Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Türkiyənin Gelibolu yarımadasının cənub qurtaracağında çox maraqlı bir abidə var. Onun postamentində yazılmışdır: “Mehmetçiyə hörmət abidəsi”. ( Mehmet türk ordusunun sıravi əsgərlərinə verilən addır). Bu heykəltəraşlıq kompozisiyası Birinci Dünya Müharibəsinin qanlı hadisələrinə həsr olunub və ingilis əsgərlərinin geyimində olan bir yaralı şəxsi ehtiyatla aparan türk əsgərini təsvir edir.

 

Bu abidə  türk heykəltəraşı Tankut Ektemin 1997-ci ildə Eceabat şəhəri yaxınlığında qızğın döyüşlərin getdiyi yerdə ucaldılmış və Çanaqqala döyüşünün maraqlı epizodlarından birinə həsr olunub.

Həmin döyüş zamanı ingilislərə dəstək verən Avstraliya və Yeni Zelandiya ordu korpusu  var qüvvələri ilə  vuruşaraq, türk ordusunu  Çanaqqala boğazına sıxmağa çalışırdı. Hücumlar bir-birinin ardınca davam edirdi, türklər isə son gücləri ilə müdafiə olunurdular.

Növbəti uğursuz hücumdan sonra hər iki tərəf yenidən  döyüşə hazırlaşmaq üçün sakitləşir. Səngərlərdən ancaq nadir, təsadüfi atışların səsi  gəlirdi. Bu vaxt neytral zonada bir yaralı avstraliyalı zabit qalmışdı. O, inildəyib yoldaşlarını çağırdı, amma nahaq yerə: avstraliyalı əsgərlərdən heç biri həyatını  riskə ataraq  ona yaxınlaşmaq və düşmənin asan hədəfinə çevrilmək istəmirdi...

 

Gerisi isə bir türk insanının döyüşdə necə sərt olsa da insanlıqda necə ali olmasına işarədir:

...Bu zaman  türk qoşunları atəşi dayandırır və səngərdən köynəyini ağ bayraq edərək qaldıran bir türk əsgəri qalxır. Hər iki tərəfin sükutla izlədiyi bu mənzərədə, türk əsgəri  yaralıya yaxınlaşır, ehtiyatla onu qaldırır və düşmən səngərlərinə tərəf apararq, yaralını onlara təhvil verir. Sonra isə yenidən öz səngərinə qayıdır. Məhz bu hadisə türk və avstraliyalı döyüşçülərin münasibətlərində dönüş nöqtəsi olur.  Türk əsgərinin bu alicənablıq hərəkətdən sonra hər iki tərəfin əsgərləri vaxtaşırı səngərlərdən bir-birlərinə zarafatlaşmağa və siqaretlər atmağa, həmçinin yaralı və ölülərini  atəş zonasından çıxarmaq mümkün olsun deyə, atəşkəs  təşkil etməyə başladılar.

 Rəsmi versiyaya görə, sıravi bir türk  əsgəri tərəfindən, ona düşmən olan  yaralı avstraliyalı zabitin xilas etməsi  Türkiyədə Çanaqqala döyüşünün bütün iştirakçılarına hörmətlə yanaşma ənənəsi doğurdu. Həqiqətən də bu abidə yaradılandan bəri bir dənə də olsun vandalizm hadisəsi qeydə alınmamışdır. Əsgərlərinin xatirəsini ehtiramla yad etməyə gələn türklər öz soydaşlarının məzarlarına, eləcə də ingilis, fransız, avstraliyalı və yeni zelandiyalıların da dəfn edildiyi  məzarlara eyni qayğı ilə yanaşırlar.

Qeyd edək ki, türklərin özlərinin Çanaqqala döyüşü adlandırdıqları və Gelibolu döyüşü kimi tarixə düşən genişmiqyaslı hərbi əməliyyat 1915-ci ilin fevralında başlayıb və bir ilə yaxın davam edib. Antanta ölkələri Çanaqqala boğazını ələ keçirməli idilər və İstanbulu almağı planlaşdırırdılar. Əməliyyatın əsas məqsədi Türkiyəni müharibədən çıxarmaq və Türkiyə boğazlarından Rusiyaya dəniz yolu açmaq idi. Çanakkala döyüşü Birinci Dünya Müharibəsinin ən amansız və qanlı döyüşlərindən biri oldu. Bu döyüşlərdə müttəfiq ordusunun (yəni ingilislər, fransızlar, avstraliyalılar və yeni zelandiyalılar) ümumi itkiləri 302 000 nəfər təşkil etdi. Osmanlı İmperiyası bir qədər az – 250 000 əsgər itirdi. 

Antantanın Çanaqqala əməliyyatı fəlakətli uğursuzluğa düçar oldu. Böyük Britaniya Admirallığının Birinci Lordu Uinston Çörçill isə əməliyyatın təşəbbüskarı kimi istefa verməyə məcbur oldu.

Çanaqqala döyüşünün türk xalqının tarixi yaddaşında həm də ona görə xüsusi əhəmiyyəti var ki, Çanaqqalanın müdafiəsinin təşkilatçılarından biri Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu və prezidenti  Atatürk Mustafa Kamal idi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, sizlərə Sevinc Yunuslunun şeirləri təqdim ediləcək.

 

 

***

 

Çiçək kimi gülər üzün

axşam düşüb, şehlənib.

Hara gedirsən beləcə

boynubükük, ehlənib.

Sənin çəkdiyin ağrılar

milyon ildir köhnəlib.

Dərd nədir, qurban olduğum?..

Dərd adamı güldürər...

 

Səfi pozulmaz durnamın,

bir naşı daş atmasa.

Bircə düşman qalib gələr,

dost bizi quşatmasa.

Tanrı bizi bu dünyaya

Gətirib  yaşatmasa,

uzaqbaşı neyləyəcək?..

Günbəgün süründürər...

 

Bu yel ki var boş başımda,

qəm eləmə, keçəcək.

Bir qız var bulaq başında

əlində cam, içəcək.

Min cəfaya dözən könlüm

bax buna da dözəcək!

Məni heç nə öldürəmməz,

yalanların öldürər!..

 

 

***

 

Görən xatırlayırsan adın dilində olanı?

Gecə-gündüz sənə görə gözü boşalıb-dolanı...

Məktublarım saralıbmı

kitabında saxladığın?..

Saçın cibimdədir hələ

qoxlayıb ağladığım...

 

Sən gedəli Bakının buludları qaralıb,

Sahilə qalxan yolun səkiləri daralıb...

Həzin laylalı Xəzər

ləpələr şəhəridi,

Mənimçün hər yer sənsiz

təpələr şəhəridi...

 

Nə söyüd var, nə vələs, yoxdu həmin park yeri,

bütün xatirəmizi söküb Bakının meri...

Sənin iş yerinin də

binası özəlləşib.

Üzülmədim…bir az da

xatirən gözəlləşib...

 

Eh nə isə... eh nə isə, bir az özündən danış,

Necə oldu ağ saçın əlimlə oldu tanış?..

Boyuna dolandığım, gördüyüm kimisənmi?..

