Əziz oxucular!

Tanınmış ictimai-siyasi xadim, yazıçı-publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, mərhum Sadıq Murtuzayev, publisist, Əməkdar hüquqşünas Müzəffər Ağazadə və yazıçı-rejissor, publisist-jurnalist, Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlu səmavi insanların, dünya dahilərinin  və Azərbaycan mütəfəkkirlərinin on mindən çox kəlamlarını, sitatlarını, aforizmlərini toplayıb, tərcümə  eləyib və  “Sözdən  yaranan incilər” adlı çox qalın bir kitabı  çapa hazırlayırlar. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq belə qərara gəldik ki, bu  sayımızdan başlayaraq həmin kəlamları, sitatları, aforizmləri səhifələrimizdə çap edək.

İnanırıq ki, sözdən yaran bu incilər sizin xoşunuza gələcək və onları öz yaddaşınıza köçürəcək, gündəliyinizə yazacaq, dostlarınızla, yaxınlarınızla bölüşəcəksiniz.

Çünki bu incilər, hər insana  lazım olan ən qiymətli sözlərdir. Onun daha yaxşı, mükəmməl  kamilləşməsi üçün əvəzsiz bir məktəbdir.

 SƏDİ  ŞİRAZİ   (1203, 1210 arası – 1292-ci illər)

-         Canavar çobanlıq, zalım insan da padişahlıq edə bilməz. Zülmün təməlini qoyan padişah, öz səltənət binasını dağıtmış olur.

-         Canavar balası insanlar arasında böyüsə də yenə canavardır.

-         Sağlamlığın əsl dəyəri xəstəlik zamanı bilinər.

-         Qadının zülfü ağıllı kişi üçün zəncir, yelbeyin kişi üçün isə tələdir.

-         Sağlam olmaq istəyirsinizsə heç vaxt doyunca yeməyin.

-         Qənaət etməyi bacarsaydıq, dünyadakı qayğılar daha tez həll olunardı. Var-dövlət sərvətə deyil, qənaətə söykənir.

-         Cahillə mübahisə etməyə dəyməz.

-         Özünü elə apar ki, dost gizli düşmənə çevrilməsin.

-         Peşiman  olmamaq üçün danışmazdan öncə fikirləş.

-         Əvvəlcə fikirləş, sonra danış. Sənə “sus”  deyilməmiş  sus.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

ƏNVƏR MƏMMƏDXANLININ XATİRƏSİNƏ

Gedənlə getmək olmur,

Gələnlə gəlmək olmur,

Nə çox gülməli şeylər,

Gülənlə gülmək olmur.

Həyatın hər üzünü,

Söhbətini, sözünü,

Əyrisini, düzünü

Bilənlə bilmək olmur.

Gözüm yaşı durulub,

Gözüm yaşdan yorulub,

Dünya belə qurulub,

Ölənlə ölmək olmur.                                                                        

                      Dekabr, 1990

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor və bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri 96 nömrəli tam orta məktəbdir.

DİREKTOR:

 Hacıyeva Mehriban Vaqif qızı

1981-ci il oktyabrın 21-də Naxçıvan MR-in Culfa şəhərində anadan olub.1988–1998-ci illərdə orta məktəbi əla qiymətlərlə başa vurub. Bakı Avrasiya Universitetinin Sinxron Tərcümə fakültəsini bitirib. Daha sonra Azərbaycan Dillər Universitetində ingilis dili müəllimliyi ixtisası üzrə yenidənhazırlanma təhsili alıb. 2017-ci ildə Xəzər Universitetində “Potensial məktəb direktorları” adlı ixtisasartırma proqramını keçib.

2008-ciildənpedaqojifəaliyyətə ingilisdilimüəllimikimibaşlayıb. 2015-ci ildən müxtəlif məktəblərdə təşkilatçı müavini, təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini vəzifələrində çalışıb. 2021-ci ildən 96 nömrəli tam orta məktəbin direktoru vəzifəsində fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin keçirdiyi Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə VI Qrant Müsabiqəsinin qalibidir. Eyni zamanda ETR resursları üzrə təlimçidir.

ŞAGİRD:

Mən, Banu Natiq qızı Muradlı 25 noyabr 2012-ci il tarixində Bakı şəhərində anadan olmuşam. 2018-ci ildə İlqar Əliyev adına 96 nömrəli tam orta məktəbin birinci sinfinə qəbul olunmuşam. Hazırda 8-ci sinif şagirdiyəm.

Məktəbin ictimai işlərində fəal iştirak edir, dərslərimi mükəmməl oxuyuram. Buna görə də “Yaşıl – rəğbətləndirmə kartı”na layiq görülmüşəm.

Məqsədim məktəbi uğurla bitirib, ali təhsil ocağına – Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə qəbul olmaq, gələcəyə xeyir verəcək bir mütəxəssis kimi yetişməkdir.

