "Azərbaycan marşı" nı əzbərdən və sevə-sevə oxuyurdular. Bu, qeyri-adi bir hadisə idi. İki-üç dəfə dinləyəndən sonra uşaqların sözləri və musiqini əzbərdən oxuması bizi heyrətləndirmişdi. Üzeyir bəyin "Azərbaycan marşı" uşaqdan-böyüyə bütün millətin qanına hopmuşdu. Bu əsər ana laylası qədər doğma, əziz, halal idi hamıya. Mən bu eksperiment haqqında o vaxtlar Ali Sovetdə işləyən Gülnarə Qurbanovaya (Şıxəli Qurbanovun qızı) danışmışdım. O da çox heyrətlənmişdi buna.

Bir neçə gündən sonra Dovlət Teleradio Verilişləri Şirkətinin həyətində Gülnarə xanımla qarşılaşdım. Mən onda AzTV-də işləyirdim. Gülnarə xanım biıdirdi ki, sabah sizin sədrin otağında komissiya üzvləri ədəbiyyat xadimləri və şairlərlə görüşəcək. Mütləq sən də iştirak edərsən. Növbəti gün günorta saatlarında həmin vaxt Dövlət Teleradio Şirkətinin sədri təyin olunmuş Elşad Quliyevin kabinetinə yığışdıq. Komissiya üzvlərindən başqa görüşdə Bəkir Nəbiyev, Cabir Novruz, Aslan Aslanov, Qasım Qasımzadə, Fikrət Qoca, Nəriman Həsənzadə, Yaşar Qarayev, Vaqif Cəbrayılzadə də iştirak edirdi. Elan olundu ki, tezliklə himn üçün təqdim olunmuş dörd əsərə içtimai dinləmə keçiriləcək. Tofiq Quliyev sovet himnini, Vasif Adıgözəlov "Koroğlu" operasından And xorunu, Musa Mirzəyev "Ey Vətən" xorunu və Aydın Əzimov (Aydın K. Azim) "Azərbaycan marşı"nı təqdim edəcək. Ədəbiyyatçılar və şairlər sovet himninin hansı sözlərlə ifa olunacağı ilə maraqlandılar. Komissiya üzvləri bildirdi ki, hələ münasib mətn seçilməyib. Mübahisə yarandı ki, mətn seçilməyibsə, niyə içtimai dinləməyə çıxarılır? Komissiya işi yekunlaşdırmaq lazım olduğunu dəfələrlə vurğulasa da, ədəbiyyat xadimləri bunun doğru olmadığını qeyd edirdilər. Vəziyyət getdikcə gərginləşirdi. Vaqif Cəbrayılzadə əsəbi halda söylədi ki, biz niyə özümüzü dağa-daşa salırıq? Nəyə və kimə lazımdı bu? Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan Demoktatik Respublikasının himnini yazıb, bizə miras qoyub. Vaqif Səmədoğlu və bəstəkar Aydın Əzimovla biz "Azərbaycan marşı" üzərində diqqətlə işləmişik. Himnimiz hazırdır. Səsə qoyun, qəbul edin, bitsin bu iş. Nə qədər olar, eyni fikirləri hər dəfə müzakirə edirik, sonra dağılışıb gedirik. Artıq buna heç bir əsəb dözmür. Bir addım belə irəliləyə bilmirik. Bizə mane olan nədir?..

Vaqif Cəbrayılzadənin əsəbi  çıxışından sonra Yaşar Qarayev söz aldı. Ədəbiyyatşünas alim Yaşar Qarayev bildirdi ki, "Azərbaycan marşı"nın sözlərinin müəllifi Əhməd Cavad olmasını təsdiqləyən rəsmi sənəd yoxdur. Biz himni qəbul edirik, amma söz müəllifinin kimliyini hələ də tapa bilməmişik. Azərbaycanda heç bir sənəd, dəlil, sübut yoxdur. Düzdür, mətn Əhməd Cavadın dilinə, üslubuna çox yaxındır. Ancaq nə əlyazma, nə də bu haqda başqa bir məlumat əldə olunmayıb. Türkiyəyə müraciət etmişik, orda arxivlərdə axtarılır. Bəkir Nəbiyev də Yaşar Qarayrvin fikirlərini dəstəklədi. Vaqif Cəbrayılzadə yenidən söz alaraq bildirdi ki, mətnin Əhməd Cavada aid olmasında qətiyyən şübhə yoxdur. Onun dilidir, onun üslubudur. Komissiya sədri Firudin Cəlilov bildirdi ki, biz də Türkiyədəki dostlala əlaqə saxlamışıq. Onlar da bu işlə məşğuldurlar. Ümid edirik ki, tezliklə bu məsələyə aydınlıq gətiriləcək.

Gülnarə Qurbanova görüş iştirakçılarına müraciət edərək bildirdi ki, bizim gənclər maraqlı bir iş görüblər. İcazənizlə Kamil Şahverdiyevə söz verək, ətrafll danışsın. Mən bizim məktəb və bağçalarda keçirdiyimiz eksperiment haqqında məlumat verdim. Hamı məni maraqla dinləyirdi. Aslan Aslanov mənim çıxışımdan sonra söylədi ki, biz gənclərimizin istəyinə hörmətlə yanaşmalıyıq. Onlar bu ölkənin gələcəyidir. Qasım Qasımzadə də bizi dəstəklədiyini bildirdi və komissiya üzvlərindən xahiş etdi ki, bunları nəzərə alsınlar. Vaqif Cəbrayılzadə bildirdi ki, xalqımız, gənclərimiz "Azərbaycan marşı"nı artıq himn kimi qəbul edib. Bunu, sadəcə, rəsmiləşdirin, bitsin məsələ.

Görüş müsbət əhval-ruhiyyədə yekunlaşdı, iştirakçılar dağılışmağa başladılar.  Aslan Aslanov qoluma girdi və biz birlikdə həyətə çıxdıq. Aslan müəllim mənə dedi ki, siz nə yaxşı iş görmüsünüz, mən çox fərəhləndim. Afərin sizə.

Bir neçə gündən sonra elan olundu ki, 1992-ci il may ayının 25-də Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında himn üçün təqdim olunmuş əsərlərin içtimai dinlənməsi olacaq. Bəstəkarlar notları filarmoniyada orkestrə təqdim etdilər. Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri məşqlərə başladı.

İçtimai dinləməyə təxminən iki həftə vaxt qalmışdı. Bir gün Aydın K. Azim dedi ki, dünən Cövdət Hacıyevlə telefonda danışmışam. Bu gün məni evinə dəvət edib. Partituraya, klavirə baxmaq istəyir. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, Cövdət Hacıyev bəstəkarlardan yeganə insan idi ki, "Azərbaycan marşı"nın himn kimi qəbul olunmasının tərəfdarı idi. Tək olsa da, onun nüfuzu, aftoriteti, peşəkarlığı çox böyük dəyərə malik idi. Yadımdadır, Dövlət Televiziyasının Səsyazma Evində bəstəkarlarla görüşdə hamı "Azərbaycan marşı"nın əleyhinə çıxış etdi. Xəyyam Mirzəzadə hətta əsəbi halda qapını çırpıb getdi. Bəstəkatların, demək olar ki, hamısı bir nəfər kimi "Azərbaycan marşı"nın himn üçün yaramadığını deyəndə bayaqdan bütün olanları sakitcə dinləyən Cövdət Hacıyev səsini qaldırmadan, aram-aram danışmağa başladı:

"Himn üçün təklif olunan bütün variantlar ayrı-ayrılıqda çox qiymətli əsərlərdir. Onların hər birisi himn olmağa layiqdir. Çünki onlar hamısı böyük müəllimimiz Üzeyir bəyin əsərləridir. Bizim xoşbəxtliyimiz ondadır ki, Üzeyir bəy kimi dahi şəxsiyyıtimiz var. Bizim üzərimizə böyük tarixi və məsuliyyətli missiya düşüb. Dövlətin himnini seçməliyik. Hamınızı diqqətli olmağa dəvət edirəm. Fikir verin, təkıif olunan əsərlər, Aydın Əzimovun təklifindən başqa, bizə çox yaxşı məlumdur. Biz bu əsərləri sevirik, onlarla yaxından tanışıq. Amma Aydın Əzimovun təklif etdiyi əsər bizə məlum deyildi. Bu yaxınlarda biz Üzeyir bəyin bu əsəri ilə tanış olmuşuq. Bu da Aydının xidmətləri sayəsində baş verib. Mən əsəri Aydının redaktəsində bir neçə dəfə dinləmişəm. Qeyd etməliyəm ki, Aydın Əzimov yüksək peşəkarlıqla bu işin öhdəsindən gəlib. Mən onu hələ gənc yaşlarından yaxşı tanıyıram. Rektor olduğum müddətdə  konservatoriyada təhsil alıb. Əsərləri həmişə məndə maraq oyadıb. Bu gün gördüyü işə görə mən Aydın Əzimova dərin təşəkkürümü bildirirəm və ona uğurlar diləyirəm.

Mənim filrimi bilmək istəyirsinizsə, mən Üzeyir bəyin "Azərbaycan marşı"nın himn kimi qəbul olunmasının tərəfdarıyam".

Cövdət Hacıyev danışarkən zalda  tam sakitlik yaranmışdı. Hamı diqqətlə onu dinləyirdi. Canlı klassik, ağsaqqal bəstəkar çıxışından sonra üzrxahlıq edərək iclası tərk etdi. Bu çıxışdan sonra nəsə deməyin yersiz olduğu hamıya məlum idi. Komissiyanı sədri Fazil Muradəliyev iclası yekunlaşdırdı və növbəti müzakirələrin vaxtı haqqında əlavə məlumat veriıəcəyini biıdirdi.

İndi Aydın müəllimlə Cövdət Hacıyevin görüşü çox maraqlı idi. Ustad sənətkarın mövqeyi çox şeyi həll edirdi.  Bir neçə saatdan sonra Aydın müəllimlə Covdət Hacıyevin yaşadığı (Sahil bağı yanında, Rəssamlar İttifaqının yerləşdiyi bina) evə tərəf yollandiq. Aydın müəllim yuxarı qalxdı, mən də Sahil bağında onu gözləyirdim. 2 saatdan artıq gözləməli oldum. Nəhayət, Aydın müəllim qapıda görsəndi. Çox fərəhli idi. İki saat bundam qabaq gördüyümdən tamam fərqli idi. Mən tələsik yaxınlaşdım və səbirsizliklə soruşdum: "Nə oldu, necə oldu, Cövdət müəllim nə dedi?"

Aydın müəllim gülümsəyərək, – hər şey əladır, narahat olma, gedək bir yer tapaq, oturaq, hər şeyi danışaram, – dedi.

Aydln müəllim başladı ətraflı danışmağa:

"Cövdət müəllim məni çox səmimi, çox mehriban və isti qarşıladı. Əvvəl qonaq otağında oturduq, hal-əhval tutdu. Əminə xanım (Cövdət Hacıyevin xanımı, milli rəqslərimizin mahir biıicisi, görkəmli rəqs ustası Əminə Dilbazi-K. Ş.) çay süfrəsi açdı. Çay içə-içə məndən "Azərbaycan marşı" haqqında, tarixi haqqında, bu işı necə başlamağım haqqında soruşdu. Mən ətraflı danışdım. Lap tələbəlik illərində olduğu kimi. Biz oxuyanda Cövdət müəllim konservatoriyanın rektoru idi. Hələ o vaxtdan mənə isti münasibəti vardı. Çayımızı içəndən sonra məni kabinetə dəvət etdi və zarafatla dedi: Çay içdik, daha bəsdi, gedək bir az işləyək. Kabinetdə partituranı məndən aldı, diqqətlə o üzünə, bu üzünə baxdı. Sonra eynəyini taxaraq özünəməxsus amiranəliklə partituranı açdı. Elə ilk andan sanki bütünlüklə Üzeyir bəyin musiqi dünyasına daxil oldu. Hər səhifəni diqqətlə yoxladı. Sona çatıb bir də yenidən əvvələ qayıtdı. Yenə eyni maraqla, eyni diqqətlə səhifələrin hamısını yoxladı. Bir yerdə dedi ki, Aydın, burda valtorna ilə trambonun yerini dəyişmək pis olmaz. Özü dedi, dərhal da davam etdi ki, yox, ehtiyac yoxdur. Hər şey yerindədi. Mən böyük, ustad bəstəkardan, dəyərli müəllimdən maraqlı təkliflər eşitmək istəyirdim. Anacaq Cövdət müəllim qətiyyətlə söylədi ki, hət şey yüksək səviyyədədi, heç nəyi dəyişmə.

Cövdət müəllim partituranı mənə qaytardı və ayağa durub məni qucaqladı. Hər iki əlimi tutub dedi: "Sən heç bilirsən, necə böyük iş görmüsən? Bu, tarixi bir işdir. Hər bir bəstəkar arzulayardı ki, bu işi görmək ona nəsib olsun. Mən çox sevinirəm ki, bu işi sən görmüsən. Halal olsun! Mən səninlə qürur duyuram. Xoşbəxtəm ki, sən mənim rektorluğum dövründə  oxumusan. Çox sağ ol. Gedək bir çay da içək".

Gəldik yenə qonaq otağına. Cövdət müəllim Əminə xanımdan bizə çay verməsini istədi.

Üzbəüz oturmuşduq. Ancaq Cövdət müəllimin nəzərləri  tarixin dərinliklərinə dikilmişdi. Asta-asta, sanki özüylə  danışırdı:

"Qəribədir, Üzeyir bəy bu əsərlər barədə bizə heç nə deməyib. Yəqin, bizi qorumaq üçün bizdən gizlədib bunları. İstəməyib ki, başımız ağrısın...

Aydın, sən çox böyük iş görmüsən. Həm də sən Üzeyir bəyin ruhunu, nəfəsini qorumusan. Çox gözəl işləmisən bunu. Mən çox bəyəndim.

Orda (müzakirələrdə-K.Ş.) mənim fikirlərimi hamıya çatdıra bilərsən. Əgər səsvermə olarsa, mən ikiəlli sənin işinə səs verirəm. Lazım bilsələr, zəng eləsinlər, mənim fikrimi soruşsunlar. Düşünürəm ki, Azərbaycanın himni mütləq bu əsər olmalıdır".

Dedim ki, əsərin adı "Azərbaycan marşı"dır deyə, hamı deyir ki, bu, marşdır, himn deyil. Gülümsəyərək dedi ki, bu, marş deyil axı, bu, əsl himndir.

Mən təşəkkür edib getmək üçün icazə istədim. Cövdət müəllim də qalxdı və Əminə xanımı çağıraraq dedi ki, gəl sağollaş, Aydın günümüzün qəhrəmanıdır. Əminə xanımın əlini opüb sağollaşdım. Cövdət müəllim məni qapiya qədər ötürdü. Qapını açıb mənə tərəf döndü və dedi:

"Aydın, mən səninlə fəxr edirəm. Çox sağ ol belə böyük bir işi görmüsən. Xahiş edirəm, müzakirələrin nəticəsi haqqında mənə məlumat verərsən".

Biz Aydın müəllimlə həmin gün çox xoşbəxt anlar yaşadıq. Üzeyir bəyin tələbəsi, canlı klassik, zəmanənin böyük bəstəkarı, əvəzolunmaz pedaqoq, konservatoriya tarixinin ən dəyərli rektoru Cövdət Hacıyev "Azərbaycan marşı"na xeyir-duasını vermişdi.

1992-ci il mayın 25-nə sayılı günlər qalmışdı. Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında himn üçün təqdim olunmuş əsərlərin içtimai dinlənməsi olacaqdı. Əsərlərin dördü də Üzeyir bəyə məxsus idi.

(davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.10.2025)

Rəqsanə Babayeva

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” Xalq Teatrının rəhbəri, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Mil-Muğan Regional Təhsil İdarəsinin tabeliyində fəaliyyət göstərən Beyləqan rayon Gəray Əsədov adına 1 nömrəli tam orta məktəbdə ədəbi-bədii mühitin önəmli hadisəsinə çevrilən bir tədbir keçirilib. Xalq şairi, böyük fikir və milli ruh ustadı Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyi münasibətilə məktəbin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi Rəqsanə Ağalıyevanın rəhbərliyi ilə 9–11-ci sinif şagirdlərinin iştirakı ilə “Özümüzü kəsən qılınc” tamaşası səhnələşdirilib.

Tədbirdə Mil-Muğan Regional Təhsil İdarəsinin rəhbərliyi, Mil-Muğan Regional Mədəniyyət İdarəsinin Beyləqan rayonu üzrə nümayəndəsi, Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin əməkdaşları, məktəbin müəllim və şagird kollektivi, eləcə də ictimaiyyət nümayəndələri iştirak ediblər.

Tamaşanın quruluşunda Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin “Gənclik” xalq teatrının əməkdaşları yaradıcı heyətə səhnəvi və metodiki dəstək göstəriblər. Gənc ifaçılar şairin insanın mənəvi dəyərlərinə, milli kimliyinə və vətən sevgisinə dair dərin fəlsəfəsini bədii dillə səhnəyə gətiriblər. Tamaşa insanın öz dəyərlərinə yadlaşması və mənəvi parçalanmanın doğurduğu faciəni simvolik səhnə dili ilə ifadə edir.

Səhnə tərtibatı, işıq və musiqi effektləri əsərin ideyasını tamamlayaraq tamaşaya estetik bütövlük qazandırıb. Gənc aktyorların səhnə jestləri, diksiyaları, daxili emosionallığı tamaşaçılarda dərin təəssürat yaradıb və tamaşa gurultulu alqışlarla qarşılanıb.

Tədbirin sonunda Mil-Muğan Regional Təhsil İdarəsinin rəisi Bəhruz Nəbiyev çıxış edərək yaradıcı kollektivə təşəkkür edib, bu kimi təşəbbüslərin məktəblərdə milli-mənəvi dəyərlərin qorunması baxımından əhəmiyyətini vurğulayıb.

Daha sonra “Gənclik” xalq teatrının rejissoru, Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin əməkdaşı Rəqsanə Babayeva çıxış edərək öz təəssüratlarını bölüşüb:“Məktəbin müəllim və şagird kollektivini təbrik edir, təşəkkürümüzü bildiririk. Gözəl mövzu seçimi ilə, Vətənə, xalqa, qardaşlığa sevgini daha da dərinləşdirə, təbliğ edə bildilər. Çox maraqla izlədim. Aktyor jestlərinə, diksiyalarına baxıb özüm üçün ‘sənət dünyası kəşf edə biləcəmmi?’ düşüncələrinə qərq olmuşdum ki, cavabımı tapdım. Bu şagird kollektivi sənət dünyasına bir dühadır. Qiraət, pantomima, dram, komediya və digər janrlar üçün istedadlı kadrlar var. Bir teatrda bu sayda, bu ürəkdə kollektiv olarsa, istənilən əsərin uğurlu quruluşuna nail olmaq mümkündür.

İnşallah bu şagirdlərdən gələcəkdə peşəkar həkim, müəllim, mühəndis və digər sahələrdə ixtisaslı şəxslər yetişəcək. Və mən inanıram ki, onlar mədəni dərnəklərdə birləşib xalqımızın asudə vaxtlarını səmərəli keçirmək üçün yenidən tamaşalar səhnələşdirəcəklər. Elnurə xanıma, Rəqsanə müəlliməyə təşəkkür edir və inanıram ki, yeni kollektivlər yaratmaqla məktəb bu ənənəni davam etdirəcəkdir.”

Bu tədbir bir daha göstərdi ki, Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığı yalnız bir ədəbi irs deyil, həm də gənc nəsillərin milli düşüncəsini formalaşdıran mənəvi məktəbdir. Şairin ideyalarının məktəblərdə səhnələşdirilməsi, gənclərin ədəbi-bədii düşüncəyə, milli kimliyə, ana dilinə və mənəvi dəyərlərə bağlılığını daha da gücləndirir.

Belə tamaşalar həm ədəbiyyatın tədrisində yaradıcı yanaşmanı təşviq edir, həm də məktəblərdə teatr sənətinə marağı artırır. Çünki məktəb səhnəsində yetişən hər bir gənc, sabah cəmiyyətin mədəniyyət və düşüncə həyatında öz yeri olan bir fərd kimi formalaşır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Ən çox oxunanlar rubrikasında bu gün sizlərə Aida Eyvazlının qələmə aldığı maraqlı bir əhvalat barədə danıçmaq istərdik. Bu barədə o, Yakutsk səfəri zamanı məlumatlandırılıb. Bəzən həyatda əsla inanılmayan hadisələr baş verir. Hər bir hadisəni yüzlərlə digər hadisə şərtləndirir. 3 yaş yarımlıq uşağın 12 gün meşədə - vəhşi heyvanların əhatəsində tək-tənha yaşaması, çəyirtkələrlə, giləmeyvələrlə qidalanıb sağ qalması və nəhayət xilasedicilər tərəfindən aşkar olunması hadisəsini sizlərə nəql edirik.

Karina indi balet məktəbində oxuyur, dərs əlaçısıdır.  Onunla görüşəndə çalışdım, 11 il öncə  yaşadığı inanılmazları yadına salmayım. Amma sən demə, qız o cəhənnəm əzablı 12 günü hələ də unutmayıbmış.

2014-cü ilin avqust ayının əvvəlinə kimi Yakutiyanın Olekminsk rayon mərkəzindən 100 kilometr məsafədə yerləşən Tayqanın ortasında bataqlıqlar və meşələrlə əhatə olunmuş Olom kəndi həqiqətən də kimsənin yadına düşmürdü. Bu kəndin yerli sakinlərinin əksəriyyəti iş və yeni həyat, yeni gün axtarışında kəndi tərk edib getmişdilər. Bir kənd qalmışdı, bir sobasından tüstü çıxmayan boşalmış taxta evlər, bir də ki, bu kəndə yaşayan 8 qoca. Onlar da Tanrınnı ümidinə qalıb ömürlərinin axırını gözləyirdilər.

Nə vaxtsa bu kənd çox böyük kənd olub. Dağılmış yurd yerləri, yol üstündə göyə işarə kimi ucalan tək-tək sərgələr də kəndin uzaq keçmişində burada çoxlu insanların yaşamasından xəbər verirdi. Elə ki qar əridi, yollar açıldı, yazdan payızın əvvəlinə qədər doğmaları gəlib bu qocaları yoxlayır, qış tədarükü üçün ərzaqlarını gətirirdilər.

Olomda nə tibb məntəqəsi, nə poçt, nə də rabitə qovşağı var idi.  Kənddə yaşayan əli iş tutan yaşlılar da bir-iki baş mal-qaranın qayğısına qalırdılar. Çünki onların güzəranı bu heyvanlardan asılı idi.  Dekabr ayının ortalarında isə  torpaq və qar dondumu, şaxtalar çoxaldımı,  kənd camaatı göldəki balıqları tutub, yaza qədər bu balıqla qidalanırdılar.

Ot biçini başladığından  qocaları unutmayan gənc qohum-əqraba, oğul-uşaq, nəvə-nəticə gəlib ot biçinində iştirak edirdilər.

Talina da üç yaş yarımlıq qızı Karinanı hər il olduğu kimi, yenə nənə və babasının yanına yay tətilinə gətirmişdi.  Qara gözləri butaya bənzəyən nəticəni nənə və baba həqiqətən çox sevirdilər. Talinanın babasının əli-ayağı iş tuturdu.  Nənəsi isə elə ancaq yemək bişirib, həyət bacada gəzə bilirdi. 

Həmin gün iyul ayının 29-da səhər yeməyini yeyib nəvə -bala birlikdə ot biçininə yollandılar.  Talina bilirdi ki,  yaxın kənddə yaşayan keçmiş əri gəlib qızını öz evinə aparacaq.  Karinanın atası ilə görüşməyinə bu evdə kimsə maneçilik yaratmırdı.  Günorta atası gəlib Karinayla görüşdü. Uşağı götürüb evinə aparmaq istəyəndə xəbər gəldi ki, yenə ətrafdakı meşələrdə güclü yay yanğını başlayıb.  Bütün kəndlərdən kişilər səfərbər olub, meşəni söndürməyə getdilər.  Alovu vaxtında söndürməsələr gəlib yaşayış evlərini də ağuşuna alacaqdı. Yüz illərdir ki, Tayqa meşələri belədir. İsti yayda yanğın başlayır, günahsız və dilsiz-ağızsız heyvanlar,  boy-boy ağaclar yanıb külə dönür. Bəzən isə bu dəli yanğın alov-alov kəndlərə, mal tövlələrinə keçib, insanların illər boyu yığdığı, qurduğu təsərrüfatlarını, evlərini  külə döndərir. Maraqlı orasıdır ki, təbii fəlakətlə üzləşən şaman inanclı Tayqa insanları təbiətin yanğın müharibəsinə, Tanrının Yerə göndərdiyi qəza kimi baxır, bunu qanunauyğunluq kimi qəbul edirlər. Nə Tanrıya, nə Tayqaya, nə də Günəşə asi olmurlar. Belə dəli alovların söndürülməsi bəzən 15 gün çəkir. Nikolay da kəndin adamlarına  qoşulub yanğını söndürməyə getdi.  Karina mətbəxə keçib nənəsindən şirniyyat almaq istədi. Nənə yenə pəncərənin altındakı taxçanın üstündə yumaq kimi büzüb yatmışdı...

Karina  “Karaçan” (balaca it balasına yakutlar “karaçan”deyirlər, küçük böyüyəndən sonra, ona ad verirlər.) -deyə çağırdığı küçüklə birlikdə darvazadan çıxıb  cığırla kənddən üzü meşəliyə tərəf yol aldı... Karaçanla qaçdı-qovdu oynadı, çiçək yığdı, çəyirtkələrin çiçəkdən-çiçəyə, otların üstündə hoppanmasına baxdı...  Kəndə qayıtmaq istəyəndə yolu tapmadı... Uzaqlarda tüstü görünürdü, qışqıran kişilərin səsi eşidilirdi... Meşə alov-alov yanırdı...

Səs gələn tərəfə gedirdi... Lakin  yollar, çığırlar elə bil ki, ayaqlarına dolaşırdı. Bir tərəfdən də Karaçan zingildəyə-zingildəyə onun ayaqlarına dolaşırdı, sanki demək istəyirdi ki, gəl dalımça mən səni evimizə aparacam... Bir kolluğun yanında yorulub oturdu...  Göydəki ulduzlar da o qədər yaxın idi ki... Uşaq bilmədi neyləsin... Həm susuzluqdan, həm də aclıqdan qarnında qurultular əmələ gəlmişdi.  Ağlaya-ağlaya Karaçana sarıldı. Üşütməsi keçdi. Karaçanın bədənin istisinə isindi, gözünə yuxu getdi...

Səhər Günəşin şəfəqləri üzünə dəyəndə gözlərini açdı. İlk sözü ”Ana” oldu. Nə qədər çağırdısa, anası səsinə səs vermədi. Yenə üşüyürdü. Ətrafına baxdı, Karaçan gəlib, onun üz-gözünü yaladı. .. Bir qədər sonra küçük ağzında tutduğu  çəyirtkəni onun qarşısına atdı.  Balaca qızcığaz heç nə başa düşmədi.  Küçük özü çəyirtkəni yeməyə başladı. Karina mat-mat küçüyə baxırdı...

...Olom kəndi yaxınlığındakı yanğını digər kəndlərin sakinləri və mərkəzdən gələn könüllülər birlikdə 3 gün ərzində söndürdülər. Səhər tezdən Karinanın atası Nikolay  meşədən birbaşa qızının yanına gəldi. Evdəkilərdən Karinanı soruşanda, hər kəs təəccübünü gizlətmədi: “Məgər Karina səninlə getməyib ki?”- deyə soruşanda,  ata: “Mən buradan birbaşa yanğını söndürməyə getdim. Karina nənəsi ilə evdə qaldı”,-deyə cavab verdi.

29 iyul 2014-cü ildə günortadan sonra kənddə balaca Karinanı görən olmamışdı.  Qızın atası və qonşu kənddəki sakinlərin köməyi ilə Mərkəzə 3 yaşlı uşağın meşədə itməsi ilə bağlı xəbər göndərildi.  Yönü-yöntəni, yolu-çığırı olmayan Olom kəndinə hər vaxt maşın sürmürdülər. Axtarışa könüllülər və  qonşu kənd sakinləri də qoşuldular. Rayon mərkəzindən tibb personalı da daxil olmaqla, bir helikopterdə Xüsusi Təyinatlı Xilasedicilər də gəlib  kəndin mərkəzində endilər.  Xilasedici axtarış qrupu və axtarış itləri, könüllülər qızcığazı axtarmağa başladılar. Axtarış bir neçə gün idi ki, davam edirdi... Lakin bütün səylər boşa çıxırdı.

Bu yerlərin insanları belə hesab edirlər ki, Tanrının yaratdığı bütün canlıların ruhu var.  Meşələri, ormanları isə İççi ruhu qoruyur. Bu ruhu ta qədimdən Aan Alaxçın Xatun adlandırırlar. İççi ev sahibinin ocağını, yurd yerini, meşələri, tarlaları, quşları və heyvanları qoruyan ruhdur.

Kənddə yaşayan qocalar Karinanın itməkliyini bilən kimi evlərində şirin kökələr, qoğallar, peçenyelər bişiridilər, kəndin yaxınlığındakı ağacların altında ocaq qalayıb, ətrafına süd, kumıs, araq çilədilər. Ətrafdakı ruhları ət, xama, kumıs, spirtli içkilərə qonaq etdilər. Ev bişmişlərini ocağın kənarına qoyub, İççi Ruhdan uşağın sağ-salamat evə dönməsini təmin etmək üçün alqış etdilər. Sonda da hamısı birlikdə “Uruy!”, “Ayxal!”-dedilər.

Onlar hər bir ağacın  canının olmasına, onları hiss etməsinə çox inanırlar. Və alqışlarının tezliklə Karina olan yerlərə çatıb, onu qoruyacağına inanırdılar. Aan Alaxçın Xatun harada olsa, balaca qızcığazı tapıb yedirəcəkdi. Hər biri  Aan Alaxçın Xotunun ruhunu da köməyə çağırdılar:

“Yerin əzəlinin sahibi Aan Alaxçın Xatının ruhu,

Gəl, bizim tərəflərdə gəl, gülümsə!

Ağacların-otların ruhları,

Yaşıl otların ətəyindən axan sular,

Əl-ələ verən oğlanların,

Bəzəkli paltarlarda oynaşan qızların ruhu,

Gedin Karinanın hörüklərini dartın,

7 qız, 7 oğlan, bərli-bəzəkli balacalar,

Bizim qızın yanında olun!

Ona heyvanlardan, otlardan, Göy səmadan

Günəşdən, yağışdan, küləkdən

Xəta toxunmasın, onu öz balan kimi qoru Aan Alaxçın Xatın!”.

... Karina  onsuz da say bilmədiyindən, günləri saya bilmirdi.  Lakin hər gün bir qadın gəlib onu çağırır, ətrafdakı giləmeyvələri göstərirdi. O indi artıq Karaçan iti ilə birlikdə çəyirtkə yeməyi də öyrənmişdi. Lakin çəkmələri bataqlıqda batmışdı. Bataqlıq onu içərisinə çəkəndə küçük paltarını buraxmamışdı. Birtəhər canını bataqlıqdan çıxara bilmişdi. İndi sanki bataqlıqların, cığırların da dilini öyrənmişdi... Axşam Günəş batdımı, özü ağacların oyuğunda otları yığıb, özünə yatmağa yer düzəldirdi. Avqust ayında Tayqada axşamlar temperatur  +10 dərəcəyə düşür. Üşüsə də, ancaq küçüyün bədəninin istisinə isinirdi.  Balaca küçük də ondan uzağa getmirdi. Bu otları qırmağı da ona həmin qadın deyirdi.

Hərdən başının üstündən helokopterlər keçirdi. Əlini qaldırıb onlara əl etsə də, onu görmürdülər.

Fövqəladə Nazirliyin və Xüsusi Təyinatlıların axtarış qrupları ərazinin 30 kilometrdən çox hissəsini addım-addım axtarmışdılar. Hər kolun arxasına, yarğanlara, dərələrə baxmışdılar. Bataqlılqarı eşələmişdilər. Lakin qızın izinə-tozuna rast gəlmirdilər.

Möcüzə axtarışın 9-cu günü baş verdi. Kənddəkilər dedilər ki, Karinanın sevdiyi balaca iti kəndə qayıdıb. Bu həyətdə küçüyün varlığını ev sahibləri yalnız bu gün xatırladılar. Yəni bütün diqqət uşağın axtarışına yönəldiyindən, küçük kimsənin yadına düşmürdü. Küçüyün həyətdə olub-olmamasına kimsə əhəmiyyət belə verməmişdi. Həyətə yığışanlar yağışda-suda islanmış itin ac olduğunu, taqətdən düşdüyünü sezdilər.

İtin birdən-birə peyda olması xilasedici axtarış qrupunun ümidlərini artırdı.  Xilasedicilər itin gəldiyi səmtdən axtarışı davam etdirməyə başladılar. Axtarış itlərinə küçüyün izini versələr də, axtarış itləri onun izini götürə bilmədilər. Sən demə axtarış itlərini küçüklərin izinə və iyinə öyrətmirlər ki, onlara həvalə edilən axtarışdan yayınmasınlar.

Helikopterdə olan xilasedici heyət aşağıda bir böyük qonur ayı və iki balasını da gördülər. Onlara ayılara atəş açmamaq tapşırığı verildi. Havaya atəş açmaqla ayıları ərazidən qovdular. Belə fikirləşdilər ki, ayı bu ərazidə qızcığaza rast gəlib və onu parçalayıb.

Daha iki gün keçdi. Axtarış qrupu Karinanın yaşadığı evin ətəyində axan çayın kənarındakı palçıqlıqda təxminən 15 sm uzunluqda uşaq izinə rast gəldilər. Bu yarıqurumuş  palçıqdakı iz birmənalı şəkildə Karinaın ayaq izləri idi. Lakin çayın o biri üzündə izə rast gəlmək olmadı. İz yenə də itdi.

Balaca qızcığazın hələ də sağ olmasını güman edən xilasedicilərdən biri   kolluqların, qamışlıqların ətrafını axtarırdı. Qamışlığın və sıx otluğun yanından ötərkən gözünə oradan uzanan bir əl sataşdı. Axtarışda könüllü kimi iştirak edən  Artyom Borisov özünü itirmədi.  Balaca qızcığaz qamışların içərisində sakitcə oturmuşdu.  Böcəklərin-həşəratların dişdədiyi əlləri, ayaqları və sifəti yara tökmüşdü. Onun qorxduğu gözlərindən və baxışlarından məlum idi.  Uşaq özü su istədi. Artyom dərhal onu qucağına götürdü... Uşaq qov kimi yüngül idi... Heç elə bil ki, çəkisi yox idi. Artyom axtarış heyətini köməyə çağırdı.  Qızcığaz su və yemək istədi.  Artyom uşağı qollarının arasında tutub ağlayırdı...