Elə həmin dərdindən öldüyüm kimisənmi?..

Elə darıxmışam ki...

Neynirsən, nə edirsən?..

Orda sənə kim deyir

“Oyan, işə gedirsən?..”

 

 

***

 

Həyatın bir anı ağ, bir anı qaranlıqdır,

Hansı gülü qoxlasan, bir az məni taparsan.

Bir də könlümü qırma, bir an çəkər getməyim –

Çox oduma güvənmə, soyuyaram, yanarsan!

 

Göz yaşını mənimtək kim silə, kim anlaya?

Kim bu yolu mənimtək başlaya, ya sonlaya.

Mənim nə günahım var, gətiribdir dünyaya –

O dünyada görüşsəz, anamı danlayarsan...

 

Bilirsən, adı eşqdir göydə bütün dinlərin.

Bu eşq ki var, bax bu eşq, bu eşq mində birlərin!

Bu eşq ilə bircə mən sahibiyəm yerlərin –

Səni mən yaradaram, Allahı da danarsan...

 

 

*** 

 

Səhra istidi, çöl isti,

Sapsarı bir qum üşüyür...

Ovuclarımda tər isti,

Bəs niyə ruhum üşüyür?..

 

Dirilə billəm səsindən,

Gəl də çıxart qəfəsimdən...

Balıqların nəfəsindən

Tor udum-udum üşüyür...

 

Ay gecəyə qarışammır...

Çay da bəndini aşammır.

Geri gəl... sənsiz yaşanmır,

Bütün umudum üşüyür...

 

 

***

 

Nə doldurar bir otaqlıq boşluğu?

Heç bir alov yandırammaz könlümü.

Kədər olur hər sevginin sonluğu,

Nə desələr, inandırmaz könlümü.

 

Göz yaşına yanaqlarım sarıldı,

Əllərinə çiçək verib yolladım.

Dedim, küsmə, ayrılıq var həyatda,

Yenə sənə ürək verib, yolladım.

 

Bu sevgidən çevirmədim üzümü,

Qırıldığım, incidiyim an oldu...

Məni atıb bildiyini tutanda

Qürurumun üstü-başı qan oldu.

 

Nə eylədin, düz elədin, əzizim.

Sevgimizi can evindən oxladın.

Məndən sənə zərər gəlməz, bilirsən,

Daş səbrimi milyon dəfə yoxladın...

 

Nə sevdaysa, can çəkişdim önündə,

Zülüm idi bir yalanın on dəfə.

İndi mənə bağışlamı deyirsən?

Bağışladım... Ölmək üçün son dəfə...

 

 

***

 

Buludu bir az da sıxsan,

Gözündən yağış çıxacaq.

Bu dəfə vida yerinə

Dilimdən alqış çıxacaq.

 

Verdim könlümü əlimlə.

Dedim, oynama külümlə.

Bir gün çəkdiyim zülümlər

Sənə də tanış çıxacaq.

 

Bir dəli eşqsə ümidin,

Mən getsəm, itsə ümidin...

Bir zaman bitsə ümidin,

Yuxunu danış, çıxacaq.

 

Bu eşq deyil əcəl-əcəl...

Canımda qoymadı əsər...

Sənə olan sevgilərin

altından yarış çıxacaq...

 

Dünyanı tutan canım da

Doymadı eşqin tamından.

Sonumuz Cəmşid camından

Torpaq... bir qarış çıxacaq...

 

 

***

 

Sənin gözlərinə yuxu gedəndə

Başının üstündə oyaq olacam.

Nəyi atırsan-at onları atma,

Sənə məktublarım dayaq olacaq,

götür və qoxla...

 

Ta fəth edən olmaz könül adanı.

Alan olmayanda dərdi-qadanı.

Bağrının başında mənim məqamım

Bir ağrı, bir boşluq, oyuq olacaq,

əlinlə saxla...

 

Dadı olmayacaq yağın, balın da,

Qardaş da, bacı da eh, öz halında.

Ən məsud, ən kövrək, isti anında

Yatağın bir anlıq soyuq olacaq,

doyunca ağla...

 

Yandırdın bağrını, közün öldürdün,

İçində sevdalı sözü öldürdün.

Yunuslu Sevinci özün öldürdün,

Etməsən, el-aləm duyuq olacaq,

gözünü bağla!

 

 

***

 

Ürəyimin divarları döyülür

Sinəm üstən qoşa çəkir ağrı dağ.

Biz tərəfdə qar ələnib Aveyə

Siz tərəfdə dumanlanıb Ağrıdağ..

 

Varılmayan səhralara qol açdım,

Yollarında ayağıma qan açdım.

Pənah dedim, Tanrı dedim, əl açdım,

Min ümiddən bircə qaldı ağrı sağ...

 

Bax, quzular yal-yamaca daraşıb,

Saçlarımdı qollarına dolaşıb…

Ayrılmırıq, milyon kərə dalaşıb

Daha niyə biz bu eşqi ağrıdaq?

 

Yıxar səddi Arazla Kür birləşər,

Qarı bitər, qışı bitər güneyin...

Gəl barışaq, günəşlənib Ağrıdağ,

Ətəkləri çiçəklənib Aveyin...

 

 

***

 

Gözlərimə yuxu getdi bir anlıq,

Ağlı çaşdı divardakı saatın.

Elə gözəl açıldı ki üzünə –

Əllərini əzbərləyibmiş qapım...

 

Elə gəldin, elə bil ki başıma

Min ildir ki oyun açan deyilsən.

Elə bil ki yastığımın üstünə

Çiçəkləri qoyub qaçan deyilsən...

 

Elə qorxdum, nəfəsini saçımda

Tanımadım, nəfəsimə hopmadı.

Sonra divlər atdı məni dənizə,

Ancaq əlin əllərimdən qopmadı...

 

Yuxumda da əllərimlə yol açıb

Yekəxana mən deyirdim “get”ləri.

Addımbaşı sən önünə yal atıb,

Üstümüzə hürdürürdün itləri.

 

Yuxumda da zəng gəlmişdi uzaqdan,

Dalaşırdıq, sən kimisə öpmüsən!..

Ayıldım ki, çay soyuyub, film bitib,

Qollarımda yuxuyaca getmisən...

 

Həmin gecə səhərədək dünya da

Çıxacaqdı ətrafından oxunun.

Ağlı çaşdı divardakı saatın –

Atasına lənət belə yuxunun...

 

 

***

 

Gəl qapını bağlayaq

Arxada qalsın hamı..

Gəl unudaq halalı,

Gəl unudaq haramı...

 

Bircə-bircə oxuyum

Çoxluğunun şeirini...

Mənimtək kim söyləyər

Yoxluğunun şeirini?..

 

Sərxoş deyək sağlığı,

Xoşdur ruhun dağnığı.

Gəl qaraldaq ağlığı,

Gəl ağardaq qaranı...

 

Bir sən, bir mən, bir ağ at,

Bəsdir burdan qaçmağa...

Əllərindən tutmağa,

Buludlarda uçmağa...

 

Ocaq haqqı, köz haqqı,

Çəmən, çiçək, düz haqqı...

