Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Bu günki həmsöhbətimiz görkəmli Azərbaycan yazıçısı, şair , nasir və tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Nizami Gəncəvi mükafatının sahibi Seyran Səxavətdir.

 —Sovet dövründə tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərən bir yazıçı olaraq, sizin üçün mətnin arxasında gizlənən millət, mədəniyyət və ruh necə görünürdü? Tərcüməçilik sizi yazıçı kimi necə formalaşdırdı?

— Bilirsiniz, o vaxt hər şey çox aydın görünürdü, hər nə qədər ağrılı olsa da. Bizə elə gəlirdi ki, azərbaycanlılar başqaları üçün yaşayır, başqaları üçün çalışırlar. Dərinlərə getsək, elə bil, bu xalq özünü yox, başqasını yaşadır. İçimizdə bir natamamlıq kompleksi vardı. Təbii ki, uşaq vaxtı bunu dərk edə bilmirdik. Ancaq böyüyəndən sonra hiss etməyə başladıq və yaşa dolduqca başa düşdük ki, biz haqlıymışıq.

Tərcüməçilik mənim yazıçılığıma təsir etmədi. Əslində, mənə elə gəlir ki, edə də bilməzdi. Yazıçılıq mənim üçün xasiyyətdir, bir xarakterdir.

— Yazıçı üçün uşaqlıq bəzən ən müqəddəs qaynaq olur. Uşaqlıq xatirələriniz hansı əsərlərinizi ruhani əsər halına gətirdi?

— Avtobioqrafik əsərlər deyə bir anlayış var. Amma mənə görə, yazıçı nə yazıbsa, əslində özünü yazıb. Bəzən də öz ətrafını, müşahidələrini. Yazıçı ömür boyu özünü yazır.

Həndəsədə "Konstentirik" deyilənbiranlayış var. Gölə daş atırsan, daşın düşdüyü yerdə kiçik bir dairə yaranır, sonra o dairə genişlənir. Konsentirik mərkəzi yaradıcı insan üçün daşın düşdüyü yerdir. Uşaqlıq həmin daşın atıldığı nöqtədir. Böyük çevrələr ən kiçik çevrədən qidalanır. Uşaqlıq insan həyatında əsas mərhələdir. İnsan doğulduğu andan bənzərsiz bir hadisə yaşayır və ömrü boyu doğuluşuna bənzər ikinci bir hadisə ilə qarşılaşmır. Ölüm də onun kimi – təkrarolunmaz. Doğumla ölüm arasındakı hər şey isə təkrarlardır.

Yazıçı üçün ən vacib nədir: çağdaş dövr üçün yazmaq, yoxsa tarixə iz salmaq?

Yazıçı başını aşağı salıb öz işini görməlidir. Zaman hər şeyi yerbəyer edəcək. Çağdaşlıq da bir gün zamana çevriləcək. Məsələ ondadır ki, sən onu necə təqdim edirsən.

—“Daş evlər” romanınız iki dəfə nəşr olunub. Bu əsərin yenidən yazılması və ya genişləndirilməsi ehtiyacı nədən qaynaqlandı?

— Əsər iki dəfə yox, üç dəfə çap olunub. Zamanında bestseller idi. Birinci nəşri sovet dövründə çıxdı və 200 səhifəyə yaxın ixtisara uğradı. İkinci dəfə çap olunanda sovet hələ var idi, amma çökmək üzrə idi. Həmin dövrdə əsəri bir qədər açıq formada yenidən çap etdik. Daha sonra rus dilində də nəşr olundu. Oxucular, xüsusilə həmyaşıdlarım, bu romanı çox sevirdilər.

— Yazıçılığı mənəvi xidmət kimi hiss edirsinizmi?

— Ümumiyyətlə, "xidmət" sözündən xoşum gəlmir. Bu, ədalətsiz uydurmadır. Məsələn, bir xanəndə qırx il oxuyub deyir: "Xalqıma xidmət etmişəm." Bu, yanlışdır. Mən 60 ildən çoxdur ki, yazıram, minlərlə müsahibə vermişəm, amma heç vaxt deməmişəm ki, "xalqıma xidmət etmişəm." Kim deyirsə, yalan deyir. Hər kəs əslində özünə xidmət edir. Toya gedib oxuyursan, pulunu alırsan – bu, xalq üçün xidmət deyil.

Xalq fərdə, fərd xalqa borclu deyil. Amma elə bir məqam olur ki, hər ikisi – həm fərd, həm cəmiyyət – bir-birinin xeyrinə nəsə etmiş olur. Qarşına məqsəd qoyub "xalqıma xidmət edəcəyəm" demək, mənasız bir şeydir. Mənim üçün bu anlayış yoxdur.

 Bir dəfə televiziya verilişində mənəvi borc haqqında danışırdıq. Aparıcı məsələni o qədər xırdaladı ki, qorxdum. Dedim: "Ay qız, sen demə biz xirtdəyə qədər borc içindəymişik ki." Borc deyilən anlayış yoxdur. Ünsiyyət, insanlıq var. Valideyninə diqqət göstərirsənsə, bu borc deyil – insanlıqdır.

— Bugünkü qloballaşmış cəmiyyətdə yazıçı milliliyi necə qorumalıdır?

