Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Məcnun Leyliyə xitabən belə bir məktub yazıb və mənim elektron poçtuma yollayıb...

Əzizim Leyli,

Neçə gündür ki, səhralarda ac-susuz gəzir, dolaşıb səni axtarıram. O gün televizor adlanan qutuda səni gördüm. Doğrusu, ilk öncə tanımadım. Sonradan diqqətlə izlədikdən sonra fərqinə vardım ki, bu sənsən. Əlində olan bir əşya ilə mahnı oxuduğunu gördüm.

Çox dəyişmisən... Kirpiklərin, gözlərin, dodaqların və bütün...

Mən səni olduğun kimi sevirəm. Taxma kirpiklər səni səndən fərqli göstərir. Gözünə taxdığın linza gözlərini daha qəribə formaya salıb. Ənlik və kirşan olmadan, təmiz dərili halınla daha çox göz oxşayırdın. Günəşin şəfəqləri təravətli dərində daha gözəl bərq vururdu. Dodaqlarındakı silikon dolğu isə bizim fermadakı dəvələrin ətli-sallaq dodaqlarını xatırladır...

Əzizim, axı o nə olan şeydir ki, sən o dolğunu bədəninin bir çox yerinə doldurub, özünü armuda, armudu stəkana bənzətmisən, hə? Üstəlik müğənniliyə də başlamısan. Qəbilədə olan vaxt, sənin axı heç səsin də çıxmırdı. Mən daha sənin üçün necə mübarizə aparım, sevgimiz uğrunda özümü necə şəhid edim? Anam məni evləndirmək istəyir. İndi mən ona necə deyim ki, sevdiyim qız dəyişilibdir? Axı indi hamınız fiziki cəhətdən eynisiniz!!!

Əziz Leyli. Əgər Qoşqarın vasitəsilə bu mesajım sənə çatarsa, xahiş edirəm, mənə geri dönüş edərsən.

Hörmətlə, sənin Dəlin

P.S. Sabah cavab da olacaq

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində növbəti actual mövzunu qiyuruq: "Ortaq tarix dərsliyi" təşəbbüsləri və tədris problemləri.

Türk xalqları arasında mədəni, dil və tarix baxımından ortaq köklər olsa da, bu xalqlar müxtəlif siyasi sistemlər və tarixi proseslər çərçivəsində inkişaf etdiklərinə görə tarix tədrisi sahəsində bəzi fərqliliklər formalaşıb. Bu gün “ortaq tarix dərsliyi” ideyası, Türk dünyasında birlik və qarşılıqlı anlaşmanın təməlini qoymaq baxımından olduqca aktuallaşıb. Lakin bu təşəbbüs həm imkanlar, həm də problemlərlə üz-üzədir.

 Ortaq tarix dərsliyi təşəbbüslərinin əsas məqsədi, Türk xalqlarının ortaq keçmişini vahid və obyektiv şəkildə təqdim etməkdir. Bu dərsliyin hazırlanması sayəsində məktəblilər, yalnız öz milli tarixlərini deyil, digər Türk xalqlarının da keçmişi ilə tanış olar, beləliklə ümumi kimlik şüuru formalaşar. Bu təşəbbüs həmçinin tarixin siyasi alətdən çox, mədəni inteqrasiyanın vasitəsi kimi istifadəsinə yönəlib.

 Son illərdə Türk Akademiyası, TÜRKSOY və Türk Dövlətləri Təşkilatı kimi qurumların təşəbbüsü ilə ortaq tarix dərsliyi üzərində işlərə başlanılıb. 2022-ci ildə bu istiqamətdə konkret addımlar atılıb və ilk “Ortaq Türk Tarixi” dərsliyinin pilot versiyası hazırlanıb. Dərslikdə Orta Asiyadan Anadoluyadək uzanan mədəni və tarixi əlaqələrə, ortaq dastanlara, şəxsiyyətlərə və dövlətlərə yer verilir.

