İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəzəm tarixdə qalmağa bircə fəaliyyət kifayət edir. Azərbaycan SSR əməkdar artisti Yusif Dadaşov da bu cür tarixdə qalan sənətkarlardandır. Aktyor Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının əsasını qoyan və həvəskar kollektivin formalaşmasında rol oynayan sənətçilərdən olub. O, teatrın təməli olan "Fırtına" tamaşasının hazırlanmasında yaxından iştirak edib və Jak rolunu oynayıb.

 

Yusif Dadaşov 1913-cü ildə Bakıda anadan olub. O, Bakıda ibtidai təhsil alıb. Təxminən 37 illlik səhnə fəaliyyətində nağıl, komediya, faciə, dram tamaşalarında rollar oynayıb.

 

İfa etdiyi əsas rollar

Tamaşa - rol

- Hacı Qəmbər - Əşrəf bəy

- Ağa Kərim xan Ərdəbili - Tın-tın İmanqulu, Əhməd

- Aydın - Surxay

- Yaşar - Belokurov

- Sağsağan - Tarıqulu

- Tamahkar - Əliqulu

- Müfəttiş - Luka Lukiç

- Zorən təbib - Leandr

- Vətən - Dursun

- El oğlu - Səməndər

- Xasay - Kamal

- Nərgiz - Nökər

- Qızıl quş - Bəbir xan

 

Yusif Dadaşov 7 avqust 1960-cı ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

 

Necə xoşbəxt olmaq olar?

 

Əslində, uğur qazanmaq, hədəf vurmaq, lider olmaq, məqsədə çatmaq kimi bütün ifadələr cəmi bir ifadənin məna çalarlarıdır. Çünki bütün bunların arxasında insan məfhumunun həyatda can atdığı və ona qovuşmaq üçün çabalar göstərdiyi xoşbəxtlik adlı ünvan dayanır.

Ümumiyyətlə götürdükdə, xoşbəxtlik – insanın arzulara qovuşması, məqsədlərə yetişməsi anlamını bildirir. Hər kəs bir başqa cür xoşbəxtdir, amma ümumən götürdükdə, statistik xoşbəxtliyin sxemi təqribən bu cürdür:

 - sağlamlıq; özünü ifadə edə bilmək qabiliyyəti; uğurlu sevgi; uğurlu  ailə; uğurlu karyera.

Bəşər yaranandan insanlar xoşbəxtlik axtarışında olublar və xoşbəxtliyi, adətən, insanlar iki qismə bölünərək axtarıblar: onu maddi dünyada axtaranlar, bir də onu mənəvi dünyada axtaranlar.

Bizim kitab boyu bəhs etdiyimiz «uğur zirvəsini fəth etmək», «liderə çevrilə bilmək» məziyyətləri məhz maddi dünyada xoşbəxt ola bilmək istəyindən qaynaqlanır. Kifayət qədər kapital toplamaq, gözəl karyera qura bilmək, nümunəvi ailəyə sahib olmaq, bu və ya digər daşınar və daşınmaz əmlak əldə etmək... Bu punktların hər birinə nail olanda insan özünü xoşbəxt hiss edir. Amma bu hissiyyatın ömrü yalnız yeni xoşbəxtliyin axtarışına qədər olur.

Xoşbəxtliyi mənəvi dünyada axtaranlar isə axtarışı öz içlərinə yönəldirlər. Öz daxili dünyalarını həyat ritminə kökləmək, harmoniya, balans, daxili sakitçilik əldə etmək belə insanların başlıca məqsədi olur. Və istədiklərinə nail olmaq onlara həyatdan dərin məmnunluq hissləri gətirir. Bu insanlara çox adi və sadə nəsnələr də xoşbəxtlik bəxş edə bilir.

Ümumiyyətlə isə, bütün psixoloqlar xoşbəxtliyi ani, müvəqqəti an hesab ediblər. Bu keçəri bir şeydir və mütləq olaraq heç bir insan həm dünənində, həm bugünündə xoşbəxt olmayıb və sabahı üçün də xoşbəxtliyini təmin etməyib.

Biz azərbaycanlılarda yeni ailə quranları «xoşbəxt olun» deyə alqış eləyirlər. Bu, xoşbəxt ailə qurulması anlamı verir, ailə quranlara qarşılıqlı anlayış, gözəl güzəran və oğullu-uşaqlı olmaq arzularını ifadə edir. Ailə quranların xoşbəxtliyi yalnız bu 3 şərt daxilində mümkündür. Bu da məhz elə «uğurlu ailə» qurmaq anlamı ilə eyniyyət təşkil edir.

«Çox xoşbəxtik, prinsipial matçda rəqibi məğlub edə bildik, çempionluğu təmin etdik», - mətbuat konfransında tanınmış futbol məşqçisi fərəhlə açıqlama verir.

«Çox xoşbəxtəm, axır ki, arzuladığım avtomobili aldım», - sosial şəbəkədə yeni aldığı qırmızı «Ferrari» avtomobili ilə çəkdirdiyi şəklə ulduz müğənni bu cür alt yazısı yazır.

«Xoşbəxtəm, illər uzunu can atdığım hədəfə çatdım», - Nobel mükafatının təqdimetmə mərasimində məşhur alim nitqində bu cür sözlərdən istifadə edir.

Elə bir saat əvvəl «Facebook» şəbəkəsindən G.Günel adlı bir xanımın «CA-15-3 xərçəng antigeni neqativ çıxdı. Çox xoşbəxtəm, çox! Sabah nə olacaq, bilmirəm, ancaq bu gün xoşbəxtəm» statusunu oxudum.

Xoşbəxtlik görürsünüzmü, necə rəngarəngdir?

Məni uşaq vaxtı şıdırğı yağışın yağması, göyün ənginliklərində qartalın qanad çalması, rəngbərəng göy qurşağı xoşbəxt edərdi. Sonradan həyata keçirdiyim böyük biznes layihələrinin uğurlu sonucu, çapdan çıxan kitablarım, ehtiyacı olan insanlara sevinc gətirən humanitar yardımlar etməyim, gəzib gördüyüm dünyanın ən möcüzəli yerləri mənə xoşbəxtlik gətirməyə başladı. Məncə də xoşbəxtlik ani məfhumdur, gəlir və gedir. Sonra bir daha, bir daha gəlir və bir daha, bir daha da gedir.

Eynən bədbəxtlik kimi. Bədbəxtliyi də bizə taleyin qəzavü-qədəri gətirir, uğursuzluqları, xəstəlikləri gətirir. Amma bədbəxtliklərdən də qurtula bilirik.

«İnsan nəyi düşünürsə, o da baş verir» postulatına riayət edərək, adi həyat epizodlarında özünü xoşbəxt hiss etməyin, xoşbəxtlik imitasiyasının necə gözəl effekt verəcəyini öz təcrübəmə istinadən iddia edirəm. Yəni, həyata daim sevinə bilmək hissləri insana xoşbəxtçilik, həyatı kədər içində keçirmək hissləri isə bədbəxtçilik gətirir.

42 illik həyatım boyu gəldiyim əsas qənaət budur ki, insanın özünü xoşbəxt hiss edə bilməsi aşağıdakı şərtlər daxilində mümkün ola bilər:

 - Bəd fikirlərdən mütləq uzaq olmalısınız (Bədbinlik sizi yalnız pis şeylərin ola biləcəyinə kökləyir, sizin müsbət enerjinizi əlinizdən alır);

 - Paxıllıqdan qaçmalısınız (Paxıllaq xərçəng kimi insanı içindən yeyir. Dost-tanışın uğurundan ürəktutması keçirməkdənsə, «inşallah, məndə də alınar», deyib uğura köklənmək lazımdır);

 - Qəzəb, nifrət və inciklik daşımayın (Bu xüsusiyyətlərin yükü çox ağırdır. Siz yönləndirdiyiniz insanlardan daha çox özünüz bu xüsusiyyətlərdən  ziyan görürsünüz).

 - Qətiyyətsizlik, özünə inamsızlıq sizin düşməninizdir (İnsanın ən böyük dayağı, dostu, köməkçisi o özüdür. Özünüzə güvənin, öz gücünüzə inanın. Və şübhə, inamsızlıq dumanını yarıb qətiyyətlə addımlayın).