Ağrı haqqı, söz haqqı –

Sən sararsan yaramı…

 

Nə olsun ki, tufanda,

Nə olsun, tələdəsən...

Sən məni təslim edən

Yeganə qələbəsən…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Söhbətimə iki yunan sözünün birləşməsindən meydana gələn “filosofiya” kəlməsinin açıqlaması ilə başlamaq istəyirəm. "Filo" və "sofiya" yunan sözləridir. "Sofiya" hikmət, "filo" isə sevmək deməkdir."Filosofiya"- yəni "hikməti sevmək" mənasını verir. Dilimizdə işlədilən "fəlsəfə" ifadəsini isə ilk dəfə orta əsr şərq alimləri bu iki yunan sözünü ərəb dilinə uyğunlaşdırıb deyiblər. Və dünyada ilk dəfə Pifaqor özünü "filosof" adlandırıb. O deyib ki: “Bilirəm ki, hikmət yalnız Allaha məxsusdur, məndə ola bilməz. Mən ancaq hikməti sevə bilərəm..."

Bəli, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı filosofdur...

 

Müsahibələrin birində deyir ki:- “Bizə normalda Qərbi örnək göstərirlər, amma mən insanilik baxımından Qərbdən çox da geri olduğumuzu görmürəm. Doğrudur, institutut olaraq bəzi geriliklərimiz var. Məsələn, iqtisadi, hüquqi infrastrukturumuz və s..Lakin insani perspektivdə xalqımızın böyük bir problemi varmı? İnsana, ağsaqqala hörməti azalıbmı? Qonaqpərvərliyi azalıbmı? Odur ki, bu baxımdan böyük bir problem görmürəm. Məsələ burasındadır ki, hər cəmiyyət daima bir dilemma içərisində olur. ABŞ cəmiyyəti də, Rusiya, Fransa, Hindistan cəmiyyəti də. Bəziləri deyir ki, insan daima uçurumda yaşayır. İnsan mütləq özünü formalaşdırmalıdır, o ruhani inkişafını təmin etməlidir...”

O, 1968-ci ildə Quba rayonunda dünyaya göz açıb. Orta təhsilini Sumqayıtdakı 21 nömrəli məktəbdə alıb. Sonra indiki Sumqayıt Dövlət Universitetində ali təhsilə yiyələnib. 1995-2000-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin fəlsəfə kafedrasında dissertant olub və 2001-ci ildə "Ekoloji problem və mənəvi imperativ" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək fəlsəfə üzrə doktor alimlik dərəcəsinə yüksəlib. Hazırda AMEA-nın Fəlsəfə İnsitutunun böyük elmi işçidir...

“Biz Şərqlə Qərbin kəsişməsində yaşayırıq. Ədəbi baxımdan elə də böyük əsər saymasam da, "Əli və Nino"  bu mövzuda bir marker oldu. Orada Şərqli oğlan Əlinin Qərb dəyərləri ilə yaşaması və hisslərinin parçalanması əks olunub. Bizim təməlimiz şərqlidir, ruhanidir. Ağlımız və tərbiyəmiz isə qərbli. Bu ziddiyyəti azərbaycanlı olaraq həmişə hiss edirik. Ailə dəyərlərimiz şərqlidir, amma eyni dərəcədə də qərbləşmiş bir ekzistensiyada yaşayırıq. Ona görə də, qəlbimizdə bunun acıları var. Bəli,mən düşünürəm ki, biz tamamilə şərqliyik. Sadəcə elə bir yerdəyik ki, Qərbin də təsirini hiss edirik. Ailəyə, həyata, sənətə yanaşmamız şərqlidir.Tərbiyəmiz isə qismən qərblidir. Məktəbə gedirik, bizi bu cür öyrədirlər. Oxuduğumuz kitablar da təsir edib. Yüz illərlə rusların istilasında olmuşuq. Ruslar ta Pyotrun vaxtından qərar veriblər ki, biz qərbli olmalıyıq, amma Qərb onları sevmir. Çünki onlarda bir Şərq görür, etibar etmir.”- söyləyir.

O, həmçinin müxtəlif vaxtlarda bir sıra elm ocaqlarında fəlsəfə, mifologiya, mədəniyyətşünaslıq fənnlərindəntələbələ mühazirələr oxuyub, pedaqoji fəaliyyət göstərib. 1 monoqrafiya və 40-a yaxın elmi-fəlsəfi məqalənin müəllifidir. Fəlsəfi ədəbiyyatdan bir sıra tərcümələr edib...

Deyir ki:- “Əslində, Şərq bu dəqiqə özünə xəyanət etmiş bir durumdadır. Yaponiyaya qədər hamısı. Üst, səthi səviyyədə Şərq yoxdur. Onu inandırıblar ki, sən Qərb olsan, daha yaxşı olar və Şərq başını itirib. Daha dərin qatlarda, məsələn, sufi xanəgahlarında, balaca icmalarda, qəzəl məclislərində Şərq yaşayır. Bu da insanın ruhani inkişafına olan sonsuz maraqdan irəli gəlir. Qərb isə bizə dünyanın texniki baxımından inkişafına sonsuz maraq aşılayır. Hər il yeni "İphone"nin çıxmasını gözləyən insanlar var. Fikirləşirlər ki, görəsən, İlon Mask neynəyəcək? İlon Mask Qərbin peyğəmbəridir. Ondan əvvəl Stiv Cobs idi, daha əvvəl Bill Qeyts. Onlar xilası bu adamlardan gözləyirlər. İlon Mask ona görə gəlib Trampın komandasında yer aldı. Elə bir mühit yaradıblar ki, bu mühit İlon Mask kimi adamları zəruri edir. Onlar əsas hədəf bunu qoyurlar ki, texnikanı inkişaf elətdirsinlər. Yeni elektrik maşınları, silahlar yaransın. Camaat buna "bəh-bəh" deyir. Amma şərqlilər üç-üç, beş-beş oturub yeni yaranmış çipə, süni intellektin bacarıqlarına yox, muğama qulaq asırlar və insanın kamilləşməsinə heyrət edirlər. Şərqlilər insan daxilinin dərinliklərinə enib ondan zövq alarlar. Qərblilər isə başqa perespektivdə özlərini axtarırlar...”

Müsbət enerjisi, intellektual olması ilə tanınır. Öz biliyi, məntiqi ilə ətrafdakı insanlara təsir etməyi bacarır. Daim nəyisə tədqiq etmək və öyrənmək istəyi onun zəkasını və enerjisini həmişə canlı saxlayır. Darıxdırıcı insan deyil, yaxınlarına, tanışlarına qarşı çox həssasdır...

