Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yəqin ki, aranızda xalq artisti Eyyub Yaqubovun ifasında məşhurlaşan "Əlvida, Cəmilə!" mahnısını eşitməyən adam çətin tapılar. Bax, bu dəfə sizə həmin mahnının sözlərinin müəllifi Rəsmiyyə Sabir haqqında danışmaq istəyirəm.

Rəsmiyyə xanım 1973-cü il sentyabrın 28-də Masallı rayonunun Ərkivan kəndində anadan olub. 1990-cı ildə orada orta təhsilini bitirərək Bakıya gəlib. Beş il indiki Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində ali təhsilə yiyələnib. Oranı "Tikintinin iqtisadiyyatı və idarə edilməsi" ixtisası üzrə iqtisadçı-mühəndis kimi başa vurub. 1999-cu ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İqtisadiyyat İnstitutunda kiçik elmi işçi kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb. 2008-ci ildən həmin institutda Elmi katib vəzifəsində çalışır. İqtisad elmləri doktorudur...

Deyir ki:- “Mənim şeirlərimə xeyli məşhur mahnılar bəstələnib: "Qələmin gözündən indi yaş gəlir", "Bağışlama bizi Vətən". "Sözümün üstündə durmuşam, Allah". Hələ mahnıları qoyuram bir kənara. Sadalasam çoxdur. Sosial şəbəkələrdə müxtəlif adamlar tərəfindən şeirlərimin tez-tez paylaşıldığının da şahidi oluram. Mənə çox qəribə gəlir, bəzən heç özüm bəyənmədiyim şeirləri daha çox bəyənirlər...”

Azərbaycanda və xaricdə rus, ingilis, türk dillərində çap olunmuş 110 elmi əsərin, 1 fərdi monaqrafiyanın, eləcə də 1 dərslik kitabının müəllifi, o cümlədən 6 müştərək monoqrafiyanın həmmüəllifidir. 

“Əlvida, Cəmilə” mahnısının sözlərini isə sifarişlə yazdığını dilə gətirir…

“Bu şeir bir oğlanın Cəmilə adlı bir qıza olan sevgisidir. Sifariş alıb yazmışam. Onun hisslərini özümdə ani olaraq təsəvvür edib, ayrılığı necə təsvir etmək olarsa, o cür də qələmə almışam. Mənim şeirlərim içərisində nə qədər özümə aid olmayan, başqalarının hekayətini əks etdirən şeirlərim, mahnı mətnlərim var. Mənim bir mahnı mətnim var ki, musiqisini Nadir Əzimov yazıb. Çox gözəl mahnı mətni idi, Rübabə Qarabağlı oxuyurdu. Sonradan o xanım deyəsən burdan köçüb getdi, məncə Türkiyədə yaşyır. Sənətdən də uzaqlaşıb. Sonrakı taleyin bilmirəm. Hətta ona klip də çəkdirib. “Get, mənim ömrümdən, birdəfəlik get”- bir evli oğlanla, subay qızın hekayətini anladırdı. Mənə bir xanım danışmışdı, çox duyğulanmışdım. Ona söz vermişdim ki, sənin sevgi hekayətini bir mahnıya döndərəcəm. Yazdım, Nadir müəllim bəyəndi və mahnı bəstələdi. Rübabə Qarabağlı da ona klip çəkdirib. Onu dinləyənlər elə bilirlər ki, mənim taleyimdir. Əsla, o mənim taleyim deyil.”- söyləyir.

 2000-ci ildə Türkiyədə keçirilən I Beynəlxalq Füzuli şeir yarışmasının mükafatçısıdır. Yüzdən çox şeirinə mahnı bəstələnib. 2002-ci ildə onun sözlərinə yazılmış mahnılardan ibarət "Səni aradım" adlı audio albom işıq üzü görüb. 2003-cü ilin "Fəxri Gənc"i adını qazanıb. "Həbs olunmuş sükut", "Rəngsiz göz yaşları", "Sonun başlanğıcı", İraqda nəşr edilən "Kölgəsiz dar ağacları", Türkiyədə işıq üzü görən “Unutdun məni”, "Sahilsiz adam” adlı şeir kitablarının müəllifidir. Azərbaycanı müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə təmsil edib. Türk, rus və ingilis dillərindən tərcümələrin müəllifidir. Şeirləri özbək və Türkiyə türkçələrinə, rus, ingilis, bolqar dillərinə tərcümə olunub. 2014-cü ildə ədəbi nailiyyətlərinə görə Qırğızıstan Respublikasının “Coomert Bekenbaev” adına medala və “Altın diplom”a layiq görülüb. 2015-ci ildə Özbəkistanda yayılan “Kitab dünyası” qəzeti tərəfindən Azərbaycan-Özbəkistan ədəbi əlaqələrinin yaxşılaşdırılmasındakı xidmətlərinə görə Fəxri Diplomla və zaman-zaman müxtəlif fəxri fərmanlarla, o cümlədən təşəkkürnamə ilə təltif olunub. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü olub. Bir sözlə, uğurları çoxdur, hamısını sadalasam xeyli vaxt aparar...

Deyir ki:- “Mən kitablarıma heç vaxt maddi vəsait xərcləmirəm, xaricdə çap olunan kitablarım isə mükafatlar çərçivəsində işıq üzü görüb. Amma bu gün çoxu özü nəşriyyata vəsait ödəyir ki, mənim kitabımı dərc elə. Sözlərimə, yaradıcılığıma dəyər verənlər sağ olsunlar, mənim kitablarımı pulsuz çap edirlər. Satıb nəsə qazanırlarsa, onların işidir, mən maraqlanmıram.

Cəmiyyətdə qonorar olmalıdır. Mən Türkiyədə keçirilən şeir festivalından qonorar almışdım. Qardaş ölkədəki ənənə burada da olmalıdır. 

Kimsə kitablarını az-çox satır, o da tanışlıqla olur. Kimin çox tanışı varsa, onun da çox kitabı satılır. Bizim ən çox tanınan gənc yazarlarımızdan biri Kəramət Böyükçöldür. Mən həmişə görürəm ki, parklarda kitablarını özü satır. Bazar iqtisadiyyatı ilə çalışan sistemdə bu olmamalıdır. İqtisadçı olduğumdan bilirəm. Nəşriyyat o işləri öhdəsinə götürməli, icra etməlidir. Yazar daha böyük işlərlə məşğul olmalıdır. Fundamental işdən ötrü xırda-para işlərlə məşğul olmalı deyilsən. Azərbaycanda biz bunu görmürük. Nə zaman formalaşacaq, onu da konkret deyə bilmərəm...”

...Sakit təbiətli xanımdır, mübahisə etməkdən xoşu gəlmir. Məntiqlə hərəkət etməyi xoşlayır. Əzmkardır, məqsədinə çatana qədər çalışmağa davam edir və qələbə qazanmasa dayanmır. Daxil olduğu mühiti təfərrüatı ilə araşdırıb insanlar haqqında özündə təəssürat yaradır. Onun zehnində gözəl bir tarazlıq var. Nəyin doğru, nəyin yanlış olduğunu yaxşı bilir və ona uyğun hərəkət edir. Məzmunlu adamdır, hər yerdə bu xüsusiyyətini qoruyub saxlamağı bacarır. Verdiyi hər bir qərarda israrlıdır. Xoş və enerjili rəftarı ilə seçilir və ətrafdakı insanların diqqətini çəkir. Bu da onu cazibədar və cəlbedici göstərir. Mübahisə etməyi xoşlamasa da, mübarizədən- öz hüquqlarını müdafiə etməkdən çəkinmir. Olduqca harmonik xasiyyətə malikdir...

Düşünürəm ki, bu söhbətimlə sizə alim, şair Rəsmiyyə Sabir haqqında az da olsa məlumat çatdıra bildim. Ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları, elmi nailiyyətlər arzulayırıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Arzuları necə həyata keçirməyin Barbara Şer təlimatı

Əlbəttə, biz hamımız müvəffəqiyyətli adam olmağa cəhd edirik, amma çox vaxt bunun üçün nə edəcəyimizi bilmirik. Tanınmış motivasiya spikeri Barbara Şerin  Enn Qotliblə birgə yazdığı «Arzulamaq ziyanlı deyil» adlı təlimi ilə tanışlıqdan hədsiz məmnun olmuşam. Belə ki, xanım Barbara arzuları həyata keçirmək metodikasını açıqlayır. Özü də o, «arzulara inan, onlar mütləq həyata keçəcək» kimi banal məsləhət vermir, «sabahkı gündən hər şeyi yenidən başla» kimi taftalogiyaya müraciət etmir. O, həyat tərzinizi dəyişmədən hər gün məqsədə, uğura doğru bir kiçik addım atmağın yolunu göstərir. Çox maraqlıdır, deyilmi?

«Arzulamaq ziyanlı deyil» - bəzən biz bu frazanı kinayə ilə, ironiya ilə işlədirik. Amma Barbara Şer isbat edir ki, arzulamaq heç də ziyan deyil, əksinə, olduqca faydalıdır. Ən əsası – düzgün arzulamaq lazımdır,  bəxtəvərlikdən göylərdə üçmaq, dünyaya sahib olmaq, xoşbəxtlik istəmək kimi mücərrəd arzulardan qopmaq, konkret olaraq nə istədiyini bilmək lazımdır.

Möcüzəyə ümid bağlamamaq, arzulara addımbaaddım çatmağın planını tutmaq lazımdır. Nizam-intizamla, şansları düzgün dəyərləndirməklə, köməyə ehtiyac olanda utanmadan kömək istəməklə siz arzunuza çatacaqsınız.

Barbara Şer arzuya çatılmasını ağır, monoton bir iş hesab edir, hamıya da arzulara məhz bu prizmadan baxmağı tövsiyə edir.

İş ondadır ki, müəllifin özünün də həyatında çox ağır dönəmlər olub. Dul qalan qadın iki övladını böyütmək üçün bir neçə il ərzində ofisiant işləyib. Hədsiz ehtiyac çəkiblər. Öz rastına çıxan çətinliklər, öz acı həyat hekayəsi onu motivasiya kitabları yazmağa vadar edib. İlk belə kitabı xanım qırx yaşında yazıb. Bu gün, 37 ildən sonra onun hesabında artıq yeddi bestsellər vardır və o, dünyanın ən yaxşı motivasiya spikerlərindən biridir.

Tam adı «Arzulamaq ziyanlı deyil. Doğrudan da, istədiyin şeyi necə əldə etməli» olan kitabın məğzi budur: «Arzuların həyata keçməsi üçün özünühipnozla məşğul olmaq, ekstrasens – falçı yanına getmək lazım deyil. Lazım olan arzuya çatmaq məsələsinin praktiki  metodikasını işləyib hazırlamaq, planlaşdıra bilmək bacarığı, özünü yeniliklərə hazırlamaq xüsusiyyəti, lazımi material və informasiyalara yol tapmaq, yeni kontaktlar qazanmaqdır».

Barbara Şerin kitabında çox dəyərli bir hissə var: həyatdan nə istədiyinizi bilmək, özünüzə yaxın olan emosional obrazı tapmaq, öz arzularınızı daha yaxşı ifadə etmək üçün 5 sadə çalışma.

