Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

İnsan yaranandan bəri dünyanı anlamaq, onu dəyişmək, biraz da özünə bənzətmək istəyib. Bəziləri bunu silahlarla, bəziləri sözlə, bəziləri də inanc və düşüncə ilə etməyə çalışıb. Amma tarix göstərir ki, dünyanın ruhuna ən dərin toxunanqüvvə nə hakimiyyət, nə də güc olmuşdur — sənət olmuşdur.Sənət bəzən bir xalqın taleyinə yön verir, bəzən birmillətin yaddaşını qoruyur, bəzən isə sadəcə bir insanın içindəki sükutu pozur. O, görünməz, lakin dayanıqlı birdəyişiklik yaradır. Bu dəyişiklik çox zaman gözə görünmür, amma dünyanın ruhunu yavaş-yavaş yenidən yoğurur.

Dəyişməyən dünya və sənətin səssiz etirazı

Dünya çox vaxt dəyişmək istəmir. Cəmiyyətlər öz qaydalarına, ənənələrinə, sistemlərinə bağlanır, onları toxunulmaz sayır. Amma sənət bu “toxunulmaz” divarların arasına işıq salan birpəncərədir.

Sənətkar bəzən rəssam fırçası ilə, bəzən bir bəstəkarın melodiyası, bəzən isə bir yazıçının kəlməsi ilə bu sərhədləri sındırır. O, zorla deyil, hiss etdirərək dəyişdirir.

Leonardo da Vinçinin “Mona Liza”sı insan ruhunun sükutunuəbədiləşdirdi, Van Qoqun sarı tonları dünyanın kədərini parlaqrənglərlə ifadə etdi, Beethovenin kar olarkən yazdığı “9-cu simfoniya” insan iradəsinin sarsılmazlığını simvollaşdırdı.

Bu əsərlərin hər biri bir növ dünyaya səssiz etirazdır — “bax, mən hiss edirəm, deməli, hələ də insanam” mesajıdır.

Sənət heç vaxt zorun dilini danışmaz. O, ürəyi oyatmaq, duyğunu silkələmək, vicdanı hərəkətə gətirmək istəyir. Çünkiəsl dəyişiklik ordan başlayır – insanın içindən.

Sənət və vicdan: gözəlliyin inqilabı

Hər bir dövrdə, hər bir mədəniyyətdə sənətin bir məqsədi olub: insanı öz həqiqəti ilə üz-üzə qoymaq. Siyasət qaydalarla, qanunlarla insanı idarə etməyə çalışırsa, sənət vicdanla danışır.

Dünyada qanunların çoxu pozulub, sistemlər çöküb, amma birmusiqi parçasının, bir romanın, bir şeirin gücü hələ də azalmayıb. Çünki sənət qəlbə toxunan qanundur.

Nizami Gəncəvi “Xəmsə”si ilə ədalətin və insanlıq dəyərlərinin poetik simvoluna çevrildi. Füzuli “Leyli və Məcnun”da sevgininilahi mənasını aşkara çıxardı. Onların əsərləri sadəcə sözoyunu deyildi — onlar dünyanı dəyişmək istəyən ruhların duası idi.

Sənətin ən böyük paradoksu da buradadır: o, sakit qalaraqdəyişiklik yaradır. Nə qışqırır, nə zorla qəbul etdirir — sadəcə göstərir, düşündürür, təsir edir.

Sənətkar: dəyişimin qorxmaz səyyahı

Sənətkar hər zaman cəmiyyətin bir addım önündə gedir. O, çox vaxt anlaşılmır, bəzən təqib olunur, bəzən susdurulur. Amma tarix həmişə onun tərəfində olur.

Məsələn, Salvador Dalinin sürrealist tabloları bir dövründüşüncə sərhədlərini aşdı. Picasso “Guernica” əsərində müharibənin vəhşiliyini tək bir tablo ilə dünyaya göstərdi. Onun fırçası bir güllədən daha təsirli idi — çünki o, şüuruhədəf almışdı.

XX əsr boyunca diktaturalar sənətdən qorxdu. Çünki sənətkarsilahsız olsa da, insanın düşüncəsini azad edirdi. Rejimlərordularla, senzura ilə qorunurdu, amma bir şeir, bir film, birmusiqi bütün o qorxunu dağıda bilirdi.

Bu səbəbdən sənətkar bəzən “təhlükəli insan” sayılır. Ammaməhz o insanlar dünyanı dəyişdiriblər — çünki dünyanıqorxudan deyil, gözəllikdən danışmaqla dəyişmək olar.

Sənət və millətin yaddaşı 

Sənətin gücü yalnız fərdi deyil, milli səviyyədə də görünür. Birxalqın kimliyini, yaddaşını, ruhunu qoruyan ən böyük qüvvədə elə budur.

Azərbaycan mədəniyyətinə baxaq: muğamın dərinliyi, xalçanaxışlarının simvolik dili, miniatür sənətinin incəliyi — bunlarsadəcə sənət deyil, tarixlə ruhun birləşdiyi yerdir.

Musiqiçilərimiz tarın simlərində əsrlərin ağrısını da, ümidini dəsəsləndiriblər. Rəssamlarımız torpağın rəngini kətana köçürübonu yaddaşa çeviriblər. Rejissorlar, yazıçılar xalqın hisslərinisəhnəyə və səhifəyə gətirib milli yaddaşın qoruyucusunaçevriliblər.

Bu, təsadüfi deyil. Çünki sənət millətin ruhunu daşıyır, onuzamanın təsirindən qoruyur. Dövlətlər dəyişə, sərhədlər çəkiləbilər, amma bir xalqın musiqisi, ədəbiyyatı, teatrı yaşadığımüddətcə o xalq yox olmur.

Müasir dövrdə sənətin mübarizəsi

Texnologiyanın, sosial medianın və sürətli istehlakmədəniyyətinin hökm sürdüyü bu dövrdə sənət öz yeriniqorumaq üçün yeni formalar axtarır.

 Bir vaxtlar qalereyada seyr edilən tablo indi ekran vasitəsiləmilyonlara çatır. Teatrın səhnəsi artıq yalnız salonlaməhdudlaşmır — virtual aləmdə də yaşayır. Bəziləri bunu“sənətin kommersiyalaşması” adlandırır, bəziləri isə“demokratikləşməsi”.

 Amma dəyişməyən bir həqiqət var: sənət hələ də insanın ənsadiq güzgüsüdür.

Texnologiya sadəcə vasitədir, amma sənətin məqsədi eyniqalır – insanı düşündürmək, hiss etdirmək, dəyişdirmək.

 Bu gün gənc rəssam rənglərlə yox, ekran pikseli ilə danışabilər; gənc şair kitabda deyil, sosial mediada misrasını yazabilər. Amma o misra yenə də kiminsə qəlbinə toxunursa, o sənət hələ yaşayır deməkdir.

Sənətin “kiçik” dəyişiklikləri və “böyük” nəticələri 

Bəzən bir mahnı bir xalqın ruhunu birləşdirir. Bəzən bir film birmillətin tarixə baxışını dəyişir. Bəzən isə bir səhnə tamaşasıinsanın illərlə gizlətdiyi duyğunu oyadır.

 Sənətin dəyişiklik yaratmaq üsulu sükutla, amma dərinliklədir.O, “bütün dünyanı dəyişdirəcəyəm” iddiası ilə deyil, sadəcə“bir ürəyə toxunum” niyyəti ilə başlayır.

 Bunu görmək üçün uzağa getməyə ehtiyac yoxdur. Bir uşağınrənglədiyi şəkil, bir gəncin çəkdiyi qısa film, bir qadınıntoxuduğu xalça – bunların hamısı dünyanı az da olsadəyişdirən sənət nümunələridir.

 Çünki sənət dəyişməyən dünyaya qarşı ümidli inaddır. Vəbəzən bu inad, hər cür gücdən daha təsirli olur.

 Sənətin etikası: güc, amma məsuliyyət 

Sənət güclüdür, amma bu güc məsuliyyət də tələb edir. Çünkisənətkar insan duyğusuna, yaddaşına və düşüncəsinətoxunur. O, bunu istər istəməz, cəmiyyətə istiqamət verir.

 Buna görə də əsl sənət manipulyasiya üçün yox, aydınlanmaüçün yaranmalıdır. O, insanı qorxudan deyil, gözəlliyə, mərhəmətə, vicdana aparmalıdır.

 Əgər sənət öz gücünü itirmək istəmirsə, gərək insanlığınyanındakı səsini itirməsin.

Çünki sənət, nə qədər fərqli formalarda təzahür etsə də, birmahiyyəti dəyişmir – insanı xilas etmək istəyir.

 Dəyişmək üçün gözəlliyin dili

Bəlkə də sənətin ən böyük sirri onun dilindədir. O, zorakılıqladeyil, gözəlliklə danışır.

 Bir musiqi səni ağlada bilər, amma eyni zamanda içinisaflaşdıra bilər. Bir tablo səni sarsıda bilər, amma sən onuseyr etdikcə özünü daha aydın görərsən. Bir film sənə ağrınıgöstərə bilər, amma o ağrı səni dəyişdirər.

 Gözəllik insanı sakitcə dəyişir.

Və sənətin dili, hər zaman, gözəlliyin dili olub.

