İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəstəkar Oqtay Kazımi, “Nə gəlməz oldun”. Sözləri Əli Kərimindir. İfa edir Aybəniz Haşımova.

Bu mahnının Aybəniz xanım o qədər gözəl ifa edir ki, təsirlənməyən kimsə qalmır. Məncə, bəzən musiqi tarixində qalmaq üçün müğənniyə bircə mahnı da kifayət edir.

Azərbaycan müğənnisi, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti Aybəniz Haşımova 22 avqust 1968-ci il tarixində Gəncə şəhərində anadan olub.

Müsahibələrindən birində ona sual edirlər:

-Aybəniz xanım, üç ixtisasınız var. Bunların içərisində şairlik qabiliyyətinizin olmasını heç vaxt qabartmamısınız.

Cavabında deyir:

-Heç indi də qabartmıram. Mənim əsərlərim var. Onları səhnələşdirmək də istəyirdim. On bir yaşımdan artıq yazmağa başlamışam. Yazmaq da mənə yəqin ki, genetik olaraq keçib. Çünki atam sinədəftər idi. Vahid Əziz mənim anamın bibisi oğludur. Bacım Şahnaz xanım isə xanəndə olması ilə yanaşı şeirlər də yazıb. Onun bir neçə şeirlər kitabı işıq üzü görüb. Bütün bunlardan əlavə də mən mütaliəni və insanlarla ünsiyyətdə olmağı, onlarla söhbət etməyi sevirəm. Onları dinlədikdən, taleləri ilə tanış olduqdan sonra gedib onlardan nələrsə yazıram. Orda təbii ki, özüm də varam.

-Sizcə nə baş verdi ki, bizim musiqimiz indiki vəziyyətə düşdü, bugünkü musiqiləri dinləmək dözülməz, bayağı müğənniləri izləmək isə əzaba çevrildi?

-Son dönəmlər müxtəlif sosial şəbəkələrin yaranması imkan yaratdı ki, hər bir kəs bacardığı hər nə varsa, onu sosiallaşdırsın və gündəmə gətirsin. Bu formada məşhurlaşan insanlar çox oldu. Amma bu gün Azərbaycan incəsənətində yetəri qədər musiqimizə xidmət edən sənət adamlarımız və onların davamçıları var. Ona görə də düşünürəm ki, sualınızdakı narahatlığa əsas yoxdur. Çünki Azərbaycan incəsənəti yeni nəslin və incəsənətimizə xidmət edənlərin, əsl sənətkarların sayəsində yaşayır.

Bir başqa dəfə ona belə bir sual ünvanlayırlar:

-Aybəniz xanım, sizcə musiqi zövqünü kim formalaşdırır?

Cavab belə olub:

-Təqdimatçılar zövqü formalaşdırır və öz tamaşaçı küləsini ardınca aparır. Bu səbəbdən də təqdim edəcəyimiz hər nə varsa, çox diqqətlə düşünülməlidir.

Aybəniz xanım indiki gənc nəsli öz dövrünün gənc nəsli ilə müqayisə edəndə dəyişiklikləri bu cür xarakterizə edir:

“Düşüncə dəyişməyib. Hər dövrün özünə məxsus seçimləri var. Hər kəs həyatı öz arzuladığı kimi seçir. Mənim şəxsən özümə bu sualı verdiyiniz üçün deyim ki, mənim də seçimim belədir, bu istiqamətdir. Mən əsl musiqinin və onun təmsilçisinə çevrilmək istəyirəm. Bu da mənim seçimimdir. Tarixdə qalmaq, yaşamq mənə zövq verir. Şövkət xanım, Sara xanım, Rübabə xanım, Arif müəllim və adlarını böyük siyahıda çəkə biləcəyim əsl sənət fədailəri kimi. Bu da mənim həyat prizmamdı. Mən bunu sevirəm. Tarixdə onlar kimi yaşaya bilərəmsə, nə xoş mənim halıma.”

İfaçının məşhurluğa münasibəti isə belədir:

“Sənətdə iki kateqoriya var: tanınanlar və tanınıb sevilənlər. Xoşbəxt o adamdır ki, həm tanınır, həm də sevilir. İnsanların, xalqın yanında olmaq, onların sevgisini görmək, onların sevgisi ilə böyümək məni daha çox yaşadır. Bundan böyük stimul alıram. Xalq mənə sevgi verir, nəsə pislik etmir axı? Bu xalq ancaq məni öpüb qucaqlayır, bağrına basır, zamandan zamana aparır, yaşadır. Bunun üçün ömrümün sonuna qədər xalqa minnətdaram. Məni yaşatdıqları üçün nəinki ömrümün sonuna qədər, hətta dünyadan gedəndən sonra da, ruhum onlara minnətdar olacaq.

Gənclər mənə sevgisini bildirəndə, çox sevinirəm. Bilirsiniz niyə? Ona görə ki, mənim dövrümün insanı məni onsuz da tanıyır, mənimlə böyüyüblər, yaşlanıblar. Amma gənc nəslin məni tanıyıb sevməsi başqa aləmdir. O zaman dünyanın yeddinci qatında oluram.

Aybəniz xanım səhnədə ilk addımlarını belə xatırlayır:

“Bilirsiniz ki, 1979-cu ildən səhnədəyəm. Hətta səhnəyə gəldiyim gün hamı məni Şahnaz xanımın qızı kimi tanıdı. Sonralar qarşıma məqsəd qoydum ki, elə bir ifaçıya çevrilməliyəm ki, məni öz adımla tanıyıb, sevsinlər. Çünki kölgədə yaşamaqdan heç xoşum gəlmir. O gündən bu günə qədər elə bir günüm yoxdur ki, öz üzərimdə çalışıb, yeniliklərə nail olmayım. Çalışıram ki, hər dövrün, hər nəslin nümayəndəsi mənim ifamı sevib, məni ürəklərində yaşatsınlar. Ümumiyyətlə, erkən yaşda sənətə gəlməyimə baxmayaraq, o dövrdə də bir amalım vardı: sətirlərdə yox, könüllərdə yaşayım.”

Çox az adam bilir ki, Aybəniz xanım filmə də çəkilib... Bu barədə deyir:

“85-ci ildə Tacikfilmin istehsalı olan “Şirəli və Aybarçin” filmində Azərbaycanlı şahzadə obrazına dəvət aldım. Filmdə tərəf müqabilim şah obrazının ifaçısı təkrarsız şairimiz Nüsrət Kəsəmənli idi. Bundan sonra kinorejissor Tofiq İsmayılovun “Sürəyya” filmində dahi bəstəkar Tofiq Quliyevin musiqilərini Moskva kinomatoqrafiya birliyinin simfonik orkestri və baş drijoru Skripkanın müşayiəti ilə filmə yazılmış bütün nəğmələri ifa etdim. Təhsil aldığım dövrdə Azərbaycanın xalq artisti Fikrət Verdiyevin rəhbəri olduğu Gəncənin məşhur “Göy-göl” ansanblı ilə birlikdə Azərbaycanı qarış-qarış gəzərək, konsertlər verdik. O ki qaldı “Dan ulduzu” ansanblına gəlişimə... 1984-cü ildə günlərin birində axşam saatlarında Bakıda kirayədə qaldığım evə zəng gəldi. Zəng edən gözəl müğənnimiz Firuzə İbadova idi. O, mənə dedi ki, Gülarə xanım Əliyeva səni çox bəyənib və səni öz ansamblında görmək istəyir. Həyatımın ən xoş xəbərlərindən biri idi. Elə bildim, sanki dünyanı mənə bağışladılar. Çünki o dovrdə “Dan ulduzu” ansamblında hər müğənni dəvət alıb solist kimi fəaliyyət göstərə bilmirdi. Təsəvvür edin ki, səkkizinci sinif şagirdi üçün bu nə böyüklükdə nailiyyətiydi. Mən bunun məsuliyyətini yaxşı dərk edirdim. Gülarə xanıma zəng etdim. O, mənim səsimi eşidəndə, təsəvvür belə etməzdim ki, o qədər sevincək, məni evinə dəvət edəcək. Səhəri gün Gülarə xanımgilə getdim, o, mənə ansambılı ilə oxumaq üçün repertuar təyin etdi. Həmin mahnılar mənim həyatımı tamamilə dəyişdi. Onunla ilk solo konsertim, sonralar isə hər ayın bir günü dövlət televiziyasında lentə alınan solo konsertlərim həyatmın ən böyük hadisələrinə çevrildi. Oxuduğum mahnıların sədasından küçədə gəzə bilmirdim. Hara gedirdimsə, hər kəs mənim oxuduğum mahnıları sevgi və ehtiramla mənə oxuyurdu. Bu məni daha da həvəsləndirirdi. Gülarə xanım həyatımın silinməz ana obrazıdı. O, mənə Bakıda ailəmi bütünlüklə əvəz edirdi. Mən ondan övladı, vətəni, milləti necə sevirlər, onu öyrəndim. Ondan qəlblərdə yaşamağa öyrəndim. Gülarə Əliyeva mənim qəlbimdə elə qaldı ki, elə “Qəlbimdə qaldın” nəğməsinə çevrildi.