 Bununla belə, ortaq dərsliyin hazırlanması bir sıra çətinliklərlə müşayiət olunur:

1.    Milli tarixlə ortaq tarix arasında tarazlıq: Hər bir ölkə öz milli qəhrəmanlarını və tarixi hadisələrini ön plana çəkməyə çalışır. Bu isə obyektiv və ümumi yanaşma yaratmaqda çətinlik yaradır.

2.    Tarixi hadisələrin fərqli yozumu: Bəzi dövrlərdə Türk xalqları bir-birilə münaqişə də yaşayıb. Bu hadisələrin necə təqdim olunacağı, kimin "doğru" və ya "səhv" tərəf kimi göstəriləcəyi mübahisələrə səbəb ola bilər.

3.    Dərsliyin hansı yaş qrupu üçün nəzərdə tutulması: Tarix dərsliyinin ibtidai, orta və ya ali məktəb səviyyəsində olması yanaşmanı dəyişə bilər. Uşaqlara təqdim olunan mətnlər sadələşdirilmiş və təbliğat xarakterli olmamalıdır.

4.    Dil və terminoloji fərqlər: Hər ölkədə istifadə olunan tarix terminologiyası və yazı dili bir qədər fərqli ola bilər. Bu isə vahid dərsliyin hazırlanmasında dil norması məsələsini ortaya çıxarır.

• Tarixçilərarası əməkdaşlıq: Ortaq dərsliyin hazırlanması üçün müxtəlif ölkələrdən mütəxəssislərin birgə çalışması vacibdir. Bu prosesdə həm rəsmi qurumlar, həm də müstəqil alimlər iştirak etməlidirlər.
• Multidissiplinar yanaşma: Tarixə yalnız siyasi hadisələr yox, həm də mədəniyyət, iqtisadiyyat və ictimai həyat prizmasından baxmaq, dərsliyi daha balanslı və faydalı edər.
• Pilot proqramlar və rəy toplama: Hazırlanan dərslik əvvəlcə bir neçə məktəbdə sınaqdan keçirilə və müəllimlərin, şagirdlərin fikirləri əsasında təkmilləşdirilə bilər.
• Rəqəmsal formatda təqdimat: Ortaq tarix dərsliyi yalnız çap versiyası ilə məhdudlaşmamalı, rəqəmsal platformalarda interaktiv formada da təqdim edilməlidir.

 Ortaq tarix dərsliyi təşəbbüsü Türk xalqları arasında mədəni və tarixi bağlılıqları möhkəmləndirmək baxımından mühüm layihədir. Lakin bu təşəbbüs yalnız rəsmi qərarlarla deyil, eyni zamanda geniş elmi və ictimai müzakirələr, açıq əməkdaşlıq və tarixi obyektivlik prinsipləri əsasında həyata keçirilməlidir. Bu cür bir dərslik gələcək nəsillər üçün ortaq yaddaş, qarşılıqlı hörmət və həmrəylik ruhunu formalaşdıra bilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.06.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Unudulmaz sevgi şeirləri”ndə uzun fasilədən sonra növbəti görüşə gənc şairin şeiri ilə gəlirəm. Bu sevgi şeiri və şair özü hələ kifayət qədər tanınmayıblar əlbəttə, amma ilk dəfədir, rubrikamızda, bir növ, ədibə və şeirə avans verilir. Çünki bu şeirin də, elə Nailin də populyarlaşacaqlarına inamım güclüdür.

Beləliklə, Nail Zeyniyevdən "Bəlkə də qovuşarıq biz...”

Yağış da qayıtdı bu yay günündə,

Zamansız qayıdıb dönənlər kimi.

Yazıram sözümü dərd dəftərində,

Dərdini varaqla bölənlər kimi.

Pozuldu fəsillər əhdi-nizamı,

Sən səfa çəkərsən, mənsə cəfamı.

Yaşarkən vermişəm belə qərarı

Ağlaya-ağlaya gülənlər kimi.

Bir odun içində alışarıq biz,

Zamanla həm küsüb barışarıq biz.