— Bütün bəşəriyyət düz yolda deyil. Bizim yolumuz dairəvidir. Qloballaşmanı insanlıq artıq bir dəfə – ibtidai icma dövründə – yaşayıb. İndi həmin dairəni vurub yenidən başlanğıc nöqtəsinə gəlirik. Bu, təbii bir prosesdir, qarşısını almaq mümkün deyil. Tanka minib milliliyini qoruyacaqsan? Çətin məsələdir.

— Yəni zaman dövr edir, insanlıq öz başlanğıcına qayıdır. Doğrudurmu?

--- Bəli. Hardan başlamışıqsa, ora qayıdacağıq. Torpaqdan gəlmişik, torpağa qayıdacağıq. İşə gedirik, axşam evə qayıdırıq. Hərəkətimizin mahiyyəti budur: qayıdış. Bəşəriyyətin anası da insanı qayıdış üçün doğub.

— 1962-ci ildən ədəbiyyata xidmət edirsiniz. Yazıçı olaraq ilk misranızı yazdığınız günlə bu gün arasında hansı fərqləri hiss edirsiniz?

— İlk misramı yazdığım günü xatırlamıram. Bu sualı mənə bir dəfə veriblər. İlk şeir yazdığım günü o vaxt xatırlayaram ki, Seyran Səxavət də öz doğulduğu günü xatırlasın - bu mümkün deyil axı...

— Çoxsaylı əsərlərinizdə insan və zaman, mənəviyyat və unudulma motivləri əks olunur. Sizcə, bu günün yazıçısı hansı mənəvi məsuliyyəti daşımalıdır?

— Yazıçı heç kimin qarşısında məsuliyyət daşımır. Bəlkə də əksinə – bütün bəşəriyyət yazıçının qarşısında məsuliyyət daşıyır. Yazıçı heç bir dövlət başçısının qarşısında cavabdeh deyil. Əksinə, onlar  söz adamlarının qarşısında məsuliyyət daşıyır.

Vicdan və ədalətin olduğu yerdə məsuliyyət artıqdır. O, pərsəng kimidir.  Vicdanla yaşayan adam üçün məsuliyyət artıq bir anlayışdır.

— Təsəvvüfdə “sükut sözlərdən yüksəkdir” deyilir. Sükut və söz arasındakı sərhəd barədə hansı fəlsəfi baxışa maliksiniz?

— Keçmişdə kankanlar yer qazarkən su çıxan kimi dayandırardılar, çünki onlara artıq su lazım idi.

Sükutdan nadir hallarda söz yaranır. Bir saatı ölçü vahidi kimi götürsək, onun bəlkə də yarım dəqiqəsi sözə çevrilə bilər, qalan 59 dəqiqəsi havadadır. Mən realist adamam, daha çox əllə toxunula bilən şeyləri xoşlayıram. Qulağımdan çox gözümə etibar edirəm. Musiqi dinləyərkən qulağıma güvənə bilərəm, amma ümumilikdə gözümü qoyub qulağıma güvənmərəm.

— 60 ildən artıq ədəbi fəaliyyətiniz var. Bu müddətdə yaradıcı intizam, səbr və düşüncə necə formalaşdı?  Elm zəhməti və yaradıcı fədakarlıq barədə fikirləriniz necədir?

— Yazmaq özü intizamsızlığın ən yüksək formasıdır. Bəşəriyyətin yüzdə bir faizi belə yazmaqla məşğul deyil. Bu o deməkdir ki, sən fərqlisən. Mən ümumiyyətlə nizam-intizam deyilən anlayışa uyğun yaşamamışam. Yazı-pozu adamı öz ritmini özü qurur. Kimisi deyir təyyarədə yazıram, kimisi deyir hər gün bir saat yazıram. Bu mümkün deyil. Hətta şəkil çəkdirəndə belə, şəkildəki sən deyilsən. O an başqa idin.

Viktor Hüqoya bir qadın yaxınlaşıb soruşur: "Siz Viktor Hüqosunuz?" Hüqo cavab verir: "Bəzən, hərdən."

Xanəndəmiz Yaqub Məmmədov bir segahı oxumaqla bəlkə də ömrünün on faizini yandırıb. Hər gün eyni şeyi oxusaydı, çoxdan ölərdi. Yazıçı da hər istədiyi vaxt yaza bilməz. Yazıçılıq vərdişə çevrildiyi an əhəmiyyətini itirir.

— Azərbaycan və fars mədəniyyətlərinin kəsişməsində yaşamış yazıçı kimi iki xalq arasında hansı bağlılıqları görürsünüz?

— Mədəniyyət ümumbəşəri bir anlayışdır və müəllifi insandır. Mədəniyyətləri bir-biri ilə müqayisə etmək olmaz. İki istedadlı insanı da müqayisə edə bilməzsən – istedad ya var, ya yoxdur.

Mədəniyyəti bütün xalqların sayılıb-seçilən adamları yaradır.

—  Çoxsaylı əsərlər yazmısınız, mükafatlar almısınız. Amma bir insan olaraq Seyran Səxavətin qəlbinin arzusu nə olub – və bu arzu yaradıcılıqla reallaşıbmı?

