Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Müsahibimiz  koreyalı tanınmış şair, ədəbiyyat tənqidçisi və jurnalist, çoxsaylı beynəlxalq ədəbiyyat mükafatlarının laureatı, Koreya Dünya Ədəbiyyatı Assosiasiyasının prezidenti və Koreya dili və ədəbiyyatı üzrə fəlsəfə doktoru (PhD) Siyoung Doungdur.

— Deyirlər ki, qadın şair cəmiyyət ilə təbiət arasında səssiz bir körpüdür. Sizcə, qadın qəlbi hansı bədii aləmlərin qapısını açır? Və poeziya qadın ruhunun sirlərini üzə çıxarmaqda hansı rolu oynayır?

— Dünya ədəbiyyatı tarixində qadın yazarlar uzun müddət kişilərə nisbətən aşağıdakı cəmiyyətdə qarşılaşdıqları mənfi stereotiplərlə mübarizə aparıblar. Bu stereotiplərin tədricən aradan qaldırılması XIX əsrdə Emilie Brontë, Şarlotta Brontë və Ceyn Ostin kimi böyük yazıçıların əsərləri sayəsində mümkün oldu. Postfeminizmin yaranmasından sonra qadın şair və yazarların sosial mövqeyi yaxşılaşmağa başladı. Lakin hələ də bir çox ölkələrdə qadınlara qarşı mənfi münasibət və qadınların sosial və ədəbi fəaliyyətlərinə məhdudiyyətlər qalmaqdadır.

Koreyada qadın şair və yazarların yaradıcılıq fəaliyyəti kişilərə nisbətən hələ də nisbətən məhdud şəraitdədir. Buna baxmayaraq, qadınların ədəbi fəaliyyətinin qadağan və məhdudlaşdırıldığı bu ölkədə Han Kang adlı qadının Nobel Ədəbiyyat Mükafatını qazandığını görmək çox önəmlidir.

Bu tarixi və sosial şərtlər nəzərə alınaraq qadın yazarlar sadəcə “səssiz körpü” rolunda qala bilməzlər. Onlar kişilərdən daha çox zəhmət sərf etməli, bütün bədənləri və qəlbləri ilə yazmalıdırlar. Hələ çox maneələr aradan qaldırılmalıdır və bu, qadınların öz ədəbi nailiyyətləri ilə mümkün olacaqdır.

— Siz yalnız şair deyilsiniz, həm də ədəbiyyat tənqidçisi və semiotika alimisiniz. Fəlsəfə və ədəbiyyat bir-birini necə tamamlayır, xüsusilə sizin poeziyanızda?

— Fəlsəfə həqiqəti məntiqi anlayışlarla axtarır, ədəbiyyat isə həqiqəti uydurma vasitəsilə üzə çıxarır. İnsanlıq tarixində fəlsəfə və ədəbiyyat çox vaxt bir-birinə qarışmış, ayrılmış, qarşılıqlı təsir göstərmişdir. Ədəbiyyat və fəlsəfə tarixində çoxlu sayda həm fəlsəfi dərinliyə malik ədəbi mətnlər, həm də ədəbi ifadə tərzinə malik fəlsəfi əsərlər mövcuddur. Poeziya ilə fəlsəfə arasındakı əlaqə də belədir.

Poeziya fəlsəfi dərinlik qazandıqda onun mənası zəngin və çoxsahəli olur. Lakin fəlsəfəyə çox söykənsə sərt ola bilər, tamamilə çatışmazsa səthi görünə bilər. Bu isə şairin seçiminə bağlıdır.

Fəlsəfə ilə ədəbiyyatın əlaqəsi haqqında çox vaxt ədəbiyyatın fəlsəfəyə bağlılığı vurğulanır. Ancaq ədəbiyyat öz fəlsəfi dünyasını da yaradır. Böyük ədəbi əsərlər və şeirlər öz daxilində yaranan unikal fəlsəfi fenomenləri meydana gətirir. Məncə, bu sahə daha dərindən araşdırılmağa layiqdir.

— Şeir yaradarkən, daha çox ağla, yoxsa qəlbə güvənirsiniz? Yoxsa bunlar sizin içərinizdə harmonik şəkildə birləşir?

— Ağılla hissin harmoniyasını yaratmaq şairin vəzifəsidir. Lakin hər şairin düşüncə və təcrübəsinə görə əsərləri bu iki mənbədən birinə daha çox meylli ola bilər. Hər iki halda belə şeirlər öz yaradıcı və bədii dəyərinə malikdir.

Sənət sonsuz yadlaşdırma (estranjirovka) prosesidir. Bu prosesdə şair — canlı varlıq və sənətkar — daim yeni aləmlər yaratmalı və mənalar meydana gətirməlidir. Bu, şairin əsl çağırışıdır.

— Duyğusal təcrübələriniz çox vaxt yalnız sözlərlə deyil, həm də musiqi və rənglərlə ifadə olunur. Sizə görə poeziya və musiqi, poeziya və rəsm necə bir-biri ilə bağlıdır?

— İlkin cəmiyyətlərin birləşmiş incəsənət formalarından bu günə qədər poeziya, musiqi və rəsm qarşılıqlı təsir və sintez yolu ilə inkişaf etmişdir. Opera kimi nümunələrdə poeziya, dram və musiqi birləşir; Şubertin “Lieder”i poeziya ilə musiqinin sintezidir; simfonik şeirlər isə musiqini ədəbiyyat və vizual sənətlə birləşdirir.

Delakrua kimi ədəbiyyata əsaslanan rəsmləri sevən rəssamlar, Bertranın poeziyası ilə ilhamlanaraq “Gaspard de la Nuit” əsərini bəstələyən Ravel kimi bəstəkarlar bu sintezin canlı nümunələridir. Debyussi və Ravel kimi impresionist bəstəkarlar rəsm rənglərini və hisslərini musiqiyə çevirmişlər. Mifologiya və əfsanələr də dramatik musiqiyə ilham qaynağı olmuşdur.

Poeziya, musiqi və rəsm arasındakı bu davamlı qarşılıqlı təsir kino, dizayn və digər sənət sahələrinə qədər genişlənir. Belə sintez sənət aləmini zənginləşdirir.

— Uzun illərdir yalnız Koreyada deyil, həm də Çin və Almaniyada ədəbi və akademik fəaliyyətlə məşğulsunuz. Bu müxtəlif mədəniyyətlər yaradıcılığınıza necə təsir göstərib?

— Təhsilim, xaricdə dərs deməyim, 50-dən çox ölkəyə səyahətlərim və böyük əsərlərin doğulduğu yerlərə ədəbi ziyarətlərim mənim multikultural zəngin həyat yaşamama səbəb oldu. Bu, müxtəlif mədəniyyətlərə olan marağımı artırdı, oxu dairəmi genişləndirdi və poeziya yaratmaqda güclü təsirə çevrildi.

Dünya ədəbiyyatında iz qoymuş yazıçı və şairlər çox vaxt səyahət edərək fərqli mədəniyyətləri öz əsərlərində əks etdirmişlər. Ədəbi sahədə olmasalar belə, səyahət insanı ədəbi varlığa çevirə bilər. İtaliya və Mərakeşdə addımlarını izlədiyim Marko Polo və İbn Battuta kimi şəxslər bunun gözəl nümunələridir. Səyahət özü böyük bir “kitab”dır.

— Ədəbiyyat çox vaxt əzab vasitəsilə yaranır. Sizə daha çox ilham verən nə olub — sevinc, ağrı yoxsa ümid?

— İlham təbii hadisələrdən, mövsüm dəyişikliklərindən, zaman və məkan vasitəsilə səyahət olan oxumaqdan, bilikdən, təcrübədən və digər sənət əsərlərindən qaynaqlanır. Bunlar arasında görmək xüsusilə önəmlidir. Bu məqamı yalnız Rainer Maria Rilke deyil, tarix boyu bir çox şair, yazıçı və ədəbiyyat nəzəriyyələri vurğulamışdır.