ESSE:

Təbəti sevək və qoruyaq

Yaşadığımız dünya, bizi əhatə edən maddi aləm olan son dərəcə gözəl, zəngin və rəngarəngdir. Bu ətraf aləm təbiət adlanır. Əslində biz özümüz də bu təbiətin bir zərrəsiyik, onun tərkib hissəsiyik. Təbiət bizim hamımızın anasıdır.

Təbiət – dünyanın yaranmasından bu günə qədər mövcud olan bir quruluşdur.

Təbiət dedikdə, daim inkişafda olan, dəyişən bütün canlı və cansız varlıqlar nəzərdə tutulur.

Təbiət həyatımızda mühüm yer tutur. Onun varlığı ilə həyatımız gözəlləşir. Bizim hər an ona ehtiyacımız var. İstirahət etmək, dincəlmək üçün təbiət qoynuna axışırıq. Sakitləşməyi, rahatlanmağı onda tapırıq. Ağaclar oksigenlə havanı zənginləşdirir, dinclik yaradır, bizi gərginlikdən uzaqlaşdırır.

Ağaclara, bitkilərə sevgi hissimiz təbiətə sevgidir. Ağaclar, bitkilər olmadan nə həyat olar, nə də təmiz hava sayəsində nəfəs almaq.

Mən təbiəti çox sevirəm. Təbiətlə təmasda olanda bütün problemlərimi unuduram. Təbiətlə baş- başa qalanda özümü çox xoşbəxt hiss edirəm. Çünki təbiət insanları daha güclü və sağlam edir. Onunla necə rəftar etsək, o da eyni şəkildə cavab verir. Həyat bir bumeranq kimidir. Nə ediriksə, onun qarşılığını görürük. Təbiəti nəzərdən qaçırmamalıyıq. Təbiəti qorumaq bütün vətəndaşların mənəvi borcudur. Təbiət yox olduqda insan yaşaya bilməz. Təbiət yoxdursa, bütün canlılar da yoxdur.

Bizim hər birimiz insanlara təbiət sevgisi aşılamalı, gələcək nəslin sağlam və xoşbəxt gələcəyini düşünməliyik. Unutmayaq ki, biz təbiəti qoruduqca təbiət də bizi qoruyur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Özünə o qədər “nəğməkar şair” deyənlər olub ki. Amma bəlkə də heç kəsin, Vahid Əziz istisna, şeirlərinə bu qədər mahnı bəstələnməyibdir. Bəstəkar Ələkbər Tağıyevlə tandemdə Hafiz Baxış onlarca dillər əzbəri mahnı bəstələyibdir. Elə iki mahnısının adını çəkim, məsələ bilməyənlərə agah olsun. Sovet dönəmində ekran və efirlərdən yığışmyan, vallara, kassetlərə yazıldıqca yazılan “Azərbaycan oğluyam” mahnısı var idi, Məmmədbağır Bağırzadə oxuyurdu, yaxud, “Eşqimi sönməyə qoymaram” mahnısı var idi, Nisə Qasımova oxuyurdu, lütfən o mahnıları tapıb bu gün dinləyin. Çünki bu gün o mahnıların sözlərini müəllifi Hafiz Baxışın doğum günüdür. Hörmətlə xatırlayır, Allah rəhmət eləsin deyirik.

Gəlin itirməyək dostları, qardaş!

Onsuz da çox deyil yaxşı dost, sirdaş.

Dostluq qalasından bir kərpic, bir daş

Uçurub aparır hər saat, hər il -

Bizim dost itirən vaxtımız deyil!

Bir könül həmdəmi tapana qədər

Can evi illərlə olur dərbədər.

Var-dövlət dünyada gəlib də gedər,

Hər şeyə göz yumub dosta et meyil-

Bizim dost itirən vaxtımız deyil!

Tutmursa xasiyyət, tutmursa ürək,

Havayı duz dadıb, kəsməyək çörək.

Dostun hər cövrünə qatlaşıb gərək,

Olaq yaxşısına, pisinə qayil -

Bizim dost itirən vaxtımız deyil!

Onsuz da qısadır, dönükdür ömür,

Tale biz deyəni həmişə demir.

Ey dost, biz nə daşıq, nə də ki, dəmir,

Əsl dost yolunda ikiqat əyil-

Bizim dost itirən vaxtımız deyil!

Dünyanı tutub ha qalan deyilik,

Əbədi məskən də salan deyilik.

Ömrü bir də satın alan deyilik,

Dostluqda hər anın qiymətini bil-

Bizim dost itirən vaxtımız deyil!

Canını istəsə, dosta qurban de,

Dərdinə çarə qıl, ona dərman de.

Dost sənə "çor" desə, sən ona "can" de,

Düşməni dost edir xoş söz, şirin dil-

Bizim dost itirən vaxtımız deyil!

Hafiz, dar ayaqda dosta ol dayaq,

Dostluğu müqəddəs bir nemət sayaq.

Fitnə-fəsadlara məhəl qoymayaq,

Çəkək nankorların gözlərinə mil -

Bizim dost itirən vaxtımız deyil!