Çalışmalarla növbəti gündən etibarən tanış olacaqsınız.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA. “TORPAQ KİMİ SƏXAVƏTLİ”

Əsl insan həmişə məndə torpaqla oxşarlıq hissi oyadır. Xalq min illər boyu torpağın zənginliyindən, onun meşəsindən, bulağından istifadə edir, ondan bol məhsul götürür. Ancaq torpaq dəyişməz, səxavətli və müdrik qalır. Biz deyirik: Anamız torpağa eşq olsun!

Əsl insan xalqa özünün ürək hərarətini verir. O, xalqa əsl sevinc gətirir, insanlara yaşamaq, mübarizə aparmaq və qələbə çalmağı öyrədir. Əgər o, ictimai xadimdirsə, xalqın səadəti uğrunda ədalətli mübarizəsində məşəl olur. Əgər o, yaradıcı adamdırsa, ilhamlı sözü, musiqi rəngləri, rənglərin musiqisi ilə kütlələrdə mərdlik, Vətən məhəbbəti hissləri tərbiyə edir. O, insan xarakterlərinin dərindən dərk edilməsi sevincini bizə bəxş edir. Bizi müdrikləşdirir, təkrar-təkrar bizdə xeyirxah hisslər – zəhmət adamlarına məhəbbət, əsl insana qarşı çevrilmiş hər hansı qeyri-insani hisslərə nifrət oyadır. Əsl insanda onun azadlığa, işıqlı ideallara can atmağını ifadə edir. Biz deyirik: İnsana, onun böyük zəkasına, nəcib mübarizəsinə eşq olsun!

Yüz, iki yüz, daha çox il yaşasa da, insan əzmi, insan qüdrəti tükənmir. O, torpaq kimi öz nemətlərini bitib-tükənməyən mənəvi aləmində mühafizə edib saxlayır.

Belə adam həyatdan gedəndə, deməli, olduğu nə qədər sözü, çəkilməmiş nə qədər şəkli, bəstələnməmiş nə qədər nəğməsini özü ilə aparır. Belə adam haqqında böyük təəssüf hissi ilə deyirik: Nə tez getdi?!

Səməd Vurğun belə insan idi. O, yer oğlu idi. Torpaq kimi mehriban, müdrik idi. İndi onun 60 yaşı olardı. O, ancaq 50 il yaşadı. Əgər onun həyat yolunu nə etmiş olduğu ilə ölçsək, onda Səməd Vurğun ömrünün onlarla adi həyata bərabər olduğu görünər. Yüzlərlə şeir, onlarla poema, neçə mənzum pyes, çoxlu məqalə... Böyük istedadlı şair-dramaturqun ədəbi irsinin ancaq üzünü köçürmək lazım gəlsə, buna illər tələb olunar. Əgər özlüyümüzdə düşünsək ki, o, bir ifadəni, bir sətri yazmaq üçün nə qədər iztirab, yuxusuz gecələr keçirmişdir, aydın olar ki, şair necə gərgin enerji, iradə və ilhamla işləmişdir.

Ancaq hər halda, Səməd Vurğun aramızdan gedəndə öz xalqına, bəşəriyyətə vermək istədiyi böyük poetik zənginlikdən, məhsuldan bizi məhrum etdi. Bəlkə o, ancaq bir dənə ölməz şeir, bəlkə təzə romantik dram, bəlkə sadə insan taleyinə həsr edilmiş poema yazacaq idi.

Səmədə yaxın olanlar, onunla tez-tez görüşənlər bilirlər ki, onun ürəyi həmişə təzə sətirlərlə, surətlərlə, ideyalarla dolu olardı.

Səməd nəinki poetik əsərlər yaratmışdır, o, həmçinin tez-tez bizim ədəbiyyatın müxtəlif problemlərinə də öz münasibətini bildirmişdir. Heç də onunla mənim fikirlərimiz eyni olmurdu. Bizim zövq ixtilaflarımız az deyildi. Aramızda tez-tez ədəbiyyatın, xüsusilə poeziyanın inkişaf yolları haqqında qızğın mübahisələr gedirdi. Səməd bu gün yaşasaydı, yəqin ki, indi də belə mübahisəli məsələlər tapılardı. Səməd canlı insan idi, o, Azərbaycan, eləcə də ümumsovet ədəbiyyatının taleyi ilə maraqlı idi. Bütün bunlala bərabər, deməliyəm ki, ədəbiyyatımızın partiyalılığı və onun xalqa xidmət etməli olduğu haqqında bizim aramızda heç bir ayrılıq və mübahisə yox idi.

Mənə elə gəlir ki, indi də buna əminəm, Səməd Vurğunun böyük, mürəkkəb yolunu hamar, əvvəldən axıra kimi düz, əziyyətsiz sayanlar həqiqətin əleyhinə gedir, faktları təhrif edirlər.

Səməd Vurğunun gücü bunda deyildi ki, guya o, ilk illərdə də, yaradıcılığının çiçəkləndiyi dövründə olduğu kimi, eyni qüvvətlə, kamil şeirlər yazmışdır. Yox, Səməd poetik ürəklə doğulmuşdu, ancaq onun sənətkarlığı və istedadı gərgin zəhmət, böyük əmək nəticəsində parlamışdır. Onun bir neçə şeiri var ki, – təəssüf ki, bir neçə – şair onları ölümündən az əvvəl yazmışdır. Mən belə hesab edirəm ki, bu şeirlər incə poetik müşahidələri, dilinin şirinliyi ilə, Səmədin valehedici poeziyasında yeni, yetkin bir mərhələdir. Bu şeirlərdən biri “Şair, nə tez qocaldın sən?” adlanır. Kim bu şeiri diqqətlə oxuyubsa, o, asanlıqla fəlakət yaxınlığında nigaranlıq çəkən insan üçün təbii olan kədəri aydın duyar. Lakin buna baxmayaraq, şeirin həyatla sıx əlaqəsini, həyata bağlılığını da görər.

“Mən tələsmirəm” şeirində həyatda çox görmüş, öyrənmiş, həyat təcrübəsi ilə müdrikləşmiş insan poeziya dili ilə bizimlə danışır. Bu şeirin sətirləri o qədər təkcə və əlvandır ki, onu hər vaxt oxuyanda elə bilirsən ki, onlar yazılmayıb, birnəfəsə nəğmə kimi oxunub. Səməd məhz bu yüksək sadəlik – iztirablar, yuxusuz gecələr hesabına başa gələn sadəliklə geniş oxucu kütlələrinin rəğbətini qazanmışdır.

Səməd o xoşbəxt insanlardan idi ki, öz mənəvi zənginliyini xalqa verdikcə özü daha da zənginləşirdi, gəncləşirdi, onu qocalıq haqlamırdı.

“Vaqif”, “Fərhad və Şirin”, “Xanlar” şairin böyük dramaturgiya istedadının parlaq nümunələridir. Ancaq Səmədin dramaturqluq bacarığına hörmət bəsləməklə bərabər, mən bu fikirdəyəm ki, onun dramlarının tamaşaçıya dərin təsir bağışlaması birinci növbədə Səməd şeirinin gözəlliyi, axıcılığı ilə izah olunmalıdır.

Səməd haqqında çox yazılmış, daha çox yazmaq olar və lazımdır.

Səməd Vurğun görkəmli ictimai xadim, publisist idi. Onun xaricə səfərindən sonra yaranmış şeirləri aydın, səlis, öz ideyası ilə snaypercəsinə hədəfə tuşlanmışdır. Onun xarici, xüsusən London şeirlərində sovet vətəndaşının dünya şöhrətli poeziyası, qəhrəmanlıq tarixi olan qədim azəri oğlunun, bu gün sovet xalqlarının ailəsində yeni dünya quran xalq adından danışan bir insanın iftixarı böyük qüvvətlə səslənir.

O, bizim kəndlərin sadəlövh ibtidailiyini sevir, həm də onların yeni həyatını salamlayırdı. Şair siqlətli sətirlərlə öz əllərinin əməyi ilə bütün sovetlər vətənində şöhrət qazanmış sadə azərbaycanlı qadının – Bəstinin obrazını yaratmışdır. Onun qəhrəmanları vətəndaş və Böyük Vətən müharibəsi döyüşçüləri, Mingəçevir qurucuları, neftçilər idilər. Səməd nədən yazır-yazsın, bu əsərlər səmimi, həyəcanlı və ürəkdən olurdu.

Vurğun çox gözəl bir vaxtda, sovet xalqının ölkədə sosializm quruculuğu uğrunda mübarizə apardığı bir dövrdə yaşamışdır. Ancaq onun həyatı ölkənin həyatı kimi çox çətin və mürəkkəb olmuşdur. Çətin günlər, ağrı-acıların yanığı var idi, ancaq onlarla yanaşı qələbə və mübarizə sevinci, irəliyə, ən müqəddəs məqsədə can atma da var idi.

Səməd özünə Vurğun ləqəbi götürmüşdü. O öz vətəninə, öz xalqına vurğun idi. O, poeziyanı sevirdi. O, yer oğlu, təbiət övladı idi. O, qarlı dağları, ənginlikləri sevirdi. Bakını sevirdi, ona çoxlu şeirlər həsr etmişdir. Moskvanı məhəbbətlə tərənnüm edirdi. O, insanları, yaxşı, təmiz ürəkli, insan ləyaqətinin bayrağını yüksək tutan, yer üzündə insan səadəti uğrunda axıra kimi mübarizəyə sadiq olanları sevirdi. O, uzun müddət müxtəlif millətlərdən olan, müxtəlif yerlərdə yaşayan bu insanların qəlbində yaşayacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu gün qədim türk runic yazılarından danışacağıq.

Qədim türk runik yazıları — Orxon-Yenisey abidələri — türk xalqlarının ilkin yazılı ədəbi və tarixi abidələri hesab olunur. Bu abidələr VIII əsrə aid olub, Göytürk (Köktürk) dövlətinin siyasi və mədəni həyatına dair qiymətli məlumatlar verir. Runik yazı sistemi bu abidələrdə istifadə edilən əlifbadır və əsasən daş üzərində həkk olunmuşdur.

Runik yazılar yalnız dil baxımından deyil, məzmun baxımından da türk tarixinin, etnoqrafiyasının və dövlətçiliyinin izlərini daşıyır. Bu yazılarda türklərin mənşəyi, dövlət quruluşu, hökmdarların fəaliyyəti, müharibələr, xalqın sədaqəti və dövlətə bağlılığı kimi məsələlər əks etdirilmişdir. Bu araşdırmada qədim türk runik yazılarının həm dil quruluşu, həm də məna (məzmun) xüsusiyyətləri təhlil olunur.

1. Runik yazı sisteminin mənşəyi və ümumi xüsusiyyətləri

Qədim türk runik yazısı öz formasına görə "skandinav runikləri" ilə oxşarlıq göstərsə də, orijinal türk mənşəlidir. Əlifba 38-40 hərfdən ibarət olub, sait və samitləri fərqli işarələrlə ifadə edən fonetik sistemə əsaslanır. Yazı sağdan sola istiqamətlidir.

Ən məşhur runik yazılar:

• Orxon abidələri (Bilgə Kağan, Kül Tigin, Tonyukuk)
• Yenisey yazıları
• Talass yazıları

Bu abidələr əsasən Göytürk dövlətinə aid hadisələri əks etdirir.