 - Keçmişlə yaşamayın (Keçmiş xatirələrlə yaşamaq, keçmişdə xoşbəxt olduğunu düşünüb bu günündən imtina etmək qədər insanı bədbəxtliyə sürükləyən ikinci bir şeyə rast gəlinmir).

 - Gözləməyin (Heç vaxt bir insanı, bir hadisəni ideallaşdırıb, müqəddəsləşdirib həyatınızın ən vacib nəsnəsi hesab edərək gözləməyin. Çünki o insan gəlməsə, o hadisə baş verməsə ağır sarsıntı keçirəcəksiniz. Hər bir şeyə adilik prizmasından yanaşmağı öyrənin).

 - Gərginlikdən qaçın (Gərgin iş rejimi, gərgin ailədaxili vəziyyət, cəmiyyətdə, ölkə daxilində və xaricindəki gərginlik, dost-tanışlarla münasibətlərin gərginləşməsi... Bütün bunlar sizin əsəblərinizi tarıma çəkir, sizi stress halına gətirir. Gərginlikdən yayınmağı, qaçmağı öyrənin. Bu çox vacib şərtdir).

 - İdeal həyat axtarmayın (İdeal həyat axtarışı mütləq uğursuzluqla sonuclanacaq, çünki belə bir həyat yoxdur. Onu tapmayıb özünüzü sonda bədbəxt hiss etməkdənsə onu heç axtarmayın da. Öz həyatınızı yaxşılığa doğru dəyişib bu yaxşılıqlar içində də yaşamağa çalışın).

 - İdeal insan da axtarmayın (Sevgidə, dostluqda xəyal qırıqlığı yaşamamaq üçün insanları ideallaşdırmayın. Hər kəs öz mənfi və müsbət xüsusiyyətləri ilə mövcuddur, bunu qəbul edin. Sadəcə, sizi təmin edən insanları tapın).

 - Bu gündən bərk yapışın (Bizim xalqın belə bir məsəli var, «Bu günün işini sabaha qoyma!». Keçmiş və gələcək mövcud deyil, yalnız indiki zaman mövcuddur. Odur ki, çalışın, zamanı heç vaxt boşa verməyəsiniz).

 - Və mütləq gülün (Gün ərzində mütləq sizi güldürə biləcək lətifələr oxuyun, yumoreskalara, komedik filmlərə baxın. Gülüş ömrü həm uzadır, həm də hədəfə doğru yolda bol enerji ilə təmin edir).

Özünüzü xoşbəxt hiss etməlisiniz ki, uğura doğru yönələ biləsiniz. Bu, çox vacib şərtdir, əziz oxucularım.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Balet və opera elitar sənətdirlər, hansı ölkədə bu sahələr inkişaf etmirsə, o ölkənin incəsənəti geridəqalmış hesab edilir.

Bizim balet isə böyük inkişaf yolu keçmişdir, böyük xadimlər yetişdirmişdir. Onlardan biri də Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Təranə Muradovadır.

 

Təranə Muradova 6 avqust 1965-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Bakı Xoreoqrafiya Məktəbini, Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetini bitirib, Rusiya Dövlət Sosial Universitetində isə hüquqşunaslıq ixtisası üzrə təhsil alıb.

 1982-ci ildən Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblında ifaçı-rəqqasə, 1985-ci ildən solist, 1995 ildən 2016-cı ilə kimi isə həm də ansamblın baletmeysteri, 2000–2015-ci illərdə Azərbaycan Milli Konservatoriyasının nəzdində fəaliyyət göstərən İncəsənət Gimnaziyasının xoreoqrafiya şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışıb.

26 dekabr 2016-cı ildə Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasına xarici əlaqələr üzrə prorektor vəzifəsinə təyin olunub. Hazırda həmin vəzifədə fəaliyyət göstərir.

Eyni zamanda Azərbaycanda uşaq, yeniyetmə və gənc rəqs ansamblarının yaranmasında, fəaliyyətində yaxından iştirak edib. Belə ki, "Səyyah" uşaq rəqs ansamblının və "Odlar Yurdu" rəqs ansamblının həm direktoru, həm də bədii rəhbəridir.

Azərbaycan xalq rəqsləri ("Naz eləmə", "Qavalla rəqs", "Vağzalı", "Mirzəyi"), ispan, qaraçı və digər xalqların rəqsləri repertuarında geniş yer tutur. Ə. Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletində gürcü qızının partiyasını oynamışdır. Bir sıra xarici ölkələrdə çıxış etmişdir. Xalq rəqslərinin mahir ustası kimi artıq bir neçə ildir ki, Avstriyada təcrübə sinfi aparır.

Bütün Dövlət tədbirlərində, seçkiqabağı kompaniyalarda, seçkilərlə əlaqədar Bərdə, Quba, Azərbaycan günləri ilə bağlı Rusiya, Ukrayna, Avstriya, Sankt-Peterburq, Yekaterinburq, Ufa, qastrol səfərləri ilə əlaqədar Minsk, Moqilyovda çıxış edib, Zərifə xanım Əliyevanın 80 illik yubileyində, YAP-ın yubileyində, ATA Bankın 10 illik yubileyində, Dünya Rus Mətbuat Konfransında, Dünya Çempionatının mərhələ yarışlarında, Beynəlxalq turnirlərdə, Prezidentin andiçmə mərasimində, Türkiyədə yaşayan azərbaycanlıların ümumi konfransında, 2004-cü ildə keçirilən Taykvando üzrə yarışlarda, Qadınlar gününə həsr edilmiş tədbirdə, Güləş üzrə Dünya Kubok yarışlarında, Xəlil Rzanın anma mərasimində, Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyində, ABU Arenanın açılışında, Gimnastika üzrə Dünya Kuboku yarışlarının açılışlarında, Dubaya qastrol səfərində dəfələrlə onu sevərlər qarşısında çıxışları olub.

2019-cu illədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümummilli lideri Heydər Əliyevin xatirəsinə həsr olunan ali təhsil müəssisələri arasında keçirilən rəqs müsabiqələrində münsiflər heyətinin üzvü olub. Təranə Muradova rəqs fəaliyyəti ilə yanaşı 12 il xeyriyyəçilik missiyası olan Avstriya-Azərbaycan Cəmiyyətinin sədri olub.

2016-cı il 2017-ci ildə Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının "Xoreoqrafiya sənəti" üzrə fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru hazırlığı üzrə doktorantura/dissertantura səviyyəsinə daxil olub və 2020-ci ildə "Azərbaycan xoreoqrafiya sənətinin milli üslub xüsusiyyətləri" adlı dissertasiya mövzüsu ilə müdafiə profesinə hazırlaşıb.

Quruluşçu-baletmeyster kimi Azərbaycan Respublikasında keçirilən beynəlxalq yarışlarda fəaliyyət göstərib.

- Bakı 2015 Avropa Oyunları

- Bakı 2016 42-ci Ümumdünya Şahmat Olimpiadası

- Bakı 2017 IV İslam Həmrəyliyi Oyunları

- Bakı 2017–2018 Formula Grnad-Prix

- Taekvondo və Boks üzrə çempionatları

 

Filmoqrafiya

- Topal Teymur

 

Mükafatları

Təranə Muradova əmək fəaliyyəti dövründə bir çox ad və mükafatlara təltif olunub:

- 1998-ci ildə Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən birbaşa olaraq Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti fəxri adına layiq görülüb.

- 1998-ci ildən 2015-ci ilədək Prezident mükafatına layiq görülüb.

- 2004 — il Yunanıstan Respublikasında keçirilən "Beynəlxalq Rəqs Festivalı"-dan 1-ci yerə layiq görülüb.

- 2015-c-i ildə Gürcüstan Mədəniyyət Palatası tərəfindən "Xalqın seçimi" adı ilə təltif olunub.

- 2015-ci il Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizim Nazirliyi tərəfindən "Milli irsimizə dəstək olaq" adlı tədbirdə çıxışına görə diplom ilə təltif olunub.

- 6 may 2016-cı ildə Azərbaycanın Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülüb.

- 2017-ci ildə Alman-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyəti tərəfindən Azərbaycan milli-mənəvi dəyərlərinin təbliğində yorulmaz fəaliyyətinə görə "Fəxri fərman" ilə təltif olunub

- 07–12 iyul 2017-ci ildə Bursa şəhərində təşkil olunan "56-cı Beynəlxalq Bursa Festivalının 31-ci Uluslararası Altın Karagöz Halk Dansları Yarışması"-da münsiflər heyətinə üzv olduğu üçün "Təşəkkürnamə" ilə təltif olunub.