Filmoqrafiya

- Şerəli və Aybərçin

- Məriz

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Tərcümə saatında Andrey Volosun “Çulisman” hekayəsiSeyfəddin Hüseynlinin tərcüməsində təqdim ediləcək.

TƏRCÜMƏ SAATI

Andrey Germanoviç Volos – nasir, şair, tərcüməçi. Rusiya Dövlət Mükafatına (2000), “Rus Bukeri”nə (2013) və başqa mükafatlara layiq görülüb.

1955-ci ildə Stalinabadda (indiki Düşənbə) geoloq ailəsində doğulub. Qubkin adına Moskva Neft-kimya və Qaz Sənayesi İnstitutunu geofizika ixtisası üzrə bitirib. Daşınmaz əmlak alqı-satqısı ilə məşğul olub, proqramçı işləyib. Tacik poeziyasından tərcümələr edib.

Ədəbi fəaliyyətə 1980-ci illərin sonlarında başlayıb. Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun professorudur.

“Xürrəmabad”, “Daşınmaz əmlak”, “Qalib”, “Satqın”, “Pəncruda qayıdış” və digər romanların müəllifidir. Tarixi roman, antiutopiya janrlarında yazır. Yaradıcılığında Orta Asiya mövzusu, onun dini mühitinin tarixi və müasir həyatı xüsusi yer tutur.

Tənqidçilərin fikrincə, “Volosun nəsrində realizm özünün ənənəvi formalarında təzahür tapır və nəhayətsiz yaşarılığını sübuta yetirir”.

Andrey VOLOS

ÇULIŞMAN

Boris Doroninə

On altı yaşım vardı, köhnə televizora əl gəzdirmək, yəni ekranda zəhlətökən cimciməyə səbəb olan nasazlığı aradan qaldırmaq fikrinə düşmüşdüm.

Qapağı açdım, çəhrayı və göy işıqlarla közərən lampalara bir müddət baxandan sonra əlimi onlardan birinə uzatdım...

Doktor Artamonova məni o qəfil işıqlanmadan dərhal sonra qərq olduğum qatı zülmətdən çəkib çıxara bilmişdi. Bir neçə ay mənə dilxorluq verən yüngülcə kəkələmə tədricən tamam düzəldi. Artıq yarım ildən sonra o hadisəni yalnız ovcumdakı şırıma görə xatırlayırdım. Yerinə gələn dərimin opal daşına bənzər qalın qatları yastılanan meduza görünüşü vermişdi ona.

Di gəl çox keçmədən yuxularıma bir şəhər girməyə başladı.

Möhkəm ağ daşdan tikilib, azca maili yamac boyu yayılıb. Şəhərin axırıncı evlərindən, daxmalarından, komalarından, yanmış otluqlarından, çəpərlərindən, budanmayan üzümlüklərindən sonra sıldırımlaşan dağı kollar, şam ağacları bürüyüb. Ondan o tərəfə uçurumlu qayalığın qorxunc bəyazlığı başlanır, nəhayət, nəzərləri zirvələrə doğru çəkirdi. Sentyabrın ortalarından martın sonlarına qədər oralar qarla örtülü olur, gün işığında bərq vururdu.

Yamac gah hamar, gah da pilləvari enən çıxıntılarla sahil xəttindəki pas rəngli qayalığa, gəmilərin və qayıqların sığınacağına çevrilmiş körfəzə qədər uzanıb gedirdi. Enişdəki çıxıntlarda sərt, xırda yarpaqlarının içəri tərəfi gümüşə çalan və küləkdə parıldayan ağaclar boy atmışdı. Qatranlı dibləri davamlı döyəcləyən dalğa, daşların arasında fışıldayır, selikli yosunları qamçı kimi sahilə çırpırdı.

Məxsusi bir plan olmadan düzülmüş evlərin arasındakı döngələri və dalanları saymasaq, şəhərdə yalnız iki enli küçə vardı. Birisi – ağ daş döşənmiş  küçə – amfiteatra qalxırdı. İkincisi lap çoxdan salınmışdı, büsbütün çala-çuxur idi, ucqara doğru isə tamamən daşlı, kələ-kötür bir yola çevrilirdi. Yol harasa ölkənin dərinliyinə uzanırdı. Səhər tezdən axşamdan xeyli keçənəcən o yolda gəmi ilə gətirilmiş mallarla dolu arabalar ağır-ağır cırıldayırdı.

Yuxumda görürdüm ki, o küçələri dolaşıram, təkərlərin cırıltısını eşidirəm, kəl arabalarını baxışımla ötürürəm, dənizə baxanda gözlərimi qıyıb əlimi alnıma dayayıram. Qəribəydi ki, o şəhərdə gerçək yaşayış məskəninə xas bütün keyfiyyətlər vardı və qətiyyən yuxulara məxsus dəyişkənlik sərgiləmirdi. Bu və ya digər küçəsindəki evlərdən hansınınsa yanından ötərkən əmin ola bilərdim ki, əgər yenidən bura yolum düşsə (bir neçə gün sonra, ya da elə növbəti gecə), həmin qənbərliyi, həmin döngələri, daş hasarlardan boy verən həmin meynələri, eyni evləri və sakinləri görərəm, yanlarından keçərkən onlardan kimsə başını tərpədərək, yaxud əlini qaldıraraq məni salamlayar. Mənim evim birincidə – imkanlılar küçəsində (hərçənd az qala lap axırında, amfiteatra yaxın, meydandan yeddi həyət arxada) idi.

Yuxumda bir qədər qarışıq, qəliz səslənən yad dildə sərbəst danışırdım, doğma ruscam isə yaddaşımdan silinmişdi.

Ayıldıqda qısa, amma sürətli bir əvəzləmə prosesi yaşadım: doğma və aydın olan nə vardısa, solur, boğuq uğultuya çevrilirdi; amma bu anadək haqqında heç bir təsəvvürüm olmayanlar isə bəndi dağıdan quduz sular kimi məni çulğayıb bütün məsamələrimə doldu. Bir saniyə sonra mən daha bircə kəlməni də xatırlamasam belə, heç olmasa bu yadımda qalmışdı ki, indicə onların hamısını bilirdim, ancaq saniyə ötüb keçdi və mən bunu unutdum.

Başımı yastıqdan qaldırdıqda harada olduğumu anlamaq üçün bəzən xeyli düşünməli olurdum. Öyrəşdiyim günəş, parlaq-mavi dəniz, qızmar ağ daşlar, kəllərin ləng yerişi, gəmi estakadalarının cırıltısı, anbarlardan sarı kisələri çiyinlərinə alıb daşıyan, dişləri ağara qalmış hambalların yalın ayaqlarının xəfif tappıltısı, qurudulan torların və çürüyən yosunların kəskin qoxusu – bütün bunları yağış çilənən şüşə, buludlu səmanın tutqun işığı, sönük lampacıq, ərinmiş marqarin iyi, mətbəxdə saplıca dınqıltısı və pəncərədən aşağıda sürət götürən trolleybusun boğuq uğultusu əvəzləyirdi...

Qalan hər bir xüsusda həyatımın axarı adi xətt üzrə dəyişirdi.

Məktəbi qurtarıb universitetin “fizfak”ına daxil oldum. Birinci kursun ardından tələbələri inşaat dəstəsinə götürmədilər, amma mənimki gətirdi: dəstə rəhbərlərindən biri aspirant Mişka Kozixin çıxdı, onun qardaşı Vitka ilə mən bir qrupda oxuyurduq. Vitka bircə kəlmə dedi, ondan sonra biz ay yarım Yaroslavldan aşağı sulama xəndəklərinin inşasında ağcaqanadlara yem olduq. Əvəzində pul qazanıb indi geniş bir səyahətə ümid bağlaya bilərdik.

Dostum nədənsə Asiyaya can atırdı, amma mən onu fikrindən daşındıra bildim. Dənizə üz tutduq. Üç həftə Krımdakı sahildə dolaşdıq, ardından Qafqaza keçdik. Pullarımız tez əridi. Meyvə yığır, vaqon boşaldır, qoca bir tatarın əlinin altında qamışdan həsir toxuyurduq, günlük qazancımız çıxırdı. Bu sahillərin tozlu, tüpürcəkli, pulgir, kurortlara xas qıymaz, cinayətə meyilli olması məni məyus etdi, yuxularımdakına bənzər heç nə görmədim.