2. Dil xüsusiyyətləri

Qədim türk runik yazıları leksik, morfoloji və sintaktik baxımdan aşağıdakı xüsusiyyətlərlə seçilir:

a) Leksik xüsusiyyətlər

• Söz ehtiyatı əsasən türk mənşəli kök və şəkilçilərdən ibarətdir.
• Əsas anlayışlar: il (dövlət), kağan (hökmdar), tərkən (əyan), budun (xalq), alp (igid), ög (ağıl, hikmət).
• Arabizm və farsizmlər yoxdur; bu, dilin orijinallığını qoruduğunu göstərir.

b) Morfoloji xüsusiyyətlər

• Qədim türkcə aqlütinativ dillər qrupuna daxildir.
• Sözlər kök + şəkilçi modelinə əsaslanır:
  Məsələn: "Türk budunı öldi" – “Türk xalqı öldü” (burada “budun” = xalq, “-ı” = yiyəlik hal)

c) Sintaktik xüsusiyyətlər

• Cümlələr qısa, konkret və sərt ifadələrlə qurulur.
• Söz sırası əsasən mövzu (subyekt) – tamamlıq – xəbər şəklindədir.
• Nitq üslubu əmr və nitq formaları ilə zəngindir, bu da abidələrin xatirə və siyasi məzmununu əks etdirir.

3. Məzmun xüsusiyyətləri

a) Tarixi və siyasi məzmun

• Abidələrdə Göytürk dövlətinin qurulması, çöküşü və bərpası haqqında məlumat verilir.
• Tonyukuk yazısında Çinlə müharibələr, türklərin müstəqillik uğrunda apardığı mübarizə qeyd olunur.

b) İdeoloji və mənəvi məzmun

• Türklərin Tenqri inancı (Tengri – Tanrı), dövlətin müqəddəsliyi, kağanın Tanrı tərəfindən seçildiyi fikirləri açıq-aşkar ifadə olunur.
• Məsələn: “Üstdə gök tengri, altda yağız yer yarılmasa, elini törünü kim bozabilir?” – Yuxarıda Gök Tanrı, aşağıda Yer yaranmasa, dövlətini kim poza bilər?

c) Əxlaqi və ibrətverici mesajlar

• Xalqın dövlətə sədaqəti, qəhrəmanlıq, əcdadlara hörmət və xalqı düşünməyin vacibliyi vurğulanır.
• Yazılarda həm də tənqid elementləri mövcuddur. Bilgə Kağan xalqa müraciətlə onları unutqanlıqda, qədirbilməzlikdə və səhlənkarlıqda ittiham edir.

d) Estetik və bədii dəyər

• Runik yazılar həm də bədii üslub və metaforalarla zəngindir. Kağanların danışıq üslubu nitq sənətinin yüksək formasıdır.
• Qısa, obrazlı ifadələr, paralelizmlər və poetik struktur bəzən “epik üslub” kimi də qiymətləndirilir.

 Qədim türk runik yazıları yalnız yazı sistemi və dil tarixi baxımından deyil, eyni zamanda türklərin siyasi tarixi, dini dünyagörüşü, dövlətçilik ənənələri və mənəvi dəyərləri haqqında zəngin mənbədir. Bu abidələr türk kimliyinin tarixi bünövrəsini əks etdirən mühüm sənədlərdir. Onların dil quruluşu saf türk morfologiyasını və sintaksisini göstərir, məzmun baxımından isə türklərin millət, dövlət, Tanrı və xalq anlayışlarını ifadə edir. Bu yazılar türk mədəniyyətinin yazılı başlanğıcı kimi dəyərləndirilir və bu gün də aktuallığını qorumaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtundakı növbəti məktubun müəllifi Əlizadə  Əsədovdur. O, Əməkdar məşqçi,  Əməkdar  idman işçisi, Beynəlxalq səviyyəli hakim,  yazıçı, publisist, Azərbaycan  Yazıçılar  və  Jurnalistlər  Birliklərinin  üzvüdür. Əlizadə Əsədov Astara İnternat Məktəbi barədə xatirələrini bölüşüb öz yazısında.

Telefon  zəng  çaldı. Zəngi  qəbul  edəndə  ayırd  edə  bilməsəm də  gördüm  ki, tanış  səsdir. Bir-birimizdən  hal-əhval tutsaq  da  hələ  zəng  edənin  kimliyini müəyyənləşdirə  bilməmişdim. Açığını  deyim  ki, soruşmağa  da  çəkinirdim. Onu  dərhal  tanımadığıma  görə  inciyə  bilərdi. Nəhayət  özünü  təqdim  edəndən  sonra bildim  ki, bayaqdan  Məmməd  Kazımovla  danışırammış.

Xəyal  məni  1963-1970-ci  illərə  apardı. Onda Astara  şəhər  internat  məktəbində  oxuyurduq... Şagird  yoldaşlarımdan  yaddaşımda silinməz  iz  buraxanlardan  biri  də  Məmməd  Kazımov  idi. Məmməd  yaxşı  oxumaqla  bərabər  internat  məktəbində  yaradılmış  “Alov”  futbol  komandasının  ən  fəal  üzvlərindən  biri  idi.  İnternat  məktəbini  bitirəndən  sonra  yollarımız  ayrıldı. Öyrəndim  ki, Məmməd  kənd  təsərrüfatı  maşınlarının  təmiri  və  istismarı ixtisası  üzrə  ali  təhsilli  mühəndisdir. Özü  də  Çelyabinsk   vilayətində  yaşayır.  O, bir  müddət  vilayətdə  Neft  və  Qaz  Birliyində  işləyib.  Hazırda təqaüdçüdür...

Məmməd  Kazımovun  zəngi  məni  acılı-şirinli  xatirələrlə  dolu  internat məktəbində  oxuduğumuz  illərə  apardı. Sonralar  mən həyatda  hansı  uğura  imza  atmışamsa  məhz  o  illərə  borcluyam...

Biz  çoxuşaqlı  ailə  idik.  Lerik  rayonunda  uzun  illər  müəllim  işləyən  atam  İmran vaxtından  tez  dünyasını  dəyişəndən  sonra  ailənin  maddi  vəziyyəti  ciddi  şəkildə  pisləşdi. Məni  və  özümdən  böyük  qardaşımı  Əlimuxtarı Astara  şəhər  internat  məktəbinə  qoydular.  Bu, 1963-cü  ilə  təsadüf  edirdi. Məktəbin  direktoru  Zöhrab  Əhmədov,  sinif  rəhbərimiz  rus  dili  müəlliməsi  Nuriyyə  Cavadzadə  şagirdlərə  əsl  qayğıkeşlik  göstərirdilər. Məktəbin  şagirdlərinin  hərəsi  müxtəlif  rayonlardan, o  cümlədən Muxtar, Məhərrəm, Sahib  Fərəcov qardaşları  Tovuzdan  gəlmişdi. Qardaşlardan  Məhərrəm  elə  burda  ailə  həyatı  qurub, hazırda  da  Astarada  yaşayır. Astaranın  özündən  də  bizimlə  oxuyanlar  vardı.  Hazırda  Miki, Siyaku  kəndlərində  yaşayan  Sədaqət, Sabir  meşəbəyi  işləyirlər. Onların  həmkəndliləri  Əlövsət, Abbas  isə  dünyasını  dəyişiblər.

Məktəbdə  təlim-tərbiyə  işi  yüksək  səviyyədə  idi. Bizə  dərs  deyən  bütün  müəllimlərdə  hamımıza  isti  münasibət  vardı. Dərs  zamanı  ciddi  görünsələr  də, ürəkləri  xeyirxahlıq hissi ilə  döyünürdü.  Elə  şərait  yaradılırdı  ki, dərslərə  hazırlıq da, sevdikləri  fənlərin  mənimsənilməsində  bir-birindən  nümunə  götürürdülər.  Müəllimlərdən  Nəriman  (riyaziyyat) və  onun  həyat  yoldaşı  Solmaz  xanımı,  Həmdulla  (ədəbiyyat), Seyran  Şiriyev (ingilis  dili), Heybət  Hüseynov  (coğrafiya), Xoşqədəm müəllimə   (fizika  və kimya), Barat Əhmədov (ibtidai  sinif  müəllimi)  və başqalarını  indi  də  minnətdarlıqla  xatırlayıram. Onların  çoxu  indi  həyatda  olmasa  da, nurlu  simaları, xeyirxahlığı, qayğıkeşliyi  həmişə  gözlərimin  önündə  canlanır... Seyran  Şiriyev  pedaqoji  fəaliyyətilə  bərabər  bədii  yaradıcılıqla  da  məşğul  olurdu. O, bir neçə şeir kitabının  müəllifi  idi.

Yuxarıda  qeyd  etdik  ki, Astara  şəhər  internat  məktəbində  şagirdlərin  təlim-tərbiyyəsi, istirahəti, fiziki  hazırlığı  üçün  hər  cür  şərait  yaradılmışdı. Belə  ki, şagirdlərin asudə  vaxtlarının  səmərəli  keçməsi  üçün  məktəbdə  bədii  özfəaliyyət  kollektivi  və əlavə fənn  dərnəkləri fəaliyyət göstərirdi. Müəllimlərlə  bərabər   istedadlı  şagirdlər  də  bədii  özfəaliyyətə  üzv  yazılmışdılar. Bədii  özfəaliyyət  kollektivinin  rəhbəri  Aydın  Bayramov  idi.  Kollektivin  repertuarında  müxtəlif  musiqi  nömrələri, şeirlər  səslənərdi.  Musiqi  müəllimi olan  Aydın  Bayramov  konsertlərdə  həm də  kamança  çalardı.

Məktəbdə  həmçinin  şagirdlərin  idman  və  fiziki  hazırlığına  xüsusi  diqqət  yetirilirdi.  Məktəbin  Bədən  tərbiyyəsi  və  idman  müəllimi  Hüseyn  Ələkbərov  müxtəlif  növ  idman  yarışlarının  təşkilində   böyük  əmək  sərf  edirdi.  Onun  səyi  ilə  məktəbdə  “Alov”  futbol  komandası  yaradılmışdı.  Mən  komandanın hücumçusu idim. Sonralar 1990-cı il Lənkəran hadisələrində Azərbaycanın  Milli  Qəhrəmanı  adına  layiq  görülən  Etibar Böyükağa oğlu Əliyev  və  Kamran  Əliyev  qapıçı  kimi  özlərini  layiqincə  doğruldurdular.  Komandanın  üzvlərindən  Məmməd  Kazımov, Əlizadə  Ağayev, Fərhad  Həsənov, Qəribxan  Əliyev (həkim), Malik  Ağayev, Tofiq  Əhmədov (Astaranın  baş  memarı), Kamil  Həmzəyev, Azad  Məhərrəmov, Nəhmət,  Məhərrəm  Fərəcov, Barat   və  başqaları  yaxşı  oyunçular  sayılırdılar. “Alov”  futbol  komandası  rayon  səviyyəsində  keçirilən  yarışlarda  iştirak  edir, mükafata  layiq  yerlər  tuturdu.

Qeyd  edək  ki, Astara  Uşaq-Gənclər  İdman  məktəbi  rayonda  yarışların  əsas   təşkilatçısına  çevrilmişdi. Hər  il  keçirilən  yarışların  təsəbbüskarı  məktəbin  direktoru  Namik  Həsənov  və  internat  məktəbin  baş  müəllimi  Hüseyn  Ələkbərov idilər.  Məktəbdə yüngül atletika, futbol, voleybol, tennis, şahmat, bakselbol  bölmələri  fəaliyyət  göstərərdi. Məktəbimizin  “Alov”  komandası  həmişə  futbol  yarışlarına  dəvət  alardı, rayonda  çox  vaxt  birinci  və ikinci  yerləri  götürərdik.

