İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Ana, salam. Mən sağ və salamatam, hər şey normaldır. Bizə yaxşı yemək verirlər. Mən qələbənin sonuna qədər buradayam. Şuşa alınana qədər! Bəlkə də indi alınmadı..."

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Birinci Qarabağ müharibəsi şəhidi Gültəkin Əsgərova 1960-cı il noyabrın 20-də Bakı şəhərində anadan olub. Saat 15.00-da. Saatını boş yerə demirəm, səbirli olun.

O, 1985-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunu bitirib. Əmək fəaliyyətinə 8 №-li təcili yardım stansiyasında başlayıb. 1991-ci ildən Uroloji kliniki xəstəxanada işləyib. Qarabağ müharibəsi başladığı zaman, cəbhəyə erməni gülləsindən yaralanan əsgərlərə yardım etməyə gedib.

O, 1992-ci il aprelin 4-də könüllü cəbhəyə yollanıb, Turşsu, Şuşa xəstəxanalarında, Ağdamın Mahrızlı kəndindəki hospitalda hərbi həkim kimi fəaliyyət göstərib. O, ilk dəfə olaraq özü ilə 5 tibb bacısını götürərək könüllü döyüşə gedib. Şuşa şəhərinin həbsxanasında olanların da qapısının açıb azad olunmasında onun xidməti olub. Həbsxananın qapısı açılmasaydı, orada olanlar ermənilər tərəfindən əsir götürüləcəkdi.

Gültəkin xanım 1992-ci il mayın 8-də Şuşanın işğalından bir gün sonra Şuşanı sonuncu tərk edənlərdən biri olmuşdur.

Şuşanın işğalından sonra Gültəkin Əsgərova Laçının, daha sonra isə Qubadlının müdafiəsində iştirak edib. O, 1992-ci il mayın 14-də Ağdam istiqamətində gedən döyüşlərə yollanıb.

O, Bakıdakı hərc-mərclikdən cana yığıldığını deyir, rəhbərliyin səriştəsizliyi, hakimiyyət uğrunda mübarizənin fonunda torpaqlarımızın işğalını həzm edə bilmirdi.

Ağdamın Mahrızlı kəndindəki hospitalda hərbi həkim kimi yenidən xidmətə başlayıb. Aranzəmin yüksəkliyinin ətəyində onun tibbi xidməti üçün yer ayrılmışdı. Buraya yaralıları hərbçilər gətirməliydi ki, o da əsgərləri müalicə etsin. Lakin atəş səslərinin gücləndiyini eşidib, burada fəaliyyətsiz dayana bilməyib, Aranzəmin yüksəkliyinə qalxıb. Aranzəmin yüksəkliyi uğrunda gedən döyüşdə 1992-ci il 19 iyul saat 15:00-də şəhid olub.

Bəli, 15.00-da dünyaya gəl və 15.00-da dünyadan get.

Onu özündən də kiçik olan dəmir tabutda Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinə UAZ-la gətiriblər. Onun tabutunun üstündə də xarıbülbül var idi. 1992-ci ildə Bakıda Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilib.

Gültəkin Əsgərovanın oxuduğu 200 saylı orta məktəbə onun adı verilib. Bakıda yaşadığı Mustafa Kamal Atatürk prospekti 2a ünvanındakı binaya xatirə lövhəsi vurulub. Elm və Təhsil Mərkəzi Təfəkkür Universitetinin Tibbi biologiya kafedrası onu adını daşıyır, kafedrada xatirə lövhəsi vurulub. Xəzərdə üzən gəmilərdən biri onun adını daşıyır, gəmidə muzeyi yaradılıb.  

20 iyun 2014-cü ildə Nizami Kino Mərkəzində Gültəkin Əsgərovaya həsr olunan "Gültəkin" filminin təqdimat mərasimi keçirildi, ona həsr olunan "Gültəkin zirvəsi" kitabı təqdim olundu. Bu gün onu yenidən anırıq, onu heç vaxt qədirbilən xalqımız unutmayacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Rəsul Qədiridir.

Rəsul Qədiri

Təbriz

AZADLIQ

Gələrkən yolunu meşəyə çevir

Orada yüksələn ağlacları gör

Onlara yurdumun sonalarından,

Haqqına dirənən qızından danış

Tarixə yonulan ölməz, pozulmaz,

Qızların əbədi izindən danış  

Gələrkən yolunu qayalığa sal

Orada dik duran qayalara bax

Onlara buranın igidlərini,

Sarsılmaz, əyilməz mərdini anlat

Vətənin qəhrəman oğullarını

Yüz illik ağrıyan dərdini anlat  

Gələrkən üzünü buludlara tut

Buluddan tökülən damcıları gör

Deginən ey bulud mən gedən yerin

Oğulu, qızları səndən süzülən,

Dumduru, ləkəsiz damcı kimidir

Əl-ələ verərək el olacaqlar

Zalımın bəndini sındırmaq üçün,

Gur axan, kükrəyən sel olacaqlar  

Azadlıq  

Azadlıq  

Aman Azadlıq!

Harada qalmısan, niyə yubandın?!

Yüz ildir bu millət səni gözləyir

Hər ögey uşaqtək təpki görəndə,

Səni arzulayır, səni özləyir

Gəl daha!

Özünü pay gətir bizə

Yüz illik şaxtada dondu bu torpaq

Ay canım!

İlk bahar, yay gətir bizə

Gəl! Qumral saçını özüm hörərəm

Nə bilim, arzudur, ömrüm olarsa

Səni bir görümlük mən də görərəm...

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.06.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Respublikasının İsrailə ünvanladığı növbəti müraciət – təkcə bir xəbər yox, İlham Əliyevin Prezidentlik fəlsəfəsinin növbəti canlı təcəllasıdır.

