Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Qarabağın gözəl guşələrindən biri olan Cəbrayıl rayonunun Sirik kəndi təkcə mənzərəsi, zəhmətkeş insanları ilə deyil, həm də köklü, dərin mənəvi irsi ilə seçilir. Bu kəndin tarixi, onun yetirdiyi ziyalılar və mənəviyyat daşıyıcıları içərisində xüsusi çəkisi olan adlardan biri Fatimə Çələbi – Alı Çələbi qızıdır. O, sadəcə bir insan, bir soyun nümayəndəsi olmaqla yanaşı, bütöv bir kəndin vətənpərvərlik və mənəvi dirəniş simvoludur.

Ermənilərin Qarabağda törətdiyi işğal və dağıntılar zamanı minlərlə abidə, tarixi iz, məzar və insan yaddaşı yox edildiyi halda, Sirik kəndində Fatimə Çələbiyəyə aid heykəlin salamat qalması özü bir möcüzədir. Bu heykəl sanki zamanın içindən boylanaraq, bir xalqın kökünə və mənəviyyatına vurulan hörmətin simvoluna çevrilmişdir. Deyilənə görə, Fatimə Çələbinin peyğəmbər nəslindən olması və onun mənəvi ucalığına ermənilərin belə sayğı göstərməsi bu abidəni dağıntıdan qorumuşdur. Bu, tarix boyu düşmənin belə etiraf etdiyi bir dəyərin göstəricisidir.

Fatimə Çələbinin adı Sirik kəndinin bütöv bir irs xəttinə bağlıdır – Qaraman ocağına, Şeyx Alının oğlu Hacı Qasıma, ondan Alı Çələbiyə, Teyfur, Yəhya, Şahlıq və Əli Çələbilərə qədər uzanan nəsil silsiləsinə. Bu soy təkcə qanla yox, ruhla ötürülən bir irsi yaşatmış, bir kəndin kimliyini, bir elin mənəviyyatını formalaşdırmışdır.

Sirik camaatı hər zaman birliyi, köməkliyi və milli-mənəvi dəyərlərə bağlılığı ilə seçilmişdir. Bu kənddə sənətə və sənətkara hörmət xalqın qanına işləyib. Vaxtilə Azərbaycanın böyük sənətkarları – Arif Babayev, Səxavət Məmmədov, Məmmədbağır Bağırzadə, Həsrət Hüseynov, Ələffəz Şəkili və başqaları bu kəndin toylarında iştirak ediblər. Bu isə təsadüfi deyil. Çünki Sirik camaatı sənətkarı başa düşən, onu ucaldan və dəyərləndirən bir camaatdır. Onlar üçün toy təkcə şadlıq yox, milli ruhun yaşadıldığı, sənətin səsləndiyi bir mərasimdir.

Bu gün də Sirik kəndinin insanları harada yaşamalarından asılı olmayaraq, bu mənəvi köklərə sadiqdirlər. Onlar Cəbrayıllı adını, sirikli şərəfini yaşadır, çələbilərin ruhuna sadiq qalaraq irəliləyirlər.

Və bu milli ruh, bu mənəvi kök, bu birlik bizi zəfərə aparan yolun mayası oldu. Artıq Azərbaycanın qüdrətli nizami ordusu var. Şəhidlərin qanı ilə yazılmış tariximiz, üçrəngli bayrağımız altında daha da birləşərək, torpaqlarımıza qayıdışın şahidi oluruq. Sirikdəki Fatimə Çələbinin heykəli isə bu dönüşün susmayan şahididir – həm tarixə, həm gələcəyə körpü olan bir məbəd kimi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan SSR xalq rəssamı Elbəy Rzaquliyev!   Bu ad nələr demir. Azərbaycan təsviri sənətinidə öz dəst-xətti, nizami, axını olan, çox sayda şagird və ardıcıllar yetirən ustad, azman bir sənətkardan söhbət gedir.

Əlbəttə ki, 100 illiyi dövlət səviyyəsində qeyd ediləcəkdir. Hələliksə, biz 99-dan danışaq.