“Nyu-Yorkda, Meksikada, ya da Fransada bəzi yerlər var ki, gecələr taksi oraya sürmək istəmir, qorxur ki, hücum edərlər. Yaxşı yaşamağa gəlincə isə, sosial rifahı yaxşı olanlar ağa sinfinə mənsub insanlardır. Onlar cəmiyyətində müəyyən bir hakimiyyət əldə edirlər və o sosial rifahı öz əllərinə keçirib çalışırlar ki, övladlarına da ötürsünlər. Əslində, bu səfalətin nişanəsidir. Məsələn, orta bir Qərb şəhərində qocalar evinin olması. Qocalar övladlarından kənarda tənha ölümə buraxılır. Ona orada yaxşı baxılsa belə, bu dəhşətdir. Amma nə qədər kasıb komada olsa belə övladlarının yanında olan ana-atanı təsəvvür edin, biri onun ayağını masaj edir, digəri su gətirir, bu cür dünyadan köçmək daha gözəldir. Bizim ağlımızı oğurlamağa çalışırlar. Nə istəsələr təlqin edirlər. Mənə görə, Şərqdə yaxşı həyat var. Qərbdə bir çox fikirləri politkorrekt saymayıb insanı susdura bilərlər. Bütün bəşər fəlsəfəsi politkorrekt deyil. İndi bunlar ütülü, "cici-bici" dünyası yaradırlar, bu da gətirib LGBT-ə çıxartdı. Açıb baxın, Şərqin kitablarında bu haqda nə yazılıb. Artıq bizə də gəlib çıxıb. Həqiqətin arxasınca gedənlər başqa tip adamlar olurlar. İndiki Qərbdə həqiqətə yer yoxdur, ütülü yalana yer var. Orada sənət də, ədəbiyyat da həqiqəti ortaya qoya bilməyəcək. Hamısı sifarişli əsərlərdir. Elə gedib "Harri Potter" kimi fantastik şeylər yazsınlar. Çoxdandır ciddi ədəbiyyat da yaratmırlar.”- söyləyir.

Onun öz xarizması var. Bu xarizma insanlarla ünsiyyətdə mistik rol oynayır. Adətən mehriban, ağıllı və gözəl nitqləri ilə diqqəti özünə çəkməyi bacarır. Bir çox insanın çıxa bilmədiyi problemlər qarşısından qısa müddətdə uğur əldə etməyin yolunu tapır. Bu da onun müsbət xüsusiyyətlərindən biridir. Zəkası ilə zaman-zaman insanları doğru yola yönəldir. Mükəmməl xarakteri və aktivliyi ilə hadisələri “flirt” etməyi çox sevir və düzgün qərar verir. O, öz işini sevərək görənlərdəndir. Çalışdığı sahədə yüksələrək özünə dividentlər qazanmağı bacarır. Pul qazanmaq əsas məqsədi olmasa da, rahat və lüks bir həyat yaşamaq, sevdiklərinin istəklərini həyata keçirmək onun üçün vacibdir...

Deyir ki:- “Şərq bütün dini təlimlərində kapitalizmi zəncirləyirdi. Kapitalizm "pul əsasdır" fikri üzərində qurulan dünyadır. Orta əsrlərdə Qərbdə belə deyildi, pul yox, şərəf əsas idi. Cəngavəlik dövrlərini, "Don Kixotu" yada salın. İslamda nə deyilir? Zənginlər kasıblarla bölüşməlidirlər. Onlara bu vəziyyəti Allah verib. Amma sən mərhəmətinlə onların vəziyyətində bir yol yaratmalısan. Mərhəmət insanı Allaha sarı yönəldir. Şərqin təlimlərində iqtisadi həyat ruhaniyyətə tabedir. Kapitalizmi Quranda Karun təmsil edir. Və o Titanik batan kimi batdı. Quran kapitalizmi heç vaxt dəyər kimi qələmə verməyib. Şərq həmişə mənəviyyatın əsas dəyər olduğu cəmiyyəti qurub. Bəlkə də, mənəviyyatın əsas dəyər olduğu cəmiyyət zahiri baxımdan o qədər də effektiv olmayacaq. Amma normal gözlə baxanda elə ən uğurlu cəmiyyət də budur...”

...Milyon illərdir ki, filosoflar dünyada HİKMƏT axtarırlar. Obrazlı desəm, bu yolda hər filosofun öz dəsti-xətti, öz fəndləri olsa da, kainat qədər yaşı olan qoca HİKMƏTin sirlərini Allahdan başqa heç kim bilmir...

Bəli, bu gün haqqında danışdığım filosof- son illər ölkəmizdə ulduz kimi parlayan və cəmiyyətdə nüfuz qazanmaqda davam edən Şükürov Müşfiq Yarəhməd oğludur. Onu daha çox filosof Müşfiq Ötgün kimi tanıyırlar. Ona Azərbaycanın Pifaqoru da demək olar...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

 

Filmi rejissor Şamil Mahmudbəyov 1978-ci ildə ekranlaşdırmışdır.  Film "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal edilmişdir.  Kinolentin qəhrəmanı burada müxtəlif adamlarla qarşılaşır. Və hər bir qarşılaşma özündə müxtəlif hadisə və dəyişiklikləri ehtiva edir.

 

Filmdə əsas rolları Emin Qafarzadə, Fikrət Məmmədov, Həsənağa Turabov, Gülşən Qurbanova, Firəngiz Şərifova, İsmayıl Osmanlı, Vidadi Əliyev və Sevil Rəsulova ifa edirlər. Lirik-psixoloji dramdakı hadisələr Abşeronun kiçik yaylaq qəsəbələrindən birində cərəyan edir.

Tahir (Emin Qafarzadə) ilə Vasif (Fikrət Məmmədov) bütün yay tətili günlərində dənizin sahilində oturub suya tilov atır və balıq tutmaqla məşğul olurlar. Vasif həm də arzu edir ki, onun birmotorlu qayığı olsun və bu qayıqla dənizdə balıq ovuna çıxsın. Elə onların evlərinin yaxınlığında qocaman bir kişi (İsmayıl Osmanlı) yaşayır. Keçmişdən, gələcəkdən maraqlı əhvalatlar danışan bu kişinin evinə Tahir də tez-tez qonaq gəlir. Elə bu zaman qəsəbədə Rəşid (Həsənağa Turabov) adında varlı bir adam peyda olur. O, alverçiliklə topladığı böyük sərvəti eninə-uzununa xərcləməyə başlayır. Qoca öləndən sonra onun da bağını öz əlinə keçirmək üçün yollar axtarır. Bütün bunlar balaca Tahiri həm təəccübləndirir, həm də narazı salır. Elə bu Rəşidin təqsiri üzündən bağ qonşusu, yazıçı Kamilin (Vidadi Əliyev) də ailəsinə nifaq düşür. Amma qəsəbədə xeyirxah adamlar da az deyil.

Balaca Tahir adamları bir-birindən seçməyə və onlara qiymət qoymağa başlayır. Elə bu metamorfoz da filmin qayəsini təşkil edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Yaşlı insanlardan soruşanda ki, 21 iyun nə günüdür, hamısı bir ağızdan cavab verir ki, müharibə başlayan gündür. 1941-ci ilin bu günündə Hitler Almaniyası SSRİ-yə hücum edibdir, Böyük Vətən Müharibəsi adlanan müharibə başlayıbdır. Amma bu gün təqvimdə bir sıra başqa hadisələr də həkk edilibdir, o cümlədən, tanınmışların doğum günləri.

