İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sonradan mənim sənətə gəlməyimdə bizim gözəl bəstəkarımız Şahid Əbdülkərimov əlimdən tutub.

                                        Nadir Qafarzadə 

Nəzakət Məmmədovanın ifasında bir mahnı vardı, "Heç küsməyin yeridirmi" — zamanında bu mahnı çox popular idi. Xalq şairi Nəbi Xəzrinin sözlərinə yazılmış mahnının bəstəçisi Şahid Əbdülkərimov idi.

Eləcə də daha bir neçə məşhur, dillər əzbəri lan mahnıları var idi. Ancaq sanki irəli getməsinə, inkişafına kimlərsə mane olur, imkan vermirdilər…

Əfsuslar olsun ki, uzun illər onun mahnıları xalq mahnıları kimi təqdim edilirdi. Bir mahnısı isə - “Təki sən səslə məni” Azərbaycan mahnı sənətinin tacı sayıla bilər, bu mahnının da bəstəkarının bu təvazökar, zəhmətkeş, istedadlı şəxsin olması danılırdı, mahnı xalq mahnısı kimi qələmə verilirdi…

Bu gün Azərbaycan bəstəkarı, bir çox məşhur mahnının müəllifi Şahid Əbdülkərimovun anım günüdür.

1938-ci ildə o, Nuxa şəhərində (indiki Şəki) dünyaya gəlib. İncəsənətə həvəsi onu 1956-cı ildə Şəki mədəniyyət evi nəzdində Respublikanın əməkdar artisti Məmmədkəbir Hacıoğlunun rəhbərliyi ilə dram dərnəyinə gətirib. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakı Mədəni Maarif Texnikumunun xor dirijorluğu şöbəsində təhsil alıb və həvəskar bəstəkar, xanəndə Qulu Əsgərov onun sevimli müəllimi və dostu olub. Təhsilini başa vurduqdan sonra Şahid Xırdalandakı 1 saylı qəsəbə orta məktəbində musiqi müəllimi işləməklə əmək fəaliyyətinə başlayıb. O, M. Əliyev adına Dövlət Teatr İnstitutunun mədəni-maarif fakültəsinin axşam şöbəsində təhsil alıb. Tələbəlik illərində görkəmli bəstəkarımız Şəfiqə Axundova ilə sıx əlaqə saxlayıb.

100-dən artıq mahnısı var. Onun efirdə ilk səslənən mahnısı "Hanı bəs vəfan sənin" mahnısıdır. Həmin mahnı Ümumittifaq səsyazma fondunda, patefon valına yazılıb. İlk ifaçısı xalq artisti İslam Rzayev olub. Bir çox mahnıları AzTV-nin "Qırmızı Qərənfil" uşaq xorunun ifasında səsləndirilib. Mahnılarını ən çox mərhum müğənnimiz Nəzakət Məmmədova oxuyub.

Respublikamızın xalq artisti Abdulla Abdullayev qeyd edir ki, "Təki sən səslə məni" mahnısını mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevin çox sevdiyini onun öz dilindən eşidib.

Əbdülkərimov bəstələdiyi mahnıların sözləri daha çox Əliağa Kürçaylı, Cabir Novruz, Ramiz Məmmədzadə, Arif Abdullazadəyə məxsus olub.

Bəstələdiyi mahnıların bəziləri

1.Təki sən səslə məni;

2. Azərbaycan;

3. Bala gəlin;

4. Biləydim kaş;

5. Dayağım ol;

6. Gözəlim;

7. Günüm keçməsin sənsiz;

8. Gecələr;

9. Hanı bəs vəfan sənin;

10. Heç küsməyin yeridirmi;

11. Ana torpağım mənim Bakı.

İlk dəfə onun mahnısı 1974-cü ildə Azərbaycan televiziyasında özünün adı ilə səsləndirilib. Həmin ildə Bakı rayonlararası xalq yaradıcılığı evində "Sən nəğmələr qoş" devizi ilə mahnı müsabiqəsi keçirilib. Şahid o müsabiqədə 1-ci yer tutmuşdu. 

1976-cı ildə o, Şəki şəhərinə dəvət alıb, Tibb işçiləri mədəniyyət evinin direktoru təyin edilib. Burada o, "Şəfa" xalq çalğı alətləri ansamblı və rəqs kollektivi yaradıb.

1988-ci ildə Abşeron rayonunda və Şəki şəhərində bəstəkarın 50 illik yubileyi qeyd edilib. 1988-ci ildən Şəki şəhərində yaşayan Əbdülkərimov, ömrünün son illərində musiqidən uzaqlaşıb, şəhərin Qışlaq hissəsindəki məşciddə din xadimi – yəni, molla kimi fəaliyyət göstərib.

O, 2003-cü ilin iyun ayının 17-də 65 yaşında vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir vaxtlar bir İrəvan xanlığı vardı, Azərbaycanın ən böyük xanlıqlarından biriydi, Çar Rusiyası İranla müharibəni qazanıb Azərbaycanın şimalına sahibləndikdən sonra bura kütləvi erməniləri yerləşdirib özü üçün xristianlardan bufer zona düzəltdi. Sonra da bu ərazidə qondarma Ermənistan dövləti elan etdi. Sonra hakimiyyətə bolçeviklər gəldilər, Ermənistan SSR adlı müttəfiq respublika yaratdılar. O dönəmlərdə hələ aborogen əhalini – azərbaycanlıları tamamilə  oradan qovmaq ağıllarına gəlmirdi.

