İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanda Televiziya haçandan fəaliyyətə başlayıb? Etiraf edək ki çox adam bunu bilmir. Bu gün bu haqda danışacağıq. Çünki televiziya yarananda onun ilk operatorlarından biri olmuş çəxsin bu gün doğum günüdür. Allah rəhmət eləsin deyib də mövzumuza keçirəm.

Rejissor Nəriman Şıxəliyev 1934-cü ilin 14 oktyabrında Bakıda anadan olub. 1956-cı ildən Azərbaycan Dövlət Televiziya Komitəsi yaranan gündən burada kinooperator kimi fəaliyyət göstərmişdir. Uzun illər Ekran yaradıcılıq birliyində çoxlu televiziya filmləri çəkib.

Azərbaycan Dövlət Televiziyasının kinooperatoru Nəriman Şıxəliyev doğma televiziyada fəaliyyətini uzun illər davam etdirib. O, Proqram Direktorluğunun efirqabağı komissiyasının üzvü olub.

Əmək veteranı olan Nəriman Şıxəliyev milli televiziyanın inkişafındakı böyük xidmətlərinə görə 30 dekabr 1981-ci ildə "Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adına, 4 noyabr 2006-cı ildə isə "Tərəqqi" medalına layiq görülüb

Filmoqrafiya

1. 1915-ci il erməni saxtakarlığının başlanğıcı

2. Afurca nağılı

3. Ağasadıq Gəraybəyli

4. Akademik Validə Tutayuq

5. Almas Yıldırım

6. Alovlardan keçən ömür

7. Atəşgah

8. Azərbaycan kauçuku

9. Azərbaycan narı

10. Badamlı

11. Bakı toyları

12. Bal arısı

13. Balerinanın yaranması

Peşəkar kinooperator 3 fevral 2022-ci il tarixində 87 yaşında vəfat edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir taleyin oyununda cütlənmiş zərik,
Yüz il qoşa atılsaq da qoşa düşmərik.
Bir zərrənin işığına milyonlar şərik,
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin…

Çevrəsindən çıxsa əgər sevda fırfıran,
Bir ümidin ətəyindən tutub da fırlan,
Eşidərsən: pıçıldayır yıxılan, duran,
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin…

Bu get-gəllər bazarına dəvədi dünya,
Bu ömür-gün naxışına həvədi dünya.
Əbədiyə qəh-qəh çəkər əbədi dünya,
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin…

Ayaq saxla, dövrənə bax ötəri belə,
Min illərdir Araz belə, Həkəri belə.
Axşamların, səhərlərin təkəri belə,
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin…

Gülünclərə gülünc gələn bu ada güldüm,
Yüyəninə hər əl yetən bu ata güldüm,
Mən özümlə oynadığım şahmata güldüm…
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin…

Azərbaycan Respublikasının xalq şairi Məmməd Arazın ölməz misraları. Bu gün onun doğum günüdür. Sevə-sevə anırıq.

Məmməd Araz 1933-cü il oktyabr ayının 14-də Naxçıvanın Şahbuz rayonunun Nursu kəndində anadan olub. Burada orta məktəbi bitirdikdən sonra, 1954-cü ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda bitirib. Tələbəlik illərində institutda yazıçı İsmayıl Şıxlının rəhbərlik etdiyi ədəbiyyat dərnəyinin məşğələlərində fəal iştirak edib. Burada bəyənilən "Yanın, işıqlarım" şeiri 1952-ci ildə çap edilib. 1954-cü ildə ali təhsilini başa vuran Məmməd Araz əmək fəaliyyətinə doğma kəndindəki orta məktəbdə müəllimliklə başlayıb, sonra Bakıya köçüb Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Baş Mətbuat İdarəsində müvəkkil işləyib. 1959–1961-ci illərdə Moskvada Yazıçılar İttifaqı nəzdindəki Ali Ədəbiyyat Kurslarının müdavimi olub.

Sonra "Ulduz" jurnalının məsul katibi, "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında baş redaktorun müavini olub. Məmməd Araz 1974-cü ildən ömrünün sonuna kimi "Azərbaycan Təbiəti" jurnalının baş redaktoru olub. Uzun müddət Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının poeziya bölməsinə rəhbərlik edib. Xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının İstiqlal ordeni (1995), bir medalla və Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanları ilə təltif edilib. Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına milli mükafatın laureatıdır (1992). 1993-cü ildən onun adına "Məmməd Araz" mükafatı təsis olunub

Kitabları

1. Sevgi nəğməsi

2. Üç oğul atası

3. Araz axır

4. Mən səni taparam

5. Anamdan yadigar nəğmələr

6. Ömür karvanı

7. İllərdən bəri

8. Qanadlı qayalar

9. Atamın kitabı

10. Həyatın və sözün rəngləri

Tərcümələri

(ruscadan)

1. S. V. Mixalkov. Foma

2. G. Ağacanyan. Narahat ürək

3. M. Svetlov. Şeirlər

4. N. A. Nekrasov. Rus qadınları

5. Ocaq başında (dünya şairlərinin şeirləri)

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adı

- "Azərbaycan Respublikasının əməkdar təbiəti mühafizə işçisi" fəxri adı

- Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı

- Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanı

- "İstiqlal" ordeni

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

2004-cü ilin 1 dekabrında Bakıda vəfat edib və ölümündən sonra Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Məmməd Arazın adının əbədiləşdirilməsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Prezidenti iki dəfə Sərəncam imzalayıb. Bakının "Gənclik" metro stansiyası yaxınlığında, Atatürk prospekti ilə kəsişən Teymur Əliyev küçəsi bundan sonra Məmməd Arazın adını daşıyacaq.

27 sentyabr 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Məmməd Arazın 80 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Sərəncam imzalanıb. 2013-cü ildə Azərbaycan televiziyasında istehsal edilən Araz şairi adlı qısametrajlı sənədli televiziya filmi həsr olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...

GƏLİR

Tarıma çəkilmiş simə bənzə sən,

Titrə, bir yarpağın titrəməsindən.

Bil, dənizdə coşan suyun səsindən

Xəzri gəlir, yoxsa gilavar gəlir.

Bir az sıxnaşanda göydə buludlar,

Yavaşca titrəşir yerdə göy otlar,

Onlar da bilir ki, havada çən var,

Sabah yağış gəlir, sabah qar gəlir.

Hər kəsə müyəssər deyildir ancaq

Ürəkdən keçəni gözdən oxumaq.

Qaranquşdan qabaq, torpaqdan qabaq

Gərək biləsən ki, ilk bahar gəlir.

Qəlbim götürməyir bəri-bəzəyi,

Çətindir yamamaq sınmış ürəyi.

Özün dərk edəsən gərək hər şeyi,

Səni başa salmaq mənə ar gəlir.

Baxışdan söz götür, söz anla sözdən,

Həssas ol, sevgilim, ömrün boyu sən.

Əgər sevirsənsə, ayaq səsimdən

Gərək biləsən ki, Bəxtiyar gəlir!

Şeirin təhlili:

"Gəlir" şeiri Bəxtiyar Vahabzadənin dərin mənalı, fəlsəfi düşüncələrlə zəngin bir şeiridir. Şeir insan və təbiət arasındakı incə əlaqələri, həmçinin həyatda bəzi şeyləri qabaqcadan hiss etməyin, duymanın əhəmiyyətini vurğulayır.