— Yaradıcılıq ona görə deyil ki, həyatda istədiyinə nail olasan. İndi otağımda oturmuşam, atamla anamın portretinə baxıram. Deyirəm: "Ay Allah, mənim nə gözəl valideynlərim olub." Bəzən də deyirəm: "Çatdıra bilmədim özümü sizə... əlim çatmadı. Mən nəyəsə nail olanda, siz artıq yox idiniz. Mümkünsə bağışlayın. Mümkün deyilsə də, bağışlamağa haqqınız var. Niyə mən tez böyümədim ki, çatdığım hər şeyə bir az da siz çata biləydiniz?”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizə şair və tərcüməçi Səlim Babullaoğlunun təqdimatında XX əsr yəhudi şeiri nümunələrini təqdim etməkdədir. Bu gün Qali-Dana Singerin poeziyası ilə tanışlıq baş tutacaq.

Qali-Dana Singer  –  tanınmış şairə və tərcüməçidir, ivritdə və rus dilində yazır; ingilis, amerikan, rus poeziyasının ivritə və çağdaş yəhudi şeirinin ruscaya tərcüməçisidir. 

1962-ci ildə Sankt-Peterburqda doğulub. 1988-ci ildən Qüdsdə yaşayır. “İO” və “İki nöqtə” jurnallarının redaktorudur. Əsərləri İsraildə, Rusiyada, İngiltərə və Fransada nəşr edilib.

Y.Saban mükafatının (1997), “Poeziya-2000” ödülünün və  İsrail baş nazirinin xüsusi mükafatının (2004) laureatıdır.

Etiraf

Daha o bər-

bəzəkli konfetləri sevmirəm                                
(heç vaxt da sevməmişdim),
barbarisi, düşesi,
nanəcövhəri heç demirəm.

Daha o bər-
kimiş, uzunsov, solğun
sarı, yaşıl, yarımşəffaf şeyləri
görmək istəmirəm (əvvəl görmüşdümmü)
tutqun əzilmiş kağızlara bükürlər,
ağızdan çıxardanda parıldayırlar.

amma bilirsən
indi (əvvəlkitək) o bər-
bad şəkildə yanıq qoxuyan
qənnadı  fabriklərinin ruhunu
hiss edəndə
ürəyim ağzıma gəlir həyəcandan.


Qoruqçunun şikayəti

“Qoruqçu olmaq istəmirəm”- dedi qoruqçu.

Qoruqsuz olmaq istəmirəm,
Qoruqlu olmaq istəmirəm.

Qor olmaq istəmirəm.

Qara daş olmaq istəmirəm.
Qumbara olmaq istəmirəm,
qırmaq da istəmirəm.
imtinalardır, qoruyur məni.
 Özümü gözləyirəm qorxunc göz kimi.

“Gözətçi olmaq istəmirəm” – dedi gözətçi.
gözdə-qulaqda olmaq istəmirəm,
göz də olmaq istəmirəm.
İmtinalar məni gözətləyir, gizləyir,

 küləkdə tərəddüdlə gizildədir.

 “Burda, qapıdayam” – dedi qapıçı,
  arzum nədir,
  heç kim soruşmayıb, bilmir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Şuşaya səfərdə bir-iki saat tək qaldım.
Dostlar tədbirlərdə idi, mən isə demək olar ki, yatıb qalmışdım.
Yol uzun idi, mənim də xəstəliyim güclənmişdi. Amma heç özümü o yerə qoymurdum.
Tək qaldığım dövrdə “Qarabağ” otelinin yanında gəzməyə başladım.
Bu dəfə Şuşa bir başqa idi. Keçən ilkindən fərqli olaraq daha çox adam var idi.
Uşaqlar ora-bura qaçır, yaşlılar dincəlirdi.
Hətta hamilə gəlininə “Gəl, qızım, bu yerlərin havasını ud” – deyən ana da gördüm.
Gülümsündüm. Gör necə gözəl sözdür.
“Gəl, buranın havasını ud, dünyaya gətirdiyin uşaq daha möhkəm, daha azad və xoşbəxt böyüsün” – demək idi bu.
Yerli sakinlər həddindən artıq çox idi. Bu məni sevindirirdi, qürurlandırırdı.
Birdən sanki yer-göy ayrıldı.
Bir qırmızı avtobus döngəni buruldu.
Üstündə “3 saylı avtobus – son dayanacaq: Cıdır düzü” yazılmışdı.
Gözlərimdən yaş damladı.
Ürəyimə qəribə bir istilik çökdü.
Qarabağa, Şuşaya şəkillərdə baxıb köks ötürən, şəhidlərə yas tutan 12-13 yaşlı çağlarım yadıma düşdü.
Sanki o – məktəb çantasında sovet tarixi kitabı daşıyıb, ürəyində vətən sevgisinə ağlayan, gözüyaşlı özümü – bağrıma basıb ağladım.
Hələ dünən qırmızı qalstukla məktəbə gedib, 20 Yanvar səhəri qalstukuna od vurub yandıran özümə müjdə verirdim.
Ona bu günü, bu yeri anlatdım.
O isə inanmadı.
Mən isə israrla yenə anlatdım.
Sanki yuxudan elə bu gün ayıldım.
Sanki gözlərimə təkcə bu gün inandım.
Bütün bunlar həqiqət idi.
Mənim – qanı bahasına müqəddəs torpağımda izi qalan şəhid qardaşlarımın bizə yaşatdığı həqiqət.
Azərbaycan daim o şəhidlərin timsalında ucadır.
Ona ləkə salan hər kəs cəzalandı və cəzalandırılacaq da.
Allah bu torpağı, bu elin təmiz və vicdanlı gələcəyini qorusun.
Balalar şad-xürrəm yaşasın.
Kaş zaman maşını olaydı və mən bütün siniflə oturub dərdə batdığımız günə gedəydim. Bütün sinfimizi bu qırmızı avtobusda Cıdır düzünü görməyə aparardım.
Uşaqlar, nə deyirsiniz, bəlkə bir gün yığışıb gedək?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyatvə incəsənət”

Azərbaycanın çox görkəmli alimini 2023-cü ilin 16 dekabrtarixində itirdik. Belələri haqqında deyirlər - o, xalqının kisəsindən getdi.