Dəyişməyən dünyanı dəyişmək arzusu 

Sənətin tarixi, əslində, dəyişməyən dünyanı dəyişmək istəyəninsanların tarixidir.

Bu insanlar bəzən sükutla, bəzən musiqi ilə, bəzən rənglədanışıb, amma hər zaman bir şey istəyiblər: daha duyarlı, daha vicdanlı bir dünya.

 Bəli, dünya bəzən dəyişmək istəmir. Amma sənət yenə dəinadla var olur, yenə də eyni inamla çalışır — “bəlkə bu dəfə, bir insanı oyadar.”

Çünki hər dəfə bir ürək dəyişəndə, dünya bir az dəyişir.

Və bəlkə də, dəyişməyən dünyanı dəyişmək istəyi elə insanolmağın ən gözəl sübutudur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və insənənət”

Şuşa muğamın beşiyidir, Şuşadan və muğamdan danışanda əlbəttə ki, yada Şuşinskilər düşür. Amma tədqiqatçı Şuşinski barədə danışacağıq.

Firudin Həsənov - Şuşinski 20 oktyabr 1925-ci ildə Şuşa şəhərində anadan olub. Onun atası Firudin bəy Köçərlinin dostu idi və oğluna onun adını qoyub. F. Şuşinski ilk təhsilini Şuşada alıb. 1931-ci ildə Şuşinski Şuşa musiqi məktəbində skripka dərsləri almağa başlayıb. Şuşa pedaqoji məktəbini bitirdikdən sonra dörd ay boyunca Malıbəyli kəndindəki məktəbə müəllim göndərilib. 1942-ci ildə könüllü olaraq İkinci Dünya müharibəsinə yollanıb. General Pavel Batovun komandanlığı altında Kursk döyüşündə iştirak edib. 

Döyüşlərdə fərqləndiyinə görə "İgidliyə görə" medalı ilə təltif edilib. Müharibədən qayıtdıqdan sonra bir müddət Ağdam şəhərində məktəbdə ədəbiyyat müəllimi işləyib. 1946-cı ildə ali təhsil almaq üçün Bakıya gəlir. Şuşinski Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsinə qəbul olur və oranı müvəffəqiyyətlə bitirib. Məzun olduqdan sonra Bakıdakı 45 və 61 nömrəli məktəblərdə tarix müəllimi kimi çalışıb. Şuşinski musiqi tariximizin tədqiqatın da qiymətli əsərlərin müəllifidir.

Doğma Qarabağının tarixini ciddi şəkildə öyrənmək məqsədilə Firudin Şuşinski arxivlərdə çox vaxt keçirirdi. 1948-ci ildə Səməd Vurğun Şuşinskiyə "Vaqif və Qarabağ" mövzusunda material hazırlamağı tapşırdı. Bu məqalə Şuşinskinin ilk nəşr olunmuş əsəri idi. Şuşinski, o illərdə kəskin tənqid olunmasına baxmayaraq Nəriman Nərimanovun tərcümeyi-halı ilə də maraqlanırdı.

1968-ci ildə Firudin Şuşinskinin doğulduğu Şuşanın tarixinə və məşhur şəxsiyyətlərinə həsr olunmuş "Şuşa" kitabı nəşr olunub. 70-ci illərdə o, Azərbaycan xalq musiqiçilərinin tərcümeyi-hallarının öyrənilməsi ilə məşğul olub. Bir-birinin ardınca onun Cabbar Qaryağdı və Seyid Şuşinski haqqında kitabları nəşr olunub. 1979-cu ildə onun "Azərbaycanın xalq müğənniləri və musiqiçiləri" kitabı Moskvada işıq üzü görüb. 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsinin təşəbbüsü ilə Şuşinskinin topladığı materiallar əsasında tarzən Mirzə Sadıxın həyat və yaradıcılığına həsr olunan "Sadıxcan" kitabı nəşr olunub.

Firudin Şuşinski 1997-ci il oktyabrın 25-də vəfat edib. Öz vəsiyyətinə uyğun olaraq Bərdə şəhərindəki Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Musiqi tariximizdə bir ad da var. Çox təəssüf, gənc nəsil onu tanımır. Gənc nəsil klassik musiqini dinləmir. Təbliğatçılar isə susurlar.

Azərbaycan SSR xalq artisti İdris Ağalarov!

Onun barəsində danışmaq istəyirəm. 

Bariton səsə malik İdris Ağalarov 20 oktyabr 1917-ci ildə Tiflisdə anadan olub. 1939-cu ildə Bakı Musiqi Texnikumunu bitirib. 1937-ci ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının solisti olub.

1943-cü ildə konservatoriyanı (S. K. Qolskayanın sinfi) bitirib. Şahvələd (Qlier, "Şahsənəm"). 

Yavər (C. Cahangirov, "Azad") və başqa operalarda oxuyub.

Mükafatları 

1. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı 

2. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

İdris Ağalarov 4 may 1975-ci ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yadımdadır, diqqətimiz Türkiyəyə cəm olunmuşdu, orada sınaqdan keçən ifaçımızın çıxışını həyacanla izləyirdik…

Səmra Rəhimli 20 oktyabr 1994-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin tələbəsi olan Səmra Rəhimli uşaq yaşlarından musiqi ilə məşğul olmağa başlayıb. 2014-cü ildə Türkiyənin "TV 8" televiziyasında yayımlanan "O Səs Türkiyə" layihəsində iştirak edib. O, ilk mərhələdə - "Kör Seçmeler" mərhələsində "Simply The Best" mahnısını ifa edib və 2 münsif Səmra xanım tərəfə dönüb. Səmra xanım isə Hadisənin komandasında yarışmağı seçib. 

2015-ci ildə Azərbaycanın "AzTV " televiziyasında yayımlanan "Səs Azərbaycan" layihəsində iştirak edib. O, ilk mərhələdə "Wrecking Ball" mahnısını ifa edib və bütün 4 münsif Səmra xanım tərəfə dönüb. Səmra xanım isə Manana Caparidzenin komandasında yarışmağı seçib. 

Səmra Rəhimli 2012-ci ildə Azərbaycanı Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində təmsil etmək üçün bu ölkənin Milli Seçimlərinə qatılmışdır. Amma 18 yaşlı Səmra xanımın gənc və təcrübəsiz olması, onun Milli Seçimlərin elə ilk mərhələsində məğlub olması ilə nəticələnmişdir.

2016-cı ilin 10 mart tarixində İctimai Televiziyanın Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi üzrə münsiflər heyətinin iclasında Səmra Rəhimlinin "Miracle" mahnısı ilə Azərbaycanı 61-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində təmsil etməsi qərara alınıb. Avroviziya üçün keçirilən uzun məşqlərdən sonra Səmra 10 may tarixində baş tutan müsabiqənin yarımfinal mərhələsində 14-cü nömrə altında səhnə alıb. Nəticədə ifaçı 185 xalla 6-cı yerdə qərarlaşaraq finala vəsiqə qazana bilib. Müsabiqənin finalında bir daha öz mahnısını ifa edən Səmra 26 ölkə təmsilçisinin mübarizə apardığı şouda 117 xal toplayaraq 17-ci yerdə qərarlaşıb.

Mahnıları 

-  "O sevir"

-  "Miracle"

- "Badminton"

-  "Tərs gedir"

Klipləri 

- Hypnotized

-  Пиджак

-  Armas

-  Biri Yox, Biri Var

-  Göz

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

Bizim də yaşamaq, azad yaşamaq hüququmuz var

Şərəf Cəlilli, 

filologiya üzrə fəlaəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“İstiqlal” abidəsinin ucaldılması, Bayraq Meydanının yaradılması, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin və Bakının işğaldan azad olunmasının 100, Fətəli xan Xoyskinin 150 illik yubileylərinin keçirilməsi ilə bağlı imzalanan sərəncamlar Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin Vətən tarixi qarşısında ali xidmətlərinin göstəricisi, “Bizim də yaşamaq, azad yaşamaq hüququmuz var!”, “Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz!” nidası ilə yoxdan bir Bayraq yapıb, dövlət quran Cümhuriyyət qurucularının ruhuna ehtiramının əlamətidir. 

Soyu, soy-kökü, şəcərə dəftəri ilə Dümbili xanlarına, Güney Azərbaycana, Ərk qalasına, Savalan müqəddəsliyinə, Şəki xanı Cəfərqulu xana bağlı olan, Çar Rusiyası Ordusunda xüsusi nüfuza və imtiyaza malik general-leytenant İsgəndər xan Xoyskinin üç dövlət xadimi oğlundan biri Fətəli xan İsgəndər xan oğlu Xoyski 1875-ci il noyabrın 25-də Şəkidə anadan olmuşdu. Öncə Yelizavetpol-Gəncə klassik gimnaziyasında təhsil alan Fətəli xan Xoyski 1897-ci ildə Moskva Universitetinin hüquq fakültəsini birinci dərəcəli diplomla bitirmişdi. Həmin ildən Gəncə dairə məhkəməsində işə başlayan Xoyski sonradan Kutaisi dairə və qəza məhkəmələrində, Zuqdidi barışıq məhkəməsində çalışmış, titulyar müşavir rütbəsinə layiq görülmüşdü. 1904-cü ildə kollej asessoru rütbəsi alan Xoyski Yekaterinodar Krasnodar-dairə məhkəməsi prokurorunun müavini təyin edilmiş, 1907-ci ilədək həmin vəzifədə çalışmışdı. 1907-ci ildə Gəncə quberniyasından II Dövlət dumasına deputat seçilən, Dumanın iclaslarında müsəlman deputatları fraksiyası adından çar hökumətinin ucqarlardakı ayrı-seçkilik və köçürmə siyasətinə qarşı kəskin çıxışlar edən, Rusiyada milli və dini fərqlərə görə vətəndaşların siyasi və mülki hüquqlarını məhdudlaşdıran qanunların ləğvinə dair Dövlət dumasına təqdim edilən qanun layihəsini imzalayan 173 deputatdan biri kimi söz sahibi olan Fətəli xan Xoyski II Dövlət duması buraxıldıqdan sonra Gəncəyə qayıtmış, əvvəlcə dairə məhkəməsinin, sonra isə Tiflis məhkəmə palatasının andlı iclasçısı seçilmişdi.

