İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, «Ədəbiyyat və incəsənət» portalının Cənub təmsilçisi

AYB Lənkəran Bölməsi və Lənkəran Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana sisteminin birgə təşkilatçılığı ilə Kitabxananın akt zalında Xalq şairi Fikrət Qocanın 90 illik yubileyi ilə əlaqədar "Ədəbiyyatımızın nəğməkar şairi" adlı tədbir keçirildi. Tədbiri giriş sözü ilə AYB Lənkəran Bölməsinin sədri, yazıçı-dramaturq Qafar Cəfərli açdı. Son günlərdə dünyasını dəyişmiş yazıçı və şairlərdən Elçin, Vidadi Babanlı, Kəramət və Məmməd İsmayılın, eləcə də Xalq şairi Fikrət Qocanın xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirildikdən sonra Qafar Cəfərli Prezident İlham Əliyevin Fikrət Qocanın 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncamını xatırladıb onun ömür yolu haqqında ətraflı məlumat verdi.

Sonra AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbi tənqid şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, tanınmış tənqidçi Vaqif Yusifli Fikrət Qocanın yaradıcılığı haqqında geniş məlumat verərərək onun Rəsul Rza ədəbi məktəbinin ən layiqli davamçısı olduğunu bildirdi. Şair haqqında iki kitab müəllifi olan tənqidçi onun çoxşaxəli yaradıcığından ətraflı söz açdı.

Azərbaycanın ilk poliqrafçı alimi, Rusiya və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Şəddat Cəfərov öz çıxışında şairin ölkədə və dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələrə həsr etdiyi əsərlərdən danışdı. Sonra kitabxana işçilərinin şair haqqında hazırladıqları videoçarx nümayiş olundu. Şairin səsi dinlənildi. Videoçarxın nümayişindən sonra AYB Lənkəran Bölməsinin ədəbi məsləhətçisi Ağamir Cavad Fikrət Qocaya həsr etdiyi fəlsəfi essesi ilə çıxış etdi. Yazıçı Hafiz Mirzə Fikrət Qoca ilə bağlı xatirələrindən danışıb, şeirlərinə bəstənmiş mahnılardan söz açdı və respublika ən çox onun sözlərinə musiqi bəstələndiyini xüsusi qeyd etdi.

Kitabxananın əməkdaşı Günay Əsədova şairin yaradıcılığının müxtəlif məqamlarına toxunub, oxucuların Fikrət Qoca yaradıcılığına olan sevgisindən danışdı. Müğənni Habil Axundov tanınmış bəstəkarların onun əsərlərinə müraciət etdiyini və xalqın yaddaşında əbədiyaşarlıq qazanmış mahnılarını yada salıb, ən çox sevdiyi mahnılardan birini ifa etdi.

Tədbiri Q.Cəfərli yekunlaşdırdı. Sonda isə xatirə şəkilləri çəkildi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Avqustun 26-sı Mehriban Əliyevanın növbəti ad günüdür...

Allah-Təala müqəddəs kitabımızda çox yerdə vurğulayır ki, hər şeydən xəbərdardır və yerin–göyün, bütün kainatın da Sahibi özüdür. Yəni Onun iradəsindən kənarda kainatda heç nə baş verə bilməz. Əl–Bəqərə surəsinin, 116-cı ayəsində isə yazılır: – “Bəli, göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Ona məxsusdur, hamısı Onun itaətindədir!”

 Və Hədid surəsinin, 57-ci ayəsi isə daha konkret olaraq insanın alın yazısının əvvəlcədən təyin olunduğuna bir işarədir: – “Yer üzündə baş verən və sizin öz başınıza gələn elə bir hadisə yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl, o “lövhi-məhfuzda” yazılmamış olsun. Bu, Allah üçün çox asandır!..”

Hesablamalara görə dünyada mövcud olan yeddi milyard altı yüz milyondan çox insanın yaşadığı 245 ölkə var. Onlardan cəmi 193-ü rəsmən tanınan dövlətdir. Sizin fikrinizcə, səkkiz milyarda yaxın adamın arasından 193 insandan biri olmaq təsadüf ola bilərmi? Əlbəttə, xeyr. Bu təyinatda hökmən Allahın iradəsi var…

...Harada olurlarsa olsun diqqəti özünə cəlb etməyi bacarır. Doğuşdan gələn cazibədar görünüşü və tükənməz enerjisi ilə ətrafındakılarda xoş təəssürat yarada bilir. Liderlik keyfiyyətləri və insanları idarə etmək qabiliyyəti yüksək səviyyədədir. İnandığı və nail olmaq istədiyi hədəflərə çatmaq üçün son dərəcə qərarlıdır. İnsanları heç vaxt şübhə altına almır, onların mükəmməl yaradıldığına inanır. Onun fiziki gözəlliyini tamamlayan şəxsi xarizması var. O, ətrafı tərəfindən çox hörmət edilən birisidir. Çox xeyirxahdır və problemli hadisələrə sülh yolu ilə yanaşmağa çalışır...  