Bu isə onun ən popular, ibrıtamiz şeirlərindən biridir…

Hafiz Baxış 1932-ci il oktyabrın 15-də Qərbi Azərbaycanda - Zəngəzur mahalı Qafan bölgəsinin Yuxarı Girətağ kəndində müəllim ailəsində anadan olub. Orta məktəbi 1950-ci ildə Qafan bölgəsinin Şəhərcik kəndində bitirib. 1950–1952-ci illərdə Qovşud kəndində ibtidai sinif müəllimi işləyib, 1952 – 1956-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun teatr və kino aktyorluğu fakultəsində təhsil alıb.

Tələbə ikən 1954-cü ildə Azərbaycan diviziyasında bədii özfəaliyyət dərnəyinin rəhbəri olub. 1956–1961-ci illərdə Sumqayıt şəhərində tərbiyəçi, pionerlər evinin və mədəniyyat sarayının direktoru vəzifəsində çalışıb. 1961-ci ildə Azərbaycan Dövlət Radio və Televiziya verilişləri Komitəsində rejissor köməkçisi, rejissor, yüksək dərəcəli rejissor vəzifələrində fəaliyyət göstərib.

 İlk şeirləri "Sosialist Sumqayıtı" qəzetində dərc olunub, "Samur – Dəvəçi kanalı" adlı ilk şeiri də həmin qəzetin 1957-ci il 9 fevral tarixli sayında, "Zirvə" adlı ilk poeması isə "Azərbaycan" jurnalının 1968-ci il 2-ci sayında çap olunub. Bundan sonra o altı poema qələmə alsa da lirik şair kimi tanınıb. İyirmidən çox şeirinə musiqi bəstələnib.

Hafiz Baxış, dedik ki, ömrünün xeyli hissəsini Sumqayıtda yaşayıb və çalışıb, əməkdaşımız Elman Eldaroğlu yazır ki, onun yaşadığı 8-ci mikrorayonda Hafiz Baxışın əmioğlusu Fazil müəllimgil yaşayırdı, şair onlara gələndə bütün həyət əhli o cür məşhur mahnının müəllifinin tamaşasına durardılar.

Hafiz Baxış həm də alovlu vətənpərvər idi, 1988-ci ildə həmyerlilərinin Qərbi Azərbaycandan kütləvi şəkildə qovulmaları, erməni separatçılarının Qarabağ münaqişəsinə qol qoymasını ürəyinə salır, fikir edirdi. Nə yaşı var idi ki, cəmi 57 il yaşadı, elə həmin o qanlı-qadalı illərdə - 1989-cu il sentyabrın 7-də vəfat etdi.

İndi mahnıları və şeir kitabları sevənləri üçün təsəllidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

Ramiz Göyüş, yazıçı-publisist, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Akademik Nizami Cəfərovun çox dəyərli kəlamlarından birində deyilir: “Biz gərək örnək insanlarımıza dəyər verək, onlara tanıdaq”. Qazax mahalı Azərbaycanımıza çoxsaylı örnək insanlar bəxş edib və onlardan bir də Həmid Abbasdır desəm, düşünürəm ki, səhv etmiş olmaram.

Bu günlər ədəbi ictimaiyyət şair, tərcüməçi, jurnalist, ictimai xadim, əməkdar incəsənət xadimi Həmid Abbasın 90 illik yubileyini qeyd edir. Bu xüsusda mən, Seymur Orucovun və Barat Vüsalın şəxsində Ağstafa Rayon İcra Hakimiyyətinin, AYB Qazax Filialının və Qazax-Tovuz Regional Mədəniyyət İdarəsinin Həmid Abbasın 90 illik yubileyi ilə əlaqədar birgə təşkil etdikləri və yüksək səviyyədə keçən tədbirini alqışlayır, şairiin bir oxucusu olaraq təşkilatçılara təşəkkürlərimi bildirirəm.

Bu yerdə Xalq şairi Məmməd Arazın bir beyt şeri yada düşür:

 Bir xatirəm köçəcəkmi xatirələrə,

 Min xatirə köçəcəkdir mənimlə əfsus..

Və mən də Böyük Səməd Vurğunun ”De gəlsin hər nəyin vardır, Deyilən söz yadigardır” kəlamlarına əməl edərək, istədim ki, şairin 90 illik yubileyinə məndən də bir xatirə yadigar qalsın...