Həmin o Ermənistan SSR-in Yazıçılar İttifaqı vardı, onun Azərbaycan bölməsi fəaliyyət göstərirdi, bu bölməyə də Əkbər İrəvanlı başçılıq edirdi...

Əkbər İrəvanlı 1921-ci il iyunun 17-də İrəvan şəhərində anadan olub. Burada orta məktəbi bitirib. İrəvan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinin Şərq şöbəsində təhsil alıb. Əmək fəaliyyətinə 1938-ci ildə İrəvanda Azərbaycan dilində nəşr edilən "Kommunist" (1939-cu ildən "Sovet Ermənistanı") qəzetinin redaksiyasında başlayıb, ədəbi işçi, məsul katib, tərcüməçi olub, Ağbabada, Basarkeçərdə müəllim işləyib. 1951-ci ildə Ermənistan SSR EA M. Abeğyan adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasna daxil olub, 1954-cü ildə "Azərbaycan-erməni ədəbi əlaqələri tarixindən" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.

1950–1965-ci illərdə İrəvan Dövlət Universitetində Azərbaycan ədəbiyyatı müəllimi olub, 1956-cı ildən X. Abovyan adına İrəvan Pedaqoji İnstitutunda Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının müdiri işləyib. Erməni və Azərbaycan qarşılıqlı ədəbi əlaqələri sahəsində ardıcıl tədqiqat aparıb, bir sıra erməni yazıçılarının əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə edib. Onun erməni dilində "Erməni və Azərbaycan xalqlarının dostluğunun ədəbiyyatda inikası", "Cəlil Məmmədquluzadə və erməni xalqı", "Nəsimi", "Xatabala" jurnalı Azərbaycan haqqında"  kitabları çap olunub.

İrəvan şəhərində Azərbaycan dilində "Erməni-Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı əlaqələri", "M. Ə. Sabir və erməni xalqı", "Hovannes Tumanyan və Azərbaycan ədəbiyyatı", "Avetik İsahakyan və Azərbaycan ədəbiyyatı" tədqiqat əsərləri və bədii yaradıclıq nümunələri toplanmış bir neçə kitabı çap olunub. Əkbər Yerevanlının Sabir Rzayevlə birgə yazdıqları 166 səhifəlik illüstrasiyalı "Yunis Nuri" kitabı 1980-ci ildə Ermənistan Teatr Cəmiyyəti tərəfindən İrəvanda çap olunub.

Cəfakeş tədqiqatçı, nasir, dramaturq Əkbər İrəvanlı 28 avqust 1982-ci ildə İrəvan şəhərində vəfat edib, valideynlərinin yanında dəfn olunub.

Və sonadək də bu gün anadan olmasının 104-cü ildönümü tamam olan bu elm və ədəbiyyat fədaisi erməni millətinin xain xislətindən, iç üzündən bixəbər olub. Ermənilərin iç üzünü isə bildiyiniz kimi, 1987-ci ildə başlayan miatsum hərəkatı – Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılıb Ermənistana verilməsi tələbləri açıb.

Əsərləri

Ədəbi

Mənim günəşli ölkəm

Gözəllik və səadət nəğmələri

Azadə

Yay gecəsində

Qəlbimin çırağı

Yeddinci övladın anası

Elmi 

1. Erməni və Azərbaycan xalqlarının dostluğunun ədəbiyyatda inikası 

2. Erməni-Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı əlaqələri.

3. M. Ə. Sabir və erməni xalqı

4. Cəlil Məmmədquluzadə və erməni xalqı

5. Azəri-erməni ədəbi əlaqələri (Qədim dövrdən XVIII əsrin sonuna qədər)

6. Nəsimi

7. "Xatabala" jurnalı Azərbaycan haqqında

8. Hovannes Tumanyan və Azərbaycan ədəbiyyatı.

9. Avetik İsahakyan və Azərbaycan ədəbiyyatı

10. Yunis Nuri

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rauf Bəhmənlinin “Ustad Əli Dədənin rəqs melodiyaları” kitabı haqqında qeydlərim

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin yaddaşında iz qoyan ustadlar olur – zaman onların adını unuda, unutdura bilir bəlkə amma səsi, nəfəsi, melodiyası yaşayır. Bu səs – bəzən balabanın kövrək naləsində, bəzən zurnanın qürurlu nidasında, bəzən də ulusun öz könlündə daşıdığı bir ritmdə yaşamağa davam edir.

Rauf Bəhmənlinin “Ustad Əli Dədənin rəqs melodiyaları” adlı monoqrafiyası məhz belə bir yaddaşı oyadır – ulusun içindən çıxan, ulusun özü qədər saf, özü qədər yanğılı Əli Kərimovun yaradıcılığını. Bu tədqiqat bir kitabdan daha artıqdır – o, sanki bir ulusun musiqi yaddaşına sayğı duruşu dərəcəsini nümayiş etdirir. Kitabda yer alan 57 rəqs melodiyasının nota alınması, onların musiqi köklərinin, ifaçılıq gələnəklərinin, hətta bəzi havaların ermənilər tərəfindən saxtalaşdırılaraq mənimsənilməsi faktlarının ifşası ciddi elmi və ideoloji önəm daşıyır.