Müsəlman blokunun deputatı, Dumanın sədri 

Milli mənlik və milli kimlik uğrunda mücadilənin ruhlara hakim kəsildiyi, Çar Rusiyasının qüdrətini itirdiyi bir ərəfədə, 1913-cü ildə Bakıya köçən Fətəli xan Xoyski öncə şəhər dairə məhkəməsində andlı iclasçı olmuş, Bakının ictimai-siyasi, mədəni həyatında, xeyriyyə cəmiyyətlərinin işində fəal iştirak etmişdi. 1917-ci ildən, Rusiyada Fevral inqilabından sonra Bakıda yaradılan Müsəlman Milli Şurası Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin üzvü seçilən Fətəli xan Xoyski həmin ilin aprelində Bakıda keçirilən Qafqaz Müsəlmanları Qurultayının təşkilatçılarından və fəal iştirakçılarından olmaqla yanaşı, Bakının məşhur əsilzadələri, mesenatları, din xadimləri - Hacı Zeynalabdin Tağıyev,  Murtuza Muxtarov, Şəmsi Əsədullayev, İsa bəy Hacınski, Aşurbəyov qardaşları, Ağa Əlizadə, Hacı Əbu-Turab kimi tarixi şəxsiyyətlərlə birlikdə ölkənin inkişafi, tərəqqisi, istiqlaliyyəti yolunda qərarlar alan qurumların, cəmiyyətlərin, icmaların işinin təşkilinə töhfələr vermiş, idarə heyyətlərində təmsil olunmuşdu.

1917- ci ilin oktyabrında Bakı Şəhər Dumasına keçirilən seçkilər zamanı Müsəlman Blokunda təmsil olunan Fətəli xan Xoyski 10 mindən çox səs alan, Blokun deputatı kimi Dumanın sədri seçilmişdi. Tarixi mənbələrə istinad edərək deyə bilərik ki, onun rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən Bakı Şəhər Dumasının yeganə rəqibi bolşevik Bakı Soveti olsa da o, dirəniş göstərir, yeni qanunlar toplusunun yaranamasına nail olur, şəhər əhalisinin hüquqlarının müdafiəçisinə çevrilir.

Çar Rusiyasının iflası Qafqazda siyasi mənzərəni dəyişir

I Pyotrdan üzü bu yana “Qafqazı parçala, hökm sür, İstanbul fəth et! nidası ilə sərt, sıldırım qayaların, qalaların üzərində, Xəzər hövzəsində hakimi-mütləqə çevrilsə də, 1918-ci ildə Qafqazda dünyanın mizanını,düzənini dəyişir. Brest-Litovskdəki Rusiya-Almaniya danışıqları Rusiyanın iflası ilə nəticələndi. Bu tarixi uğursuzluqdan sonra, 1917-ci ildə dekabrın 6-da alman-türk qoşunları Qağqaza hücum etdilər. 1918-ci ilin yanvarında Osmanlı hərbi birləşmələri Qars və Batum vilayətlərini – Osmanlı sultanlarına aid tarixi torpaqları tutdular, daha doğrusu, Çar Rusiyasındanaldılar. Əldə olunan qələbənin təsdiqi üçün Zaqafqaziya Komissarlığı Qafqaz Cəbhəsinin komandanı Mehmet Vəhib Paşanın iradəsi ilə Osmanlı İmperiyası ilə sülh müqaviləsi imzalamaq üçün Çar Rusiyasına müraciət etdi. 1918-ci il fevralın 6-da təsadüf edən bu hadisə sözün həqiqi və məcazi mənasında Çar Rusiyasının iflası, Qafqazda siyasi mənzərənin dəyişməsi deməkdi. Zaqafqaziya Komissarlığının aldığı tarixi qərar bununla bitmirdi. Komissarlıq həmin tarixdə özünü buraxması haqqında qərarı da elan etmişdi. 1918-ci il yanvarın 5-də daha bir tarixi hadisə də baş vermişdi. “Yanvarın 5-də açılan, elə həmin gün də Bolşevik hökuməti tərəfindən qovulan Müəssislər Məclisinə Zaqafqaziyadan seçilən deputatlar yol bağlı olduğu üçün Rusiyaya gedə bilməmişdilər. Bu səbəbdən də 1918-ci il fevralın 14-də Zaqafqaziyadan Rusiyanın Müəssislər Məclisinə seçilən deputatlar Zaqafqaziya Seymini yaratmağı qərara aldılar. Seymdə Rusiyanın Müəssislər Məclisinə seçkilər zamanı partiyanın aldığı səsin sayına müvafiq olaraq Zaqafqaziya Seymindəki nümayəndələrin sayı artırılır. Musavat Partiyası və demokratik bitərəflər qrupundan 30, Müsəlman Sosialist Blokundan 7,İttihad Partiyasından 3, Müsəlman Sosialist-demokrat Partiyası Hümmətdən isə 4 nəfər Zaqafqaziya Seyminə daxil edilir. Seymin üzvü olan 44 azərbaycanlı nümayəndənin iştirakı ilə Odlar Yurdu Azərbaycanın siyasi taleyini həll edən, milli dövlətçilik tariximizdə yeni  səhifə açan, “İstiqlal Bəyannaməsi”nə imza atmaqla, yoxdan bir Bayraq yapıb, dövlət quran, onu vüqarla, qürurla Azərbaycan gəncliyinə əmanət edən, mənsub olduğu millətə, məmləkətə Əbədi İstiqlalın şərbətini içirən Müsəlman fraksiyası yaranır. Zülmətdə nura, əbədiyyət üfüqlərində doğan Günəşə çevrilən, o, tarixi şəxsiyyətlər millətin birlik, bütövlük rəmzinə dönüb “Millət dışında səadətin, İstiqlal dışında hüriyyətin” olmadığını dünyaya sübut edirlər.

Zaqafqaziya Federasiyasından çıxıb istiqlaliyyətlərini elan edirlər

Beləliklə, 1918-ci il fevralın 23-də Tiflisdə Cənubi Qafqazın qanunvericilik orqanı olan Zaqafqaziya Seymi işə başlayır. Seymin Müsəlman fraksiyasına mənsub 44 deputatın sırasında Fətəli xan Xoyski də vardı. 1918-ci ilin aprelində elan olunan müstəqil Zaqafqaziya Federativ Respublikası hökumətində Xoyski xalq maarifi naziri vəzifəsini tuturdu. Məhz bu vəzifədə olarkən Fətəli xan Xoyski Tiflisdə yaradılması qərarlaşdırılan Avropa tipli universitetin Bakıda açılması təklifini irəli sürmüş və sonralar bu işin həyata keçirilməsində mühüm rol oynamış, Milli Hökumətin sədri kimi Şərqin  ilk Avropa tipli elm-təhsil mərkəzinin-Bakı Universitetinin qurulmasına nail olmuşdu.

Cənubi Qafqazın müstəqilliyinin elanı və yeni hökumətin yaradılması Çar Rusiyasının inzibati, mədəni və siyasi mərkəzinə heç nə gətirmir.Zaqafqaziya komissarlığında, sonra isə nazirliklərində fəaliyyət göstərən hər üç Cənubi Qafqaz millətinin nümayəndələri mövqe, mənafe müxtəlifliyi səbəbindən birləşə bilmirlər. Belə bir vəziyyətdə gürcü nümayəndələri 1918-ci il mayın 26-da Zaqafqaziya Federasiyasından çıxıb öz istiqlaliyyətlərini elan edirlər.