Yaşasaydı, bu gün 79 yaşını qeyd edərdi...

Kamil Vəli Nərimanoğlu 18 avqust 1946-cı ildə Cəbrayıl rayonu Cəbrayıl qəsəbəsində anadan olub. 1965-ci ildə burada orta təhsilini başa çatdırıb. 1970-ci ildə ADU-nun filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib.

Universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirdiyinə və mətbuatda müntəzəm çıxış etdiyinə görə elə həmin il universitetdə filologiya fakültəsinin Azərbaycan dilçiliyi kafedrasında müəllim saxlanılıb. Nərimanoğlu 1989-cu ildə professorluq dərəcəsi alıb, 1988–1998-ci illər arasında Bakı Dövlət Universitetində Azərbaycan dilçiliyi kafedrasına rəhbərlik edib, Böyük Elmi Şuranın üzvü olub.

1974-cü ildə "Azərbaycan dilində — ki şəkilçisi" mövzusunda namizədlik, 1988-ci ildə isə "Azərbaycan qəhrəmanlıq eposunun poetik sintaksisi" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib.

O, 1977-ci ildən "Azərbaycan" jurnalı redaksiya heyətinin üzvü olub, 1983-cü ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyində tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şurasının sədr müavini kimi fəaliyyət göstərib. Türkiyə Folklor Araşdırmaları Vaqfının nümayəndəsi, 1990-cı ildə Səlcuq Universitetinin fəxri doktoru adını alıb. Həmçinin Türkiyə Linqvistika Cəmiyyətinin müxbir üzvüdür.

1991–1992-ci illərdə Ege Universitetində, 1999–2000-ci ildə Şimali Kiprin Şərqi Ağdəniz Universitetində professor vəzifəsində çalışmış və dərs deyib. Türkiyənin nüfuzlu elmi təşkilatlarından Türk Dil Qurumunun, Atatürk Kültür Mərkəzinin və Türk Folklor Qurumunun fəxri üzvü, Səlcuq universitetinin fəxri professorudur. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin məclis, Ali Attestasiya Komissiyasının ekspertlər şurasının üzvü olub. Dünyanın 20-dən artıq ölkəsində elmi konfranslarda çıxış edib.

 Həmçinin çoxcildli Türk Dünyası ədəbiyyatı kitabının redaksiya şurasının üzvü, Türkiyədə çap olunan "Bilgi", "Yol", "Milli folklor", "Türkologiya" (Qazaxıstan) dərgilərinin redaksiya heyətinin üzvü olub.

Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik illərindən başlayıb, dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edib. 2002-ci ildə "Ey Füzuli" esse-romanı "Azərbaycan" jurnalının 6–7 nömrələrində çıxıb. Məhəmməd Füzulinin "Türk divanının dibaçəsi"ni, Əlişir Nəvainin "İki dilin mübahisəsi" Yusif Balasaqunlunun "Qutatqu bilik" əsərini ön sözlə kütləvi tirajla nəşr etdirib. İndiyədək 40 elmi monoqrafik əsərin, 500-dən çox məqalənin müəllifidir.

Əsərləri

1. Azərbaycan türklərinin azadlıq elçisi Əbülfəz Əli Elçibəy

2. Elimizdən, obamızdan

3. Azərbaycan dilinin poetik sintaksisi

4. Azərbaycan dil tarixi

5. Dastan poetikası

6. Sözün sehri

7. Elin yaddaşı, dilin yaddaşı

8. Bizim sözler, gözəl sözlər

9. Mənim Füzulim

10. Azərbaycan dövlət dili  siyasəti

Mükafatları

1. Türkiyə Respublikası prezidentinin fərmanı ilə Türkiyə Cümhuriyyəti "Şərəf və Ləyaqət nişanı"

2. Türkiyə Nazirlər Kabineti yanında Türk Əməkdaşlıq və İnkişaf Agentliyinin, Türk Dil Qurumunun mükafatları

3. Çingiz Aytmatov Akademiyasının fəxri üzvü

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)

Adəm İsmayıl Bakuvi,

Yazıçı, publisist,Vəhdət Partiyasının sədri

2020-ci ilin 10 noyabrında imzalanan Üçtərəfli Bəyanat Azərbaycan xalqının otuz illik ədalət mübarizəsini tarixi qələbə ilə yekunlaşdırdı. Azərbaycan öz suveren ərazilərinə qayıtdı və Cənubi Qafqazın siyasi xəritəsi dəyişdi. Lakin bu qələbədən sonra sülhün tam bərqərar olması üçün atılan konstruktiv addımlar Ermənistanın öhdəliklərini pozması və Konstitusiyasında ərazi iddialarını saxlamaqda israr etməsi ilə qarşılaşdı.