Ustad Əli Dədə – Şirvanın musiqi nəfəsini, dağların səsini, ulusun toy şövqünü öz nəfəs alətləri ilə tarixə hopduran bir sənətkar olub. Onun “Heyva gülü”, “Alça gülü”, “Bənövşə”, “Qəhrəmanı”, “Hicazi” və digər melodiyaları xalqın ruhuna hopmuş dəyərlər dəyərindədir. Bu havalar təkcə ritmik parçalar olmayıb - bir yaşam tərzinin, bir estetik dünyagörüşünün musiqi kodlarıdır. Bəhmənli bu kodları elmi dəqiqliklə açır, musiqişünaslıqla etnoqrafiyanın, sənətşünaslıqla milli kimlik yaddaşının qovuşduğu bir müstəviyə daşıyır.

Kitabda rast gəldiyimiz hər bir araşdırma — arxiv materialları, şifahi qaynaqlar, fonotekadan yazılmış səs örnəkləri, Əli Dədənin yetirmələrinin anıları və daha nələr — müəllifin illərlə davam edən fədakar zəhmətinin bəhrəsidir. Bəhmənli təkcə melodiyaları üzə çıxarmır, o, unudulmuş adları, musiqiçi nəslini, bir sənət məktəbini dirildir, elə bil...

Ən önəmlisi isə odur ki, bu monoqrafiya özlüyündə bir çağırışdır – ifaçılara, müəllimlərə, musiqi məktəblərinə. - Çağırışfır ki bu melodiyalar təkcə arxiv üçün deyil, səhnə üçündür; təkcə tarix üçün deyil, gələcək üçündür. Gənc nəslin bu musiqi irsini öyrənməsi, ifa etməsi, yaşatması təkcə estetik məsələ olmaqda qalmayıb, milli təhlükəsizlik məsələsinə dönüşüb – çünki mənimsənilən musiqi, mənimsənilən kimlik deməkdir.

Sənətşünas alim, ictimai və elm xadimi Rauf Bəhmənli bu kitabla həm Əli Dədənin adını əbədiləşdirir, həm də öz adını musiqişünaslıq tariximizin sanballı araşdırmaçılar sırasında möhkəmləndirir.

Bu gün - 17 iyun 2025-ci ildə Bakı Musiqi Akademiyasında keçiriləcək tanıtım törəni, bu anlamda, təkcə bir kitabın təqdimatı olmayacaq – milli yaddaşın bərpasının, musiqi ədalətinin təntənəsinə dönüşəcək deyə ümid edirəm.

Ustadın ruhuna, müəllifin şəxsiyyət və yaradıcılığına salam-sayğılarla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biri var işıqfor, biri də var piyada keçidi. İndi izah edirəm. İşıqforda yolu keçmək istəyən piyadalar üçün yaşıl, maşınlar üçün isə qırmızı işıq yanır. Bu məlumatı daltoniklərin bilib, bəzən yanlışlıq etməsindən savayı, demək olar ki, hər kəs yerli yerində bilir. İndi gələk əsas məsələyə...

İşıqforun qırmızı işığının yandığını görən bəzi sürücülər, uzaqdan elə yüksək sürətlə gəlirlər ki, sanki bu sürət qırmızını yaşıla dəyişəcək. Nəticədə gəlib qırmızı işıqda elə tormoz edirlər ki, təkərlər asfaltla sürüşmə sürtünmədən pulsuz konsert verib, caz ifa edirlər. İşıqforlu keçidlərdən yolu keçmək, işıqforsuz keçidlərdən keçməkdən böyük ehtimalla rahatdır.  

İşıqforsuz keçiddən keçməmişdən əvvəl, bolluca düşünməlisən. İçində bol tərəddüd yaranıb, get gəl edirsən. Elə bil böyük bir biznesə risk edərək yatırım edirsən. Biznes– sənin həyatındı, yatırımsa 4-5 metrlik yoldu. Öz həyatını 4-5 metr yol gedərək yenidən qazanmalısan. Gələn maşınları bir-bir izləyirsən. Beyin düşünür, bu da keçsin keçərəm, yox o da keçsin sonra keçərəm. Uzun fikirlərdən sonra "bismillah" deyib ayağını qoyursan piyada keçidinə. Bu səfər piyada keçidi gözlərində aşağısı lava püskürən siraat körpüsünə çevrilir. 4-5 metrlik yol, sənə kilometrlik yol təsəvvürü bəxş edir. 

Yola başlayanda uzaqdan da maşın elə sürətlənib gəlir ki, deyirsən bəs, elə indicə məni cizgi filmlərindəki kimi asfalta şəkil edəcək. Bir gözün yolda, bir gözün maşında....

Qorxudan ayaqlar tutulur, donub qalırsan ki, bu da son, elə indi maşın vuracaq, başlayım kəlmeyi-şəhadət gətirim. Mənşəyi məlum olmayan bir nəsnəyə 5 manat nəzir niyaz deyirsən. Bu halda maşın gəlir düz dayanır yanında, cismin yerində qalsa da, ruhun səninlə çoxdan halallaşıb aradan çıxıb. Budur, yolun sonuna gəldik, dərin bir nəfəs çəkib yola davam edirik. Bu sevgidə isə udan tərəf nəzir niyaz sahibi oldu. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsində  Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarını təqdim edir. Həmin layihə çərçivəsində tanış olacağınız növbəti qələm əhli Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi, şair Zeynəb Alıhüseynqızıdır.

