Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam əziz izləyicilərimiz, xoş gördük.

"Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı bu dəfə də çox maraqlı mövzu ilə qarşınızdadı.

Siz, bir kitabı neçə saata oxuduğunuzu heç hesabladınızmı, oxuma sürətiniz Sizi qane edirmi?!

Bəli, bu gün psixoloqumuz Fazil Cəfərov bizə "Fotooxu" (PhotoReading) haqqında geniş məlumat verəcək.

-Xoş gördük, dəyərli Fazil bəy, söz sizindir.

-Xoş gördük, əziz Ülviyyə xanım. Uzatmadan mövzumuza keçək.

Müasir dövrdə hər birimiz məlumat axınının ortasındayıq. Dərs materialları, elektron mətnlər, sosial media və bitib-tükənməyən xəbərlər…

 Bu qədər informasiyanı ənənəvi, sözbəsöz oxuma üsulu ilə mənimsəmək çox vaxt aparır və çox zaman yorğunluqla nəticələnir.

Xüsusilə imtahanlara hazırlaşan tələbələr və ya peşəkar inkişafına vaxt ayıranlar üçün bu, əsl maneəyə çevrilir. Sanki bir stəkanla okeanı boşaltmağa çalışırıq.

Bəs sizə desək ki, beyninizin təbii qabiliyyətlərindən istifadə edərək bu prosesi kökündən dəyişə bilərsiniz?

 Söhbət "Fotooxu" (PhotoReading) adlanan, ilk baxışda inanılmaz görünən, lakin elmi əsaslara söykənən bir texnikadan gedir. Bu, sadəcə sürətli oxuma deyil, beynin məlumatı emal etmə üsulunu yenidən proqramlaşdırmaqdır.

1. Siz Oxumursunuz, Səhifənin "Şəklini çəkirsiniz"

Fotooxunun əsas prinsipi ənənəvi oxu anlayışından tamamilə fərqlidir. Burada məqsəd sözləri ardıcıl olaraq oxumaq və təhlil etmək deyil. Bunun əvəzinə, siz bütün səhifəni bir kamera kimi, tək bir vizual görüntü olaraq qavrayırsınız.

Metodun banisi, amerikalı tədqiqatçı Pol Şelinin (Paul Scheele) araşdırmaları göstərir ki, insan beyninin şüuraltı hissəsi saniyədə 20.000-dən çox vizual məlumatı qəbul etmək potensialına malikdir. Lakin adi, xətti oxu zamanı biz bu heyrətamiz potensialın yalnız 1-2%-dən istifadə edirik. Fotooxu, bu istifadə olunmayan koqnitiv rezervi şüurlu şəkildə aktivləşdirməyi hədəfləyir.

Ənənəvi oxu zamanı beynimiz bir anda cəmi 5-9 simvolu emal edə bilir. Fotooxu isə bu məhdudiyyəti aradan qaldırır. Beyin səhifənin mətnini deyil, onun vizual xəritəsini yadda saxlayır.

Bu proses beynin təbii görmə yaddaşı potensialını aktivləşdirir və məlumatı bütöv vizual təsvir kimi qəbul etməyə imkan verir. Nəticədə, məlumatlar daha sürətli və parçalanmamış bir şəkildə mənimsənilir.

Bu, kortəbii bir proses deyil; əksinə, "Hazırlıq", "Fotoxatırlama" və "Aktivləşdirmə" kimi aydın mərhələlərdən ibarət olan nizamlı bir sistemdir. Hər mərhələ beynin şüurlu və şüuraltı resurslarını ardıcıl olaraq işə salaraq məlumatın sadəcə "görülməsini" deyil, həm də dərindən mənimsənilməsini təmin edir.

2. Bu, Sadəcə Məntiq İşi Deyil, "Bütöv Beyin" Fəaliyyətidir"

İnsan beyni saniyədə minlərlə vizual informasiyanı qəbul edə bilir, lakin biz bu qabiliyyətdən cəmi bir neçə faizini istifadə edirik. Fotooxu bu təbii bacarığı şüurlu şəkildə aktivləşdirməyi öyrədir."

Bu nəhəng, istifadə olunmayan potensialı şüurlu şəkildə işə saldığınız zaman nələrin mümkün olacağını bir anlıq düşünün. Məlumatı mənimsəmək artıq yorucu bir proses deyil, beynin təbii axınına çevrilir.

Beynimiz bir-birini tamamlayan iki yarımkürədən ibarətdir.

Metodun əsasında beynin iki yarımkürəsinin sinxron fəaliyyəti dayanır. Bu sinerji öyrənmə prosesini bütöv və çoxşaxəli edir:

Sağ yarımkürə: Təsəvvür, intuisiya, emosiya və vizual qavrayış kimi funksiyaları idarə edir. Fotooxu prosesində məhz bu yarımkürə səhifəni bir "şəkil" kimi qəbul edərək bütöv mənzərəni formalaşdırır.