O vaxtdan hər yayı səfərlərdə yola verirdim. Əvvəllər tətil vaxtıma düşürdü, sonralar məzuniyyətimə. Birinci arvadım mənim bu həvəsimi bölüşmədi, iki il sonra ayrıldıq. İkinci ilə səyahətdə tanış oldum. Altı il xoşbəxt yaşadıq, amma niyəsə övladımız olmadı. Yeddinci il əmin oldum ki, gələcəyə dair istənilən arzu, xəyal cərrah barmağının kiçicik bir hərəkətinə dəyməz. Yenidən yalqız qalanda elə yaşda deyildim ki, həyat tərzimi dəyişim. Yay gəldi, məzuniyyət götürdüm, çantama yüngül yatacaq, ağcaqanad əleyhinə məlhəm qoyub vağzala doğru addımladım.

Əsas məsələ turist kimi görünmək yox, hansısa ağır əməklə, istər-istəməz gah balıq təsərrüfatına, gah çay nəqliyyatına, hərdən soba işinə girişməklə, hərdən də sidr qozası toplamaqla ruzi qazanmaq idi. Bir ay sonra bambaşqa biri kimi qayıtdım və hələ uzun müddət gündəlik yaşam mənə qeyri-adi, qəribə gəldi. Dəniz kənarındakı şəhər yuxuma girsə də, səfərlərimin heç hansında onu xatırladacaq nəsə görmədim.

Altayda Pilipçukla tanış oldum: ağac oymaçısı idi. Ona şəyird durmaq istədim, ancaq Pilipçuk cavab verdi ki, heç adını da tutma, bu peşəni mənimsəmək üçün bir ay çox qısa müddətdir. Amma hər halda, biz dostlaşdıq və Pilipçuk məni yetmiş verst o yana, Teletskoye gölünün gözqamaşdıran aynasının lap qurtaracağına apardı. Buraya tökülən çay əvvəlcə xeyli boğulub qayaların darısqal aralığında qabarır, nəhayət, onların səthini təzyiqlə kəsib genişliyə çıxanda isə onun aramsız nəriltisi səngiyərək köksötürməni xatırladır və suyun üzərinə yayılırdı. Onun müdhiş, çaqqıltılı, gurultulu adını uzun müddət yadda saxlaya bilmədim, yalnız “talisman” kəlməsi ilə arasında uzaqdan bir səsləşmə tapandan sonra buna nail oldum.

Pilipçuk motorlu qayığı soyuqqanlı bir tərzdə çayyuxarı qovurdu. Bir saat sonra çayın çalxantılı mənsəbinə yan alıb qayığı qayalığa dartdıq, alətləri götürərək ağıl və dözümdə kölgəbalığıyla çəkişmək niyyətilə yuxarı qalxdıq. İrəli yeridim, axın məni – məcrası üstdəki çıxıntıdan süzülən su şırnağının zərbindən qaynayan – böyük bir hövzəyə apardı. Burada metryarımlıq bir belbalığının gurultulu axında iki dəfə az qala ən yuxarı nöqtəyəcən sıçradığını və təzyiqi dəf edə bilməyib quyruğunu suya çırpmaqla top nərəsinə bənzər səs çıxararaq geriyə aşdığını gördüm. Parıltılı heyvan üçüncü cəhddə, axır ki, özünü şəlalədən yuxarı ataraq gözdən itdi.

Pilipçuk yaxınlaşanda dedim, mənim üçün buradan qayıtdı yoxdur. O an buna inanırdım.

Təsəvvür edirdim ki, mənsəbin yaxınındakı çınqıllı adada məskunlaşaram. Motorlu qayıqda onun yanından keçmişdik. Bir zaman ada tamamən bəhrəsiz və yabanı imiş, ancaq Smirnov soyadlı bir adamın (deyilənə görə, onu bu sahillərə gəlib çıxmasına NKVD-nin cəngindən qurtulmaq istəyi səbəb olubmuş) avarlı qayıqla torpaq daşıyıb gətirməyə vaxtı və gücü çatıb, hərçənd münbit torpaq götürüləsi ən yaxın yerəcən olan məsafə əsla beş verstdən az deyilmiş. O, adada alma bağı salıb...

Burada ev tikə, qayıq sürə, altaylı qızla evlənə biləcəyimi xəyal edirdim. Qışda sidr doğra, yayda dağlara qalx... Ən yaxın sıldırımdan gölün bir vaxt monastır ucalan uzaq sahili görünürdü. İnəklər dağıdılmış evlərin yerindən qalxan otları yemirdilər, buradan – yuxarıdan monastırın qalıqları yer üzündən silinən keçmişin səliqəli çertyoju kimi görünürdü, belə baxanda o keçmişin indi ilə harada çulğaşdığını, indinin hansı məqamda gələcəyə calandığını, onların daimi və əsrarəngiz qovuşmalarının yuxu olub-olmadığını anlamaq mümkün deyildi.

İsti daşın üstündə oturub gözlərimi qıyaraq uzaqlara baxır, düşünürdüm ki, yəqin, başqalarının da ömrü yuxuya bənzəyir.

Vaxt axıb gedir, “qırmızılar” rahibləri boğurlar, yasavul Kayqorodovun kazakları “qırmızılar”ı, Qırmızı Ordunun yeni bölükləri də yasavul Kayqorodovun kazaklarını...

Gölün dibini tədqiq etməyə çalışan ekspedisiya uğursuzluqla bitir: qaranlıq buz təbəqəsini yenicə keçən dalğıc dərhal xəbərdarlıq bağını dartıb titrətməyə başlayır, tez-tələsik yuxarı çəkilib lupa gözlüklü dəbilqəsinin nəfəskəsən ağırlığından qurtulan kimi də (təkrar dalmağı qətiyyətlə rədd edərək) hay-küylə söyləyir ki, bəs onlar hamısı buzlu dərinlikdə eləcə də qalıblar: qüssəli atlar, qara cübbəli rahiblər, uzunətək şinelli kazaklar, donmuş “budyonovka”lı qırmızı qvardiyaçılar...

– Yaxşı, ekskursant, bəsdir səninki, – Pilipçuk hörüldədi. – Gedək, qaranlıq düşür.

Uşaqlıqdan mənə əzab verən yuxularım, ağ daşdan tikilmiş şəhər, bütün vurnuxmalarımın ətraf aləmdə onun inikasını tapmaq cəhdi olması, yuxularımda məni əhatə edən şaqraq, yaşam dolu səslərin eynisini yalnız burada – Çulışmanda eşitməyim barədə danışmaq istəyirdim ona. Burada şəhər olmasa da, onu əvəz edə biləcək nəsə vardı. Mən qızılüzgəc balıqların büllur şəlalələrdən uçduğu diyarda qalmaq istəyirdim.

Amma qalmadım və qatarda mənə belə gəldi ki, səyahətlərə marağım qeyb olub.

Doğma şəhərdə yağışla, bir də telefon zəngləri ilə qarşılandım. Katibə sözarası xəbər verdi ki, sabaha kafedra iclası qərarlaşdırılıb.

Bütün bunlar nəsə mənasız gəlirdi, əvvəllər hər qayıdanda özümlə gətirdiyim fərəh, sərbəstlik, sinədolusu saf nəfəs əvəzinə, indi çantamı yerbəyer edərkən məchul bir qüssə duyurdum.

Uzanmışdım, yerimdə eşələnir, yata bilmirdim. Nəhayət, pəncərənin altından sonuncu trolleybus ötüb keçəndə küləyin alma ağacının yarpaqlarında səslənişini eşitdim. Sonra da hansısa başqa bir səsə dikəlib yataqda oturdum.

Pəncərədən sübhün həlim işığı süzülür, həyətdən üzüm çardağındakı yarpaqların xışıltısı gəlir, qumru coşqunluqla ötürdü.

Əsnəyib sifətimi ovuşdurdum, qalxıb əynimə rahat bir ev paltarı aldım. Vannanın dibində azca su qalmışdı. Acığımdan dolçanı danqıldadaraq birtəhər yuyundum. Amma səhər yeməyim yerbəyer idi. Sərt qabığını soyub ilıq yumurtanı ləzzətlə yedim, üstündən də xiyar, dörd-beş dənə zeytun.

Məhəllə öz sakit səhər həyatını yaşayırdı. Qadınlara məxsus hissədən səslər gəlirdi. Timon kötüyün üstündə oturub qamqalaq qırırdı.

Qocanı axşamdan evə su daşımadığına görə danlamaq, üstəlik, atamdan onu başqalarına sırımasını  – bax onda, dəyənəklə döyəclənəndə peşman olar! – xahiş edəcəyimlə hədələmək istədimsə də, onun arıq, donqar kürəyini görəndə hirsimdən tüpürüb həyət qapısına yönəldim.