Elbəy Rzaquliyev 17 iyun 1926-cı ildə Bakıda anadan olub. Hələ məktəbdə oxuyarkən Bakı Pionerlər Evinin (o vaxtlar Dom Pioner adı ilə məşhur idi) rəssamlıq studiyasında məşğul olub. Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini bitirdikdən sonra, 1946-cı ildə ÜDKİ-nin rəssamlıq fakültəsinə daxil olub. Burada rəssamlıq fakültəsində oxuyan gənc rəssam Q.Şeqal, Y.Pimenov, A.Dixtyar və M.Boqdanov kimi peşəkar rəssam-pedaqoqlardan dərs alıb.

Təhsilini başa vurub, 1953-cü ildən "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında işləməyə başlayıb. Bundan sonra onun yaradıcılığı iki əsas istiqamətdə inkişaf edib: rəngkar və kino rəssamı.

Rəssamın kinostudiyada ilk işi kinorejissor Hüseyn Seyidzadə və Yan Fridin 1954-cü ildə quruluş verdikləri “Doğma xalqımıza” bədii-sənədli filmidir. O, bu film üzərində rəssamlardan C.Əzimov və A.Freydlə birgə işləyib. Bu filmin ardınca 1955-ci ildə dostu C.Əzimovla birgə “Bəxtiyar” və “Görüş” kinokomediyalarına bədii tərtibat verib.

1960-cı ildə Bakıda, 1960–1967-ci illərdə isə Moskvada və Kaunasda fərdi sərgiləri böyük müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirib və sənətsevərlərin diqqətini özünə cəlb edib. 1977-ci ildə Azərbaycanın xalq rəssamı fəxri adına, 1986-cı ildə SSRİ Dövlət mükafatına, 1998-ci ildə "Şöhrət" ordeninə layiq görülüb. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının katibi olub. 

Yaratdığı əsərlərdən "Daşkəsənin gənc inşaatçıları", "Əli Bayramlı DRES-i", "İnsanların torpağı", "Çiçəklər arasında", "Qırmızı və ağ qızıl güllər", "Xəncər və məişət əşyalarından ibarət natürmort", "Tac-Mahal", "Yaponiya silsiləsi", "Əmək adamları", "Ana", "Montajçılar", "Kənddə" və digərləri böyük maraqla qarşılanıb. "Sevil", "Arşın mal alan", "Görüş", "Ögey ana", "Onun böyük ürəyi", "Bir məhəlləli iki oğlan", "Telefonçu qız", "Uşaqlığın son gecəsi" və s. kinofilmlərin rəssamı olub.

Filmoqrafiya 

1. Araqarışdıran 

2. Arşın mal alan 

3. Arxadan vurulan zərbə

4. Arzularını çəkən rəssam 

5. Bakıda küləklər əsir 

6. Baladadaşın İlk Məhəbbəti 

7. Bəxtiyar 

8. Bəyin oğurlanması

9. Bir məhəllədən iki nəfər 

10. Dənizə çıxmaq qorxuludur 

11. Dərviş Parisi partladır 

Mükafatları 

- "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı 

- "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı ("Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində" mövzusunda silsilə rəsmləri üçün)

- "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı

- "Şöhrət" ordeni

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

Rəssam 2007-ci il 15 sentyabrda 81 yaşında vəfat edib. Həmin il Mübariz Nağıyev tərəfindən Elbəy Rzaquliyevin həyat və yaradıcılıq yolundan bəhs edən “Arzularını çəkən rəssam” adlı qısametrajlı sənədli film çəkilib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Etibar Əbilov, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Unudulmaz Xalq şairimiz Vaqif Səmədoğlunun məşhur şeirinin atamın – dövrünün tanınmış ədəbiyyatşünası İmmaverdi Əbilovun arxivində qorunan nadir əlyazmasını görürsünüz şəkildə.

...Bu məşhur şeirin yazılma səbəbi barədə Vaqif Səmədoğlunun özünün yazdıqları:

"...Moskvada heykəltəraş Sidurun emalatxanasında Nazimin (Nazim Hikmətin – red.) məzar daşının necə olması üstündə məsləhətləşərkən yaxın dostu Rəsul Rza: "Məzar üstündə yalnız ayaq izləri olsun, "bu dünyadan bir Nazim keçdi" duyğusunu oyandırsın" -dedi.

Belə də etdilər. O zaman bir şeir yazdım:

                 Məzarıma

                 nə başdaşı qoyun,

                 nə heykəl...