Qısa təqdimat:

Zeynəb Alıhüseyn qızı Şahverdiyeva (Zeynəb Alıhüseynqızı) 1966-cı il dekabrın 13-də Astraxanbazar (indiki Cəlilabad) rayonunun Əliabad kəndində bir sadə və zəhmətkeş ailədə anadan olub.

Doğulduğu Əliabad kəndində 8 illik orta məktəbi bitirmiş və natamam orta təhsil haqqında Şəhadətnamə almışdır. Onun poeziya sahəsinə gəlişi 17-18 yaşlarına təsadüf edir. İlk əvvəllər müxtəlif mövzularda şeir yazsa da yalnız 46 yaşından etibarən dini mövzularda şeirlər yazmağa başlamışdır.

Zeynəb Alıhüseynqızı sərbəst, satirik, heca və məsnəvi tipli şeirlər qələmə alır. Hazırda onun şeirlərinin əsas hissəsini dini şeirlər təşkil edir. Dini şeirlərə daha çox xalq poeziyası şəkilində üz tutur və şeirlərində folklorun layla şeir şəklinə daha çox mürciət edir.

Doğma elimizin bu dəyərli xanım şairi 1990-cı ildə ailə həyatı qurmuşdur. Onun bu evlilik həyatından 2 övladı, 6 nəvəsi vardır.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək Zeynəb xanımın bir çox şeirləri "Sözün işığı", "Region səs", "Sabaha inam", "Mustaqil.az" və digər mətbu orqan, qəzet, jurnal və internet portallarında yayımlanmışdır. Bundan əlavə, onun şeirlərindən ibarət iki kitabı da işıq üzü görmüşdür. Belə ki, 2017-ci ildə "Nə qədər sualım cavabsız qalıb", 2018-ci ildə isə "Allah, məni Əhli-Beytə dost eylə" adlı şeirlər toplusu çap olunmuşdur. Hal-hazırda Cəlilabad rayonunda evdar xanım olaraq yazıb-yaratmaqla məşğuldur.

Bədii ədəbiyyat nümunələri:

Zeynəb xanımın qələmi ilə yazılmış şeirlərdən bir neçəsi ilə tanış oluruq:

"Allah, sənə məxsusam"

İstədim özümə bir nəzər salım,

Görüm ki, kiməm mən nədir əhvalım.

Baxdım ki, mən deyə biri yox Allah,

Tam sənə məxsusam qurbanın olum.

Yediyim, içdiyim, gördüyüm sənin,

Aldığım, verdiyim, böldüyüm sənin,

Ruhum da, cismim də axirətim də,

Olub, yaşadığım, öldüyüm sənin

Ömr etdim savabım, günahım oldu,

Göndərdiyin Quran pənahım oldu,

Fərqi yox, itirib tapsam hər nəyi,

Bəsimdir sənintək Allahım oldu.

Onun digər şeirdə oxuyuruq:

Sevən sevə yarın gərək dərindən,

Nə dediyin oxuya gözlərindən.

Yar şirindi şirin olur şirindən,

İşarədən gərək yarın yar ana.

Sən ara yarını uzaq yaxından,

Gündüz aşikarda gecə yunundan.

Qəlbində dəlinsə sevgi oxundan,

Yar dediyin məlhəm olar yarana.

Söyləsin sevdiyin qoy sən deyəni,

Sipər elə çətinliyə sinəni.

Nə gözəldir sevən sevir sevəni,

Sevgi gərək iki candan yarana...

Həmçinin, Zeynəb xanımın digər şeirində oxuyuruq:

Nə gözəl yorğunluq, nə gözəl təmas,

Gözəlliyə yaman oldum aludə.

Şair olub gözəlliyi duyasan,

Vəsv edəsən gördüyün bu halıda.

Güllərin ətrini köksümə çəkdin,

Sanki behiştin bir nişanəsidir.

Çayların, quşların səsi başımda,

Cənnət cəlalının bir guşəsidir.

O qədər gözəllik görmüşəm ki mən,

Gözəllik canıma yığılıb dolub.

O qədər gözəllik çəkib ki gözüm,

Gözüm gözəlliyin rəssamı olub...

Son olaraq doğma elimizin tanınmış şairi Zeynəb xanıma uzun, sağlam, mənalı-məsud ömür, yaradıcılıq sahəsində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Nəsr saatında bu gün sizlərə Xatirə Salahzadənin “Xiffət” hekayəsi təqdim edilir.                                                            

“Kiçik uşaqların dərdini kiçik görməməli”.

                                              Əbülqasım Firdovsi

Elə bir öləm ki,

Elə bir öləm ki, uşaqlar,

Sizə heç ölüm qalmaya...

                              Əziz Nesin

          Qəbiristan yoluna çatanda hələ günorta olmamışdı. Yol boyu “qəbiristan mollaları” sıra ilə düzülüb iş gözləyirdilər. Ovçu şikarını gözləyən kimi, onlar da ölü sahiblərini dörd gözlə gözləyər, adətən, yoldan keçən maşının içindəkiləri süzərdilər. Səhər obaşdan ziyarətə gələn ölü sahibləri “son mənzil”i tərk edirdilər. Kimi üzündən çəkilməmiş iztirabı, kədəri ilə, kimi sanki bir ritual icra edib dönən kəsin baxışı ilə, kimi göz yaşlarını heç cürə saxlayaa bilmədən güclə yol gedirdi.