Həyətdən çıxıb dolanbac, qənbər döşənmiş küçədə, ağ daşdan hörülmüş, arxasında budaqlar və damlar görünən hasarların yanı ilə üzüaşağı addımladım.

Nahamar balıqqulağı çanağa ağzından su fışqıran mərmər aslan başının yanından sağa döndüm, elə həmin andaca dənizin parıltısı üzümə vurdu, gözlərimi qıymalı, əlimi alnıma dayamalı oldum.

Firuzəyi səthdə balıqçı qayıqlarının paxlanı andıran qaraltısı görünürdü. Onlardan xeyli arxada köpüyə bənzər yelkən dumana qarışıb yox olmaqdaydı.

Mininci (ya da yüz mininci) dəfə fikrimdən keçdi ki, atamın bağışladığı üzümlüyün yarısını satım, bəlkə? O pulla bir gəmiyə şərik duraram. Yaxud elə təkbaşına alaram. Başqa bir tərəfdən, heç üzümlük də xeyirsiz deyildi. Qocaman meynələr məhsuldarlığı, salxımları isə şirinliyi və ətri ilə o ətrafda ad çıxarmışdı. Di gəl torpaq adamı bir yerə bağlayır, gəmi isə səyahətlərə imkan açır!

Şərq hamamının qabağında bir neçə nəfər zər atırdı. Ucuzdan atırdılar, heç zər də yaxşı vermirdi. Premen gəlcək mən uduzduğum cüzi məbləği verib qırağa çəkildim. Hamamın divarının dibindəki daş skamyada oturduq. Gün xeyli qalxsa da, kölgə sərin idi, dənizdən isə təmiz oktyabr küləyi əsirdi. Uzaqdakı sərt yamacda zeytun ağacları yellənib parıldaşırdı.

– Elə hey düşünürəm, – dedim, –  üzümlüyün yarısını satımmı? Yaxşı pul verən var.

– Kimdir?

– Bir nəfər... Larosadandır, – candərdi cavab verdim.

Premen başını buladı.

       – Bunun vaxtı deyil, – barmaqlarını darta-darta dedi, onlardan bəziləri şıqqıldadı. – Epes öz gəmilərindən ikisini satır.

Bu mənim üçün tamam gözlənilməz oldu. Varlı Epes sanballı bir duz alverçisi idi, üstəlik, xırda-para, nə gəlsə, alıb-satırdı, il uzunu dənizdə dolaşan yeddi böyük gəmisi vardı.

– Belədir də, həyat dəyişkəndir, – Premen yumruqlarını yığıb-açaraq nəsihətamiz tərzdə söylədi. – Torpaq qiymətlidir indi. Dənizdə ticarətə isə quldurların ucbatından etibar yoxdur. İpiqırıqlar yaman çoxalıb, hər cürü var...

Könülsüz halda başımı tərpətdim.

– Bunların hamısı torpağın bahalaşmasındandır, – Premen köks ötürdü. – Torpaq bahalaşdıqca həyat da bahalaşır. İnsanlar əllərində olanı satırlar. Bəs sonra hara? Böyük yola.

– Bu da düzdür...

Bir ara susduq.

– Yeni məbədə heykəllər gətiriblər, görmüsən? – o, bir ovcuna ağ çınqıl ataraq soruşdu.

– Gətiriblər artıq?

– Hə də. Mən dünən gedib baxdım. Dəhşət, biabırçılıq... Deyirlər, kimsə onlardan əməlli-başlı pul qazanıb...

– Qaydası belədir...

Susduq. Premen köks ötürərək çınqılı kənara tulladı.

– Bu il babat çaxırım oldu, – qəfil söz saldı.

– Hə? – nəzakət xatirinə maraqlandım. Onun üzümlüyü çox da yaxşı deyildi.

– Bəs nə! – Premen dirçəldi. – Əladır! Getdik!

Mən günəşə baxdım.

– Düzünü desəm, mən istərdim hələ...

– Yaxşı görək sən də! Dadına baxaq, vəssalam. Hə?

Köks ötürüb razılaşdım.

Döngəni burulub ikinci yola çıxdıq, “çər dəymiş kəlləri, lənətə gəlmiş arabaları, ömrümüzü gödəldən tozu” birağızdan yamanladıq və yenidən – son ucu Premenin kölgəli həyətinin darvazası olan – döngəyə burulduq.

Mən hələ axıracan içməmiş, Premen səbirsizliklə masaya  yanaşıb soruşdu:

– Hə, necədir?

Tərəddüd içində ağzımı marçıldatdım.

– İç, iç sən, – Premen məni ürəkləndirib yenidən kuzəni götürdü, – babat çaxırdır, hə?

Və piyalələri bir də doldurdu.

Xəfif külək başımızın üstündəki qızılı yarpaqları xışıltıyla titrədirdi.

Çaxır bir az turşumuşdu.

– Hə-ə-ə, – kəlməni uzatdım. – Bu yay bir qədər rütubətli keçdi.

– Orası elədir, – Premen razılaşdı. – Ancaq yenə də çaxır babatdır, hə?

Axıracan içib dodaqlarımı sildim. Xətrinə dəymək istəmirdim onun.

– Babatdır, – başımla təsdiqlədim. – Payız isə görürsən, quraq keçir.

– Həddən artıq, – Premen dərindən nəfəs aldı. – Səndə, bilirəm də, həmişə məhsul bol olur...

Çiyinlərimi çəkib çaxırın kuzədən necə süzüldüyünə baxdım.

      – Hə, adətən, yaxşı olur... Amma yenə də üzümlüyün yarısını əldən çıxarmaq istərdim...

Premen hıqqıldadı.

– Dediyini deyirsən elə... Əlbəttə, öz işindir. Amma gör mən nə deyirəm sənə: Epes bu yolda qabıq qoyub. Gəmilərini nəyə görə satır ki?

Qızılı maye yenə piyalələrdə bərq vurdu.

Premen pendir-çörəyi irəli sürüşdürdü.

– Axı gəmiylə üzmək olar, – dedim, – başa düşürsən? Səyahətə çıxmaq yəni...

– Səyahətə çıxmaq? Hara? – təəccüblə soruşdu. – Niyə?

Məni gülmək tutdu. Səfehsən, Premen, səfeh!..

Yəqin ki, çaxır az-maz beynimə vurmuşdu, hər halda. Uşaqlıqdan bəri nəsə qəribə, qorxunc, dəlitərsinə – gerçək həyatla heç bir bağlılığı olmayan – yuxuların mənə əzab verməsindən söz açmaq istəyirdim: gölün yasəməniyə çalan dibi, gicbəsər dalğıcın bir anda qanını donduran buzlu dərinliklər, gömgöy dağların zalım günəşin altındakı amansız cilvələri... qara buludlarda çaxan bəyaz şimşəklər... naməlum bir adada səssiz-səmirsiz ev... alma bağı... və çay, boş nərilti ilə darısqal yarğanlardan sıyrılan çay!

Çaxır dar lüləkdən süzülüb boşaldıqca astadan qül-qül edirdi.

– Çulışman, – haradansa dilimə gələn bu kəlməni mızıldadım.

– Nə deyirsən? – Premen yenə sual verdi.

Gözlərimi qırpıb aydın seçilməməsi üzündən faydasız olan görüntüdən qurtulmaq üçün əlimi gicgahıma apardım.

– Deyirəm... babat çaxırdır, deyirəm... Hətta çox yaxşı çıxıb bu çaxır...

Və üzümü turşudaraq, nəsə yandırıbmış kimi, qəfil göynərti qopan sağ ovcumu ovxalamağa başladım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Şərqi xilas və tərəqqi etdirəcək insanlar Şərqin içərisindən çıxmalıdır!” nidası ilə qələm çalan mütəfəkkir alim Mirzə Kazım bəyin “Şeyx Şamil və müridizm” əsəri “Şeyx Şamil qəhrəmandır, qəhrəmanlar yetirən qəhrəman” epiqrafı ilə açılır. 20 il Çar Rusiyası ilə savaşan, Babək Xürrəminin Ərəb istilasına qarşı mücadiləsini, Xürrəmilər hərəkatının mücadilə ruhunu “Müridizm ideologiyası” ilə davam etdirən Şeyx Şamilə Peterburqdan – Ağ Saraydan xəbər yollamışdırlar: “Gəlirik!”

Təhdid dolu xəbərə dağlar diyarının vüqarı qürurla cavab vermişdi: “Qunib hündür bir dağdır, mən onun üzərindəyəm. Başımın üstündə Allah, arxamda xalqdır”. 20 il Çar cəlladlarının qorxulu röyasına çevrilən, Dərbəndin qala divarını, sərt-sıldırım qayaları səngərə, sipərə çevirən Şeyx Şamil yüz minlərlə müridi ilə təkcə “Müridizm” hərəkatının təməlini qoymadı. Qürurun, qeyrətin, ləyaqətin simgəsinə, bəlgəsinə döndü. Haqq davasından, Vətən savaşından qalib dönmək üçünsə sərkərdə əzəməti, ucalığı yaşadı. Aulların, ahılların, cavanların iradəsinin tərcümanına çevrildi.