- 2019-cu ildə Rusiya Federasiyasının Moskva şəhərində keçirilən "Спасскаябашня" adlı 12-ci Beynəlxalq hərbi musiqi festivalında Azərbaycan Milli Ordusunun orkestr və rəqs kollektivinin çıxışının baş qurluşçu-baletmeysteri kimi çıxış edib və Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Naziri tərəfindən "Fəxri Fərman" ilə təltif olunub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı gənc yazar Elşad Baratın şəhidlər barədə silsilə şeirlərinin təqdimini davam etdirir.

 

Şəhid Yüksəl Əlizadə

 

Yüksəl Əlizadə 1996-cı il iyunun 5-də Qazax rayonunda anadan olub. Atası uzun illər bir sıra şəhər və rayon prokurorluğlarında çalışan İlqar Əliyevdir. Anası Gəncə Dövlət Universitetinin (GDU) Kafedra müdiri Sevda Kazımovadır. Orta təhsilini Gəncə şəhərində alıb. Ali təhsilini isə Baкı Dövlət Universitetində (BDU) "Tarix" ixtisası üzrə alıb. Ali təhsilini bitirəndən sonra həqiqi hərbi xidmətə yollanıb. Hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra Naxçıvan Dövlət Universitetində (NDU) "Hüquq" ixtisası üzrə ali təhsil alıb. Subay idi.

Yüksəl Əlizadə 2020-ci ilin iyul ayında baş verən Tovuz döyüşlərində sonra SHXÇDX-nin Gəncə Şəhər Kəpəz Rayon Şöbəsinə müraciət edib və sentyabrın 21-də təlimlərə yollanıb.

Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Yüksəl Əlizadə 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi üçün başlanan Vətən müharibəsi zamanı Xocavəndin azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb. Yüksəl Əlizadə noyabrın 9-da Xocavənd döyüşləri zamanı şəhid olub. Gəncə şəhərinin Şəhidlər xiyabanında dəfn olunub.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Yüksəl Əlizadə ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edilib.

Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması zamanı döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirən zaman cəsarət və fədaкarlıq göstərdiyinə, habelə təşəbbüsкar və qətiyyətli addımlar nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Yüksəl Əlizadə ölümündən sonra "Döyüşdə fərqlənməyə görə" medalı ilə təltif edilib.

Azərbaycanın Xocavənd rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Yüksəl Əlizadə ölümündən sonra "Xocavəndin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilib.

 

 

İlk dəfə bir şəhidlə

Yuxularda görüşdüm.

Yadımda qalmayıbdı

Necə, harda görüşdüm.

 

Gül ətirli havada,

Hər yan ağappaq idi.

Mənim gördüyüm şəhid

Ölməmişdi, sağ idi.

 

Bəzənmişdi elə bil,

Elə bil bəy çıxırdı.

Şirin təbəssüm ilə

Gözlərimə baxırdı.

 

Sual vermək istədim,

İstədim ki, danışım.

İstədim ki, kefini,

Əhvalını soruşum.

 

Sanki dilim tutuldu,

Sanki məni duyurdu,

Sanki fikirlərimi

Qəlbimdən oxuyurdu.

 

Dedi ki: "Anama de,

Mənə yas saxlamasın,

Özünü incitməsin,

Bu qədər ağlamasın".

 

"Ağlamasın, gözünü

Silə bilmirəm,axı!

İstəsəm də, yanına

Gələ bilmirəm axı".

 

Bu ki real görüşdü,

Möcüzəsi yox idi.

Nəsə demək istədi,

Sanki açıb deməyə

İcazəsi yox idi.

 

Bu necə bir yuxudu?

Görməmişəm beləsin!

Bircə onu dedi ki,

Gedib anama denən

Mənimlə fəxr eləsin!

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsində sizlər üçün Qərbi Azərbaycanla bağlı maraqlı faktları təqdim edir.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Hələ heç kəs poeziyada sürrealizm göstərə bilməyib. Dünyada yalnız fransız poeziyasında bunu Renuarda görmüşük, bir də yəhüdi poeziyasında Mendelştamda və Brodskidə. 

Adilsə göstərib. O özü həm də rəssam idi, impressionist rəsmlər çəkirdi. 

Bəli, biz iddia edirik ki, Adil Mirseyidin yazdıqları poeziyamızın qızıl fondudur. Kim razılaşmırsa, özü bilər. 

 

qiş gecəsi boz dumana bürünür
qış gecəsi ay çox solğun görünür
bəyaz aya baxınca ürəyimiz üzülür
göz yaşları axmadan kipriklərə düzülür
mən də aytək saralıram soluram
mən də aytək  göyüzündə yalqız oluram
heç bilmirəm təqvimdə günlərdən hansı gündü
yenidən yaşamış kimiyəm indi
a luna kanula gülüm çiçəyim
parçalanır bu gecə parçalanır ürəyim
göydə ay solub gedir soyuq qış havasında
yuxuda səni gördüm bir bülbül yuvasında
mən yuxumun içində qarışdırdım yuxumu
sən bülbül yuvasından səsləyirdin ruhumu
mən qanımla ay rəsmi çəkirəm aynada
ilahi namaz üstə diz  çökürəm aynada
aynadakı bu adam nəyin nəsidi Allah
qeybdən bir səs gəlir kimin səsidi Allah
allahım bir zamanlar mən ay suvarisiydim
mən cənnətdən qovulan bir mələk varisiydim
ayrılıq acısı var bu gün şeirlərimdə
metropol həyatına alışmış bir şamanam
alnımda gözəl ayın öpücüyü görünür
mən artıq taleyimlə barışmış bir şamanam
iki gecədi ay çox solğun görünür
ömrümün aynasında sənin ruhun görünür

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu gün sizlərə Təvəkkül Boysunarın “Börnaut” hekayəsini təqdim edəcək.

 

 

 

Təvəkkül BOYSUNAR

 

 BÖRNAUT

      

Şirkət müdiri məni axşamkı iş yeməyinə dəvət eləyəndə əvvəlcə həvəssiz olsam da, restorana çatıb masa arxasına keçəndən sonra əhvalım yavaş-yavaş düzəlməyə başladı, çünki indi bizimlə eyni masada şıq geyimli gözəl xanımlar, yaraşıqlı bəylər əyləşmişdi və onların hamısı böyük şirkətlərdə yüksək vəzifə sahibi idilər.

Qısa tanışlıqdan sonra  sifarişlərimizin birinci hissəsi gətirildi və hər kəs əlini çəngələ atıb yeməyə girişmək istəyəndə qəfildən necə oldusa, danışmağa və masada oturanlara məsləhət verməyə başladım:

– Bir dəqiqə. Çəngəllərinizi işə salmamış, zəhmət olmasa, hamınız bir ağızdan "Bismillahir-rəhmanir-rəhim" deyin.

Masadakıların hamısı əl saxlayıb təəccüblə mənə baxdılar. Dediyim sözdən özüm də çaşdım və susmağa çalışsam da, heç cür bacara bilməyib danışmağa davam elədim:

– Bəli, hamı "Bismillahir-rəhmanir-rəhim" desin. Çünki əks halda cinlər də sizinlə bir yerdə sizin yeməyinizdən yeyəcək və nəticədə doya bilməyəcəksiz.

Cəmi dörd aydır işə düzəldiyim şirkətdə baş direktor məni ən yaxşı işçilərdən biri hesab edirdi, amma indi hardan gəldiyini bəlli edə bilmədiyim, qarşısını da heç cür ala bilmədiyim bu danışığım masadakı adamların təəccüb dolu nəzərlərini üzərimə çəkdikcə mənə elə gəlirdi ki, hər kəsin gözü qarşısında lümlüt qalıb rüsvay olmuşam.

Kiminsə təcili köməyinə ehtiyacım var idi, ancaq masadakı adamlar iş birliyi qurmaq istədiyimiz şirkətin nümayəndələri olduğu üçün mənə yad adamlar idi və onlar sadəcə təəccüb içində gah mənə, gah da bir-birlərinə baxır, arabir yanlarındakı şəxsə nəsə deyirdilər.