Azərbaycan bu illər ərzində sübut etdi ki, onun məqsədi revanş yox, davamlı sülhdür. 14 mart 2022-ci ildə irəli sürülən beşbəndlik sülh təklifi regionda yeni sabitlik modeli yarada bilərdi. Amma qarşı tərəfin qeyri-səmimiyyəti prosesi ləngitdi.

Geosiyasi dalandan çıxış 8 avqust 2025-ci ildə Vaşinqtonda tapıldı. ABŞ Prezidenti Donald Trampın təşəbbüsü ilə Prezident İlham Əliyev və Baş nazir Nikol Paşinyan arasında imzalanmış Birgə Bəyannamə sülh prosesini yeni mərhələyə daşıdı. Bu sənəd yalnız diplomatik protokol deyil həm də Cənubi Qafqazda güc balansını və strateji əlaqələri yenidən müəyyənləşdirən siyasi sənəddir. 

Əsas məqamlar aydındır. Sülh Sazişinin paraflanması Azərbaycanın sülh istəyi və eyni zamanda gücünü qoruyaraq iradəsini diktə etməsidir. Minsk qrupunun ləğvi otuz illik imitasiya dövrünün başa çatdırılması və regionun öz taleyinə sahib çıxmasıdır. TRIPP layihəsi Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək Orta Dəhliz üzərindən illik 35 milyon ton yük tranzitini təmin edəcək və ölkəmizi bölgənin logistika mərkəzinə çevirəcək strateji infrastruktur təşəbbüsüdür. Revanşizmin rədd edilməsi isə Ermənistanın gələcəkdə hər hansı hərbi təxribatına beynəlxalq təminat mexanizmi ilə qapının bağlanması deməkdir.

Vaşinqton görüşü həm də Azərbaycan ABŞ münasibətlərində yeni strateji tərəfdaşlığın əsasını qoydu. Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyası enerji nəqliyyat müdafiə rəqəmsal texnologiyalar və kibertəhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlıq perspektivlərini açır. Ən önəmlisi isə Azadlığa dəstək aktına edilmiş 907-ci düzəlişin ləğvi Azərbaycanın beynəlxalq siyasi manevr imkanlarını genişləndirir.

Bununla belə prindipial hesab olunan bəzi məsələlər hələ də açıq olaraq qalmaqdadır.

Ermənistan Konstitusiyasındakı ərazi iddialarının çıxarılması olmadan sülh sənədi kağız üzərində qalacaq. TRIPP kimi iri layihələr üçün beynəlxalq maliyyə və siyasi təminatlar davamlı olmalıdır. İran və Rusiyanın mövqeləri balanslı şəkildə idarə edilməlidir ki, regional sabitlik pozulmasın.

Vəhdət Partiyası olaraq bildiririk ki, Azərbaycanın milli maraqları heç bir ssenaridə güzəştə gedilməyəcək. Vaşinqton Bəyannaməsi bizim qəti siyasi iradəmizin diplomatik çevikliyin və güclü dövlət strategiyasının məhsuludur. Bu sənəd təkcə Ermənistanla sülh müqaviləsi deyil Cənubi Qafqazın gələcək onilliklərini müəyyən edəcək geosiyasi istiqamətdir.

Azərbaycan bu yeni mərhələdə yalnız sülhün deyil həm də gücün iqtisadi liderliyin və strateji tərəfdaşlığın mərkəzi olacaq. Sərhədlərin toxunulmazlığı ərazi bütövlüyü və güc tətbiqinin qadağan edilməsi prinsipinə əsaslanan bu yeni düzən regionda sabitliyin yeganə təminatıdır.

Biz bu istiqamətdə bütün milli resurslarımızı səfərbər edəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)

manşet

m

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün - avqustun 18-i onun 50 yaşı tamam olur. Sizə zarafat gəlməsin, o, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının ünlü yazarlarından biridir. Onun yaradıcılığı ən yaxşı bədii nümunələrdən biri kimi ədəbiyyat tariximizdə yer alıb. Gözəl poeziya nümunələrinin, o cümlədən maraqlı roman və povestlərin müəllifidir. Qələmə aldığı pyeslər bir sıra ölkə teatrlarında səhnələşdirilib. O, həmçinin kinodramaturq kimi də xeyli işlər görüb. Bir sıra film, serial və bədii filmlərin ssenarisini yazıb. Kifayyət qədər xidmətləri var. Ümid edirəm ki, onun 50 illik yubileyi təntənəli şəkildə- yüksək səviyyədə qeyd olunacaq...

Bəli, bu gün sizə bir şair, yazıçı, kinodramaturq haqqında söhbət açmaq istəyirəm. Öncə onu söyləyim ki, anadangəlmə öndər, mərd və iradəli adamdır. Cazibəsi sayəsində ətrafına onlarla insanı toplaya bilir. Və müsbət xüsusiyyətləri ilə həmişə ön plana çıxır. Özünə inam baxımından adətən hamıdan öndə olur. Hətta xarici görünüşü ilə də diqqətləri öz üzərinə çəkməyi bacarır. Vicdanlı və ürəyiyumşaqdır. İnsanlara kömək etmək istəyi, ona içdən gəlir. Bütün bununlarla yanaşı, o davamlı olaraq yeni şeylər kəşf etmək və öyrənməyə həvəslidir...