20 illik mücadilədən sonra on minlik ordu ilə ilk savaşa başladığı, kafirlərin üzərinə yeridiyi gün olduğu kimi, çar cəlladları ilə savaşı dayandırmasını istəyən, yüz minlik ordunun, müridin sərdarının önünü kəsən anasının belə sözünü eşitməz olan İmam Şamil üçün Vətən sevgisi, İstiqlal davası bütün sevdiklərindən ucalarda idi.

40 qırmanc vurmağı əmr etdi

Övlad dağına dözməyən, “Əgər savaşa gedərsən haqqımı sənə halal etmərəm” – deyib qarşısını kəsən anasının övlad sevgisini anlasa da, Vətən, Torpaq sevgisini hər şeydən üstün tutan İmam Şamil, daha doğrusu sərkərdə Şamil üzünü müridlərinə - əsgərlərinə tutub: “Anam mənim zalımlara qarşı savaşmağımın qarşısını kəsir. Bu 40 qırmanc cəza deməkdir. Anama 40 qırmanc cəza verirəm, amma bu cəza onun üçün ağırdır, bu cəzaya o dayanmayacaq. Cəzanı oğlu olaraq mən öz üzərimə alıram.” - deyir və əmrinin müridləri tərəfindən icra olunmasını tələb edir.

Şeyx Şamil çar cəlladları ilə ilk savaşa kürəyində 40 qırmancın yarası, sonsuz Vətən, torpaq sevdası ilə başladı. Düz 20 il sərt-sıldırım qayaların zirvəsində qartal kimi səkdi. Yağıların sinəsinə dağ çəkdi. İstiqlaldan şirin nemətin, azadlıqdan gözəl sərvətin olmadığnı dünyaya sübut etdi.

“Qafqazı parçala, İstanbulu fəth et!” nidası ilə Qafqazlara qədəm qoyan I Pyotrdan tutmuş bütün general cəlladlara meydan oxudu. Patyomkin, Sisianov, Paskeviç, Qudoviç kimi istilaçıların belə adını ehtiyatla tutduğu Şeyx Şamil yüz minlərlə müridi ilə bu torpaqların tarixi sakinlərinin mürşidi kamili – sərkərdə ucalığı kimi səcdəgahına çevrildi.

20 illik mücadilədən sonra milli genefondu qorumaq naminə qılıncı qına qoyan İmam Şamil Çar Nikolayın süfrəsində qonaq olarkən Çarın “Sizi süfrəmin başında görməkdən qürur duyuram” - kəlamına, “Mən də, sizi süfrəmin başında qonaq etsəydim qürur duyardım” - deyə cavab verdi. Qafqazlıya xas əzəmətlə verilən cavaba Nikolay “Böyük Adam, Böyük Adam!” nidası ilə heyrətini gizlətmədi. Çarın “Uğurunuzun mayası nəyə bağlıdır!?” sualına, “Öncə anam, sonra əyalım, sonra da aulum mənə inandı!” əzəməti ilə cavab verən Şeyx Şamil bir Qafqazlı, şərqli əzəməti ilə ailə dəyərindən xəbəri olmayan Çar cəlladını, daha doğrusu cəlladlar imperiyasını susdurdu. Onun məğrurluğundan, əyilməzliyindən 20 il yuxusu ərşə çəkilən Çar Rusiyası adına Şeyx Şamilə bütün istəyini yerinə yetirməyə hazır olduğunu deyən, Nikolaya – Məkkəyə, Kəbəyə, Tanrı evinə getmək üçün izin istəyəndə Çar ikinci dəfə “Böyük Adam! Böyük Adam!” kəlamını dilə gətirdi.

İmam Şamil, daha doğrusu Mirzə Kazım bəyin təbirincə desək: “Qəhrəmanlar yetirən Qəhrəman Şamil” eynən, Abbasqulu Ağa Bakıxanov kimi Məkkə yolunda dünyaya vida nəğməsi oxudu. Hər iki qüdrətli şəxsiyyət Qafqazda sülhün, sabitliyin, əmin-amanlığın bərqərar olunması üçün Qılıncla Qələmin vəhdətində tarix yaratmışdılar.

Kürəyində 40 qırmancın qanı, acısı ilə imperiyanın üstünə yeridi

Şeyx Şamil Məkkəni ziyarətin 40-cı günü ruhunu haqqa ismarıc etmişdi. Kürəyində 40 qırmancın qanı, acısı ilə imperiyanın üstünə yerimişdi. Qafqaza gələnlərə, daha doğrusu 300 ildir Qafqazın süfrəsinin yox, səltənətinin başında özünə yer edənlərə: “Gəlirlər, qoy gəlsinlər! Mən burdayam! Başımın üstündə Allah, arxamda Xalqdır!” - deyib yerini göstərən İmam Şamilin diyarında - Qafqazlarda indi dünyanın mizan-düzəni dəyişib. Hər tərəfdən Əbədi İstiqlalın, Azadlığın havası duyulur. Bu “Şuşa Bəyannaməsi”nin və “Zəngəzur Dəhlizi”nin taleyini özündə ehtiva edən “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə” “Tramp Marşrutu” adlı rəsmi sənədin Amerika, Azərbaycan və Ermənistan rəsmiləri tərəfindən imzalandığı gün dünyaya bir daha bəyan olundu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Benqal şairi Koushik Ahmed Halimin Təranə Turan Rəhimli ilə müsahibəsini təqdim edir.

1. Uşaqlığınız necə keçib? O illərdəki ən xoş xatirəniz hansıdır?

- Çox xoşbəxt uşaqlığım olub. O qədər  xoşbəxt ki, o illərin hər anını xatırlayanda üzümə təbəssüm qonur, qəlbən rahatlıq tapıram. Bəzən bir xatirənin işığı belə bütöv insan ömrünü isitməyə yetir. Mənim belə xatirələrim çoxdur.  Kiçik yaşlarımdan çox hazırcavab, öyrənməyə həvəsli və bir də hədsiz dərəcədə gözəl geyinməyi, yeni saç düzümlərini və aksüssuarları xoşlayan uşaq olmuşam. 2 yaşımda elə bu xasiyyətimə görə başıma bir hadisə də gəlib. Həmin gün anam mənə yeni aldığı açıq çəhrayı rəngli bir paltar geyindirmişdi, boynuma paltarımla eyni rəngdə mincuq taxmış, saçlarımı darayıb "Gör saçların necə qəşəng  uzanıb?!" demişdi. Güzgüyə baxıb özümü çox bəyəndiyimdən evdə tək-tək hamının qarşısına keçib "mənə bax" deyirdim. Babam, nənəm, anam (atam o saatda evdə yox idi) hamısı mənə çox gözəl olduğumu söylədilər. Birdən yadıma düşdü ki, həyətdə taxtın üstündə oturan Balaxanım nənə də var.  Balaxanım nənənin 125 yaşı vardı, o, babamın bibisi idi, həyatdakı tək qohumu babam olduğu üçün o da bizimlə yaşayırdı. Mən tez qaçıb  pilləkənin sürahisindən yapışıb dabanlarımı yuxarı qaldıraraq aşağıya əyildim, çağırmağa başladım: "Balaxanım, mənə bax". Onun da tərif deməsini gözləyirdim. Balaxanım nənə taxtda oturub gözlərini uzaqlara dikmişdi, qarşısında çay içdiyi boş stəkan, nəlbəki və qəndqabı vardı.  Mən nə qədər çağırsam da o mənə baxmadı, sən demə qulaqları eşitmirmiş. Balaxanım nənə o vaxt mənə baxdı ki, mən ikinci mərtəbədən  yıxılıb onun az öncə çay içdiyi qab-qacağın üstünə düşmüşdüm. Armudu stəkanın şüşəsi qırılıb başıma dolmuşdu.

Bu hadisə ailəmizin yadında  ən bədbəxt gün kimi qalsa da, mən yalnız özümə qarşı o munis sevgini, əhatə olunduğum qayğı və şəfqəti xoş  duyğularla xatırlayıram. Öldüyümü düşünərək qışqırıb fəryad edən, məni qucağına alan nənəmin bir anın içində  al qırmızı qana boyanan mavi çiçəkli ağ paltarı, anamın qorxu, təlaş içində, ağlaya-ağlaya qonşuları  köməyə çağırması, həkim otağı, başıma yerdən batan şüşələrin təmizlənməsi.... bütün bunların heç biri yadımda kədərli bir əhvalatın təəssüratı kimi qalmayıb. Çünki çox sevildiyimi mənə o qədər dərindən hiss etdirmişdilər ki, o anda da yadımda qalan ancaq hamının məni necə əzizləməsi, həyatım üçün narahatlığı, qayğısı idi... Alnımın sağında, gicgahımdakı çapıq izi mənə ölümlə üzləşdiyim kədərli bir günü deyil, sevgi dolu uşaqlığımı xatırladır.