Bilmirəm, bəlkə də qovuşarıq biz 

Uzaqdan-uzağa sevənlər kimi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)

Prof. Ramazan Siracoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Çox qədim tarixə, inkişaf mərhələlərinə malik olan dilimizə iqtisadi, siyasi, dini, mədəni, elmi münasibətlər və  coğrafi qonşuluq səbəbindən fərqli dillərdən xeyli söz, deyim  keçmişdir. Alınma sözlərin bir qismi dilimizin fonetik və qrammatik  təbiətinə uyğunlaşaraq bu gün də öz varlıqlarını qorumaqdadır. Azərbaycan Respublikasında yaşayanların böyük əksəriyyəti müsəlman olduğu üçün, ərəb mənşəli dini sözlər və deyimlər vətəndaşlarımız arasında çox yayğındır. Dilimizdə geniş şəkildə işlənən dini sözlərin və deyimlərin çox cüzi bir qismini bu yazıda  bir yerə toplayıb onların anlamlarını imkanımız daxılındə  açıqlamaq gərəyi duyduq.

Bu qəbildən olan sözlərin və ifadələrin etimoloji açıqlaması  geniş oxucu auditoriyası üçün də maraqlı olacağını düşünürük. Yazıya  daxil edilən sözlərin və deyimlərin bəziləri dilimizə, həm də fars dilindən keçdiyini xatırlatmaqda fayda vardır. Bu bir gerçəkdir ki, bizim şairlərimiz, ədiblərimiz öz əsərlərində bəzən nüktədanlıq edərək öz əsərlərində bədii söz sənətinin uğurlu nümunələrini yaratmışlar. O tərz beytləri açıqlamaq üçün Qurani- kərimi bilmək lazımdır. Məsələn:

Bu qəmlər kim, mənim vardır, bəirin başinə qoysan,

Çıxar kafər cəhənnəmdən, gülər əhli-əzab, oynar. ( Füzuli)

Bu beyti açıqlamaq üçün Əraf surəsinin 40-cı ayəsində buyurulmuş “Dəvə iynənin gözündən keçənədək Cənnətə girə bilməzlər— لَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتّٰى يَلِجَ الْجَمَلُ ف۪ي سَمِّ الْخِيَاطِۜ”  hökmünün hikmətini idrak etmək lazımdır. Füzuli  öz dərdlərinin çoxluğunu nəzərdə tutaraq “mənim dərdlərimi dəvəyə yükləsələr, dəvə  həmin qəm yükünün ağırlığından iynənin gözündən keçəcək dərəcədə zəifləyər, sonucda da Cəhənnəm əhli bağışlanar, əzabdan qurtulduğuna görə sevinər” şəklində mübaliğə etmiş, həm də təlmih sənəti yaratmışdır.

Yaxud:

Gücnən deyil, əzizim, bu şəhabi – eşqdir, eşq

Ki, o bərqi- nəxli- iymən hər odun yığana gəlməz. ( Nəbati )

Xançobanı təxəllüsü ilə tanınan Nəbatı  qeyd olunan beytdə Qəsas surəsinin 29-cu- 30-cu ayələri əsasında gözəl bir təlmih nümunəsi yaratmışdır. Ailəsi ilə yola çıxmış Musa Peyğəmbər Turi- Sina ( Sina dağı ) tərəfdən işıq gəldiyini görmüş, ailəsinə “siz burada gözləyin, mən alov gördüm; gedib oradan sizin isinməniz üçün köz gətirim” demişdi. Alov görünən yerə çatdığında həmin vadinin sağ tərəfindəki bir ağacdan ( xurma ağacından) səs gəlmişdi : “Ey Musa, mən aləmlərin Rəbbi ALLAHam—  يَا الْعَالَم۪ينَۙ مُوسٰٓى اِنّ۪ٓي اَنَا اللّٰهُ رَبُّ “. Nəbati də qeyd olunan beytdə “əzizim, o parıltı, sevgidir, ilahi eşqdir; mübarək vadinin sağ tərəfindəki xurmada təcəlli edən işıq hər odun yığanın qarşısına çıxmaz, hər köz axtarına zühur etməz” söyləmişdir.