Şeir hər bənddə müxtəlif gəlişlərdən bəhs edərək, insanı diqqətli olmağa, ətrafdakı incə detalları hiss etməyə çağırır:

Təbiət hadisələrini hiss etmə

İlk iki bənddə təbiət hadisələrinin "gəlişi" təsvir olunur. Şair insanı tarıma çəkilmiş simə bənzədir və bir yarpağın titrəməsindən belə dənizdə coşan suyun səsindən "Xəzri" (külək növü) yoxsa "Gilavar" (başqa bir külək növü) gəldiyini bilməyə çağırır. Buludların sıxlaşmasından yağışın, qarın gəlişini duymağın vacibliyi qeyd olunur. Bu, təbiətlə harmoniyada yaşamağın, onun işarələrini oxumağın əhəmiyyətini göstərir.

Həyatda qabaqcadan görmə qabiliyyəti

Üçüncü bənddə şair bu hissi daha ümumi müstəviyə keçirir.

"Hər kəsə müyəssər deyildir ancaq

Ürəkdən keçəni gözdən oxumaq".

Şair bu misraları deməklə, dərin anlayışın, empatiyanın hər kəsə nəsib olmadığını vurğulayır. Qaranquşdan və torpaqdan əvvəl ilk baharın gəlişini duymaq isə hadisələri qabaqlamağın, proqnozlaşdırmağın, həyata daha hazırlıqlı olmağın rəmzidir.

Dərk etmə və anlamağın fərqi

Dördüncü bənddə şair daha fərdi bir məsələyə toxunur.

"Qəlbim götürməyir bəri-bəzəyi,

Çətindir yamamaq sınmış ürəyi".

Bu misralarla bəzəyə-düzəyə yox, həqiqətə, daxili dərketməyə üstünlük verdiyini göstərir.

"Özün dərk edəsən gərək hər şeyi,

Səni başa salmaq mənə ar gəlir"

Bu cümlələri ilə isə, bəzi şeylərin izah olunmadan, insanın özü tərəfindən dərk edilməsinin vacibliyini, başa salmağın bəzən yersiz olduğunu vurğulayır. Bu, fərdi şüurun və dərketmə qabiliyyətinin dəyərini ifadə edir.

Sevgi və incə duyğular

Sonuncu bənddə şair hisslərin ən incə təzahürünə, yəni sevgiyə keçir.

"Baxışdan söz götür, söz anla sözdən,

Həssas ol, sevgilim, ömrün boyu sən"

Bu misralarla sevgidəki incəlikləri, sözsüz ünsiyyəti, hissləri duymağı tövsiyə edir. Şeir:

"Əgər sevirsənsə, ayaq səsimdən

Gərək biləsən ki, Bəxtiyar gəlir!"

Məlum misralarla kulminasiya nöqtəsinə çatır. Bu misralar sevginin o qədər dərin və həssas bir duyğu olduğunu, sevən birinin sevdiyi insanın hətta ayaq səsindən belə onun gəlişini hiss edə biləcəyini göstərir. Bu, həm də şairin öz imzasını, öz varlığını bu hissə bağlamasıdır.

"Gəlir" şeirinin bədii xüsusiyyətləri Bəxtiyar Vahabzadənin ustalıqla istifadə etdiyi dil, təsvir və ifadə vasitələri ilə zəngindir. Şeir özündə həm klassik, həm də müasir şeir üslubunun elementlərini birləşdirir.

"Gəlir" şeirinin bədii xüsusiyyətləri

Bu şeirin bədii xüsusiyyətləri sırasında aşağıdakıları təqdim etmək olar:

1. Məcazlar və bənzətmələr;

Şeir zəngin məcazlar və təsirli bənzətmələrlə doludur:

İnsanın həssaslığını, ən kiçik təsirə belə reaksiya vermə qabiliyyətini göstərən gözəl bir bənzətmədir. Bu, insanın ruhunun bir musiqi aləti kimi incə tənzimləndiyini vurğulayır.

"Qəlbim götürməyir bəri-bəzəyi": Ürəyin səmimiyyətə üstünlük verməsini, süni və yalançı şeyləri qəbul etməməsini ifadə edən məcazi ifadədir.

"Çətindir yamamaq sınmış ürəyi": Qırılmış hisslərin, mənəvi zədələrin çətin sağaldığını vurğulayan obrazlı ifadədir.

2. Təşbehlər (Müqayisələr);

"Titrə, bir yarpağın titrəməsindən": İnsanın həssaslığını təbiətin incə bir təzahürü ilə müqayisə edərək gücləndirir.

"Qaranquşdan qabaq, torpaqdan qabaq

Gərək biləsən ki, ilk bahar gəlir".

İnsan idrakının və intuitiyasının təbiətin instinktiv duyğularından belə üstün ola biləcəyini göstərən müqayisədir.

3. Epitetlər;

Şeirdə birbaşa sifətləndirici epitetlər az olsa da, təsirli ifadələrlə doludur:

"Coşan suyun səsi": Dənizin gücünü və dinamikliyini vurğulayır.

"Sınmış ürək": Mənəvi zədənin dərəcəsini göstərən ifadə.

 4. Metaforalar;

Şeirin ümumi ruhunda metaforik yanaşma hiss olunur. "Gəlir" sözü təkcə fiziki yaxınlaşmanı deyil, həm də hadisələrin inkişafını, hisslərin oyanmasını, intuisiyanın işləməsini metaforik şəkildə ifadə edir.

5. Simvolika;

Küləklər (Xəzri, Gilavar), yağış, qar, ilk bahar: Təbiət hadisələri olmaqla yanaşı, həm də həyatdakı dəyişiklikləri, yeni başlanğıcları, fərqli hadisələri simvolizə edir.

 "Ayaq səsi": Sevgi və yaxınlıq simvoludur. Sevən bir insanın hətta kiçik bir səsdən belə sevdiyinin gəlişini hiss etməsi, dərin mənəvi əlaqəni göstərir.

6. Sintaktik paralelizm və təkrar;

Hər bəndin sonunda "gəlir" feli ilə bitən cümlələr (Xəzri gəlir, yoxsa gilavar gəlir; sabah qar gəlir; ilk bahar gəlir; mənə ar gəlir; Bəxtiyar gəlir) şeirə ahəngdarlıq və ritm verir, həmçinin, əsas fikri - "gəliş" mövzusunu vurğulayır. Bu təkrarlar şeirin mesajını gücləndirir və onu daha yadda qalan edir.

7. Sual cümlələri;

"Xəzri gəlir, yoxsa gilavar gəlir?": Oxucunu düşünməyə, təbiətin və hadisələrin fərqlərini anlamağa sövq edən ritorik sualdır.

8. Duyğusal dərinlik və liriklik;

Şeir insanın daxili aləminə, hisslərinə yönəldiyi üçün yüksək lirikliyə malikdir. Şairin fərdi duyğuları (qəlbinin bəri-bəzəyi götürməməsi, başa salmağın ar gəlməsi) şeirə səmimiyyət qatır.

9. Ahəngdarlıq və ritm;

Şeir heca vəznində yazılmışdır (əsasən 11 hecalı misralar). Qafiyə sistemi (a-b-a-b və ya a-a-a-a bənddən bəndə dəyişir, lakin əsasən "gəlir" kəlməsi son söz olaraq təkrarlanır) şeirə musiqiilik və axıcılıq verir.

10. İntuitivlik və həssaslıq teması;

Şeirin əsas bədii xüsusiyyətlərindən biri də, hadisələri rasional düşüncədən əvvəl intuitiv olaraq hiss etməyin, duymanın qabardılmasıdır. Bu, şeirə fəlsəfi bir dərinlik qatır.