Şagirdlərin  istirahəti, asudə  vaxtları  da  səmərəli  təşkil  olunardı. O vaxt  rayonun  Maşxan, Miki, Kələdəhnə  kəndlərində  və  “limon”  sovxozunda  pioner  düşərgələri  fəaliyyət  göstərərdi. Biz yay tətillərində həmin  düşərgələrdə  istirahətimizi  xoş  keçirərdik. Düşərgələrdə məktəblilərin  dünyagörüşünün  formalaşması, fiziki  hazırlığının   təkmilləşdirilməsi  üçün  müxtəlif tədbirlər,  idman  yarışları  keçirilərdi.  Xəzəryanı  istirahət  yerlərimiz  də  vardı, orada  da istirahətimiz şən və maraqlı keçərdi. Bir qayda  olaraq  həftənin  şənbə və bazar  günlərində  əsasən  Hind  filmlərinə  və teatrlaşdırılmış  verilişlərə  baxardıq. Biz həmin günləri  səbrsizliklə  gözləyərdik.

Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi, idman  sahəsində  qazandığım  bütün  mailiyyətlərimə, fəxrı  adlarıma  görə  ilk  növbədə  internat  məktəbinə  borclu  olduğumu  həmişə  diqqətə  çatdırıram. Yaxşı  yadımdadır, Kamal  Əliyev  tarixdən  bizə   dərs  deyərdi. O, eyni  zamanda  boksla  məşğul  olurdu, bu  sahədə  uğurları  və idman dərəcəsi də  vardı. Boks  idmanına  ilk  marağı  məndə  məhz  Kamal  müəllim  yaradıb. Mənə  demişdi  ki, mütləq  idmanda   boksun  dalınca  get,  səni  burda  böyük  uğurlar  gözləyir.  Hər dəfə  tarix  dərsində  məni  qaldırar, ilk  sözü  bu  olardı:  “Boksyor, fikrini  dəyişməmisən  ki?..” Cavabında  deyərdim  ki, xeyr, Kamal  müəllim.

İnternat  məktəbini  bitirdikdən  sonra  mən 1970-ci  ildə  Bakının  Razin  qəsəbəsində  (indiki  Bakıxanov  qəsəbəsi)  7 nömrəli  texniki  peşə  məktəbinə  getdim. Lakin  tarix  müəllimi  Kamal  Əliyevin  sözləri  həmişə   qulaqlarımda  əks-səda  verirdi: “Fikrini  dəyişməmisən ki...”

Peşə  məktəbində  boksla  daha  ciddi  məşğul  olmağa  başladım. Sonralar  texniki  peşə  məktəbinə  “Komsomolun  50  illiyi”  adı  verildi.  Məktəbin  idman  rəhbəri, Fəxri  Bədən  tərbiyəçisi  və Əməkdar  idman  xadimi  Həsən  Qarayev də  mənə  məsləhət  gördü  ki, boksla  məşğul  olum. Sevimli  müəllimim  Kamal  Əliyevin  vaxtilə  söylədikləri  çoxdan  həqiqətə  çevrilib.  Peşəkar   boksçu  kimi  uğurlarım  göz  qabağındadır. Ən  əsası  budur  ki, Lənkəranın  boks  idmanını  dünya  səviyyəsinə  qaldırdım. İndi  yetirmələrim  və oğullarım  uğurlarımı  layiqincə  davam  etdirir, Azərbaycan  boksunun  inkişafına  öz  töhfələrini  verirlər...

Vaxtilə  Astara  şəhər  İnternat  məktəbində oxumağımdan  illər  keçir.  Sevimli  müəllimlərimin  çoxu  həyatda  yoxdur.  Lakin  yaşayanlar  da  var.  Onlardan  biri  də  Respublikanın  Əməkdar   müəllimi, mənə  coğrafiyadan  dərs  deyən  Heybət  Hüseynovdur. Keçən  il Heybət  müəllimin  anadan  olmasının  90  illiyi  Astara  şəhərində  təntənə ilə  keçirildi.  Təbii  ki, bu  yubileydə  başqa  şagirdləri  kimi  mən də  iştirak  edirdim. Ürək  sözlərimi  onunla  bölüşsəm  də, elə  bilirəm ki,  sevimli müəllimim haqqında  hələ  heç nə  deməmişəm.  Heybət  müəllimlə  indi  də  tez-tez  görüşür, yenidən  o  illərə  qayıdır, acılı-şirinli  xatirələri  dilə  gətiririk.

Bəli, Astara  şəhər  İnternat  məktəbi  ilə  bizi nə  az, nə  çox  düz  62  il  zaman  məsafəsi  ayırır.  O  vaxtdan  çox  şey  dəyişilib.  Təkcə  o  illərlə  bağlı  xatirələr  dəyişməz  qalıb. Hazırda  təqaüddə  olsam da, xatirələr  işığında  o  illəri  yenidən  yaşayıram.

Yuxarıda yazdığım kimi mənim atam İmran da müəllim olub. Mən özüm də uzun illər  müəllim, baş məşqçi işlədiyimə və Lənkəranda Beynəlxalq səviyyəli Boks məktəbi yaratdığıma görə müəllim adını həmişə uca tutmuşam. Müəllim-işıq deməkdir. Müəllimsiz dünya, həyat  yoxdur. Müəllimi zəif olan ölkə nadan ölkədir. Ona görə də dünya dahiləri müəllimlər haqqqında həmişə maraqlı fikirlər deyiblər. Həmin fikirlərdən bəzilərini mən gündəliyimə yazmışam və həmişə dyirəm. İndi istəyirəm ki, onları bura yazım və oxucular da oxuyub yaddaşlarında əbədi saxlasınınlar.

Müəllim şam kimidir, özü yanıb tükənərkən ətrafını işıqlandırır. (Mustafa Kamal Atatürk)

***

Mənə bir hərf öyrədənin köləsi olaram. (Hz.Əli)

***

Müəllim bir  memar, ya mühəndisdir ki, insanların düşüncələrini, ağlını düzəldir. (Atalar sözü)

***

Yer üzündə, müəllimlikdən başqa şərəfli bir peşə tanımıram. (D. Roman)

***

Müəllim, bir zəkanı tamamilə hazır məlumatlarla dolduran təlimçi deyil, tələbələr öz özlərinə fikirlərini inkişaf etdirmələri üçün onları cəlb edən bir insan olmalıdır. (A. Karrel)

***

Atam məni bu dünyaya gətirib, amma müəllimim isə mənə bu dünyada həqiqi səadət yolunu tapmaqda yol göstərib. (Aristotel)

***

Dünyada hər şeyə dəyər vermək mümkündür, lakin müəllimin əməyinə əsla dəyər verilə bilməz. (Sokrat)

Bəli. Müəllim əməyi çox böyük  əməkdir. Gəlin müəllimləri sevək. O məmləkətdə ki, müəllim sevilir, həmin ölkə sivil ölkədir. Biz, həyatda hansı uğurlara imza atmışıqsa, müəllimləri sevdiyimizə, onlara bir valideyn kimi qiymət verdiyimizə görə nail olmuşuq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün meydan ədəbi tənqidindir. Aysel Xanlarqızı Vasif Süleymanlı yatradıcılığını təhlil edəcək.

Ədəbiyyat dedikdə bir şey başa düşürük – ayrı-ayrı insanların, xalqın və ya bəşəriyyətin yaratdığı elmi, bədii, fəlsəfi əsərlərin toplusu və bu əsərlərin dövrümüzdə, mənəviyyatımızda, mədəniyyətimizdə yaratdığı oyanış, inkişaf. Bəzən şair bir misrası ilə, yazıçı bir qəhrəmanı ilə ömürlük insan yaddaşına həkk olunur. Bu gün də Azərbaycan ədəbiyyatının xidmətində  dayanan böyük söz ustadlarımız gələcək nəsillərə ədəbi töhfələr verməkdə  davam edir.

Yazıçı Anarın ədəbiyyatımıza bəxş etdiyi əsərlər və unudulmaz obrazlar, Vaqif Səmədoğlu yaradıcılığındakı sehrli misralar, Sabir Rüstəmxanlı qələminin gücü, Məmməd İsmayıl böyüklüyünün açdığı cığırlar və s. (bu siyahını daha da artırmaq olar), onların  saldıqları ədəbi körpülər ölkə hüdudlarını aşaraq ərazi baxımından kiçik olan dövlətimizin böyüklüyünü dünyada bir daha təsdiq edir.

Brilyant da balacadır, amma dəyəri hər zaman böyükdür – sözünü əbəs yerə deməyiblər və o qiymətli əşya üstündə hər zaman çətin mübarizələr olub. Azərbaycanımız da dünya xəritəsinə nəzər salanda balaca boyu ilə, amma böyük ürəyi və saysız-hesabsız sənətkarları, işıqlı elm insanları, qəhrəmanları ilə, təbii, zəngin sərvətləri ilə par-par parıldayaraq tarix boyu çoxlarını narahat etsə də, incidilsə də, göz qamaşdırmaqda davam edir.

Bəlkə də, mətləbdən çox kənara çıxdığımı düşünəcəksiniz, amma heç də kənarda deyiləm... Bu gün sizə uzun illərdir əsrarəngiz misraları ilə ədəbiyyat qəzetlərinin və jurnallarının səhifələrində söz-söz döyünən Vasif Süleyman yaradıcılığı, onun şeir-şeir yaratdığı möcüzələr haqqında söz açmağı özümə mənəvi borc bildim. Vasif Süleyman haqqında yazmaq, bəlkə də, mənim üçün tezdir, çünki şairin yaradıcılığı və ədəbiyyat sahəsində sərf etdiyi əmək ən azı  yaşım qədərdir. Mənim və bir çox həmyaşıdlarımın, həmkarlarımın irəliləməsində də onun mənəvi dəstəyi danılmazdır.

Nə sevdin sevəntək, nə üz çevirdin,

Adi təsəlliydin, adi umuddun.

Mən səni hamıdan yaxşı sevirdim,

Sən məni hamıdan yaxşı unutdun...

Biz, dövrün gəncləri onu ilk bu şeiri ilə tanımışıq, öncə sosial şəbəkələrin axtarış bölməsində bu səmimi, gözəl misraların sahibinin kim olduğu ilə maraqlanıb sonra da başqa şeirlərini axtarıb oxumağa başlamışıq...

Hamıdan yaxşı unudulduğunu düşünən şair, əslində, fərqində deyildir ki, bu şeirləri ilə o, ədəbiyyat tarixinin gözəl səhifələrində hər zaman vərəqlənəcək, əsla unudulmayacaqdır. Oxuduqca bəzən  bu misraların yaranmasına səbəb olan şair yaşantılarına da təşəkkür etmək istəyirsən... Çünki ən gözəl əsərlər ağrılardan, böyük hissiyyatdan doğulur və yaradıcı insan əsər yazarkən dünyaya körpə gətirən bir ananın keçirdiyi ağrıları yaşayır, o ağrılar ki, insan  qabırğasının qırılmasına bərabər acı verən hisslərdir... Nəticədə isə öz bəhrəsini görən insan o çəkdiyi ağrıların şirinliyini də yaşayır. Və yaradıcı şəxs hisslərini ifadə edə bilməyən minlərlə insanın duyğularının ifadəçisinə  çevrilir. Qısaca desəm, şeir şairin övladı kimi doğulub insanlığın hissi kimi yaşayır...