Və ya:

چو رسی به کوه سینا ارنی مگو و بگذر

که  نیرزد این تمنا به جواب  لن ترانی (Sədi)

Sina dağına çatanda “Mənə görün” söyləmə, keç get;

Çünki, sənin bu istəyin “Məni görə bilməzsən” cavabına layiq deyil.

Sədi Şirazi qeyd olunan beytdə Əraf surəsinin 143-cü ayəsi əsasında çox hikmətli, olduqca mənalı bir fikir bildirmiş, Musa Peyğəmbərə irad tutmuşdur. Qurani- kərimin qeyd olunan ayəsində buyurulmuşdur ki, Musa Peyğəmbər Sina dağında ( Turi- Sinada )  ALLAHa “Rəbbim, mənə görün, sənə baxım— رَبِّ اَرِن۪ٓي اَنْظُرْ اِلَيْكَۜ “ söyləmişdi. ALLAHdan səda gəldi ki, “Sən məni görə bilməzsən-  لَنْ تَرٰين۪ي”. Sədi Şirazi  də Musa Peyğəmbərə, “sən hansı cəsarətlə on səkkiz min aləmin  əbədi tək sahibinə “mənə görün” deyə bilərsən, axı sən hər şeydən öncə, möhtac bir bəndəsən, Onun istəmədiyini sən necə israr edərsən?” buyurmuşdur. Başqa sözlə, hər kəs öz həddini bilməlidir. 

Əlavə açıqlanmağa ehtiyac duyulan başqa bir numunəyə nəzər yetirək:

Səyyafa bədəl hər kimi cəm eyləsə arif,

Səyyadi- əcəl gəlsə məcal eyləmək olmaz. ( S. Ə. Şirvani )

Müqtədir şairimiz S. Ə. Şirvani  nümunə gətirdiyimiz beytdə cahiliyyə dönəmi ərəbləri arasında yayğın olan  bir adəti xatırlatmışdır. Cahiliyyə dövründə bütpərəst ərəblər inanırdılar ki, müəyyən bir yolla Ölüm mələyini aldatmaq olar. Ona görə də xəstə adamın yatağının yanına bir neçə maket qoyurdular. Həmin maketə “bədəl” deyirdilər. Ölüm mələyini də müxtəlif adlarla çağırırdılar ki, adının çəkildiyini bilməsin. Həmin adlar arasında “səyyaf-  سیاف - və səyyad - صیاد -“ sözləri də vardı. “Səyyaf” sözünün hərfi mənası “əli qılınclı, qılınc tutan,  cəllad”, “səyyad” isə “ovçu” anlamı bildirir. S. Ə. Şirvani də yazıb ki, “çoxbilmiş adam Ölüm mələyini aldatmaq üçün xəstə adamın yanına  nə qədər oxşarlar, maketlər, bədəllər yığsa da faydası yoxdur. Ölüm ovçusu gələndə heç kimə bir saniyə də olsun qurtuluş üçün fürsət verməz. S. Ə. Şirvani bu beytdə Qurani- kərimin Cümə surəsinin 8-ci ayəsinə bir göndərmə etmişdir: اِنَّ الْمَوْتَ الَّذ۪ي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَاِنَّهُ مُلَاق۪يكُمْ – Qaçdığınız ölüm mütləq sizinlə qarşılaşacaqdır.”

Tədricı-lətafətlə sən İsayi-zəmansan,

İsayə, nigarım, qəmi - Məryəm nə üçündür? (S. Ə. Şirvani  )

Qeyd olunan beytdə işlənmiş “qəmi- Məryəm” ifadəsi oxucular üçün maraqlı ola biləcəyi ehtimalına dayanaraq onu  bir qədər genış şəkildə açıqlamaq istəyirik.