 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü Qərib Mehdiyevin də bu 21 iyun günü doğum günüdür. O, 1936-cı ildə Qəbələ rayonunun Mirzəbəyli kəndində anadan olub. Kiçik yaşlarında ailəliklə Gəncə şəhərinə köçüblər. Qərib Mehdiyev burada 1955-ci ildə 3 saylı fəhlə-gənclər axşam məktəbini bitirib.

H.Zərdabi adına Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutunun ibtidai təhsil pedaqogikası və metodikası fakültəsində qiyabi oxumaqla bərabər, 1965-1971-ci illərdə 16 saylı şəhər məktəbində sinif müəllimi, günü uzadılmış qrupun rəhbəri olub. O, Gəncə rayon deputatları sovetinə seçilib. 1971-ci ildən H.Zərdabi adına Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutunda çıxan çoxtrajlı "Yüksəliş" qəzetinin redaktoru vəzifəsində işləyir.

Şair və publisist Qərib Mehdiyev yaradıcılığa 1958-ci ildən "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində dərc etdirdiyi "İşığın qəzəbi" satirik hekayəsi ilə başlayıb. İlk hekayələrini Qərib, Qərib Mehdi təxəllüsləri ilə çapa verib. O, 1983-cü ildən "Nasirin şeir boxçası" silsiləsindən şeirlər dərc etdirir. Ədibin 1989-cu ildə "Oxşarlar" pyesi Gəncə Dövlət Dram Teatrında tamaşaya qoyulub. Nasir Mehdiyevin əsərləri xarici ölkə xalqların dillərində nəşr olunmuşdur. O, 1979-cu ildən Gəncə şəhəri Alimlər Evi nəzdində olan "İlham" ədəbi birliyinə rəhbərlik edir.

Onu da qeyd edək ki, ötən əsrin 80-ci illərində onun “Səndən sonra” adlı roman və hekayələrdən ibarət kitabı xeyli populyar olub. Yazıçı içdən yazıb, insan portretlərini çox dolğun yaratmağı bacarıb.

 

Kitabları

1. İşıq

2. Yaralı mərmər

3. Ucalan dağlar

4. Rast

5. Təmiz hava

6. Səndən sonra

7. Çinar günü

8. Gəncə

9. Sözün vaxtı-vaxtın sözü

10. Gül əvəzinə söz

11. Kim yatmış, kim oyaq?

12. Bircəm mənim - Gəncəm mənim

13. Gördüyünü çağıran aşığın nağılı

 

Mükafatları

1. Əməkdar jurnalist

2. Həsən bəy Zərdabi adına mükafat

3. "Məmməd Araz" ali ədəbi mükafatı laureatı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

 

 

Sərtac Atlas,

YAP Nərimanov rayon təşkilatının məsləhətçisi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

İyun ayının 13-ündən sonra kəskinləşən İran–İsrail münaqişəsi təkcə Yaxın Şərqi deyil, beynəlxalq sistemin mərkəzi institutlarını da bir daha ciddi şəkildə sual altına qoydu. Bu böhran, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) artan təsirsizliyini və regional aktorların yeni rollar qazana biləcəyi bir geosiyasi şəraiti ortaya çıxardı.

BMT-nin Rolu: Sakit Diplomatiya, yoxsa Səmərəsiz Rəsmiyyət?

BMT Baş katibi Antonio Quterreş münaqişənin ilk günlərində tərəfləri “maksimum təmkinə” çağırdı. Ardınca toplanan Təhlükəsizlik Şurasının fövqəladə iclası isə daimi üzvlər arasında dərin fikir ayrılıqları səbəbindən heç bir məcburi qərarla nəticələnmədi. Rusiya və Çin İsrailin hərəkətlərini tənqid etsələr də, ABŞ-ın mümkün vetosu hər hansı sənədin qəbul edilməsinin qarşısını aldı. Beləliklə, Şura yalnız qınaq bəyanatları ilə kifayətləndi.

BMT-yə bağlı Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE), İranın hədəf alınmış nüvə obyektlərindəki riskləri qiymətləndirmək təşəbbüsü ilə çıxış etsə də, bu texniki xarakterli təklif siyasi təsirdən məhrum şəkildə qarşılandı. Humanitar yardım səylərinə UNHCR və OCHA kimi strukturlar cəlb olunsa da, ərazidə internetin kəsilməsi və İranın qapalı informasiya sistemi bu qurumların effektiv müdaxiləsinə imkan vermədi.
Bütün bu vəziyyət BMT-nin yalnız “de-yure” (formal-hüquqi) mövcudluğunu davam etdirən, lakin “de-fakto” (real-praktiki) təsirsiz qalan bir qurum olduğunu ortaya çıxardı. Beynəlxalq hüququn əsas prinsipləri – dövlət suverenliyi, mülki əhalinin qorunması, gücdən istifadənin məhdudlaşdırılması – sistemli şəkildə pozulur, BMT isə bu pozuntular qarşısında ya qərarsız qalır, ya da qəbul etdiyi qərarları tətbiq edə bilmir.

Yeni Aktor: Azərbaycan

BMT-nin zəifliyi, bölgədə yeni və qeyri-ənənəvi aktorların yüksəlməsi üçün fürsət pəncərəsi yaradıb. Bu kontekstdə Azərbaycan potensial vasitəçi kimi diqqət çəkir.

Birincisi, Azərbaycanın İsraillə sıx və uzunmüddətli strateji tərəfdaşlığı var. Enerji və müdafiə sahələrində qurulmuş əməkdaşlıq Bakıya Təl-Əviv qarşısında yüksək etimad qazandırmışdır.

Azərbaycan ilə İsrail arasındakı bu yaxınlıq Azərbaycanı İranın gözündə etimad əskikliyinə gətirib çıxarsa da, bu əməkdaşlıq Azərbaycanı İranın nəzdində mütləq mənada qərəzli tərəf etmir. Əksinə, Azərbaycanın İranın strateji müttəfiqləri - Çin və Rusiya ilə qurduğu balanslı münasibətlər, onu Tehran üçün nəzərə alınmalı diplomatik tərəfdaşa çevirir. Rusiya ilə 2-ci Qarabağ Müharibəsi sonrası koordinasiya və Çinlə infrastruktur layihələri Azərbaycana “birqütblü” imicdən çıxmağa kömək edir.

Bununla yanaşı, İsrailə qarşı tənqidi mövqeyi ilə tanınan Türkiyə ilə “bir millət, iki dövlət” münasibəti də Azərbaycanın müstəqil və tərəfsiz mövqe nümayiş etdirməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Bu müxtəlif əlaqələr şəbəkəsi İranın Azərbaycanı yalnız Qərb yönümlü bir aktor kimi görməsinin qarşısını alır.

Qohum Dövlət Dilemması və İranın Narahatlığı

Azərbaycanın İsrailə “İranda Azərbaycan türklərinin yaşadığı bölgələri bombalamayın” mesajı, Tehranda yalnız humanitar çağırış kimi deyil, suverenliyə müdaxilə kimi də şərh olundu. Bu reaksiya, İranın Azərbaycanla bağlı tarixi narahatlıqları fonunda formalaşır.