Geniş səyahət və oxumaq gördüklərimizi zənginləşdirir. Oxumaq bizə yalnız öz dövrümüzdə deyil, müxtəlif zamanlarda səyahət etməyə imkan verir. Bu yolla böyük sənətkarların parlaq mirasına çıxır və yenidən yarada bilirik.

Ədəbiyyatdan kənar sahələri də oxumaq çox vacibdir. Şair bilməli olmadığı heç nə yoxdur. Məsələn, aşpaz yeni və dadlı yeməklər yaratmaq üçün müxtəlif ərzaqlardan istifadə etdiyi kimi, şair də sonsuz yeni estetik aləmlər yaratmalıdır.

Bundan əlavə, ilham tez-tez şüursuzluqdan, həyat qüvvəsindən və şüurumuzun o üzərindəki kosmik enerji ilə əlaqədən gəlir.

— Şeirlərinizin adı olan “Üfüq heç vaxt islanmır” çox simvolikdir. Sizin üçün “üfüq” nə deməkdir?

— Bir mətn müəllifin əlindən çıxıb oxucuya çatdıqdan sonra artıq oxucunun mətnidir. Mənanın sonsuz yaradılması oxucuya aiddir.

Məntiq daxilində mənanın yaradılması sonsuz davam etməlidir. Bu, mətnin informativ dəyərini maksimuma çatdırır. Mətnin mənası heç vaxt tam və ya statik olmur — o həmişə yaranma prosesindədir.

Əgər müəllif bu prosesi məhdudlaşdırarsa və ya müdaxilə etsə, mənanın azalmasına səbəb olur. Üfüq, metafora kimi, toxunulmaz qalır — heç vaxt islanmır — çünki həmişə çatılmazdır, daim şərhə açıqdır.

— Uşaqlıq xatirələri, analıq və sevgi — bunlar şeirlərinizdə necə əks olunur? Yaddaş ilham mənbəyi kimi işinizdə hansı rolu oynayır?

— “Yaddaş” sözü yunan dilində təkcə xatırlamaq deyil, həm də ürəkdə dərin saxlamaq deməkdir.

Həyatda yaddaş toplanır və saxlanılır. Yazmaq bu toplanmada mənanı tapmaq və onu estetik quruluş və texnika vasitəsilə ifadə etməkdir. Buna görə son antologiyam “Yaddaşın Sifətləri” adlanır.

Sevgi həyatın mənbəyidir. Sevgisiz həyat yoxdur. Mənası zamanla dəyişsə də, sevgi insan mövcudluğunun ən əsas elementidir. Buna görə o, yalnız ədəbiyyatda deyil, bütün sənət növlərində mərkəzi mövzudur. Mənim poeziyamda da sevgiyə dair incə bir ruh var, baxmayaraq ki dolayı yolla.

— Yazıçı kimi baxışlarınız və arzularınız nədir? Sizcə, şeir nə zaman həqiqətən mükəmməl sayılır?

— İncəsənətdə mükəmməllik yoxdur. Bu şairləri yazmağa davam etməyə sövq edir. Yazmağa imkan verən ruh dərin — bilinməyən uçurumdan gəlir. Ağıl daima dəyişir və düşünür, bizim özümüzü dərk etməyimizi qarışdırır. Biz yazırıq, çünki kim olduğumuzu bilmirik. Yazmaq bir sual verməkdir.

Şüursuzluq şüurdan daha güclüdür. Poeziya ilhamı şüursuzluğun dərinliyindən axır və ən tam şeirlərimiz məhz o anlarda yaranır. Poeziya ruhun dərinliyindən gələn səssiz bir qışqırıqdır — ekstaza doğru hərəkət.

Özünü tanımayan yazan özü ilə qarşılaşdığımız an mükəmməl şeir dünyasına yaxınlaşırıq. Lakin bu anlar səhrada görünən xəyallar kimidir — görünür və yox olur.

Bu sonsuz təkrarlanma şeirin səyahəti və strukturudur. Roman Yakobsonun dediyi kimi, təkrar struktur yaradır. Təkrardan yaranan təsəvvür quruluşu yeni poeziya doğurur.

Yazının arxasındakı şüursuz güc canlı varlıqlarda olan kosmik enerji və mühitdən, təcrübədən, biliydən alınan elementlərdən ibarətdir. Vaxtla toplanan saysız-hesabsız xarici təsirlər sonsuz daxili dünya yaradır. Daxil və xaric sərbəst mübadilə edir; sərhədlər yox olur.

Ümumi inanclara zidd olaraq, bilik yazmağa mane deyil. Şair bilməli olmadığı heç nə yoxdur.

Şairin baxışı xarici deyil — o, zehnin əzələlərini məşq etmək kimidir, bədəni hazırlamaq kimi. Dərin dalğalanmada zehnin gücü və ruhun mürəkkəb qüvvəsi ilə yazmaq lazımdır.

Bu yazı təkrarları ilə şairin baxışı ortaya çıxır. Bu deduktiv deyil, induktivdir. Yazmağa davam etmək — budur baxış.

— Akademik işləriniz — xüsusilə “Müasir Poeziyanın Semiotikası” — poeziya mətnlərinin təfsirində yeni ölçülər açır. Bugünkü qlobal mədəniyyətdə poeziyanın semiotik gücünün əhəmiyyəti nədir?

— Poeziya yaradıcılığı mövzunun mənasını və duyğusunu çatdıran yeni estetik quruluş axtarır. Semiotika da mətnlə ünsiyyət vasitəsilə yeni şəbəkələr, sistemlər və mənalar açır.

Poeziya yazmaq və semiotik araşdırma aparmaq hər ikisi sonsuz yeni ox istiqamətinə — sonsuz sürüşmə istiqamətinə doğru cəhdlərdir.

Beləliklə, semiotik dünya görüşünə malik şair müasir dövrdə tez-tez müzakirə olunan yadlaşdırma (estranjirovka) prinsipinə yaxın durur. Hər ikisi sabit cavablar, həqiqətlər və estetik məna olmayan dünyalarda fəaliyyət göstərir.

Semotik yanaşmadan ədəbi mətnlərin oxunması sadəcə səthi oxumaq deyil. Bu, mətnin struktur, üslub xüsusiyyətləri, güclü və zəif tərəflərini təhlil etməyi nəzərdə tutur. Bu, şairə daha konkret və sistemli yaradıcı enerji qazandırır.

— Almaniyada keçirdiyiniz illər yaradıcılıq baxışınızı necə dəyişdi? Qərb fəlsəfəsi ilə Şərq ənənələri daxili dünyanızda necə harmoniyaya gəldi?

— Mən Şərqliyəm, lakin Qərb fəlsəfəsi və ədəbiyyat nəzəriyyəsi üzərində kifayət qədər vaxt sərf etmişəm. Oxumağım əsasən Qərb mətnlərinə yönəlib.

Lakin Çin fəlsəfəsi, poeziyası, poetik texnikaları və ritorik üsullarını da araşdırmaqdan çəkinməmişəm.

Nietşenin əbədi təkrarlanma anlayışını Buddizmin reinkarnasiya ideyası ilə müqayisə etmək, Nietşenin Übermensch anlayışını Taoizmin ilahi insan (神人) və ən yüksək insan (至人) anlayışları ilə yan-yana qoymaq məni maraqlandırır.

Buddizmin həyat və ölüm arasındakı sərhədi belə dağıdan dünya görüşünü Derridanın dekonstruksiya nəzəriyyəsi ilə yanaşı qoymaqdan həzz alıram. Buddizmin müvəqqətilik (mujō) və azadlıq (nirvāṇa) anlayışlarını Lakanın istək və yadlaşma nəzəriyyələri ilə birlikdə düşünmək mənə zənginlik verir.