Kitablarda böyük  sayğı ilə  haqqında bəhs olunan Həzrət Məryəm binti İmran ( مریم بنت عمران  ) dünya dillərində bir qədər fərqli fonetik şəkillərdə məşhurdur. Dini məlumatlara görə, Həzrət Məryəm İsrailin şimalında,  Nazaret ( ərəb mənbələrində bu yaşayış məntəqəsi Ən- Nasirə— النَّاصِرَة adlanır ) adlı şəhərdə anadan olmuşdur.  Məryəm— مریم – sözü Tövratda “Miryam— מִרְיָם", İncildə "Mariya" variantında təqdim olunur.  Qurani- kərimin 19-cu surəsi Məryəm adlanır. Maraq üçün xatırlatmabq lazımdır ki, Qurani- kərimdə qadınlara aid xüsusi isimlər arasında yalnız Həzrət Məryəmin adı qeyd olunmuşdur. Qurani- kərimdə  Məryəm adı 34 dəfə çəkilmişdir. Məsələn, Bəqərə surəsinin 253-cü, Ali-İmran surəsinin 45-ci, Nisa surəsinin 171-ci, Maidə surəsinin 17-ci, Zuxruf surəsinin 57-ci, Hədid surəsinin 27-ci,  Muminun surəsinin 50-ci, Tövbə surəsinin 31-ci ayəsi  buna nümunə ola bilər. Dini ədəbiyyatda Həzrət Məryəm, həm də Məryəm ana və Bakirə Məryəm – Məryəmü Əzra – مریم عذراء -  kimi təqdim olunur. İnanca görə, Məryəm bakirə ikən Həzrət İsaya hamilə qalmışdır.

Ali- İmran surəsinin 36-cı ayəsinə görə, Həzrət Məryəmin atasının adı İmran ( عمران ) olub.  Tövratda İmran adı “Amram” ( עמרם ) şəklində verilmişdir.  Məryəmin  adını anası  qoymuşdur. Bu barədə Ali- İmran surəsinin 36-cı ayəsində məlumat vardır: “Onu Məryəm adlandırdım—   سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ.“  Həzrət Məryəmin bakirə ikən dünyaya uşaq gətirməsi onun tayfasında   hiddətlə qarşılanmışdır.  Məryəm özünün günahsız olduğunu söyləmiş, şahid kimi də öz körpəsini göstərmişdir. Adamlar da “o çağa bizə nə söyləyəcək ki?”- dediklərində körpə İsa danışaraq insanları heyrətə düşürmüşdür. Bu barədə Məryəm surəsinin 30-cu — 33-cü ayələrində bəhs olunmuşdur. Məryəm sözünün qədim yəhudicədə “istəkli, sevimli” mənaları ifadə etməsi barədə ehtimallar söylənilir. Bəzi dinşünaslar isə Məryəm sözünün qədim yəhudi dilində “acı, üzüntü, kədər” mənaları bildirən “mərər— מרר “ feilindən yarandığını  və “gün” anlamı bildirən “yom— “יום “ sözü ilə birləşərək “acı günlü,  kədərli taleli, qaragün” mənasında işlənmiş olduğunu iddia edirlər. Ali-İmran surəsinin 42-ci ayəsində Məryəmin dünyadakı bütün qadınlardan üstün olduğu barədə bilgi  verilmişdir: “Mələklər “Ey Məryəm, ALLAH səni seçdi, səni pak etdi, səni dünya qadınlarından üstün  eylədi” söylədilər— وَإِذْ قَالَتِ الْمَلاَئِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ.” Maidə surəsinin 75-ci ayəsində Həzrət Məryəm “siddiqə- صِدّ۪يقَةٌۜ - çox dürüst, doğru, düzgün” şəklində təqdim olunmuşdur.  Dini kitablarda Həzrət Məryəmin toplumun təzyiqi qarşısında dayanmaqda çətinlik çəkməsi, atasız doğulan körpəsinə görə iztirablara məruz qalması, özünə ölüm arzulaması barədə bəhs olunmuşdur. Məryəm surəsini 23-cü ayəsində Həzrət Məryəmin “Kaş ki,  bundan daha öncə ölsəydim, bütün unudulanlar kimi unudulsaydım—  يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنتُ نَسْيًا مَّنسِيًّا” – söyləməsi məhz bu ictimai qınağın bariz nəticələrindəndir.   S. Ə. Şirvani qeyd olunan qəzəlində Həzrət Məryəmin iztirablarını xatırladaraq  belə buyurmuşdur:

Batdın genə bəxtim kimi bilməm nə qərayə,

Qurban sənə, bu şiveyi-matəm nə üçündür?