Deyir ki:- “Sənətkarlar bəzən cəmiyyətdə elə sevgi qazanırlar ki, hər şeyi unudub ayaqlarının altını görmürlər. İnsanlar onlara rəğbət göstərdikcə, sanki başları hərlənir. Bəziləri də elə fikirləşirlər ki, nə etsələr də, xalq qəbul edəcək və qəbul etməyə məhkumdur. Necə deyərlər, təkəbbür onları məcrasından çıxarır. Günah belələrinə ehtiram göstərənlərdədir. Düşünmürlər ki, bir şeyin ki adı sənətdirsə deməli sünidir. Məgər sənət rus dilində iskusstvo (искусство)- süni sözündən deyilmi? Yəni iskusstvennıy (искусственный). Bir şeyin ki kökündə sünilik dayanır, bu, heç vaxt təbii ola bilməz. Jan Bodriyarın “Simulakrum və Simulyasiya” əsəri var. Orda deyir ki, müasir cəmiyyətdə bir şeyin “kopya”sı onun özündən daha çox hörmət qazanır.

Təsəvvür edin ki, Qarabağ müharibəsi ilə bağlı yaxşı bir film çəkilir və aktyor möhtəşəm bir obraz yaradır. Bodriyarın dediyi kimi, simulyator sistemi işə düşür. Real qəhrəmandan daha çox, xalq o aktyoru sevir. O aktyora bütün məclislərdə yuxarı başda yer verirlər, ona əl çalırlar, onu tərifləyirlər. O da, vətənpərvərlikdən, qəhrəmanlıqdan danışır. Demək istəyirəm ki, əslində əsl qəhrəmanın özündən çox, onun obrazını yaradan sənətkara daha çox diqqət ayrılır. Bu, zamanənin faciəsidir. Quranda təkəbbürlülük bəyənilmir. Şairlər, yazarlar başa düşsünlər ki, sən əslində nə qədər təriflənsən də, nə qədər diqqət-qayğı görsən də, bu vaxta qədər bir dənə adamın qarnın doydurmamısan. Cəmiyyətə bir xeyrin dəyibmi? Sadəcə süni bir şey yaratmısan...”

Öz rahatlığını heç nəyə qurban vermir. Rus atalar məsəlində olduğu kimi- “müharibə öz yerində, nahar elə nahardır...” Amma buna rəğmən çalışqan və bacarıqlıdır. Özünü sübut etmək üçün çox əzmkardır. Elə bunun sayəsində də, harada çalışmasından asılı olmayaraq, uğur qazana bilir...

“Hər bir yaradıcının müəyyən istiqamətləri yazdığı ilk əsərlərdən bilinir. Kiminsə əsərində fəlsəfi meyillər üstün olur, kimdəsə ədəbi həllər, kimdəsə təsvirlər və s. Mənim həm poeziya, həm də prozamda isə teatrallıq və vizuallıq həmişə üstün olub. Teatr mövzusuna həsr olunan "Akvarium", "Akvanaziya", bir aktrisanın taleyindən bəhs edən "Aktrisa" romanlarım, "Karmen" povestim elə birbaşa teatra yaxın mövzulardır. Əvvəl buna çox da diqqət etməmişəm. Amma bir müddətdən sonra analiz edəndə gördüm ki, əsərlərim teatraldır və bu teatrallıq dekorativliyin üzərinə köklənib. Yəni mən yazanda özüm də hiss etmədən heç vaxt məişətin aşağı qatlarına düşməmişəm. Teatrallıq effektini də məhz bu yaradıb. Çünki teatrda verilən ölümü də, qan-qadanı da tamaşaçı şərti qəbul edir. Qeyd etmək istəyirəm ki, kinodan fərqli olaraq, teatrda naturalizmə getmək olmaz. Hər halda, bu teatrdır.”- söyləyir...

1975-ci ilin avqust ayının 18-də Bakı şəhərində anadan olub. Əslən Bakının Zirə kəndindəndir. 1992-1996-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsində təhsil alıb, sonradan Belarusiya Dövlət İqtisad Universitetini bitirib. 1995-ci ildən bədii yaradıcılıqla məşğul olur. Uzun illər Bakı və Abşeronda əruz məclislərinin iştirakçısı olub. İndiyədək "Axırıncı qatar" ("İtlər"), "Ölüm növbəsi", "Aktrisa", "Dərvişin qeydləri", "Axırıncı dayanacaq" və başqa ssenariləri dövlət sifarişi ilə Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən ekranlaşdırılıb. 2003-cü ildə Azərbaycan Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyinin "İlin ən yaxşı gənc şairi" mükafatına, 2007-ci ildə "Rəsul Rza" ədəbi mükafatına, 2008-ci ildə Rusiyada MDB ölkələri gənc şairləri arasında keçirilən Poeziya yarışının diplomuna, 2011-ci ildə isə "Bakı tarixindən kollaj" əsərinə görə "Humay" mükafatına layiq görülüb. Mədəniyyət Nazirliyinin təsis etdiyi "Nizami Gəncəvinin 880 illiyi (1141-2021)" xatirə nişanı ilə təltif edilib. Onun romanı əsasında çəkilən "Aktrisa" filmi 2011-ci ildə Kann kinofestivalında ilk dəfə Azərbaycan pavilyonunun açılışında nümayiş etdirilib. Əsərləri bir çox xarici ölkələrdə nəşr edilib. Uzun illər AYB-nin "Ulduz" jurnalında işləyib. Bir müddət Xəzər Universitetində "Creative Writing" (Yaradıcı yazı) fənnindən dərs deyib. Hal-hazırda Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Kinoşünaslıq və ekran dramaturgiyası kafedrasında çalışır və Bədii yaradıcılıq və ekran dramaturgiyası (ssenarist) ixtisasında Televiziya serialının ssenarisi fənnindən dərs deyir. Və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Yaradiciliq məsələləri üzrə katibi vəzifəsində çalışır...