Deyir ki:- “Anam orta məktəbi bitirdikdən sonra sənədlərini tibb institutuna vermişdi, çünki çox istəyirdi ki, həkim olsun. Nəyə görəsə valideynləri onu uzun müddət dilə tutaraq, nəticədə görkəmli filoloq, şərqşünas-alim olmasına səbəbkar oldular. Və anam Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda müxtəlif vəzifələrdə çalışaraq, sonda həmin institututa rəhbərlik etdi. Bax, onun bu baş tutmayan arzusu mənim seçimimi müəyyənləşdirdi və mən həkim oldum…”

Müdrik, uzaqgörən, zəkalı xanımdır. İpək kimi qəlbi var, xeyirxah və mərhəmətlidir, insanları sevindirməkdən, ehtiyacı olanlara yardım etməkdən zövq alır. Daxili dünyasının zənginliyi onu daha da nurlu, işıqlı göstərir. Məqsədə doğru əzmlə addımlamağı bacarır və taleyinə yazılan təyinatı icra edir…

Evinə, ailəsinə çox bağlıdır. Onun olduğu yer ideal təmiz, təravət qoxusu ilə dolu olmalıdır. Səliqə-səhmanı xoşlayır. Nizam-intizama önəm verir, qarışıqlığı sevmir…

“Mən öz vəzifələrimi vaxtında yerinə yetirmək üçün düzgün iş forması, düzgün tarazlıq tapmağa çalışıram. Əlbəttə, mən ilk növbədə həyat yoldaşımın xanımıyam, uşaqlarımın anasıyam, beş nəvəm var və həyatımın bu hissəsinə ayırdığım diqqətin ikinci plana keçməsini əsla istəmirəm. Əsla! İndiyə qədər bunu bacarmışam. Ümidvaram ki, gələcəkdə də bunu bacaracağam. Mən bişirib-düşürməyi çox xoşlayıram. Bu işlə məşğul olanda yaxşıca dincələ bilirəm. Axı dadlı yeməklər hazırlamaq da müəyyən mənada yaradıcı işdir. Mən bu işi sevirəm, bu işi görürəm və bacarıram…”- söyləyir.

Mehriban və nəzakətlidir. Olduqca həsas və diqqətlidir. Yaxşılara dəyər verməyi, diqqət göstərməyi bacarır. Onun üçün dürüstlük çox əhəmiyyətlidir. Əmin olmadan heç zaman qərar vermir. Qərar verdisə, tərəddüt etmədən həyata keçirməyə tələsir. Ətrafdakılara soyuq münasibət göstərmir, biganə deyil, xeyirxah və şəfqətli insandır. Ona pənah gətirən hər kəsə dəstək verməyə, yardım etməyə hazırdır…

Deyir ki:- “Həqiqi mərhəmət real işlər görülməsini, real məsələlərin həllini, konkret addımlar atılmasını tələb edir. Biganəlik və laqeydlik ən dəhşətli xüsusiyyətdir. Bunlar olmamalıdır – istər ictimai xadim ol, istərsə də dövlət qulluğunda işləyən adam. İnsanlıq hissini qoruyub saxlamaq lazımdır…”

Dövlətini, xalqını sevən, vətənpərvər xanımdır. Dünyada rəsmən tanınan dövlətlərin sırasında Azərbaycanın da bayrağının olmasından qürur duyur…

“Biz 33 ildir ki, müstəqil dövlətik. Müstəqillik xalqımız üçün çoxdan gözlənilən, qiymətli dəyər idi. Məqsədimiz və arzumuz inkişaf etmiş, güclü, azad ölkədə yaşamaqdır. Sözsüz ki, bu, çox güclü motivasiyadır. Eyni zamanda, beynəlxalq aləmdə müasir Azərbaycanın real və obyektiv imici formalaşıb. Biz öz tarixi köklərimizə, ənənələrimizə bağlıyıq. Bununla belə, dünyaya açığıq. Bizim üçün dözümlülük, tolerantlıq, multikulturalizim təkcə son zamanlar dəbdə olan sözlər deyil. Bu, Azərbaycan xalqının çoxəsrlik həyat tərzi və fəlsəfəsidir. Bu gün ölkəmiz siyasi, mədəni və iqtisadi sahələrdə çox sayda beynəlxalq konfrans, forum və görüşlərin keçirildiyi ölkədir. Bu, qədim ənənələrin müasir meylidir. Ölkəmizə gələn hər bir qonaq möhtəşəm inkişafla yanaşı, azərbaycanlıların məxsusi qonaqpərvərliyini və genişürəkliliyini qeyd edir. Bizim yaşıdlarımızın bəxti gətirib ki, Azərbaycanda həqiqətən böyük dəyişikliklər və zəfərlər dövründə yaşayırıq, bütün quruculuq proseslərinin iştirakçısı ola bilərik. Sadəcə, Vətəni sevmək və onu qiymətləndirmək lazımdır…”- söyləyir…

Qürurlu və ləyaqətlidir. Əsilzadələrə xas olan davranış qaydaları var. Xaraktercə ciddi olduğundan yalanı, qeyri-səmimiliyi sevmir...

 Bəli, haqqında söhbət açdığım Mehriban xanım Əliyevanı düşmən üzərində zəfər çalmış ölkənin birinci xanımı kimi hamı çox sevir və ona inanırlar…

Sabah - avqustun 26-sı Mehriban xanımın növbəti ad günüdür. Onu ad günü münasibətilə təbrik edir, möhkəm cansağlığı, firəvan həyat, işlərində müvəffəqiyyətlər arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Şahin Muradidir.