Bu gün Vasif Süleyman yaradıcılığındakı ağrılı hisslər də öz şirinliyini ədəbiyyat dünyasında aldığı dəyərlə, dildən-dilə, ağızdan-ağıza keçərək tarixin və insanların yaddaşında yaşayır, yaşayacaqdır.

Səssiz harayımı indi kim duya,

Budurmu dediyin əlçatmaz röya…

Görürsən, bir yanda bu boyda dünya,

Təkcə sən durubsan bir tərəfimdə...

Dünyanın, yerin orbitindən kənara çıxıb, öz həssas duyğularını ürək tərəfinə, ömrünün ən gözəl tərəfinə qoyub şair...

Bu əvəzsiz duyğuları, əslində, hər kəs yaşayır və ya özünü  yaşamış kimi hiss edir, amma hər kəs bu qədər gözəl ifadə edə bilmir... Şairin gördükləri, şeirə çevrilənlər İlahinin onlara bəxş etdiyi özəl hisslərdir. Məncə, şairlər Tanrıya insanlardan daha yaxındır və Allahın Yer üzündəki duyğu, insanlıq, ədalət təmsilçiləridir. Şəxsiyyəti və insanlığı haqqın tərəzisində zəif çəkilən insan oğlu kimliyindən və vəzifəsindən asılı olmayaraq dünyaya nə əta edərsə-etsin, mənim üçün dəyərsizdir.

Vasif Süleyman isə bir şəxsiyyət olaraq da sözü ilə, əməli ilə, özü ilə, insanlığı ilə bütündür. Onun misralarından bəhrələnən çox gənclər var ki, şair böyük bir təvazökarlıqla bu gün də onların yanındadır. Vasif Süleymanın mənim və həmkarlarımın yaradıcılığını çox dəyərləndirdiyini, ata, dost qayğısını hər zaman hiss etmişəm, bu gün də edirəm...

Tanrıya “Bircə sən qalıbsan, bir də EŞQ qalıb” – deyən müəllif başqa bir şeirində də İlahidən eşqdən yananların bir yerə toplamasını istəyərək o insanların bir-birini daha yaxşı anlayacağını düşünür:

Qaytaraq nə varsa yerindir, yerə,

Gah göyə qarışır, gah da sirr, yerə.

Eşqdən yananları topla bir yerə,

Hamı bir-birini anlar, İlahi!

Və ya:

Göydə quşlara da nəmər verərəm

Adını gətirən xəbər boyunca.

– deyən şair mənəvi hisslərin dünyanın heç bir maddi neməti ilə əvəzolunmazlığını bir daha izah edərək insanları saf sevgiyə və təmiz hissləri qorumağa səsləyir... O hisslər ki, onlar satın alınmır, onların orijinallığı və təbiiliyi saflıqdan, paklıqdan ibarətdir. İnsan mənəvi zənginliyini itirincə böyük bir boşluğa düşür, həyat rəngsiz, dadsız və qoxusuz olur, günlər isə bir-birini bitirməyə tələsən ömrün ağır depressiv hissləri ilə daha da mənasızlaşır:

Tapdım gözlərimdə bəxtin ağını,

Arzum həsrətimnən baş eyləmədi.

Mən gördüm ürəyin ağlamağını,

Ağladı, bir damla yaş eyləmədi.

Bu bəndi oxuyarkən nə zamansa internet səhifələrində rastladığım “Ürək ağlayanda gözdən tər axarmış...” – sözləri yaddaşımda yenidən təzələnir.

O, ağ günü yalnız gözlərinin ağında görən arzularının yorulduğunu desə də, ürəyinin bir damla yaş belə axıtmadığı halda için-için ağlaya bildiyini şeir boyu dilə gətirir. Ağlamaq yalnız göz yaşı demək deyildir çünki. İnsan bir rəsm əsərində fırçaların hərəkəti boyunca, bir musiqinin ucalıb enən ritmində də, bir şeirin sonuncu sətrində də duyğuları ağlada bilir. Ağrıları göz yaşlarıyla ifadə etmək, əslində, insanı rahatlaşdırır, ürəyini boşaltmağa imkan yaradır, ağlaya bilməmək, kədərini içinə atmaq isə ağrıların ən əzablısıdır. O zaman ağır bir yük olaraq daşıyırsan özünü. Bəzən səssiz bir yerdə var gücünlə bağıraraq ağlayıb ayağının altındakı torpağı daşladıqdan sonra içindəki bütün yükləri ətrafda əks-səda verən səssizliyə boşaltmaq o ağırlığı içindən atmağa kömək edir. Kişilər isə çox nadir hallarda ağlaya bilirlər. Yaşantıların ağırlığını içində daşıdıqca bu yükün altında ürəyin çiyinləri bükülür, ürək zədə alır.

Tanrı yazdığına neyniyəsiyəm,

Bu boyda saflığın divanəsiyəm.

Mən bu məhəbbətin azan səsiyəm,

And içmək istəsəm, Quran olursan.

Sevgi müqəddəs hisslərlə o zaman bərabər tutulur ki, o, həqiqətən də, uğrunda hər azaba qatlanmağa dəysin. O an "Qurani-Kərim"ə yalandan and içməyə qorxan inanclı insan duyğuları yaşayırsan. Bu halda  eşq İlahiləşir, güvən yerinə, qibləgahına, and yerinə və səcdə yerinə çevrilir… Bu yaşantılar bəşər övladının həyatında ən günahsız, ən saf tərəfidir, məncə. Nə xoş belə sevməyi, sevilməyi bacaranların halına… Vasif Süleyman da şair duyğularını qələminə dolduraraq sevən ürəkləri belə fəth edir…

Ömrünün 60-cı ilinə şeir kitabları, publisistik yazıları və məqalələri ilə addımlayan şair bu zaman ərzində özüylə bərabər müsbət insani keyfiyyətlərini də yanından ayırmayıb. Yaxşılıq və xeyirxahlıq onun ömür yollarının ən vəfalı silahdaşıdır. O, sözüylə də, əməlləriylə də gözəllik və xeyirxahlıq uğrunda 60 ildir ki, ömür qət edir. Şairə yaradıcılıq və insanlıq zirvəsində daha uzun, sağlam ömür arzu edirəm.

Tanrı yaxşıları həyatımızdan və dünyamızdan əskik etməsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

 İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, onu tez-tez dünyanın hansısa bir guşəsində Azərbaycan modasının nümayiş etdirən görürük. “Qarabağ” kolleksiyası isə dünyaya zəngin mədəniyyətimizi tanıtmaqda böyük rol oynadı. Söhbət modelyer Gülnarə Xəlilovadan gedir. Bu gün onun barəsində daha gur danışmalıyıq, axı bu gün onun dünyaya gəldiyi gündür.

Gülnarə Xəlilova 1972-ci ildə 3 iyun tarixində Bakı şəhərində anadan olub. Ümumi orta təhsilini Xətai rayonundakı 260 nömrəli məktəbdə medalla başa vurub. 1989-cu ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə daxil olub. Ali təhsil aldıqdan sonra pedaqoji fəaliyyətə başlayıb. Ailəlidir, iki övladı var.

Pedoqoji fəaliyyətlə paralel olaraq modelyer-dizayner kimi fəaliyyət göstərən Gülnarə Xəlilova 2002-ci ildən başlayaraq Respublika və Beynəlxalq miqyaslı sərgilərdə, elmi konfranslarda yaradcılıq işləri və onların mahiyyətini açıqlayan məruzələrlə çıxış edib. 2008-ci ildən Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrında modelyer-rəssam vəzifəsində çalışır. Elə həmin ildən 2012-ci ilədək Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun dissertantı kimi müasir folklor qruplarında milli geyim ənənələri üzrə tədqiqat aparıb. 

2009-cu ilin iyul ayında SEBA Azərbaycan-Koreya Mədəniyyət Mübadiləsi Assosiasiyası İctimai Birliyi tərəfindən Bakıda keçirilən "Milli geyimlər və müasir modada ümumilik" problemi ilə bağlı beynəlxalq simpoziumda "XIX əsr Azərbaycan geyimlərinin forma və növçeşidliyi" mözvusunda məruzə ilə çıxış etmişdir. 2010-cu ilin iyun ayında isə Ankara şəhərində keçirilən Beynəlxalq Ənənəvi Moda Nümayişi və sərgisində onun hazırladığı milli geyimlər nümayiş etdirilmiş, "Azərbaycanın qədim geyim mədəniyyəti" mövzusunda məruzəsi dinlənilmişdir. Gülnarə Xəlilova 2013-cü ildə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasında dissertasiya müdafiə edərək sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdür

2010-cu ilin Fevral ayında Misir Ərəb Respublikasının İsgəndəriyyə şəhərinin məşhur kitabxanasında yaradılmış Azərbaycan güşəsinə milli geyim nümunələrini təqdim etmiş, bununla əlaqədar Qadınların Beynəlxalq Sülh Hərəkatı Fondunun sədri Suzanna Mübarək tərəfindən təşəkkür məktubu almışdır. 2010-cu ilin may ayında Çin Xalq Respublikasında keçirilən ənənəvi "Beauty Of The World 2010" Beynəlxalq gözəllik müsabiqəsində Azərbaycanın təmsil edilməsi üçün təqdim olunmuş geyim "Ən gözəl ziyafət paltarı" nominasiyasında 1-ci yerə layiq görülmüşdür. Modelyer kimi fəaliyyət göstərdiyi dövrdə Mədəniyyət Nazirliyi, digər qurumlar tərəfindən keçirilən müsabiqələrdə, tədbirlərdə iştirak etmiş, dəfərlərlə mükafatlarla, fəxri adlarla təltif olunmuşdur. 

2015-ci ilin aprel ayinda Milli geyim kolleksiyası Heyder Əliyev Fondu və birinci Avropa Oyunlari Təşkilat Komitəsinin birgə təşkilatçılığı, Azərbaycanın Böyük Britaniyadakı səfirliyinin dəstəyi ilə "Baki-2015" birinci Avropa oyunlarının təqdimatı çərçivəsində Londonda uğurla nümayiş etdirilmişdir.

Bundan əlavə, 2014 və 2015-ci illərdə Çin Moda Həftəsində 'Master Exhibition & Performance Award' mükafatına layiq görülmüşdür. 2014 və 2016-cı illərdə Macarıstanda Türk Xalqlarının Qurultayında iştirak etmişdir. 2015-ci ilin iyul ayinda Rusiya Federasiyasının İrkutsk şəhərində kecirilən VI Beynəlxalq Etnik Kostyumu "Etno-Podium 2015" Festivalında münsif qismində iştirak etmiş, Festival çərçivəsində keçirilən konfransda mühazirə ilə çıxış etmiş, həmçinin milli geyim kolleksiyasından geyimlər nümayiş etdirmişdir.

Əslində, Gülnarə xanım barədə saatlarla danışmaq olar. Bizsə sadəcə onu təbrik etmək, daha böyük nailiyyətlər qazanmasını arzulamaq istəyirik.