Beynəlxalq münasibətlərdə "kin-state" (qohum dövlət) anlayışı bu vəziyyəti izah etməkdə köməkçi ola bilər. Azərbaycan, İranda yaşayan soydaşlarına mədəni və etnik mənsubiyyət əsasında mənəvi bağlılıq hiss edir. Bu münasibət, Macarıstanın Rumıniyadakı macar azlığına, Pakistanın Hindistandakı müsəlmanlara və ya Çinin Tayvandakı çinlilərə münasibətindən fərqli deyil.
Bu yanaşma isə birbaşa müdaxilə deyil, diqqətli müşahidə və regional sabitliyə töhfə məqsədi daşıyır. Azərbaycan, münaqişənin etnik xətt üzrə alovlanmasının qarşısını almağa və savaşın lokal xarakterli qalmasına çalışır. Bu isə əslində qərəzsiz diplomatik refleksin nümunəsi kimi oxunmalıdır.

Nəticə: Vasitəçilik Gerçəkçidirmi?

Azərbaycan klassik mənada tam neytral aktor deyil. Lakin balanslı və çoxşaxəli xarici siyasəti onu həm İsrail, həm də İran üçün qəbul edilə bilən vasitəçiyə çevirə bilər. BMT-nin təsirsizliyi fonunda, Bakı texniki müzakirələr, gizli diplomatik kanallar və ilkin razılaşmalar üçün əlverişli platforma təqdim edə bilər.
Bununla belə, Azərbaycanın bu rolu uğurla yerinə yetirə bilməsi üçün həssas balans siyasəti yürütməsi zəruridir. İran ictimaiyyətindəki etimadsızlıq, İsraillə yaxınlıq və etnik məsələlərin incə idarəsi diqqətlə tənzimlənməlidir. Əks halda, vasitəçilik niyyəti Azərbaycanın regiondakı nüfuzuna zərbə vura bilər.
Nəticə etibarilə, bu gün ənənəvi böyük güclərin vasitəçilikdə uğursuz olduqları bir dönəmdə orta güclərin – xüsusilə də Azərbaycan kimi strateji mövqedə olanların – yeni rol qazanmaq şansı yaranır. Azərbaycan üçün bu, sadəcə siyasi prestij deyil, həm də regional sülhün qurulmasında qabaqcıl bir modelin yaradılması anlamına gəlir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(21.06.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Əlini bir müddətdir tanıyıram – sosial şəbəkələrdə təsadüfi tanışlığımız zamanla dostluğa çevrildi. Hazırda o, eyni zamanda növbəti çap olunacaq olan "Təlatüm" adlı kitabımın redaktorudur. Ədəbi zövqü, diqqətcilliyi və məsuliyyətli yanaşması onun bu sahədə nə qədər potensiallı biri olduğunu açıq şəkildə göstərir.

 

Xankişiyev Əli 2006-cı il aprelin 24-də anadan olub. İlk təhsilini Qaradağ rayonunda yerləşən 224 nömrəli orta məktəbdə alıb. Hazırda Tikinti və Quraşdırma İşləri üzrə Bakı Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzində "Elektrik xətlərinin quraşdırılması və təmiri üzrə mütəxəssis" ixtisası üzrə ikinci kurs tələbəsidir.

Ədəbiyyatla tanışlığı orta məktəb illərinə təsadüf edir. Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəlliminin dərslərində böyük ehtiramla, hiss və coşqu ilə söz sənətkarlarından danışması, onun ədəbi dünyaya marağını alovlandıran əsas amillərdən olub. Elə bu maraq indi də onun içində sönməyən bir alov kimi yanır və onu ədəbi mühitdə parlaq bir gələcəyə doğru aparır.

İndi isə onun şeirlərini təqdim edək:

 

 

DÜNYANIN YUXUSU

 

Başımın üstündən ulduzlar keçir,

sayrışdı, ya sayrışmadı, nə fərqi?!

Salam verdi, ya vermədi, nə fərqi?!

 

Dünya onsuz ulduzların

nəğməsiylə fırlanır,

musiqili balerina qutusutək.

Qarışıqdı, maraqlıdı

bir uşağın yuxusutək.

 

Dünya dönür, kim saxlaya bilər ki?

Tutub Yer üzünün qütblərindən

dartsan əksi yöndə — özünə sarı,

yıxılıb düşərsən kənarlarından...

 

Yer üzünü saxlamağa çalışma,

Yuxusundan oyandırma dünyanı.

                                15.06.2025

 

 

ÖZÜNDƏNRAZI

 

Şeir, bilirəm, qəlbinin

təsəllisi, aramıdır.

Çünki onu yedikcə sən

şirin dadır, şəkər dadır.

 

Dağ başına çıxmadım ki,

məni ordan yıxan olsun...

Amma məndən sonra, gərək,

o zirvəyə çıxan olsun.

 

Əgər darıxsan haçansa,

çəkinmə, gəl şeir istə.

Həm də ki, təbrik et məni,

çünki xəttim gedir daha

romantikdən realistə.

                       13.06.2025

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“Möhtəşəm yüz il” serialı tək Türkiyənin deyil, ümumən dünya serial industriyasında bir partlayış etdi, milyarda yaxın auditoriya topladı. Əlbəttə ki, Türkiyədən başqa Şərq ölkələrində və müsəlmanlar arasında – Azərbaycan, Orta Asiya dövlətləri, Ərəb dövlətləri və s. əhatə dairəsində serialın populyarlığı başa düşülən idi. Amma ki, onun, məsələn, İngiltərədə nümayişi şəxsən mənim üçün gözlənilməz idi. Demək ki, layiq imiş.

Bu serialda əməyi keçən hər kəs məşhurlaşdı, o cümlədən də indi haqqında danışacağımız Ekin Koç.

Bu gün növbəti doğum gününü qeyd edən Ekin Koç 21 iyun 1992-ci il tarixində Antalyada anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra İstanbul Bilgi Universitetində təhsilini davam etdirib. Aktyor olaraq ilk dəfə 2013-də Sana bir sırr vereceğim serialında oynayıb. 2014-cü ildə Seyfi xarakteri ilə Benim Adım Gültepe adlı serialında oynamış, həmçinin 2015-də Neslihan Atagül ilə Senden Bana Kalan kinosunda da başrol olaraq yer alıb.

Star TV-də izlənən Möhtəşəm Yüz İl -Kösəm serialında isə Sultan I. Ahmet xarakterini canlandırıb.

2018-ci ildə Farah Zeynep Abdullah la birlikdə canlandırdığı "Bizim Için Şampiyon" da Halis Karataş rolünü, 2020-ci ildə Uyanış Büyük Selcuklu dizisində Sencer bey rolunu oynayıb.