İyunun 19-da yayılan məlumata görə, Azərbaycan dövləti müxtəlif kanallar üzərindən İsrail tərəfə növbəti dəfə müraciət edib: İran ərazisində azərbaycanlılar yaşaya yerlərə, bu dəfə, özəlliklə də Ərdəbilə zərbə endirilməsin. Bu müraciət sıradan diplomatik jest deyil – geosiyasi diplomatiya ilə milli məsuliyyətin üzvi şəkildə qovuşduğu strateji addımdır.

Bu hadisəni yorumlamaq üçün klassik “nə baş verib?” sualı yetərli olmaya bilər. Əsas məsələ “niyə belə addım atılıb?” və “nəyi təmsil edir?” suallarına cavab axtarmaqdır. Və bu cavablar bizi Azərbaycanın ali rəhbərliyinin uzunmüddətli siyasət fəlsəfəsinə – İlham Əliyev məktəbinə aparır.

İlham Əliyevin Prezidentlik fəlsəfəsi coğrafiyadan böyük məsuliyyəti ifadə edir.

O, hələ ilk Prezidentliyi dönəmində səsləndirdiyi bir fikri sonra illərlə strateji xətt kimi qorudu, yəni: 

Mən bütün azərbaycanlıların Prezidentiyəm!

Bax, bu cümlə yalnız ritorik çağırış deyildi – onu diaspor diplomatiyasında, dünyanın dörd yanındakı soydaşlarla bağlı hadisələrdə, türk xalqlarının birliyi platformalarında ardıcıl şəkildə həyata keçirdiyini görürük. Təsadüfi deyil ki, TDT Zirvələrində dəfələrlə yalnız üzv dövlətlərdə yox, TDT-yə üzv olmayan ölkələrdəki azərbaycanlıların (ümumən soydaşların, həmvətənlərin) hüquqları da Azərbaycanın siyasi gündəminin bir hissəsinə çevrilib.

Bu baxımdan, Təl-Əvivə yönələn yeni müraciət, “Dövlət xalq üçündür” (Heydər Əliyev) fəlsəfəsinin (Ata vəsiyyətini uğurla yerinə yetirmiş) İlham Əliyevin xarici siyasətdəki növbəti təntənəsidir. Burada məsələ yalnız İrana zərbə endirilməsi deyil – o zərbənin altında qalan azərbaycanlı soydaşlarımızın taleyidir. Biz barış, anlaşma tərəfdarıyıq; biz heç bir günahsız insanın – özəlliklə də soydaşlarımızın – ən kiçik zərər görməsini belə istəmirik.

Azərbaycan–İsrail münasibətləri uzun illərdir açıq diplomatik jestlərdən daha çox strateji təmkinlə formalaşır. Bu bağlar enerji təhlükəsizliyi, hərbi-texniki işbirliyi, kəşfiyyat tərəfdaşlığı və ticarət sahələrində önəmli yer tutur. Amma bu təmkinlilik, Bakının Təl-Əviv qarşısında tərəfsiz və prinsipial mövqe tutmasına mane olmur.

Əgər İsrailin zərbələri nəticəsində bir iranlı ölərsə – məsələ siyasi gərginlikdir, təbii. Sövq-təbii, bir azərbaycanlı mülki şəxs həyatını itirərsə, bu, artıq milli məsələdir. Azərbaycan dövləti bu fərqi çox incə diplomatik dildə ifadə edir – təzyiqsiz, təhdidsiz, amma prinsipial və ardıcıl şəkildə.

Bu həm də bölgəsəl dəngəni qorumaqdır - İranla bağların zərif həndəsəsi hər kəsə bəllidir zatən.

Azərbaycan Respublikası İranla münasibətlərdə daim diqqətli davranıb. Rəsmi Bakı dəfələrlə bəyan edib ki, onun ərazisi üçüncü ölkələrə qarşı istifadə edilməyəcək və edilmir də! Bu, bir Azərbaycan dövlətçilik ədəb-ərkanı, ləyaqətidir. Yetkililərimiz bunu həm İranla təmaslarda, həm də uluslararası tribunalarda dəfələrlə ifadə edib.

İndi İsrailin İrana qarşı mümkün zərbələri fonunda Azərbaycan bir daha bölgədəki zərif güc dəngəsini qorumağa çalışır:

-İsraillə hərbi əlaqələr pozulmur;

-İranla diplomatik pəncərə bağlanmır;

-Amma hər şeydən öncə mülki azərbaycanlıların həyatı diqqətə alınır.

Bu hadisə həm də İlham Əliyevin Prezidentlik modelindəki mədəni diplomatiya və mənəvi siyasət anlayışını xatırladır. Dövlət təkcə sərhəd içində olan vətəndaşların deyil, ulusun harada yaşamasından asılı olmayaraq, onun mədəni varlığının qorunması üçün məsuliyyət daşıyır.

Ərdəbil – Azərbaycanın, necə deyərlər, ruhi-mənəvi qəlbidir. Təbriz – mədəniyyətin, dilin, milli mənliyin tarixi, rəmzi ocağıdır. Tehran özü də soydaşlarımız tərəfindən salınmış və əhalisinin yarıdan çoxu azərbaycanləlardan oluşan iri paytaxt şəhərdir. Bu torpaqlarda yaşayan azərbaycanlıların həyatına təhdid varsa, Bakı susa bilməz – və susmur!..

Beləliklə,

İlham Əliyevin rəhbərlik modeli bu hadisədə də özünü göstərir – sakit, lakin prinsipial diplomatiya, mərkəzi mövqe, milliliklə beynəlmiləlliyin birliyi və s!.. Azərbaycan nə müharibə tərəfidir, nə də erkən sülh romantizminə qapılıb. Azərbaycan dövləti öz ulusunun taleyini hər şeydən üstün tutan rəsmi mövqeyi daşıyıcısıdır.