Bəxtiyar Vahabzadə "Gəlir" şeirində həm təbiətin zənginliyindən, həm də insan ruhunun dərinliklərindən bədii ifadə vasitələri ilə istifadə edərək, oxucuya güclü bir mesaj çatdırmışdır. Şeirin dilinin sadəliyinə baxmayaraq, bədii təsir gücü olduqca yüksəkdir.

Nəticə:

"Gəlir" şeiri insanı həyatın incəliklərinə qarşı həssas olmağa, təbiətin, başqalarının və özünün daxili səslərini dinləməyə çağırır.

Şeir fəlsəfi dərinliyi ilə oxucunu düşünməyə vadar edir və həqiqi dərketmənin və sevginin əhəmiyyətini poetik dillə ifadə edir. Bəxtiyar Vahabzadə bu şeirlə bir daha insan ruhunun və hisslərinin nə qədər zəngin və dərin ola biləcəyini nümayiş etdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçıar Birliyinin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

Tez-tez belə bir cümləni müxtəlif insanlardan eşidir və ya müxtəlif yazılarda oxuyuruq: "Dünyanı gözəllik xilas edəcək!"

Araşdırma zamanı bu cümlənin XIX əsrdə tanınmış Fransa və dünya ədəbiyyatının klassiki, şair, yazıçı və tənqidçi, həmçinin Avropa şeirlərinin inkişafına təsir göstərən simvolizm estetikasının təsisçisi Şarl Pyer Bodler (1821-1867) tərəfindən söylənildiyi aydınlaşır.

Cümlə olduqca cazibədar və çox gözəldir. Ona görə də dünya millətləri arasında geniş yayılmışdır. Amma onun hansı mənada olmasına insanlar tərəfindən diqqətin az yetirildiyini görür, bir çox hallarda bir çox insanların bu cümləni əslində zahiri gözəllik kimi təsəvvür etdiyini müşahidə edirik. Amma doğrudan da görəsən dünyanı kim və nə xilas edəcək? Görən, insanın zahiri gözəlliyi və ya ətraf mühitin təmizliyi, gözəlliyi və abadlığı bu yer kürəsini xilas edə bilərmi?

İlk olaraq qeyd edim ki, bu dünya və yaşadığımız bu yer kürəsi heç də zahiri gözəlliklə xilas olan deyil. Çünki indiyədək yaşadığımız və sakini olduğumuz bu yer kürəsi və bu dünya həyatı onu fitnə-fəsada, azğınlıq, pozğunluq, səviyyəsizlik və bir çox tükürpərdici hallara salan, onu qanlı-qadalı müharibələr və çəkişmələrə sürükləyən çox "gözəllər" görüb. Əgər şairin bu cümlədə məqsədi zahiri gözəllik olsaydı, o zaman dünyamız çoxdan xilas olmalı və bu qədər acılıqlar və ağrılara şahid olmazdı.

Doğrudur, hər bir insan məhz insan olduğuna görə, öz zahiri görünüşünə, geyiminə və təmizliyinə fikir verməli, vaxtı-vaxtında saçlarını qısaltmalı, dişlərini fırçalamalı, təmiz geyinməli və s. bu kimi insana xas olan gündəlik vəzifələrə riayət etməlidir. Lakin unutmayaq ki, bu həyatda gözəllik sadəcə xarici görkəm deyil. İnsanın xarici görkəmindən əlavə onun daxili saflığı, ağıl və düşüncə səviyyəsi, etika və mədəniyyəti, həyatın hər bir sahəsində xoş niyyətli və xoş məramlı olması da önəmlidir.

Hər halda Şarl Bodler öz dövrünün bir bacarıqlı şair və yazıçısı, xüsusilə də simvolizm estetikasının banisi olub və təbii ki, bir cümləsi ilə neçə-neçə mənaları nəzərdə tutmaq, müəyyən bir mənanı fərqli ifadələr və işarələrlə çatdırmağı sevirdi.

Amma mən dünyanı xilas edəcək amil barədə danışarkən hər hansı fərqli və çoxsaylı məna və məzmunları özündə ehtiva edən cümlə və ifadələrdən istifadə etməyi bəyənmir, bu haqda tam şəffaf fikir yürütməyi üstün tuturam. Çünki dəyərli şairlərə böyük hörmətim olsa da şair deyiləm. Bu baxımdan, düşünürəm ki, dünyanı xilas edəcək yeganə amil ETİKAdır. Bəli, etika, etika və yenə də etika!

Rəngi, irqi, sosial durumu, həm də dini və siyasi baxışından asılı olmayaraq bir çox insanlar etika məsələsinə çox sadə yanaşırlar. Lakin beş hərfdən ibarət olan bu sadə ifadənin çox dərin və zəngin mənaları var. Bir çoxları etika dedikdə yalnız sadə davranış qaydalarını nəzərdə tutsa da, əslində yunan sözü olan etika ifadəsi həyatda insanın özünü dərk etməsi, kimliyi və bacarığı və ixtisasını tanıması, üzərinə düşən vəzifələri məsuliyyət və vicdanla həyata keçirməsi və ümumiyyətlə, həyatı boyunca Ulu Tanrı, cəmiyyət, insanlar, təbiət, ətraf mühit, heyvanlar və bütün varlıq aləmi qarşısında məsuliyyətli davranması kimi olduqca böyük və əzəmətli mənaları özündə ehtiva edir. Etika fəlsəfəsi insana mən kiməm, necə olmalıyam və nə etməliyəm kimi suallara ən gözəl və dolğun səviyyədə cavab tapmağı öyrədir. Etika hər kəsin həyatda yalnız öz işi və öz peşəsi ilə məşğul olmasını tələb edir, eyni halda ona aid olmayan sahələrə müdaxilə etməsini rəsmən yasaqlayır. Bu, sadə bir cümlə olsa da, hər bir düşüncəli insan həyatımızın müxtəlif sahələrində üzləşdiyimiz fəsadların daha çox bu sahədən qaynaqlandığını çox gözəl anlayır.

Etika sözün həqiqi mənasında çox böyük bir məktəb, əhatəli bir ideologiyadır. Bunu həyatda gözəl düşüncə, gözəl danışıq və gözəl davranış prinsipi ilə də ifadə etmək olar.

Əgər insan oğlu etikaya sahib çıxarsa, o zaman yaşadığımız bu dünya da xilas olacaq və xoşbəxtlik, firavanlıq və ən gözəl və ülvi həyat bəşəriyyətin üzünə güləcək. Əks təqdirdə elm və texnikanın inkişafına rəğmən həyatın hər bir sahəsində mənəm-mənəmlik, təkəbbür, tərbiyəsizlik, səviyyəsizlik, fitnə-fəsad, ədalətsizlik, acılıq, kin-küdurət, intriqa, çəkişmə, ixtilaf və fərqlilik, müharibə və qanlı-qadalı olayların şahidi olacağıq. Bunu demək nə qədər acı olsa da, əslində sakini olduğumuz yer kürəsi bu günə kimi elə bütün bu acılıqların şahidi olub. Çünki bəşər övladına etika hakim deyil, ayrı-ayrı məsələlər (maddiyyat, vəzifəpərəstlik, mənəm-mənəmlik və s.) hakim kəsilmişdir.