 

Filmoqrafiya

 

1. Öldürdüğün Şeyler

2. Taş, Kağıt, Makas

3. Sen İnandır

4. Kurak Günler

5. Okul Tıraşı

6. Nizami Alem

7. Üç Kuruş

8. Uyanış: Büyük Selçuklu

9. Bizim İçin Şampiyon

10. Bozkır

11. Hayat Sırları

12. 7 Yüz

13. Senden Bana Kalan

14. Ali ve Nino

15. Muhteşem Yüzyıl: Kösem Sultan

16. Sana Bir Sır Vereceğim

17. Benim Adım Gültepe.

Hazırda türk kinosu böyük yüksəlişdədir, Netflix platformasından Bozdağfilm və digər məşhur kinokompaniyalar çox böyük sifarişlər alır, filmlər çəkirlər. Təbii ki, belə münbit mühitdə Ekin Koç kimi istedadlı aktyorlar da yalnız inkişaf etməkdədirlər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Macalım olunca ya şəxsi kitabxanamda ya hər hansı bir kitabxanada, kitab mərkəzində, bu da olmasa, virtual kitab aləmində gəzişir, kitablarla dərdləşir, uğurlaşır, oxuyub-öyrənməyə çalışıram. Bu dəfə güzarım “Kitab Yurdu”na (kitapyurdu.com) düşdü. Bir də, baxam, bizim Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi (DGTYB) Gənəşinin üzvü Ruhəngiz Əliyevanın ikidilli bir kitabı da tanıdılırmış, bu, məni çox sevindirdi.

 

Ruhəngiz bu kitabı nəşr olunmuş formatda mənə ötən il bağışlamışdı, lakin doğrusu, oxumağa vaxt bula bilməmişdim.

Onun yaradıcılığı, ictimai fəaliyyəti haqqında çoxdan yazmaq istəyirdim, bir türlü alınmırdı və sonra da, özəl bir səbəbə - yubileyinə, yeni kitabına, elmi ad, dərəcə almasına və s. ertələyirdim; demək, bu günə nəsibmiş… Hələ-hələ, bu il yaşı (5 ildən bəridir, hər hansı yubiley yaşından daha cazib məzmuna dolmuş) 44 olmuşsa, yazının tam da zamanı deyilmi?..

***

Naxçıvan Muxtar Respublikasının vətəndaş cəmiyyəti institutlarında, eləcə də, elm, ədəbiyyat-mədəniyyət sferasında fəal olanlardan biri də

pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, ədəbiyyatşünas və yazıçı Ruhəngiz Əliyevadır. Onun çoxşaxəli fəaliyyəti yalnız bilik və zəhmət üzərində qurulmuş uğur hekayəsi deyil, həm də milli mənəviyyatın və intellektual kimliyin bir yeni nəsil aydınımızın timsalında (necə deyərlər) fəlsəfi təcallasıdır. Mən onu Bakıda tanımışam - “Odlar Yurdu” Universiteti nəzdində yaradıcı gənclərin ədəbi birliyi vardı - orada. “Odlar Yurdu”na, eyni adlı qəzetin baş redaktoru və Atatürk Mərkəzinin o vaxtkı şöbə müdiri (indi isə Mərkəzin müdir müavini) Osman Ənvəroğlunun dəvəti, tələbə-gənclərin istəyi ilə getmişdim - illər öncələrdi. - Ruhəngizgilin hazırladığı almanax mənim önsözümlə nəşrə hazırlandı və az sonra gün üzü gördü. Bu, gənclər üçün o vaxt fövqəladə önəmli hadisəydi. Gənclərin sevincini bölüşmək çox xoş idi; di gəl, sonra o mühit, necə oldusa, dağıldı - bəlkə də obyektiv gerçəklikdi - tələbələr universiteti bitirdi, hərəsi bir şəhərə, kəndə, nə bilim, müəssisəyə getdi; sonra evlənən kim, ailə-məişət və başqa qayğılarla uğraşan kim… deyərkən, olanlar-oldu… İl dolandı, ay ötdü, gün keçdi, saat da fırlandı və Ruhəngizlə yenidən qarşılaşdıq. - Öncə sosial şəbəkədə, sonra gerçək həyatda. İllər öncə Yusif Günaydın mənə Almas Yıldırımın “Qara kitabı”nı bağışlamışdı, mən də onu oxumaqçün Ruhəngizə vermişdim. Necə olubsa, həmin kitabı itiribmiş. Siz, Kiçik Torpağın Böyük Ürəkliliyinin bir xanıməfəndinin timsalında təcallasına baxın ki (tapılması çox çətin olsa da), o kitabın tam eynisini tapıb, ürək sözlərini yazıb mənə təqdim etdi. Tərcüməçisi olduğu başqa bir kitabı da “Qara kitab”ın üstündə gətirmişdi… Çox duyğulandım, nə gizlədim; nə gizlədim, ELÇİNin avtoqragla 2009-cu ildə mənə bağışladığı kitabı da, daha bugünlərdə - üstündən illər keçəndən sonra qaytarıldı. - Məgər onu da bir başqa gənc yazarımıza - Yeqzar Cəfəfliyə vermişəmmiş, sonra ikimiz də unutmuşuq ya necə olubsa, mən başqasında bilmişəm və budur, Yeqzar o kitabı bulub qaytarmış bulunur. Hər iki kitab vəfadarını alqışlayır, əsənliklər diləyir və yenidən söhbətimizin əsl axarına qayıdıram.

 

Kiçik Torpağın Böyük Ürəkli yeni nəsil aydınlarından olan Ruhəngiz Əliyeva maarifçi ruhun yeni dönəmin çağırışlafına biganə qalmayan xas daşıyıcılarındandır. O, bu sətirlərin müəllifi məktəbə başlayanda hələ anadan olmamışdı; bilirsiz, hər sonrakı nəsil öncəkindən bir addım qabağa getməli, daha fəal olmalı, daha üstün xidmət və töhfələri ilə ictimai fikri qidalandırmağı bacarmalı, ulusun, ölkənin xeyrinə işlərdə qabaqcıl olmalıdır. Ustad Məmməd İsmayıl demiş,

“Bir nurlu sahil var hələ sabahda,

Qaranlıq sulara yol açar avar...

Bir adam yol gedir bizdən qabaqda,

Amma bir adam da bizdən sonra var”!..

- Bizə ürəklə “Xocam” deyən, Türk dünyası ilə bağlı nələrisə bizdən öyrəndiyini hər macalda söyləyən Ruhəngiz xanıma demək istəyirəm ki, nə yaxşı bizdən qabaqda gedən, “Yaxşı ki, dünyaya cığır açan(lar) var”dı və nə yaxşı, nə yaxşı, bizdən sonrakılar içində sənin kimi istedadlı, nəcabətli, savadlı və vətəncanlı, Türk dünyası sevdalısı aydınlarımız var. Yoxsa, dünya adiləşər, anlamsızlaşar və gözümüzdən düşməzdimi?..

***

Ruhəngiz Əliyevanın elmi və ictimai fəaliyyəti ilk gündən klassik maarifçi gələnəyə əsaslanmaqla yanaşı, çağdaş dünyagörüşlə sintez olunur. Onun pedaqoji fəaliyyəti təkcə təhsil mühiti ilə sınırlanmır, həm də sosial, ruhi-mədəni aləmlərlə vəhdət təşkil edir. Məhz bu vəhdət onu maarifçiliyin çağdaş daşıyıcısına çevirir.