Mənsə bu lənətə gəlmiş dilimlə danışmağa hələ də davam edir və bütün çəngəlləri yeməkdən uzaqda tutub hər kəsi özümə qulaq asmağa məcbur edirdim:

– Özü də iş orasındadır ki, cinlər yeyəndə bizim kimi əllərini sabunlayıb yemirlər. Bildiyim qədəriylə, onlar əllərini yeməyə... belə.. necə deyim.. yəni çirkli-çirkli vururlar da. Ona görə deyirəm ki, mütləq "Bismillahir-rəhmanir-rəhim" deyin. Kim istəyər ki, yeməyinə o pis şey bulaşsın? Elə deyil, Minurə xanım?

Yaxınlığımda oturan və adını bilmədiyim qadına baxıb soruşdum və deyəsən, hətta göz vurdum.

Şirkətin direktoru, üzü qızarmış vəziyyətdə mənə baxır, nə edəcəyini bilmirdi. Axırda o:

– Araz bəy, sizə nolub? – deyə yerindən qalxdı, mənə sarı gəldi və qolumdan tutub sanki kömək etməyə çalışırmış kimi masadan qaldırmağa cəhd etdi.
Bu vaxt sanki özümə gəldim və sözlərimi bir-bir xatırlayıb vəziyyətdən çıxmaq üçün gülərək dedim:

– Həsən bəy, narahatlığa əsas yoxdu. Bu, sadəcə bir psixoloji eksperiment idi. Siz Allah, üzrlü hesab edin.

Masadakı şəxslərə təbəssümlə baxıb səliqəli və inandırıcı şəkildə cümləmi tamamladım və hiss etdim ki, deyəsən, vəziyyət düzəlir. Çünki onların bir çoxunun üzündəki çaşqınlıq yavaş-yavaş səngidi və yanımda ayaq üstə dayanmış şirkət direktoru öz yerinə keçdi.

Mənsə gərginliyi daha da azaltmaq üçün sözümə davam elədim:

– Həqiqətən, bağışlayın... Sadəcə, bu psixoloji eksperimenti mütləq müdirin və yad adamların olduğu məkanda etmək lazım idi.

Sonra sözlərimin daha da inandırıcı görsənməsi üçün növbəti cümlələrimi dilə gətirdim, amma hiss etdim ki, deyəsən, məni danışdıran yenə də bayaqkı naməlum qüvvədir:

– Əslində, bunu sirr saxlayırdım, amma mən psixologiya üzrə Nobel mükafatına namizədəm bu il. Namizədliyim artıq təsdiqlənib. Məncə, bu səbəbdən qüsura baxmayıb bağışlaya bilərsiniz mənim bu anormal eksperimentimi.

Hər kəsdən əvvəl şirkət direktorunun təəccüblü səsi gəldi:

– Ciddi deyirsiz, Araz bəy?

– Aha, bəli, inşallah, yaxın zamanlarda nəticələr açıqlanacaq.

Bayaqdan mənə dəli kimi baxan adamların hər biri masa arxasından öz təbəssümlü və nəzakətli təbriklərini ünvanlamağa başladı.

Bir az əvvəl “Minurə xanım” deyə müraciət etdiyim qadın, şirkət direktorunun üzünə baxıb:

– Deməli, Həsən bəy, işinizdəki uğurların sirri həm də bu cür istedadlı kadrlar imiş, hə? – dedi. Qarşılıqlı təbəssümlər masa üstündə o tərəf-bu tərəfə gəzişdi.

Artıq bayaqkı gərginlik keçmişdi. Amma şirkət direktoru:

– Vallah, əməlli-başlı şok yaşadıq. Başlayaq yeməyə, nuş olsun, – deyəndə və hər kəs çəngəllərini götürüb yeməyə girişmək istəyəndə mən ucadan:

– Bismillahir-rəhmanir-rəhim, – deyə qışqırdım və çəngəli balığa necə möhkəm batırdımsa, çəngəl balığın o biri üzündən çıxıb boşqabı cingildətdi. Hamı təzədən mənə baxdı.

Mən yenə özümə gəlib dedim:

– Və bu, sonuncu eksperiment idi. Artıq nöqtə qoyuldu. Amma fikirləşməyin ki, sizə yaşatdığım bu diskomfortu kompensasiya etməyəcəm. Xeyr, elə deyil. İçimdə ciddi bir əminlik var ki, qısa müddət sonra siz belə bir qonaqlıq üçün Azərbaycanın ilk Nobel mükafatçısının evinə yığışacaqsınız.

Masa arxasından müxtəlif səslər, uğur və alqış anlamlı sözlər gəldi.

Gənc və yaraşıqlı bəylərdən biri sual verdi:

– Araz bəy, çox maraqlıdır, namizədliyiniz rəsmi şəkildə təsdiqlənib? Nə əcəb mətbuatda bu haqda heç nə yazılmayıb?

– Aha, əlbəttə, təsdiqlənib. Sadəcə, mən lazımi şəxslərdən xahiş etdim ki, mətbuatda bircə şey də verilməsin bu haqda.

Boynundan yaşıl boyunbağı asılmış gənc qız:

– Niyə? – deyə soruşdu.

– Göz dəyməsin deyə. Dedim, birdən göz dəyər, bütün işlər korlanar. Mənə lazımdımı? Onsuz da nəzərdən möhkəm qorxuram.

Masada kimlərsə güldü, kimlərsə təəccüblə susdu. Danışmağa davam elədim:

– Əslində, mən iki il əvvəl də Nobelə namizəd olmuşdum. Özü də başqa sahədə. Ginekologiya. Qadın cinsiyyət orqanında indiyəcən kəşf olunmamış bir sıra maraqlı sinir nöqtələri tapmışdım və sən demə, bu sinir nöqtələrinə toxunaraq onların sevgi duyğularını müxtəlif istiqamətlərə yönləndirmək olurmuş. Təsəvvür edirsinizmi? Bu, kiçik tapıntı deyildi. Yəni təsəvvür edin ki, təxminən antena kimi də... Necə ki, antenanı sağa-sola tərpədəndə ekran gah aydın, gah bulanıq görsənir, eləcə də qadınların həmin sirli nöqtələrinə toxunanda, məcazi mənada desək, qəlbinə lazımi kişinin siması həkk olunur. Yəni vurulur da ona. O mənada. Siz Allah, üzrlü sayın, başınızı ağrıdıram, sadəcə, kimlərəsə maraqlı olar deyə, dedim. Yəni o kəşf balaca kəşf deyildi də.

Masadakı xanımlardan biri ayağa qalxıb əlindəki kiçik çanta ilə harasa getdi, mənsə nəzarət eləyə bilmədiyim danışığımın itirilmiş cilovunu axtarmaqdan birdəfəlik vaz keçib ağzımdan çıxan sözləri hər kəs kimi dinləməyə davam elədim:

– Həsən bəy, bəs siz hansı sahə üzrə Nobelə namizəd ola bilərsiz, hə?

Şikətin direktoru üzümə baxdı.

– Hə, Həsən bəy? Sizi deyirəm.

Sonra masadakı xanımlardan birinə baxdım və ağlıma gələn ilk adla müraciət elədim:

– Maşın kolleksiyası yığmaq üçün Nobel verirlərmi, hə, Cülyetta xanım? Sizcə, Həsən müəllimə verərlər Nobel buna görə?

Həsən müəllim nəsə dedi, masadakılardan da kimsə nəsə dedi. Onları sanki eşidə bilmirdim. Birdən hansısa qüvvə məni ayağa qaldırdı və sanki sağlıq deyirmişəm kimi, qədəhi əlimə götürüb, yan masalardakı şəxslərin də məni eşidəcəyi qədər uca səslə dedim:

– İcra hakimiyyətindəki işinizdən sonra həbsə düşmüşdüz. Çıxmaq üçün nə qədər xərclədiz, Həsən bəy? Görün nə qədər pulunuz var imiş ki, maşın kolleksiyanızdakı iyirmi üç maşına gərək qalmayıb, – səsimi daha da ucaltdım və digər masalara da baxaraq davam etdim:

– Nəysə, əziz dostlar. Quranda bilirsiz, nə deyir bu haqda?

İndiyəcən heç vaxt öyrənmədiyim və dilimizdəki üç-beş sözündən başqa heç nə bilmədiyim ərəb dilində bir neçə cümləni səliqəli və cəzbedici şəkildə səsləndirdim:

– Vaylul-li kulli əlləzi cəməa mələv-və addədəh. Yəhsəbu ənnə mə ləhu axlədəh. Kəllə ləyumbəzənnə fil-hutaməh.