Xristianların əqidəsinə görə, Həzrət Məryəm, oğlu İsa Məsihin çarmıxa çəkilməsindən sonra onun təlimlərini özü təbliğ etmiş, insanları tək ilahi varlığa inanmağa  çağırmışdır. Rəvayətə görə, Həzrət Məryəm  Kipri və Efesi ziyarət etmiş, geri qayıtdıqdan sonra Qüdsün ətrafındakı Sion dağında (ərəb  mənbələrində “Səhyun dağı— جبل صهيون) vəfat etmiş, məqbərəsi Gesimaniyadadır ( ərəb məxəzlərində “Cissimania—جثسيماني ). Xristianlar  aprel, iyun və iyul aylarından başqa, hər ay Həzrət Məryəmlə  bağlı müəyyən bayramı qeyd edib onun şərəfinə dualar oxuyurlar.

Sənə bürhan deyil təriqi-pədər,

Gör nə yol getdi zadeyi-Azər?!  (S. Ə. Şirvani )

S.Ə. Şirvani “zadeyi-Azər – Azər oğlu” ifadəsində İbrahim Peyğəmbəri nəzərdə tutmuşdur. İbrahim peyğəmbərin atasının adı Azər idi. Qurani- kərimin “Ənam” surəsinin 74-cü ayəsində bu barədə məlumat var: قَالَ اِبْرٰه۪يمُ لِاَب۪يهِ اٰزَرَ اَتَتَّخِذُ اَصْنَامًا اٰلِهَةًۚ- İbrahim atası Azərə “Bütləri özünə tanrılar olaraqmı götürürsən?” – söylədi. )

S.Ə. Şirvani öz oğluna bildirir ki, “atanın yolu övlad üçün nümunə və ya dəlil deyil; görürsənmi, Azərin oğlu, yəni Həzrəti- İbrahim, necə yol getdi? Burada, İbrahim peyğəmbərin öz bütpərəst dədə-babalarının ibadət etdikləri  bütləri qırdığı xatırladılır.

Rübailəri ilə ədəbiyyatımızda məşhur olan Məhsəti Gəncəviyə aid olan bir rubaidə Qurani- kərimdən edilmiş iqtibas çox maraqlıdır:

دوشینه شبم بود شبیه یلدا      

آن مونس غم ‌گسار نآمد عمدا

شب تا به سحر ز دیده دُر می‌ سفتم

می ‌گفتم  رب لا تذرنی فردا

Dünənki gecəm oldu bir Yəlda,

Gəlmədi munisim, göz qaldı yolda.

Gecə sübhə qədər göz yaşı  tökdüm,

Dedim  “Ya Rəbbi, la təzərni fərda!”

Rübainin sonuncu misrasındakı “Rəbbi, la təzərni fərda-  رَبِّ  لا تَذَرْنی‏ فَرْداً -” ifadəsi Ənbiya surəsinin 89-cu ayəsindən alınmışdır.  Qocalmış Zəkəriya peyğəmbər övlad sahibi olmaq arzusu ilə ALLAHa yalvarır ki, “Ey Rəbbim, məni yalqız qoyma.” Məhsəti Gəncəvi də Qurani- kərimdəki həmin ifadəni eyni ilə rubaisində işlətmişdir. Qeyd olunan rübainin birinci misrasındakı “Yəlda” sözü ilin ən uzun gecəsi üçün işlənən sözdür. Zərdüştlikdə payız fəslinin sonuncu  ayı olan  azər ayının 30-cu gecəsini qış fəslinin ilki sayılan  dey ayının 1-ci gününə bağlayan vaxt, yəni, miladi təqvimə görə, dekabr ayının 21-ci gecəsi qış fəslinin başlanğıcı  hesab olunur. Həmin gecəyə “şəbi- Yəlda— شب یلدا -Yəlda gecəsi” deyilir. Yəlda sözü “yaranış, milad, doğuş” mənasındadır. Çağdaş deyimlə, “şəbi- Yəlda” “doğum gecəsi” anlamı daşıyır. O gecə ilin ən uzun və ən qaranlıq gecəsidir. O gündən başlayaraq  Şimal yarımkürrəsində yerləşən  ərazilərdə gecələr qısalmağa və gündüzlər uzanmağa başlayır. Zərdüştilərin inancına görə, şəbi- Yəlda, Günəşin doğuşudur, o gecədən etibarən Əhrimən yavaş- yavaş geriyə çəkilir və Hörmüz ( Ahura Məzda ) ön plana çıxır. Atəşpərəstlər həmin gecədə nar və qarpız yeməyə çalışarlarmış, çünki həm nar, həm də qarpız Günəşin rəmzi hesab olunurdu.