Poeziya nəzəriyyəsi baxımından Şimal Song sülaləsindən Huang Tingjian-in təklif etdiyi Hwan-gol-beop (骨法换), yəni “sümük dəyişdirmə metodu”nu Bakhtinin dialoqçuluğu və Kristevanın intertekstuallıq anlayışı ilə əlaqələndirməyi sevirəm. Bu çərçivədə kitsch və pastiş kimi anlayışları da nəzərdən keçirirəm.

Bundan əlavə, Konfutsiinin poeziya prinsipləri — pyeongmun musa (平门无邪, “şərsiz sadə yazı”) və yumi (遗味, “uzunmüddətli ləzzət”) — və Çin klassik ədəbiyyat nəzəriyyələrini, o cümlədən Qərb Jin sülaləsinin Lu Ji-nin Wen Fu (文赋), Liu Xie-nin Wenxin Diaolong (文心雕龙), Şərqi Han sülaləsinin son dövrü yazarı Cao Pi və Ming sülaləsindən Wu Ne əsərlərini öyrənməyin vacib olduğunu düşünürəm.

Ezra Pound-un Cantos əsərində çoxsaylı Çin referanslarının, həmçinin alman ekspressionist dramaturqu və şairi Bertolt Brextin əsərlərində ənənəvi Çin teatrının təsirini araşdırmaq da önəmlidir.

Üstəlik, mən hesab edirəm ki, mədəniyyətin qərb-mərkəzli perspektivindən çıxıb Şərq düşüncəsi və mədəniyyətinə — xüsusən Çin fəlsəfəsi və estetikalarının Şərq mədəniyyətinin formalaşmasındakı böyük töhfələrinə — balanslı və obyektiv yanaşma vacibdir. Bu baxış yalnız Çinlə məhdudlaşmamalı, Asiya mədəni dairəsinə və digər mədəni sahələrə də şamil olunmalıdır.

Nəticədə, mən inanıram ki, bəşəriyyətin paylaşdığı bu zəngin fəlsəfi və mədəni torpağı becərməklə, dünya insanları yeni və bolluca bədii yaradıcılıqla məşğul ola biləcəklər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

Rəqsanə Babayeva,

rejissor, mədəniyyət yazarı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bir zamanlar sənət, ruhun pıçıltısıydı. İnsan öz içində sükutla danışardı və bu sükutun dili bəzən musiqi, bəzən şeir, bəzən bir rəsm tablosu olurdu. Sənət – zəmanədən böyük, bazardan uzaq, alqışdan asılı olmayan bir mövcudluq idi. İndi isə çox vaxt “bəyənildi”, “satıldı”, “trend oldu”, “səhnə aldı” deyə ölçülür.

Bəs bu dəyişən tələblər sənəti öldürür, yoxsa başqa cür yaşamağa məcbur edir?

Zəmanə ruhu nədir və sənətə necə sirayət edir?

Hər dövrün öz dili, ritmi və ehtiyacı var. Sənət də bu ehtiyacların içindən doğulmağa meyllidir. 20-ci əsrdə müharibələrin, inqilabların, yoxsulluğun təsiri ilə sənətdə protest, ekzistensializm, simvolizm kimi cərəyanlar yarandı. Bəs bu gün?

Bugünkü zəmanə:

Sürətə dəyər verir, dərinliyə deyil

Vizuala vurğulanır, mahiyyəti ötür

Populyarlığı önə çəkir, orijinallığı geri itələyir

Sənət də bu çağırışa cavab verir: qısa, səsli, sadə, satıla bilən, parlaq.

Bu, bir tərəfdən zamanın ruhuna uyğunlaşmadır. Digər tərəfdən isə dəyərlərin “ticarət obyekti”nə çevrilməsi riskidir.

Sənət əsəri, yoxsa məhsul?

Sənət əsəri yaratmaq – çox zaman risk tələb edir. Satılmaya bilər, bəyənilməyə bilər, başa düşülməyə bilər. Amma bu gün bir çox yaradıcı “nə satılar?”, “nə trend olar?” sualına cavab verməyə çalışır.

Teatr – bilet satılacaq tamaşalar üzərində düşünür

Kino – kommersiya planı olmayan ssenariləri rədd edir

Musiqi – bazara düşməyən janrları istehsaldan çıxarır

Rəssamlıq – sərgidən çox, “instagram-layihə”lər üçün tablolar yaradır.

Sənət əsəri getdikcə məhsula çevrilir. Bu bazarla bilincli şəkildə əməkdaşlıq edən sənətçi isə, bir növ, istehsalçıdır. Amma burada sual yaranır: sənətçi “istehsalçı” olmaq istəyirmi?

Zövqlər formalaşır, yoxsa formalaşdırılır?

Çox vaxt deyilir: “İnsanlar bunu istəyir.” Lakin unudulur ki, insanların nə istədiyi – onlara nə təklif olunduğundan asılıdır. Televiziya, sosial media, reklam, platformalar – bir zövq standartı təqdim edir və sənət də bu standarta uyğunlaşmağa məcbur olur.

Əgər tamaşaçı səthi, gülməli, səsli vizual axtarırsa, sənət də bu tələbatı ödəməyə başlayır. Amma sənətin missiyası yalnız tələbə cavab vermək yox, həm də zövqü formalaşdırmaqdır.

Əgər sənət bazarın diktəsi ilə hərəkət edirsə, təbliğat vasitəsinə çevrilir. Əgər sənət vicdanın, düşüncənin, estetik tərbiyənin səsinə qulaq verirsə – onda mədəniyyətin sütununa çevrilir.

Bazarla əməkdaşlıq mümkündürmü?

Sənəti bazardan tamamilə təcrid etmək də mümkün deyil. Əsər yayımlanmalıdır, göstərilməlidir, təbliğ olunmalıdır. Yəni maddi müstəvi qaçılmazdır. Məsələ onun hansı pillədə dayanmasındadır.

Əgər bazar sənətə xidmət edirsə – bu sağlam münasibətdir.

Əgər sənət bazara tabe olursa – bu kültürün aşınmasıdır.

Sənətçinin borcu həm zamanın ritmini anlamaq, həm də onu təhlil edib alternativ yaratmaqdır. Təkcə üzən axın deyil, bəzən suyu tərsinə buran bir gücdür sənət.

Əsil sənət hara çəkilir?

Əsil sənətçi – bu çağda bəlkə də kütlədən bir addım geridə gedir. Qışqırmır, bəzəmir, satmır. O səssizliyi seçir. Yavaş-yavaş, amma dərindən yazır, çəkir, bəstələyir. Bəlkə az görünür, amma görünəndən çox deyir.

Çünki bilir: sənət – bir gün yox, bir əsr yaşamaq üçün yaradılır.

Ticarətlə ruhun sərhədində dayanan sənət

Bu gün sənət bazarla üz-üzədir. Bəzən onunla əməkdaşlıq edir, bəzən mübarizə aparır. Amma əsas sual budur:

Sənət hara gedir? Bazarın yanına, yoxsa zamanın içinə?

Bu suala hər sənətçi öz yaradıcılığı ilə cavab verir. Və bu cavab – mədəniyyətin sabahını müəyyən edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

Fariz Əhmədov

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Naxçıvan Televiziyası efirində nümayiş olunan “Əxtər: Sidqinin arzusu” sənədli filmi sadəcə bir ekran əsəri deyildi. Bu film, Azərbaycanın maarifçilik tarixində iz qoymuş, milli təhsilin təməlini atan, öz dövrünü qabaqlayan bir ziyalının - Məhəmməd Tağı Sidqinin ruhuna ehtiram idi. Filmin nümayişinin məhz 22 marta - Sidqinin doğum gününə təsadüf etməsi isə onun ömür yoluna işıq tutan təsadüfi bir tarix yox, seçilmiş bir taleyin təcəssümü idi.