Bu səbəbdən, İsrailə edilən növbəti müraciət təkcə bir xəbər yox, İlham Əliyevin Prezidentlik fəlsəfəsinin canlı davamıdır. Və bu fəlsəfənin mahiyyətində – harada yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlının taleyinə dövlət məsuliyyəti ilə yanaşan Yanar Ürək dayanır.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O vaxt – yəni 20-ci əsrin əvvəlləri. Qaragürüh teatrı şər əməl hesab edirdi, teatr çıxaranlara qiyabi ölüm cəzası kəsilirdi... Azərbaycan SSR xalq artisti Əli Qurbanov məhz o dövrdə aktyorluğa gəlmişdi...

Əli Qurbanov 20 iyun 1898-ci ildə Tiflisdə dünyaya gəlib. O, aktyorluq fəaliyyətinə 1914-cü ildə Tiflisdə teatr həvəskarları truppasında başlayıb. İlk dəfə Möhsün Sənaninin təkidi ilə həvəskarların "Gaveyi-Ahəngər" tamaşasında bircə kəlmə "gedək" sözü ilə səhnəyə çıxıb. 1915-ci ildə isə "O olmasın, bu olsun" tamaşasında Rüstəm bəy rolunu ifa edərək maraqları öz üzərinə çəkib. Bu hadisədən sonra onu yalnız dram tamaşalarına deyil, hətta opera, operetta və müsamirələrə həm artist, həm də tarzən kimi dəvət etməyə başlayıblar.

Tiflisdə "İttihad" dram cəmiyyəti təşkil olunub və həmin il Əli Qurbanov bu truppaya dəvət edilib. "İttihad" truppası ilə "Bəxtsiz cavan" (Qoca kəndli) və "Pəri cadu" (Niyaz) əsərlərində məharətlə çıxış edib. 1918-ci ildən aktyorluq fəaliyyətini "İbrət" dram cəmiyyətində davam etdirib. Bu truppada Mirzəli Abbasov, Mirzəxan Quliyev, Mirseyfəddin Kirmanşahlı, İbrahim İsfahanlı kimi aktyorlarla birlikdə çalışıb.

 O, burada Hacı Həsən ("Ölülər"), Şahmar bəy ("Müsibəti-Fəxrəddin"), Şah Sultan Hüseyn xan ("Nadir şah"), Cavad bəy ("Dağılan tifaq"), Əsgər bəy ("Hacı Qara") və digər rollarda oynayıb.

1925-ci ilin axırlarında Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığının sərəncamı ilə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrına dəvət olunub və ömrünün sonunadək burada fəaliyyət göstərib.

Filmoqrafiya

- Almaz

- Bakılılar 

- Bəxtiyar 

- Bir qalanın sirri

- Böyük dayaq

- Doğma xalqıma

- Fətəli xan 

- Hacı Qara

- İsmət

- Kəndlilər 

- Koroğlu

- Qara daşlar

- Qayıdış

- Qızmar günəş altında 

- Mahnı belə yaranır

- Məhəmməd Füzuli 

Təltifləri 

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

3. 2 dəfə "Lenin" ordeni 

4. "Şərəf nişanı" ordeni

5. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

Əli Qurbanov 14 oktyabr 1962-ci ildə, 64 yaşında Bakı şəhərində vəfat edib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün millət vəkili Musa Urudun  “Zəngəzurun təhsil tarixi” məqaləsi təqdim edilir.

Musa URUD

ZƏNGƏZURUN TƏHSİL TARİXİ

Zəngəzur dağlıq ərazi olmasına baxmayaraq, Azərbaycanın elmi, mədəni və  dövlətçilik həyatında mühüm yeri olan bölgələrimizdən biridir. Qarabağ, Naxçıvan və Təbriz kimi mədəniyyət mərkəzlərimizin qonşuluğunda yerləşən qədim Zəngəzur diyarı həmişə bu mərkəzlərlə sıx iqtisadi, mədəni və mənəvi əlaqədə olmuşdur.

Rusiya imperiyasına ilhaq edilənə qədər Zəngəzurda təhsil məscidlərin yanında fəaliyyət göstərən mədrəsələrdə və evlərdə fərdi ruhanilər tərəfindən həyata keçirilmişdir. İlkin səviyyədə təhsil alıb oxuma-yazmanı öyrənən gənclərdən imkanları olanlar sonradan öz təhsillərini Təbriz, Tehran, Ərdəbil, Məşhəd, Nəcəf, Bağdad və Şam kimi şəhərlərin böyük mədrəsələrində davam etdirmişlər. 

          Qarabağ xanlığının tarixinə dair ən etibarlı mənbə sayılan üç "Qarabağnamə" dən birinin müəllifi, əslən Zəngəzurun Məmər kəndindən olan Mir Mehdi Xəzani və tarixi şəxsiyyət sufi şairi, təsəvvüf alimi, Zəngəzurun Cicimli obasında dünyaya göz açmış nəqşibəndi şeyxi Mir Həmzə Nigari, habelə görkəmli şair, tarixçi və siyasi xadim Mir Möhsün Nəvvab ilk təhsillərini Zəngəzurda evdə  fərdi təhsil verən din xadimlərindən almışlar.

        Mir Mehdi Xəzani və Mir Mövsüm Nəvvab uşaq yaşlarından dostluq etmişlər və birlikdə Qafanın Seyidlər kəndində yaşayan, Bağdadda mədrəsə bitirmiş Axund Zülfüqardan dərs almışlar. 