Allah xeyirli ömür nəsib etsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Xalq yazıçısı Rüstəm İbrahimbəyovun ssenariləri əsasında çəkilən filmlərin yaranma tarixini əhatə edən məqalələr silsiləsindən növbəti filmimiz “Ölsəm…bağışla”dır.

1989-cu ildə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının istehsalata buraxdığı “Ölsəm…bağışla” filminə görkəmli rejissor Rasim Ocaqov quruluş verdi.

Filmin qəhrəmanı müharibədən qayıtdıqdan sonra atasının haqsız olaraq məhkum edilməsini öyrənir və ədalətsizlik edənləri cəzalandırmaq qərarına gəlir. Mübarizə meydanında haqsızlığa qarşı çıxsa da, qəlbi hər cür natəmiz fikirlərdən uzaq olduğu üçün şər qüvvələrlə sona qədər mübarizə apara bilmir və nəticədə də məhv olur.

RASİM OCAQOV: “FİLMİN İDEYASI VƏ SÜJETİ RÜSTƏM İBRAHİMBƏYOVLA SÖHBƏT ƏSNASINDA YARANIB

Rejissor Rasim Ocaqov “Ölsəm…bağışla” filmini “Özgə ömür”dən sonra lentə alıb. Retro üsulunda düşünülmüş bu film tamaşaçıları 1947-ci ilin Bakısına qaytarır və müharibədən çıxmış, onun ağrı-acılarını görmüş adamların həyatından bəhs edir. Rejissorun yeniyetməlik dövrü müharibə illərinə təsadüf etdiyi üçün o, filmdə həmin illərin ab-havasını, insanların xarakterlərini və talelərini bədii cəhətdən dəqiq və qabarıq şəkildə açıb  göstərə bilmişdir.

Rejissor deyirdi ki, Rüstəm İbrahimbəyovla birgə “Özgə ömür” filmini işlədikdən sonra öz-özlüyümdə belə qərara gəldim ki, növbəti çəkəcəyim filmi müharibədən sonrakı illərə həsr olunan bir mövzuya həsr edəcəyəm: “Buna görə də Rüstəmdən xahiş etdim ki, müharibədən sonrakı illərə həsr olunmuş bir ssenari yazsın. Bu istək ondan irəli gəlirdi ki, müharibə mövzusu (söhbət 1941-1945-ci ildə baş vermiş Böyük Vətən Müharibəsindən gedir) mənə çox yaxın, çox doğma olub. Çünki mənim orta məktəb illərim məhz, o dövrə təsadüf edib. Təsəvvür edin ki, məsəl üçün 5 il əvvəl baş vermiş hadisələri o qədər də xatırlaya bilməsəm də, müharibə dövründə gördüklərimi, şahid olduqlarımı bir an da olsun unutmuram. Müharibədən sonrakı illər elə bir dövrü əhatə edirdi ki, camaat artıq hər şeydən doymuşdu, yorulmuşdu. Buna baxmayaraq isə camaat sevinirdi ki, nəhayət rahat, azad yaşaya biləcəklər. Sözümün canı odur ki, bu mövzunu lentə almaq və gələcək nəsillərə ərmağan etmək istəyirdim”.

Yeri gəlmişkən, Rasim Ocaqov bu filmdən əvvəl müharibə mövzusuna həsr olunmuş “Tütək səsi” filmini lentə alıb. “Tütək səsi” filmində hadisələr bir kənddə cərəyən edir, “Ölsəm, bağışla” filmində isə hadisələrin mərkəz nöqtəsi olaraq paytaxt-Bakı şəhəri əsas götürülüb: “Tamamilə doğrudur. “Tütək səsi”ndən fərqli olaraq, “Ölsəm, bağışla” filmində  hadisələr, siz qeyd etdiyiniz kimi Bakıda, hadisələrin sonrakı gedişatı isə Kislovodskda cərəyan edir. Ümumiyyətlə filmin ideyası və süjeti elə Rüstəmlə söhbət əsnasında yarandı. Xatırladım ki, o illər Kislovodsk, Jeleznevodsk, Pyatiqorski çox dəbdə olan yerlər idi. O baxımdan dəbdə deyirəm ki, camaat istirahət etmək üçün məhz, adları çəkilən şəhərlərə üz tuturdular. Kislovodskda bütün SSRİ miqyasında məhşur olan “Xram Vozduxa” adlı  bir restoran vardı. Təbii ki, bütün bunlarla yanaşı, məni əsas maraqlandıran müharəbədən sonrakı illərdə öz doğma ocağına qayıdanların aqibətinin necə olması idi. Bir də görürsən ki, həmin qayıdanlar arasında kimisi öz sevdiyi qızın başqası ilə ailə qurduğunun şahidi olurdu, digəri heç bir doğmasını tapa bilmirdi və s. Rüstəm İbrahimbəyov bütün bunları təbii ki, ümumiləşdirilmiş bir formada qələmə aldı. Ssenari hazır olduqdan sonra birgə oxuduq və qəbul etdik. Demək olar ki, ssenaridə çox az dəyişiklik oldu. Ssenari qəbul olunduqdan sonra çox böyük həvəslə çəkilişə başladım”.

“ÖLSƏM…BAĞIŞLA” FİLMİ BƏXTİ GƏTİRMƏYƏN FİLMLƏR SIRASINDA YER ALDI

Filmin sınaq çəkilişləri zamanı baş rollara bir çox aktyorlar dəvət alsa da, rejissor əvvəlcədən kimi hansı obraza çəkəcəyini müəyyənləşdirib. Elə ki, filmdə iştirak edəcək yaradıcı heyət hazır vəziyyət alıb, o zaman rejissor heç yubanmadan belə çəkiliş proseslərinə başlayıb.

Yeri gəlmişkən, R.Ocaqov yaradıcı heyətin tərkib hissəsini müəyyənləşdirən zaman əsasən əvvəllər birgə çalışdığı şəxslərə üstünlük verib.Məsələn, demək olar ki,  bütün filmlərində Rüstəm İbrahimbəyovun ssenarisinə üstünlük verən rejissor “Ölsəm…bağışla” filmində də onun ssenarisini seçir. Rejissor filmin operatoru Rafiq Qəmbərovla beş filminin çəkilişində əməkdaşlıq edib. Bundan başqa, Yusifin anası rolunu yaradan Gəncə Dram teatrının aktrisası Sədayə Mustafayeva Rasim Ocaqovun “Ad günü”, “Həm ziyarət, həm ticarət”, “Ölsəm, bağışla” və s. filmlərində yaddaqalan obrazlar yaradıb. Xatırladım ki, hər iki sənətkarın tanışlığı rejissorun doğma yurdu olan Şəki şəhərindən başlayıb. Belə ki, bir vaxtlar Şəki Dram Teatrında çalışan Sədayə Mustafayeva hardan biləydi ki, tamaşaçı salonunda əyləşən gənc bir oğlan onun aktrisalıq qabiliyətinin hər kiçik detalını izləyir və gələcəkdə çəkəcək filmlərində görür. Eləcə də Fəxrəddin Manafov, mərhum Həsən Məmmədov, Hacı İsmayılov Rasim Ocaqovun bir neçə filmində çəkilib.

Rasim Ocaqov etiraf edirdi ki, indiyədək quruluş verdiyi filmlər arasında ən sevimlisi “Ölsəm, bağışla”dır: “Əgər yaradıcılığıma diqqətlə nəzər salsanız, onda görərsiniz ki, “Ölsəm, bağışla” filmi, mənim ən sevimli filmimdir. Söz yox ki, bütün filmlərim mənim üçün əzizdir. Ancaq bu film mənim üçün çox fərqlidir. Və onu da xüsusilə qeyd etmək istərdim ki, bu film bəxti gətirməyən filmlər sırasında dayandı. Bunun da səbəbi o idi ki, filmin istehsalata buraxıldığı il-1989-cu il ölkəmizdə çox qarışıq bir durum yaranmışdı. Sonra 20 yanvar hadisəsi baş verdi, keçirilən mitinqlərin ardı-arası kəsilmirdi. Məhz, bu səbəblərdən filmin ilk nümayişi heç də təmtəraqlı keçirilmədi”.

Filmin çəkilişləri Bakıda və Kislovodskda lentə alınıb. Rejissor filmin əsas qəhrəmanı olan Yusif obrazında yalnız Fəxrəddin Manafovu görüb: ”Yusif obrazının sınaq çəkilişlərinə demək olar ki, Fəxrəddin Manafovdan başqa heç bir aktyoru dəvət etməmişdim. Çünki əvvəlcədən bilirdim ki, Yusif rolu üçün yeganə namizəd Fəxrəddindir. Ancaq Gülya obrazının sınaq çəkilişlərinə çox sayda aktrisa dəvət etmişdim. Çox təəssüf ki, onların adlarını unutmuşam. Yadımda qalan yalnız odur ki, dəvət etdiyim aktrisalar arasında Gülzar Qurbanovanın aktrisalıq qabiliyyəti, ifa tərzi məni daha çox qane etdi. Buna görə də onu Gülya roluna təsdiq etdik”.

Filmi diqqətlə seyr edən zaman istər-istəməz rejissor işinin çox dəqiqliklə görüldüyünün şahidi olursan. Belə ki, 1989-cu ildə çəkilən filmdə söhbət Böyük Vətən Müharibəsi illərindən sonrakı dövrü əhatə edir. Və həmin dövrün adamlarının siması  filmdəki aktyorların görünüşündə, aktyorların işində öz həllini tapıb.

Rejissor deyirdi ki, müharibəni görən şəxs üçün o dövrün geyimlərini, o dövrün əhval-ruhiyyəsini canlandırmaq o qədər də çətin məsələ deyildi: “Təsəvvür edin ki, hələ çəkilişə başlamamışdan əvvəl Fəxrəddin Manafova dedim ki, sən Yusifi yaratmaq üçün heç olmasa 5 kq arıqlamalısan. Doğrudan da o, çəkiliş vaxtı Yusif obrazı üçün artıq olan çəkisini itirmişdi. Onun geyimi, kepkası, eləcə də restoranda çəkilən kadrlarda gözə görünən kütləvi səhnə iştirakçılarının hamısı başdan-ayağa  qədər o dövrün görünüşünə uyğunlaşdırılmışdı”.

Rasim Ocaqov hər dəfə olduğu kimi bu dəfə də çəkiliş vaxtı filmə digər studiyalardan aktyor cəlb edib: “Edik roluna Kiyevdən Viktor Dəmirtaşı dəvət etmişdim. Bundan əvvəl də onu “Bağlı  qapı arxasında” filmimə  dəvət etmişdim. Dəmirtaş “Bağlı qapı arxasında” filmində əsas qəhrəmanlardan birini oynayıb. Birgə əməkdaşlığımız nəticəsində Dəmirtaşın aktyorluq qabiliyyətinə yaxından bələd olduğum üçün “Ölsəm, bağışla” filminin rol bölgüsündə heç düşünmədən belə onu Edik roluna dəvət və təsdiq etdim. Edikin nişanlısı Zina roluna isə Moskvadan Yelena Kostinanı dəvət etdim. Dediyim kimi, bir rejissor olaraq mənim üçün aktyorun hansı dinə, hansı millətə mənsub olması önəmli deyil. Mənim üçün əsas olan odur ki, aktyorun talantı, iş üslubu, oyun tərzi yüksək səviyyədə olsun”.