                 Bir cüt ayaqqabı qoyun,

                 ayağı yalın geyib getsin".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Saat dörddür. Günorta vaxtıdır. Həzin külək özünü daha sərt göstərməyə başladı. Hər yeri işıqlandıran günəş indi yoxa çıxmış, yerini qara buludlar almışdı. Hava anidən tutqunlaşmağa başladı. Göy gurultusunun həyəcanverici səsi aydın eşidilirdi. Qara buludların arasından boylanan ildırımlar bir-birinə toxunaraq, önümdən keçib sanki rəqs edirdilər.

Hər an gəlməkdə olan yağışı qarşılayan ildırım əvvəlcə çaxır, göyü titrədirdi, sonra yerə enən damlalara yol açırdı.Mən səmaya baxaraq mənzərəyə tamaşa edirəm. Yağış hələ başlamayıb. Küçənin kənarında dayanıb avtobus gözləyirəm. İçimdə qəribə bir hiss var. Sanki səma da mənimlə eyni hissləri yaşayır.Avtobus bir müddət sonra gəlir. İçəri girib otururam. Pəncərədən ətrafa baxıram. Bir qədər irəlilədikdən sonra yağışa düşdük. Hər tərəfi şiddətli yağış bürümüşdü. Bayaqkı hava geridə qalmışdı. Avtobus sürətini yavaşlatdı, önümüzü görə bilmirdik. Lakin bir dəqiqə sonra gördüyüm mənzərə isə tamam fərqli idi. Elə bil yağış arxamızda qalmış, bizdən uzaq düşmüşdü. İrəlidə isə hər tərəf aydın və günəşli idi — sanki heç nə olmamış kimi. On beş dəqiqəlik yolda sanki bir fəsildən digərinə keçmişdik.Geri qayıdanda isə hər şeyin əksi olur. Şiddətli yağış yağmağa başlayır. Mən addımlarımı tezləşdirirəm, avtobusa yetişməyə çalışıram. Uzaqdan gələn avtobusu görüb, tələsərək yolu keçdim. Avtobus saxladı və mən içəri keçdim. Hər yer dolu idi. Mən özümə birtəhər yer edib, kənarda dayanmışam. Yağışı seyr edirəm. Yağışın damcıları şüşəyə çırpılır, içəridəki sükutu pozurdu. Ancaq mən bu yağışda özümə sükut tapırdım.Qəribəsi onda idi ki, yağış ilk dayandığım yerə yağmırdı. Lakin mən dayandığım zaman hər an yağacaq kimi idi. Bu hadisə məndə qəribə bir hiss oyatdı. Bir saata yaxın zaman içində sanki fəsillər bir-birini əvəzlədi. Mən də onunla birlikdə dəyişdim. Sanki həyatın özü də belədir: sən bir yerdə dayanarkən fırtına gəlir, yerini dəyişəndə isə fırtına geridə qalır.

Və anladım ki, həyat da belədir — bir anda dəyişir. Buludlar çəkilir, günəş görünür və sonra yenə yağış yağır. Biz isə, hər nə olsa da, yolumuza davam edirik. Çünki bilirik ki, hər yağışın ardınca günəş çıxacaq. Elə bu ümidlə də avtobus pəncərəsindən baxaraq yoluma davam edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir vaxtlar onun sayəsində evinə çörək aparanlar çox olub. Xüsusən də, yaradıcı adamların arasında elələri var ki, problemlərinin həllində ondan xeyli yararlanıblar. Nə olsun ki? Fəqət, necə deyərlər, verdiyi çörəyin duzu ki olmayıb. Etdiyi yaxşılıqların cavabını ala bilməyib. Dostlarının əksəriyyəti namərd çıxıb. Əjdər Olu deyirəm. Bəli, bu dəfə sizə hazırda həbsdə yatan şair, publisist, tərcüməçi Əjdər Oldan danışmaq istəyirəm...