Mayın 27-də isə Seymin azərbaycanlı deputatları fövqəladə iclas keçirərək, Azərbaycan Milli Şurasının təməlini qoyurlar. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin iradəsi ilə Azərbaycanın istiqlaliyyətini öz üzərinə alanMilli Şura mayın 28-də keçmiş Qafqaz canişininin iqamətgahında keçirilən birinci iclasında xüsusi müzakirələrdən sonra, Cənubi Qafqazın cənub-şərqində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması və “İstiqlal Bəyannamə”sinin qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Azərbaycan Milli Şurasının üzvü Fətəli xan Xoyski Azərbaycan Hökumətinin sədri seçilir və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk Hökumətini təşkil etmək onahəvalə olunur. Xoyski elə həmin anda öz hökumətinin tərkibini elan edir. Xosrov bəy Sultanovun Hərbi nazir, Məmmədhəsən Hacınskinin Xarici işlər naziri, Nəsib bəy Usubbəylinin Maliyyə və xalq maarifi naziri, Xəlil bəy Xasməmmədovun Ədliyyə naziri, Məmməd Yusif Cəfərovun Ticarət və sənaye naziri, Əkbər ağa Şeyxülislamovun Əkinçilik və əmək naziri, Xudadat bəy Məlik-Aslanovun Yollar, poçt və teleqraf naziri, Camo bəy Hacınskinin Dövlət müfəttişi kimi təmsil olunduğu hökumətdə Fətəli xan Xoyski baş nazir-Rəisi-vüzəra vəzifəsi ilə yanaşı, Daxili işlər naziri vəzifəsini də tutur. 

Xoyskinin imzaladığı telefonoqramla Azərbaycanın istiqlaliyyəti dünyaya   

bəyan edilir

Tiflisdə yeni müstəqil dövlətin yaradılması ilə bağlı təşkilati məsələlər başa çatdıqdan, Xoyskinin imzaladığı telefonoqramla Azərbaycanın istiqlaliyyəti 1918-ci il mayın 30-da dünyaya bəyan edildikdən sonra Azərbaycan Milli Şurası və Azərbaycan Hökuməti fəaliyyətini bilavasitə öz ölkəsində davam etdirmək üçün 1918-ci iliyunun 16-da Gəncəyə - ilk paytaxtına köçür. Milli Şura və Azərbaycan Hökuməti burada daxili və xarici qüvvələrin təhdid və təzyiqləri ilə üzləşsə də, fəaliyyətini davam etdirməkdən çəkinmir. Belə bir çətin şəraitdə vəziyyəti nəzərə alanMilli Şura tərkibindəki qüvvələrin bir-birinə qeyri-tolerant münasibətlərindən yorulan, Cümhuriyyət naminə hər bir haqsızlığa tablayan Xoyski istefa vermək məcburiyyətində qalsa da, Milli Şura siyasi durumu nəzərə alaraq Hökumətin təşkilini yenidən ona tapşırır.

Azərbaycanın azadlığı və istiqlaliyyəti uğrunda mübarizə Hökumətin 

başlıca vəzifəsi olur

Məmmədhəsən Hacınskinin Xarici işlər naziri, eyni zamanda, müvəqqəti olaraq Dövlət nəzarəti naziri, Nəsib bəy Usubbəylinin Xalq maarifi və dini etiqad naziri, Behbud xan Cavanşirin Daxili işlər naziri, Xudadat bəy Rəfibəylinin Səhiyyə və sosial təminat naziri, Xudadat bəy Məlik-Aslanovun Yollar naziri, eyni zamanda, poçt və teleqraf naziri, Ağa Aşurovun Ticarət və sənaye naziri, Əbdüləli bəy Əmircanovun Maliyyə naziri, Əlimərdan bəy Topçubaşovun, Musa bəy Rəfiyevin və Xəlil bəy Xasməmmədovun Portfelsiz nazirlər kimi təmsil olunduğu müxtəlif partiyaların nümayəndələrindən təşkil olunan yenihökumətdə Xoyski Baş nazir vəzifəsi ilə yanaşı, Ədliyyə naziri vəzifəsini də tutur. Fətəli xan Xoyski yeni Hökumətin rəsmi proqramı ilə çıxış edərək bildirir ki, Birinci Hökumətdə olduğu kimi Azərbaycanın azadlığı və istiqlaliyyəti uğrunda mübarizə onun Hökumətinin başlıca vəzifəsi olacaqdır.

Yaranmış siyasi durumu nəzərə alan Milli Şura hakimiyyəti Xoyskiyə həvalə edir

Cümhuriyyətin ən ağır dönəmində, taleyinin həll olunduğu ərəfədə Azərbaycan Milli Şurası 1918-ci il17 iyun tarixli iclasında özünün buraxılması, bütün qanunvericilik və icra hakimiyyətinin Azərbaycan müvəqqəti hökumətinin əlində cəmləşdirilməsi haqqında iki mühüm qətnamə qəbul etdi. Milli Şuranın buraxılması haqqındakı birinci sənəddə göstərilirdi ki, həm daxili, həm də xarici siyasət sahəsində Azərbaycanda yaranmış ağır vəziyyəti nəzərə alaraq,Milli Şura bütün hakimiyyəti Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə yaradılmış Hökumətə həvalə edir və ona tapşırır ki, öz hakimiyyətini qısa müddətdə çağırılacaq Müəssislər Məclisindən başqa heç kimə güzəştə getməsin.

Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi Hökumətin hüquq və vəzifələrindən bəhs edən ikinci sənəddə isə qeyd olunurdu ki, Azərbaycan Hökuməti Azərbaycanın istiqlaliyyətini və siyasi azadlıqları ləğv edə bilməz, aqrar və digər bu kimi mühüm inqilabi əhəmiyyətli qanunları dəyişməyə Hökumətə səlahiyyət verilmir; qalan məsələlərdə Hökumətə bütün hüquqlardan istifadə etmək səlahiyyəti verilirdi. Fətəli xan Xoyski Hökuməti altı aydan gec olmayaraq Müəssislər Məclisini çağırmalı idi. Beləliklə, müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk addımlarını atmağa başladığı son dərəcə ağır daxili və beynəlxalq şəraitdə qanunverici və icra hakimiyyətinin əsas ağırlığı Xoyskinin üzərinə düşdü.

Nə zirehli maşın, nə texniki qurğular, nə də hər hansı bir qüvvə təbii gedişini dayandıra bilməz

Fətəli xan Xoyskinin ikinci Hökuməti Gəncədə çox çətin və mürəkkəb bir dövrdə fəaliyyətə başladı. Yaranmış mürəkkəb şəraitdə Hökumət, ilk növbədə, dövlət aparatının təşkili işini davam etdirdi, əsas diqqəti Nazirlər Şurasının və ayrı-ayrı nazirliklərin idarə aparatlarının yaradılmasına yönəltdi.

Hökumətin Gəncədə ilk rəsmi tədbiri iyunun 19-da bütün Azərbaycanda hərbi vəziyyətin elan edilməsi oldu. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini müdafiə edəcək ordunun yaradılması işinə başlandı. Əliağa Şıxlınskinin Cümhuriyyət qurulmamışdan öncə Çar Rusiyasında xidmət etmiş nüfuzlu hərbçilərdən, generallardan ibarət təməlini qoyduğu Azərbaycan Əlahiddə Korpusunun əsasında ilk Müdafiə Nazirliyi sisteminin konturları müəyyənləşdirildi. Xosrov bəy Sultanov ilk Hərbi nazir kimi fəaliyyətə başladı. Tam Artileriyya generalları Əliağa Şıxlınskinin və Səməd bəy Mehmandarovun diqtəsi, iradəsi ilə avqustun 11-də hərbi mükəlləfiyyət haqqında qanun qəbul edildi. Qanuna uyğun olaraq, 19 yaşına çatmış vətəndaşlar ordu sıralarına çağırıldı. Hökumət iyunun 27-də, Milli Dövlətçilik tariximizdə Səfəvilərdən 500 il sonra ilk dəfə Ana dilini - Azərbaycan türkcəsini dövlət dili elan etdi. İyulun 15-də daşnakların Azərbaycan xalqına qarşı törətdikləri soyqırımı vəhşiliklərini aşkara çıxarmaq məqsədilə Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası yaratdı. Avqustun 30-da Gəncənin və Cəbrayıl qəzasının tarixi adlarının özünə qaytarılması üçün əmr imzaladı. Fətəli xan Xoyskinin imzaladığı sənədlə Yelizavetpol-Gəncə, Qaryagin-Cəbrayıl adlandırıldı. Paytaxt Bakıya köçürülənədək Xoyski Hökuməti üzərinə düşən bütün vəzifələri yerinə yetirməklə yanaşı, rəsmi dövlət qurumlarını-nazirlikləri qurub onların bazasını formalaşdırdı.

Mülkümü, malikanəmi ərmağan edirəm…

1918- ci il sentyabrın 15-də Bakı türk və Azərbaycan hərbi qüvvələrindən ibarət XI Qafqaz İslam Ordusu tərəfındən azad olundu. Bu münasibətlə sentyabrın 15-də Təzəpir məscidindən Bakı əhlinə gözaydınlığı verildi. İsmailiyyə binasının önündə Zəfər paradı, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin malikanəsində Bayram ziyafəti təşkil edildi. Sentyabrın 17-də isə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti Bakıya köçdü. Bakının daşnaklardan, eser-menşevik qüvvələrindən ibarət olan və ingilislərə arxalanan Sentrokaspi Diktarurasından xilas olunması ilə Cümhuriyyətin, Milli Hökumətin Bakı mərhələsi başladı. 