Şahin Muradi

Təbriz

Makedoniyanın Kalkandələn şəhəri və Kalkandələnli Müəyyidi adlı şair ilə tanışlıq

Kalkandələn (Qalxandələn), Quzey Makedoniyanın quzey-batısında olan şəhərlərdən biridir. “Şar” dağlarının ətəklərində qurulub və “Pena” çayının qırağındadır.

İqlim baxımından quru havası var. Yaz aylarında nəmişlik və isti havası olur. Kalkandələn şəhəri tarix baxımından qidmətlidir və onun yaxınlarında olan “Bal Təpə”, bu sözümüzü sübut edir. Tarix boyu Bizans, Hunlar və Osmanlılar imperiyasının torpaqlarına qatılmışdır. Miladi tarixlə 1568 ilində 108 məsihi ailə və 330 müsəlman ailə Kalkandələn şəhərində yaşamışdır.

İndi isə yüz min nəfərlik cəmiyyəti var və üçdən ikisini müsəlman Türklər təşkil edir. Osmanlı imperiyası dövründə Kalkandələn, önəmli bir ticarət mərkəzi kimi, əkinçilik və ev sənayesi və əl işləri baxımından da böyük rol oynamışdır.

Balkanlardakı “Bəktaşı dərgahları”-nın ən önəmlilərindən olan “Xərabati baba təkyəsi” 1538 ilində (milad tarixilə) bu şəhərdə qurulmuşdur. Osmanlı imperiyasından sonra, Kalkandələnlilərin durumları ağırlaşır. Onlar xırdalı-böyüklü bir çox savaş və müharibədən sonra “Sirp”, “Xirvat” və “Sloven” krallığını hakimiyətinə tabe olmuşdurlar. Bu hakimiyyət, 1943-cü ilə qədər davam etmişdir. Bu ildən o yana federal-sosialist Yuqoslaviya hakimiyyətinə daxil olmuşdur. 1991-ci ildən yəni Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra, Kalkandələn Quzey Makedoniya cümhuriyyətinə tabe olmuşdur. İndilikdə iki universitetləri var. Hər ikisi də “Konya” universiteti ilə qardaşlıq ilqarı bağlayıb və ilgilərini saxlamışlar.

Əslində bu şəhərə fikrimi çəkən, “Kalkandələnli Müəyyidi” adlı bir şair olmuşdur. Bu şair ikinci Bayəzid dövründə yaşamışdır. Qanuni Süleyman dövründə Məkkə səfərinə getdikdən sonra, Misr ölkəsində iqamət edib və orda Xəzinədarlıq ilə gün keçirtmişdir.

Şeirlərindən örnək olaraq gətirərək:

Məclisi vəslində məhrum etmə camı büsədən,

Billah ey məh ruzəyə döndərmə bayramım mənim!

***

Billah ey müfti nə dersən bu namazın haqqına,

Gözlərim mehraba nazir, könlüm ol əbrudadır!

***

Vəchi var məsciddə gözlərsəm qaşın mehrabını,

Durmayınca qibləyə qarşı dürüst olmaz namaz.

***

Aldı əqlim ey pəri zülfi gereh-girin sənin,

Vəh ki, mən miskini məcnun etdi zəncirin sənin.

Bu şairdən neçə əsər əldədir.

1. Divan: Bilinən tək nüsxəsi Fransanın milli kitabxanasında saxlanılır. Türkiyə ölkəsində 2012-ci ildə çap olunmuşdur.

2. Xəmsə: Bu şairin xəmsəsi də var: Xosrov və Şirin, Vamiq və Əzra, Şam və kəpənək, Gül və Novruz. Lətifi yazdığı kimi dörd əsərinin adı bəllidir və bir əsərinin adını bilməyirlər. Ancaq indilikdə təkcə şam və kəpənəyi İstanbulun universitetinin kitabxanasında əldədir və təəssüflə o birisilər ya aradan gedib və ya elm əhlinə gizlidir. Şam və kəpənək əsəri 2009-cu il Türkiyədə çap olmuşdur.

3. Mifatih-ülTəşbih: Təşbih sənəti haqqında bilgi verən bir risalədir. Əsər mühtəviyyat dəyərindən ziyadə bizdə bəlağətə görə yazılan ən əski kitablardan biri olması baxımından önəmlidir. 1988-ci il bu kitab Türkiyədə çap olmuşdur. Mürəbbə, müsəddəs, müəşşər, təxmis və təsdisləri doğrudan da gözəldir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hansı rəssam qadınlarımızı tanıyırsınız? Bir neçə ad çəkəcəksiniz. Bəs hansı xalq rəssamı adını almış qadınlarımız var? Cavab çətinlik törədəcək əlbəttə.

Bu gün sizə Azərbaycan SSR xalq rəssamı Xalidə Səfərova barədə danışmaq istəyirəm. Bu gün onun anadan olmasının 99-cu ildönümüdür.

Xalidə Səfərova 25 avqust 1926-cı ildə Gəncə şəhərində anadan olub. O, 1941–1944-cü illərdə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində, 1949–1955-ci illərdə isə Moskvadakı Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun rəssamlıq fakültəsində təhsil alıb.

ilk diplom işi "Cəbhədən gələn məktub" mövzusu olub. Onun ikinci diplom işi — Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" poemasına çəkilən illüstrasiyalar SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının sərgisində, Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun yubileyində, eləcə də 1956-cı ildə Praqa və Paris şəhərlərində keçirilən kino festivalın çərçivəsində sərgilənib.