          Qəbiristan əvvəllər, hələ kiçik yaşlarımdan vahiməli bir yer bilirdim. Bilirdim yox, hiss edirdim. Yadımdadır, heç qəbiristana getməmişdim, heç görməmişdim də. Kəndimizdə yas var idi. Yaşımı xatırlamıram, amma yəqin ki, elə də böyük deyildim ki, anam olmadan gecəni kiminsə yanında qala biləm. Buna görə də məni də özləri ilə kəndə aparmışdılar. Azyaşlı əmim oğlunu kənd avtobusu vurmuşdu. Həyətdə evin önündəcə divara qısılıb qalmışdım. Kənd arvadlarının ara-sıra “şaxsey-vaxsey” sədalarını eşidəndə körpə ürəyim sıxılır, sanki kimsə məni dondurur, tərpənməyə qorxur, heç ağlaya da bilmirdim. Arvadlar sakitləşən kimi donum açılırdı. Sanki növbəti donma rejiminə keçməzdən əvvəl nəfəs almağa tələsirdim. Əl-qolum açılan kimi bu dəfə də nənəmin, əmim arvadının divara çəkdikləri mavi rəngli şirəni balaca dırnağımla qoparıb yerə tökürdüm. Arvadların təziyə məclisinin səsi gələn kimi yenə də divara qısılıb donurdum. Arada indi də pis yuxudan ayılanda elə o vaxtdakı kimi qorxudan donuram, o biri tərəfə çönmək nədir, heç nəfəs almağa belə ürək edə bilmirəm. Ta ki, öz-özlüyündən yuxuya gedənədək qorxu məni ağuşuna alır. Başımın üstündə yerdən bir qədər hündürlükdə göy rəngdə taxtası və şüşəsi olan ikiqat açıq pəncərələr vardı. Uşaq düşüncələrimlə sanki pəncərədən ölən uşağı virtual olaraq görür, elə bilirdim ki, arvadlar “şaxsey-vaxsey”lərlə onu incidərək harasa yola salırlar. Özümü tanıyandan rejissor Cerri Zukerin 90-cı illərdə çəkdiyi “Ruh” filminə hər dəfə baxanda ölən artistləri qara əcaib şeylər aparan epizod eynilə bu səhnəni gözümdə canlandırırdı. Elə bil həmin qorxulu günü yenilənmiş kimi hiss edir, yenidən yaşayırdım. Hələ bu arada yerə düşən qopuntuların da fikrini edirdim. Evin kandarına şirə çəkiləndə ta onun qurumasını gözləyənədək nə içəri, nə də çölə çıxa bilərdik. Əks halda yerdəki şirə ayağımıza yapışar, yeri də korlamış olardıq. O zamanlarda kənd evlərində boya əvəzi istifadə olunan gilə oxşar bu maddə məni özünə cəlb edirdi. O qədər sevirdim ki şirəni. Kənddə tətillərimi keçirərkən vedrənin içinə quru gili töküb, su əlavə edib onu əllərimlə həll etmək ən sevdiyim məşğuliyyətlərimdən biri idi. Bir az böyüyəndə hətta özüm də çəkmişdim, baxmayaraq ki, şəhər uşağı idim. Yerə düşən şirə qopuntularını görcək “hadisə yeri”ndən aramla, üsulluca uzaqlaşırdım. Özümü başqa divara sıxılan tapırdım. Mən həqiqi qəbiristan görmədim, amma kənd həyətindəki o yası qəbiristan bildim. Hətta bir qədər böyüyəndə, kənd qəbiristanına sərbəst gedib ziyarət edəndə də, gündüz olmasa da, gecə “son mənzil”in xofu məni basırdı. Ancaq öz atam dünyasını dəyişəndə “son mənzil” mənə o qədər doğmalaşdı ki, elə bilirdim, atamın yeni mənzilidir. Qorxu sanki yoxa çıxmışdı... bəlkə, böyümüşdüm. Bəlkə də, acı qorxumu üstələmişdi, ona qalib gəlmişdi. Bilmirəm. Nə vaxtsa eşitmişdim ki, başqasının acısını öz vücudumuzda hiss etmək üçün eyni acını yaşamış olmamız lazımmış. Yaşadım, gördüm, bildim...

          Dərin düşüncələrə daldığımı görən Türkan – “Bax burda saxla, bulağın yanındadır onun qəbri. Sən düşmə!  Bir az tək qalım” – deyib tələsdi. Maşından enmədim. Uzaqdan daşdan kəsilmiş ağappaq barelyef görünürdü. Aralıda da olsam, qızılı haşiyədə yazılmış ... böyük adı açıq şəkildə görünürdü. Qəbrinin üstündəki çox uzun yazı isə heç görünmürdü. Çox güman ki, şeir idi. Atası şeirə aşiq idi. Evlərində Nazim Hikmətdən tutmuş, müasir şairlərə qədər kimin kitabını axtarsan, tapa bilərdin.