O, 1958-ci ilin avqust ayının 17-də Hacıqabul şəhərində anadan olub. Orta məktəbi orada bitirdikdən sonra təhsilini indiki Gəncə Dövlət Universitetinin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fakültəsində davam etdirib. Daha sonra isə Moskva Dövlət Sosial Universitetində "Hüquqşünaslıq" ixtisası üzrə ikinci ali təhsil alıb. Əmək fəaliyyətinə müəllimliklə başlayıb. Sonra "İşıq" nəşriyyatında kiçik redaktor, Yazıçıların yaradıcılıq evində direktor müavini, Bədii Ədəbiyyatı Təbliğ bürosunda direktor müavini, Prezident Aparatında milli məsələlər üzrə məsləhətçi, "Şur" nəşriyyatında baş redaktor, Maliyyə Nazirliyində protokol və mətbuat xidməti bölməsinin rəisi, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunda Kadr və Hüquq Departamentinin direktoru, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunda Aparatın rəhbəri vəzifələrində çalışıb. 2013-cü ildən həbs olunanadək Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin Aparatının rəhbəri olub. 8 fevral 2021-ci il tarixdə korrupsiya hüquqpozmaları ilə əlaqədar həbs edilib...

Deyir ki:- “İnsanlar müxtəlif tezlikdə düşünürlər. Biri çox sürətlə düşünür, sürətlə hərəkət edir, o biri ləng olur. Adam var çox ağıllıdı, amma tənbəldi. Ağıl, düşüncə və hərəkət tezliyi hərəni bir mənzilə aparıb çıxardır. Hazırcavablıq necə olur? Adam arzulamaqla hazırcavab ola bilməz. Hazırcavablıq düşüncə sürəti ilə bağlıdır. Qarşı tərəfi duymaq da görünür insanın beyinlə əlaqəli başqa bir qabiliyyətidir.Ümumiyyətlə, zaman hadisələrə fərqli baxır. Sənə ciddi gələn şey ona gülünc görünür. Yaxud zamanına görə hamıya ciddi gələn bir epizod, bir cəsarətli addım bir müddət sonra çox adi təsir bağışlayır. Mən xaraktercə hadisələrə gələcəkdən baxanam. Bəlkə, adamda ironiya yaradan elə bu amildir. Düzdür, deyirlər, sonunu düşünən qəhrəman olmaz...”

Bədii yaradıcılığa keçən əsrin 80-ci illərindən başlayıb. "Dünənim də belə keçdi", "Necə sevməyəsən?!" adlı ilk şeirləri 1981-ci ildə "Azərbaycan" jurnalında dərc ediləndən sonra almanax, jurnal və qəzetlərdə müxtəlif ədəbi janrlarda yazdığı əsərləri ilə müntəzəm çıxış edib. Bir çox kitabların, pyeslərin, ssenarilərin və tərcümələrin müəllifidir. Yaradıcılıq sahəsindəki fəaliyyətinə görə “Milli kitab mükafatı”na, Respublika Mədəniyyət və Turizim Nazirliyinin təsis etdiyi “Qızıl kəlmə” mükafatına layiq görülüb, “Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə” medalı ilə təltif olunub...

“Hər yazıçının özünün üslubu, dünyagörüşü, yanaşma bucağı var və bu özəlliklər bütün əsərlərdə bu və ya digər şəkildə üzə çıxır. Elə hadisələr var, ironiya, elə hadisələr də var, ciddiyyət doğurur. Dövrün adamları, onların özlərini necə aparması, hadisələrə dəyib qayıtması, hadisələrdə əks olunması, istək və ehtiraslarının üzə çıxması hər bir əsərdə öz əksini tapır. Fərqi yoxdur, kim haradadır. Misal üçün, ustad Məmmədhüseyn Şəhriyar otuz ilə yaxın Tehran və Təbriz banklarında mühasib işləyib. Sonralar mühasibat şöbəsinin müdiri də olub. Ordan da pensiyaya çıxıb. Adam çətin təsəvvür edir. O cür duyğulu, koloritli bir şair ömür boyu rəqəmlərlə baş-başa qalıb. Məmurluq sadəcə onun işi idi və orda da özünə və cəmiyyətə fayda verirdi.”- söyləyir.

Qırxa yaxın şeir, hekayə və publisistika, ona yaxın tərcümə kitablarının müəllifidir. Dörd pyesi müxtəlif teatrlar tərəfindən tamaşaya qoyulub. İki ssenarisi əsasında film çəkilib. Haqqında isə- “Əjdər Olam”, “Əjdər Ol. Bir könül savaşı”, “Sənət əsirliyində” və “Nəsrin imkanları” adlı kitablar işıq üzü görüb...