        Mir Həmzə Nigari isə ilk təhsilini atası Mir Rüknəddin Əfəndidən, sonra isə Şəkinin Dəhnə kəndində bir ruhanidən almışdır.

Azərbaycan Rusiyaya ilhaq ediləndən sonra Zəngəzurdan olan bir çox gənclər Tiflis və Gəncə gimnaziyasında, Qori seminariyasında, Sankt- Peterburq, Moskva, Kiyev, Kazan və s. universitetlərdə təhsil ala bilmişdilər. 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından biri, ilk müdafiə naziri və Qarabağın general qubernatoru olmuş Xosrov bəy Sultanov Kiyev Hərbi Tibb Akademiyasının məzunu idi. Onun böyük qardaşı xalq qəhrəmanı Sultan bəy Sultanov isə Gəncə gimnaziyasını bitirdikdən sonra Sankt Peterburqda Ali Hərbi Akademiyada təhsil almışdı.

AXC Maarif və dini etiqad naziri, Kiyev Universitetinin hüquq fakültəsinin məzunu Nurməmməd bəy Şahsuvarov,  parlamentinin üzvləri Cəlil bəy Sultanov, Mirzə Sadıq Axundzadə, Kazan Universitetinin məzunu Həşim bəy Hacıyev, SSRi Elmlər Akademiyasinin ilk azərbaycanlı akademiki Əli Əmiraslanov, Ermənistan SSR KP MK-nın yeganə azərbaycanlı katibi olmuş Məmməd Salman oğlu İsgəndərov Zəngəzur təhsilinin yetirmələri olmuşlar.

Şərqi Zəngəzurun Azərbaycanın tərkibində inkişaf etdiyini  nəzərə alaraq, bu məqalədə daha çox XIX-XX əsrlərdə Qərbi Zəngəzurda təhsilin əsas məqamlarına diqqət yönəltməyi məqsədəuyğun saydıq.

Qərbi Zəngəzurda dini-mənəvi mühit,  təhsil, məktəb həyatı, pedaqoji fəaliyyət tarix elmləri doktoru, professor Vəfa xanım Quliyevanın tədqidat işlərində, həmçinin əslən Zəngəzurun Gorus rayonunun Şurnuxu kəndindən olan tanınmış müəllim Əli Adıgözəlovun 1986-cı ildə müdafiə etdiyi namizədlik dissertasiyasında və qismən tərəfimizdən  ətraflı araşdırılmış, kifayət qədər dərin təhlil edilmişdir.

Sovet hakimiyyəti qurulana qədər azərbaycanlıların təhsili mollaxanalarda, mədrəsələrdə və rus-tatar məktəblərində həyata keçirilmişdir. Zəngəzurda hər üç-dörd kənddən birində mollaxanalar olmuşdur. Mollaxanalarda 6-8 uşaq 4-6 il, adətən, bir molladan təhsil almışlar. 

Zəngəzurun Sisyan rayonunun Şəki kəndində və Qafan rayonunun Kurud kəndində  9-10 il təhsil verən ibtidai mədrəsə olmuşdur. 1900-1917-ci illərdə Şəki məktəbində  Qazı  Məmməd Əfəndinin mədrəsəsində təhsil almış şagirdlər Nuxada təsdiq olunduqdan sonra sünni kəndlərində mollalıq etmək hüququ almışlar.

Kurud kəndindəki mollaxanada dərs deyən Axund Əbdürrəhman Hacı oğlu Tehranda ali mədrəsə bitirmişdi.

Sisyan rayonunun Urud kəndindəki 9 illik mədrəsə tipli mollaxana daha mütərəqqi olub, dini ayinləri öyrətməkdən başqa, dünyəvi elmlərdən də məlumat verirdi. Həmin mollaxanada dərs deyən Mirzə Sadıq Axundzadə Təbrizdəki Ali mədrəsəni bitirmişdi. Urud, Şəki və Kürdük mədrəsələri yerli xeyriyyəçilər tərəfindən maliyyələşdirildiyindən burada oxuyan şagirdlər təhsil haqqı verməkdən azad idilər.

XIX əsrin axırları, XX əsrin əvvəllərində Zəngəzurun bir çox kəndlərində molla məktəbləri ilə yanaşı, ibtidai təhsil verən dünyəvi məktəblərdə açılmağa başladı. Bu məktəblərdə təhsil, adətən, biri rus dili olmaqla iki dildə (kəndlərin əhali tərkibindən asılı olaraq Azərbaycan, yaxud erməni dilində) aparılırdı. Ötən əsrdə Zəngəzurun ilk ali təhsilli ziyalılarından biri olan el ağsaqqalı Əbdülmənaf Hacıyev bu məsələni belə nəql edir:

"Urud kəndində ruhani ailəsi yaşayırdı – Molla Bağıruşağı (1980-ci illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin I katibi olmuş Kamran Bağırov da bu tayfadandır – M. U.). Həmin ailə – yəni mollabağırlılar kəndin uşaqlarına dərs deyirdilər, cəmisi 10-12 nəfər tələbəyə dərs verərək ayda hər nəfərdən 50 qəpik pul alırdılar...

İlk təhsilini Urud kəndindəki mollaxanada alan Əbdülmənaf Hacıyev 1930-cu ildə Moskvada Ali Həmkarlar Məktəbini, 1934-cü ildə isə həmin şəhərdə Ümumittifaq Ali Hüquq Akademiyasını bitirmiş, 1934-36-cı illərdə Bakıda ədliyyə sistemində, 1936-1949-cu illərdə isə  Naxçıvan MSSR Ədliyyə naziri vəzifəsində çalışmışdır. Ə.Hacıyev "Mənim qeydlərim" adlı xatirələrində yazır:

"1906-cı ilin əvvəllərindən başlayaraq Sisyan mahalının kəndlərində məktəblər açılmağa başladı. Şəki, Sisyan, Şıxlar, Ağudi, Vağədi, Urud kəndlərində məktəblər açılmağa başladı.  1906-cı ildə bizim Urud kəndində açılan məktəbə daxil oldum, 1911-ci ildə həmin məktəbi bitirdikdən sonra Gorus şəhərindəki orta məktəbə daxil oldum" .