Bakı əsilzadələrinin, xüsusən də Hacı Zeynalabdin Tağıyevin və Seyid Mirbabayevin iradəsi ilə maddi və mənəvi qayğılarının çoxu azaldılan Azərbaycan Hökuməti Seyid Mirbabayevin, indi SOCAR-ın binası kimi tanınan malikanəsində fəaliyyətə başladı. Onun da qəribə, qürurverici bir tarixçəsi var. Deyirlər, XI Qafqaz İslam Ordusunun və onun qüdrətli paşalarının, eyni zamanda Cümhuriyyət qurucularının şərəfinə Tağıyevin malikanəsində açılan ziyafətdə malikanəsinin açarını və tapusunu Hökümətin başçısı Fətəli xan Xoyskiyə təqdim edən Seyid Mirbabayev tarixi bir cümlə işlədib: “Mən mülkümü, malikanəmi Azərbaycanın mülkünə-Xalq Cümhuriyyətinə ərmağan edirəm. Bundan sonra ölsəm də, dərdim yoxdur!”

Millətin hüququ, istiqlalı, hürriyyəti üzərində qurulan Hökumət

Bakıya köçdükdən sonra Daxili işlər naziri Xəlil bəy Xasməmmədovdan, Maliyyə naziri İvan Protasovdan, Yollar naziri Xudadat bəy Məlik-Aslanovdan, Ədliyyə naziri Teymur bəy Makinskidən, Maarif və dini etiqat naziri Nəsib bəy Usubbəylidən, Poçt-teleqraf və əmək naziri Aslan bəy Səfikürdskidən, Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarovdan, Sosial təminat naziri Rüstəm xan Xoyskidən, Xalq səhiyyəsi naziri Yevsey Gindesdən, Ticarət və sənaye naziri Mirzə Əsədullayevdən, Dövlət nəzarəti naziri Məmmədhəsən Hacınskidən, Ərzaq naziri Konstantin Lizqardan, Əkinçilik və dövlət əmlakı naziri Xosrov bəy Sultanovdan ibarət  III Hökuməti quran Fətəli xan Xoyski Baş nazir və Xarici işlər naziri kimi Məclisi-Məbusanın - Parlamanın çağırılması işinin təşkili üçün komissiya yaratdıqdan sonra ölkədə nəzarəti fəaliyyətini yenidən bərpa edən Azərbaycan Milli Şurasına həvalə edən Hökumət 1919-cu il noyabrın 9-da Xoyskinin məruzəsi əsasında Azərbaycanın Əli bəy Hüseynzadənin üç düsturuna - türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək nidasına söykənən, hilallı, ulduzlu üçrəngli bayrağını təsdiq edir. Noyabrın 19-da isə Milli Şura Məclisi-Məbusanın yaradılması haqqında Hökumətin qanun layihəsini qəbul edir. Məclisi-Məbusanın ilk iclası 1918-ci il dekabrın 7-də açılır. Xoyski çox mürəkkəb tarixi şəraitdə Hökumətin fəaliyyəti barədə Məclisi-Məbusana hesabat verir. “Millətin Hüququ, İstiqlalı, Hürriyəti!” üzərində qurulan Hökumətin Başçısı altı ayda görülən işlər, alınan taleyüklü qərarlar barədə hesabat verir.  Çıxışının sonunda Xoyski istefasının qəbul edilməsini Məclisi-Məbusandan xahiş edir. Parlaman Hökumətin istefasını qəbul etsə də, onun təşkilini yenidən Fətəli xan Xoyskiyə tapşırır. Xoyski dekabrın 26-da Hökumətin proqramı və tərkibi barədə Parlamanda yenidən çıxış edir. 

Hökumət bu az müddətdə, nə mümkündürsə, etmişdir!

Geniş müzakirələrdən sonra Parlaman Hökumətin proqramını qəbul etdiyini bildirir və onun yeni üzvlərinə etimad göstərir. Bu Hökumətdə Fətəli xan Xoyski yenə də Baş nazir və Xarici işlər naziri vəzifəsini də tutur. Məclisi – Məbusandakı bir sıra partiya fraksiyaları, xüsusilə Azərbaycanın istiqlalına qarşı çıxan qüvvələr, elə ilk aylardan Xoyski Hökumətinə qarşı kəskin müxalif mövqe tuturlar. “İttihad”, “Əhrar” və sosialistlər Hökuməti fəaliyyətsizlikdə günahlandırırlar. Tiflisdə qurulan, Gəncə dövründəki fəaliyyəti zamanı bütün çətinliklərə sinə gərən Xoyski Hökumətini müdafiə edən Milli Şuranın sədri, Cümhuriyyətin Memarı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə “Hökumət bu az müddətdə, nə mümkündürsə, etmişdir!” nidası ilə tarixi ədaləti yerinə qoyur.  

Müxalif partiya və fraksiyaların Hökumətə qarşı yaratdığı dözülməz vəziyyətlə bağlı 1919 il fevralın 25-də Xoyski Hökuməti yenidən istefa verir. “Parlaman istefasını qəbul edərək, yeni Hökumətin təşkilinə qədər Xoyski Hökumətindən fəaliyyətini davam etdirməsini xahiş edir. Hökumət fəaliyyətini martın 14-ə Nəsib bəy Usubbəylinin təşkil etdiyi V Hökumətə qədər davam etdirir. Təcrübəli və səriştəli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin mürəkkəb və ağır şəraitdə istefa verməyə məcbur edilməsi Cümhuriyyətin müqəddəratını həll edir. İstefa etdikdən sonra Xoyski Məclisi-Məbusanın üzvü kimi bir sıra siyasi, iqtisadi və maliyyə məsələlərinin həllində yenə də fəal iştirak edir, Azərbaycan və Ermənistan arasında mübahisəli ərazi məsələlərinin araşdırılması üçün yaradılan Azərbaycan nümayəndə heyətinin sədri kimi üzərinə düşən vəzifəni yerinə yetirir. 1919-cu ilin dekabrında Nəsib bəy Usubbəylinin təşkil etdiyi Hökumətin tərkibində Xarici işlər naziri vəzifəsini tutan Fətəli xan Xoyski Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Sovet Rusiyası tərəfindən tanınması üçün Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının Xalq Xarici işlər komissarı Georgi Çiçerinə dəfələrlə notalar göndərir”. Xoyskinin heç bir notasına cavab, daha doğrusu əhəmiyyət verməyən Çiçerin ölkəsi adından Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini Denikin qüvvələri ilə mübarizə ittifaqına cəlb etmək istəsə də, Çiçerinə cavabında Xoyski bu məsələnin Sovet Rusiyasının daxili işi olduğunu və bunun heç bir beynəlxalq hüquq norması ilə üst-üstə düşmədiyini bildirir.

İstiqlaliyyətimizi elan edən zaman da Hökumətin başında mən idim

Bütün həyatını mənsub olduğu millətin cəhalətdən qurtuluşuna, milli mənlik və milli kimlik uğrunda mücadiləsinə həsr edən Fətəli xan Xoyski Xalq Cümhuriyyətinin ilk Hökumət başçısı kimi Azərbaycanın istiqlalının elanı barədə dünya dövlətlərinə ünvanlanan telefonoqramı imzaladı. V Hökumətin Xarici işlər naziri kimi isə həm də İstiqlalın Paris Sülh Konfransı tərəfındən tanınması haqqında Parlamana məlumat verdi. Məclisi – Məbusanın bu məsələyə həsr olunan 14 yanvar 1920-ci il tarixli təntənəli iclasında çıxış edərkən: “...Bu xəbər bizdən ötrü böyük bayramdır. Bu yalnız bizim üçün deyil, ümumi türk milləti və ümumi türk aləmi üçün böyük bir bayramdır. Böylə bir günü dərk etmək üçün qeyri millətlər on illərlə çalışmışlar. Biz isə onu az müddətdə, bir il yarım içərisində qazandıq. Böylə az müddətdə istiqlaliyyətini alan bir millətin onu möhkəm saxlayacağına əminəm. Bugünki bayram münasibətilə sizi hökumət tərəfindən təbrik edirəm. Özümü artıq dərəcədə xoşbəxt hesab edirəm ki, istiqlaliyyətimizi elan edən zamanda hökumət başında mən idim. Və indi də təsdiqini sizə mən elan edirəm.” nidası ilə  səadət dolu anları yaşayan Fətəli xan Xoyskinin sevinci uzun sürmədi. “1920-ci il aprelin ortalarında XI Qızıl ordu Şimali Qafqazda Denikin qüvvələrini məğlub edərək  Cümhuriyyətin şimal sərhədlərinə yaxınlaşdı. Aprelin 15-də Xoyski Hökumət adından Sovet Rusiyası hökumətinə nota göndərsə də, nota cavabsız qaldı və aprelin 27-də XI Qızıl ordu beynəlxalq hüquq normalarını pozaraq, ölkənin sərhədlərini aşaraq Bakıya doğru hücum əməliyyatına başladı. Dərbənd və Tiflis istiqamətindən gələn bolşevik cəlladlarının iradəsi ilə milli müqavimətə baxmayaraq, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varlığına son qoyuldu.”