1970-1981 ci illərdə Azərbaycan KP Mərkəzi Komiitəsində məsul vəzifədə çalışmış, 18 il Mədəniyyət İşçiləri Müstəqil Həmkarlar İttifaqı Respublika Komitəsinin sədri vəzifəsində işləmiş Həmid Abbas Azərbaycan ictimai həyatında yaxşı tanınan bir vəzifə sahibi olmaqla həm də gözəl şair, tərcüməçi və jurnalist və vətənpərvər bir şəxsiyyət idi. Şəxsi münasibətlərimiz olmasa da mən onu həm ictimai xadim kimi, həm də şair kimi yaxşı  tanıyır, şeirlərinə yazılmış mahnılara sevə-sevə qulaq asır, şeirlərini oxuyurdum. Yadımdadır 1985-ci ildə onun yeni,  “ Ömrün elə çağıdır ki...”  kitabı nəşr olunanda görkəmli ədəbiyyatşünas alim, Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadə “Ədəbiyyat və İncəsənət” qəzetində bir məqalə yazmış, nəğmələr şairi kimi Həmid Abbasın yaradıcılığına yüksək dəyər vermişdi. Məqaləni oxuduqdan sonra mən də kitabın axtarışına çıxmışdım. O vaxtlar kitablar ancaq kitab mağazalarında satılırdı və mən də hansı kitab mağazasına üz tuturdumsa ancaq  “Kitab artıq satılıb” cavabını alırdım. Təsəvvür edin ki, 7000 nüsxə ilə nəşr olunmuş kitabı tapa bilmirdim. Nəhayət şairin həmin kitabını Bakı şəhərinin ucqar məhəllələrindən birində yerləşən bir mağazadan tapdım və o gündən həmin kitab mənim kiçik kitabxanamın ən əsas yerlərindən birində qərar tutubdur və sevimli kitablarımdan biridir. O vaxtdan sonra çox istəyirdim ki, şairin özü ilə görüşüm, yaxından tanış olum və ünsiyyət qurum.

Belə bir imkan 1994-cü ildə yaranmışdı. Həmin ilin payız vaxtları idi. Həmid Abbas “Qazax” Xeyriyyə Cəmiyyətinin idarə heyətinin bir neçə nəfər üzvləri ilə, Cəmiyyətin Mingəçevir şəhərində filialını təşkil etmək üçün Mingəçevirə gəlmişdilər. Cəmiyyətin filialını böyük coşqu ilə təssis etdik. O vaxtlar Mingəçevirdə polis rəisi vəzifəsində işləyən, vətənpərvər və təəsübkeş eloğlumuz Xəlil Xəlilov (Görkəmli ziyalımız Hüseyn müəllimin kiçik qardaşı) cəmiyyətin filialının təşkilinə böyük dəstək verirdi. Təvəzökarlıqdan uzaq da olsa qeyd edim ki,  mən də bu məsələdə aparıcı şəxslərdən biri idim. Tədbirdən sonra axşam şam yeməyi ətrafında əyləşdik və “Qazax” Xeyriyyə Cəmiyətinin tərkib  hissəsi kimi filialın qarşısında duran vəzifələrindən ətraflı söhbət açdıq. Arada poeziya da yaddan çıxmadı və təbii ki, söhbətin mərkəzində Həmid Abbas dururdu. Həmid Abbas Mingəçevir şəhərindən, onun qurucularından, Böyük şairimiz Səməd Vurğunun Mingəçevirə səfərlərindən, onun şəhərin qurucularına həsr etdiyi “Muğan” poemasından,  poemanın qəhrəmanı Sarvan Salmanovdan ətraflı söhbət açdı. Sonda özünün də Mingəçevirə şeir həsr etdiyini dedi və həmin şeirin  dərc olunduğu kitabı mənə göndərəcəyinə söz verdi.

Xarakter etibarı ilə çox mehriban və səmimi olan şairlə beləcə çox səmimi ünsiyyətimiz yarandı. Onunla ikinci görüşümüz 1996-cı ilin noyabrında Mingəçevirdə Xalq şairi Səməd Vurğunun 90 illik yubileyi keçirilən günlərdə oldu. Bu yubiley haqqında mən bir neçə dəfə ətraflı yazmış və danışmışam və təkrarçılığa yol vermək istəmirəm. Yubileyə gələnlər arasında Həmid Abbas da var idi və onunla uzun illərin yaxın adamı kimi çox mehriban görüşdük. Həmid müəllim keçən görüşümüzdə söz verdiyi kitabı da özü ilə gətirmişdi.

Yubiley tədbirlərində iştirak etmək üçün Mingəçevirə gəlmiş Fərman Eyvazlının ölümü  ilə bağlı olay barədə də  əksəriyyətin məlumatı olduğu üçün təfərrüata varmıram. Baş vermiş hadisə hamımız kimi Həmid Abbasın da şair qəlbini sarsıtmışdı və ertəsi gün,  Fərman Eyvazlı ilə son səfər yoldaşı olan şair, ürək yanğısı ilə aşağıdakı şeirini  yazıb mənə göndərmişdi: (Şeirin əlyazma variantı məndədir). Həmin şeiri təqdim edir və hər iki ziyalımızın xatirəsini ehtiramla yad edirəm:

“Son səfər”

Qələm dostum Fərman Eyvazlının

əziz xatirəsinə

Bir qızıl payızda çıxdı səfərə,

Yol boyu danışdı, güldü dostumuz

Günorta çatanda Mingəçevirə,

Fərəhdən gözünü sildi dostumuz.

Söz açdı cavanlıq illərindən O,

Qazağın ətirli güllərindən  O,

Sonra yapışaraq əllərimdən O,

Sonsuz sevincini böldü dostumuz.