 Həyat yoldaşm isə hərdən zarafatla mənə deyir ki, o vaxt yıxılmasan şair olmazdın.

2. Həyatda ən böyük ilham mənbəyiniz kimdir və yaxud nədir?

- Ailəm, Vətənim və bəşəriyyət... Mənimçün sevgi sıralaması belədir. İlham mənbəyim isə onlara duyduğum sevgidir. Yəqin bu məşhur aforizmi eşitmisiniz: Ailəsini sevməyən insan Vətənini, Vətənini sevməyən bəşəriyyəti, bəşəriyyəti sevməyən heç birini sevə bilməz.  Əgər diqqət etsək bütün bu sevgilərin kökündə bütövlükdə İNSANa olan sevgini görərik. Və bu sevginin içində hər bir çalar, hər bir  rəng var. Ağaca, yarpağa, dənizə, dağa, bir sözlə, Allahın yaratdığı hər şeyə, insanın əmək verdiyi hər şeyə... sevgi.

3. Ömrünüzdə  hansı anını həyatınızı dəyişdirdiyini düşünürsünüz?

- Mən o qədər də həyatı dəyişdirmək  həvəsində olmamışam.  Allahın mənə verdiklərinə qane olan və hər şeydə xoşbəxtlik görən bir insanam.  18 yaşımdan sonra ömrüm öz haqqımı  tələb etmək, əvvəl tələbə, sonra akademik karyeram üçün hüquqlarım uğrunda,  məsləyim  yolunda mübarizələrdə keçdiyindən heç də rahat həyatım olmayıb.  Lakin buna baxmayaraq  aldığım tərbiyə, oxuduqlarım, öyrəndiklərim məni həyata daha müdrik baxmağa vadar edib. Mübarizələrlə əldə etdiyim hər şeyin dəyərini bilirəm və  özümü xoşbəxt hiss edirəm. Həyatımı nəyin dəyişdirdiyini düşünməli olsam, yəqin ki, buna cavab tapa bilmərəm. Ancaq ömrümə böyük təsiri olan bir  tarixi xatırlamaq  yerinə düşər.  2016-cı il,  20 fevral, İtaliya, Taranto, Aldo Moro Universiteti...  (20 fevral həm də mənim doğum günümdür) Həmin gün beynəlxalq ədəbiyyat festivalının qala gecəsi idi. O gün mənim bütün dünyada dəyərli dostlar qazanmağıma səbəb oldu. Sanki  həmin gün bütün dünyaya açılan DOSTLUQ qapısının açarı idi.

4. Yaradıcılıq  səyahətləriniz necə başladı?

- Bunu xatırlamağa çalışsam...  ilk məktəb illərində ölkəmin fərqli şəhərlərinə səfərlərim yadıma düşür. Mən tez-tez müxtəlif ədəbiyyat müsabiqələrinə qatılırdım. Bədii qiraətim çox yaxşı idi, ona görə də bəzən bədii qiraət müsabiqələrinə, bəzən də şeir, məqalə yarışlarına qatılırdım. Çox vaxt qalib olurdum, 2-ci, 3-cü yeri qazanırdım. Bu isə məni 1-ci yer qazanmaq üçün yeni müsabiqələrə qatılmağa vadar edirdi. Azərbaycanın bir çox şəhərlərini o müsabiqələr sayəsində görmüşdüm. Sonralar həm öz ölkəmdə, həm də müxtəlif ölkələrdə çox sayda müsabiqələr, beynəlxalq festivallar,  simpoziumlar, çeşodli  elmi, ədəbi tədbirlərin iştirakçısı, 1-ci yer qalibi oldum.  Bunlardan ən yaxın tarixə aid olanı isə İtaliyada hər il keçirilən Mugello Beynəlxalq Poeziya  Müsabuqəsində 2025-ci ilin  1-ci yer qalibi seçilməyimdir.  İlk dəfə ölkəmdən kənara yaradıcılıq səfərim 2000-ci ilərin başlanğıcında Türkiyə ilə başladı. Türkiyədə nüfuzlu Beynəlxalq bir təşkilatın - Kıbrıs Balkanlar Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun Beynəlxalq Ədəbiyyat Festivalının iştirakçısı oldum. Ondan sonra beynəlxalq tədbirlərə dəvətlərin sayı hər il çoxalaraq artdı.

5. Həyatınızda ən çətin maneə hansı olub? Onları necə aşdınız?

- Mən həyatda maneələrin olmasına normal baxan bir insanam. Rahat heç nə yoxdur. Əgər yaşayırsansa, deməli, getdiyin yol hər zaman hamar  olmayacaq. Ancaq bu prosesin özü də təbii axarıyla getməlidir. Həyatın təbii şəkildə qarşıma çıxardığı maneələrlə mübarizə aparmaqdan heç vaxt yorulmamışam. Ancaq insanların süni şəkildə özündən qondardığı, məcburən yaratdığı, kindən, paxıllıqdan qaynaqlanan saxta maneələr məndə ikrah hissi doğurub.  Belə maneələrə qarşı mübarizə aparnaqdan yorulduğum, hətta iyrəndiyim (ifadəyə görə üzr istəyirəm) vaxtlar olub. O maneələrin hansılar olduğunu söyləmək həmin insanları ifşa etməkdir, ona görə söyləməməyi tərcih edirəm. Amma necə mübarizə apardığımı söyləyəcəyəm. Həmişə təmkinli və prinsipial oldum, mənə maneə törədənlər nə qəfər israr etdisə, mən öz məqsədimə çatmaqda onlardan daha çox israr etdim. Və mən haqlı olduğumdan daha güclü oldum və  qalib gəldim.

6. Əldə etdiklərinizə nail olmağın arxasında hansı şüar dayanıb?

- Həyatda tək şüarım var:  Heç nə mənim iradəmdən güclü deyil!

7. Ən çox sevdiyiniz vərdiş və ya hobbiniz, gündəlik işiniz hansıdır?

- Ən çox sevdiyim  vərdiş dekorativ tətbiqi sənətlə məşğul olmaqdır. Boş vaxtlarımda sənətin bu növünə can atıram və artıq bir sərgilik əsərlərim var.  Bir də çoxlu  gündəlik işlərimin içində ən sevimlisi mətbəximlə bağlıdır. Mənə görə mətbəx də yaradıcılıqdır. Dünya mətbəxindən yeni yeməklər bişirməyi xoşlayıram,  hər gün yeni  nəsə edirəm. Və bişirdiyim hər yeməyin dadın ailəm, qonaqlarım  bəyənəndə,  xüsusi diqqət və sevgiylə hazırladığım dekorları  hamı evində görmək istədiyini deyəndə bu məni çox xoşbəxt edir.

8. Həyatda hələ də yerinə yetirilməmiş arzularınız varmı?

- Əlbəttə, var. Arzular  - yaşamaq istəyidir, məqsədlərin çıxış nöqtəsidir. Ailəmlə bağlı, karyeram, elmi və bədii yaradıcılığımla bağlı arzularım çoxdur. Onların gerçəkləşməsi üçün çaba həsr etmək, əmək vermək həyatın mənasıdır. Arzular sabahlara yol almağa stinul verir. Ən böyük arzum isə SÖZün zirvəsinə çatmaqdır.

9. Əgər zamanı geri qaytara bilsəydiniz, nəyi dəyişərdiniz?

- Əslində imkansız olan şeylər haqqında heç vaxt düşünməmişəm. Amma indi  bu sual mənə çox cazibəli göründü. Nəyi dəyişdirərdim? Yəqin ki, ilk olaraq  öyrənmək baxımından bu gün boşluqlar hiss etdiyim sahələri doldurmağa çalışardım. Məsələn, ən azı beş dil öyrənərdim, professional şəkildə üzgüçülük və şahmatla məşğul olardım. Amma mənim gəncliyimdə bu mümkün deyildi. Çünki gənclik illərim ölkəmin çox çətin illərinə təsadüf edirdi. Sovet İmperiyası dağılmışdı. Milli müstəqilliyini əldə edən ölkəmdə siyasi və iqtisadi çətinliklər  hökm sürürdü. Bir yandan bitmək bilməyən Qarabağ müharibəsi, torpaq, insan itkisi, bir  yandan hər gün sürətlənən pul infilyasiyası... Azərbaycanda  bir ictimai quruluşdan digərinə (sosializmdən kapitalizmə)  keçid hadisəsi çətinliklərin içindən keçirdi. O çətinlikləri bizim gənclik çox dərindən hiss etdi. Və bu proses başa çatanda mənim də gəncliyim keçib getmişdi. Ona görə də gəncliyimdə oxumaqdan və problemlərdən başqa heç nə yadıma düşmür. "İtirilmiş nəslin" nümayəndəsi olduğum üçün yəqin ki, bütöv halda gənclik illərini geri qaytarardım.