Cəmi 23 ay fəaliyyət göstərən, milli dövlətçilik tariximizdə yeni səhifə açan Cümhuriyyət qurucularının bir çoxu  - Firudin bəy Köçərli, Xudadat bəy Rəfibəyli kimi yerində güllələndi. Əli bəy Hüseynzadənin, Əhməd bəy Ağaoğlunun, Əlimərdan bəy Topçubaşovun, Şeyxzamanovların, Ceyhun bəy Hacıbəylinin, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin taleyinə mühacirət yazıldı. “Yaşa, yaşa, çox yaşa, Azərbaycan!” nidası ilə mühacirətdə, Vətəndən qıraqda Vətən olan bu mücahidlərdən fərqli olaraq, Həsən bəy Ağayevə, Nəsib bəy Usubbəyliyə, Fətəli xan Xoyskiyə dünyanın o başına gedib çıxmaq, Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya yaymaq nəsib olmadı. Tiflisə mühacirət etməkməcburiyyətində qalan Fətəli xan Xoyski iyunun 19-da Həsən bəy Ağayev kimi Daşnaksutyun Partiyasının üzvləri, “Nemezis” təşkilatının qatilləri-Aram Erkanyan və Misak Torlekyan tərəfındən qətlə yetirildi.

Tiflisdə bir bağ var - Nəbatat bağı

Tiflisdə bir bağ var - Nəbatat bağı. Orda gül gülü, bülbül bülbülü çağırır. Süsən sümbülə, gül bülbüləqarışıb. Burada dünyanın ən nadir bitkiləri, çiçəkləri, ağacları əkilib. Tiflisin bütün millətlərdən olan sakinləri də, qonaqları - turistlər də ora gəzməyə gəlir. Hun, Səlcuq, Qəznəli, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Qarapapaq, Səfəvi, Əfşar, Qacar türklərinə bağlı Borçalılardan, Qaraçöplülərdən savayı hamı ora Ruhların nəğməsini dinləməyə gəlir. 

Qolunun davamını Qılıncda, Ruhunun davamını Sazda görən Sərkərdə-xaqanlarımızın tarixi torpaqlarında Sarayda Sultan olduqları vaxtlarda bura yaddaş yeri olub. Qoç heykəlləri, qəbirüstü abidələri, çopur, iri, imiri sənduqələri, əski çağ mədəniyyətinə,kosmoqonik görüşlərinə, mifoloi dünyagörüşünə bağlı başdaşıları ilə. Sonra Şura hökuməti gəlib. Tiflisin ürəyinin başından bu torpaqların tarixi sahiblərinin daş yaddaşını silmək üçün İosif Stalindən, Lavrenti Beriyadan, Anastas Mikoyandan göstəriş alıb.

“Füzulini dərd əlindən dağa, yaylağa çıxaran” Şura hökuməti Qarapapaqların yaddaş yerində Bağ salıb -Nəbatat bağı! Cümhuriyyəti yarı yolda qoyan, 32 min düşünən beyinimizi Azərbaycanda 2143 ziyalını, din xadimini Borçalıda, 9300 türkü Dəmirqapı Dərbənddə, 16800 türk-müsəlmanı İrəvanda, Zəngəzurda 37-ci ilin dəhşətli repressiyaları zamanı ölümün ağuşuna atanŞura hökuməti indi həm də, Görkəmli Azərbaycanlılar Panteonu adlanan Nəbatat bağını salmaq üçün Hunların, Moğolların, Qəznəlilərin, Əfşarların, Qacarların, bu torpaqların tarixi sahiblərinin,sakinlərinin ruhunu incitsə də, “Fətəli, elmləri öyrənməkdə məqsədin nədir?” sualına “Ruhani olmaq istəyirəm” cavabını eşidəndə “Səndəmi, şarlatan olmaq istəyirsən!? Həyatını onların sırasında zay etmə!” heyrəti, nidası ilə Mirzə Fətəli Axundzadənin gözlərini açan, ona düz, doğru yolu göstərən Mirzə Şəfi Vazehin, “Əfsus, min əfsus ki, nə İran, nə Osmanlıda islam xalqlarının başçıları xalqın tərəqqisi xətrinə islam əlifbasını dəyişməyə təşəbbüs göstərmədilər ki, bu vasitə ilə ölkənin əhalisi qadınlı-kişili bir neçə ayın içərisində başdan-başa savadlı olsunlar və bu vasitə iləAvropanın hazırkı bütün elmləri bir neçə ilin ərzindəislam xalqlarının dilinə tərcümə edilsin və elmlərin yayılması ilə islam xalqları xoşbəxtlik yoluna çıxsınlar!” nidası ilə ilk yeni tipli əlifbanı tərtib edən, dram əsərləri ilə Şərqin gözündəki qara pərdəni qaldıranların, “Vəkili milləti-naməlum” imzası ilə milli mətbuatı milli məfkurənin təməldaşına çevirən Həsən bəy Zərdabini, çiynini Çar çinləri, sinəsini Çar ulduzları bəzəsə də, Azərbaycançılıq ideologiyasının konturlarını müəyyənləşdirən Mirzə Kazım bəy, Abbasqulu Ağa Bakıxanov kimi tarixi şəxsiyyətlərin sırasında yer alan Mirzə Fətəli Axundzadənin, Difai Partiyasının üzvlərindən, Türk Ədəmi - Mərkəziyyət Partiyasının qurucularından biri, parkinson xəstəliyindən əziyyət çəkməsinə baxmayaraq, “İstiqlal Bəyannaməsi”nin müəllifi, ona ilk imzanı atan qüdrətli şəxsiyyət kimi titrək əlləri ilə tarix yaradan Həsən bəy Ağayevin, Milli Hökumətin qurucusu kimi “Bizimdəyaşamaq, azad yaşamaq hüququmuz var!” nidası iləana dilini Səfəvilər imperiyasından 500 il sonra dövlət dili elan edən, Milli Ordunun yaradılması, Hərbi Nazirliyin, Məclisi-Məbusanın qurulması, Azərbaycanın üçrəngli, hilallı, ulduzlu Bayrağının Şərqin ilk Avropa tipli təhsil məbədini - Bakı Universitetinin təsis edilməsi, Gəncənin və Cəbrayılın tarixi adlarının bərpa edilməsi, erməni daşnaklarının Azərbaycan xalqına qarşı törətdikləri soyqırımı vəhşiliklərinin araşdırılması məqsədilə FövqalədəKomissiyanın yaradılması haqqında qərarlar alan, ən əsası Azərbaycanın istiqlaliyyətini dünyayatanınmasını Məclisi-Məbusana bəyan edən Fətəli xan İsgəndər xan oğlu Xoyskinin özü boyda Vətən olan məzarlarının üstünə gələ bilməzdi.

Yaddaşımızın üç müqəddəs ünvanı - “İstiqlal” abidəsi, Bayraq Meydanı, 

Görkəmli Azərbaycanlılar Panteonu!

Bakıda, Azərbaycanda Mirzə Şəfi Vazehin də, MirzəFətəli Axundzadənin də, Həsən bəy Ağayevin də, Fətəli xan Xoyskinin də abidələri, büstləri, barelyefləri – xatirə lövhələri var. Adlarına bağlar, küçələr, meydanlar da var. Üç müqəddəs ünvan var ki, onlarbilavasitə milli-mənəvi dəyərlər, milli dövlətçilik tarimizlə bağlı müqəddəsliklərdir. “İstiqlal” abidəsi, Bayraq Meydanı, Tiflisdə - Nəbatat bağında mövcud olan Görkəmli Azərbaycanlılar Panteonu!

Ulu Öndər Heydər Əliyevin də, Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin dəCümhuriyyətə, Cümhuriyyət qurucularına özəl münasibəti, sevgisi olub. “İstiqlal” abidəsinin ucaldılması, Bayraq Meydanının yaradılması, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin və Bakının işğaldan azad olunmasının 100, Fətəli xan Xoyskinin 150 illik yubileyi ilə imzalanan sərəncamlardediklərimizə əyani sübutdur.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Əli Mərdan bəy Topçubaşovun iradəsi ilə Versal Sülh Konfransında tanındıqdan sonra Fətəli xan Xoyski onu Məclisi-Məbusana elan edərkən deyirdi: “Bu xəbər bizdən ötrü böyük bayramdır. Bu yalnız bizim üçün deyil, ümumi türk milləti və ümumi türk aləmi üçün də bayramdır. Böylə bir günü əldə etmək üçün qeyri millətlər on illərlə çalışmışlar. Biz isə onu az müddətdə, bir il yarım içərisində qazandıq. Böylə az müddətdə istiqlaliyyətini alan bir millətin onu möhkəm saxlayacağına əminəm!”

“İstiqlal Bəyannaməsi”ndən “Konstitusiya və Suverenlik ili”nə

Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin Fətəli xan Xoyskinin 150 illik yubileyi ilə bağlı imzaladığı sərəncam 44 günlük Vətən müharibəsindəerməni faşizmi üzərində tarixi qələbənin 5-ci ildönümünə, üstəlik ölkəmizdə “Konstitusiya vəSuverenlik ili”nin qeyd olunduğu müqəddəs məqama təsadüf edir. Bu sıradan bir təsadüf deyil, ümumiyyətlədünyada təsadüf adında heç nə yoxdur. Hər şey İlahi düzənə, nizama, mizana bağlıdır. Biz bir millət, məmləkət olaraq “İstiqlal Bəyannaməsi”ndən “Konsitutusiya və Suverenlik ili”nə qədər tarixi bir yol keçib, uzun məsafə qət etmişik. Dəyişən quruluşa, zamana baxmayaraq Milli kimliyimizi, İstiqlaliyyətimizi, Özgürlüyümüzü qorumuş, Suverenliyimizi, ərazi bütövlüyümüzü bərpa etmişik.