Yaradıcılığında əsas yeri peyzaj və natürmort janrlarında çəkilmiş rəsm əsərləri tutur. Onun güllərlə natürmort silsiləsində "Payızgülü" (1956), "Zinya çiçəyi" (1971), "Bahar çiçəkləri" (1971), "Monmartr gülləri" (1985),  ilk əsərləri olan "Gülabdan", "Qızılgül", "Çöl çiçəkləri", "Eyvanda", "Xrizantemlər", "Yasəmənlər", "Zanbaqlar", "Nərgizlər", "Nar çiçəyi" kimi əsərlərə rast gəlinir.

Rəssam Azərbaycanın bölgələrinə etdiyi səfərlərinin hesabatını Mahmud Tağıyev ilə 1947-ci ildə Bakıda keçirilən ilk birgə sərgidə verib. Həmin sərgidə o, 70-ə yaxın rəngkarlıq və qrafika əsərləri, 150-dən artıq etüd, peyzaj və natürmort əsərləri ilə iştirak edib. Təqdim edilən əsərlərin sırasına "Üç palıd", "Yağışdan əvvəl", "Bağda natürmort", "Üzümlükdə natürmort" kimi işlər də daxil edilib.

Rəssamın yaradıcılığında portret əsərləri də yer alıb. Bunların sırasına "Qapıçı", balet artisti "Leyla Vəkilovanın portreti", rəssam "Maral Rəhmanzadənin portreti", rəssam "Mahmud Tağıyevin portreti" və başqaları daxildir. O, 1960-cı illərdə idman mövzusunda da işləyib. Bu mövzu çərçivəsində futbol oyunları, velosipedçi yürüşü, avarçəkmə təsvirlərindən ibarət çoxfiqurlu kompozisiyalar çəkib. Onun "Gimnastlar", "Estafet", "Velosipedçi" (1969) "Futbolçular", "Çövkən" əsərləri bu istiqamətə nümunədir.

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar rəssamı" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

Rəssam 23 dekabr 2005-ci ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Sadə, zəhmətkeş, işinə ürəklə bağlanmış insanlar hər bir cəmiyyətin dayağıdır. Bu insanların peşəsinə olan sevgi və sadiqliyi həm onların simasında bir ömürlük nümunəyə çevrilir, həm də yaşadıqları şəhərin səssiz qəhrəmanları kimi yadda qalırlar. Məhz belə simalardan biri də Sumqayıt şəhərində çalışan poçtalyon Nigar Əlikişi qızı Rəcəbovadır.

Nigar xanımın həyat yolu Lerik rayonunun Gəndov kəndindən başlayıb. O, 1961-ci il noyabr ayının 1-də bu füsunkar bölgədə anadan olsa da, həyat onu daha sonra Biləsuvar rayonuna gətirib və burada boya-başa çatıb. Hələ gənc yaşlarından zəhmətə alışan Nigar xanım, 1989-cu ilin may ayının 10-da Sumqayıt şəhər Poçtamtında poçtalyon kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb.

Sumqayıtın müxtəlif poçt şöbələrində çalışıb: 1, 3, 8 nömrəli poçt bölmələrində işləmişdir, artıq 17 ildir ki, 9 saylı poçt şöbəsində öz vəzifəsini eyni sədaqət və məsuliyyətlə davam etdirir. Onun gündəlik işi məktublar, bildirişlər, qəzet və jurnalları ünvana çatdırmaqdan ibarətdir. Amma əslində o, hər gün insanların evlərinə yalnız kağız daşımır — o, etibar, xəbər və ünsiyyət daşıyıcısıdır.

Nigar xanım peşəsini sadəcə bir iş yeri kimi deyil, sevimli bir missiya kimi görür. Onun poçtalyon çantası təkcə məktublarla deyil, illərlə formalaşmış təcrübə, məsuliyyət və insanlara olan hörmətlə doludur. Hər gün şəhərin küçələri ilə addımlayarkən, o, yüzlərlə insanın gündəlik həyatına toxunur — təbəssümü, vaxtında çatdırdığı bir məktubu, salamı ilə...

Bəli, zaman dəyişir, texnologiyalar inkişaf edir, amma insan münasibətlərinin istiliyini yaşadan belə sadə peşə sahiblərinə olan ehtiyac heç vaxt azalmır. İşinə olan sevgisi və illərin sədaqəti ilə seçilən Nigar Rəcəbova kimi insanlar bu sahənin mənəvi dəyərini yaşadır və gələcək nəsillərə ötürür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

NİZAMİNİN MƏHƏBBƏTLƏ TƏRƏNNÜM ETDİYİ SƏRKƏRDƏ-XATUN

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Əbulqasım Firdovsinin və Şeyx Nizami Gəngəvinin əsərlərində sarayların dürüstlük, doğruluq mücəssiməsi kimi təqdim olunan, adı tarixə ləyaqət, mənəvi təmizlik və paklıq nümunəsi kimi yazılan, bəzi tarixi mənbələrdə Məhim Banu və ya Şəmiran kimi göstərilən, Qafqaz Albaniyasının ədalətli hökmdarı Məhinbanu miladdan öncə VII əsrdə yaşamış İran-Turan müharibələrində fütühatlar edən türkün qüdrətli sərkərdə-xaqanlarından biri olan məşhur Turan hökmdarı Alp Ər Tonqanın nəslindən idi. Şərqin ulu hökmdarı Əfrasiyabın, Alp Ər Tonqanın soyundan olması ilə fəxr edən Məhinbanu dövlət idarəçilik sistemində də bu qüdrətli hökmdarın ənənələrini yaşadır, əhalini və rəiyyəti onun yazılmamış qanunları ilə idarə edirdi.