Sən demə son dəfə gülürmüş Fərman

Özü öz işini bilirmiş Fərman,

Vurğuna səcdəyə gəlirmiş Fərman,

Son anda sevindi, güldü dostumuz,

Ustada baş əyib öldü dostumuz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Urmiyadan Əli Rəştbərdir.

Əli Rəştbər

Urmiya

VƏTƏN

Gəldiyim yollardır şahdim mənim,

Səni sevə sevə gəlmişəm Vətən.

Sənin qəm günündə kövrək olmuşam,

Güldüyün zamanlar gülmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.  

Adımı tarixdə yazsalarda pan,

Sevgin urəyimdə qiymətlı mərcan.

Duymuşam səsini səslənən zaman,

Səni öz canımdan bilmişəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Sevdim ocağını sevdim odunu,

Yaşadım sevginin şirin dadını,

İkiyə böləndən tarix adını,

Məndə ürəyimi bölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Bakın ya Təbrizin birdirlər mənə,

Ömürlük hayatda bağlıyam sənə,

Xocalı dərdindən neçə min dönə,

Donmuşam ،yanmışam  , ölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Qoy aləm eşitsin Qayıb'ın hayın,

Üsyanlı ruhunda susan harayın.

Şeir xəritəmdən araz tək çayın,

Adını çoxdandır silmişəm vətən,

Səni sevə-sevə gəlmişəm vətən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Naxçıvan bölməsi

Dünən Məmməd Arazın doğum günü idi...

Bu dünyadan Vətən daşı olmayandan olmaz ölkə vətəndaşı deyən bir Məmməd Araz keçsə də o, qəlbimizin eşq adasında daim yaşayır, hər fəsil dəyişdikcə, Günəş batdıqca, Ay çıxdıqca ədəbiyyatımızdan boylanır, anır, yenidən anılır. Ömrü boyu nə şöhrət, nə də şan axtardı. Dünyanın mənliyini, sənliyini və heç kimliyini öz misraları ilə əbədi susdurdu. Bu həqiqət gecə susdurulsa, gündüz, gündüz susdurulsa, gecə oldu.

Ədəbiyyatımızı vərəqlədikcə şairin əsərlərinin bizə boylanmasını görməmək mümkün deyil.  Çünki o, təkcə ədəbiyyat səhifələrinə yazılan şeir deyil, başdan-ayağa ədəbiyyatdır, ədəbiyyatın oxudur, məhvəridir, çevrəsidir. Təkcə tarixin səhifələrinə hopan iz deyil, yaddaşın özüdür, özülüdür.

           Görüm bir necədir yerlərə hopub,

         Vətən torpağının şehinə dönmək.

         Kiçik bir qayanın döşündən qopub

         Böyük bir dünyanın mehinə dönmək.

O, vəznlərin yox, mənaların şairi idi. O, qiymətdə vəznsiz, vəzndə qiymətsiz idi. Özü kimi oxucularıda kasıb olan şair, təmənnasız insanların, sadə insanların şairi idi. Onun poeziyasında təkcə Vətən, təbiət, millət anlayışı yox, oxucu ürəyinin ən dərin qatına enib onları bədbinlikdən qoruyan müqəddəs bir nəsihət, hərarət artıran ümman vardı. O, bir nağıl idi, bir dərəyə söykənən həyətin divarında. O, bir ümman idi, bir çaya qonşu kəsilən gözlərinin çırağında. O, nəhəng zülmət qalağı tək qaranlıqda seçilən zirvə idi.

Ötüb keçən zaman bir göz qırpımında bizdən uzaqlaşdıqca Məmməd Araz dünyasının dərinliyi, həlimliyi və qəlb oxşarlığı daha aydın və nəzif görünür. Böyük filosof Lüdviq Vitgenşteyinin dediyi kimi, üstünə işıq düşməyən bir fikri yazmağa dəyərdimi? Onun şeirləri aydınlıqdan, nurdan yoğrulmuşdu və nur qədər yaşayacaqdı. Bir gün Məmməd gedəcək, amma ürəklərə axan Araz daim yaşayacaq, nur saçacaqdı. Məmməd Araz xalqın ruhunu itməyə qoymayan sənətkardır. Yaşadığı hər gün üçün can əritdi, ömür əritdi. Xatirələr küləyində xəbirləşən şairin ürək çırpıntılarını küləklər, yazda yaylağa, qışda qışlağa daşıdı.

İstəyirəm yatım qalım yazılarımın arasında deyən şair onu sevən, onu hiss edən oxucularına əsərlərini həlim dildə çatdıraraq yeni yanaşmalara vəsilə olurdu. Bu yol Məmməd Araz yolu idi. Bu yolda nə təkrarçılıq, nə də cümləpərdazlıq vardı. Onun şeirləri salvartının dağlarından, şişli qayının mamırından yoğrulmuş mamır qədər yaşayacaqdı. O, şeirin, şeir onun özü idi. Yol gedəndə deyərdin ki, Günəşəcən gedəcəkdi. Öz qəlbinin tufanında təkbaşına avar çəkdi. Bu yurda, bu elə, bu torpağa şirin nəğmə, həzin səz  olub səpələndi.