          Maşının şüşələrini açıq saxladım. Gedişini izlədim. Qəbrə aram-aram yaxınlaşdı. Dünəndən buz kəsmiş rəfiqəmin sanki bir parçasını yerə atıb sındırdılar. Naləsi yeri-göyü titrətdi. “Nifrət”i od püskürdü. Biz qəbiristana girəndə yenicə başlayan çiskin gur yağışa çevrilmiş, dayanmadan yağırdı. Türkanın göz yaşları yağışa qarışmışdı. Yağış onu, o, yağışı ağladırdı. Beləcə yerə çöməlib dədəsi ilə “dalaşdı”. İndiyədək boğazında düyünlənib qalan sevgiqarışıq nifrətinimi deyim, nifrətqarışıq sevgisinimi deyim, dilə gətirirdi. Heç vaxt üzünə deyə bilmədiyi, görmək istəmədiyi dədəsinə qəlbindəki bütün sözləri unudar, deyə bilməz, içində qalar qorxusu ilə tez-tez, təngnəfəs dilə gətirib bütün cümlələrini tamamlamağa çalışırdı. Yaxınlaşan molla çox qısa bir zamanda  əvvəlki yerinə- qəbiristanın mərkəzinə yön alıb gedirdi. Simasından surələri tez-tələsik, ala-yarımçıq oxuyub birtəhər yola verən mollalara bənzəyirdi. 

O vaxtlar mən kapsul dərmanları ilk dəfə onun atasında görmüşdüm. Hər axşam ərəb qorkasının rəfindən gözoxşayan, rəngarəng dərmanı götürərək açır, içindəki tozunu qəbul edib qabını atırdı. Uşaq idim, amma o kapsulların rəngarəngliyi məni necə cəlb etmişdisə, evimizdə görüb alışdığım, sovetin ağ, bəzən sarı rəngli tabletlərindən çox fərqli gəldiyi üçün onları oyuncaq da zənn edirdim. Arada o ərəb qorkasından bizim üçün Türkiyədən gətirdiyi – o zaman nadir tapılan – türk saqqızlarını da çıxarıb uzadaraq – xüsusi bir zəhmlə “di gedin oynayın” deyirdi. Mən onun atasından çəkinirdim, hətta qorxurdum da. Uşaqları sevməyən bir tövrü vardı. Amma qızını çox sevirdi. Hər işdən qayıdanda “nazım-quzum” deyib o üzündən-bu üzündən öpərdi. Daha doğrusu, Türkan özü atasından öncə tez onun önünə atılardı. Türkanın atasına qarşı böyük sevgisi vardı. Ona dədə deyərdi. Atası özü belə öyrətmişdi. Dolanışığa görə bir-iki yaxın məsləkdaşı ilə o, böyük qardaş Türkiyəyə pənah aparmışdı. Uzun müddət Türkiyə universitetlərinin birində Şərq ədəbiyyatından dərs demiş, orada yaşamışdı. Türk ləhcəsinə o qədər alışmışdı ki, öz Qarabağ ləhcəsini də ona qatıb danışırdı. Türkan ona dədə deyəndə elə bilirdim, atası daha da yaşlıdır. Hər dəfə Türkiyədən qayıdanda özü ilə çoxlu “Çocuk” uşaq jurnalları gətirərdi. Yaxşı xatirimdədir, o jurnalları necə böyük sevgi ilə vərəqləyər, xəyallara dalar, gündüzü axşama qatardıq. O zaman necə dostluqlar, necə qonşuluqlar vardı. Yatmaq vaxtı çatanda evimizə gedərdik. Qonşuluqda bu qədər narahatlıq da böyükləri heç incitməzdi. Qəlbimdəki ilk Türkiyə sevgisi də elə o evdəki abu-havadan yarandı. Evin divarlarında müxtəlif rakurslardan çəkilmiş Ayasofiya məbədi olan şəkillər lap çox idi. Ərəb mebelinin üzərində göz oxşayan, eyni zamanda qəribəliyi ilə düşündürən sənət heykəlcikləri vardı.