Deyir ki:- “Bütün yazılarımda yalançı təvazökarlıqdan qaçmışam. Həyatla tapmaca oynamaq lazım deyil. Ədəbiyyatın işi fərdlərlədir. Birini həyəcanlandıran hadisə, başqa birinə az təsir edə bilər. Çox vaxt hər hansı problemə görə səs-küy salanlar bunu xal qazanmaq üçün edirlər və işi ictimailəşdirib bir az da korlayırlar. Şəxsən mən danışmaqdan, münasibət bildirməkdən daha çox, problemin həlli üçün əlimdən gələni etməyi üstün tuturam...”

...Heç kim səhv etməkdən sığortalanmayıb. Bəzən səhv cinayətə çevrilir. Hər bir cinayət isə gec-tez öz cəzasını almalıdır. O da öz səhvinin cəzasını çəkir. Bağlı qapılar arxasında ömür sürür. Allah qapısını açsın!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu I TÜRKOLOJİ QURULTAY 100 silsilə yazılarını təqdim edir. 2026-cı ilin fevralında I Türkoloji qurultayın 100 illiyi keçiriləcək. Sovetlər hələ tam möhkəmlənməmiş türk xalqları əldə olan cüzi azadlıqdan istifadə edib Bakıda bu qurultayı keçirmişdilər, sonradan qırmızı diktatura bərqərar olduqdan sonra bu qurultayın bütün iştirakçılarına divan tutulmuşdu.

Onlardan biri də Krım tatarı, Azərbaycanın görkəmli alimi Bəkir Çobanzadə idi.

17 dil bilən, işğalçı ruslar tərəfindən 1937-də “türkçülük” ittihamı ilə suçlanan və güllələnən, cəsədi isə Nargin adasına aparılıb dənizə atılan türkoloq - Bəkir Vahab oğlu Çobanzadə barədə danışacağıq.

Çobanzadə 1893-cü ildə Krım doğumludur. 1924-dən Azərbaycana yerləşmiş və ölümünə qədər Bakıda yaşamışdır. İndiyə qədər bilinən 18 kitabı məlumdur. Bu kitabların böyük çoxluğu Türk dili, qrammatikası, folkloru, ədəbiyyatına aiddir. Bakıya gəlib yerləşmə səbəbi o dönəm Türküstanda ortaq əlifbaya keçidin təməllərini elmi şəkildə hazırlamaq və həyata keçirmək olmuşdur.

1926-da Bakıda keçirilən Birinci Ümumittifaq Türkologiya qurultayının əsas təşkilatçılarından biri olmuşdur. O dönəm Türkologiya qurultayı keçiriləndə Stalin: “Türkologiya qurultayı hansı əlifbaya keçmək qərarı ala bilməz. Sadəcə, hansı əlifbanı qəbul etmək imkanlarını müzakirə edə bilər”- deyə fikir bildirmişdi. Türkologiya qurultayı türkləri latın əlifbasına keçidlə bir arada birləşdirməyi qarşısına əsəs məqsəd olaraq qoymuşdu. Çünki türkləri kiril əlifbasına keçirmək barədə fikirlər ortada idi.

Azərbaycanda yetişmiş türkoloqlar -Dəmirçizadə, Muxtar Hüseynzadə, İsmayıl Əfəndiyev, Feyzulla Qasımzadə Bəkir Çbanzadənin tələbələri olmuşdur. Onun həbsi ilə bağlı o dönəm Azərbaycan xalq daxili işlər komissarı işğalçı rus Stepan Yemelyanov deyirdi: -” Əgər başqa bir suçu olmazsa, türkologiya qurultayında iştirak etdiyi bəs edər"- demişdi.

Məhkəməsi 11.20-də başlayıb 11.40-da bitmişdir. Cəmi 20 dəqiqəlik məhkəmə olmuşdur. Əmri icra edən rus leytenant Şobolov olmuşdur. Bütün şəxsi əlyazmaları işğalçı kommunistlər tərəfindən yandırılmışdır.