         Keçək dərələrin boğanağından,

         Keçək dolayların doğanağından,

         Günəşin zirvədə doğan anından

         Nur olub bu yurda səpələnməsək,

         Sən kimə gərəksən,

         Mən kimə gərək?!

Ey daşlaşan, torpaqlaşan, qayalara öz daşınla, öz duzunla dibək olan, Azərbaycan torpağında Araz boyda şırım olan, sinələri qayasına yamaq edən, haqq yolunu ayağına dolaq edən, bayrağını Xəzər boyda bayraq edən Şəhriyar haraylı, Bəxtiyar haraylı Məmməd Araz! Oyan ey süsənbər! Səpil quma, göyər yerdə, bit qayada. Xətainin ayağına at yolladın, Səttarxana heykəl yondun, Xudafərin həsrətinə bir dağ çəkdin. Şəhidlərin qəbri üstə yanan səsini, yanan qandı, duyan duydu, bilən bidi, sənin vətən daşının hər zərrəsində “vətəndaş” olduğunu.

Ömrünün son çağlarında Murov dağın zirvəsinə qalxmaq Xəlil Rzaya qismət olmasa da, xəstəliyin, azar-bezarın acığına, elə lap əcəlin acağına Məmməd Araza nəsib oldu. “Qayalara yazılan səs” kitabını sinəsinə, ömür-gün yoldaşı Gülxanım xanımı qoluna keçirib sərt çovğunla, qar-boranla üz-üzə dayanan, Məmməd Araz sözünə, Məmməd Araz şeirinə ehtiyacı olan Vətən əsgərlərinin görüşünə yuvanmadı. O Vətəndən yazmadı Vətən oldu.

Heç bir mükafatın yetmədi mənə,

Bircə “sağ olun” da bəsimdi, Vətən!

Bəsimdi hər səhər təltif yerinə

Qapımda küləyin əsibdi, Vətən!

Ünvanına yarpaq-yarpaq şeirlər yağan, hər alqışda qələminə söykənən Murov döyüşçülərindən ayrılmaq istəməyən şair üçün göyün gözləri dolur, buludlar ayrılığa tab gətirmirdi. Son payız yağışları başlayanda “dağ ürəkli” şair ürəyini Murovda qoyub, səsi hıçqırıq, hər ahı bir duman olub onu uğurlayan enişli Murov yoluna səpələndi.

Ey dəvə yal, düşdüm daha belindən,

Ovsar cığır, çıxdın daha əlimdən.

Balam çiçək, bir də öpüm telindən.

Salamat qal, bu dağlarda ürəyim,

Salamat qal,

Salamat!

Bir vaxtlar şairin sinəsində həsrətə, qubara dönmüş Qarabağ yanğısı artıq onun ruhunu əsarətdən qurtarıb cəsarət rəmzinə çevirib. El-oba qeyrətinin Vətənin dar günündə sınağa çəkildiyi bir zamanda “Yer üzünün Qarabağ düzü”, “Qarabağ simfoniyası” adlı yazılarında bu gözəl diyarın taleyinə öz münasibətini bildirmişdi. Şuşanın füsunkar təbiətinin vurğun olan şair yazırdı...

Gecənin qoynunda yanır dağ şəhər,

Fəzadan asılı, çilçıraq şəhər.

Dağlar öz ovcunda yandırıb onu,

Ulduzlar qoynuna qaldırıb onu

Bu dağlar vüqarı, bu dağlar gücü.

Bu gecə kəşf etdim bir Şuşa bürcü

Bir Şuşa bürcü, tamaşa bürcü...

Xalq şairi ömrünün ən mənalı günlərinə ürəyinin bir parçası adlandırdığı, yayda Günəşi, qışda qarı çox olan, düşmənə aman verməyən sərt qayalar qoynunda Haçadağa, Nəhəcirə, ilmə-ilmə tarix yazmış Gəmiqayaya qucaq açmış Naxçıvandan baxaraq Məmməd Araz sənət zirvəsini “Dünya sənin, dünya mənim, dünya heç kimin” imzasıyla Nuh qayaların daş yaddaşına yazdırdı. Şairin yaradıcılığında daş obrazı daha rəngarəng olduğundan onun yaradıcılıq dünyası bizə “Daş qayalar”ı xatırladır. Məmməd Araz yaradıcılığında Nursu kəndinin təbiətindən başlayan poetik təəssüratlar, kövrək notlar, həzin laylalar, sətiraltı misralarla Arazın tərənnümünün timsalında yüksək vətəndaşlıq ideyaları ilə tamamlanır. Şahbulaq yaylağı ətrafındakı yazı masasına bənzəyən sal daşlar Məmməd Arazın ilk şeir dəftərinin daşlaşmış səhifələrinə çevrilərək Məmməd Araz dünyasından baxır dünyaya:

Mənim ürəyimin bir parçasıdır,

Doğma Şahbuzum da, Naxçıvanım da

Məmməd Araz indi ana torpağı Naxçıvanda yazdığı misralar ilə heykəlləşib, dillərdə sözə çevrilib. Naxçıvanın ilhamlı suyundan içən şairin şeirləri aşır, daşır, sərhəd tanımır, hüdud bilmir. Araz qədər təmkinli, Araz qədər coşqun, Araz qədər susqun şeirdir Məmməd Araz. O, təmkininə sığınan, coşqunluğa bürünən, susqun görünən misralardan ibarətdir. Söz sənətimizdə ağır çəkisi olan ədib hər zaman el gücündən güc alaraq, ədəbiyyatın ən uca dağlarını yıxaraq hər yerə səs saldı. Naxçıvanın təbiəti yetişdirdi şairi. Naxçıvanın ilhamlı təbiəti, sakit ruhu şairə yol açdı. Hərdən kəlmələrinin başını duman aldı, çən aldı, hərdən yağış aldı, qar aldı, fəqət sonda eşq adlı şeir yolu aldı. Eşq adlı şeir yolunda sevda yolçusu olan şair sevgiylə yaşadı, sevgiylə yaratdı, ona görə indi məhz onu sevgi ilə dilə gətirir, dərin hisslər ilə anırıq. Gur çayları səsinə qataraq dərəni keçdi, düzdə dayandı təbiəti, beləcə, şeirə gətirdi. Sevdiyi elindən-obasından ilham alıb, məhəbbəti şeirə gətirdi, qəlbindəki çırpıntını, hərarəti şeirə gətirdi.

Ey ilham pərisi, varsansa əgər,

Bu axşam üstümə qanadını gər,

Qoyma bir anlıq da küsüm dünyadan,

Sevgi ümidimi üzüm dünyadan,

Mənə məhəbbət ver sevim bir kəsi,

Sevim, elə sevim özü bilməsin.

O, Araz qələmi ilə şeiriyyatı şeirə gətirdi. Araz ona “göz yaşından düzülmüş boyunbağı, bir qızın hörüyü, bir ananın yuxusu, Qıratın yalmanı, Bozatın tərliyi, lal çöllərin nəğməkar bülbülü, Musa Yaqubun harayı, Mirzə Cəlilin naləsi oldu. O nə qədər sevilsə də, şeirlərinə  güvənib dünəni, bu günü, sabahı bilsə də, narahatlıq çəkdi.

Sahilində küləklər,

Gəzməyib mənim kimi.

Sularında ördəklər

Üzməyib mənim kimi.

... O mənim mürəkkəbim,

Mən onun qələmiyəm.

...Yox, Araz deyəndə mən,

Təkcə çay düşünmürəm.

...Mən Arazın səsiyəm,

Mən onun yatağıyam.

Mən onun sahiliyəm,

Mən onun ləpəsiyəm.  

Məmməd Araz şeiri fikir donu hesab edirdi. Onun ədəbi sözləri, misraları, hər dövrünün son modası olaraq dilimizin, ürəyimizin əzbərinə çevrildi. Müharibələri qəbul edə bilməyən şair hər bir şair kimi yurdunun generalı, şeir kimi isə yurdunun əsgəri oldu. Məmməd Araz öz yaradıcılığı ilə  ürəksiz başlardan, başsız ürəklərdən uzaq olub, ən gözəl əsərləri yaratdı. Mövzusu tükənməyən hər zaman bir mövzu olan  Məmməd Araz dağları, daşları, çəmənləri yığıb ədəbiyyatımızda  Araz təbiəti yaratdı. Artıq biz o təbiətin axarından çıxa bilmirik, bu dünya, təbiət var olduqca şair təbiətin hər parçasında bizimlə yaşayıb, nəfəs alaraq, ruhumuzu dindirəcək.

Çox tozanaq atlını təmkin atıınla keçdin,

Sel boğan dərələri bir mərd qadınla keçdin.

Bütün keçilməzliyi, Vətən, adınla keçdim...

Haqqın var, Məmməd Araz,

Haqqın var yaşamağa!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2024)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çoxdandır ki, səsim gəlmirdi. Bu səbəbdən, redaksiyamızın poçtuna bir il əvvəl göndərdiyim şeirləri redaktorlar qərara alıblar ki, bu gün yayınlasınlar. Niyə də yox, qoy olsun. Oxucularla hər görüş toy-bayram deyilmi?

ÖZÜMÜN GÜNAHIM

Bir çiçək də böyümür divarlar arasında,

Bir bənövşə yaşamır heç ömrünü sonacan.

Hamı məndən inciyib, hamı mənə qırılıb,

Nə olsa da özümün günahıdır, anacan.

Köksümdə qucaq-qucaq illərlə dərd böyütdüm,

Çinar kimi adamın qəddin büküb, əyiltdim.

Dostla getdiyim yolu yenə də tək qayıtdım,

Dünya cəhənnəm olsa mən içində yanacam.

Bağışla, ağlayıram, uşağam da, neyləyim?!