Aradan bir qədər zaman keçdi. Atasını evdə artıq çox az-az görməyə başladım. Zaman-zaman da heç görmədim. Beləcə onun valideynlərinin həyat yolları ayrıldı. Onlar – ata-qız artıq bir-birini görmür, unutmağa çalışırdılar. Artıq o böyük sevgi incikliyə, kiçik nifrətə qədər gedib çıxırdı. Atasından söz açılanda hər zaman nifrət püskürürdü. Amma mən nədənsə bu nifrətə heç vaxt inana bilmirdim. Valideynləri boşanan Türkanın həmişə özünü boynubükük, sıxıntılı, əskik hiss etdiyini dərindən duyurdum. Az-çox tanınan atası haqda heç vaxt heç kimə söz açmazdı. Ətrafında olan dost-tanışı heç onun atasının kimliyini bilməzdi. Bəzən məcbur qalanda “boşanıblar” deyib mövzunu dəyişərdi, vəssalam.  Həyatının hər bir dönəmində boşanmış valideynlərin övladı olmağın iztirabını içində çəkir, nifrəti, qəzəbi daha da artırdı. Biz bir-birimizdən az-çox fərqli olduğumuz üçün rəfiqəmin bu halı mənə onun düşündüyü kimi acınacaqlı gəlmirdi. Mən onu anlamırdım. Daha doğrusu,  onun vəziyyətini acınacaqlı  hesab etmir, atasına olan nifrətini isə heçə sayırdım, inanmırdım. Çünki atasına böyük sevgisi olan bir qızcığazın böyük nifrəti heç cürə ola bilməzdi. Mən ki, axı mən ki bu sevgini görmüşdüm. “Sevgidən nifrətə bir addımdır” ifadəsi onun bu vəziyyətində bir külliyyatlıq yalandır. Bu od püskürmə nifrətdən başqa hər şey idi. Nəsə, nəsə adını qoya bilmədiyim, nifrət pərdəsi arxasında gizlənən başqa bir şey idi. Onun öz vəziyyətini dünyanın sonu imiş kimi düşünməsini isə heç anlamırdım. Axı nə vardı ki burda, bir-birinə zidd iki insan nəticədə bir-biri ilə yollarını ayırırlar. Bu qədər bəsit. Birlikdə gəldikləri yolu yarıda qoyub yeni bir yola addım atırlar. Ayrı dildə danışan, bir-birini məsxərəyə qoyan, çox zaman kinayəli davranan, daşıması qeyri-mümkün dərdləri yaşayan cütlüklər bu əzablara sinə gəlib niyə zülmlə yaşamalıdır ki?.. Mənə hər zaman elə gəlirdi ki, bir-birini səmimi, təmiz, ülvi hisslərlə, təmənnasız sevən cütlükləri həyatda heç bir çətinlik ayıra bilmir. Ən ağır sınaqlardan belə üzüağ çıxırlar. Birtərəfli, nəyinsə naminə yaradılan sevgi zənciri günün birində qırılmağa məhkumdur. Niyə birgə yaşayıb, ömürlərini bir-birinə diksinərək baxıb cürütməlidirlər?! Güzəşt edən tərəf birtərəfli qalırsa, o da geci-tezi təslim bayrağını qaldırır. Di gəl, sən bunu rəfiqəmə anlat. Əslində, o nə vaxtsa anasını başa düşüb anlamağa da çalışıb. Hətta onun yanında da olub. Amma ürəyinə hökm edə bilməyib. “Boşanmış ailənin qızı” yükü onun zərif çiyinlərinə ağır gəlib həmişə. Yaxından tanımaq istəyən oğlanların ailəsi barədə gerçəkliyi biləndən sonra ondan uzaqlaşdıqlarını mənə etiraf edərkən necə həyatdan, insanlardan küsür, ağlamsınırdı. Üzündəki sakit qəzəbi insanı bugünkü kimi lərzəyə gətirirdi. Amma Allahdan olan kimi, çox mərhəmətli, rəhmli qız idi Türkan. Şeytana uymurdu. Bitib gedən münasibətlərin sonunda sakitliyini qoruyub saxlaya bilirdi ən azı. Mən o vaxt belə düşünürdüm. Türklərsayağı da “Allahın təqdiridir” deyər, nəyə isə sığınardı. Bir Məlikməmmədin onu divlərin əlindən xilas edib quyudan çıxaracağı günə, simurq quşunun lələklərini yandırdıqda onu bu qaranlıq dünyadan işıqlı dünyaya aparacağına cani-könüldən inanar və o günü böyük səbirlə gözləyərdi.

Keçib maşına əyləşdi. Göz yaşlarını kağız salfetlə silərək – “Tez ol, tez sür gedək burdan... Qurtuldum, qurtuldum... İndi soruşan hər kəsə rahatlıqla “atam yoxdur”, “atam yoxdur”... deyə bilərəm” sözlərini deyə bildi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Alt yazı:

Avtobusda baş verən adi bir hadisə, cəmiyyətin yaşlı nəslinin gənclərə olan münasibətini, zorbalığın susqun dəstəyini və ictimai laqeydliyi üzə çıxardı.

Gündəlik həyatımızda elə anlar yaşanır ki, təkcə bir insanın davranışı deyil, bütöv bir cəmiyyətin aynası kimi çıxış edir. Əxlaqın, hörmətin, anlayışın və şəxsiyyətin yoxluğunu bir nəfəsdə göstərən bir səhnə. Bu dəfə o səhnə adi bir ictimai nəqliyyat vasitəsində – marşrut avtobusunda yaşandı.

Hava isti, avtobusda nəfəs almaq müşkül. Pəncərələrin bir neçəsi açıq deyil, sərnişinlərin tərlədiyi hiss olunur. Və bu mənzərənin içində yaşlı bir qadın – xalq arasında “xala” deyə çağırılan biri – ətrafına hökm edir:

"Ay qız, aç da o zibili, mən ölürəm axı burda!"

Əlbəttə, insanın halı pisləşə bilər. Amma səs tonu və yanaşma – əmr, təhqir və kobudluqla dolu. Pəncərə yanındakı gənc bir qız nəzakətlə cavab verir:

"Ay xala, qulağım ağrıyır, o biri dayıya deyin, o açsın."

Burada bir anlıq susqunluq olmalıydı. Lakin bu susqunluğu bir neçə “şəxsiyyətini itirmiş” sərnişin pozur. Ədəbsiz sözlər, təhqir, qızın zahiri ilə bağlı alçaldıcı ifadələr – "eşşəyə oxşayırsan" tipli qeyri-insani çıxışlar.

Sanki cəmiyyətin yaşlı təbəqəsində bəzi şəxslər gənc nəsli linç etməyi özünə borc bilir. Halbuki tərbiyə nə yaşla ölçülür, nə də saçın ağarması ilə.

Gənc qız, bütün bu təhqirlərə baxmayaraq sakitcə ağlamağa başlayır və deyir:

 "Onda mən keçim, xala gəlsin otursun burda."

Sözün qurtardığı nöqtə bəlkə də budur. Sanki bu torpaqda anlayış və empatiya deyil, kobudluq və zorakılıq hörmət sayılır.