Sol yarımkürə: Məntiq, analiz və dil funksiyalarına cavabdehdir. Bu yarımkürə sonrakı mərhələlərdə vizual olaraq qəbul edilmiş məlumatı təhlil edir, sistemləşdirir və şüurlu anlayışa çevirir.

Sinerji: Fotooxu bu iki yarımkürə arasında harmonik bir əlaqə yaradaraq, sırf xətti və sol yarımkürə dominantlığında olan ənənəvi oxunun məhdudiyyətlərini aradan qaldırır. Nəticədə, məlumatın həm vizual-emosional, həm də məntiqi-analitik səviyyədə mənimsənilməsini təmin edən bütöv bir öyrənmə modeli formalaşır.

Nəticədə, siz məlumatı eyni anda həm görür (sağ yarımkürə), həm hiss edir (sağ yarımkürə), həm də analiz edirsiniz (sol yarımkürə). Bu "bütöv beyin" yanaşması məlumatın daha dərin səviyyədə anlaşılmasına, ideyalar arasında daha yaradıcı və intuitiv əlaqələrin yaranmasına səbəb olur.

3. Əsl Sirr Gərginlikdə Yox, Sakitlikdə Gizlidir

Dərin öyrənmə üçün gərgin və stressli konsentrasiyanın vacib olduğu barədə ümumi bir yanlış fikir var. Fotooxu bu stereotipi tamamilə dağıdır. Bu texnika zamanı beyin gərginlikdən uzaqlaşaraq alfa dalğa rejiminə – sakit, lakin ayıq və diqqətli bir vəziyyətə keçir.

Bu psixoloji vəziyyət öyrənmə üçün ideal mühit yaradır. Alfa dalğaları yaradıcılıq və yaddaş potensialını gücləndirir, şüuraltının məlumat axınını daha asan və effektiv şəkildə qəbul etməsinə imkan verir.

Bu, həm də "oxu yorğunluğu" və "informasiya stressi" kimi müasir problemləri azaldır. Fotooxu ilə siz stresssiz öyrənmə mühiti yaradırsınız, çünki proses məcburi bir tapşırıqdan çox, təbii və axıcı bir fəaliyyətə çevrilir.

4. Koqnitiv və Pedaqoji Üstünlüklər: Fotooxunun Öyrənmə Nəticələrinə Təsiri

Fotooxu texnikasının tədris prosesinə inteqrasiyası təkcə oxu sürətini artırmaqla məhdudlaşmır; bu metod tələbə və şagirdlərin öyrənməyə yanaşmasını kökündən dəyişdirə bilər. Bu bölmə, pedaqoqlara bu texnikanın tətbiqini əsaslandırmaq üçün güclü arqumentlər təqdim edir.

Sürətli Qavrayış və Yüksək Yaddaş Göstəricisi Mətni sözbəsöz oxumaq əvəzinə, onu bütöv bir vizual mənzərə kimi görmək əsas ideyanı və strukturunu daha tez dərk etməyə imkan verir. Bu, beynin vizual məlumatı emal etmək üçün təkamül etdiyi (Bölmə 1-də qeyd olunan 80% potensial) təbii üsula əsaslanır. Tədqiqatlar göstərir ki, Fotooxu texnikasını mənimsəyən tələbələr, ənənəvi üsulla oxuyanlarla müqayisədə 3-5 dəfə daha çox məlumatı yadda saxlaya bilirlər.

Diqqət və Konsentrasiyanın Gücləndirilməsi Müasir gənclərin üzləşdiyi "diqqət dağınıqlığı" probleminin həllində Fotooxu effektiv bir vasitədir. Metod, diqqəti xarici amillərdən ayırıb "daxilə yönəltmə" mexanizmini işə salır. Tələbənin beyni sakit, lakin yüksək fokuslanma vəziyyəti olan alfa dalğa rejiminə keçdiyi üçün koqnitiv nəzarət güclənir, kənar düşüncələrə və yayınmalara qarşı müqavimət artır.

Kreativ və İntuitiv Düşüncənin İnkişafı Məlumatlar beyində yalnız məntiqi ardıcıllıqla deyil, həm də vizual obrazlar şəklində saxlandıqda, fərqli ideyalar arasında gözlənilməz və intuitiv əlaqələr yaranır. Bu, Bölmə 1-də təsvir edilən sağ və sol beyin yarımkürələrinin sinxron fəaliyyətinin birbaşa nəticəsidir; məntiqi struktur (sol yarımkürə) vizual və assosiativ məlumatla (sağ yarımkürə) zənginləşir. Bu, tələbələrin problemlərə daha yaradıcı yanaşmasına, təhlil və sintez bacarıqlarının inkişafına təkan verir.