Məncə yaşadığımız bu yer kürəsinin gözəlləşməsi və xilas olmasını istəyiriksə ilk öncə insanlar arasında etika məsələsi ciddi şəkildə təbliğ və tərvic edilməlidir. Təbii ki, bu sahədə əsas vəzifə ziyalı insanların, qələm əhli və media sahiblərinin üzərinə düşür. Hətta, bu məsələyə dünya dövlətləri və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı səviyyəsində baxmaq və onu diqqət mərkəzində saxlamaq lazımdır. Çünki insan oğlunun ən zəif yeri məhz bu məsələdir. İndiyədək yer kürəsinin şahidi olduğu əsas qanlı-qadalı fitnələr, acılıqlar və qanlı, həm də amansız müharibələrin əsil səbəbi də məhz etikasızlıqdan irəli gəlib.

Yaşadığımız əsrdə elm və texnika öz intibah dövrünü yaşayır və sürətlə inkişafdadır. Artıq müxtəlif dünya ədəbiyyatında "Postmodernizm"dən sonra "Post insan" konsepsyası gündəmə gəlib. Lakin bəşər övladını bu həyatda axsadan və dönə-dönə büdrədən, həm də yüksəklərdən uçuruma atan bir amil: etikasızlıq məsələsi hələ də diqqət mərkəzində deyil. Bu gün bu qədər elmi nailiyyətlərə rəğmən bəşəriyyət özünü kamil olaraq sübut edə bilmir. Bu gün dünya mənzərəsi çox utancverici təsvirlərlə doludur: Allah adını dilə gətirərək günahsız insanlar qətlə yetirilir, siyasi sahədə hər növ hiyləgərlik və yalanlara, mədəniyyət sahəsində mədəniyyətsizliyə, din adı altında ən böyük dinsizliklərə imza atılır...

Kiminsə bu fikirə şübhəsi varsa, lütfən indiyədək dünyada baş vermiş acılıqların, xoşagəlməz olayların, fitnələr və müharibələrin əsil səbəbini araşdırsın. O zaman hər bir acılığın başında etikasızlığın dayandığını görəcəyik.

Biz və bütün dünya ölkələri bu günlərdə koronavirus (COVİD-19) pandemiyası ilə üz-üzə dayanmışıq. Hələlik bu pandemiyanın əsil yaranma və yayılma səbəbi bəlli olmasa da, inanıram ki, tezliklə bu sirrin üstü açılacaq. Lakin o zaman bütün bəşəriyyət bir daha bu virusun məhz insan oğlunun etikasızlığı (ya təbiətlə vəhşi kimi davranışı, ya da bilə-bilə öz mənafeyini təmin etmək və dünyada ağalıq niyyəti) ucbatından yarandığına əmin olacaq.

Mən bu qısa yazını özümü başqalarından daha ağıllı və daha müdrik göstərmək üçün qələmə almadım. Çünki belə xislətlər məramımda yoxdur. Sadəcə həyatda biganəlik və tənbəllikdən qorunub üzərimə düşən etik məsuliyyəti dərk etmək və müdrik insanlardan birinin söylədiyi kimi: "Qaranlığı lənətləməkdənsə, dur bir şam yandır!" - tövsiyəsinə əməl etməyə çalışdım.

Etikanın bütün dünyaya hakim olması ümidi ilə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünyadan bir şair köçdü. Əlisəmid Kür adında. Salyanda doğulmuşdu. Məktəb oxudu. Əntiqə şeirlər yazdı. Oxunaqlı “Yol” qəzetini buraxdı. Tərcümə Mərkəzində işlədi. Acıdildir dedilər. Həbsxana da gördü. Xəstələndi. Respublika Klinik Xəstəxanasında vəfat etdi. Salyanda dəfn edildi. Bir də, dünənki  saytlar belə yazdılar: məşhur şair vəfat etdi. Vəssalam. 71 ilin bir xronologiyası.

Bu da onun bir neçə şeiri. Bu şeirlərin içində bir şeiri də var ki 71 illik ömrünə yazdığı rekviyemdir. Demirəm hansıdır. Özünüz oxuyanda biləcəksiniz.

Yaxud deyirəm. Ən sonuncu şeiri.

Allah rəhmət eləsin!

DƏNSİZ DƏYİRMAN DAŞLARI

Fırlanır dəyirman daşı
Baxıram, başım fırlanır.
Fırlanır dünya başıma
Torpağım, daşım fırlanır.
Saçı-saqqalı ağarmış
Sığal çəkmə alt daşına, üst daşına.
Un ələnmir üst-başına.
Dənsiz dəyirman daşları qəm ələyir,
Dərd üyüdür ömrün qışına.
Bu çərxi-dövran daşları
Dəyir, bir-birinə dəyir.
Dənsiz dəyirman daşları
Yeyir, bir-birini yeyir.
Acıdı dəyirman daşları
Dən gözləyir əvvəl-axır.
Tanrı dinmir,Tanrı susub
Çörəyimiz daşdan çıxır.

ATAMIN AYAQLARI

Hara getdim dara düşdüm
Atamın ayaqları süründü arxamca
İndi
Atamın ayaqları Sibirdi
Özü kimi ayaqları da yuxusuz…
Üz sürtdüm ayaqlarına,
Qəlpə giziltisindən
Diksindi qulaqlarım.
Çəliyi ayaqlarına başdaşı Atam!
Səcdənə gəldim,
Ayaqlarını suya qoy,
Dirilik suyu kimi ayağının suyunu içim Atam oy!
Əlimdən nə gəlir daha
Ayaqlarımı verim, yeri, Atam!
Laylay atam, ayaqlarına laylay!
Ayaqları yuxusuz, əlləri oyaq, ürəyi dipdiri Pir Atam!

ALO, MƏN SƏNİ GÖRÜRƏM

Yuxarı mərtəbədən gələn mahnı
Ürəyimi göynədən vaxtda
əllərim qoynumda
uzanmışam çarpayıda.
Tavandan,divarlardan
Kədərli üzlər,
Dilxor maskalar asılır
Səni düşündükcə, qızım!
Hər oxunan nəğmə
Bir doğma anı yada salar,
Hər tanış səs bir doğma üzü
Canlandırar gözlərimizdə…
Telefon zəngi.
-Alo, Bakıyla danışın.
-Al-lo! Qızım, sənsənmi?!
-…
-Al-lo!
…2400 kilometrlik həsrətin içində
Qatar keçdi deyəsən.
Bir zahı bulud
Silkələdi telefon xətlərini.
Yüz saniyəlik sükutun arxasına
Sığdı bir insan ömrü.
-Alo! Alo!!
-A-ta! A-ta!
…Üzün yadımdan çıxır,
İlğım axır dalğa-dalğa
Yaddaşımın dörd olmuş gözündən.
Yuxu da yalanmış, fotoşəkil də yalan…
-Alo! Alo!
-Ata, məni eşidirsən?
-Al-lo, mən səni görürəm, qızım…

UZUN AYRILIQDAN SONRA

Uzun ayrılıqdan sonra dönəndə Vətənə
Kimi qucaqlasam birinci,
Qarşıma çıxanların heç biri inciməz.
Bir dost yazmışdı mənə:
“Sən qəribəsən, biz-yol gözləyən.”
Məni qarşılayanların
Heç biri inciməz, anam,
Səni qucaqlasam hamıdan əvvəl.
Uzun ayrılıqdan sonra
Yenidən sevmək
Yenidən doğulmaq kimi gəlir insana,
İzn ver oğluna yenidən doğulmağa,
Aç qoynunu, ana!
Qol-boyun gördükcə bizi
Dostlar da başlayar
Bir-birini qucaqlamağa.