Türkologiya qurultayına qatılanların hamısı güllələnmişdir. Yalnız iki nəfər öz əcəli ilə ölmüşdür. Bunlar Səmədağa Ağamalı oğlu (1930) və Fərhad Ağazadə (1931) olmuşlar.

BƏKİR ÇOBANZADƏ - Bu dahi insanı Türk Milləti unutmamalı, daim yad edib yaşatmalıdır.

Ruhu şad, məkanı cənnət olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət"

“Şöhrət” ordenli akademik Ağamusa Axundov Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı tarixində böyük xidmətləri olan alimlərimizdən biri, əməkdar elm xadimi olub. Bu dilçi, türkoloq alim artıq on ildir ki, aramızda yoxdur. Fəqət, şöhrəti hələ də dillərdə gəzir. Mərhum akademik haqqında nə vaxtsa geniş söhbət edəcəm, amma bu dəfə sizə onun yadigarı- ədəbiyyatşünas, dosent Aygül Hacıyeva barəsində məlumat vermək istəyirəm...

Aygül xanım AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun Turk Dunyasi söbəsinə rəhbərlik edir. Filologiya elmləri doktorudur. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı ilə müasir linqvistik tədqiqatlar arasında körpü qurur. Tarixi leksikologiya, klassik Azərbaycan poeziyasının təhlili, Türk-Azərbaycan lüğətinin müqayisəli tədqiqatları, Türk dillərində dini mifoloji leksika, poetik dilin semantik təkamülü onun elmi yaradıcılığının qayəsini təşkil edir...

Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Milli-mənəvi və tarixi irs hesab olunan yazılı abidələrin öyrənilməsi, mühafizəsi və təbliği bütün dünya xalqları üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu işin qarşılıqlı şəkildə həyata keçirilməsi isə xalqlar arasında münasibətləri daha da yaxınlaşdırmaqla yanaşı, yeni elmi tədqiqat mövzularını aktuallaşdırır.”

İntellektual, məntiqli, sürətli düşünən, dərrakəli xanımdır. Gözəl liderlik xüsusiyyəti var. İdarəetmədə mahirdir. Praktik zəkası ilə seçilir. Səbirli və təmkinlidir. İş həyatında əzmkar və zəhmətsevərdir. Hadisələrə obyektiv qiymət verməyi bacarır və adətən qərarlarında yanılmır. İradəli, isti ürəkli, sadiq və mehribandır...

“Məlum olduğu kimi, türkologiyanın istiqamətlərindən biri də türk dünyasının tarixidir. Türk dünyasının tarixi isə müəyyən vaxtdan etibarən əsasən İslam dini ilə bağlı olub. Buraya VII-X əsrlərdə İslam dininin yayılması, kütləvi qəbul olunması, türk torpaqlarında məscidlərin inşa edilməsi kimi faktları aid etmək olar. O dövrdə yaşayan Buxari, Fəxrəddin ər-Razi, Əl Fərabi, Yusuf Həmədani, Əhməd Yasəvi, Əbdülxaliq Hicuvani, Əmir Qulyal, Əl-Birunu kimi dahi alimlərin qiymətli əsərləri var. Daha sonrakı dövrlərdə yaşayıb-yaratmış Bahauddin Nəkşibəndi, Hoca Əhrar və digər İslam sivilizasiyası korifeylərinin dili ilə desək, “türk xalqları islam xeyir-duası ilə şərəfləndiriliblər”. Ümumiyyətlə, İslamın yayılmasında bir çox türk dünyası mütəfəkkirlərinin əhəmiyyətli rolu olub. Daha sonralar türkdilli xalqların yaşadığı ərazilərdə türk dilinin öyrənilməsi məsələsi də aktuallaşıb. Onu da deyim ki, Sovet imperiyası süquta uğradıqdan sonra müstəqilliyini bərpa edən ölkələrdə, xüsusən də türkdilli xalqların yaşadığı ərazilərdə türkologiyaya münasibət ciddi şəkildə dəyişdi. Müstəqillik bu sahəyə xüsusi nəfəs gətirdi, türkologiya həm siyasi-ideoloji nöqteyi-nəzərdən, həm də tədris baxımından fərqli məzmunda inkişaf etməyə başladığı üçün yeni yanaşma tələb etdi.”- söyləyir.