Hadisəyə şahid olan biri kimi sükut edə bilmədim. Həmin anda səsləndim:

 "Utanmırsız? Bir qızın üstünə bu qədər kişi və qadın yığışıb təhqir edirsiz? Əgər doğrudan da xalanın halına yanırsızsa, durun, siz yer verin. Niyə pəncərəni digər sərnişinlər açmır?"

Hadisənin gedişində sürücü də maşını saxladı, vəziyyəti soruşdu. Sağ olsun, düşüb yaşlı qadına su aldı. Amma qadının cavabı bu dəfə də özünü ələ verdi:

"İçmirəm dəə. Belə tərbiyəsizlərə nə deyəsən axı..."

Mən isə son olaraq həmin qıza dedim:

 "Sən niyə ağlayırsan bunlara görə? Gərək sən ağlayasan, yoxsa bu cəmiyyət?"

Nəticə: Nəfəs almağa pəncərə açmaq lazımdır əlbəttə.

Amma biz cəmiyyət olaraq fiziki pəncərələri deyil, mənəvi pəncərələri bağlamışıq. Nəfəs alan, düşünən, hiss edən insanlara yer dar gəlir. Xüsusən də qadınsan, gəncsənsə və itaət etmirsənsə.

Bu hadisə təkcə bir qızın pəncərə açmaması ilə bağlı deyil. Bu, cəmiyyətin dəyişməyə dirənməsi, nəsillərarası dialoqun pozulması və kobudluğun normal hala çevrilməsinin faciəsidir.

Əgər bir pəncərə açmaq bu qədər çətinləşibsə, bəlkə də əvvəlcə vicdanlarımızı havalandırmalıyıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Opera sənətimizin tarixində ən silinməz adlardan biri.

O, opera səhnəmizin, klassik musiqimizin, mədəniyyətimizin zirvəsidir. Bütün təriflərə, alqışlara layiq bir xanımdır.

Azərbaycan SSR xalq artisti Fidan Qasımova 17 iyun 1947-ci ildə Bakıda dünyaya gəlib. Nadir soprano sahibinin dünyaya göz açdığı ziyalı ailəsi, boya-başa çatdığı mühit onun musiqiyə bağlanmasının ilkin mənbəyi olub. Fidan və kiçik bacısı Xuraman Qasımovanın valideynləri daim incəsənətlə bağlı olublar, şeir yazıblar, musiqiyə meyl göstəriblər. Niyazi, Fikrət Əmirov, Tofiq Quliyev və Bakı musiqi elitasının digər nümayəndələri tez-tez bu ailənin evində olublar. O zaman 4 yaşlı balaca Xuraman qonaqların xahişi ilə oxuyar, Fidan isə qonşu otağa keçərək daha çox skripkada çalardı. Hər iki qızın musiqiyə meyli uşaqlıqdan formalaşıb.

Bülbül adına musiqi məktəbini bitirdikdən sonra Fidan 1966-cı ildə Ü. Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olub, məhz parlaq istedadı və zəhməti sayəsində eyni vaxtda iki ixtisas — skripka və vokal üzrə təhsil alıb. Təbii ki, qabaqcadan seçdiyi yola ciddi hazırlaşmaq lazım idi. 1974-cü ildə Moskva Konservatoriyasının aspiranturasını bitirdikdən sonra Bakıya qayıdıb, həmin vaxtdan M. F. Axundzadə adına Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının solisti olub, həmçinin Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) dərs deməyə başlayıb.

Azərbaycanın, SSRİ-nin xalq artisti fəxri adlarına layiq görülən, Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı  olan F. Qasımova 1990-cı ildən Ü. Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının, 1992-ci ildən Türkiyənin İstanbul Dövlət Konservatoriyasının professorudur. Onun əməyi müstəqil Azərbaycan dövlətində layiqli qiymətini alıb. Heydər Əliyev tərəfindən "Şöhrət" ordeninə, prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə isə "Şərəf" ordeninə və "İstiqlal" ordeninə layiq görülüb.

F. Qasımovanın 2008-ci ildə "Besame mucho" adlı albomu buraxılıb. "Eta Production" studiyasında yazılmış disk ölkənin birinci xanımı Mehriban Əliyevaya həsr olunub. Böyük sənətkarın adı "Dünyanın 100 qadını" kitabına salınıb. Bakı Musiqi Akademiyasının professoru F. Qasımova son illər istedadlı gənclərə xeyli vaxt sərf edir, yorulmadan yeni gənc vokalçılar nəslini yetişdirməklə məşğul olur. Onların arasında beynəlxalq müsabiqələr diplomantları və laureatları da az deyil.

Filmoqrafiya

Gələcəyin qurucuları 

Həyat bizi sınayır 

Kədərimiz... Vüqarımız...

Kinorejissor Həsən Seyidbəyli

Maestro Niyazi 

Mən ki gözəl deyildim

Nəğməkar torpaq

Qaraca qız

Silinməyən izlər... 

Ürəkdən ürəyə

Üzeyir ömrü 

Mükafatları 

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

3. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı 

4. Azərbaycan SSR Lenin komsomolu mükafatı

5. "İstiqlal" ordeni 

6. "Şərəf" ordeni

7. "Şöhrət" ordeni

8. "Heydər Əliyevin 100 illiyi " yubiley medalı 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)