Bu səbəbdən də Abxaziyadan Bərdəyə, Arrandan Ər-mən dağlarına qədər böyük bir ərazini əhatə edən dövlətin sorağına dünyanın məşhur xaqanları və sərkərdələri gəlirdi.

Əksəriyyəti türksoylu xalqlardan-hunlardan, xəzərlərdən, bulqarlardan ibarət olan əhalisini Məhinbanu ədalətlə idarə edirdi. Məhinbanu o dövrdə bir çox dövlətlərdə olmayan qüdrətli orduya, döyüş qabiliyyətli qoşuna, zəngin xəzinəyə və geniş ərazilərə sahib idi.

Əyyanlar və rəiyyət arasında xüsusi nüfuzu və hörməti olan Məhinbanu ədalətli şah, tədbirli sərkərdə kimi, həm də qonşu şahların, padşahların nümunəsinə çevrilmişdi.

O. İran şahı IV Hörmüzün, II Xosrov Pərvizin ehtiramını qazanmış, qonşu dövlətin qüdrətli padşahı və ləyaqətli qadını kimi etiraf olunmuşdur. Məhinbanu daim onların süfrəsinin başında əyləşmiş, çox zaman da sayı bilinməyən möhtəşəm ordusu ilə onları düşmən təcavüzündən xilas etmişdir. Fars kökənli, fars hökmdarı IV Hörmüzün Məhinbanuya olan ehtiramının başqa bir cəhəti də onun türksoylu-azərbaycanlı xatunu olması ilə bağlı idi. Bir sıra müharibələrdə Məhinbanunun ordusunun IV Hörmüzün qoşunu ilə birgə döyüşməsi Arran, Bərdə torpaqlarını düşmən təcavüzündən xilas etmək və yadelli işğalçıların qarşısına sədd çəkmək məqsədinə xidmət edirdi.

“Xosrov və Şirin” poemasının unudulmaz obrazı

Tarixdə daha çox müdrikliyi və mərdliyi ilə yadda qalan Məhinbanu insani və əxlaqi keyfiyyətləri ilə dünyanın ən qüdrətli fatehlərini belə heyrətləndirmişdir. Onun ədəbi obraza və qəhrəmana çevrilməsi isə insanlığa örnək olan mənəvi saflığından, nəcibliyindən, xeyirxalığından və ədalət hissindən boy alırdı.

O, ədəbiyyata İnsan və Allah sevgisi, ilahi eşq, humanizm, eşqin zəfər bayrağını yüksəldən ədalətli şah obrazı kimi daxil olmuşdur. Bütün əsərlərində dünyanı sosial bərabərliyə səsləyən Məhinbanu Şeyx Nizami Gəncəvinin məhəbbətlə tərənnüm etdiyi, əslində cəmiyyətin idealı, ədalətin carçısı, həqiqətin aynası idi:

“Məhinbanu gəldi məclisə birdən. Şah ona xüsusi hörmət göstərdi. Hər zamandan artıq İzzət göstərdi.”

Şeyx Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin poemasında səslənən bu fikirlər bir daha sübut edir ki, müdrik və məğrur Məhinbanuya sözün gerçək mənasında qonşu dövlətlərin hökmdarlarının hörmət və izzəti olmuşdur. Bu ehtiram təkcə onun geniş ərazisi, qüdrətli ordusu və zəngin xəzinəsi ilə deyil, bir hökmdar kimi mənəvi zənginliyi və müdrikliyi ilə bağlı idi.

Məhinbanunun vəliəhdi, II Xosrov Pərvizin xatunu Şirinə olan nəsihətləri də bu qeydləri təsdiq edir: “Cütcü saf tum səpsə torpağa əyər, Şübhəsiz torpaqdan saf tum göyərər. Pak adam gövhəri saxlasa təmiz, Gövhər də bulaşmaz torpağa hərgiz. Banu həm ismətli, həm də kübardı, Xosrovdan, Şirindən xəbəri vardı. ...Şirinə söylədi: "Qızım, bilginən, Bütün gözəllərin sultanısan sən. Arxanca kölgətək gəzir səadət Sənin bəzəyindir ismət, nəzakət. Qapısı möhürlü xəzinəsən sən Xəbərdar deyilsən yaxşıdan, pisdən. Dünyanın cürbəcür hiylələri var, Gah yaqutu əzər, gah dürr oğurlar. Ürəyimə damıb, gələn cahangir Səninlə qovuşmaq niyyətindədir. ...Görsə ki, vəfalı, İsmətli qızsan, Olarsan cahanda böyük hökmdar. Əgər o aydırsa, biz afitabıq, O, Keyxosrov, bizsə Əfrasiyabıq...”

Qardaşı qızı Şirinə təkcə əzizi, doğması kimi deyil, həm də vəliəhdi, Alp Ər Tonqa soyunun davamçısı kimi nəsihət edən Məhinbanu qadın ləyaqətini, qadın ülviyyətini onun baş tacı bilir.