“XRAM VOZDUXA” RESTORANINDA ÇƏKİLİŞ BAŞ TUTMADI

Qeyd edək ki, filmin sonunda xüsusi olaraq soyuqqanlı oyun nümayiş etdirən mafiya qrupu yığma aktyorlardan ibarət olub. Belə ki, həmin aktyorların arasında özümüzünkülərlə yanaşı rus aktyorları da çəkilib.

R.Ocaqovun dediklərindən: “Mafiya qrupun arasında bir nəfər rus aktyoru var idi, qalanları isə öz aktyorlarımız idi. Xatırladım ki, mafiya  qrupun oyun nümayiş etdirdiyi səhnə kinostudiyanın həyətində qurulmuş pavilyonda lentə alınıb”.

Rejissor etiraf edirdi ki, restoranda çəkilən kadrlar çox çətin başa gəlib: “Əvvəla, restoranın iç görünüşünün çəkilişinə icazə verilmədiyi üçün yaradıcı qrup həmin kadrı pavilyonda hazırlamaq məcburiyyətində qalıb ki, bu da dekoratsiyaların çətin başa gəlməsinə səbəb olub. Qeyd etmək istərdim ki, restoran-“Xram Vozduxa” çox çətin dekoratsiya idi. Doğrudur ki, bu kadrı “Xram Vozduxa”da çəkməyə icazə vermədilər. Ancaq əgər icazə versələr də alınmazdı. Çünki həmin kadrın çəkilişləri ağır olmaqla yanaşı, eyni zamanda da çəkiliş apparaturalarını yerləşdirmək üçün əlverişli deyildi. Buna görə də restoran səhnəsini pavilyonda qurduq. Və təbii ki, “Xram Vozduxa” restoranının iç görünüşünü olduğu kimi pavilyonda qurduq. Ancaq restoranın çöl görünüşü elə “Xram Vozduxa”da lentə alınıb”.

Çəkiliş vaxtı rejissor hər bir kadrın canlı, real alınması üçün əlindən gələni əsirgəməyib. Bu da ondan irəli gəlirdi ki, müharibə dəhşətlərini görmüş insanlar onun ekran variantına baxarkən təəccüblənməsinlər. Ümumiyyətlə götürdükdə isə kino elə bir sənət növüdür ki, orada inandırıcılıq mütləq olmalıdır: “Əlbəttə ki, kinodakı hadisələr real həyatı müəyyən mənada özündə əks etdirməlidir. Bu baxımdan “Ölsəm, bağışla” filmini çəkərkən çalışdım ki, müharibədən sonra gördüklərimi ekrana köçürə bilim. Hər rola uyğun aktyorları sınaqda yoxlayarkən, çəkiliş yerlərini axtararkən, çalışmışam ki, o dövrə uyğun gəlsin. Onu da qeyd etmək istərdim ki, mən rejissor kimi fəliyyət göstərdiyim vaxtdan italyan neorealizminin təsiri altında  olmuşam. Demək olar ki, mənim rejissurada əsas müəllimim italyan neorealizmi olub. Bu baxımdan da real həyatı ekrana gətirmək mənim əsas iş üslubumdur”.

Çəkiliş vaxtı bir sıra çətinliklər ortaya çıxırdı ki, bu da daha çox çəkiliş gedən ərazidə əhalinin böyük maraqla yaradıcı qrupun işinə tamaşa  etməsindən irəli gəlirdi. Əslində buna çətinlik də demək olmaz. Ancaq məsələ burasındadır ki, müharibə dövrünü canlandıraraq lentə köçürmək qərarına gələn rejissor, kənardan görünən camaatı da o dövrə uyğun geyindirmək məcburiyyətində qalırdı: “Filmdə hər şeyin real alınması üçün ilk növbədə aktyorların o dövrə uyğun olaraq necə geyindirməyin bir neçə variantını axtardıq. Geyim məsələsi bitdikdən sonra o dövrün əhval-ruhiyyəsinə uyğun formada aktyorları qrimləmək, onların hərəkət, danışıq formalarını müəyyənləşdirmək və s. işləri öz qaydasına saldıq. Artıq o məqamda çətinliklə rastlaşdıq ki, siz qeyd etdiyiniz kimi küçədə-İçərişəhərdə olan çəkilişlərə başladıq. Bir var ki, müasir mövzuda olan filmi küçədə 2-3 günə çox asanlıqla çəkəsən. Belə məqamda heç ətrafda olan insanların görünüşü də o qədər böyük rol oynamayacaq. Ancaq bir də var ki, müharibə mövzusunda olan filmi çəkdiyin məqamda ətrafda müasir geyimli insan axını ilə rastlaşasan. Lazımdır ki, çəkiliş gedən yerlərlə yanaşı kütləvi səhnəyə qoşulan camaat da dövrə uyğun olaraq geyindirilsin. Çəkilişə başladığımız zaman heç kəsin bizə mane olmaması üçün çalışırdıq ki, camaatı həmin ərazidən kənarlaşdıraq. Bu kimi çətinliklərlə qarşılaşırdıq ki, onu da tez bir vaxtda həll edirdik. Bu da ondan irəli gəlirdi ki, yaradıcı qrup  çəkilişin tez qurtarmasını və filmin istehsalata buraxılmasını çox səbirsizliklə gözləyirdi”.

DƏLİ ROLUNU OYNAYAN AKTYOR DEYİL

Filmdə diqqət mərkəzində dayanan kadrlardan və təbii ki, rollardan biri də küçədə dəlinin uşaqların ardınca qaçması, onun hirslənərək əcaib səs çıxarması və son anda zor gücünə dəlixanaya aparılması səhnəsidir. Əslində dəli rolunu böyük ustalıqla oynayan aktyor  deyil.

Rejissorla tanış olan həmin oğlan hər dəfə onunla görüşəndə “məni də öz filminə çək” deyə ondan xahiş  edirmiş.

Rasim müəllim deyirdi ki, dəli rolunu oynayan oğlan, doğrudan da aktyor deyil, sadəcə olaraq onu çoxdan tanıyırdım: “Onun görünüşü mənim çox xoşuma gəlirdi və bu oğlan hər dəfə məni görəndə xahiş edərək deyirdi ki, “öz filmlərinizdə məndən də istifadə edin. Onu da qeyd edim ki, dəli rolunu yaradan oğlan tam sağlam insandır, onda heç bir çatışmamazlıq yoxdur. Filmin sınaq çəkilişlərində hər rola uyğun aktyor seçimini bitirdikdən sonra dəli roluna kimi çəkəcəyimi çox fikirləşdim. Birdən yadıma düşdü ki, haqqında danışdığım oğlanı bir sınaq edim. Sınaq vaxtı onun danışığı, gülüşü, oynamağı məni qane etdi. Onu dəli roluna təsdiq etməyi planlaşdıran kimi ilk növbədə qarşısına şərt qoydum ki, saçların keçəl qırxılmalıdır. Deyəsən sözüm onu yaman tutmuşdu. Çünki o, mənim sözümdən sonra bir az nəm-nüm etdi. Elə ki, ona “saçların keçəl olmasa səni dəli roluna çəkməyəcəyəm” dedim, o zaman razılaşmaqdan başqa heç bir çarəsi qalmadı. Beləcə bizim birgə əməkdaşlığımız baş tutdu. Elə ki, filmin hazır materialının ekran variantına baxdım, gördüm ki, onu dəli roluna seçməkdə yanılmamışam”.

Filmdəki Gülya obrazı aktrisa Gülzar Qurbanova tərəfindən böyük məharətlə yaradılıb. 18 yaşlı tələbə üçün qadın obrazı yaratmaq aktyordan yüksək məsuliyyət tələb edirdi.

Xatırladaq ki, filmin çəkildiyi ildə Gülzar Qurbanova Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunda Aleksey Vladimiroviç Batalovun kursunda təhsil alırdı. Və o vaxta kimi artıq bir neçə filmə çəkilmişdi. Bunlardan “Azərbaycanfilm”in istehsalı olan “İmtahan” (rejissoru Gülbəniz Əzimzadədir) filmi, “Tacikstanfilm”in istehsalı olan “Aeroportda hadisə” (rejissoru Yunis Yusurovdur) filmlərinin adlarını çəkmək olar. O, Moskvada 3-cü kursda təhsil alarkən Bakıda keçirilən festivala iştirak etdiyi “Doroqaya Yevgeni Sergeyeviç” tamaşası ilə qatılır. “Doroqaya Yevgeni Sergeyeviç” əsəri Eldar Ryazanovun quruluşunda film şəklində lentə də alınıb.

Aktrisanın dediklərindən: “Həmin festivalda iştirak edərkən Rasim Ocaqovun diqqət mərkəzində dayandığımı çox sonralar eşitdim. O, aktrisalıq qabiliyyətimi bəyəndiyi üçün məni “Ölsəm, bağışla” filmində baş rollardan biri olan Gülya obrazının sınaq çəkilişlərinə dəvət etdi. Gülya obrazının sınaq çəkilişlərində məndən başqa da bir neçə aktrisa iştirak edirdi. Ancaq rejissor çalışırdı ki, bu aktrisalar bir-birlərindən xəbər tuta bilməsinlər. Eşitdiyimə görə, Gürcüstandan da aktrisa dəvət olunmuşdu. Ancaq buna baxmayaraq Rasim Ocaqov kimi hansı rola çəkəcəyini əvvəlcədən müəyyənləşdirmişdi. Elə ki, hər aktyor uyğun olan rollara təsdiq olundu, bundan sonra çəkiliş prosesləri başlandı. Çəkiliş vaxtı heç bir çətinlik çəkmədim. Baxmayaraq 18 yaşlı bir qızın 22 yaşlı qadın obrazı yaratması asan məsələ deyil, ancaq çalışırdım ki, öhdəsindən gəlim. Çəkiliş vaxtı rejissorun mənə çox köməyi dəyirdi. Mənə elə gəlir ki, Rasim Ocaqov kimi rejissorla işləmək özü böyük bir məktəbdir. O, aktyora tam sərbəstlik verir, aktyor fikri ilə hesablaşır. Bildiyiniz kimi filmin çəkilişlərinin bir hissəsi Kislovodskda lentə alınıb. Deməli, 1988-ci ilin sentyabr ayında bir ay müddətində Kislovodskda qalmalı olduq”.

Film aktrisa üçün uğurlu olub: “Belə ki, mənim təhsil aldığım Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunda diplom işim bu filmlə müdafiə olundu. Bu, çox  böyük göstərici idi. Bundan başqa mən Gülya obrazına görə mükafat aldım. Sonra ardıcıl olaraq rejissorlarımız tərəfindən filmlərə dəvət aldım. Ancaq bu dəvətləri qəbul edə bilmirdim. Çünki müəllimim Batalov mənə icazə vermirdi. Bunun da səbəbi o idi ki, film çəkilişlərində iştirak etməyim kurs işlərinin yarımçıq qalmasına, iştirak etdiyim tamaşaların nümayişinin dayanmasına gətirib çıxarırdı. Çox təsadüf bir halda Batalov mənə icazə verdi ki, “Ölsəm, bağışla” filminin çəkilişlərində iştirak edim. Bu da ondan irəli gəlirdi ki, dərs ili yenicə başlamışdı. Təxminən 20 gün Kislovodskda, 10 gün də Bakıda çəkilişlər oldu. Söhbət Gülya obrazının çəkiliş müddətindən gedir. Və onu da xüsusilə qeyd etmək istərdim ki, tərəfmüqabilim Fəxrəddin Manafovla birgə əməkdaşlığımız demək olar ki, bir-birini tamamlayırdı”.