Ruhəngizi gəlin bir az daha yaxından tanıyaq:

O, 1981-ci ildə Naxçıvanda anadan olub. Odlar Yurdu Universitetində İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası ixtisası üzrə oxuyub. Daha sonra magistratura və doktorantura pillələrini uğurla bitirərək, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini alıb. Dissertasiyası Azərbaycan maarifçiliyinin nəhəng siması Məmməd Səid Ordubadinin tərbiyə və məktəb məsələlərinə həsr olunması onun ideya köklərinin xalq maarifinə dayandığını bir daha sübut edir. Ordubadinin maarifçilik fikirlərinə həsr etdiyi doktorluq işi bir tərəfdən tarixi-mədəni irsə sədaqət, digər tərəfdən isə tənqidi təfəkkürün örnəyidir.

 

O, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun Pedaqogika və Psixologiya kafedrasında müəllim, baş müəllim və dosent kimi fəaliyyət göstərməklə yanaşı, eyni zamanda, uluslararası elmi konfranslarda məruzələrlə çıxış edir, məqalələri dünyanın bir çox elmi jurnallarında çap olunur. Onun müəllifi olduğu monoqrafiyalar, metodik vəsaitlər, dərs proqramları və elmi məqalələr təhsil sahəsində elmi-nəzəri bazanın zənginləşməsinə töhfə verir.

Özəlliklə Ordubadi irsinin tədqiqinə və maarifçilik görüşlərinin şərhinə yönəlmiş araşdırmaları akademik çevrələr tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Dissertasiya və elmi məqalələrinin uluslararası rəqəmsal elmi bazalara daxil edilməsi (EBSCO, World Bibliographic, Elmmetric və s.) Ruhəngizin elmi yaradıcılığının Naxçıvandan ümumrespublika səviyyəsinə yüksəldiyini, buradan da, qardaş ölkələrə və digər ölkələrə yayıldığını göstərir.

Ruhəngiz Əliyeva eyni zamanda ədəbiyyatşünas və publisistdir. Onun “Poeziya, səni aparacağam”, “Səssizliyin səsi”, “Bir inci xanım” kimi kitabları, Türk dünyası qadın poeziyasını əks etdirən “Anne Şiirler Antolojisi”ndə iştirakı, eləcə də şeirlərinin yaxın-uzaq ölkələrdə yayınlanması qələm gücünü və bədii düşüncə imkanlarını göstərir.

Əsərlərində maarifçiliklə yanaşı, türkçülük, vətənpərvərlik və humanizm ideyaları ön plandadır. “Zəngəzur – Azərbaycanın tarixi torpağıdır” adlı kitabı ilə Ruhəngiz xanım yalnız elmə və ədəbiyyata deyil, milli yaddaşın dirçəlməsinə də töhfə verməkdədir.

Ruhəngiz xanım eyni zamanda Türk dünyasında akademik və ictimai inteqrasiyanın iştirakçılarındandır. Azərbaycan və Naxçıvan Yazıçılar birliklərinin, DGTYB Gənəşinin, İMZA İctimai Birliyinin üzvü, CASCFENin Türkiyə ilə əlaqələr üzrə müşaviri və UDİARD Diplomatik Araşdırmalar Akademiyasının heyət üzvüdür.

Onun ötən il Türkiyə türkcəsində və ingiliscə çıxmış bir roman kitabı da var: “Meleğin kanadında” (In The Prayer of Angel)…

Bəs “Mələyin qanadında” nələr görünür?– Xanım yazar bu adda əsərində insan və kainat arasında mənəvi körpü qurmağamı çalışıb? O, bu işdə nə dərəcədə başafılı ola bilib?

Ədəbiyyat, Ruhəngizin yaradıcılığında təkcə ifadə vasitəsi deyil, həm də fəlsəfi axtarış meydanıdır. Onun qardaş Türkiyədə çıxmış “Mələyin qanadında” əsəri bu baxımdan özəl yer tutur. Bu roman klassik süjet çərçivəsindən qırağa çıxaraq, oxucunu ilahi varlıqla insan ruhunun qarşılıqlı təsiri, mənəvi oyanış və özünüdərk sürəci üzərində düşünməyə vadar edir. Əsərin baş qəhrəmanları - Raguel, Lucifer, M14 kimi metafizik surətlər vasitəsilə müəllif Tanrı, vicdan, əxlaq və məsuliyyət anlayışlarını yeni prizmalardan təqdim edir.

Romanın dili yüksək poetik yüklə, simvolik anlamlarla zəngindir. Burada “Qanadsız Mələk” obrazı – qadın şüurunun bəzən görünməyən, lakin ilahi missiyalar daşıyan dərin qatlarını təmsil edir. Ruhəngiz Əliyeva bu əsərdə yalnız bir ədəbiyyatçı kimi deyil, həm də ruhsal araşdırmaçı kimi çıxış edir. Əsərdə yer alan “Var olmaq – düşüncənin və mərhəmətin birliyində mümkündür” tezisi müəllifin ontoloji baxışlarının özətidir.

“Mələyin qanadında” romanında yer alan qadın obrazları – Raguel və digərləri, sanki Ruhəngizin öz simasının bədii təcəssümüdür. Onlar təslim olmayan, qərar verən, düşünən, sevən, qoruyan və savaşan varlıqlardır. Bu obrazlar nəinki fantastik səhnələrin bir hissəsi, həm də çağdaş qadının iç dünyasının simvolik səsləndirilməsidir.

Əsərdə qadın ilahi planın bir parçası - təkcə bioloji yox, həm də mənəvi doğumun daşıyıcısı kimi təqdim olunur. Bu ideya, çağdaş dünyada qadın obrazının fəlsəfi və estetik baxımdan yenidən qurulmasına yönəlmiş sanballı çağırış sayıla bilər.

İndi isə sözümüzü Mələk qanadlarından yenidən Yer üzünə gətirərək, ədəbiyyatdan diplomatik təmaslara - Ruhəngiz Əliyevanın çoxşaxəli ictimai missiyasına keçid edək.

Ruhəngiz yalnız Azərbaycan içində deyil, uluslararası miqyasda da çıxışlar edir. Onun müxtəlif türlü yazıları qardaş Türkiyə və Qazaxıstanda, habelə İspaniya, Almaniya, Ukrayna, Polşa və b. ölkələrdə yayımlanıb. O, müxtəlif uluslararası tədbirlərdə, konfrans və layihələrdə uğurlu iştirakı ilə Türk dünyasında ədəbi və akademik bağların qurulmasına özünəməxsus töhfələrlə çıxış edir.

 

Uzun sözün qısası,

Ruhəngiz Əliyevanın çalışmaları – maarifçiliklə çağdaşlığın, xanımlıqla intellektin, ədəbiyyatla xalq diplomatiyasının vəhdətidir. Məncə, belə yeni nəsil aydınlarımızın obrazı yalnız bir fərdi deyil, həm də bir düşüncə tərzini təmsil edir.

Uğurlar, Ruhəngiz! Adın Ruh ilə başlayır, ulusumuz adına gördüyün işlərdə heç vaxt ruhdan düşməyəsən!

Günün ağ olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)