Beynimin bir tərəfi hər kəs kimi buna təəccüblənərkən, o biri tərəfi də indiyəcən üzünü belə açmadığım Quranın həmin ayəsini tərcümə edib, gözlərini diqqətlə mənə dikən və məni diqqətlə dinləyən yan masalardakı yad adamlara çatdırdı:

– Yəni ki, vay halına o adamların ki, onlar var-dövlət yığarlar, sonra da onu gecə-gündüz sayarlar. Onlar elə bilirlər ki, yığdıqları sərvət onları ölümsüzləşdirir. Elə deyil. Onlar adamı kül eləyən alovun içinə atılacaqlar, – qısa bir fasilə verib davam etdim. – Başa düşdüz? Bax belə. Mənlik bu qədər. Bunu içirəm sizin sağlığınıza, əziz digər masalarda əyləşən yoldaşlar!

Yerimə oturdum.

Aralı masalardan kimlərinsə gülüş səsi gəlirdi. Kimlərsə diqqətlə gözünü dikib sakitcə bizə tərəf baxırdı.

Ağ köynəkli ofisiant mənə yaxınlaşıb qulağıma tərəf əyildi, nəsə dedi, amma həmin an mən onu anlaya bilmədim.

Bir neçə dəqiqə sonra masada yeganə adam mən qalmışdım.

Çaxır sifariş etdim.

Saatlar keçdi...

Gecəyarısı ofisiantlardan biri gəlib:

– Müəllim, restoranı bağlayırıq, siz durmursuz? – deyə soruşdu.

         – Qardaş, mənim yerimi orda salın da, bax orda –  qapının yanında salın. Bu gecə sizdə qalım, olar elə? – dedim.

Səhər üzü gözlərimi evdə açdım. Və telefonumun kontaktındakı son zənglərə baxıb evə necə gətirildiyimi təxmini olaraq başa düşdüm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 

 

Eltən Törəçi, dəyər yaradıcısı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

“Rusiyanın içində bizə açıq qapılar var – sadəcə döyülməyi gözləyirlər...”

Əgər Rusiya bizi sıxışdırırsa – bazarda yerimizi daraldır, miqrantımıza zülm edirsə – demək ki, yanlış darvazanın önündəyik.

 

Çünki Rusiyanın içində elə bölgələr var ki, orada dilimiz danışılır, dua bizim kimi edilir, çörək bizim kimi bölünür.

Biz oraları çoxdan unutmuşuq...

Onlar isə hələ də bizi unutmamışlar...

 

Kazan bizi gözləyir – Tatarıstanın ürəyidir.

 

Orda Naberejnıye Çelnı, Almetyevsk, Buqulma, Çistopol kimi şəhərlər təkcə sənaye bölgələri deyil – qardaş yurdudur.

 

Ufa bizi tanıyır – Başqırdıstanın nəfəsidir.

 

Sterlitamak, Salavat, Belebei, Baymak, Neftekamsk – bunlar topoqrafiya deyil, bizim unutduğumuz kəndlərimiz kimidir.

 

Mahaçqala bizdən incikdir – Dağıstanda Qumuq eli bizi xatırlayır.

 

Khasavyurt, Buinaksk, Karabudakhkent – Azərbaycan məhsulu orda qürurla satılar, əgər aparan olsa.

 

Çerkessk – Qaraçay-Çərkəz elinin paytaxtı.

 

Karacayevsk – türk nəfəsi hələ də ordadır. Uzaq saydığımız bu şəhər, əslində çox yaxın ruhdadır bizə.

 

Nalçik – Kabardin-Balkarın qəlbi.

 

Baksan, Tırnauz, Proxladnı – bu adlar xəritədə solğun görünür, amma könüldə canlıdır.

 

Kızıl – Tuvanın başı.

 

Tere-Xol, Piy-Khem, Erzin – sənin bir dəfə belə getmədiyin yerlərdə sənin haqqında danışanlar var.

 

Gorno-Altaysk – Altayların ocağı.

 

Onguday, Kosh-Agach – çöl ruhunu axtarırsansa, baxışlarını oraya döndər.

 

 

***

Biz illərlə Moskvaya baş əyib iş gördük,

Amma Kazana baş çəkməyi unutduq.

 

Biz Moskva gömrüyündə əzilərkən,

Ufa’dakı qardaş əli uzanıqlı qaldı.

 

Biz Qərbə doğru sürüklənəndə,

Türkün doğu qapıları bağlı qaldı.

 

Bəlkə də zaman yetişdi...

Ətimizi, çörəyimizi, xalçamızı, oxumuzu, sözümüzü götürüb bu yurdların yolunu tutaq.

Ticarət elə burdan başlasın.

Sözümüz elə bu ellərdə eşidilsin.

Brendimiz Turanın adı ilə tanınsın.

Çünki biz tək deyilik.

Çünki bizi gözləyənlər var.

Və bəlkə də, bizi sıxışdıranların vəzifəsi – bizi yola salmaqdır.

Törə yoluna, Ulu Türklük yoluna...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)

 

 

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

ANAR. “VURĞUNLUQ”

 

Səməd Vurğun – xalqımızın qəlbində, ruhunda, mənəviyyatında müstəsna yer tutan sənətkardır. Bakıdan Makuyacan, Dərbənddən Mərəndəcən, Marağadan Şamaxıyacan – vahid Azərbaycan torpağında şairin adı ən əziz, ən doğma, ən geniş şöhrət qazanmış bir addır. Mən o taylı-bu taylı şəhərlərimizin adlarını qəsdən qoşa çəkirəm. İnsafsız tarixi tale ilə, bizdən asılı olmayan siyasi maraqlarla yurdumuzun bir-birindən ayrılmış parçalarını bu gün yalnız dilimiz birləşdirir. “Dil” sözünün hər iki mənasında: lisan anlamında da, könül anlamında da.

Tarixin elə məqamları var ki, bölünmüş, parçalanmış xalqın yeganə vəhdəti  sözdür. İlk növbədə şair sözü... Ayrılıqdan çox yazıblar. Dostla dostun, qardaşla qardaşın ayrılığından... İki sevən qəlbin hicranından, Cənub və Şimal adıyla bölünmüş, sərhədlərlə kilidlənib qovuşmaz olmuş iki vətən ərazisinin bir-birinə həsrətindən... Bu ayrılığın gözlənilməz və son dərəcə təsirli rəmzi Səməd Vurğunun “Körpünün həsrəti” şeirində ifadə olunmuşdur.

Araz qırağında dayanmış qatarın pəncərəsindən bu tayı, o tayı seyr edən şair sənətkar fəhmiylə sanki daş körpünün insani həsrətini, intizarını duyur, bütün varlığıyla yaşayır.

 

Gözüm körpüdədir... Dayanmış qatar,

Elə bil o, qəsdən saxlayır bizi.

Körpünü basmışdır yabanı otlar,

Nə cığır görünür, nə ayaq izi...

Kim bilir, kim bilir, nə vaxtdan bəri

Bir insan keçməyir bu daş körpüdən.

Elə bil yol çəkir onun gözləri,

Fəqət nə gələn var, nə də bir gedən.

 

Sözə çəpər, fikrə sərhəd yoxdur, şeirə körpü lazım deyil. Şeir özü körpüdür, yoldur, eli oba-oba, oymaq-oymaq dolaşan mənəvi təsəllimiz, ümidimiz, güman yerimizdir.

Xəritələr müxtəlif olur – siyasi xəritələr, fiziki xəritələr, iqlim xəritələri, tarixi xəritələr, Səməd Vurğun yaradıcılığının ən parlaq səhifələri, başda məşhur “Azərbaycan” şeiri olmaqla, yurdumuzun poetik xəritəsidir. Savaşlarla, sazişlərlə, qanla, göz yaşlarıyla parçalanmamış, bölünməmiş bir vətənin poetik xəritəsi Bakıdan Makuyacan, Qarabağdan Qaradağacan, Zəncandan Zəngilanacan...