Qafan rayonunun Baharlı kəndində molla İsmayıl İmamalı oğlu, Gığı kəndində molla Fərzəli Piriyev, Şəhərcik kəndində molla Tağı, Sisyan rayonunun Şıxlar kəndində molla Ələsgər və molla Səməd, Dəstəgird kəndində molla Nuşirəvan, Vağədi kəndində molla İbrahim Xəlil ibtidai təhsil verən mollaxanalar açmış və ayda bir manat təhsil haqqı almaqla şagirdlərə oxumaq, yazmaq öyrətmişlər.

Bütün Yelizavetpol quberniyasında olduğu kimi, Zəngəzurda da dünyəvi məktəblərin açılması 1875-ci ildən sonraya təsadüf edir. Yelizavetpol qubernatorunun  qərarı ilə 1876-cı ildə quberniyanın üç əyalətində (Dağ Kəsəmən, Cəbrayıl və Gorus kəndlərində)  rus-tatar məktəbi açıldı. 1882-ci ildə isə quberniya ərazisində daha beş dünyəvi məktəb açıldı ki, bunlardan üçü Zəngəzur qəzasının kəndlərində (Qubadlı, İrsevanik və Qarakilsə) təşkil edildi. Ümumiyyətlə, Yelizavetpol quberniyasında 1901-ci ilədək 28 ibtidai rus-tatar məktəbi fəaliyyət göstərirdi ki, bunun da 12-si Zəngəzurda idi.

Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Zəngəzurda təşkil edilmiş bu məktəblərdə təhsil almış şagirdlərin arasından çox görkəmli ədəbiyyat, elm və dövlət xadimləri çıxmışdır. Xalq yazıçısı Əli Vəliyev Urud mədrəsəsi haqqında yazırdı: "Nəcəfdə ali təhsil alıb mollalıq hüququna malik olan Fətullah, Gorusda iki dərəcəli rus məktəbini qurtarmış  Sadıq,  məşhur şair Ləlini bağlamış şair Mirzə Hüseyn Urudda yaşayırdılar. Urudda oxumuşlar, savadlılar, söz qoşanlar, təbi gələnlər bizim kənddən qat-qat çox idi".

Urud kəndində uzun illər (1918-ci ilə qədər) Molla Bağırlılar ailəsi, Molla Səmih, Molla Fətullah mədrəsədə dərs demişlər.

Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Əli Vəliyev ilk təhsilini 1916-1918-ci illərdə Şəki kəndindəki rus-tatar məktəbində almışdır.

Qubadlıdakı beş siniflik ibtidai rus-tatar məktəbini bitirmiş Xalq yazıçısı Süleyman Rəhimov həmin dövrü belə xatırlayır: "Mən bu kənddə bir neçə evdə qalmaqla,  onların ev işlərini görməklə yanaşı, oxuyurdum. Ömrümün ən çətin illəri idi.  Ancaq ruhdan düşmürdüm, məktəbdən qaçmırdım.  Bu məktəb Zəngəzur qəzasında yaxşı cəhətdən ad çıxarmışdı. Məktəbin müdiri Qori seminariyasını Üzeyir Hacıbəyovla birlikdə bitirmiş Həsən bəy Soltanov idi".

Zəngəzurda  Sovet  hökuməti  qurulduqdan sonra Zəngəzur azərbaycanlıları öz ata-baba yurdlarına qayıtdıqca məktəb-təhsil məsələsi də yavaş-yavaş qaydaya düşməyə başladı. Zəngəzurun Azərbaycan kəndlərində ilk dəfə olaraq Qafanın Gığı və Şəhərcik, Sisyanın Şıxlar, Vağədi, Ərəfsə və Urud, Meğrinin Vartanizor və Aldərə kəndlərində ibtidai məktəblər açıldı.

1930-cu ildə isə artıq Zəngəzurda otuz məktəb fəaliyyət göstərirdi ki, onlardan 28-i birinci dərəcəli (dörd sinifli), 2-si isə ikinci dərəcəli (yeddi sinifli) məktəblər idi.

1941-ci ildə  Zəngəzurdakı  42 Azərbaycan məktəbinin 23-ü ibtidai, 15-i yeddiillik, 4-ü isə orta (Vağədi, Şəhərcik, Meğri, Şəki) təhsil müəssisəsi idi.

Ermənilərin hər cür müqavimət göstərmələrinə, açıq və gizli şəkildə maneçilik törətmələrinə  baxmayaraq,  ikinci dünya müharibəsindən sonrakı illərdə də Zəngəzur azərbaycanlıları çox mütəşəkkil bir ardıcıllıqla, davamlı bir səylə məktəb və tədris prosesini daim yüksəltmək üçün mübarizə aparmışlar və bir çox uğura nail olmuşlar.  Sonuncu deportasiya ərəfəsində Zəngəzurda 42 ümumtəhsil Azərbaycan məktəbi olmuşdur. Həmin məktəblərdə çalışan 500-dən çox müəllimin yarısından çoxu ali təhsilli idi, 13 müəllim isə Əməkdar müəllim adına layiq görülmüşdür. Ermənistan SSR-nin Əməkdar müəllimi adını almış Sisyan rayonundan Həbib Bayramov, Ağaqulu Nəcəfov, Qafan rayonundan Əliş Qarayev, Cəlal Zeynalov, Bəhlul İmaməliyev, Cahangir Rüstəmov,  Qabil Həsənov, Səriyyə Həsənova, Həsən Şəkərəliyev, Nüsrət Şıxəliyev, Meğri rayonundan Həsən Məmmədov, Məmmədbağır İbrahimov, Həsənqulu Hacıyev respublikanın adlı-sanlı müəllimlərindən olmuşlar. Məhz bu müəllimlərin ardıcıl fəaliyyətinin nəticəsi idi ki, sovet dönəmində Zəngəzurdan minlərlə şagird müxtəlif istiqamətli ali təhsil ocaqlarına daxil olmuş və müvəffəqiyyətlə o institutları bitirmişdilər.  Onu da qeyd etmək lazımdır ki, məhz Zəngəzurda aparılan uğurlu tədris prosesinin sayəsində Zəngəzur torpağından 12 akademik, 50-dən çox elmlər doktoru, professor, 200-dən çox elmlər namizədi yetişmişdir. 