Təkcə Şərqdə deyil, Avropada da məşhur idi

Ömrünü hökmdarlıqda, rəiyyətin və geniş ərazilərin idarəsində, qüdrətli ordunun mükəmməl təlimlərində keçirən, ox atması, ov ovlaması, cahangirlərlə döyüşlərdə sücaət göstərməsi ilə ad çıxaran Məhinbanu özünün ədalətli hökmdar obrazı ilə Şərqdə deyil, Avropada da məşhur idi. Bu məşhurluğu ona dünyaşöhrəti ilə yanaşı, millət-məmləkət sevgisi, məhəbbəti də gətirmişdi. Öz ağlı, ləyaqəti, məğrurluğu və müdrikliyi ilə əsl azərbaycanlı, türk xatunu obrazını yaratmışdır. Ədaləti amalına çevirən Məhinbanu adını Tanrı sevgisinə, istəyinə, dünyanın əvvəlini və sonunu anlamaq duyğusuna görə müdriklər və müqəddəslər cərgəsinə yazmışdır.

Məhinbanunun İlahi eşqi və iki dünya ilə bağlı düşüncələrini Şeyx Nizami Gəncəvi "Xosrov və Şirin" poemasında onun Şirinə vəsiyyət səhnəsində fəlsəfi düşüncə ilə təsvir etmişdir:

Dünyada əbədi şey yoxdur, inan, dəyməz bir arpaya bu böyük cahan. Adəm töhfəsidir torpaqda hər iz, pak gövhərin olar mayəsi təmiz. Bu sözü yaxşı deyib ərənlər: Yaxşı-pis ölümdən sonra bilinər.”

Tarix yalanı sevmədi, əksinə, hər zaman gerçəklərə arxalandı

Ağlı, müdrikliyi, idarəçilik üsulu, döyüş taktikası, əxlaqı, mənəvi dəyərləri ilə milli dövlətçilik tariximizin əski çağlarını şərəfləndirən Məhinbanunun çox zaman tarixi şəxsiyyət və hökmdar xatun olması ilə bağlı mübahisələr də olmuşdur.

Dövlətçilik tariximizi özgə millətlərin və dövlətlərin adı ilə bağlamağa cəhd edənlər, bəzi "salnaməçilər və tarixçilər ədalət hissini unutduqlarından Qafqaz Albaniyasını etiraf etdikləri halda bu qüdrətli dövlətin hökmdarlarından biri Məhinbanunun üstünə kölgə salmaq istəmişlər. Lakin Alp Ər Tonqa, Arran, Bərdə adını yaddaşında yaşadan tarix yalanı sevməmiş, əksinə, hər zaman gerçəklərə arxalanmışdır. Bu gün də xalqımız ləyaqət və ədalət rəmzi kimi qəbul etdiyi, ənənələrindən bəhrələndiyi hökmdar qızı Məhinbanu-Şəmiran şəxsiyyətinə böyük hörmət göstərir.

Tarixi həqiqətlər, elmi-ədəbi mənbələr sübut edir ki, Şeyx Nizami Gəncəvi "Xəmsə" çələnginə aid olan poemalarının əksəriyyətini qüdrətli şahların və padşahların sifarişi ilə qələmə almışdır. Bu mənada o, sarayın başbilənlərinə də toxunmuş və bu əsərlər mirzələr tərəfindən üzü köçürüldükdən sonra yayılmışdır.

Bu gün Nizaminin əsərlərində obraz kimi işlənən simaların tarixi şəxsiyyət olmasını, qılıncları, qələmləri, dövlət idarəçilik sistemində mövqeləri və savaş meydanlarındakı fütühatları hər kəs etiraf edir.

Daha çox Şeyx Nizami Gəncəvinin əsərlərindən tanıdığımız Arran hökmdarı, Şirinin bibisi, Əfrasiyabın soyundan olan Məhinbanunun Atabəy Məhəmməd, Qızıl Arslan, Şirvan şah Axistan, Şirvan şah İbrahim, Şah İsmayıl Səfəvi, Nadir şah Əfşar, Ağa Məhəmməd şah Qacar kimi milli dövlətçilik tariximizdə yeri danılmazdır. Min illər boyu başqa millətlər, eləcə də Azərbaycan xalqı tərəfindən yaradılmış tarixə, mədəniyyətə, incəsənətə, musiqiyə və digər milli-mənəvi dəyərlərə saxtakarlıqla sahib çıxan bədnam erməni daşnakları təkcə torpaqlarımıza təcavüz etməmişdir. Onlar vicdanı sızlamadan türkün məşhur sərkərdəsi Alp Ər Tonqanın nəslindən olan və tarixi mənbələrdə Məhinbanu, Məhim Banu və Şəmiran kimi tanınan bu qüdrətli Xatunun erməni qadını oluğunu da iddia etdilər.

30 illik işğaldan, intizardan sonra özgürlüyə qovuşan Şərqi Zəngəzurda, Qarabağda, Murovun zirvəsində, Qafqaz Albaniyasının rəmzlərindən olan Kəlbəcər və Laçında yerləşən Alban məbədlərində dalğalanan Azərbaycan bayrağı bu torpaqların tarixi sakinlərinin və sahiblərinin ünvanı dünyaya göstərdi. Məhinbanunun soyunun əzəmətini sübuta yetirdi. 

Bu gün VI - VII əsrlərdə Qafqaz Albaniyasında, Şərqdə ədalətli hökmdar kimi tanınan Məhinbanu cismani yoxluğundan sonra belə diri görünür, bəşəri görünür!

Bu bizim min illərin o başından boy alıb gələn ən böyük sərvətimiz, hökmdar əzəmətimiz, ədalət rəmzimiz, bitib-tükənməyən məhəbbətimizdir! Bunun üçün qürurlanmağa, daha böyük qələbələrə imza atmağa dəyər!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU,

      ANARA

İçimə məhəbbət yazır,

izimə həsrət yazır,

yazır, yazır, yazır həyat.

Günəşli gündüzlər,

köksü məsafəylə dolu düzlər,

gecətək qaranlıq,

gündüz kimi aydın üzlər,

yazılır içimə,

içimdə qalır...

Sevdiklərim də,

sevmədiklərim də

yazılır içimə,

qalır içimin

qalın səbir dəftərində...

Dostum,

mən öləndən sonra

basarsan bu maqnitofonun

səs qaytaran düyməsini,

bir dəfə də eşidərsən

artıq döyünməyən

qəlbimin səsini...

1964

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” prtalının Qarabağ təmsilçisi

Bu yaxınlarda məşhur "Bəxt üzüyü" filminə təsadüfən çəkilmiş bir şəxs haqqında yazı gördüm. Belə ki şəkildə olan Şüvəlan sakini çəkiliş heyətinə təmənnasız kömək edib, könüllü olaraq gah hansısa işi görür, gah da aktrisalara gül gətirərmiş. Bunu görən rejissor Ramiz Əzizbəyli "səni də filmə çəkəcəyəm" deyib, onu da filmə çəkir.

Çox izləyici bu şəxsin kim olması, sonrakı aqibəti barədə soruşurdu. Bununla bağlı kiçik araşdırma aparılıb. Məlum olub ki, film heyətinə təmənnasız kömək edən bu şəxs Şüvəlan sakini olub, adı isə Güloğlandır. O, fiziki qüsurlu şəxs imiş, ürəkgetmədən əziyyət çəkirmiş, eyni zamanda əqli qüsuru da olub.

Öyrəndim ki, o, gənc olsa da anası Həcər xanım övladını evləndirməkdən imtina edirmiş. Qohum-qonşular qadına “oğlunu niyə evləndirmirsən?” deyə soruşduqda Güloğlanın anası “Heç kimin qızını bədbəxt edə bilmərəm” cavabını verirmiş. Həcər xanım ürəgetmədən əziyyət çəkən oğlunun vaxtsız vəfat edəcəyini bilirmiş. Güloğlan gənc yaşında vəfat edib, anası da dünyadan köçüb.

Qəlbi təmiz olan bu oğlanı filmə çəkməklə rejissor Ramiz Əzizəyli, bir növ, əbədiləşdiribdir. Filmdə Güloğlan qatıqsatan obrazında yer alıb. "Qatıq var, qatıq alan", - deyə müştəri çağırmalıymış, bu sözləri də onun əvəzinə Ramiz müəllim öz səsi ilə səsləndirib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, ona məhz bu cür qiymət verilməlidir - dilçilik elminin inkişafında müstəsna əməyi olan görkəmli alimimiz. Söhbət Yaşar Qarayevdən gedir. Bu gün onun anım günüdür.

Yaşar Qarayev 1936-cı il martın 5-də Nuxa (Şəki) şəhərində xırda sənətkar ailəsində anadan olub. 1946-cı ildə ailəliklə Bakıya köçüblər. Burada 31 saylı şəhər orta məktəbini bitirib. ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb.

Sonra Azərbaycan SSR EA Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda baş laborant, kiçik elmi işçi, baş elmi işçi, nəzəriyyə və ədəbi proses şöbəsinin müdiri, institutda direktorun elmi işlər üzrə müavini işləmiş, həmin şöbəyə başçılıq etməklə yanaşı, institutun direktoru vəzifəsində çalışıb.

Ədəbi fəaliyyətə 1955-ci ildə "Lenin tərbiyəsi uğrunda" və "Azərbaycan gəncləri" qəzetlərində çıxan ilk ədəbi qeydləri ilə başlayıb. Bundan sonra müasir ədəbi prosesə, teatr tənqidinə, bədii ədəbiyyatın digər problemlərinə dair elmi-nəzəri məqalələri ilə dövri mətuatda müntəzəm çıxış edib. Məqalə və kitabları "Yaşar", "Q. Yaşar", "Y. Qarayev" imzaları ilə dərc olunub.

Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şurasının rəhbəri olub. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi işləyib (tənqid və ədəbiyyatşünaslıq üzrə). Ali Attestasiya Komissiyasının, Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyası rəyasət heyətinin üzvü və humanitar bölməsinin həmsədri seçilib.

Həmçinin Azərbaycanda daimi fəaliyyətdə olan Şəhriyar konqresi komitəsinin sədri, "Ədəbi proses" adlı illik elmi-tənqidi məcmuənin təşəbbüsçüsü, müəlliflərindən biri və məsul redaktoru olub.

M. Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun hazırladığı doqquz cildlik dünya ədəbiyyatı tarixi, "Çoxmillətli Sovet ədəbiyyatı tarixi (inqilaba qədərki dövr)" və Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun hazırladığı yeddicildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" monumental əsərlərin müəlliflərindən biri olub.