Gözümüzü açıb dünyanı – ağ örpəyi buludlar olan qarlı dağları, durna gözlü bulaqları, bir tərəfi bəhri-Xəzər Bakımızın çıraq-çıraq sahillərini görəndən bəri – sakit axan Arazların, zülm əlindən qurtulmuş quşların səsləriylə bir yerdə qulaqlarımız şeir vəznlərinə, qafiyə ahənglərinə də alışır – ən körpə yaşlarımızdan Səməd Vurğun misraları yaddaşımıza həkk olunur. Həyatda qarşımıza çıxan ilk kitablardan – “Əlifba”, “Ana dili” kitablarından tanış olduğumuz Səməd Vurğun yalnız şair kimi deyil, əsatiri şəxsiyyət kimi canlanır. Çox erkən ağarmış saçları, bir qədər dalğın baxışları, vüqarlı duruşunda əbədilik ruhu, əsatir, əfsanə ölçüləri duyulur – şair sanki elə yaşadığı illərdəcə özü öz abidəsinə çevrilmişdir. Ömrünün son çağında çəkdirdiyi fotolarda o öz yaşından – əlli yaş nədir ki, – çox-çox sinli görünür. Bu gün onun övladları atalarıyla yaşıddırlar. Əlli yaş – yaradıcı ömrün orta yaşıdır, amma Səməd Vurğun haqqında düşünürkən adama elə gəlir ki, onun heç orta yaşı olmayıb, poetik ömürlüyü yalnız iki mərhələdən ibarətdir: odlu, qaynar, çılğın gənclik illəri, bir də müdrik, təmkinli ağsaqqallıq çağı, “heç yana, heç yerə tələsmədiyi” mənəvi yetkinlik dövrü. Belə təsəvvür, əlbəttə, aldadıcıdır, “Ömür dedikləri bir karvan yolu”, bu misra iyirmi bir yaşlı gəncin yazdığı “Dilican dərəsi”ndəndir... “Şair, nə tez qocaldın sən” bu misra isə bir az təəssüf, bir azacıq kədər qarışıq inam dolu şeirin nəqəratıdır – son şeirlərindən birinin, “Dilican dərəsi”ndən son şeirlərinəcən keçən ömür adlı karvan yolu yalnız şairin yolu deyil, bu, həm də tarixin çox mühüm və ziddiyyətli keçidi, zamanın çətin aşırımıdır. Odur ki, Səməd Vurğun irsini – Gənclik həvəsi və Ahıllıq təmkini deyə yalnız iki mərhələylə müəyyənləşdirmək yanlışdır, Səməd Vurğun poeziyasını səciyyələndirən – dövrün bütün mürəkkəbliyi, dolaşıqlığı, enişi-yoxuşudur. Məncə, bu poeziyanın ən böyük dramatizmi şairin özünün özlüyü uğrunda mübarizəsidir, zamanın bütün təlatümləri qarşısında şair təbiətinin, şair xislətinin ilkin mahiyyətini hifz etmək, saxlamaq əzmidir...

Səməd Vurğunun sənətkar təbiətinin, şair xislətinin təməl cəhətləri, həqiqi mahiyyəti nədən ibarətdir? Şəksizdir ki, belə zəngin yaradıcılıq aləminə malik bir şəxsiyyətin sənət genişliyini bir, ya iki cəhətlə məhdudlaşdırmaq lazım deyil, daha doğrusu, mümkün də deyil. Bir məsələ də var; hamının ümumi Səməd Vurğunu olduğu kimi, hərənin öz şəxsi, fərdi Səməd Vurğunu da mövcuddur. Yəni şairin əlvan dünyasından hər oxucu öz zövqünə, qəlbinə daha yaxın, daha munis olanı seçib-sevir. Məsələn, mənimçün Səməd Vurğun yaradıcılığının “Dağlar” rədifli iki şeiri, “Yadıma düşdü”, “Tənha məzar”, “Mən tələsmirəm”, “Şair, nə tez qocaldın sən”, “Gödəkcə”, “Yada sal məni” kimi inciləri şairin bəzi poemalarından daha qiymətli, daha əhəmiyyətlidirlər. “Muğan” poemasının özündə – bu əsərin poetik zirvəsi – bulaq suyu kimi duru və şəffaf “Ceyran” qoşmasıdır. Mən heç bir vəchlə şairin ayrı-ayrı şeirlərini onun poemalarına qarşı qoymaq istəmirəm. Əksinə, “Komsomol poeması” kimi həqiqi romantikayla, səmimi gənclik ruhuyla aşılanmış əsər fəlsəfi dolğunluğu baxımından da, məsələn, “İstiqbal təranəsi”, yaxud “Ayın əfsanəsi” kimi əsərlərdən daha yığcam, daha bitkindir, daha dərin təsir bağışlayır. “Komsomol poeması”nda vaxtın nəbzi vurur, zamanın çırpıntısı eşidilir, mühitin havası duyulur. Axıcı, sərrast sətirlərdən neçə-neçə insan taleyi, insan xarakteri boylanır. “Ayazlı, şaxtalı bir qış axşamı” başlanan hünər və kədər dolu əhvalat Humaysız qalmış başqa bir axşamla tamamlanır – qaranlıq sularda əks olunmuş ay işığında. Qızğın sinfi mübarizələrdən və nakam bir məhəbbətdən, Novruz bayramının xoş ovqatından və kənddə ilk teatr tamaşasının maraqlı təfərrüatından bəhs edən bu gözəl sənət əsərində dövrün dəqiq əlamətləri, adət-ənənələrin dürüst nişanələri, zamanın konkret tələbləri, çağırışları, anlayışları əks olunub. Və gerçəkliyi, dövrü, insan münasibətlərinin əlvan bəlirlərini son dərəcə əyani cizgilərlə canlandıran poemanın mətni içində – qəfil püskürtü kimi, hər şeyin – illərin, fərdlərin, məfkurələrin fövqünə yüksələn əbədi bir poeziyanın nəfəsini duyuruq:

 

Yerlərə baxıram – bağçalı, bağlı,

Göylərə baxıram – qapısı bağlı,

Kainat ixtiyar, sirli, soraqlı

Əzəldən yaranıb tamaşa dünya.

 

Bir də görürsən ki, açılan solur,

Düşünən bir beyin bir torpaq olur

Bir yandan boşalır, bir yandan dolur

Sirrini verməyir sirdaşa dünya.

 

Əzəldən belədir çünki kainat,

Cahan daimidir, ömür amanat.

Əldən-ələ keçir vəfasız həyat,

Biz gəldi-gedərik, sən yaşa dünya!

 

Bəlkə də bu, subyektiv bir mülahizədir, amma şəxsən mənimçün Səməd Vurğun poeziyasının ülviyyəti, özünəməxsusluğu, qüdrəti məhz, bax, bu şeirdə və bu səpkili əsərlərdədir... Sadə, adi sözlərdən doğan dərin hikmət, dəbdəbəsiz, təmtəraqsız ifadələrin həqiqi fəlsəfi müdrikliyi...

 

Həyat dedikləri şübhəli bir şey,

Ölümsə şübhədən çıxmaq deməkdir...

 

İyirmi iki yaşlı şairin qələmindən çıxmış bu misralarda varlığın məğzini və mahiyyətini çox erkən çağlardan anlamaq cəhdi var.

 

Sakit bir yuxuya getmişdi dəniz,

Dərin bir məqsədi, fikri var kimi, –

 

beyti gözlərimiz önündə əyani bir lövhə yaradırsa, “Kamal! Sən bir günəşsən ki, camalından şəfəq parlar” misrasının mənasını dərk etmək çətindir.

 

Əsir bahar yeli qəlblərimizə,

Təbiət varlığa belə qarğamış...

 

Sözlər necə də yerli-yerində işlənmişdir, bədii dilin ən xəsis vasitələriylə necə yaddaqalan bir obraz yaranmışdır. “Sözün şöhrəti”nə həsr olunmuş şeirdə isə söz bolluğu poetik obrazlılığı üstələyir, ifadənin təsir gücünü axıdıb aparır...

Səməd Vurğun poeziyasının yuxarıda bəhs etdiyim daxili dramatizmindən danışarkən mən məhz bunu nəzərdə tuturdum – fitri poetik təbin şəffaflığı, saflığı, sənətkar istedadının həqiqi, sadədil müdrikliyi, lirik səmimiyyət – şairin ilkin yaradıcılıq xislətindədir. Fəqət zamanın elə keçidləri olur ki, şairdən səmimiyyət, təbiilik, özünəxaslıq yox, dəbdəbəli təriflər, təmtəraqlı tərənnümlər, zahiri bər-bəzək tələb edilir. Səməd Vurğun poeziyasının həqiqi varlığı, xalq şeir qaynaqlarından qidalanmış yüksək sadəliyi hər cürə gözqamaşdırıcı və ruhuna yabançı saray naxışlarının həmləsi qarşısında özlüyünü qoruyubsaxlamağa çalışır. Bu mübarizəni danmaqla, onun üstündən sükutla keçməklə biz Səməd Vurğun iradəsinin – çətin döyüşlərin sınaqlarından qalib çıxmış şair iradəsinin gücünə göz yummuş oluruq.