Stresssiz və Motivasiyalı Öyrənmə Mühiti Böyük həcmli mətnləri oxumaq zərurəti çox vaxt "məcburi oxu" hissi, "oxu yorğunluğu" və "informasiya stressi" yaradır. Fotooxu bu prosesi bir oyun və kəşf fəaliyyətinə çevirir. Beyin məlumatı təbii və axıcı bir şəkildə qəbul etdiyi üçün öyrənmə prosesi yükləyici deyil, əksinə, zövqlü bir təcrübəyə çevrilir.

Özünəinamın Artması Qısa müddətdə böyük həcmdə materialı mənimsəyə bildiyini görən tələbənin öyrənmə prosesinə marağı və akademik öz-effektivliyinə inamı kəskin şəkildə artır. Bu psixoloji amil, onların gələcək akademik fəaliyyətlərində daha cəsarətli və motivasiyalı olmalarını təmin edən müsbət bir geridönüş dövrü yaradır.

Bu nəzəri faydaları real təcrübəyə çevirmək üçün pedaqoqların sinif şəraitində tətbiq edə biləcəyi konkret məşqlər mövcuddur. Növbəti bölmədə bu praktiki alətlər təqdim olunacaqdır.

5. Uşaqlar Bu Qabiliyyətlə Doğulur

Bəlkə də ən heyrətamiz fakt budur: Fotooxu bizə tamamilə yad bir bacarıq deyil. Xüsusilə altı yaşına qədər olan uşaqlar təbii olaraq Fotooxuya bənzər bir qabiliyyətə malikdirlər.

 Onlar dünyanı sözbəsöz analiz etməkdən daha çox, bütöv bir mənzərə kimi qavrayırlar. Məlumatı əsasən vizual və emosional kanallar vasitəsilə mənimsəyirlər.

Bu səbəbdən, Fotooxu onların təbii öyrənmə prosesinin sadəcə bir davamıdır. Bu texnika uşaqlar üçün bir neçə mühüm fayda təmin edir:

Təsəvvür və yaddaş arasındakı əlaqəni gücləndirir.

Məlumatı daha sürətli qavramağa kömək edərək düşünmə sürətini inkişaf etdirir.

Bu, Fotooxunun yeni bir bacarıqm öyrənməkdən daha çox, zamanla unutduğumuz fitri bir qabiliyyəti yenidən oyatmaq olduğunu göstərir. Biz sadəcə beynimizin təbii "foto rejiminə" qayıtmağı öyrənirik.

Nəticə: Oxumaqdan Artıq, Yeni Bir Düşüncə Tərzi

Gördüyünüz kimi, Fotooxu yalnız səhifələri daha sürətli çevirmək texnikası deyil. Bu, beynin təbii iş prinsipləri üzərində qurulmuş bir zehni intizam və öyrənmə mədəniyyətidir. O, bizi sözlərin məntiqi həbsindən azad edir və məlumatı beynimizin ən güclü olduğu formatda – şəkillər, əlaqələr və bütöv mənzərələr şəklində emal etməyə imkan verir.

Fotooxu beynin təbii potensialını üzə çıxaran, zehni intizam, yaradıcı düşünmə və bütöv öyrənmə modeli formalaşdıran yeni bir yanaşmadır.

Bu metod tələbələrə öz öyrənmə proseslərini anlamaq və idarə etmək üçün güclü "metakoqnitiv bacarıqlar" aşılayır, onları məlumatı passiv qəbul edən istehlakçılardan, onu aktiv şəkildə emal edən və mənalandıran kəşfiyyatçılara çevirir.

Fotooxu bacarığı tələbələrə və şagirdlərə üç əsas və davamlı üstünlük qazandırır:

Daha az vaxtda daha çox məlumatı qavramaq.

Oxu stresindən azad olmaq və öyrənmə prosesindən zövq almaq.

Həm akademik uğur, həm də həyat boyu zehni çeviklik və yaradıcılıq üçün təməl formalaşdırmaq.

Hörmətli pedaqoqlar, tələbələrinizi XXI əsrin informasiya çağırışlarına hazırlamaq üçün bu metodu tədris prosesinə cəsarətlə inteqrasiya etməyə dəvət edirik. Onlara sadəcə bilik deyil, biliyi necə əldə etməyin və idarə etməyin açarını verməklə, siz onların gələcəyinə ən dəyərli sərmayəni qoymuş olursunuz.

Bu, öyrənmə prosesini daha sürətli, daha dərin və daha az stresli etmək potensialına malik bir yanaşmadır.

Məlumatın strateji kapital olduğu bir dövrdə bu bacarıq sadəcə akademik bir üstünlük deyil, həm də zehni çeviklik tələb edən gələcək üçün bir sərmayədir.

 İndi özünüzə bu sualı verin: "Beyninizin təbii vizual öyrənmə gücünü ortaya çıxarsanız, nələri kəşf edə bilərdiniz?"

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.11.2025)