Xatırlatma üçün qeyd edim ki, Məhəmməd Tağı Sidqi yalnız ilk ana dilli milli məktəbin deyil, eyni zamanda ilk qız məktəbinin də yaradıcısı olub. Bu iki təməl addım onun sadəcə müəllim yox, maarif inqilabçısı olduğunu təsdiqləyir. Sidqinin yaratdığı “Əxtər” məktəbi (Əxtər ulduz deməkdir) adından da göründüyü kimi, zülmətdə işıq saçan bir mədəniyyət ocağı idi. Bu məktəbdə ilk dəfə şagirdlər parta arxasında əyləşib mütəşəkkil şəkildə təhsil almağa başladılar. İlk dəfə olaraq müəllim-şagird-valideyn üçbucağı formalaşdı. Sidqi məktəbi sadəcə elm deyil, cəmiyyət quruculuğu üçün əsas sütuna çevirdi.

Təsadüfi deyil ki, Sidqi təhsil almadan təhsil verən yeganə müəllim kimi tanınırdı. Daima cəhalətə qarşı dirayət göstərən Sidqi təqiblərə məruz qalsa da, amalından bir anda olsun dönmədi. Diplomdan yoxsul olsa da, fitri zəkası və daxili maarif ruhu ilə o, zamanının ən qabaqcıl pedaqoqlarından biri oldu.

O, sadəcə dərs deməklə kifayətlənmədi riyaziyyat, ədəbiyyat, əxlaq, qayda, coğrafiya və digər fənləri özü öyrənib, özü tədris etdi. Təhsil sistemində ilk dəfə olaraq təkcə informasiyanı ötürən yox, şəxsiyyət yetişdirən bir model qurdu. Həm də bunu çar üsul-idarəsinin, molla təfəkkürünün ən sərt dövründə, 1892-ci ildə, Ordubad kimi bir bölgədə həyata keçirdi.

Sidqinin Ordubadda işlətdiyi çayxana isə ayrı bir maarif mərkəzi idi. O illərdə elə bir adam yox idi ki, Sidqinin dediyi şeirləri, verdiyi məsləhətləri eşitməyə axın etməsin. Çayxana bir tribuna, bir səhnə, bir məktəb idi. Məhz çayxanadan sonrakı dönəmdə Ordubadda “Əxtər”in açılması formalaşan fikir mühitini yaratdı və bu işin davamı olaraq Sidqi Naxçıvana dəvət edildi və burada “Məktəbi-Tərbiyə” adlı yeni bir maarif ocağı təsis olundu.

Bu gün Sidqinin maarifçilik irsi təkcə onun əsərlərində və məktəblərdə yox, yaddaşımızın özülündə yaşayır. Filmin çəkiliş prosesi zamanı yaşananlar bu sözün canlı sübutudur. Çəkiliş zamanı və film nümayiş olunduqdan sonra Sidqinin oğlu Məmmədhəsən Səfərovun nəticəsi Nurcahan xanım mənimlə telefon əlaqəsi yaratdı və ömründə bircə dəfə də olsun Naxçıvana səfər etmədiyini  lakin qəlbinin və ruhunun bu torpaqlarla döyündüyünü dilə gətirdi. Məndə öz növbəmdə izah etdim ki, dünya balacadır və bir gün bir enerji sizi mütləq bu diyara gətirəcək. Elə də oldu. Nurcahan xanım keçən həftə mənə zəng etdi ki, biz artıq ailəmizlə Naxçıvana gəlirik!

Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. İlk dəfə bu nəslin nümayəndəsi ilə üzbəüz görüşəcək, Sidqiyə verə bilmədiyim bütün sualları bəlkə də ona verəcəkdim. Nurcahan xanımın Amerikadan Naxçıvana səfəri bu irsin coğrafiya tanımadığını sübut etdi. Nurcahan xanımın ailəsini Naxçıvanda olduğu iki gün müddətində bu ulu diyarı qarış-qarış gəzdirdim. Ordubadın tarix qoxan dolanbac küçələrində saatlarca söhbət etdik. Sanki tarix təkrarlanırdı. O an hiss edirdim ki, Sidqi müəllimin ruhu çox şaddır.

 O, babasının məktəbindən bir ovuc torpaq götürərək, Amerikadakı evində ən dəyərli guşədə saxlayacağını söylədi. Bu həm simvolik, həm də emosional bir an idi. Torpaq sadəcə fiziki deyil, həm də ruhani bir bağın göstəricisidir.

Filmi ərsəyə gətirmək isə mənim üçün şəxsi bir borc idi. Mən bu ekran işini çəkərkən təkcə bir film yaratmadım, həm də Sidqinin arzularına bir addım daha yaxınlaşdım. Bu film yalnız mənim yox, Naxçıvan Televiziyasının qürurudur. Sidqinin nəslinin nümayəndəsi olan Nurcahan xanımla görüşmək isə mənə elə bil onun öz ruhu ilə təmasda olmaq kimi təsir etdi. Çünki inam və fitri istedad, Sidqidə olduğu kimi, genetik olaraq da yaşaya bilir.

Əslində Sidqi mollaxana təhsili almadığı üçün uğurlu oldu. O, düşünən, sorğulayan, yaradıcı bir insan idi. Onun yolu Axundov, Zərdabi, Şirvani kimi maarifçi nəhənglərin yolu ilə birləşdi. Bu yol təkcə məktəb tikmək deyil, cəmiyyət formalaşdırmaq yolu idi. Sidqi zülmətdə yanan bir çıraq, xalqın içindən çıxan bir maarif işığı oldu. Elə bir məktəb qurdu ki, onun işığı bu gün də sönməyib və sönməyəcək də.

Məhəmməd Tağı Sidqinin həyat yolu bir daha sübut edir ki, təhsilə olan sevgi, xalqına olan inam və maarifə verilən dəyər zamanın, məkanın fövqündə dayanan bir dəyərdir. Sidqi yalnız bir müəllim yox, bir epoxanın daşıyıcısı, maarifin simvolu idi. Bugünkü təhsil sistemimizin ideoloji bünövrəsində məhz Sidqi kimi şəxsiyyətlərin izi var. Onun “Əxtər”i bir məktəbdən çox, bir ümiddir, işığa doğru, elmə doğru, sabaha doğru.

Onun ruhu bu gün də yaşayır. Onun məktəbindən torpaq götürən nəticə onun ideallarını gələcək nəsillərə daşıyır. Bu, sadəcə bir ailə yaddaşı deyil, milli yaddaşdır. Sidqinin işığını yaşatmaq isə bizim hamımızın borcudur. Çünki bu işıq sönərsə, biz də zülmətə qərq olarıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən bir hadisə baş verir ki, adi, sıravi bir şəxs məşhurlaşır, adı dillər əzbəri olur. Təyyarə qəzaya uğrayarkın "Hər şey yaxşı olacaq!" kəlmələri ilə insanlara təskinlik verən stüradessa, Azərbaycanın Milli Qəhramanı Hökümə Əliyeva da belələrindən oldu.

Hökumə Əliyeva 8 avqust 1991-ci ildə Kəlbəcər rayonunda anadan olub. 1993-cü ildə kəndlərinin ermənilər tərəfindən işğal olunması səbəbilə Bərdə rayonunun Qaradəmirçi kəndində müvəqqəti məskunlaşıb. 1996-cı ildə isə Rusiyaya köçüb və Volqoqrad vilayətində bir müddət yaşayıb. Hökumə burada 1-ci sinifdən 6-cı sinfə qədər şəhərin 78 nömrəli məktəbində təhsil alıb. Daha sonra ailəsi Gəncəyə köçüb və burada təhsilini davam etdirib. Gəncə şəhərindəki V. Veysəlov adına 30 nömrəli tam orta məktəbi bitirdikdən sonra 612 bal toplayaraq Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinə daxil olub.

Öz təhsilini magistr və doktorantura pillələrində davam etdirib. Atası Cəlil Əliyevin sözlərinə görə bu il onun doktoranturasının son ili olub. 2016-cı ildən etibarən Azərbaycan Hava Yollarında əvvəlcə tərcüməçi kimi, sonralar isə stüardessa kimi işləməyə başlayıb. Atasının sözlərinə görə, o, bu uçuşdan sonra hüquqşünas kimi fəaliyyətini davam etdirəcəkdi.

O, təyyarə qəzasında həlak olan ekipaj üzvlərindən biri olub. Aktau şəhərində qəzəya uğrayan AZAL-a məxsus təyyarədə stüardessa kimi fəaliyyət göstərən Hökumə Əliyeva son dəqiqələrə qədər sərnişinləri sakitləşdirməyə çalışaraq - "Hər şey yaxşı olacaq!" kəlmələri ilə məşhurlaşıb.

29 dekabr 2024-cü ildə II Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 29 dekabr 2024-cü il tarixli sərəncamı ilə Əliyeva Hökumə Cəlil qızı "Azərbaycan Hava Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus "Embraer 190" tipli sərnişin təyyarəsi Bakı–Qroznı (Rusiya Federasiyası) reysini həyata keçirərkən baş vermiş qəza zamanı xidməti vəzifələrinin yerinə yetirilməsində, sərnişinlərin həyatının xilas edilməsində yüksək peşəkarlıq, şücaət və fədakarlıq göstərdiyinə görə ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adına, "Qızıl Ulduz" medalına layiq görülüb.

Rejissor və ssenarist Ziya Şıxlinski 2025-ci ildə Hökumə Əliyevanın həyatından bəhs edən "Hökumə - kədərim mənim" adlı qısametrajlı sənədli film çəkib. Filmin bədii rəhbəri Rasim Balayev, ssenari müəllifi və rejissoru Ziya Şıxlinski, operatoru Adil Abbasovdur.

Əmək fəaliyyəti ilə bağlı əşyaları Milli Azərbaycan Tarix Muzeyinə verilib. Polşada adına təqaüd proqramı təsis edilib. Qazaxıstanda istehsal olunan zirehli hərbi ambulansa adı verilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrindən biri barədə qısa ədəbi təhlillərimi qələmə almaq və onu B.Vahabzadə poeziyasının heyranları ilə bölüşmək istəyirəm...

MƏN TÜRKƏM

Sən bizi aldatdın illərdən bəri,

Mən çərxi-fələkdən dərs götürmüşəm.

Özgə anasından süd əmənləri

Özgə qulluğunda duran görmüşəm.

Bəsdir dözdüyümüz ölümdən betər,

Köhnə bazardakı köhnə nırxa.

Milləti yüz yerə caladın, yetər,

Yüz arxın suyunu qatma bir arxa.

Əslimi, nəslimi tanıyıram mən,

Qarışıq deyiləm, özümdən hürkəm.

Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən,

Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!

Sübutdur, dəlildir, ağlın qibləsi,

Dəyişə bilərsən ağlımı ancaq.

Canım çıxanadək qəlbimin səsi,

"Türkəm" - gerçəyini pıçıldayacaq.

                                           Bəxtiyar Vahabzadə

Şeirin təhlili:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Mən türkəm" şeiri Azərbaycan ədəbiyyatında milli ruhu, kimliyi və mübarizliyi təcəssüm etdirən qüdrətli əsərlərdəndir. Hər bir misrası dərin məna və hisslərlə yüklənmiş bu şeir bir millətin özünüdərk və dirəniş mübarizəsini əks etdirir. Gəlin, şeirin hər misrasını ayrı-ayrılıqda təhlil edək:

Birinci bənd:

"Sən bizi aldatdın illərdən bəri"

Bu misra xarici qüvvələrin yaxud daxili düşmənlərin milləti uzun illər boyu aldadıb, zülm altında saxladığına işarə edir. Bu, millətin tarixi məğlubiyyətlərinə, hüquqlarının tapdanmasına qarşı səslənən bir etirazdır.

Mən çərxi-fələkdən dərs...

Burada "çərxi-fələk" həyatın çətinlikləri, taleyin gətirdiyi sınaqlar mənasındadır. Şair millətin bu sınaqlardan dərs çıxardığını, təcrübə qazandığını və artıq keçmiş səhvləri təkrarlamayacağını ifadə edir. Bu xalqın müdrikliyini və ayıq-sayıqlığını göstərir.

"Özgə anasından süd əmənləri"

Bu misra öz millətinə xəyanət edən, milli maraqları kənara qoyub yad ideologiyalara, yad qüvvələrə xidmət edən şəxslərə işarədir. Burada "Özgə anasından süd əmənlər" deyərkən onların öz köklərindən qopduqları və yadlaşdıqları vurğulanır.

"Özgə qulluğunda duran görmüşəm"

Əvvəlki misranın davamı olaraq, bu misra həmin xəyanətkarların başqalarına qulluq etdiklərini, yəni onların əlində alətə çevrildiklərini bəyan edir.

Şair bu misralarla millətə satqınlardan təmizlənmək və öz müqəddəratını özü həll etmək çağırışı edir.

İkinci bənd:

"Bəsdir dözdüyümüz ölümdən betər"

Millətin yaşadığı acıların, zülmün artıq dözülməz həddə çatdığını, ölümün özündən daha ağır olduğunu ifadə edir. Bu misra mövcud vəziyyətə qarşı üsyanın və dirənişin başlanğıcıdır.

"Köhnə bazardakı köhnə nırxa"

"Köhnə nırx" ifadəsi, millətin dəyərinin ucuz tutulmasına, onun maraqlarının əhəmiyyətsiz sayılmasına, tarixi ədalətsizliklərə və köhnə, ziyanverici stereotiplərə işarədir. Millət artıq bu dəyərsizliyə razı deyil.

"Milləti yüz yerə caladın, yetər,"

Bu misra milləti parçalamağa, birliyini pozmağa, onu zəiflətməyə yönəlmiş cəhdlərə qarşı kəskin etirazdır. Tarixdə millətin başına gətirilən parçalanmalar, torpaq itkiləri, müxtəlif ideologiyalarla bölünmələr bu misrada öz əksini tapır.

"Yüz arxın suyunu qatma bir arxa"

Bu bənzətmə fərqli düşüncələrin, mədəniyyətlərin və ya maraqların bir-birinə qarışdırılaraq milli birliyin, milli kimliyin pozulmasına qarşı xəbərdarlıqdır. Şair milli vahidliyin qorunmasının vacibliyini vurğulayır.

Üçüncü bənd:

"Əslimi, nəslimi tanıyıram mən"

Bu misra şairin öz köklərinə, mənşəyinə, milli mənsubiyyətinə dərindən bağlı olduğunu və ondan heç vaxt imtina etməyəcəyini göstərir. Bu özünüdərkin və milli qürurun təməlidir.

"Qarışıq deyiləm, özümdən hürkəm"

 "Qarışıq deyiləm" ifadəsi milli kimliyin təmizliyini, saflığını və hər hansı yad ünsürlərlə çirklənmədiyini vurğulayır. "Özümdən hürkəm" ifadəsi isə özünün gücündən, öz kimliyinin böyüklüyündən duyulan heyrəti və ya onun gətirdiyi məsuliyyəti ifadə edir.

"Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən"

Şair öz kimliyinin sarsılmazlığını vurğulamaqla yanaşı qarşı tərəfin kimliyinə əhəmiyyət vermədiyini, onun özünü təyin etməsinin də öz işi olduğunu bildirir. Bu, bir növ, xarici təsirləri rədd etmək və öz dəyərini ifadə etməkdir.

"Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm"

Bu misra şeirin ən qüdrətli və əsas hissəsidir. Şair öz kimliyini açıq şəkildə türk olaraq bəyan edir. "İlk qaynağımdan" ifadəsi bu kimliyin qədimliyini, köklərinin dərində olduğunu və heç bir sonrakı təsirə məruz qalmadığını vurğulayır. Bu da milli qürurun zirvəsidir.

Dördüncü bənd:

"Sübutdur, dəlildir, ağlın qibləsi"

Şair türk olmaq həqiqətinin həm elmi, həm də mənəvi baxımdan sübut olunmuş, təkzibedilməz bir gerçəklik olduğunu vurğulayır. Bu kimlik doğru yolu göstərən, insanı hədəfə aparan bir "qiblə" kimidir.

"Dəyişə bilərsən ağlımı ancaq"

Bu misra fiziki varlığın məhv edilə biləcəyini, lakin milli kimliyin, ruhun, şüurun dəyişdirilməsinin qeyri-mümkün olduğunu ifadə edir. Bu millətin mənəvi gücünün və dirənişinin göstəricisidir.

"Canım çıxanadək qəlbimin səsi"

Şair türk olmaq hissinin onun canı ilə bir olduğunu, həyatının son anına qədər onunla qalacağını bildirir. Bu, milli kimliyin fərdin ən dərin qatlarda yaşadığı bir həqiqət olduğunu vurğulayır.

"Türkəm-gerçəyini pıçıldayacaq."

Bu misra milli mənsubiyyətin sadəcə bir söz deyil, hər bir fərdin qanında, ruhunda yaşayan bir həqiqət olduğunu göstərir. Hətta ən çətin anlarda belə qəlbin dərindən pıçıldadığı "Türkəm" sözü bu kimliyin əbədiyyətini və sarsılmazlığını təsdiq edir.

Bəxtiyar Vahabzadə bu şeirlə Azərbaycan xalqının milli kimliyini, mübariz ruhunu və tarixi sınaqlardan çıxardığı dərsləri bədii şəkildə ifadə etmişdir. "Mən türkəm" şeiri milli qürur və özünüdərk simvoluna çevrilmişdir.

Şeirin nəticəsi və bədii xüsusiyyətləri:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Mən türkəm" şeiri məzmununun dərinliyi ilə yanaşı zəngin bədii xüsusiyyətlərə malikdir ki, bu da onu daha təsirli və yadda qalan edir.

Şeir milli ruhu və qüruru ifadə edərkən, dilin və bədii vasitələrin gücündən ustalıqla istifadə edir.

Bədii xüsusiyyətləri:

Şeirin bədii xüsusiyyətləri barədə aşağıdakıları sadalamaq olar:

1. Dramatik monoloq və bir-başa müraciət;

Şeir dramatik bir monoloq şəklində qurulmuşdur. Şair sanki bir-başa "sən" dediyi bir qüvvəyə (tarixi haqsızlıqlara, düşmən qüvvələrə, xəyanətkarlara və ya ümumilikdə zülmə) müraciət edir. Bu, oxucuda güclü bir dialoq hissi yaradır və şeirin təsirini artırır. Birbaşa müraciət ("Sən bizi aldatdın") emosional gərginliyi artırır.

2. Sadə və aydın dil;

Vahabzadə mürəkkəb söz oyunlarından və çətin anlaşılacaq ifadələrdən qaçır. Dil olduqca sadə, aydın və xəlqidir. Bu şeirin geniş kütlələr tərəfindən asanlıqla qəbul edilməsini və milli hissləri daha effektiv şəkildə çatdırılmasını təmin edir.

3. Hisslərə yönəlmə və emosionallıq;

Şeir boyu güclü emosional yüklənmə hiss olunur. Acı, qəzəb, üsyan, qürur, inam kimi hisslər ardıcıllıqla bir-birini əvəz edir. "Bəsdir dözdüyümüz ölümdən betər" və "Canım çıxanadək qəlbimin səsi" kimi misralar bu emosionallığın bariz nümunəsidir.

4. Bənzətmə və metaforlar;

"Çərxi fələk": Həyatın enişli-yoxuşlu yolları, taleyin sınaqları üçün istifadə olunan klassik bir metafor. Şair bununla millətin tarixi təcrübələrindən dərs aldığını bildirir.

"Özgə anasından süd əmənlər": Milli dəyərlərə xəyanət edən, öz millətindən uzaq düşmüş yad qüvvələrə xidmət edən şəxslər üçün istifadə olunan kəskin bir bənzətmə. Bu onların milli kimlikdən qopduğunu vurğulayır.

"Köhnə bazardakı köhnə nırx": Millətin dəyərinin ucuz tutulmasına, ona layiq olmayan qiymətin verilməsinə qarşı bir metafor.

"Yüz arxın suyunu qatma bir arxa": Milli birliyin pozulmasına, fərqli maraqların vahid məqsədə qarışdırılmasına qarşı xəbərdarlıq edən gözəl bir bənzətmə.

"Ağlın qibləsi": Milli kimliyin və həqiqətin doğru yolu, yolgöstərəni olduğunu ifadə edən metaforik bir ifadə.

5. Təkrarlar və nida cümlələri;

"Mən türkəm!" ifadəsinin şeirin sonunda vurğulanması və təkrarlanması milli kimliyin təsdiqini daha da gücləndirir.

"Bəsdir dözdüyümüz...", "yetər" və "Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!" kimi nida cümlələri şeirə emosional gərginlik, qətiyyət və çağırış ruhu qatır.

6. Ritm və Qafiyə;

Şeir ənənəvi Azərbaycan şeir quruluşuna uyğun olaraq əruz və ya heca vəzninin müəyyən ritmik xüsusiyyətlərini daşıyır. Qafiyə sistemi (AAAA, BBCC, DD EE, FF GG) şeirə musiqililik və axıcılıq bəxş edir, misraların yaddaşda qalmasını asanlaşdırır.

7. Ziddiyyətlər;

Şeirdə "Sən bizi aldatdın" (yalan) və "Mən çərxi-fələkdən dərs götürmüşəm" (həqiqətə doğru irəliləmə); "Özgə qulluğunda duranlar" və eləcə də "Mən türk oğlu türkəm" (özünəqayıdış) kimi ziddiyyətlər şeirə dinamizm qatır və mübariz ruhu gücləndirir.

Nəticə:

"Mən türkəm" şeiri Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığında və bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatında milli ruhun ən parlaq təzahürlərindən biridir. Şeirdə mövcud olan əsas çağırış və xüsusiyyətlər bunlardan ibarətdir:

1. Milli özünüdərkin təzahürü;

Şeir Azərbaycan xalqının uzun illər ərzində yaşadığı çətinliklərdən sonra öz kimliyini, köklərini dərk etmə prosesini əks etdirir. Bu, millətin tarixi sınaqlar nəticəsində əldə etdiyi müdrikliyin və qətiyyətin ifadəsidir.

 2. Milli qürurun və dirənişin təcəssümü;

Şeir yalnız bir identifikasiya deyil, həm də milli qürurun və haqsızlıqlara qarşı dirənişin simvoludur. Şairin "Mən ilk qaynağımdan türk oğlu türkəm!" bəyanatı, milli ruhun sarsılmazlığını və heç bir təzyiq altında əyilməyəcəyini göstərir.

3. Birlik və bütövlüyə çağırış;

"Milləti yüz yerə caladın, yetər,

Yüz arxın suyunu qatma bir arxa"...

Bu misralar millətin parçalanmasına qarşı çıxaraq, milli birliyin və bütövlüyün vacibliyini vurğulayır. Bu xalqı vahid bir məqsəd ətrafında birləşməyə səsləyir.

4. Zamanın sınağından keçmiş əsər;

Şeir yazıldığı dövrdə (Sovet dövrü, milliyətçiliyin təqib edildiyi vaxtlar) xüsusi cəsarət tələb edirdi və bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir. O, həmin şeirdə hər bir azərbaycanlıya öz köklərini xatırladır, milli qüruru aşılayır və birliyin, mübarizənin əhəmiyyətini vurğulayır. Bu şeir, gələcək nəsillərə ötürüləcək milli dəyərlər xəzinəsinin ayrılmaz hissəsidir.

Nəticə etibarilə, "Mən türkəm" şeiri həm məzmun, həm də bədii cəhətdən zənginliyi ilə Azərbaycan poeziyasının nadir incilərindən biridir. O, təkcə milli kimliyi təsdiqləməklə qalmayıb, həm də milli ruhun yüksəlməsinə, birliyin möhkəmlənməsinə xidmət edən bir ədəbi abidədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Səid Sadiqifərdir.

Səid Sadiqifər

Ərdəbil

Bu dağların yamacları əvəlik çiləyir

Bu qarların yamacları kəklik gizləyir

Dərənin yəhəri tozanaq salır

Şəhərin qəhəri boğanaq alır.

Gəlin gedir dağdağanların sancısı

An gəlir... Al rəngində

Yan-yörəsi sancı

An gedir... Ay ətrində

Dizləri ağrı.

Dumanların ölümcül çöküşündə

Günortanın havası boğanaq dadı verir

Göylərin gurultusunda

Göbələklərin mübarəkliyini axtarıram

İydə ağacının fatihəsini oxuyan çağ

Xul budaqlardan

Hüzün salxımlanırdı.

Qutsallığını alırdılar

Və baltanın ürəyi döyünürdü.

Günəşçiləri asırdılar

İydəliyin ortasında

Bütün qırmızıçılar,

Armudluqların sarılığına inanmışdılar

Və gecənin çöküşü

Bənövşələrin ölümü

Qaralarla yaraların çəkişimindəydi

Cığırların sonudur yetəcəyimiz

Qumlaqlıqlara baxmadan tikanlıqlar aşmışıq

Adresini sərilən sarılıqlardan aldıq

Yol boyu cərgəni pozmayan sığır quyruqlarından

Onlar qurumuşdular

Biz yanğınlıqlarına baxmadan

Sarılıqlarına dalmışıq.

Özümüzü unutsaq da

Cığırların sonundakı uçurumlara inanmışdıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Unutmayacağımız daha bir sənətkar – teatr və kino yerini verir ədəbiyyata, belə ki, bu gün bir ədədbiyyat xadimi barədə danışacağıq. Şair, tərcüməçi və ədəbiyyatşünas Ənvər Əhməd barədə. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Qarabağ filialının sədri olaraq ortaya çox sanballı fəaliyyət qoyubdur.

Ənvər Əhməd 1941-ci il avqustun 8-də Azərbaycan Respublikasının Ağcabədi rayonunun Salmanbəyli kəndində doğulub. Ağcabədinin 5 saylı şəhər orta məktəbində orta təhsil alandan sonra Bakı Statistika Texnikumunu bitirib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirib. "M. Ə. Sabirin poetikası" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib.  AMEA Ədəbiyyat İnstitutunda doktorluq dissertasiyasını tamamlayıb.

"Dağ və mən" adlı ilk şeiri 1962-ci ildə "Ağcabədi pambıqçısı" qəzetində dərc olunub. Ağcabədi rayonunun Salmanbəyli kəndində mühasib köməkçisi, sonra Ağcabədi rayon "Sürət" (indiki "Aran") qəzetində ədəbi işçi, müxbir, məktublar şöbəsinin müdiri, Xankəndi Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının müəllimi, sonra dosenti işləyib.

Nəsrəddin Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Şuşa filialının direktoru, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi filialının direktoru olub. Sonuncu iş yeri Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Təhsil Problemlər İnstitutunun şöbə müdiri vəzifəsi olub.

Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Qarabağ filialının sədri seçilib. Bədii tərcümə ilə ciddi məşğul olub.

Kitabları

1. Nəslimiz

2. Anamın izləri

3. Sevgi yurdu

4. Sevgi cavan qalır

5. Oğullar və qartallar

6. Sağlıq olsun

7. Kəfənim qandan biçilər

8. M. Ə. Sabir poetikasının bəzi cəhətləri

9. M. Ə. Sabirin poetikası

10. Od qanı

17 fevral 2022-ci il tarixində Ağcabədi rayonunda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2025)

Sabah olduqca maraqlı bir müsahibə oxuyacaqsınız: 

Müsahibimiz  koreyalı tanınmış şair, ədəbiyyat tənqidçisi və jurnalist, çoxsaylı beynəlxalq ədəbiyyat mükafatlarının laureatı, Koreya Dünya Ədəbiyyatı Assosiasiyasının prezidenti və Koreya dili və ədəbiyyatı üzrə fəlsəfə doktoru (PhD) Siyoung Doungdur. Müsahibəni Cahangir Namazov - “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi hazırlayıb.

— Deyirlər ki, qadın şair cəmiyyət ilə təbiət arasında səssiz bir körpüdür. Sizcə, qadın qəlbi hansı bədii aləmlərin qapısını açır? Və poeziya qadın ruhunun sirlərini üzə çıxarmaqda hansı rolu oynayır?

— Dünya ədəbiyyatı tarixində qadın yazarlar uzun müddət kişilərə nisbətən aşağıdakı cəmiyyətdə qarşılaşdıqları mənfi stereotiplərlə mübarizə aparıblar. Bu stereotiplərin tədricən aradan qaldırılması XIX əsrdə Emilie Brontë, Şarlotta Brontë və Ceyn Ostin kimi böyük yazıçıların əsərləri sayəsində mümkün oldu. Postfeminizmin yaranmasından sonra qadın şair və yazarların sosial mövqeyi yaxşılaşmağa başladı. Lakin hələ də bir çox ölkələrdə qadınlara qarşı mənfi münasibət və qadınların sosial və ədəbi fəaliyyətlərinə məhdudiyyətlər qalmaqdadır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

Bu tale və bu uğur hekayəti sizə güc verəcək

1919-cu il yanvarın 6-da ABŞ-ın 26-cı prezidenti, 2000 məqalə və nitq, 40 kitab müəllifi Teodor Ruzvelt 61 yaşında ikən yatıb oyanmadı, beləcə qəfil vəfat etdi. Onun vəfatına tək ABŞ-da yox, dünyanın hər bir guşəsində milyonlarla insan kədərləndi, göz yaşı axıtdı. Ruzvelt həm böyük dövlət xadimi, dövrünün dünya siyasəti lideri, həm böyük ziyalı,  böyük humanist idi, həm ən universal insan, həm öz kəşməkeşli taleyi ilə əsl mərd, dönməz şəxsiyyət obrazı idi, üstəlik də böyük motivəedən idi.

«İnsanı intellektual tərbiyə etmək, amma mənəvi tərbiyə etməmək – cəmiyyət üçün təhlükə yaratmaq deməkdir», - söyləyirdi Teodor Ruzvelt.

Və yaxud, «Məncə insanın ən vacib xarakteri qətiyyətlilikdir. Dahi olmaq, həyatda iz qoymaq istəyən hər bir kəs təkcə minlərlə maneəni aşmaq qətiyyətinə malik olmamalıdır, həm də minlərlə uğursuzluq və məğlubiyyətlərə baxmayaraq qalib gəlməyi bacarmalıdır», - söyləyirdi o.

Teodor Ruzveltin devizi belə idi: «Nə bacarırsansa, onu əlində olanlarla və haradasansa, oradaca elə!»

Bu şəxs «Məni qayğılandırmır ki, başqaları haqqımda nə düşünəcəklər, məni özümün oz hərəkətlərim barədə nə düşünəcəyim qayğılandırır. Bax xarakter elə budur!» düşüncəsi ilə yaşayırdı, həyatda çöx böyük müvəffəqiyyətlər əldə etməsinin, uğurlu karyera qura bilməsinin qısaca xarakteristikasını isə belə izah edirdi:

«Ən əsas uğur formulası – insanlarla necə ünsiyyət qurmağı bilməkdir».

Britaniya tarixçisi Xyu Broqan vaxtı ilə Ruzveltə bu cür qiymət vermişdi: «O, Linkoln dövründən bəri Ağ evə təşrif buyurmuş ən bacarıqlı, Ceksonun dövründən bəri ən enerjili, Kuins Adamsın dövründən bəri isə ən bilikli insandır».