Digər tərəfdən, çox dənələri olan nar və çoxlu tumu olan qarpız bolluq və bərəkətin də simvolu sayılırdı. Şəbi- Yəlda həm də Böyük çilənin başlaması anlamına gəlirdi. Çilə sözü fars dilində   40 anlamı bildirən “çehel-  چهل“ sözünün qısaldılmış şəklidir. Qış fəsli əkinçilik və heyvandarlıqla məşğul olan qədim insanlara müxtəlif çətinliklər yaratdığı üçün  onlar da həmin fəsli qısa  görünsün deyə  Böyük çilə, Kiçik çilə, Alaçalpov, Boz ay kimi zaman fasilələrinə  bölmüşlər. Çilə məcazi mənada “əzab, əziyyət, məşəqqət” sözlərinin sinoniminə çevrilmişdir. Atəşpərəstlər şəbi- Yəldanı böyük  coşğu ilə bayram edərlərmiş.

Azərbaycan ədəbiyyatında satirik şeirləri və “Hophopnamə”si ilə tanıdığımız Mirzə Ələkbər Sabirin   bir şeirində Yəlda sözünün işləndiyini görürük:

Baxdı çün Əkbərinin nizədə  Leyla üzünə,

Gördü zülfü tökülüb, çün şəbi-Yəlda üzünə.

Beytdə adı keçən Leyla binti Əbi Mürrə ( لَیلیٰ بنت اَبی‌مُرَّة ) 25 yaşında Kərbəlada  faciəvi şəkildə qətl edilən şəhid Əliəkbərin (  - علی ‌اکبرtam adı: Əli bin Hüseyn bin Əli bin Əbi Talib - علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب) anasıdır, başqa sözlə, İmam Hüseynin xanımıdır. 10 oktyabr 680-ci ildə Kərbəlada Mürrə bin Munkiz  nizə ilə Əliəkbər bin Hüseyni  kürəyindən vurub şəhid etmiş, sonra da  onun başını kəsərək nizəyə keçirmişdi. M. Ə. Sabir bildirir ki, anası Leyla, oğlu Əliəkbərin kəsilib nizəyə  keçirilmiş  başına baxdı  və Yəlda gecəsi kimi qapqara saçlarının onun məsum sifətinə  dağıldığın  gördü. Ümumiyyətlə, Şərq ədəbiyyatında şairlər   uzun, zil qara saçları  şəbi- Yəldaya  bənzədirlər.

Bu nümunələrin sayını istənilən qədər artırmaq olar. Mübaliğəsiz  qeyd etmək olar ki, Şərq ədəbiyyatını, mədəniyyətini, fəlsəfəsini, tarixini, əxlaq və düşüncə tərzini doğru şəkildə qavramaq  üçün, ayrı-ayrı dönəmlərdə müxtəlif məqsədlərlə yazılmış,  xalq arasında birtərəfli qaydada məqsədyönlü olaraq təbliğ olunmuş xurafatlardan qurtulmaq naminə  Qurani- kərimin özünü bilmək lazımdır.  Əks təqdirdə, Cəlil Məmmədquluzadənin ədəbi qəhrəmanı Usta Zeynal kimi, Ömər Xəyyamın rübaisini Quran ayəsi sanacaq, “Min bir gecə” nağıllarında söylənənləri ehkam biləcək çox “savadlı”lar ortaya çıxacaq, qaynağı bəlli olmayan mənbələrdən eşitdiklərini efir boşluqlarına üfürəcək çox carçılar meydan sulayacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Nigar Xiyavlının hekayəsi təqdim ediləcək.