Fətəli xan Xoyski “İstiqlal Bəyannaməsi”nə imza atan qüdrətli şəxsiyyət, siyasi xadim, Azərbaycanınistiqlaliyyətini dünyaya, təsdiqini Məclisi-Məbusana bəyan edən,  təzyiq və təhdidlərə baxmayaraq Hökumətin Memarı kimi cəmi 23 ayda əsrə, epoxaya bərabər layihələri gerçəkləşdirən, rəsmi dövlət sənədlərinə imza atan, daxili və xarici düşmənlərə qarşı mücadilədə dik, dimdik duruşu ilə sərkərdə-xaqan əzəməti sərgiləyən, 45 yaşında dünyaya vida nəğməsi oxumasına, müdhiş ölümünə, ailə faciəsinə, nakam taleyinə baxmayaraq, əyilməz iradəsi, dönməz xarakteri, həm də Vətənin qıraqda qalan yeri, Tiflisdəki Görkəmli Azərbaycanlılar Panteonundakı əzəmətli abidəsi ilə tarixlə müasirlik arasında körpüyə çevrilənAzərbaycan Respublikasının sütunlarından biridir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə layihəsində bu gün Orta Asiyanın Mavəraünnəhr bölgəsində elmi mərkəzlərin inkişafından bəhs edəcəyik.

Mavəraünnəhr (Orta Asiya) bölgəsi tarix boyunca türk-islammədəniyyətinin və elminin əsas mərkəzlərindən biri olmuşdur. VIII–XIII əsrlərdə bölgədə elmi fəaliyyət, təhsil və mədəni inkişafyüksək səviyyədə idi. Bu inkişaf həm türk, həm də ərəb və farsmədəniyyətlərinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində mümkün olmuş, bölgə islam dünyasında elm və maarifçilik baxımından önəmli birnümunəyə çevrilmişdir.

Mavəraünnəhrin ən tanınmış elmi mərkəzləri Buxara, Səmərqənd, Nişapur və Merv şəhərləri idi. Bu şəhərlər həm dini, həm dədünyəvi elmlərin inkişaf etdiyi mərkəzlər kimi tanınırdı. Buradafəaliyyət göstərən mədrəsələr və kitabxanalar, filosoflar, riyaziyyatçılar, astronomlar və həkimlər üçün təhsil və araşdırmaimkanları yaratmışdır.
Buxara, xüsusilə İmam Buxari kimi böyük alimlərin yetişdiyimərkəz olaraq tanınırdı. Mədrəsələrdə Qurani-Kərim təlimi iləyanaşı, riyaziyyat, astronomiya, fəlsəfə və təbii elmlər də tədrisolunurdu. Mədrəsələrin əsas məqsədi yalnız bilik ötürmək deyil, həm də tələbələrin əxlaqi və mənəvi inkişafını təmin etmək idi.

Mavəraünnəhr bölgəsi bir sıra böyük alimlərin və filosoflarınfəaliyyət göstərdiyi məkana çevrilmişdi. Burada Həzrət Farabi, Əbu Nasr əl-Fərabi və İbn Sina kimi şəxsiyyətlər elm və fəlsəfənininkişafına mühüm töhfələr vermişlər. Alimlər arasında riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya, tarix və tibbi elmlər üzrə geniş bilikmübadiləsi aparılırdı. Onlar həmçinin İslam fəlsəfəsini, yunani vəfars ənənələrini türk dünyası ilə inteqrasiya edərək yeni biliksistemləri yaratmışlar.

Elmi mərkəzlərin inkişafı yalnız akademik fəaliyyətləməhdudlaşmamış, həm də bölgənin sosial və iqtisadi həyatına təsiretmişdir. Təhsil müəssisələri və kitabxanalar şəhərlərdə mədənihəyatın mərkəzinə çevrilmiş, ticarət, sənət və memarlıqla bağlıbiliklərin yayılmasına şərait yaratmışdır. Alimlərin yetişməsi vəelmi araşdırmaların geniş yayılması nəticəsində Mavəraünnəhrbölgəsi İslam dünyasında “elmin beşiği” kimi tanınmışdır.

Mavəraünnəhr bölgəsində elmi mərkəzlərin inkişafı türk-islamsivilizasiyasının intibah dövrünü formalaşdırmışdır. Buradakımədrəsələr, alimlər və kitabxanalar elm və təhsilin yayılması üçüngeniş imkanlar yaratmış, həm dini, həm də dünyəvi biliklərinmərkəzləşməsinə səbəb olmuşdur. Bu inkişaf nəticəsində bölgəyalnız Orta Asiyada deyil, bütün İslam dünyasında elmin vəmədəniyyətin əsas dayaqlarından birinə çevrilmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının SEVGİ MƏKTUBLARINDA bu dəfə Arzu Murad və onun məktubudur. Buyurun.

 Bayaq qoxun anidən burnuma gəldi və xəfif yel kimi ötüb keçdi. O qoxunu yenidən duya bilməkçün bütün evi dolaşdım. Yenə yaxaladım və itirməyim deyə, ciyərlərimin dibinə qədər çəkdim. Bu nə ilkdir, nə son. Evimin hər yeri demirəm, bu küçənin hər tini, insanların hamısı sən qoxuyur. Hansı birini deyim, sənin ətrindir deyib küçələri veyillənməyimi, yuxuda sayıqlamalarımımı, səninçün darıxmaqlarımımı, səhərin açılmasını gözləyib sənə tələsməyimimi?

Mən səndən başqa bir şey düşünə bilmirəm. Beynim yalnızca sənlə məşğuldur. Saatlarım sənə işləyir. Səni görməyəndə darıxmağım bir dərddir, sənin yanında olub ayrılmağımızı düşünməyim bir ayrı dərd. Bəlkə, sənə tanış hisslərdir, bəlkə də, tamamilə yaddır, amma məni anladığını bilirəm. Həyatımın altını üstünə çevirmisən və tərs kimi mən də bu halımdan məmnunam. Başımın bəlasısan, amma insan bəlanı bu qədər sevərmi?

Varlıq içində bir yoxluğam. Özümü anlaya bilmirəm. İdarəetməni itirmək budu, yəqin. Mən hər yerdə sənləyəm. Ən doğmalarımın içində belə özümü qəriblikdəki kimi hiss edirəm. Əsl bəlasan, bir insanın başına gələ biləcək ən böyük bəla. Amma o qədər doyumsuz, o qədər içdənsən ki, yanından ayrılmaq zillətə dönür. İnsan öz evinə getmək istəməzmi? İnsan ancaq sabahlarla necə yaşaya bilər?

Gecə olanda yanaqlarım dodaqlarını axtarır, sonra tapır, sonra ovcuma alıram dodaqlarını, sonra nəfəsinin dəydiyi boynum yanır, daha sonra çiynimdə başını hiss edirəm, əllərinin məni köksünə sıxdığını duyuram. Sonra tez özümü yuxuya verməyə çalışıram ki... Bəlkə, keçə... "Bəlkə" keçir, amma sən keçmirsən.

Gözlərinə qərq olmuşam. Bilmirəm haranın daşını salım başıma. Darıxmaq hisslərin ən şərəfsizi və də ən xainidir. İnsanı öz halından çıxarıb vəhşi bir məxluqa çevirir. Sənlə tez-tez dalaşmağımın səbəbi də elə budur. Sən gəlirsən, üzüm gülür, sən gedirsən, həyat qaralır, boğazım quruyur, havam çatmır. Vəhşiləşməyə başlayıram və tənələr yağdırıram. Kobudluğun biri bir qəpikdən dolur dilimə. Qüsuruma baxma, lütfən, mənim də sevmə şəklim belədir. Sən heç sevdiyin biri gedir deyə, uşaq kimi ağlamağın nə olduğunu bilirsən? Məndən kimə getdi deyə, nigaranlıqdan zəncir çeynəyirsən? Yemək yedi, ya hələ də acdır deyə, bir narahatlıq dolurmu içinə?

"Bir gün məndən getmək istəsən, səni tutmayacam, saxlamağa çalışmayacam" demişdim. Doğrudan, saxlamayacam, amma özümü necə saxlayacam, onu bilmirəm. Əvvəlki kimi deyiləm. Kimsəyə qızına bilmirəm. Bu əsərin müəllifi sənsən, qürur duy. Çıxılmazda qalmaqdır bu. Çarəsizlik qədər ağrılıdır və sənin qədər sevimlidir.

Mənimçün narahat olma. Bu şikayətlərimi və sözlərimi çox da ciddiyə alma. Bu da keçəcək, əlbəttə. Məni ağrıdan odur ki, hər şey keçir, amma sən keçmirsən. Məndə qalırsan, mənlə birgə dolaşırsan. Özümü aldatmağa çalışıram ki, bu yaşadıqlarım ilk deyil, son da olmayacaq, lakin boş fikirlərdir, özüm də bilirəm.

Məni belə vuran olmamışdı. Ürəyimin tən ortasından dəqiq nişan aldın. Ancaq keçəcək, yox, vallah, doğrudan, keçəcək. Aramızda olan illərə xatir keçəcək. Elə sən də keçəcəksən, keçməyə məcbursan. Amma keç...mə... mən dözərəm hamısına, yanımda qal. Nə qədər qala bilirsən, o qədər qal, yetər ki, qal...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

– Ay nənə, bir nağıl de!