 Azadlığı, daxili müstəqilliyi çox sevir. Dürüstlüyünə, etibarına söz ola bilməz. Gözəl zövqü var. Həssas təbiətlidir. İnstinkti güclü, tədbirçi, dinamik fikirlidir. Məqsədinə çatmaqda inadkardır. Şən, optimist, gülərüzlü, açıq düşüncəli, fəlsəfə və mühakimə qabiliyyəti olan xanımdır. İşini çox sevir...

Deyir ki:- “AMEA-nın digər institut və təşkilatları kimi, Əlyazmalar İnstitutunda da qədim türkoloji əlyazmalar tədqiqat obyektinə çevrilib, böyük nailiyyətlər, uğurlu elmi nəticələr əldə olunub. Hazırda respublikamızda türkoloji fənlərin tədrisi və elmi tədqiqatlar istiqamətində yeni perspektivlər müəyyən olunub. Qeyd etdiyim kimi, Türkologiyanın istiqamətlərindən biri də türk dünyası tarixinin öyrənilməsidir. Bu baxımdan İslam Sivilizasiyası Mərkəzinin fəaliyyəti türkoloji tədqiqatlardan da yan keçməyib.Qeyd edim ki, milli-mənəvi və tarixi irs hesab olunan yazılı abidələrin öyrənilməsi, mühafizəsi və təbliği bütün dünya xalqları üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu işin qarşılıqlı şəkildə həyata keçirilməsi isə xalqlar arasında münasibətləri daha da yaxınlaşdırmaqla yanaşı, yeni elmi tədqiqat mövzularını aktuallaşdırır.”

Dünyagörüşü geniş, vətənpərvər xanımdır. Yaxşını pisdən, xeyiri-şərdən ayırd etməyi bacarır. Olaylara diplomatik yanaşma tərzi var. Cazibədar və ovunlayıcı davranışı ilə insanların yaddaşında iz buraxa bilir. Yüksək mədəniyyət və kübarlıq onun əsas keyfiyyətlərindəndir. Həyatda mükəmməl addımlamağı xoşlayır...

Bəli, haqqında söhbət açdığım Aygül xanım Hacıyeva milli-mənəvi dəyərlərimizə bağlı insandır. O, mədəni davamlılığı və linqvistik dəqiqliyi ilə seçilən alimlərdəndir. Onun yaradıcılığı türk ədəbi irsinin tənqidi aspektlərini qoruyub saxlamaqdan ibarətdir. 2006-cı ildə "Türk və Azərbaycan dillərində gül(çiçək) adları" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsinə layiq görülüb. 2018-ci ildə isə "Ruhi Bağdadi divanının dili" adlı dissertasiyasının müdafiəsindən sonra filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə yüksəlib...

AMEA Dilçilik İnstitunun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Məmmədli onu belə xarakterizə edir: “Aygül xanım dahi insan, akademik Ağamusa Axundovun qızıdır. Məncə, bu onun kimliyi haqqında məlumat verir. Atasından mükəmməl bir elm, mədəniyyət dərsi alıb. Aygül xanım çox mədəni bir xanımdır. Ölkədə yaxşı dil tarixçilərindən biridir. Bu istiqamətdə çox böyük işlər görür. Onda daşıdığı gendən gələn bir istiqanlılıq, bir mədəniyyət var ki, insanlara qarşı həmişə mehribandır. Hamı ilə xoş rəftar edir. Bu da onun nəsil, ailə mədəniyyətindən irəli gəlir... ”

...Həyatda iz qoyub gedən dahilər çox olub, amma övladları arasında onların irsini davam etdirənləri az. Əsas məsələ də odur ki, Aygül xanım türk dilinin qorunması və təhlilində atası- akademik Ağamusa Axundovun elmi irsini davam etdirir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

İllərdi torpaqlarımız düşmən tapdağında olarkən biz işğal günlərini qeyd edərdik. Bu gün isə doğma torpaqlarımıza möhtəşəm qayıdışımızı qeyd edirik. Bir neçə gün öncə - 12 iyun 2025–ci il tarixində Ağdam rayonu, Yusifcanlı kəndinin sakinləri 12 iyun 1993-cu ildə, təxminən elə bu saatlarda (səhər 9:00-10:00) qəfil, ayaqyalın-başaçıq tərk etməyə məcbur olduqları (həmin gün kəndin evləri yandırılmış, dinc sakinlər şəhid edilmiş və əsir götürülmüşdü) doğma kəndlərini ziyarət ediblər.