Bəli, düz tapdınız, söhbət İlqar Fəhmidən gedir. Həddən artıq qürurlu və tələbkardır, lakin eyni zamanda mehriban və həyat doludur. Həmişə gülümsəməyə və yaxşı vaxt keçirməyə çalışır. Ən çətin problemləri belə həll edə bilən zəkaya malikdir. Bir çox mürəkkəb vəziyyətlərin həllində asanlıqla təşəbbüskarlıq edə bilir. Tükənməz enerjisi, parlaq istedadı var. Gözəl intuisiyaya sahibdir, hadisələri öncədən hiss edir...

2014-cü ildən Azərbaycan Dövlət Televiziyasında yayimlanan "Məclisi-Üns" ədəbi verilişinin aparıcı-redaktorudur. 2017-ci ildə Heydər Əliyev fondunun dəstəyi ilə Dövlət televiziyasında hazirlanan Muğam-televiziya müsabiqəsinin münsiflər heyətinin üzvü, 2019-cu ildə isə layihənin icraçı direktoru olub. Son illərdə pyesləri ardıcıl şəkildə ölkə teatrlarında səhnələşdirilib. Onlardan “Son reportaj”, “Mənəm, mən”, “İsgəndərə yeni namə”, “Balaca kişilər” pyeslərini qeyd etmək istəyirəm . Hələ bu harasıdır, on beşdən yuxarı sənədli və bədii filmin ssenari, on beşə yaxın roman, povest və şeir kitablarının müəllifidir. Şeirlərinə gəldikdə isə, mükəmməl poeziya nümunələri yarada bilib. Onların bəzilərinə bəstəkarlar mahnı da bəstələyiblər...

Bir sözlə, haqqında söhbət açdığım İlqar Fəhmi Azərbaycan ədəbiyyatına və eləcə də mədəniyyətinə xeyli töhfələr verib. Bəlkə də yaşıdları arasında sıranın önündədir. Amma ağayanə adam olduğu üçün, heç vaxt özünü reklama yol verməyib...

Müstəqilliyimizi bərpa edəndən sonra, şair və yazıçılarımızın arasından səhv etmirəmsə, cəmi bir nəfərin, Sabir Rüstəmxanlının 50 illik yubileyi dövlət səviyyəsində baş tutub. Fəqət, suverenliyimizin bərpasından sonra hələ ki, heç bir qələm adamının 50 illik yubileyi dövlət səviyyəsində keçirilməyib. İnanın ki, şair, yazıçı, kinodramaturq İlqar Fəhmi buna layiq qələm adamlarındandır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, «Ədəbiyyat və incəsənət» portalının Cənub təmsilçisi

AYB Lənkəran Bölməsi və Lənkəran şəhər Mədəniyyət Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə 16 avqust 2025-ci il tarixdə Lənkəran şəhər Mədəniyyət Mərkəzində Xalq şairi Bəxtyar Vahabzadənin 100 illik yubileyi münasibətilə «Poeziyamızın Bəxtyarı» adlı tədbir keçirildi.

Tədbiri giriş sözü ilə AYB Lənkəran Bölməsinin sədri, yazıçı-dramaturq Qafar Cəfərli açdı. Şəhidlərin və şairin xatirəsi bir anlıq sükutla yad edildi. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirildikdən sonra Q.Cəfərli Prezident İlham Əliyevin Bəxtyar Vahabzadənin yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı 21 fevral 2025-ci il prezident Fərmanını xatırladaraq B.Vahabzadənin Azərbaycan ədəbiyyatında və tarixində tutduğu mövqedən danışdı, onun böyük şair olmaqla yanaşı, akademik səviyyəyə yüksəlmiş alim, həmişə xalqın şərəfini qoruyan tanınmış ictimai-siyasi xadim olduğunu bildirdi və çıxış üçün sözü Lənkəran şəhər Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Anar Kəkəyevə verdi.

Anar müəllim Mədəniyyət Mərkəzinin AYB Lənkəran Bölməsi ilə birgə şairin 100 illiyi ilə əlaqədar qiraət müsabiqəsinin təşkili ilə bağlı görülən işlərdən danışdı. Bu müsabiqənin keçirilməsində ona yardımçı olan təşkilatlara minnətdarlığını bildirdi. Qalibləri açıqlamaq üçün söz Mədəniyyət Mərkəzinin əməkdaşı Habil Əliyevə verildi. H. Əliyev 70 nəfərin qatıldığı müsabiqədə gənc qiraətçilərdən Zəhra Əliyevanın birinci yeri tutduğunu, ikinci yerləri Arzum Salayeva və Leyla Şirinova, üçüncü yerləri isə Süleyman Babayev, Ümleyla Əlizadə və Səma Hüseynovanın bölüşdürdüyünü bildirib, həvəsləndirici yerlərə Səma Rzazadə, Gültac Bağırova, Mələk Şirinova, Zəhra Kərimli və Şənay Həsənlinin layiq görüldüyünü qeyd etdi. Qaliblərə Fəxri Fərman və mükafatlar təqdim olundu.