ABŞ-ın tarixi ərzindəki bütün liderlərdən Ruzvelt öz möhkəmliyi, dözümlülüyü ilə seçilib. Həm fiziki, həm də psixiki cəhətdən. Həyatının müxtəlif  dövrlərində o, gah vəhşi Qərbdə kovboy olub, gah səyyah kimi naməlum marşrutlarla 20 min mil irəliləyib, gah iri, vəhşi heyvan ovçusu olub. O, İspaniya-Amerika müharibəsində süvari bölümünün zabiti kimi at çaparaq döyüşüb, 1900-cü il seçki kompaniyasında 673 dəfə nitq söyləyib, boksla və cüdo ilə məşğul olub, dərin və enli çay yataqlarını üzüb keçib. Onun dözümü, gücü, entuziazmı sərhədsiz olub. Bir dəfə isə, prezident postunu tərk etdikdən sonra Miluokidə nitq söyləyərkən killer tərəfindən sinəsindən güllə yarası alıb. Bununla belə, sinəsində güllə, qanı axa-axa dirəniş göstərərək bir saat ərzində nitqini davam etdirərək çıxışını bitirib, yalnız bundan sonra huşunu itirə-itirə köməkçisindən onu xəstəxanaya çatdırmağı xahiş edirib.

Baxın, mən niyə Ruzvelt haqqında danışıram? Təkcə bu qətiyyətinə, əzminə, iradəsinə görə? Əlbəttə, tək bunlara görə danışsaydım, onda qəhrəmanım sizə sadəcə örnək olardı. Amma o, «sadəcə örnək» yox, örnəklərin örnəyidir. Niyə? Deyəcəyəm. İş ondadır ki, bu qədər gücü, dözümlülüyü ilə tarixin ən güclü, ən dözümlü şəxsiyyətlərindən biri hesab edilən Ruzvelt üçün başlanğıcda heç bir uğur, heç bir nailiyyət görünmürdü, görünə də bilməzdi. O, Manhettendə anormal uşaq kimi doğulmuşdu, ilk yaşlarından astma xəstəliyindən, görmə qabiliyyətinin zəifliyindən, həddən artıq arıq olmasından əziyyət çəkirdi. Valideyinləri uşaqlarının sağ qalıb böyüyəcəyinə belə inanmırdılar. Teodorun on iki yaşı olanda atası ona deyibmiş: «Sənin çiyinlərin üzərində başın var, ancaq bədənin yoxdur. Bədənin köməkliyi olmayanda isə, baş heç nəyə qadir ola bilməz. Sən özün özünə bədən yaratmalısan». Elə həmin gündən Teodor həm bədəninin, həm də beyninin möhkəmləndirilməsi ilə məşğul olmağa başlayır, bütün həyatı boyu da bu möhkəmləndirilmə davam edir. Qətiyyət, dözüm, özünəinam və nikbinlik! Bunları özünə silah edən Teodor əsl möcüzə yaradaraq özünü büsbütün dəyişir, zəif və xəstədən normal və sağlama, sonra isə güclülərin güclüsünə çevirir.

Ruzvelt də digər böyük liderlər kimi uğur zirvəsinə qəfil çatmayıb, uzun bir yol qət eləyib. ABŞ prezidentliyinə yüksəlməsi üçün o, polis komissarlığından tutmuş onlarca vəzifə daşıyıb. Onun uğurlar siyahısında nələr yoxdur:

 - Onun rəhbərliyi altında ABŞ dünya siyasətində söz yiyəsi ola bilib;

 - O, Rusiya və Yaponiya arasındakı müharibənin dayandırılması və sülh müqaviləsi imzalanması işində başlıca fiqur olub və buna görə Nobel mükafatına layiq görülüb;

 - O, yüksək səviyyəli dəniz donanması yaradıb;

 - Panama kanalının tikintisinin təşəbbüskarı olub;

 - Bir neçə coğrafi məkanı kəşf edərək onların coğrafiya xəritəsinə düşməsinə səbəb olub. Təsəvvür edin, 1909-cu ildə prezidentlik müddəti bitəndə bu adam dərhal elmi ekspedisiyaya rəhbərlik edərək Afrika səyahətinə çıxıb.

O, ABŞ-ın çox az prezidentlərindəndir ki, hazırkı yerli əhali onu sevərək xatırlayır. Onun obrazına kütləvi mədəniyyət nümunələrində yazıçılar, rejissorlar, bəstəkarlar, rəssamlar səxavətlə yer ayırmaqdadır.

Ruzveltin dünyadan köçməsinin məhz yuxuda baş verməsinə o dövrdəki ABŞ vitse-prezidenti Marşal belə şərh vermişdi: «Ölüm onu yalnız yatdığı yerdə qamarlaya bildi. Çünki, əgər o oyaq olsaydı, heç vaxt təslim olmaz, döyüşə girərdi».

Bu da böyük şəxsiyyətin bəzi qiymətli kəlamları:

 - Yalnız heç nə eləməyən adam səhv etmir;

 - Daş ürəkdən pis, ancaq maye beyin ola bilər;

 - İslahatların başında həmişə ağılsızlar dayanar;

 - Ən uğurlu siyasətçi odur ki, hamıdan çox və hamıdan bərk hamıya məlum şeyləri söyləyir;

 - Mən Amerika Birləşmiş ştatlarını da, qızım Eylisi də idarə edə bilərəm. Amma mən, bunların hər ikisini eyni vaxtda edə bilmərəm;

 - Siyasətdə eləmək lazım olmayan çox şeyləri eləmək lazım gəlir;

 - Sağlam bədən – bu əladır, sağlam ruh ondan da əladır. Amma həm insan üçün, həm də xalq üçün ən vacib olanı xarakterdir, kişini yaxşı kişi, qadını yaxşı qadın edən xüsusiyyətlərin cəmidir.

Və ən nəhayət, mən Teodor Ruzveltin bu kəlamını diqqətinizə yönəltmək istəyirəm: «Əgər insan düzgün yaşayırsa və ondan asılı, ona bağlı adamlar məhz onun sayəsində daha yaxşı yaşayırlarsa, demək, həmin insan həyatında ən böyük uğura imza ata bilib».

Teodor Ruzveltin sizə söylədiyim bu tale, bu uğur hekayəti yüzlərlə liderlərə bir görk olub, nümunə olub. İnanıram ki, əziz oxucum, bu hekayət sənə də güc verəcək!

Hətta buna əminəm!

Və mən, əziz oxucum, sənə örnək olacaq, güc verəcək daha bir insan taleyi ilə tanışlığını arzulayıram. Bu – dahi türk oğlu Mustafa Kamal Atatürkdür. Türkiyə İstiqlaliyyət Müharibəsinin hərbi və siyasi lideri, Türkiyə Respublikasının qurucusu olan Atatürk birinci dünya müharibəsi zamanı əsl yenilməzliyin nə olmasını dörd tərəfdən toz dumanı kimi gələn, dişinə qədər silahlanmış ingilis və fransız qoşunları qarşısına çıxması, xeyli az saylı qəhrəman ruhlu türk əsgərləriylə birgə möhtəşəm qələbəyə nail olmasıyla sübut edib. Haqqında 379 əsər yazılan, dünyanın bütün ən nüfuzlu liderlər reytinqində yer alan, BMT-nin 1981-ci ili «Atatürk ili» elan etməsi şərəfinə layiq olan Mustafa Kamalın taleyi sübut edir ki, uğur hekayətləri adi qələmlə yazıldığı kimi, bəzən qızıl qələmlə də yazıla bilir.

Hər ehtimala qarşı Teodor Ruzveltin ingiliscə orijinalı «Do what you can, with what you have, where you are» olan həyat devizini bir daha təkrarlayıram: «Nə bacarırsansa, onu əlində olanlarla və haradasansa, oradaca elə!»

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)