İndi zəngəzurlu ziyalıların sorağı Amerikadan, Almaniyadan, Fransadan, İngiltərədən, Rusiyadan, Türkiyədən – bir sözlə, dünyanın hər yerindən gəlməkdədir.  Zəngəzur məktəbləri Azərbaycana yüzlərlə yüksək səviyyəli bilikli və bacarıqlı dövlət və siyasət xadimləri, hökumət təmsilçiləri, alimlər, generallar, döyüşçülər, milli qəhrəmanlar, diplomat-lar,  ictimai fəal insanlar bəxş etmişlər. Onların sayı çoxdur, adlar çəksək, bəlkə də, bir kitab alınar, kimisə yaddan çıxara bilərik, deyə fərdlər haqqında danışmayacağıq. Yalnız onu deyə bilərik ki, Zəngəzur istedadlı, savadlı, çalışqan və mübariz insanların diyarı olmuşdur. 

Və su gələn arxa bir də gələr! 

Təxminən 100 il bundan əvvəl, daşnak başkəsənlərinin Zəngəzuru işğal etdiyi ağır günlərdə millət vəkili  Cəlil Sultanov 1920-ci il yanvarın 24-də Parlamentin sədrinə ünvanladığı teleqramda ümidsizlik və kədər içərisində yazırdı: "Zəngəzur sarıdan başınız sağ olsun, heç olmazsa Qarabağı xilas edin!" 

İndi, yəqin ki, Cəlil Sultanovun da, şəhidlərimizin də, Zəngəzur həsrəti ilə dünyasını dəyişən minlərlə soydaşımızın da ruhu şaddır! İndi biz Qarabağı və Şərqi Zəngəzuru tamamilə qaytarmışıq!

İndi biz Füzulidə, Zəngilanda, Kəlbə-cərdə, Laçında yollar, körpülər salırıq,  hava limanları tikirik! İndi biz zəngəzurlu balalarımız üçün Ağalıda ağıllı məktəb açmışıq, o biri kənd və qəsəbələrdə də açacağıq! Zəngəzurun ən yeni tarixini həmin məktəblərdə oxuyan balalarımız yazacaqdır! 

Hələlik isə  Milli Ordumuzun qəhrəman əsgərləri İşıqlı dağındadır, Zəngəzura nəzarət edir! İndi üzümüz Qərbi Zəngəzura doğrudur! Zəngəzur Azərbaycandır!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.06.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

MƏNİM ŞAİR QARDAŞLARIM

Gah əsəbi, gah yorğundur,

Gah tufanlı, gah durğundur,

Gah aşiqdir, gah vurğundur

Mənim şair qardaşlarım.

Hər məclisdə sözü vardır,

Gözəllərdə gözü vardır,

Yer üzündə bir bahardır

Mənim şair qardaşlarım.

Qürurun canlı heykəli,

Azadlığın gur məşəli,

Bağışlamaz bəd əməli

Mənim şair qardaşlarım.

Uzaqlardan gələr ünü,

Salamlayar nurlu günü,

Xalqa verər öz ömrünü

Mənim şair qardaşlarım.

Əsrlərdən verdi soraq,

Zülmətdə yandırdı çıraq,

Düşdü vətənindən iraq

Mənim şair qardaşlarım.

Dabanından soyuldular,

Gözlərindən oyuldular,

Zülm əliylə döyüldülər

Mənim şair qardaşlarım.

Öz yurdunun nəfəsidir,

Zəmanənin haqq səsidir,

Söz mülkünün ustasıdır

Mənim şair qardaşlarım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır. 

Biz, layihə boyu, əsasən, həyat, yaşam məqsədi olan böyük uğurlardan bəhs edirik. Amma gəlin unutmayaq ki, böyük uğurlara gedən yol mütləq kiçik uğurlardan başlayır. Hər xırda epizodun uğurlu nəticəsində maraqlı olmalıyıq, zərrələr tamı əmələ gətirir axı.

Bu yaxınlarda bir iş adamı ilə söhbət edirdik. Məlum oldu ki, bazara yeni çeşidli qənnadı məhsulları çıxararkən KİV-də, xüsusən qəzetlərdə geniş reklam kampaniyası təşkil etdirib, di gəl, effekt ala bilməyib. Mən ondan reklam üçün qəzetləri hansı parametrlərə görə seçdiyini soruşdum. Dedi, bu barədə anlayışı yoxdur, bu işlə məşğul olmağa xüsusi pr menecer ayırıbmış, seçimi həmin adam edib. Mən tənbəllik etmədən həmin pr menecerlə calaşdım, məlum oldu ki, bu şəxs üçüncü dərəcəli bir qəzetdə isləyən tanışına çıxıb, həmin tanışının verdiyi siyahı ilə qəzetlərə reklam paylayıb. Mən qəzetlərin siyahısı ilə tanış oldum. Həm seçilən qəzetlər populyar deyildilər, həm reklama ayrılan güşələr uğursuz idi, həm reklam mətni özü qüsurlu idi.