QAN-TƏR İÇİNDƏ

Əqrəbləri itmiş saat kimiyəm,
Vaxt ölür, çökür içimdə.
Cin çapmış at kimiyəm,
Qan-tər içindəyəm, anam,
Qan-tər içində.
Zaman dolaşıq nər qovğasında
Şeytan-mələk davasında
Ürəyim əlimdən gedir,
Çırpınır qollarım qoynumda,
Gecəm qan-tər içində,anam,
Günüm qan-tər içində.
Bu əlim,bu da lal dilim,
Sözü xəmir kimi yoğuran dilim,
Cadar-cadar, dilim-dilim
Söz əkib-becərən dilim,
Sözüm qan-tər içində,anam,
Dilim qan-tər içində,
Alnımın qırış yerindən
Taleyin çaparı keçir.
Bu yurdun süyər yerindən
Bir ölüm qatarı keçir,
Elim qan-tər içində, anam,
Obam qan-tər içində.
Toxdayıb, səbrimdən asıldım,
Buğlanıb, ruhumdan asıldım,
Can hamı, qəbrimə qısıldım,
Söndüm qan-tər içində, anam,
Öldüm qan-tər içində.

ADAŞIM, BALABANÇI KOR ƏLİSƏMİD

– Bir adaşım yaşayır Kürdəmirdə,
Muradxanlı kəndində
Gecəyarı ekranda gördüm
Xəzər TV-də.
Əvvəl-əvvəl danışmadı, dinmədi,
dizləri üstə gözləri yol çəkdi
barmaqlarımın.
Sonra adamlar yığışıb
könlünü aldılar onun,
ovutdular.
Çıxartdı üzə balabanı.
Dedi, mənim işim balabanla, neylədi.
Adaşım, balabançı kor Əlisəmid.
Sonra gör neylədi
adaşım, balabançı Kor Əlisəmid.
Qəfil nəfəs verdi balabana,
Sığalladı asta-asta,
bala-bala.
Asta çaldı balabanı.
Hərəkəti yavaş-yavaş,
bala-bala.
Dağı arana daşıdı, aranı dağa.
Anasının balasını ağlatdı,
balasının anasını ağlatdı.
Qəribi çağırdı qürbətdən,
həsrətdən
yolu-yolağa.
Qəfil balabanı qoydu qırağa,
Ürəyinin işığı üzündə,
üzü nur,
üzü pir Əlisəmid.
Çalğı çoxdan qurtarıb,
nə baxırsan?
Əlləri üzündə,
gözləri barmaqlarının ucunda,
adaşım, balabançı Kor Əlisəmid.

AD GÜNÜ KEÇİRMİR HƏBSXANALAR

Bir qədəh zəhər,
boyu uzunu ipək kəndir
gətirdilər şairə ad günündə.
Səslər gəldi qulağına:
– İçək sənin sağlığına!
İçmədi!..
– İpək kəndir ölçülübdür boynuna,
Keçmədi…
Pıçıldadı öz-özünə
öz qanını içən şair,
«Azadlıq» sözündən asılan şair:
– Ad günü keçirmir həbsxanalar!

…Qismət etmə kafirə də
kamerada, dar otaqda
dönə saat kəfkirinə;
Neçə kilometr yol gəldi şair,
Yol uzanır, yol uzanır
Azadlığın ad gününə
burulğanlar içindən…

Səsin gəlsin, Xəlil Rza,
Səsin gəlsin,
Ad günü keçirmir həbsxanalar!..

AĞI

Dəli çayların axarı
suların səsindən bəlli.
Mən keçdim,
Sən keçənmədin.
Torpağım heeey!

Sirri kor quyu dibində,
Dərdi üzündən bəlli.
Dəlisi ağıllı kimi,
ağıllısı dəli kimi
Millətim heeey!

Tapdaq altda gözü qalan
ocaq külündən bəlli.
Qorxağı qaçmağından,
İgidi ölümündən bəlli.
Məmləkətim heeey!

Yurdu talan olanım
İndi həsrətlə qol-boyun.
Ulayım qurdtək, ulayım
Millətim heeey!
Məmləkətim heeey!

DİLİNDƏ SONUNCU DUA
Dostum Rafael Aydınoğluna

Məni çox incitmə, Tanrım,
Özün göndərən bəlayam.
Mən şeytana papış tikən
Sənin ərköyün balanam.

Nə Qurana əl basmışam,
Nə də xaç çəkmişəm, Tanrım!
Sənə qulaq asmamışam, –
Sənnən çox çəkmişəm, Tanrım!

Dərdin göyçəyin yollayan
Gərək bəndəsin də duya.
Qoymaya tövbə etməyə,
Dilində sonuncu dua.

Mən səndən küsmüşəm, Tanrım!
Üzə durdum hansı haqqla?
Ömrü borc vermisən, Tanrım,
Al ruhumu girov saxla!

DÜNYANIN YALAN GÜNÜ
Rəsul Rzaya

Ölümünlə aldatdın bizi
aprelin birində – başaldatdı günü.
Yüyürdüm ölümün ardınca;
İnsan axını yol vermədi
çiynimi verəm
tabutun altına.
…Ölümün utana-utana gəlmişdi
Fəxri xiyabana.
Çəkinə-çəkinə,
qızara-qızara
girmişdi məzara.
Amma Sən,
«özün almışdın çiyninə tabutunu».
O gün köşklərdə çiçək qalmamışdı,
O gün şehli göz yaşlarıyla
çiçəkləmişdi tabutun da!
Səndən uzaq.
Səndən nigaran
ölümündən xəbərsizdi Nigarın…
Dilim sözə möhtac,
əli gəlmirdi
ölümünə nəğmə qoşmağa.
«Belə olurmuş demək»
dünyanın yalan günü
adam aldatmaq?!
Ölüm xəbəriylə
adlamı aldatmazlar, ustad!

QAN BAHASINA

…Əvvəl-axır
buludlar dağılacaq
yağışların qanı bahasına
Çəmənlər saralacaq
çiçəklərin qanı bahasına.

Əvvəl-axır
sevgilər yetim qalacaq
aşıqlərin qanı bahasına

Köklənib ayrılıq havasına
yollar dərvişlərə qalar,
bir də qaraçı köçünə –
mahnıların qanı bahasına.

Hamı sevgidən doğulmur,
Hamı sevgiyə möhtacdı.
Əvvəl-axır söz dedim,
könül açdım.
Söz dedim sevdiyim qədər –
ürəyimin qanı bahasına .

buludlar dağıldı, keçər…
çəmənlər saralıb, köçər…
Sözlərim ürəyimin qanını içər,
İçər, –
ömrümün qanı bahasına.

…Qiyamət günüdü yoxsa,
Yoxsa Miflərin dağılan günü…
Uğultusu eşidilir dərdlərin,
Zəlzələsi qabaqdadı kədərlərin.

KENTAVR

Bir gecə vağzalın yanından keçəndə şəhərdə qəfildən işıqlar söndü.
Kürəyində yük daşıyan adamlar mənə KENTAVRLARI xatırlatdı…
Bir də qulaqlarıma at kişnərtisi gəldi…

Dərdin arxasınca dördnala çapan

Bədəni at, başı adam,

Bu yarıat, yarıadam
Qaçmağa hallı adam
hara gedir, Yaradan?!

Sözünün dalında dağ kimi durub,
Hər gün bir sevdayla döyüşə gedir.
Dalına atdığı şələyə baxmır.
Xəndəyə yıxılmır, tələyə baxmır,
Özüylə söyüşə-söyüşə gedir.

At kimi yeriyir qəmin üstünə
Çapır, dördnala çapır,
Hara gedir qəm gətirir
Bir gün çörək tapır,
bir gün də tapmır…

«Mersedes» gözəllər keçir yanından
Vaxtı yox onlara gözucu baxa.
Faytona qoşulmuş ata boylanır,
Bu yarıat, yarıadama
ana boylanır
ata boylanır.

Kentavr şəhərdən baş aça bilmir.
Dəyənək qorxusu çıxmır canından.
Bu köçkün kentavr,
qaçqın kentavr
Polisin əlindən qaça da bilmir.

Bu qovur, o qovur,
Göydə Allah qovur, yerdə bəndəsi
Kəpənək yuxusu qaçıb gözündən
Hələ kütə gedir onun kündəsi.
– Hara gedirsən, KENTAVR?
– Kimdən qaçrsan, KENTAVR?
Başın bədənindən ayrı,
Bədənin başından ayrı,
Özün-özündən qaçırsan,
Gedirsən qəmin üstünə
söyüşə-söyüşə,
Yaşamaqçün, ölməməkçün
Atlar örüşə gedir,
Kentavrlar – döyüşə!

ADAMLAR DƏYİŞİR HAVALAR KİMİ

Çəkilib uzaqdan baxdım özümə, –
Gördüm görkəmim dəyişib,
Üst-başım tamam köhnəlib,
Dabanı yeyilib çəkmələrimin…

Tanrının gözünə dik baxdığımdan
Xəbərim olmayıb üzümə düşən qırışdan
Yaman inanmışam arvad sözünə:
«- Dağa bənzəyirsən sən bu duruşda».

Güzgüdə özünə baxıb göz vuran
O şux, o kür adam mən deyilmişəm.
Adamlar dəyişir havalar kimi
İlahi, mən niyə dəyişməmişəm?!

Dünyaya piyada gəlib-gedənlər
Odu eee… yanımdan atlanıb keçir.
Ürək qızdırdığım, çörək kəsdiyim
Qəfildən üstümdən atdanıb keçir.

Mən koram… Sən hara baxırsan, Tanrım!
Sənin də oyunun yamannan-yaman.
Haqqın tərəzisi qurulan vaxtı
Kiminə taxt verdin, kiminə palan.

Çəkilib uzaqdan özümə baxdım, –
bir də üzə gülüb,
arxamca daş atanlara…
Yol üstə ilantək qıvrılanlara…

Başımın üstündə qovğalar kimi
Bu yağış adamlar, külək adamlar –
Bu payız oğlanlar, bu qış gözəllər,
Bu külək oğlanlar, kələk oğlanlar,
Bu payız gözəllər, bu xəzəl qızlar,
Dayanıb yolumda qovğalar kimi, –
Adamlar dəyişir havalar kimi, –
Niyə dəyişmədin, Cəfərin oğlu?!

P.S. Bu yazı-ağı tək Əlisəmid Kür üçün deyil amma. Bu yaxınlarda daha bir şair dünyadan köçmüşdü. O da Salyanda doğulmuşdu. Onun da təxəllüsü Kür idi. O Həsən Kür, bu Əlisəmid Kür.

Salyanda doğulan şairlər, daha özünüzə Kür təxəllüsü götürməyin. Kür sizi qərq edər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

Ölkəmizdəki mühüm tarixi abidələr barədə hər bir kəs, o cümlədən də gənc nəsil mütləq məlumatlı olmalıdır.

Şahbulaq qalası XVIII əsrin ortalarında Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən inşa edilmiş mühüm memarlıq abidəsidir. Ağdam şəhəri yaxınlığında yerləşən bu qala 1751-1752-ci illərdə tikilmişdir və Qarabağ xanlığının inzibati və hərbi mərkəzlərindən biri olmuşdur. Qalanın adı, onun yerləşdiyi ərazidəki gursulu bulaqdan – Şahbulağından götürülmüşdür. Bu qala Qarabağ xanlığının ərazisində inşa edilən ikinci mühüm müdafiə tikilisidir.

Şahbulaq qalası Pənahəli xanın göstərişi ilə inşa edilibdir və Bayat qalasından sonra xanlığın mərkəzi kimi fəaliyyət göstərmişdir. Memarlıq üslubu baxımından qala düzbucaqlı formadadır və onun divarları yarımsilindrik bürclərlə gücləndirilmişdir. Müdafiə funksiyasına uyğun olaraq tikilən qalanın divarları 7 metr, bürcləri isə 8,5 metr hündürlükdədir. Müdafiə məqsədi ilə divarlarda mazğal və diş sıraları əlavə edilmişdir ki, bu da müdafiə üçün səciyyəvi elementlərdən biridir.

Qalanın şərq tərəfində yerləşən əsas giriş qapısı ikimərtəbəli qüllə ilə qorunurdu. Üst qatında xan otağı yerləşirdi və bu otağa daş pilləkən vasitəsilə qəsr həyətindən çıxılırdı. Şahbulaq qalası yalnız müdafiə tikilisi deyil, həm də müəyyən bir dövr ərzində yaşayış yeri kimi istifadə edilmişdir. Lakin sonradan əsasən gözətçi məntəqəsi funksiyasını daşımışdır.

1990-cı illərin əvvəllərində Qarabağ müharibəsi zamanı Ağdamın işğalı ilə birlikdə Şahbulaq qalası da erməni qüvvələrinin nəzarətinə keçmişdir. İşğal dövründə qala böyük zərər görmüş və erməniləşdirilmə cəhdlərinə məruz qalmışdır. Son dövrlərdə isə qala bərpa edilərək kilsə kimi istifadə edilməyə başlamışdır ki, bu da Azərbaycanın tarixi irsinə qarşı törədilən vandallıq aktlarından biri kimi qəbul olunur.

2020-ci ildə baş tutan İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan Ağdam da daxil olmaqla işğal altında olan torpaqlarını geri almışdır. Bununla birlikdə, Şahbulaq qalasının bərpası və qorunması məqsədilə müxtəlif işlərə başlanmışdır. Bu işlər çərçivəsində qalanın tarixi əhəmiyyəti bərpa olunmağa çalışılır və abidənin turizm potensialı dəyərləndirilir.

Şahbulaq qalası Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin ən mühüm tarixi və mədəni irslərindən biri hesab edilir. Qalanın turizm potensialı böyükdür və bu, onun həm yerli, həm də xarici turistlər üçün cəlbedici bir məkan olmasını təmin edir. Qalanın bərpası və qorunması istiqamətində aparılan işlər, onun turizm məkanına çevrilməsi baxımından mühüm addımların atılmasına səbəb olmuşdur. Qarabağ Regional Turizm İdarəsinin əməkdaşları qalanın turizm məhsulu kimi dəyərləndirilməsi üçün mütəmadi olaraq orada tədqiqatlar aparırlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan SSR xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadə 1909-cu il dekabr ayının 15-də Bakı yaxınlığındakı Əmircan kəndində anadan olub. Səttarın anadan olduğu Əmircan kəndi çoxəsrlik mühafizəkar ənənləri ilə tanınan bir yer idi və burada kişilər əsasən tarla və bağlarda işləyirdilər. Burada ailələr öz uşaqlarını rəsm məktəblərinə göndərmir, rəsm çəkməyi uşaq hobbisi sayırdılar. 1920-ci illərdə Azərbaycanda peşə məktəblərinin fəaliyyətə başlaması ilə bir çox rəssamlıq məktəbləri də işıq üzü görməyə başlayır.

Beləliklə ailəsi onun həvəs və istedadına biganə qala bilməyərək 1927-ci ildə Azərbaycan Dövlət Peşə Rəssamlıq Məktəbinə göndərir. Buradakı tələbəlik illərində müəllimi, məşhur rəssam Əzim Əzimzadənin diqqətini çəkən Səttar onun baş rəssam olduğu "Kommunist" qəzetində müxtəlif mövzularda karikaturalar çəkmək təklifi alır. Təklifi böyük məmnuniyyətlə qəbul edən gənc rəssam bu üslub onun üçün yeni olsa da, çəkdiyi rəsmlərlə yumorun və qroteskinin uğurlu bütövlüyünü əldə edə bilib.

Karikaturadakı bacarığını görən Əzim Əzimzadə ona təhsilini qrafika sahəsində davam ettirməyi tövsiyə edir. Onun tövsiyəsi ilə Səttar Bəhlulzadə 1933-cü ildə V. Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitunun qrafika fakültəsinə daxil olur. Burada o dövrün məşhur qrafika sənətçiləri V. A. Favorski, P. Y. Pavlinov, K. N. İstomin və L. A. Brunidən dərs alıb. 3-cü kursda olarkən müəllimi tanınan rəssam Q. M. Şaqal ona rəsm fakültəsinə keçməyi tövsiyə edir. Səttar heç tərəddüt etmədən bu təklifi qəbul edir və 3-cü kursdan təhsilini Şeqalın atelyesində davam etdirir.

Realist sənət ənənələrini dərindən mənimsəyən rəssamın hazırladığı "Qadın Model" (1939) və "Qaraçı qadın" (1939) etüdləri bu dəyişikliyin bəhrəsidir. Moskvada yaşadığı illərdə müəllimindən aldığı təhsillə yanaşı, onun məsləhəti ilə Tretyakov qalereyasında və Puşkin muzeyində yerli və xarici rəssamların əsərlərinin surətlərini çıxarırdı. Görkəmli rəssam bu əsərlərin ona qazandırdıqlarını, xüsusən də bu araşdırmalar nəticəsində lirik rəsmlərə keçdiyini hər fürsətdə vurğulayırdı. Bu müsbət təsir onun mənzərə janrındakı ilk əsərlərində (Qudyalçay vadisi (1953), Qızılbənövşəyə gedən yol (1953)) aydın görünür. Səttar Bəhlulzadə buraxılış işi kimi Babək hərəkatı mövzusunu seçmiş və 1939-cu ildə bu mövzuda araşdırma aparmaq məqsədilə Bakıya qayıdıb.

1940-cı ildə diplom işi kimi "Babək üsyanı" və "Bəzz qalasının müdafiəsi" tablolarını çəksə də, İkinci Dünya müharibəsi başladığına görə diplom işini müdafiə edə bilməyib. Hər iki əsər hal-hazırda Azərbaycan Dövlət İncəsənət muzeyində sərgilənməkdədir. Müharibədən sonra dəfələrlə müdafiə üçün Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutu tərəfindən çağırılsa da getməmiş, səbəbini soruşanlara isə "diplomsuz rəssam olmur?" cavabını verib. Rəssam 1941-ci ildə SSRİ Sənətkarlar Birliyinə üzv seçilib. Müharibə illərində bir müddət təhsil aldığı Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində müəllim olaraq çalışsa da, müharibədən sonra buradakı işindən ayrılır.

1945-ci ildə ərsəyə gətirdiyi Qubalı Fətəli xan və Xəttat Mirzə Təbrizi portretləri Azərbaycan İncəsənət Muzeyində saxlanılır. Bəhlulzadə bildirir ki, Babək üsyanı tablosu müəllimləri tərəfindən bəyənilib və ona tarixi mövzularda çalışmağı tövsiyə ediblər. Lakin rəssam onların bu istəklərinə qarşılıq verməmiş və mənzərə janrında əsərlər yaratmağa başlayıb. Bu dövrdə Bəhlulzadənin yaradıcılığında təbiət təsvirlərinə meyil getdikcə güclənib, o, mənzərə janrında daha bitkin əsərlər yaratmağa başlayıb. "Mən ilham və natura ardınca Qogen kimi baş götürüb Taiti adasına getmirəm və bunu başqalarına da məsləhət görməzdim. Çünki doğma xalqın həyatı, Vətən torpağı əsl ilham mənbəyidir"

Təltif və mükafatları

- "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı ("Azərbaycan mənzərələri" işlər silsiləsinə görə)

- 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

- "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı

Sənətçinin qrafika əsərləri 1966-cı ildə Praqada, ölümündən sonra 1977-ci ildə Moskvada, Yalta (1978), Nyu-York (1994), İstanbul (1994), London (1995), Bonn (1996), Bakı (1999 və 2000), Daşkənd, Paris (2009) şəhərlərində sərgilənib. 1966-cı ilin yazında Praqadakı "U Rjeçitski" qalereyasında Bəhlulzadənin qrafika işlərindən ibarət fərdi sərgisi açıldı. Bu, sovet azərbaycanlı rəssamının xaricdə açılan ilk fərdi sərgisi idi. Fərdi sərgilərindən başqa S. Bəhlulzadənin əsərləri həm keçmiş sovet respublikalarının paytaxtlarında, həm də dünyanın bir çox şəhərlərində — Qahirə, Vyana, Berlin, Paris, Neapol, Monreal, Havana və b. şəhərlərdə keçirilən Azərbaycan təsviri sənəti, Azərbaycan rəngkarlığına həsr olunmuş sərgilərdə nümayiş olunub

Filmoqrafiya

1. Toğrul Nərimanbəyov 

2. Bu, Səttar Bəhlulzadədir

3. Üç hekayə

4. Səttar Bəhlulzadə

5. Sonuncu dərviş

Səttar Bəhlulzadə haqqında maraqlı faktlara nəzər yetirək

1.Səttar riyaziyyat fənnində xüsusilə diqqət çəkdiyindən hər kəs onun gələcəkdə böyük riyaziyyatçı olacağını düşünüb. Qonşuluqda, yoldaşları arasında bu fəndən çətinə düşən uşaqlara köməklik etməkdə ad çıxardığından, onun rənglərə olan marağı hamıya ötəri hiss təsiri bağışlayıb.

2.Səttar Bəhlulzadə heç vaxt evlənməyib, tək-tənha ömür sürüb. Amma onun gizli sevdiyi bir qadın olub. Sevdiyi qızla birlikdə Moskvaya, Vasiliy İvanoviç Surikov adına Rəssamlıq İnstitutunda təhsil almağa gəliblər. Səttar Bəhlulzadə qızı nə qədər çox sevsə də, sevdiyi qız ona həmişə bir dost kimi yanaşıb. Bir müddətdən sonra onun sevdiyi qız başqa birisi ilə ailə həyatı qurur, lakin çox keçmir ki, onların birgə həyatı baş tutmur və ayrılmalı olurlar. Deyilənlərə görə, onları birləşdirən iki cəhətdən biri onların hər ikisinin rəssam olması idisə, digər bir cəhət hər ikisinin mavi gözlü olması idi. Səttar Bəhlulzadənin hamıdan gizli saxladığı məhəbbəti – Xalq Rəssamı, qrafika ustası Maral Rəhmanzadə olub.

3.Səttar Bəhlulzadə dostu ilə trolleybusda söhbət edə-edə yol gedirmiş. Dayanacaqların birində trolleybusa minən bir qadının yanındakı 2-3 yaşlı uşaq Səttarın üzünü görəndə qorxudan ağlamağa başlayır və heç cür sakitləşmək bilmir. Səttar növbəti dayanacaqda, yarı yolda dostunu məcbur eləyir ki, o uşağın xətrinə trolleybusdan düşək.

4.Səttarın özünəməxsus qəribə hərəkətləri olub. Günlərinin birində, gecə vaxtı dostu Bəxtiyar Vahabzadənin evinə qonaq gedir. Gec olsa da ona mürəbbəli çay süfrəsi açılır. Süfrə arxasında əyləşən Səttar qəflətən barmağını mürəbbəyə batırıb yerdəki xalçanı qaldırır və döşəmədə ceyranı andıran rəsm çəkir.

5.Füzulini dəhşət çox sevirmiş, ona vurğunmuş. Bir dəfə, ad gününü qeyd edən Səttar başına yığışan yaxın adamları ilə yeyib-içdikdən, gülüb-danışdıqdan sonra o biri otağa keçib ordan xeyli şam gətirir. Sonra onların hamısını yandırıb masanın üzərinə, pəncərələrin qarşısına qoyur. Evin işıqlarını söndürüb belə bir təklif edir:"Gəlin ağır-ağır "Şəbi-hicranı" oxuyaq". Otaqda olan hər kəs onunla birgə oxumağa başlayırlar. Qaranlıq otaqda yanan şamların şöləsi, divarlarda əks olunan kölgələr və Səttarın üz-gözünə dağılmış saçları, parlaq baxışları Füzulinin qəzəli ilə ahənglik yaradır. Və həmin an bəlkə də elə Səttar bir neçə dəqiqəlik də olsa, Məcnuna çevrilir.

6.Yetmişinci illərin ortalarında «Ulduz» jurnalında məşhur rəssam Səttar Bəhlulzadənin rəsmlərinin çapından bir neçə aylıq qonarar yığılıbmış. Jurnaldan tez-tez ona zəng edib qonorarını almağa çağırırlarmış. Günlərin bir günü rəssam «Ulduz»un redaksiyasına gəlir və soruşur:

– Nə qədər qonorarım var?

Cavab verirlər:

– Min beş yüz manat.

Səttar Bəhlulzadə fikrə gedir və əlini cibinə atıb siqaret tapmayanda onun başına yığışmış jurnalın əməkdaşlarına deyir:

– Mənim min beş yüz manatımı köçürdərsiniz yetimxanaların birinə. Ancaq üstümdə də pul yoxdur, gərək mənə bir qutu «Avrora» tapasız!

7.Səttar Bəhlulzadə sufi həyatı keçirirmiş, geyim-keçiminə qətiyyən fikir verməzmiş, həmişə nimdaş paltarda gəzərmiş. Hətta əsgər şinelini də geyinməyi özünə ar bilməzmiş. Bir sözlə o, geyimə bəzək kimi yox, isti-soyuqdan qoruyan şey kimi baxırmış. Bir dəfə rəssam elektrik qatarı ilə Əmircana gedərkən hava isti olduğundan beretini yanına, oturacağın üstünə atır. Uzun yolda onu yuxu aparır. Sənətkar ayılanda görür ki, beretin içərisinə xeyli xırda pul atıblar. Görkəminə görə Səttar Bəhlulzadəni dilənçiyə oxşadıblarmış.

8.Səttar Bəhlulzadə həyatda bir çox acılara, ağrılara sinə gərib, dərd-sərini çox adamla bölüşmədiyindən yaxınları onun xəstəliyindən çox gec xəbər tuturlar. Həm də bu xəstəlik elə bir vaxtda onun yaxasından yapışır ki, o, qayğıdan, diqqətdən də kənarda qalır. Onun sənəti və şəxsiyyəti ilə ondan da qat-qat aşağı səviyyədə olan rəssamla davrandıqları kimi davranırlar. Belə diqqətsizliyi hiss etdikdə o, Əmircandakı evlərinə çəkilib günlərlə oradan çıxmır. Yaxın dostlarından biri onun bu halını görüb çox pis olur və onun üz-gözündən öpüb leçkomissiyaya aparmaq üçün dilə tutur. O, isə ağlayıb deyir ki, onlar adam deyillər, məndən soruşurlar ki, niyə evlənmirsən? Səttar Bəhlulzadə sarılıq xəstəliyindən əziyyət çəkirmiş.

9.1973-cü ilin avqustunda Sabunçuda yerləşən xəstəxanaların birinin yoluxucu xəstəlikləri üzrə şöbəsinə yerləşdirib, sarılıq xəstəliyi diaqnozunu qoyurlar. Dostları hər gün ona gül, meyvə aparırlar. Otuz doqquz dərəcə qızdırması olmasına baxmayaraq o, həmin güllərin və meyvələrin şəkillərini çəkib divarlara yapışdırır.

10.Əməliyyat olunsa da, Səttar Bəhlulzadənin vəziyyəti düzəlmir. O, 1974-cü ilin yağışlı oktyabr ayının 14-də gözlərini əbədi olaraq yumur. Fəxri xiyabanda dəfn olunmasına icazə verilməyən cənazə rəssamın öz vəsiyyətinə uyğun olaraq, Əmircan kəndində anasının yanında torpağa tapşırılır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)

10 oktyabr 2025-ci il tarixində Qazaxıstan Respublikasının Qızılorda şəhərində yerləşən “Анаға тағзым” (“Anaya ehtiram”) Mərkəzində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qızılorda vilayəti Akiminin birgə təşkilatçılığı ilə Türk xalqlarının Folklor İrsinə həsr olunmuş çoxcildli çoxdilli Antologiyanın hazırlanması məqsədilə həyata keçirilən “Türk Folklor İrsi” layihəsinin beynəlxalq ekspert qrupunun növbəti iclası keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan verilən məlumata görə, iclasda Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə və Özbəkistandan görkəmli folklorşünas alimlər iştirak ediblər.

İclas çərçivəsində beynəlxalq ekspertlərə “Türk xalqlarının Qəhrəmanlıq Eposu” seriyasından olan cildlər təqdim olunub və hədiyyə edilib. Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti xanım Aktotı Raimkulova layihənin hazırlanmasında fəal iştirak etmiş Milli Elmlər Akademiyalarının prezidentlərini, Mədəniyyət nazirliklərinin nümayəndələrini, İnstitut direktorlarını, eləcə də mədəniyyət, incəsənət, folklor və ədəbiyyat sahələrinin mütəxəssislərini təşəkkürnamələrlə təltif edib.

İclasın gündəliyində “Türk romantik eposu” adlanan layihənin ikinci seriyasının hazırlanması və 2026–2027-ci illər üçün layihənin strateji istiqamətləri ilə bağlı məsələlər müzakirə olunub.

Xatırladaq ki, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Zati-Aliləri cənab Şavkat Mirziyoyevin təşəbbüsü və Türk dövlətlərinin dövlət başçılarının tapşırığı (Türk Dövlətləri Təşkilatının XI Zirvə Görüşü, 6 noyabr 2024-cü il, Qırğızıstan Respublikası, Bişkek şəhəri) əsasında, tarixdə ilk dəfə “Türk Folklor İrsi” adlanan çoxcildli və çoxdilli layihəni həyata keçirir.

Layihə türk xalqlarının epik, mərasim, nağıl və əfsanə ənənələrini bir araya gətirərək türk dünyasının zəngin şifahi ənənələrinin qorunması və qeyri-maddi mədəni irsinin geniş təbliği məqsədini daşıyır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2025)