Son 1, 5 ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

DİVARSIZ OTAQ – Hekayə

Nigar Xiyavlı

- Göyün harasına sən baxsan, dik ordan bir ay göyərir.

- Yenə başladın romantik-romantik danışmağa!

- Sən baxanda ulduzlar aylaşır elə bil. Göy üzü dolu olur ay ilə. Qorxuram...

- Aya baxsan qorxmazsan... Mən yanında olsam da, olmasam da sən həmişə aya bax!

Sonra kişi gedib bir ala yanmış şam gətirdi. Gülümsəyərək:

- Bunu uşaqlığımda Tasua günü məsciddən oğurlamışam. Şah məscidindən. Nəzir şamıdır. Turşumuş qızların nəzir şamı. Uşaqlığımdan saxladığım qıvır-zıvırların arasına atmışdım qalmışdı.

Qadın ayağa qalxıb bir lampa gətirdi. Şamı, lampanın altına yerləşdirdi. Şamın işığı çoxaldı.

- Hə, yaxşı oldu. Beləsinə əlim də qızışır... Sən hansı yoldan gəlib çatdın mənim çatlağıma?

- Bilmirəm, mənim huşum başımda deyil ki... Keçdiyim küçələrin heç birisinin adını oxuya bilmədim.

- Huşunun başına nə gəlmişdi ki, bura gələndə? Kaşki bir-ikisini oxuya bilsəydin.

- Dinmə! Səs gəlir, yenə də saçlarını darayırsan?

- Sən gələnə kimi hamısı töküldü. Mənim saçım yoxdur ki.

- Yenə də əllərin üşüyür? Saçını daramağının səsi məni buracan çəkib gətirdi.

- Ay allah... Nələrə fikir verə bilirsən gör. Sən istəsən təzədən göyərdə bilərəm onları. Görürsən necə boşalmışam qorxularımdan... Bir söz desəm gülməzsən?

- Gülsəm cinlənərsən?

- İndi mən ətəyimi bu yağan qarın altına açıb, ondan bir ətək toplayacağam. Özün görəcəksən. İnanırsan mənə? – Sən niyə bu qədər qadınsan? Necə bacara bilirsən bir belə qadınlığı?

- Qadın qalmaq çox güc istəyər. Bunu sonralar başa düşdüm. Gördüm içimdə dərin çuxurlar var, amma hərdən diskinirəm də. Qorxuram qadınlığımı qəfildən danalar. Dəyişkən bir şeydir qadınlıq, həyat kimidir.

- Biz ikimiz də bir yanğının ortasında əriyirik. Əllərin hələ də üşüyür?

- Hara gedirsən? Getmə. Burda qal, qoy bir az hətərən-pətərən danışaq. Səfehləyək.

- Heç yerə yol yoxdur. Gedirəm zirzəmidən şərab gətirəm bir az. Adamın öz içindən başqa, sığınacaq yeri yoxdur. Bardağında nəyin var sənin?

Mən də şərab içirəm... Sağlığına! Qorxuram bir-birimizin yanında da öz içimizi tapa bilməyək. Əlim qızışsa gedəcəksən?

- Nuş olsun... İki ağac əkmək istəyirəm adımıza əziz. Bir-birinin yanında. Heç kəsilməyəcək olan iki ağac... Dünyada ən çox sevdiyin ağac hansıdır?

- Mən hər axşam səsimi güldanda əkirəm, hər axşam. Özü də kölgədə. Özü də yol yeriyə-yeriyə. Mən çox yol yerimişəm. Amma axırda yenə başladığım yerə çatmışam. Tövşüyə-tövşüyə. Çəkil bir az yan dur məndən. Ayağım qana batır. Palçığa batır. Körpəyə batır. Əllərim körpə ilə doludur. Əllərim körpə tıxı ilə doludur. Bir dükanın bütün sabunlarını aldım, düz bir gün yarım müddətində hamamda qalıb əllərimi yudum. