Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində Türk-İslam mədəniyyətinin intibah dövrü sayılan XI əsrdəki görkəmli nümayəndəsi Nizamülmülk (tam adı Əbu Əli Həsən ibn Əli Tusi) barədə söhbət açacağıq.

Türk-İslam mədəniyyətinin intibah dövrü sayılan XI əsrdə Nizamülmülk (tam adı Əbu Əli Həsən ibn Əli Tusi) yalnız bir dövlət xadimi kimi deyil, həm də maarifçi, strateq və ideoloq kimi mühüm tarixi şəxsiyyətlərdən biri kimi çıxış etmişdir. Onun fəaliyyəti Səlcuq imperiyasının siyasi və mədəni əsaslarının möhkəmlənməsinə, eyni zamanda İslam dünyasında elm və təhsilin sistemləşməsinə böyük təsir göstərmişdir. Nizamülmülkün maarifçilik ideyaları həm dövlət idarəçiliyində, həm də ictimai-mədəni həyatda dərin iz buraxmışdır.

 Nizamülmülkün ən mühüm xidmətlərindən biri elm və təhsilin dövlət səviyyəsində təşkili sahəsindədir. Onun təşəbbüsü ilə Bağdadda, Nişapurda, Bəlxdə və digər şəhərlərdə “Nizamiyyə” mədrəsələri yaradılmışdır. Bu təhsil müəssisələri o dövr üçün müasir elm mərkəzləri sayılırdı. Nizamiyyə mədrəsələri İslam dünyasında ilk dəfə olaraq sistemli tədris proqramı, müəllim maaşı və dövlət tərəfindən maliyyələşən təhsil modeli ilə seçilirdi. Bu model sonradan digər İslam ölkələrində və hətta Avropada tədris sistemlərinin formalaşmasına təsir etmişdir.

 Nizamülmülkün məqsədi yalnız dini elmlərin deyil, həm də hüquq, fəlsəfə, tarix, ədəbiyyat kimi sahələrin inkişafını təmin etmək idi. O, elmə sahib olanların dövlətin və cəmiyyətin tərəqqisində əsas rol oynayacağına inanırdı. Bu baxımdan Nizamülmülkün maarifçilik fəlsəfəsi İslamın intellektual ənənəsini gücləndirərək, elm və iman arasında tarazlıq yaratmağa yönəlmişdi.

 Nizamülmülkün “Siyasətnamə” əsəri təkcə siyasi traktat deyil, həm də maarifçi ideyalar toplusudur. O, əsərində bilik və təhsilin dövlət idarəçiliyində, ictimai ədalətin bərpasında və mənəvi nizamın qorunmasında əvəzsiz rol oynadığını vurğulayır. Nizamülmülk üçün maarifçilik yalnız fərdi inkişafın deyil, həm də dövlətin möhkəmliyinin təminatıdır. Onun fikrincə, ədalətli hökmdar elmli olmalı, alimləri himayə etməli və xalqın təhsilinə diqqət göstərməlidir.

 Bu baxış bucağı Türk-İslam siyasi-fəlsəfi düşüncəsində yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. “Siyasətnamə” əsəri sonrakı dövrlərdə bir çox türk dövlətlərində idarəçilik və maarif prinsiplərinin formalaşmasına ideoloji baza yaratdı.

 Nizamülmülkün təsiri yalnız Səlcuq imperiyası ilə məhdudlaşmamış, ümumtürk-İslam dünyasında geniş yayılmışdır. O, elmin və təhsilin dövlət siyasətinin ayrılmaz hissəsi olmasının vacibliyini önə çəkərək, dövlət idarəçiliyinə elm adamlarının, hüquqşünasların və alimlərin cəlb olunmasını təmin etmişdir. Onun dövründə alimlərə, şairlərə və filosoflara göstərilən himayə mədəni dirçəlişin əsas səbəblərindən biri olmuşdur.

 Nizamülmülk Türk-İslam maarifçiliyinin ən önəmli simalarından biridir. O, dövlət idarəçiliyində elmə və təhsilə verdiyi önəmlə yalnız siyasi sabitlik yaratmamış, həm də intellektual və mədəni inkişafın əsaslarını qoymuşdur. “Siyasətnamə” və “Nizamiyyə” mədrəsələri vasitəsilə o, maarifçiliyin sistemli bir dövlət siyasəti səviyyəsinə yüksəlməsini təmin etmiş, beləliklə də Türk-İslam dünyasında elmin, mədəniyyətin və mənəviyyatın qovuşduğu bir mühit formalaşdırmışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

Məlum olduğu kimi indiyədək dünyanın bir sıra ölkələrində arxeoloji qazıntılar zamanı təsərrüfat küpləri və xüsusilə də, küp qəbirlər aşkarlanmış, qədim tarixə malik olan bu kimi maddi-mədəniyyət nümunələri hər bir ölkənin muzeylərində ən qiymətli tarixi tapıntı kimi çox səliqəli və güvənli şəkildə qorunub saxanılır.

Bu gün Cəlilabad Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin qarşısında açıq səma altında saxlanılan qədim təsərrüfat və küp qəbirləri sözün həqiqi mənasında olduqca qiymətli tapıntılardır. Onların bəzisi nadir tapıntı olmaqla yanaşı, həm də 2000 ildən çox yaşa malikdir. Amma belə qiymətli maddi-mədəniyyət nümunələrini heç bir restavrasiya işləri aparılmadan Cəlilabad şəhərində Heydər Əliyev adına prospektin kənarında avtomobillərin sürətlə ötüb-keçdiyi bir məkanda, həm də açıq səma (günəş, yağış, qar və dolu) altında torpaq üzərinə qoyub saxlamaq onların tez bir zamanda məhv olması üçün ən uyğun şəraiti yaratmışdır. Bəlkə də bu küplərin yerin altında və torpaqlar altında qalması onların Muzeyə gətirilib bu tərzdə saxlanılmasından daha faydalı olardı...

Doğrusu heç başa düşə bilmirəm ki, doğma Cəlilabadda küp qəbir və təsərrüfat küplərinin açıq səma altında bu tərzdə torpaq üzərinə qoyulması fikiri ilk dəfə kimin təşəbbüsü olmuşdur?! Heç şübhəsiz qədim maddi-mədəniyyət nümunələrinə qarşı sərgilənən belə bir münasibət yalnız bu sahədə təcrübəsizlik və bəlkə də qədim tarixə və mədəniyyətə olan biganəlikdən irəli gəlir...

Halbuki beynəlxalq muzey təcrübəsinə görə, saxsıdan hazırlanmış bu kimi küp qəbir və ya təsərrüfat küpləri metaldan hazırlanan xüsusi paya (ayaqlıq) üzərində, özü də qapalı və ən azından üstüörtülü məkanlarda saxlanılmalıdır. Bu gün hər kəs internet üzərindən dünyanın müxtəlif ölkələrində belə maddi-mədəniyyət nümunələrinin hansı formada qorunub-saxlanıldığını çox asanlıqla əldə edə, müşahidə edə bilər. Bunun üçün heç də çox büdcə sərf etməyə heç bir ehtiyac da, yoxdur...

Ümid edirəm ki, aidiyyatı orqanlar, xüsusilə də, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti və eləcə də, Cəlilabad Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi bu məsələ ilə bağlı dərhal lazım olan tədbirləri həyata keçirməklə xalqın "Şəxsiyyət vəsiqəsi" sayılan qədim tarixi və mədəniyyətinin qorunmasında fürsəti əldən verməyəcəklər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə oktyabrın 13-dən ölkəmizdə Türkmənistan Mədəniyyəti Günləri keçirilir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, bu münasibətlə Türkmənistan mədəniyyət nazirinin müavini Nursəhet Şirimovun rəhbərliyi ilə qardaş ölkənin mədəniyyət xadimləri və incəsənət ustalarından ibarət geniş nümayəndə heyəti Azərbaycanda səfərdədir. Oktyabrın 13-də Mədəniyyət Nazirliyində Türkmənistan nümayəndə heyəti ilə görüş olub.

Qonaqları salamlayan nazir Adil Kərimli Azərbaycanda Türkmənistanın Mədəniyyət Günləri münasibətilə təbriklərini çatdırıb.

Görüşdə iki ölkə arasında mədəniyyət sahəsində əməkdaşlığın inkişafına dair fikir mübadiləsi aparılıb.

Qeyd edək ki, Türkmənistanın Mədəniyyət Günləri oktyabrın 15-dək davam edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

Əziz oxucular!

Tanınmış ictimai-siyasi xadim, yazıçı-publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, mərhum Sadıq Murtuzayev, publisist, Əməkdar hüquqşünas Müzəffər Ağazadə və yazıçı-rejissor, publisist-jurnalist, Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlu səmavi insanların, dünya dahilərinin  və Azərbaycan mütəfəkkirlərinin on mindən çox kəlamlarını, sitatlarını, aforizmlərini toplayıb, tərcümə  eləyib və  “Sözdən  yaranan incilər” adlı çox qalın bir kitabı  çapa hazırlayırlar. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq belə qərara gəldik ki, bu  sayımızdan başlayaraq həmin kəlamları, sitatları, aforizmləri səhifələrimizdə çap edək.

İnanırıq ki, sözdən yaran bu incilər sizin xoşunuza gələcək və onları öz yaddaşınıza köçürəcək, gündəliyinizə yazacaq, dostlarınızla, yaxınlarınızla bölüşəcəksiniz.

Çünki bu incilər, hər insana  lazım olan ən qiymətli sözlərdir. Onun daha yaxşı, mükəmməl  kamilləşməsi üçün əvəzsiz bir məktəbdir.

               SƏDİ  ŞİRAZİ   (1203, 1210 arası – 1292-ci illər)

-         Üç şey üç şeylə bərqərar olmaz. Mal ticarətsiz, elm təhsilsiz, səltənət siyasətsiz.

-         Üç şeyi ehtiyatla götür-qədəmi, qələmi, cənazəni.

-         Üç şeyi pak saxla-bədəni, paltarı, fikirləri.

-         Üç şeydən kömək al-ağildən, səbrdən, cəsarətdən.

-         Üç şeyi çirkləndirmə- ürəyi, dili, gözü.

-         Üç şeydən özünü  uzaq saxla-qarğışdan, ah-nalədən, təəssüfdən.

-         Üç şeyu unutma-Allahı, ölümü, dostu.

-         Düşmənin nəsihətinə qulaq asmaq xətadır. Amma eşitmək rəvadır.

-         Başqasının sözünü kəsib danışmaq, öz qanmazlığını etiraf etmək deməkdir.

-         Əgər sən özgə kədərinə soyuqqanlısansa, onda sənin insan adını daşımağa haqqın yoxdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)