Özünü öz şairlik təbiətinə sadiq saxlamaq sınağı Vurğun qarşısında yaradıcılığının ilkin dövrlərindən dayanıb. Şairin böyük qardaşı Mehdixan Vəkilov xatırlayır ki, məşhur maarifçi Firidun bəy Köçərli balaca Səmədi seminariyaya qəbul etmək istəməyəndə on iki yaşlı uşaq: “Əh! A Firidun bəy, sən nə bilirsən bu ürəkdə nə var?” – deyə qocaman müəllimə xitab etmişdi.Elə bu uşaq yaşlarından Səmədin ürəyi dolu idi – altı yaşında anası Məhbub xanımı itirmiş, atasının çaldığı yanıqlı saz havalarının sədaları altında böyümüş, dumanlı-çiskinli dağlar, gül-çiçəkli dərələrin qoynunda dolaşan Qarayazı meşəsinin iydəliklərini, Kür qırağının seyrəngahını gəzə-gəzə, gecələr Keşik dağında yanan işığa baxa-baxa, anadil quşlarının bir-birini çağırmasını dinləyə-dinləyə boya-başa çatmış Səməd Vurğunun rübabıhəzin bir gözəllik telində köklənmişdi.

 

Gəlib xatirimə qərib bir axşam:

Yanıb əriyirdi evimizdə şam.

Durnalar başımın üstdən keçəndə,

Onlara quş kimi qoşulub mən də

Ən uzaq ellərə uçmaq istədim,

Evdən baş götürüb qaçmaq istədim.

İnsan qanadsızdır! Çatıb qaşımı

İlk dəfə arzusu gözündə qaldım...

Anamın dizinə qoyub başımı

Xəyallar içində yuxuya daldım.

 

Belə xəyalpərvər, təbiət gözəlliklərinə həssas, qəlbi ana dağıyla dağlanmış şair ruhlu gəncin eşq bəlalarına da çox erkən yaşlarından giriftar olması təəccüblü deyil... Odur ki, gənc şairin etirafıyla yaşı arasında uyğunsuzluq bizə qəribə görünmür:

 

Çatandan bəridir on beş yaşıma

Çox bəlalar gəlib qanlı başıma.

Baltalar vurulub ömür daşıma,

Bu eşqin yolunda yanan olmuşam.

 

Bu sətirlərdə vurğunluğun ilk rüşeymləri cücərməkdədir. Həm kiçik hərflə vurğunluğun – yeniyetməlik dövründə qıza vurğunluğun, həm də Azərbaycan poeziyasında böyük mərhələ təşkil etmiş, baş hərflə yazılan Vurğunluğun...

Gənc Səməd özünə Vurğun təxəllüsü seçərkən bəlkə də yaradıcılığının qayəsini təsdiqlədiyini düşünmürdü. Dilbərə, pəriyə, gözələ aşiqanə vurğunluq anlayışı çox qısa müddət ərzində dəfə-dəfə geniş, əhatəli bir miqyas qazandı... Xalqa vurğunluq, vətənə vurğunluq kimi dərk olundu, dövrə, zamana vurğunluq keyfiyyətini kəsb etdi. Estetik mövqeyə çevrildi.

Səməd Vurğun dövrün şahidi, səlnaməçisi, “ayinəsi” olmaqdan daha çox zamanın vurğunu oldu, həyata heyran gözlərlə baxdı. Həyata heyran gözlərlə baxmaq isə istər-istəməz nəyəsə göz yummaq deməkdir. Bu, Səməd Vurğun poeziyasının məziyyəti, ya kəsiri deyil, xüsusiyyətidir, səciyyəvi cəhətidir. Səməd Vurğun tam səmimiyyətlə özünü ağ günlərin şairi adlandırırdı və bu konsepsiyaya uyğun gəlməyən hər şeyi şeirindən də, fikrindən də, qəlbindən də uzaqlaşdırmağa çalışırdı... Lakin bu, asan iş deyildi... Öz nəğməsini boğazlayan Mayakovski kimi, Səməd Vurğun da daxili ehtiraslar, fikirlər, şübhələr çarpışmasından xali deyildi... Səməd Vurğun şeir-sənət aləminə acılı-şirinli məhəbbət duyğuları gətirmişdi, onun ilhamı qanadlı xəyallardan mayalanmışdı, amma yaradıcılığının ən ilkin çağlarından sərt barışmazlıqla özü öz təbi qarşısında yasaqlar qoyurdu:

 

Mən and içmişəm ki, bir də qələmim

Gözəllərdən ilham almayacaqdır.

 

 Başqa bir səciyyəvi etiraf:

 

 Bütün arzularım gülür yarına,

Xəyaldan ilhamlar almamaq üçün!

 

Bu qədər zəngin fikri təxəyyülə malik olan sənətkarın xəyaldan imtina etməsi, ilhamını xəyaldan ayırmaq istəməsi nəylə bağlıydı? Dövrün tələbi, daha doğrusu, estetik meyarları tələb edirdi və müəyyən bir etapda şairə elə gəlirdi ki, “dəstədən geriyə qalmamaq üçün” o, “nəfəsləri benzin və kükürd qoxulu milyonların şairi olmalıdır”. Digər tərəfdən, “gülləri, çiçəkləri sayrışan, tər cunalı yazların, sarı simləri sarılıq gətirən ağ sədəfli sazların, zurnalı düyünlərin” şairi olmamalıdır. Poetik manifest aydın və qeydsiz-şərtsizdir, lakin həqiqi şair özünün bizə bəyan etdiyi proqramların və manifestlərin çərçivələrinə sığışmır, içində yaşayan bir ruhla, nəfəslə, qəlbinin səsiylə yazıb-yaradır... Səməd Vurğunun poetik hünəri dövrün ötəri şüarlarından vaz keçmədən – öz üzvü, təbii şairlik xislətini qoruyub saxlamasıdır.

Mehdixan Vəkilovun xatirələrində maraqlı və Vurğun xarakterini anlamaq baxımından çox səciyyəvi bir epizod nəql edilir... “Səmədi əvvəlcə Ermənistan kommunist gənclərinin qurultayına, sonra Zaqafqaziya kommunist gənclərinin qurultayına, ordan da Ümumittifaq komsomol qurultayına nümayəndə seçmişdilər. Lakin şair qatarla Tiflisdən Moskvaya gedərkən Ağstafa stansiyasına çatanda Göyəzən dağını, Qazağı görmüş, sevgilisini xatırlamış və “dəli şairə” məxsus bir tövrlə qatardan düşərək birbaşa Qazağa, nənəsinin yanınaqayıtmışdı...”

Bu hadisə yalnız Vurğun şəxsiyyətinin maraqlı əksi deyil, həm də onun yaradıcılığının müəyyən səmtlərinə, xüsusilə “Yadıma düşdü” kimi klassik nümunəsinə bir açardır.

İlk məhəbbət, təbiət şeirlərini yazdıqdan bir müddət sonra Səməd Vurğun həmin əsərlərini “ölən şeirlərim” ifadəsiylə damğalayır, hətta “Dilican dərəsi” kimi incə bir qoşmanın da üstündən qələm çəkir. Moskvada təhsil illərində şair paytaxtın qaynar mühitinə düşür, “bu yerdə nə hicran, nə qayğı, nə qəm, nə Sənan eşqi, nə intizar” olduğunu söyləyir; könüllər sərbəst, duyğular azad olan bu yeni dünyanın şairi “dərdli günlərini heç edirmi yad” deyir. Vurğun yaradıcılığının sərbəst vəznli, “Raport”, “Fanar” səpkili keçidini adlayır, adına həm geniş ümumxalq məhəbbəti, həm də rəsmi təqdirlər gətirən bir sıra məşhur şeirlərini, o cümlədən, Stalini tərənnüm edən əsərlərini yaradır, yüksəksəviyyəli görüşlərdə iştirak edir, səsi ən mötəbər kürsülərdən ucalır. Şairin təbii, səmimi, fitri vurğunluğu yalnız poetik istiqamət kimi deyil, rəsmi mövqe kimi də təsdiq olunur. Və elə bu vaxt, şöhrətin, mənsəbin yüksək pilləsində Səməd Vurğun ölümsüz şeirini yaradır:

 

Başına döndüyüm gül üzlü sona!