Bu cür işəyanaşmanın da sonunun elə o cür fiaskoyla nəticələnməsi, əlbəttə ki, qanunauyğun idi.

Uğursuz reklam kampaniyası mənim haqqında bəhs etdiyim iş adamına çox ciddi ziyan vurmuşdu, o, kifayət qədər keyfiyyətli olan yeni məhsullarını bazara çıxara bilməmiş, xeyli ziyana duşmuşdu. Xırda bir qüsur böyük bir işi uçuruma sürükləmişdi (Qeyd edim ki, istehlakçılar uğurlu reklamı olan yerli ərzaq məhsuluna heç vaxt biganə qalmırlar. Xüsusən ulduz müğənnilərlə, aktyorlarla hazırlanan reklam çarxları və cəlbedici rəngbərəng media mətnləri böyük effekt verir). 

Görürsünüzmü? Danışdığım bu epizod sübut etdi ki, xırda uğurlar böyük uğurların təməlidir. Halbuki, həmin iş adamı reklam işinə daha ciddi yanaşsaydı, bu cür acı sonluğa da tuş gəlməyəcəkdi.

Mən əminəm ki, oxucularım arasında gördüyü işlə, çalışdığı sahə ilə bağlı reklama tələbat duyanlar az deyil. Bəs effektiv və uğurlu reklam kampaniyasına necə nail olmaq mümkündür?

Söhbət qəzet reklamından getdisə, gəlin elə qəzet reklamının üzərində dayanaq. 

Məhdud vəsaitlə müəssisənin reklamı necə təşkil edilməlidir? Reklam elanını qəzetdə yerləşdirərkən nəyi bilmək lazımdır? 

Amerika mutəxəssislərinin bəzi məsləhətlərinə gəlin diqqət edək:

•Təklifinizi başlıqda səsləndirin;

•Təklifinizi yarımbaşlıqda bir daha formalaşdırın;

• Çalışın «Pulsuz» sözünü vurğulayasınız və onu mümkün olan dərəcədə təkrar edin;

•Sizin məhsulu və ya xidmətinizi fəaliyyətdə təsvir edən şəkil yerləşdirin;

•Sizin qəzetdə digər reklam yerləşdirənlərdən fərqli cəhətinizi göstərmək üçün nə isə edin. Təkcə bilavasitə rəqibləriniz deyil, bütün digərləri nəzərdə tutulur;

•Reklamınız kiçikdirsə, onu çərçivəyə alın və çərçivəyə orijinallıq verin;

•Reklamda mütləq iri şriftlə yazılmış söz və ya ifadə olmalıdır. Əgər siz bunu etsəniz, hətta kiçik reklam böyük kimi təsirli ola bilər;

•Mütləq ünvanınızı, telefon nömrənizi daxil edin. Elə edin ki, oxucular sizi həmişə asanlıqla tapıb danışa bilsinlər;

•Reklamın görünüşünü elə edin ki, həm əmtəənin, həm də bu və ya digər xidmətin reklamına növbəti tələbat zamanı da onu saxlaya biləsiniz. Bununla siz öz mahiyyətinizi aydın etmiş olar, alıcıların sizinlə tanışlığını asanlaşdırarsınız;

•Reklam üçün müxtəlif ölçü, forma, dərcetmə günündən, müxtəlif  qəzet səhifəsindən istifadə edin;

•Qəzetin içinə qoyulmuş pulsuz əlavələr, məsələn, bukletlər  haqqında düşünün. Onlar populyardır və düşündüyünüzdən ucuz başa gəlir, amma çox effektivdir;

•Reklamı rəngli edin. Qırmızı, göy və qəhvəyi rənglər yararlıdır. Reklam çox kiçikdirsə, onu rəngli verməyə dəyməz. Çünki qarmaqarışıq bir şey yaranacaq. Yox, əgər ölçüsü münasibdirsə, onda rəngli reklama cəhd etmək olar;

•Optimal reklam təklif və ölçü ilə müəyyənləşənə qədər müxtəlif nəşrlərdə bir neçə reklam növünü yerləşdirin;

•Yeni qəzetlərlə ehtiyatlı olun. Onlar özlərini göstərənə qədər gözləyin;

•Reklamınızı qəzetin əsas hissəsində, qatlama yerindən yuxarıda, sağ tərəfdə yerləşdirmək üçün mümkün hər şeyi edin. Sadəcə, xahiş kifayət etməz. Ola bilsin ki, şəxsən gedib xahiş etməli olasınız. Təslim olmayın, təkid edin;

•Çap üçün çox uzun mətn materialından istifadə etməyə qorxmayın. O, jurnal üçün daha yararlı olsa da, bir çox qəzet reklam nəşrləri də ondan istifadə edir;

•Əgər reklamınız biznes adamları üçün nəzərdə tutulubsa, onu maliyyəyə həsr edilmiş qəzetlərdə yerləşdirin. Əgər siz evdar qadınlar üçün xidmətlər və ərzaq reklamı edirsinizsə, onda onu qadınlar üçün olan səhifələrdə yerləşdirmək daha yaxşı olar. Ərzaq və qidanın reklamı üçün xüsusi səhifələr var. Astrologiya səhifəsi, adətən, əksər insanlar tərəfindən oxunur. Lakin, ümumiyyətlə, reklam üçün xəbərlər bölməsi daha yaxşıdır;

•Rəqiblərinizin reklamını, xüsusilə də təkliflərini öyrənin. Sizin reklamınız daha inandırıcı, qısa, xoş, seçilən, ən yaxşı olmalıdır;