FİLM 1-Cİ KATEQORİYAYA LAYİQ GÖRÜLDÜ

Filmin hazırlıq prosesi bitdikdən sonra hazır material “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının nəzdində fəaliyyət göstərən Bədii Şuranın baxışına təqdim edilir. Həmin dövrdə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının direktoru vəzifəsində Ramiz Fətəliyev çalışırdı. Bədii Şuranın tərkibində isə dövrün ən görkəmli sənətkarları (Yusif Səmədoğlu, Ramiz Rövşən və b.) fəaliyyət göstərirdi. Baxmayaraq ki, “Ölsəm, bağışla” filminin istehsalı çox qarışıq bir dövrə təsadüf edib, ancaq film öz qiymətini alıb. Belə ki, öz Bədii Şuramız filmi təsdiq etdikdən sonra onu Moskva Bədii Şurasının ixtiyarına verir. Moskvada nümayiş olunan film qəbul olunur və 1-ci kateqoriya verilir.

“Ölsəm, bağışla” filminə 1991-ci ildə Bakıda keçirilən Azərbaycan filmlərinin I festival-müsabiqəsində ən yaxşı bədii filmə görə mükafat və priz, 1992-ci ildə Çimkənddə(Qazaxıstan), Orta Asiya və Azərbaycan kino aktyorlarının I regional “İpək yolu” kinofestivalında ən yaxşı qadın və kişi rollarının ifasına görə aktyorlardan Gülzar Qurbanovaya və Fəxrəddin Manafova baş mükafat verilmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dünən anladım ki, mənim bu anlamaq dərdim başıma bəladır.

Nə gözəl yaşayardım, hər şeyə aldanaraq – gecəsi gecə, gündüzü gündüz, rahat, qayğısız. Amma mən dünyadan möcüzə gözlədim. Heç özüm də bilmədim niyə.

Zaman gəldi, hər şeyi dəyişdi. İnsanlar adiləşdi, saxtakarlar çoxaldı.

Və beləcə hər şey öz rəngində görünməyə başladı – bircə yalandan başqa. O, yenə min rəngə çaldı. Hər evə girdi, hər ürəyi dağıtdı. Həqiqət özünü qoruyarkən, yalan sürətlə böyüdü, yayıldı, şişdi.

Bir sual verim sizə: Sizinləyəm, niyə yalan danışırsız axı? Axı heç də dediyiniz kimi deyil. Doğrudan, həqiqətən bir-birinizi görən kimi sevinirsiniz? İşdən evə, evdən işə tələsirsiniz? Nədən narahatsınız? Yorğunluq özü də yorub?

Tükənirsiniz, bunu anlayıram. Amma bəlkə də özünüzə yalan danışırsınız. Elə bil ki, hər kəsin içində sükutla gizlədilmiş bir həqiqət var – amma onu deməyə cəsarət yoxdur. And olsun bu günə ki, üstəlik də qorxaqsınız.

Hər nə gördünsə, onun saxtası da var artıq. İnsanlara baxanda düşünürəm: görəsən bu özüdür, ya yaxşı hazırlanmış surəti?

Qonşum Əbülfəz illərlə çalışır, amma oğlunu evləndirə bilmir. Deyir, qızlar saxtadır. Kişinin gözü elə qorxub ki, çətin oğlunu evləndirə.

Yəni hər şey saxtalaşıb – hisslər, münasibətlər, dəyərlər. Qınamıram. Bu qədər saxtanın içində haqqı, ədaləti tapmaq çətindir. Həyat bir labirintə çevrilib – çıxış yolu var sanma, çünki o gördüyün çıxış yolu özü də saxtadır.

Uzun zamandır təkəm, o gündən təkəm ki, bütün bunları anlamağa başladım. İşdə, evdə heç kimi özümə yaxın buraxmadım, özüm də heç kimə yaxınlaşmadım. Bəlkə də bu mənim ən doğru həqiqətim oldu.

Bir xeyir iş görmək istəyirsən, bir Allah bəndəsini illərlə xaricdə oxudursan. Pul göndərirsən, əlindən gələn yardımı edirsən. Elə bilirsən savabdır. Amma sonra öyrənirsən ki, o uşaq heç diplom da almayıb, oxumayıb belə. Ömrünün gənc çağında bu uşaq niyə yalan danışa? O saxta diplomu necə hazırlayıb? Necə asanlıqla inanır insan...

Sevgidə də belədir. Sevgisinə inandığım birinin nigah masasında başqasının gözlərinə gülümsəməsi kimi bəsitdir aliliklər. Sənə inamını, sevgisini vəd edən insan, başqasının yanında xoşbəxt görünürsə, belə dünyanın yaxşı tərəfi harada olar?

Az xəstəlik tapmadı gözəl qızları. Xiffətdən dəlirdilər. Ölən də oldu.

Bəlkə də dəyişməməkdir ən böyük inqilab. Bu inqilabın içində sakit, səssiz bir döyüşçüyəm. Hər gün bir az daha tənhayam, amma bir o qədər də azad. Kiminsə oyununa çevrilmədən, yalanına aldanmadan, öz yolumda. Və bu yolun adı həqiqətdir.

Yalan danışmayın. İşin ucunda ölüm də olsa, mən həqiqəti seçərəm. Çünki həqiqət, nə qədər acı olsa da, gözəldir. Mənə bu haqsızlığı etmə.

Hərdən elə bir aydınlıqda görürəm ki, yalanı – yalan baxışı, yalan alqışı, yalan vərdişi, yalan sevgini, yalan sevgilini – deyirəm: Aman Allah, oldumu indi...

Kaş ki, mən də bu qədər aldana biləydim. Kaş ki, mən də bəlkə bir az yalanın içində rahat yaşaya biləydim. Amma yox, gəlin məndən soruşun. Vallah-billah, yalan deməyəcəyəm.

Bu saxtakarı çox olan dünyanın tək sakini də qalsam,

Yer-göy bir olsa da – həqiqəti deyəcəyəm...

Saxtasan, dünya! Öldürüb yerinə keçdiyin əsl dünyanı ver. Orada həqiqət günəş kimi ürəyimi isidir.

Deyirlər, müqəddəs yalan da var – kiminsə ölməsin, dəli olmasın deyə deyilən yalanlar. O, mənim düşüncəmdə ən dözülməzidir.

Ruhən çoxdan getdiyin yerdə qalıb nəfəs almaq isə özünə yalanın pik məqamıdır.

Bir gün yaşa – həqiqətlə yaşa.

Sən sən ol, yalanla ölmə.

Bu bumbuz dünyanı çox gör mənə, çıxım gedim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bizdə təsirə düşmək anlamı geniş yayılıb. Savadları yüksək olan mütaliəsevərlər, tutalım, Kafkanı tərifləyibsə, musiqi azmanları Şopenə tərif vurubsa, mütləq orta statistik kitabsevər və musiqisevər də öz zövqününün ziddinə belə gedərək bu adları sadalayır. Bu yaxınlarda bir xanım sorğuda ən çox sevdiyin yazıçılar bəndinə Elxan Elatlı və Kafka cavabını yazmışdı. Elə bil, sənə sual verirlər ki, hansı havanı xoşlayırsan. Deyirsən, isti və soyuq havanı. Ay başına dönüm, bunlar axı antonimlərdir?

Franz Kafka (1883–1924) — 20-ci əsrin ən məşhur və təsirli yazıçılarından biridir. O, Avstriya-Macarıstan imperiyasının tərkibində olan Praqada doğulmuşdur, Çexiyanın paytaxtında və alman dilində yazırdı. Ailəsi mənşəcə orta sinif əşkinazi yəhudisi idi.

Modern ədəbiyyatın əsas simalarından sayılır. Onun əsərlərində absurdluq, qərarsızlıq, yadlaşma və insanın sistem qarşısında gücsüzlüyü kimi mövzular ön plandadır. 

Milena Yesenkaya çex dilində yazdığı bir neçə məktubdan başqa Kafkanın bütün nəşr olunmuş əsərləri alman dilində yazılmışdır. Əsərlərinin çox azı onun sağlığında nəşr olunmuş və az ictimai diqqət almışdır.

Kafka romanlarının heç birini tamamlamamışdır və əsərlərinin 90%-ni yandırmışdır. Əsərlərinin çoxunu Berlində yaşayarkən Diamantın köməyi ilə məhv etmişdir. Yaradıcılığının ilk illərində Heynrix von Kleistdən təsirlənmişdir. Bauerə yazdığı məktubda onun əsərlərini ürküdücü adlandırmış, onu ailəsindən daha yaxın gördüyünü bildirmişdir.

Kafka'nın ən yaxın dostu və ədəbiyyat aləminə tanıdılması üçün ən çox çalışan şəxs Max Brod olmuşdur.

Max Brod onun ölümündən sonra əlyazmalarını yandırmaq əvəzinə çap etdirərək bütün dünya ədəbiyyatına təqdim etdi.

Kafka özü Brod’a vəsiyyət etmişdi ki, bütün yazılarını yandırsın, amma Brod bu istəyə əməl etmədi — və əgər o bunu etməsəydi, Kafka bu gün bəlkə də tanınmazdı.

 Ən tanınmış əsərləri bunlardır:

1. "Metamorfoz" (Die Verwandlung, 1915)

Əsas ideya: Baş qəhrəman Gregor Samsa bir səhər oyandıqda özünü nəhəng bir həşərat olaraq tapır.

Temalar: Yadlaşma, ailə münasibətləri, sosial təcrid.

2. "Prosess" (Der Prozess, ölümündən sonra 1925)

Əsas ideya: Josef K. adlı bir şəxs günahsız olduğu halda naməlum səbəblə həbs olunur və bürokratik sistemin içində itib-batır.

Temalar: Hüquqsuzluq, absurd ədalət sistemi, varoluşsal narahatlıq.

3. "Qəsr" (Das Schloss, 1926)

Əsas ideya: K. adlı bir şəxs bir qəsrə çatmağa çalışır, amma sistemli maneələrlə qarşılaşır.

Temalar: Bürokratiya, məna axtarışı, yadlıq.

4. "Aclıq sənətçisi" (Ein Hungerkünstler, 1922)

Qısa hekayələr toplusudur. Eyni adlı əsas hekayədə aclıq sənəti və tamaşaçı münasibətləri təsvir olunur.

Temalar: Sənət və cəmiyyət, qavrayış və anlaşılmazlıq.

Frans Kafkadan danışmışkən, sonda yazıçı Varisin bir xatirəsini qeyd etmək istəyirəm. O, Praqada olarkən Kafkanın ev muzeyinin harada yerləşdiyini yerli çex gənclərindən soruşur. Amma heç kəs Kafkanın kim olduğunu biimir. Təəccüblənmiş yazıçımız onlara söyləyir ki, ay sizin başınıza dönüm, Siz özünüzünkünü tanımırsınız, amma bizdə dolmabükən Pakizə arvaddan tutmuş qəbirqazan Mürvət kişiyədək hamı Kafkanı tanıyır axı!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.06.2025)