Ömrümün ilk çağı yadıma düşdü.

 

Şairin yadınadüşən hər lövhə, keçib getmiş illərin hər səhnəsi qəlbin ən incə tellərini titrədir: payız fəslində bostan içində şamamanın tağı da, ceyranın duruşu, durnanın gözü, kəkliyin ayağı da, gəlinlərin bayramqabağı fəsəli yayması da, nişanlı qızların görüşdən qabaq telini saymağı da – yalnız şair hafizəsindəyaşayan yaddaş adaları deyil – Vurğun poetik varlığının təməl dəyərləri, unuduluşu mümkün olmayan sərvətidir... Şair illərin, yolların, məcburi sözlərin üzərindən uzaq keçmişlərə boylanır, xəyalı dağı, aranı gəzir və eyni zamanda, o öz poetik təbiətinin, sənətkar “mən”inin özülünə, başlanğıcına qayıdır. “Yadıma düşdü” adi, sadə mətləblərdən bəhs etsə də, proqram şeirdir, dahadoğrusu, məhz elə sadə, adi mətləblərdən bəhs etməsiylə proqram əsərdir. Şeirin altında “1936-cı il” tarixi yazılıb. Faciəvi hadisələr ərəfəsində, havada gələcək qanlı-qadalı müharibənin nəfəsi duyulan bir vaxtda Səməd Vurğun qışın buz qatığını, yayın ayranını, payızın qaymağını yadınasalır. Əlbəttə, həmin illərdə, aylarda, günlərdə şair dövrün hadisələriylə bilavasitə bağlı olan şeirlər də yazıb. Amma əlli il sonra, bugün, yazılma tarixindən yarım əsr keçdiyi vaxt “Yadıma düşdü” bizimçün həqiqi poeziyanın ən müasir səslənən kamil örnəklərindən biridir...

Böyük ədəbiyyatın, əsl sənətin amalı, məqsədi bir, yolları isə müxtəlifdir. Nə yaxşı ki, belədir, hamı bir yolla getsə, necə basabas, tünlük olardı. Tünlük isə sənətin qənimidir. Səməd Vurğun ədəbiyyatda, şeirdə bir-birinə oxşamaq azarını çox dürüst göstərmişdir:

 

Bəzən qoyulmayır hər söz yerinə,

Şeirimiz oxşayır biri-birinə,

Eyni xəritələr, eyni şəkillər

Xəyala açmayır yeni bir səhər.

 

Ədəbiyyatda geniş bir yol var – zamanın vüsətli tərənnümü, insan hünərinin, döyüş və əmək qəhrəmanlığının ilhamlı vəsfi, varlığa, dünyaya, həyata vurğunluq. Səməd Vurğun yaradıcılığı bu şərəfli yolun bariz və parlaq örnəyidir.

Ancaq həyatda uğursuz iqballı insanlar da var, dünyanın acıları-ağrıları da, zamanın ziddiyyətləri də, düyünləri də var və ədəbiyyat bunlardan da vaz keçə bilməz. Sənət yalnız insanı öymür, ona təsəlli də verir, mərhəmət, şəfqət əlini də uzadır. Və nəhayət, ədəbiyyatın mühüm bir vəzifəsi də fənalıqları göstərmək, naqislikləri döymək, mənfilikləri gülüşlə, istehzayla, satirayla damğalamaqdır – Sabir, Mirzə Cəlil yolu.

Səməd Vurğunun şair təbiəti, idrak xüsusiyyəti, dünyaduyumu eləydi ki, o, həyatı yalnız işıqlı görmək istəyirdi. Amma o, heç də qaranlığın mövcud olduğunu danmır, ədəbiyyatı zülmətin qalıqlarıyla mübarizədən çəkindirmirdi. Bəzən şairin satirik janrlara müəyyən biganəliyini onun ümumən satiraya pis münasibəti kimi qələmə verirlər. Bu, əlbəttə, düz deyil. Vurğun təvazökarlıqla:

 

Oxucum, etiraf edirəm qəlbən,

Satira gəlməyir mənim əlimdən, –

 

esə də, biz şairin bu qənaətiylə razılaşa bilmərik.

Hədəfi sərrast vuran qüvvətli poetik parçalar Vurğunun satirik istedadına da ən tutarlı sübutdur:

Özü qorxaq, cüssəsi dar,

Andını da tez unudar,

Sözlərini çeynər, udar,

Hey udqunar asta-asta...

 

O, “mərd” olar yaxşı vaxtda,

Çox danışar hünər haqda,

Çətin işdə, bərk ayaqda

Tez sıpıxar asta-asta.

 

Tilsimlidir o qəhrəman,

Qan da axmaz yarasından.

Odun-suyun arasından

Üzə çıxar asta-asta...

 

Belə kəskin sətirlər yaradan şair satiraya, tənqidə laqeyd qala bilməzdi. Səməd Vurğunun tənqidi gülüş, məzhəkə janrları haqqında yazdığı misralar şairin gələcək ədəbi nəsillərə verdiyi öyüdlər sırasında vacib yer tutur:

 

Başqa bir qüsur da ağrıdır bizi

Bəzən unuduruq gülməyimizi...

Varmı şeirimizdə məzhəkə yazan,

Oxucu gözləyir bunu hər zaman.

Unutmaq olmaz ki, doğrudan da, biz

Böyük Sabirlərin varisləriyiz.

 

O da diqqəti çəkir ki, Səməd Vurğun bəzi hallarda fikrini narahat edən, qəlbini nigaran qoyan bir sıra ciddi mətləbləri zarafata salıb deyirdi:

 

Bəlkə də hər bir ağ gün bir qara gün deməkdir...

Bəlkə də hər şirinlik bir acılıq yeməkdir.

Bəlkə yalandır günəş, həqiqətdir gecələr.

Yordu mənim beynimi bu saysız bilməcələr.

Sorsalar, bu pərdəli fəlsəfələr neçindir?

Deyin, bu göz yaşları bir az gülmək üçündür!

Nə yazıq ki, vaxtsız əcəl Səməd Vurğunu əsrin mühüm bir aşırımında, ictimai və siyasi həyatın vacib tarixi keçidində dünyamızdan ayırdı. Yeni dövr şairin ürəyindəkiləri öz ürəyi istədiyi şəkildə deyə bilməsi üçün nə qədər böyük imkanlar verdi, necə geniş üfüqlər açdı.

Vəfatından bizim günlərəcən keçən bu otuz il ərzində böyük şair hələ nələr yarada bilərdi. Bu gün biz Səməd Vurğunun 30 illik yaradıcılıq ömründə ədəbiyyatımıza bəxş etdiyi zəngin sənət xəzinəsiylə öyünürüksə, ölümündən keçən otuz il boyu onun yoxluğundan doğan nisgil də həmişə qəlbimizdədir.

Səməd Vurğunun anadan olmasının 80 illiyini bayram etdiyimiz günlərdə otuz il bundan qabaq şairi itirdiyimizi kədərlə, ağrıyla xatırlayırıq. Və bu gün biz Səməd Vurğunun özü haqqında yazmadığı sətirləri onun özünə şamil edirik:

 

Otuz il, otuz il yaşadıq sənsiz!..

Otuz il, otuz il, sən bizdən uzaq

Bəlkə zinət oldun bu məzarlığa,

Lakin əməllərin alovlanaraq

Günəştək boy atdı bütün varlığa,

Dünya cənnət olsa, dərd unudulmaz,

Of… səndən ayrıldıq bir ilk baharda...

 

İlk bahar son baharla, qış yayla əvəz olunacaq, illər, on illər, otuz illər, əsrlər keçəcək. Səməd Vurğunun böyük adı yurdumuzun hər bucağında, hər qarışında vüqarla yaşayacaqdır. Hər ay, hər gün elimizi şəhər-şəhər, kənd-kənd, oymaq-oymaq gəzəcəkdir.

Bakıdan Makuyacan, Dərbənddən Mərəndəcən, Qəzvindən Qazaxacan...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.08.2025)