•Reklametmənin nəticələrini diqqətlə qeyd edin. Reklamdan sonra sizin mal və xidmətinizə tələbat nə kimi artıb, bunu mütləq bilməlisiniz. Qeydiyyat aparmasanız, sınamaların heç bir əhəmiyyəti olmayacaq;

•Sizin reklam mütləq sizin ehtimal edilən bazarınıza müvafiq olmalıdır;

•Sizin reklam sizin əmtəə və ya xidmətə mütləq müvafiq gəlməlidir;

•Sizin reklam onu dərc etdirdiyiniz qəzetə mütləq müvafiq olmalıdır;

•Qısa sözlərdən, qısa cümlələrədən, qısa abzaslardan istifadə etməyə çalışın;

•Ünvanınızı təkcə kupon üzərində yerləşdirməyin. Əgər siz kupondan istifadə edirsinizsə, ünvanınız həm kuponun üzərində, həm də yenə haradasa olmalıdır ki, kupon kəsilib götürüldükdə ünvan qalsın.

•Qəzetdə yaxşı əks olunacaq fotoşəkil və illüstrasiyalardan istifadə edin;

•Kompaniyanızın adını həmişə reklamın hansısa aşağı hissəsində yerləşdirin. Gözləməyin ki, alıcılar kompaniyanın adına materialın özündə, sərlövhəsində məhsulun və ya mağazanın şəklində fikir verəcəklər. Hərçənd ki, kompaniyanın adını çox vaxt başlığa və ya, ən azı, yarımbaşlığa yerləşdirmək pis deyil;

•Reklamda hər hansı müasir bir şeyi xatırladın. Unutmayın ki, qəzetlər xəbərlərə görə oxunur. Ona görə, əsas ideya yeniliklərlə bağlı olmalıdır, əgər bu mümkündürsə;

•Bütün müştərilərinizdən sizin haqqınızda haradan eşitdiklərini soruşun. Əgər qəzetin adı çəkilmirsə, birbaşa soruşun: «Qəzetdə reklamımızı görmüsünzmü?» Müştərinin reaksiyası sizin üçün çox vacib olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Bu gün bir nəfərin də anım günüdür. Köhnə dövrlərin adamıdır. O dövrdəkilkəri də yada salmaq bizim borcumuzdur.

Könhə filmlərimizə baxın. Əksəriyyətində onu görəcəksiniz. İndi belə aktyor tapmaq olarmı?

Ağahüseyn Cavadov 22 aprel 1894-cü ildə Bakının yaxınlığındakı Xırdalan qəsəbəsində doğulub. Əvvəl mollaxanada təhsil alan Ağahüseyn 1919-cu ildə Səadət məktəbini bitirib, lakin daha sonra Ağahüseyn Cavadov maddi çətinliklər səbəbindən təhsilini davam etdirə bilməyib və ailəsini dolandırmaq üçün tacir yanında işləyib.

Sənətə Tənqid-Təbliğ Teatrında başlayıb. 1920-ci ildən səhnə fəaliyyətinə başlayan aktyor "Çin tanrısı", "Fırtına", "Ovod", "Anamın kitabı", "Qanlı səhra", "Bəxtsiz cavan", "Paris Noterdam kilsəsi", "Romanovların son günləri", "Namus" tamaşalarında oynayıb.

O, 1938-ci ildə yenicə təşkil edilmiş Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrına dəvət olunub. Cavadov burada "Ər və arvad", "Əlli yaşında cavan", "Beş manatlıq gəlin", "Arşın mal alan", "Toy kimindir", "Evli ikən subay" tamaşalarında oynayıb. Onun "Bəxtiyar", "O olmasın, bu olsun", "Bir qalanın sirri", "Qızmar günəş altında", "Sehirli xalat", "İstintaq davam edir", "Şərikli çörək", "Əhməd haradadır?" filmlərində yaratdığı rolları kino tarixinin qiymətli obrazlarıdır. Eyni zamanda Ağahüseyn Cavadov bədii əsərlərin bir çoxunun efirdə səsləndirib. O, ömrünün 60 ildən çoxunu səhnəyə verib və 200-dən artıq səhnə obrazı yaradıb.

Teatr sənətinə tələbəlik illərindən maraq göstərən, bəzi tamaşalarda sözsüz və epizodik rollara çıxmış (müxtəlif truppalarda) Ağahüseyn Cavadov 1920-ci ilin iyunundan müəyyən fasilələrlə (arada 1942-ci ilə qədər Bakı Türk İşçi Teatrında və Musiqili Komediya Teatrında aktyorluq edib) Milli Dram Teatrında işləyib. 

Filmoqrafiya

1. Bəxtiyar

2. Görüş 

3. O olmasın, bu olsun

4. Qızmar günəş altında 

5. Kölgələr sürünür

6. Bir qalanın sirri 

7. Əhməd haradadır? 

8. Sehrli xalat 

9. İstintaq davam edir 

10. İyirmialtılar 

11. Əzim Əzimzadə 

12. Mən ki gözəl deyildim

13. Bizim Cəbiş müəllim

14. Şərikli çörək 

15. Hörmətli alim yoldaşlar

16. Ağasadıq Gəraybəyli

17. Bakıda küləklər əsir

18. Dörd bazar günü

19.  Qərib cinlər diyarında 

Mükafatları 

- "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

- "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordeni 

- 2 dəfə "Şərəf nişanı" ordeni 

Aktyor 200-dən artıq səhnə obrazı yaradıb, 10-a qədər filmdə komik və ciddi rollar ifa edib.

Ağahüseyn Cavadov 19 iyun 1981-ci ildə Bakıda vəfat edib.

İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Ruhu şad olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)