10. Yeni nəslə hansı mesajı vermək istərdiniz?

- Daha çox öyrənməyə çalışsınlar. Bilməklə xoşbəxt olmaq arasında gözə görünməz tellər var. Bilgilərimiz xoşbəxtliyin, rahatlığın açarıdır. Vaxtında harada daha çox lazım olduqlarını və ruhlarının rahat olduğu yeri tapsınlar. İnsanın ruhu rahat olanda həyatı daha keyfiyyətli, beyni daha məhsuldar olur. Təbiətə daim yaxın olsunlar, çünki  insan təbiətdən uzaqlaşanda saxtalaşır və bir daha  özü ola  bilmir.

11. Mənimçün maraqlı cavablar oldu, oxucuların da belə düşünəcəyini zənn edirəm. Çox təşəkkür edirəm və qlobal ədəbi mühitdə yetərincə tanınan imzanızın daim mötəbər uğurlar siyahısnda olmasını arzulayıram.  Əlavə etmək istədiyiniz nəsə varmı?  Ənənəvi olaraq Və...

-  Və... suallarınız çox maraqlı və düşündürücü idi. Fikirlərimi bölüşmək imkanı yaratdığınız üçün çox sağ olun.

                                                 Banqladeş, 2025.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)

Rəqsanə Babayeva, rejissor, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Bir vaxtlar hər tamaşası ilə cəmiyyətə yön verən, düşüncələrə sirayət edən, yeni ideyalar doğuran Azərbaycan teatrı bu gün hansı məqamda dayanıb?

Səhnədə yenidən canlanan klassik obrazlar, eksperimental rejissor yanaşmaları, texnologiyanın tamaşalara inteqrasiyası – bunlar teatrın dirçəlişinəmi işarədir, yoxsa sadəcə illüziya? Sual cavabdan daha çoxdur, cavablar isə düşüncə tələb edir.

Teatr sadəcə səhnə deyil, bir məktəbdir

Azərbaycan teatrı təkcə aktyor oyunundan və pyesin mətnindən ibarət olmayıb heç vaxt. Bu səhnə həm maarifləndirib, həm düşündürüb, həm də əxlaqi, mənəvi dəyərləri qorumağın vacibliyini təlqin edib. Cəfər Cabbarlı, Hüseyn Cavid, Sabit Rəhman kimi sənətkarlar teatr vasitəsilə xalqın ruhuna toxunmağı bacarıblar.

Amma bu gün tamaşaçı zalı ya dolmur, ya da dolsa belə, səhnədə gördükləri ilə kifayətlənmədən çıxıb gedir. Niyə? Bəlkə də səbəb səhnədə artıq tərbiyənin deyil, təlqin olunmuş “sərbəstliyin” hökm sürməsindədir.

Modern teatr: azadlıqmı, yoxsa boşluq?

Bugünkü teatrda müşahidə etdiyimiz bir çox tamaşa “müasirlik” adı altında forma oyunları ilə məzmunu gölgədə qoyur. Qaranlıq səhnələr, anlaşılmaz metaforalar, məqsədsiz çılpaqlıqlar, ssenarisiz eksperimentlər – bunlar teatrı yeniləməkdirmi, yoxsa tamaşaçını səhnədən uzaqlaşdırmaq?

Mədəniyyət dəyişə bilər, amma sənət öz əsas funksiyasını – insanın ruhuna toxunmaq qabiliyyətini itirməməlidir. Əgər tamaşaçı səhnədən çıxdıqdan sonra onun içində heç nə oyanmırsa, demək ki, bu artıq teatr deyil, sadəcə dekorasiyalı sükutdur.

Klassiklər səhnəyə qayıdır – amma necə?

Son dövrlərdə klassik əsərlərin yenidən səhnələşdirilməsi sevindirici haldır. “Aydın”, “1905-ci ildə”, “Od gəlini”, “İblis” kimi pyeslər yenidən tamaşaya qoyulur. Amma bir sual da var:

Bu əsərlər ruhuna sadiq qalaraq təqdim olunur, yoxsa sadəcə ad olaraq səhnəyə gətirilir?

Rejissorların bir çoxu klassikləri "müasirləşdirmək" adı altında mətnin ruhunu dağıdır, dövrün ictimai-siyasi kontekstindən uzaqlaşdırır. Halbuki bu əsərlərin gücü məhz o dövrün insanı ilə bu günün tamaşaçısı arasında körpü yaratmaqdır.

Yeni nəsil rejissorlar: ümid, yoxsa risk?

Əlbəttə, teatr yaşamalıdırsa, gənc rejissorlar səhnəyə çıxmalıdır. Bu, qaçılmazdır. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetindən və digər sənət məktəblərindən çıxan gənclər bir-bir yeni ideyalarla, təcrübələrlə çıxış edirlər. Amma bu ideyaların içində milli kod varmı? Bu sual bəzən cavabsız qalır.

Təəssüf ki, bəzi gənc sənətçilər teatrı öz şəxsi dünyagörüşlərini nümayiş etdirmək üçün platformaya çevirir və tamaşaçı bu mövqeyə hər zaman hazır olmur. Teatr – yalnız fərdi ideyaların yox, xalqın mənəvi tarazlığının ifadə məkanı olmalıdır.

Tamaşaçı haradadır?

Teatrın dirçəlməsi yalnız səhnə ilə olmur. Tamaşaçı da bu prosesin mühüm hissəsidir. Son illərdə müəyyən tədbirlərlə – festivallar, güzəştli biletlər, bölgələrə səfər tamaşaları ilə teatrın cəmiyyətə yaxınlaşdırılması müşahidə edilir. Amma tamaşaçının teatra gəlməsi ilə deyil, oradan dolu qayıtması ilə teatr yaşayar.

Valideynin övladına, müəllimin şagirdinə, jurnalistin oxucusuna, rejissorun tamaşaçısına verə biləcəyi ən gözəl töhfə – mənəvi dəyər yüklü sözdür. O söz səhnədə yaşamalıdır.

Teatrın sabahı nədən asılıdır?

Teatr bu gün ya ruhlanacaq, ya da yavaş-yavaş rəsmi tədbirə dönəcək. Sabahın teatrı bu gün atılan addımlardan formalaşır.

Əgər ədəbi dəyər qorunacaqsa…

Əgər rejissor tamaşaçını təhqir etməyəcək, onu düşündürəcək fikirlər səhnələşdirəcəksə…

Əgər sənətkar sırf maliyyə yox, mənəvi motivasiya ilə iş görəcəksə…

onda teatr yenidən xalqın aynası olacaq.

Səhnə yenidən müqəddəs ola bilərmi?

Bəli, olar. Amma bu, sadəcə texniki yenilənmə ilə mümkün deyil. Əxlaqi, estetik və mənəvi yenilənmə ilə mümkündür.

Səhnə müqəddəsdir – çünki orada bir insan başqa bir insana toxunur, sözlə, baxışla, jestlə.

O toxunuş insanın daxilində susmuş vicdanı oyada bilər.

Bunu edən teatr – yaşayar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O fərqli imicdə idi. Saçını gödək qırxdırır, kepka qoyurdu. Buimicinə görə uzun müddət televiziylar, konsert salonları ona yasaq qoymuşdu. Amma ifası o qədər gözəl idi ki, qoyduqları yasaqı da tezcə götürəsi olmuşdular.

Heyif ki, çox az yaşadı. Tamaşaçılar ondan doya bilmədilər…

Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Aygün Bəylərdən danışıram. Bu gün onun doğum günüdür. Yaşasaydı, 50 illik yubileyini qeyd edərdi.

Aygün Hümmətova (Bəylər) 22 avqust 1975-ci ildə Bakıda anadan olub. Ailədə 6 uşaq olublar. İlk musiqi təhsilini Səttar Bəhlulzadə adına mədəniyyət sarayının musiqi məktəbində nağara sinfi üzrə alıb. 1988-ci ildə yaradılan Azərbaycan Dövlət Uşaq Filarmoniyası elə həmin ildə istedadlı uşaqların müsabiqə yolu ilə fiarmoniyaya qəbulunu keçirir və 13 yaşlı Aygün filarmoniyaya qəbul edilir. Peşəkar səhnəyə ilk gəlişi də elə bu dövrə təsadüf edib.