Yusifcanlı kəndindən olan tanınmış yazıçı, şair Zaur Ustacın verdiyi məlumata görə, yeni çəkilən Ağdam – Füzuli magistral yolunun hərəkət istiqamətində, sol tərəfdə Yusifcanlı kəhrizinin gözündən təxminən 150-200 m məsafədə kəndə gedən əsas yolun sağ tərəfində üzərində “Yusifcanlı” yazılmış bildiriş və kəndin girəcəyində “Yusifcanlı şəhidləri” məlumat lövhələri quraşdırılıb.

 Sonra kənd camaatı ötən o ağrılı-acılı günləri xatırlayıb və Şanlı Zəfərimizdən qürurla söhbət açaraq şəhidlərimizin ruhuna dua oxuyub, qazilərimizə cansağlığı arzulayıblar. “Yaşasın Müzəffər Ordumuz və Ali Baş Komandanımız” nidası ilə gələcək planlarından danışıblar. 

Beləcə, bir kəndin doğma insanları birlikdə düz 32 ildən sonra öz doğma kəndlərində, kəhriz suyundan olan çay süfrəsi arxasında sevincini bölüşərək bu unudulmaz günü fotolarla tarixə, yaddaşa çeviriblər.

Gözümüz aydın olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk kinosu Azərbaycanda hədsiz sevilir. O cümlədən də türk komediyası. Adətən, türk kinokomediyası deyiləndə yada bir isim düşür – Şaban. Kamal Sunalın canlandırdığı bu obraz daim aktualdır, daim baxırsan və gülürsən. Amma terk komedik kino industriyasında onlarca digər vacib adlar da vardır, bu gün bia onlardan biri barədə danışmaq fikrindəyik.

Bu gün 1930-cu ildə İstanbulda dünyaya göz açan tanımış türk aktyoru Adilə Naşitin doğum günüdür 

Həyatı uşaqlıqdan teatrla bağlı olub bu xanım əfəndinin. Çünki atası Naşit Özcan teatr rejissoru, anası Amaliya isə teatr aktrisası idi. Bəri başdan deyim ki, Adilenin anasının erməni olması faktı da var, amma o türk qızı türkdür, erməniliyini əsla büruzə verməyib həyatı boyu. Türk qadını, türk anası obrazlarını yaradaraq milyonlara sevdirməyi bacarıb. Biz də məhz bu prizmadan yanaşaraq söhbətimizə davam edək.

1944-cü ildən İstanbul Uşaq Teatrında çalışmağa başlayan Adile Naşit 1948-ci ildə "Lüks Həyat" komediya filmi ilə kino karyerasının əsasını qoyur. Onun aktyor karyerasının zirvəsi 1975-ci ildə "Hababam sinfi" filmindəki Hafizə Ana rolu hesab olunur. Populyar filmin davamı olaraq çəkilən 1976-cı ildə "Hababam sinfi oyanır"‚ 1977-ci ildə "Hababam sinfi tətildə" və 1978-ci ildə "Hababam sinfi doqquz doğur" onun uğurunu möhkəmləndirir.

Məhsuldar yaradıcıllığı boyu Adile Naşit bir çox komediya filmlərində oynamaqla yanaşı, teatrdakı çıxışlarını da davam etdirib.

Filmoqrafiya 

1. Aile pansiyonu 

2. Milyarder

3. Quzucuqlarım 

4. Yaygara 

5. Hayroş 

6. Kiralıq ev 

7. Doktor

8. Ağa Bacı

9. Televiziya uşağı 

10. Sevgili Halam

11. Kibar Feyzo

12. Deliler Koğuşu

13. Canım qardaşım

11 dekabr 1987-ci ildə Adilə Naşit doğulduğu İstanbulda uzun müddətdir tutulduğu bağırsaq xərçəngindən vəfat etmişdir. Karacaahmet qəbirstanlığında oğlu və həyat yoldaşının yanında dəfn edilmişdir.

Adilə Naşit canlandırdığı ana obrazlarına görə 1985-ci ildə ilin anası mükafatına layiq görülmüşdür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)