– Ömrüm-günüm, yat daha, 

Hamısını indi desəm, 

nağıl qalmaz sabaha.

– Can nənə, de birini də.

– Ağrın alım, sözə bax. 

Evimizdə səndən savay, 

gör heç varmı bir oyaq?

Gecə keçib, ev soyuyub, 

hənir gəlmir ocaqdan;

Taxt üstündə məstan pişik, 

odur yatıb bayaqdan. 

Ört üstünü, dərdin mənə, 

bax, eşikdə yel əsir...

Bir gizilti duyur uşaq 

vücudunda bu ara,

Həsrət qonan gözlərini 

zilləyərək divara,

Çarpayının baş ucunda 

öz əliylə asdığı

Şəklə baxır, fikrə gedir, 

qucaqlayıb yastığı

– Bəs ay nənə, atam indi 

haradadır, görəsən?!

– Bıy, başıma nələr, oğul, 

yatmayıbsan hələ sən?!

– Axı, nənə, heç demirsən sən

 atam haçan gələcək,

İndi onu səngərdə bəs 

üşütmürmü qar, külək?

Şair Əhməd Cəmil 1913-cü il oktyabrın 20-də İrəvan quberniyasının İrəvan şəhərində kustar sənətkar ailəsində doğulub. Dörd yaşında ikən atasını itirib, anasının himayəsi altında boya-başa çatıb. İbtidai və orta təhsili Gəncə şəhər məktəblərində alıb.

Orta məktəbin yeddinci sinfində oxuyarkən "Gözəl Qafqaz" adlı ilk şeiri 1928-ci ildə "Qızıl Gəncə" jurnalında dərc olunub. Azərbaycan Proletar Yazıçıları Cəmiyyətinin Gəncə bölməsində fəal iştirak edib. Onun şeirləri "Qızıl Gəncə", "Dağıstan füqərası", "Gənc bolşevik", "Hücum", "İnqilab və mədəniyyət" qəzet və jurnallarında vaxtaşırı dərc olunub. Sonra Bakıda Ali pedaqoji institutun ədəbiyyat fakültəsində təhsilini davam etdirib 

 Şəmkir rayonunun Zəyəm kəndində, sonra Gəncədə orta və ali məktəb müəllimi, metodist olub. 1940-cı ilin sentyabr ayından Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqında şeir bölməsində məsləhətçi, "Ədəbiyyat qəzeti"ndə ədəbi işçi, məsul katib işləmiş, sonra ittifaqın məsul katibi seçilib.

İkinci Dünya müharibəsi illərində Şimali Qafqaz, Krım cəbhə qəzetləri ("Döyüş zərbəsi", "Hücum", "Vətən uğrunda irəli") redaksiyalarında çalışıb. Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin məsul katibi, həm də idarə heyətinin üzvü seçilib. Uzun müddət "Ədəbiyyat qəzeti", "Azərbaycan" və "Ulduz" jurnalları redaksiya heyətinin üzvü olub 

1948-ci ilin oktyabrınadək səhhəti üzündən işləməyib.  Sonra 1948-ci ilin oktyabrında Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqında idarə heyətinin məsul katibi seçilib. 1950-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında məsləhətçi, 1951-ci ildə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə müvəqqəti redaktor işləyib. Azərnəşrdə baş redaktor, redaktor, Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyində məsləhətçi, "Azərbaycan" jurnalının redaktoru, Azərnəşrin baş redaktor, Gənclik nəşriyyatında redaktor, "Ulduz" jurnalında baş redaktor işləyib.

Rus, gürcü, Ukrayna, erməni, özbək, belorus, tacik və s. dillərdən Azərbaycan dilinə tərcümələr edib. Xidmətlərinə görə iki dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni, Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanı və medallarla təltif olunub.

Tərcümələri

1. S.V.Mixalkov. V.İ.Lenin muzeyində

2. Lenin və Stalin haqqında

3. M.Y.Lermontov. Borodino

4. A.Tvardovski. Lenin və peçqayıran

5. S.M.Marşak. Naməlum qəhrəman haqqında hekayə

6. M.Mirşəkər. Mahtab

Əsərləri 

1. Yadigar

2. Əsgər qardaşıma

3. Can nənə, bir nağıl de

4. Böyük qardaşımız

5. Şeirlər

6. Təməl daşları

7. Qələbə yolları

8. Şeirlər

9. Mənim azad torpağım

10. Əhməd Cəmil

11. Bahar şəfəqləri

12. Seçilmiş əsərləri

Mükafatları

- Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı 

1977-ci il sentyabrın 24-də Bakıda vəfat edib. Bakı şəhərinin Yasamal rayonunda adına küçə var.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyqt və incəsənət”

(20.10.2025

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onun səsi o qədər gözəldir, vəsf etdib qurtarmaq olmur. Bulaq kimi saf, duru səsi var. Təsadüfi deyil ki, musiqi tariximizdə özünə əbədi yer edibdir.

Azərbaycan SSR xalq artisti Şövkət Ələkbərova 1922-ci il oktyabrın 20-də Bakıda anadan olub. Onun anası qızlardan ibarət orkestrdə tar çalırdı və qızını tez-tez məşqlərə aparırdı. Atası xalq musiqimizi, muğam və aşıq musiqisini sevən bir adam olub. Şövkət Ələkbərovada kiçik yaşlarından musiqiyə böyük maraq yaranıb. Məhz bu maraq 12 yaşında onu musiqi məktəbinin kamança sinfinə gətirib. Tezliklə onların evində tar, kamança və qardaşının ifasında zərb alətindən ibarət xalq üçlüyü yaranır. 

Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbində Hüseynqulu Sarabskinin sinfini bitirdiktən sonra səhnə yaradıcılığına başlayıb. 1938–1945-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının solisti olub. 1945-ci ildən etibarən Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti işləyib. Şövkət Ələkbərovanın ifaçılığı üçün yüksək vokal mədəniyyəti, emosionallıq və lirizm, muğam yaradıcılığı üçün isə məharətli improvizasiya bacarığı səciyyəvi idi.

1937-ci ildə bədii özfəaliyyət kollektivlərinin müsabiqəsində iştirak edib və öz çıxışı ilə Üzeyir Hacıbəyov, Səid Rüstəmov, Bülbül kimi sənətkarların diqqətini cəlb edib. Opera Teatrında keçirilən yekun konsertdə Şövkət Ələkbərova "Qarabağ şikəstəsi"ni oxuyub və Fatma Mehrəliyeva və Gülağa Məmmədovla birlikdə ilk üçlüyə daxil olub. Bu müsabiqə Şövkət Ələkbərovanın peşəkar musiqi sənətinə gəlişinin əsasını qoyub. 1945-ci ildən Filarmoniyanın solisti kimi işə başlayan Şövkət Ələkbərovanın ifasında səslənən xalq mahnıları, muğamlar, bəstəkar mahnıları Azərbaycanda çox böyük məşhurluq qazanır.

"Görüş", "Bəxtiyar", "Onu bağışlamaq olarmı?" filmlərinə Tofiq Quliyevin yazdığı mahnılar Şövkət xanımın ifasında xalqımızın dilinin əzbəri olub. Üzeyir Hacıbəylinin "O olmasın, bu olsun" filmində Sənəm rolunun musiqi partiyalarını məhz Şövkət Ələkbərova ifa edib. Müğənninin bəstəkar Cahangir Cahangirovun "Füzuli" kantatasının II hissəsində oxuduğu "Məni candan usandırdı" romans xarakterli musiqi parçası xalqın ürəyinə yol tapıb. Emin Sabitoğlunun "Şirin dil" mahnısı Şövkət Ələkbərovanın repertuarında xüsusi yer tuturdu. Mahnının sözləri Kərkük bayatıları-ndan götürülüb. SSRİ-nin bir çox şəhərlərində, Fransa, İsveçrə, Şri-Lanka, Əfqanıstan, Hindistan, Misir, Əlcəzair, İran, Türkiyə, Polşa və digər xarici ölkələrdə uğurla çıxış edən Şövkət Ələkbərovanın repertuarına Segah, Qatar, Şahnaz kimi muğamlar, Azərbaycan bəstəkərlarının və Orta Şərq xalqlarının mahnıları daxil idi.

Təltif və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

Repertuarı

- Axşam (Qaş qaralır)

- Ayrılıq

- Aldatmayaq bir-birimizi

- Ay Qız

- Ağlaya-ağlaya

- Bir könül sındırmışam

- Bakı

- Dərələr

- Gəl səhərim

- Gedək üzü küləyə

- Oxu gözəl

- Neylərəm (İmaməddin Nəsimi / Süleyman Ələsgərov)

Filmoqrafiya

- İştirak etdiyi filmlər

1. Doğma xalqıma 

2. Payız konserti 

3. Oxuyur Şövkət Ələkbərova 

4. Azərbaycan elləri 

5. Səs 

Mahnı ifa etdiyi filmlər

- Görüş 

- Mahnı belə yaranır 

- Qızmar günəş altında 

- Kölgələr sürünür 

- Ögey ana 

- Aygün 

Unudulmaz müğənni 7 fevral 1993-cu ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.10.2025)