Sonra Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığı haqqında danışmaq üçün söz AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbi tənqid şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, tanınmış tənqidçi Vaqif Yusifliyə verildi. Vaqif Yusifli yubilyarın həyat və yaradıcılığı haqqında ətraflı məlumat verdi. Onun Azərbaycan ədəbiyyatının böyük siması olmaqla yanaşı ümumtürk dünyasının ən böyük şairlərindən biri olduğunu xüsusi vurğuladı. Daha sonra sabiq hüquqşünas, AYB-nin üzvü, yazıçı Şəmsəddin Əliyev, AYB Lənkəran Bölməsinin ədəbi məsləhətçisi, şair Ağamir Cavad, institut illərində Bəxtyar  Vahabzadənin tələbələri olmuş şair Allahverdi Bayrami və yazıçı Səyavuş Süleymanlı çıxış edərək şairin çoxşaxəli yaradıcığından söz açdılar, onun fəlsəfi və vətənpərvərlik ideyası ilə ürəklərə yol açan poeziyasının Azərbaycan gənclərinin mənəvi və ictimai-siyasi cəhətdən formalaşmasında böyük rolu olduğunu bildirdilər. Tələbələri onunla bağlı xatirələrindən danışıb, Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında böyük nüfuzundan söz açdılar.

Müsabiqədə yer tutan qiraətçilərin şairin şeirlərini özünəməxsus səviyyədə ifa etmələri tədbirə xüsusi gözəllik qatdı.

Sonda Q.Cəfərli bütüb iştirakçılara təşəkkürünü bildirib tədbiri  yekunlaşdırdı. Tədbir xatirə şəkilləri çəkilməklə başa çatdı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu çoxumuz məhz bu cür tanımışdıq - -ov, -yev sonluqlu soyadlarının qatı düşməni kimi. Oqtay Rza təpədən dırnağa milli idi, bunu həm öz yaradıcılığında, həm də apardığı ictimai mücadiləsində göstərirdi. Bu gün onun anım günüdür. Xatırlayırıq, unutmuruq...

Oqtay Rza 1934-cü il noyabrın 2-də Azərbaycanın Salyan rayonunun Qalalı kəndində anadan olub. Arbatan kənd yeddiillik məktəbini bitirib, Salyan şəhərindəki Nizami adına orta məktəbdə təhsilini davam etdirib. Azərbaycan Sənaye İnstitutunun geoloji-kəşfıyyat fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Əmək fəaliyyətinə Bayıldakı Neft və Qazçıxarma İdarəsinin 5 saylı mədənində başlayıb: operator, baş operator, neftçıxarma ustası olub.

Elmi-tədqiqat işi müdafiə edib geologiya-mineralogiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb. Azərbaycan KP MK yanında ikiillik Marksizm-leninizm Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. N.Tusi adına APİ-nin ümumi coğrafıya kafedrasında müəllim, baş müəllim, 1971-cı ildən dosent işləyib. Bakı Sovetinin deputatı seçilib.

1961-ci ilin noyabr-dekabr aylarında Ümumdünya Həmkarlar İttifaqları Təşkilatının Moskvada keçirilən 5-ci konqresində sovet nümayəndə heyətinin tərkibində iştirak edib. "Bir may" adlı ilk şerini yeddiillik məktəbdə oxuyarkən yazıb, "Sosializm yolu" rayon qəzetində dərc etdirib. Həmin vaxtdan poetik yaradıcılıqla müntəzəm məşğul olub, bədii tərcümələr də edib.

Dünya xalqlarının ədəbiyyatından tərcümələri dövri mətbuatda müntəzəm çap olunub. Əsərləri xarici mətbuatda dərc edilib. "Kamennıy Svetilnik" şerlər toplusu 1987-ci ildə Moskvada kütləvi tirajla buraxılıb.

Kommunizm xülyaları yerə çırpılandan, Kommunist Partiyası Bakıda dinc sakinləri gülləbaran edəndən sonra o bu partiyanın qatı düşməninə çevrilib, müstəqillik yolunda çarpışıb.

Kitabları

1. Torpağı dinləyirəm

2. Ürəyimi oxuyun

3. Hara gedirəmsə

4. Yasəmən çiçəkləyəndə

5. Daş çırağın işığında

6. Fəsil dəyişəndə

7. Günəşin adından

8. Vətən, yas saxlama

9. Adlı, ünvanlı misralar

10. Seçilmiş sətirlərim

11. Dördlüklər

12. "Rübai karvanı - dördlük çələngi"

Oqtay Rza 18 aprel 2012-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycanda təhsilin inkişafındakı xidmətlərinə görə “Əməkdar Müəllim” fəxri adına layiq görülüb.

O, 18 avqust 2019-cu ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.08.2025)