Respublikanın elmi və ədəbi-mədəni inkişafında fəal çalışıb, Dünya ədəbiyyatının inkişaf qanunauyğunluqları problemi üzrə əlaqələndirmə şurasının sədri, Ədəbiyyat İnstitutu elmi şurasının sədri, Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun, Türkmənistan EA Dil və Ədəbiyyat İnstitutu elmi şurasının, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyat Komitəsinin yanında redaksiya heyətinin, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin, Mədəniyyət Nazirliyi bədii şurasının, "Yazıçı" nəşriyyatının bədii şurasının, "Azərbaycan" və "Ulduz" jurnalı redaksiya heyətinin, "Bilik" Cəmiyyəti rəyasət heyətinin, Ensiklopediya Elmi Redaksiya Heyətinin üzvü olub.

SSRİ Yazıçılar İttifaqı rəyasət heyəti yanında tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şurasının, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı M.F.Axundov adına mükafat komissiyasının üzvü olub. "Füzuli Vəqfı" fondunun rəyasət heyətinin üzvü kimi fəaliyyət göstərib.

Kitabları

- Faciə və qəhrəman

- Səhnəmiz və müasirlərimiz

- Tənqid: problemlər, portretlər

- Poeziya və nəsr

- Realizm: sənət və həqiqət

- Mirzə Fətəli Axundov

- Poeziyanın kamilliyi

- Ədəbi üfüqlər

- İlyas Əfəndiyev

- Meyar-şəxsiyyətdir

- Xan bülbülün nağılı

- Tarix: yaxından və uzaqdan

- Şərqin dahisi

Filmoqrafiya

1. Geriyə baxmağa dəyər

2. Sən həmişə bizimləsən

3. Cavad Heyət varlığı

4. Üç zirvənin fatehi

Yaşar Qarayev 2002-ci il avqustun 25-də vəfat edib, Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" Xalq Teatrının rəhbəri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Millətin yaddaşı yalnız yazılı tarixdə yaşamır — o, daşlarda, kərpiclərdə, taxta qapıların naxışlarında da yaşayır. Qəsrlər, karvansaralar, minarələr sadəcə memarlıq nümunələri deyil, zamanın səsini daşıyan canlı şahidlərdir. Hər daş, hər ornament əsrlər boyunca bir millətin həyat tərzindən, mədəniyyətindən və dövlətçilik iradəsindən xəbər verir.

Qəsrlər – Müdafiədən mədəniyyət mərkəzinə

Azərbaycan qalaları və qəsrləri yalnız hərbi tikililər olmayıb. Şirvanşahlar Sarayı, Mərdəkan qəsrləri, Qarabağ qalaları həm siyasi, həm də mədəni həyatın mərkəzləri kimi tanınıb. Onların divarlarında yalnız döyüşlərin izi yox, həm də musiqi, poeziya və elmi söhbətlərin səsi əks-səda verib. Qəsrlərin planı, bəzəkləri və memarlıq həlləri dövrün incəsənət zövqünü əks etdirir.

Karvansaralar – Ticarətin və mədəniyyətin körpüləri

Tarixi karvansaralar, xüsusilə Şəki, Şamaxı, Bakı və Naxçıvan marşrutlarında yerləşənlər, İpək Yolunun əsas mədəni dayanacaqları olub. Burada tacirlər yalnız mal deyil, həm də musiqi, ədəbiyyat, kulinariya və sənət nümunələrini bölüşüblər. Karvansaraların divarları yüzlərlə dilin, fərqli mədəniyyətlərin harmoniyasını yadda saxlayır.

Minarələr – Ruhun və göylərin dili

Azərbaycanın minarələri, xüsusilə Şamaxı, Gəncə, Quba və Bakıda ucalan nümunələr, dini memarlığın incə estetikasını göstərir. Minarələrin kərpic naxışları, yazılar və ornamentlər xalqın həm mənəvi, həm də bədii dünyasının dərinliyini ifadə edir. Onlar əsrlərdir həm azan səsini, həm də xalqın varlıq hekayəsini göylərə daşıyır.

Daş yaddaşımızın riskləri

Zaman, iqlim dəyişiklikləri və bəzən də laqeyd münasibət tarixi abidələrimizi təhlükə altına alır. Restavrasiya adı ilə edilən səthi bərpalar, orijinal memarlıq üslubunun itirilməsi və qeyri-peşəkar müdaxilələr abidənin ruhunu zədələyir. Qoruma işi yalnız texniki bacarıq deyil — tarixi anlamaq və ona hörmətlə yanaşmaq məsələsidir.

Qoruma və yaşatma yolları

Peşəkar restavrasiya proqramları – Orijinal material və texnikaların tətbiqi.

Mədəni marşrutlar – Abidələri turizm xəritəsinə daxil etmək və onların hekayəsini peşəkar bələdçilərlə təqdim etmək.

Rəqəmsal arxiv – Qəsr, karvansara və minarələrin 3D modellərini hazırlamaq.

Təhsil layihələri – Məktəblilər üçün tarixi abidələrə səfərlər təşkil etmək.

Daşların danışdığı hekayə

Hər qəsr, hər karvansara, hər minarə bir kitabdır — sadəcə səhifələri daşdan oyulub. Onları oxumaq üçün tarixçi olmaq şərt deyil; sadəcə baxmaq, dinləmək və hiss etmək yetərlidir. Dövlətimizin mədəniyyət siyasəti, bu daş yaddaşın qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün ən böyük təminatdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)