Axtarış xilasedici qrupun üzvləri özlərini yetirdilər, həm sevindilər, həm də Artyom kimi ağlaşdılar. Bu bir möcüzə idi. 12 gündən sonra, 9 avqust 2014-cü ildə  3 yaş yarımlıq uşaq sağ-salamat tapılmışdı. Düz 12 gün idi ki, bu uşaq təkbaşına  ucsuz-bucaqsız Tayqa meşəsində tək dolanmışdı...

Karinaya əvvəlcə isti çay verdilər. Sonra təxlyə edib, Olom kəndinə gətirdilər. Karina  Karaçanı görəndə dedi: “Mən meşədə Karacan ilə gəzirdim... O məni qucaqlamışdı ki, üşüməyim... O məni qoruyurdu...”.

Elə həmin günü  hələ 4 yaşı tamam olmayan Karina Çikitovanı anası ilə birlikdə  helikopterdə Yakutsk Mərkəzi Şəhər xəstəxanasına apardılar. Ana və uşaq bir neçə həftə reablitasiya şöbəsində saxlandılar. 12 gün ağacların, otların, yağışın altında qalan balaca qızcığaz sətəlcəm olmuşdu. Öz çəkisini üç dəfədən çox itirmişdi.  Ümumi zəifliyi var idi.  Bir neçə həftəlik reabilitasiyadan sonra Karina Çikitova anası ilə birlikdə yenidən Kayaçıdakı evlərinə qayıtdılar.

Az müddət keçəndən sonra isə, yakutiyalı yazıçı Viktorya Qabışeva “12 gün Tayqadakı Karina” adlı sənədli povestini qələmə aldı.

O, Karinanı danışdırmağa cəhd etsə də, Karina bu söhbətlərə qayıtmaq istəmirdi. Təkcə onu deyirdi ki, meşədə bir nənə daima onu qoruyur, giləmeyvələrin yerini göstərir, otları qırıb yataq düzəltməyi öyrədirdi. Bir də ki, su istəyəndə ona su verirdi... Və bir də ki, Karaçan ondan ayrılmırdı...”.

Sənədli povest işıq üzü görəndən sonra Yakutiya Fondunun sədri Albina Çerepanovanın nəvəsi Nikolay da bu kitabı oxuyur. Nənəsinə Karina ilə tanış olmaq istədiyini bildirir. Bir nənə üçün ən gözəl arzu nəvəsini sevindirməkdir.  Ölkədə böyük hörmətə malik olan işgüzar xanım Albina Çerepanova Viktoriya Qabışevanın  köməkliyi ilə Çikitovlar ailəsini tapır. Təsadüfən həmin vaxt Talina qızını təkrar müayinəyə gətiribmiş. Albina xanım ailə ilə tanış olan kimi uşağın sağlamlığının zəif olduğunu görüb, onu əvvəlcə sanatoriyaya yazdırır. Sanatoriyada sağlamlığı nisbətən bərpa edilir. Həkimlər belə məsləhət görürlər ki, uşaq tez-tez həkim nəzarəti altında olmalıdır.

Albina Çerepanova belə qərara gəlir ki, bu qızı əgər Tanrı Tayqa meşələrində qoruyub saxlayıbsa, o da uşağa sahib çıxıb, himayədarlıq etməlidir. Özünün xeyriyyəçilyi, himayədarlığı ilə obasına-elinə kömək edən xanım Albina, uşağı öz evinə gətirir. Anası Talina üçünsə Okleminsk şəhərində iş yeri tapır.

Albina Çerepanova Karinanı Yakutsk şəhərindəki Yakut Xoreoqrafiya  məktəbinin  balet sinfininə yazdırır.  Bu ilin 26 dekabrında 12 yaşı tamam olacaq  Karina balet məktəbində də, dərslərində də əlaçıdır. Bir çox beynəlxalq müsabiqələrin laureatıdır.

2016-cı ildə Yakutsk şəhərinin Platon Oyunski adına Hava limanında heykəltəraş Nikolay Çoççasov Karinanın əhvalatını yaşatmaq, Tayqanın və yakutların ruhunun necə  güclü olduğunu dünyaya çatdırmaq üçün bürüncdən  “Qızcığaz və it” heykəlini ucaltdı. Yakutiya Hava limanına enən və buradan yola düşən  bütün qonaqlar simvolik olaraq “Qızcığaz və it” heykəlinin yanında xatirə fotosu çəkdirirlər.

Karinanı vahiməli Tayqada  heyvanlardan, həşəratlardan qoruyan balaca küçüyə Karina sonradan “Nayda” adı verib. O yenə də tətil günlərində Okleminsk şəhərində yaşayan anasını və qardaşını, həm də Naydanı görməyə gedir. Kənddəki evdə onun gəlişinə ən çox sevinən isə Nayda olur.  Saxa yakutları əbəs yerə deyil ki, belə bir söz işlədirlər:  Mələklərin hər zaman qanadı olmur, onlar bəzən yumşaq, isti tüklü və quyruqlu da olurlar”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.10.2025)