Müəllimi Bəylər Quliyevin adını özünə səhnə təxəllüsü götürüb. Filarmoniyanın uşaq musiqi kollektivləri ilə böyük səhnələrdə ilk peşəkar çıxışlar, xarici ölkələrə, müxtəlif şəhər və regionlara qastrol səfərləri bu zamandan başlayıb. 1986-cı ildən Azərbaycan Televiziya və Radiosunun solisti olub. 1987-ci ildə sovet ifaçıları arasında keçirilən müsabiqədə birinci yeri tutub. Azərbaycanı İsveç, Avstriya, Almaniya, Böyük Britaniya, ABŞ və digər dövlətlərdə təmsil edib.

1995-ci ildə Şövkət Ələkbərova adına ilk peşəkar musiqi kollektivini yaradaraq geniş konsert fəaliyyətinə başlayıb. Televiziya, radio, böyük dövlət təbirləri və eləcə də, artıq ardıcıl şəkildə xaricdə Azərbaycan musiqi sənətini təmsil edib. 1998-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının xanəndəlik fakültəsinə daxil olan Aygün Bəylərin sənət taleyində yeni səhifə açılıb. Görkəmli sənətkarlar — Arif Babayev, İslam Rzayev, Ağaxan Abdullayev, Elxan Müzəffərov, eləcə də Alim Qasımovdan muğamın incəliklərini öyrənib.

2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin imzası ilə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb.

2005-ci ildə Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində keçirilən beynəlxalq folklor festivalında folk- muğam triosunun müşayiəti ilə çıxış edən Aygün Bəylər Azərbaycan muğam məktəbini uğurla təmsil edərək birincilik mükafatına layiq görülərək festivalın qalibi olub. Bu dövrdən başlayaraq 2005–2010 illər arası Aygün Bəylər dünyanın bir çox ölkələrində keçirilən musiqi festivallarının daimi iştirakçısı kimi solo konsertlərdə çıxışlar edib: Fransa, İspaniya, Mərakeş, ABŞ, İngiltərə, Rusiya, Türkiyə, Yunanıstan, Hollandiya, Almaniya, Cənubi Koreya, İsveç, Danimarka və s.

Uşaqlıq dostu olan Rəsul Vilayətlə nikahda olub. 2009-cu ildə Canan adlı qızı dünyaya gəlib.

2012-ci ildə Aygün Azərbaycan Dövlət Musiqi Akademiyasının yeni açılan simfonik dirijorluq və bəstəkarlıq fakültəsinə daxil olub. 2013-cü ildən etibarən ATV telekanalı ilə müştərək olaraq Aygün "Yenə o bağ olaydı" adlı müəllif proqramıyla efirə çıxıb. 2015-ci ildə solo konsert təşkil etmək lazım olan məbləğə görə evini girov qoyub. Konsert günü Günəşli neft yatağında yanğın hadisəsilə üst-üstə düşdüyünə görə konsert baş tutmayıb, nəticədə Aygün Bəylər həmin məbləği itirib. Özü də tutulduğu xəstəliyi bu hadisə ilə əlaqələndirib. 2022-ci ildə Aygün Bəylərə ölkə başçısı tərəfindən ev hədiyyə olunub.

İstedadlı müğənni 2024-cü ilin 6 yanvarında müalicə aldığı Ankara şəhərində dünyasını dəyişib.

Allah rəhmət eləsin!

Filmoqrafiya

Qış nağılı. I film

Qış Nağılı. II film

Bakı bağları. Buzovna

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)

“Milliyet” qəzetinin təşəbbüsü ilə Haldun Tanerin xatirəsinə həsr olunmuş “Haldun Taner Hekayə Mükafatı” müsabiqəsi artıq 36-cı dəfədir ki, mədəniyyət və incəsənət aləminə yeni adlar qazandırmağa davam edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türkiyədən jurmnalist, şair, yazıçı, ədəbiyyatşünas Kərim Özbəklərin verdiyi məlumata görə, fasiləsiz keçirilən bu müsabiqənin Seçici Komitəsində aşağıdakı şəxslər yer alır:
Demet Taner, Doğan Hızlan, Nursel Duruel, Mehmet Zaman Saçlıoğlu, Metin Celal, Ayşe Sarısayın, Asuman Kafaoğlu-Büke, Prof. Dr. Seval Şahin və Filiz Aygündüz.

Ədəbiyyatda ad qazanmış yazıçılarla yanaşı, bu sahəyə yeni qədəm qoyanların da iştirak edə bildiyi “Haldun Taner Hekayə Mükafatı” bu xüsusiyyəti ilə də diqqət çəkən bir yarışmadır.

Yazıçılar 1 yanvar 2024 – 31 dekabr 2024 tarixləri arasında türkcə dərc olunmuş hekayə kitabları ilə öz imzaları ilə bu müsabiqəyə müraciət edə bilərlər. Bundan əlavə, nəşriyyatlar, universitetlər, incəsənət və təhsil müəssisələri, peşə təşkilatları və qeyri-hökumət təşkilatları da müəllifin imzalı razılığı ilə namizəd göstərə bilərlər.

“Haldun Taner Hekayə Mükafatı”na müraciət etmək istəyən iştirakçılar, kitablarını ən gec 26 sentyabr 2025, cümə günü saat 17:00-a qədər aşağıdakı ünvana çatdırmalıdırlar:
Milliyet Mükafatları – Milliyet Qəzeti, Demirören Medya Center, 100. Yıl Mahallesi, 2264 Sokak, No.1, Bağcılar – İstanbul.

Türkiyə daxilindən müraciət edənlər kitablarını bu tarixdən ən az 3 gün əvvəl, xaricdən müraciət edənlər isə ən az 2 həftə əvvəl poçta verməlidirlər.

Əlavə məlumat almaq istəyənlər “Milliyet Qəzeti”nin rəsmi veb saytına daxil ola bilər və ya aşağıdakı əlaqə vasitələrindən istifadə edə bilərlər:

Nur Başeğmezer
Milliyet Qəzeti
0-212-4496146
Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Qarabağda Vəzirlə - Qarabağ müharibəsi qəhrəmanı və şəhidi Vəzir Orucovla tanış olan rusiyalı məşhur jurnalist Aleksandr Nevzorov onunla bağlı bir xatirəsini danışır:

"Heç kəs inciməsin, ancaq, indiyədək tanıdığım ən cəsur insan azərbaycanlı olub. Onun adı Vəzir idi. Görkəminə görə seçilməyən çalsaçlı, sadə adam idi. Mən Sərsəng su anbarı dərəsində ikən orada hərbçilərin təşvişini müşahidə edirdim. Ön cəbhədən çıxarılan avtobusa minməyə çalışırdılar. Mən UAZ-a əyləşən bir nəfər gördüm. Onu işə salmağa başladı və bu UAZ hər kəsin qaçdığı yerə doğru istiqamət götürdü. O yer cəhənnəm kimi idi, 500 insan cəsədi sərilmişdi. Həmin yerdə partlayışlar olur, güclü yanğınlar baş verirdi. Ermənilər ora hücuma keçmişdi. Mən gördüm ki, bu insan ora getməyə hazırlaşır. Mən ona dedim ki, ağlını itirmisən? Hara gedirsən? Cavab verdi ki, orada yaralılar var. Çətin idi... Bir yerdə getdik əlbəttə ki. Orada ermənilər tərəfindən tutulan Pskov desantçıları vardı. Bizi güllələməyə hazırlaşırdılar.

Pskov desantçıları məni tanıdılar və dedilər gəl bizim tərəfə keç. Mən dedim ki, heç bir problem yoxdur. Onlar dedilər ki, bu azərbaycanlı ilə nə edəcəyik? Mən dedim ki, necə yəni nə edəcəyik, buraxın getsin. Onlar mənimlə razılşadılar və zəncirvari şəkildə Vəziri bir-birinə ötürdülər və dedilər ki, indi bu azərbaycanlı qaçacaq, amma siz ona atəş açmayın. Vəzir vurulan UAZ-a yaxınlaşdı. Uzun müddət nəsə axtardı və avtomatını çıxardı. Çevrilib mənim əlimi sıxdı və qaçmadı, sadəcə yeridi. Elə gedirdi ki, Şekspirin heç bir qəhrəmanı elə yeriyə bilməzdi. O kürəyini çevirib, gedirdi və göstərirdi ki, bax budur, hədəfəm, amma mən qaçmayacağam. Oradakı hərbçilər havaya atəş açmağa başladılar, ancaq Vəzir addımlarını sürətləndirmədi".

Vəzirin sonuncu döyüşü Ağdərə rayonunun "Qlobus" yüksəkliyi uğrunda olur. 22 mart 1993-cü ildə başlayan həmin döyüşdə Vəzir mövqeyini dəyişdiyi vaxtda erməni snayperi tərəfindən vurularaq şəhid edilir.

Vəzir Orucov Bakıda Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilib. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2025)