Sən də yoxsan, dərdimi axı kimə söyləyim?

Elə bil and içmişəm, cana zülüm eyləyim?

Gözlərimi bağlayım, sayım birdən onacan.

Yaşamaqdan saymıram, bəlkə doğulmamışam,

Uçuq-sökük görünüb hələ dağılmamışam.

Mən insanam, əzizim, daşdan yoğrulmamışam,

Yenə Bakı küləyi soyuğundan donacam.

Açmıram daha bir gün sabahı xeyir ilə,

Kimlər yola salmışam yazılan şeir ilə.

Külək qapı-bacanı durmadan döyür elə,

Gələnim olmayacaq, yenə tənha qalacam,

Nə etsəm də özümün günahıdır, anacan.

BU GECƏ DƏ PARILDAMAZ ULDUZUM

Yenə dağınıq otaq,

Qulağımda telefonun dəstəyi,

Yorur məni bu şəhərin

Küləyinin əsməyi.

Elə bil ki, gözlərim də

Havalardan nəm çəkir.

İstəmirəm, deməsinlər:

“Şairə bax,

Səhər-axşam qəm çəkir.”

Bilirəm ki, bu gecə də

Parıldamaz ulduzum.

Öyrəşmişəm, bütün belə

Savaşlara uduzum.

Düşünürəm kainatın

Sehrini də pozublar.

Ömrümün ağ yerinə

Ancaq qara yazıblar.

Gözyaşlarım şərab kimi

Badələrə süzülür.

Ömrü boyu

Bədbəxtlikdən

Ürəyimiz üzülür.

Kim itirdi varlığını,

Bu yolların sonunda?

Körpə kimi ağlamaq var,

Niyə həyat yolunda?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ondan başlayaq ki, Azərbaycan kinosunun ən gözəl incilərinin rejissoru Hüseyn Seyidzadədir, bu incilərdən 1956-cı ildə ekranlaşdırılan "O olmasın, bu olsun",  eləcə də "Dəli Kür"(1969), "Yenilməz batalyon" (1965), "Koroğlu" (1960), "Qayınana" (1978) filmlərinin adlarını çəkə bilərik. Demək ki o, həqiqətən də böyük rejissor idi. Bu gün onun doğum günüdür.

Rejissor Hüseyn Seyidzadə 1910-cu il oktyabrın 15-də Qərbi Azərbaycanda - İrəvanda anadan olub. Görkəmli dövlət xadimi Həsən Seyidovun kiçik qardaşıdır. 1927-ci ildə Bakıda tikiş fabrikində əmək fəaliyyətinə başlayıb, sonra fəhlə teatrına daxil olub, aktyor köməkçisi kimi fəaliyyət göstərib. Bir ildən sonra o, Gənc işçi teatrının aktyoru olub. 1930-cu ildə Leninqradda rejissorluq kursunu bitirib və Bakıya qayıdıb. 1936-cı ildə Moskvada Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunun kinorejissorluq fakültəsini bitirdikdən sonra "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında işləyib.

1938-ci ildə "Bakılılar", "Böyük şəfəq", 1939-cu ildə "Ayna" filmlərinin çəkilişində rejissorluq edib. Sonra o, "Lenfilm" studiyasında öz peşəsini təkmilləşdirib. 1943-cü ildə rejissor Niyazi Bədəlovla birgə müharibəyə sovqat göndərən insanların vətənpərvərlik duyğularından söhbət açan "Sovqat" filmini çəkib. 1956-cı ildə Bakının kinoteatrlarında ekrana Hüseyn Seyidzadənin "O olmasın, bu olsun" filmi çıxarılıb. Azərbaycanda elə bir kino əsəri yoxdur ki, "O olmasın, bu olsun" qədər məşhur aktyor ansamblı toplaya bilsin. Dünyanı dolaşan bu film Hüseyn Seyidzadə yaradıcılığının şah əsərlərindəndir. Sonra da yuxarıda adını çəkdiyim digər möhtəşəm işlər ortaya qoyubdur.

Hüseyn Seyidzadə mübariz sənətkar olub. O, sözünü açıq deməyi xoşlayırdı. O, 1970-ci ildə Azərbaycan SSR-nin Əməkdar incəsənət xadimi adına layiq görülüb. Son vaxtlar Natəvan haqqında film çəkmək istəyirdi. Lakin ölümü ilə əlaqədar bu baş tutmur.

Filmoqrafiya

1. Bakılılar (film, 1938)

2. Bir ailə (film, 1943)

3. Bütün qadağaların fövqündə (film, 2002)

4. Dəli Kür (film, 1969)

5. Doğma xalqıma (film, 1954)

6. Əbədi odlar ölkəsi (film, 1945)

7. Əlsiz adamlar (film, 1932)

8. Fəallıq (film, 1975)

9. İlk komsomol buruğu (film, 1930)

10. İşgüzar adamlar (film, 1977)

Hüseyn Seyidzadə 1979-cu il iyunun 2-də vəfat edib. Bakıda küçələrdən biri onun adını daşıyır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2025)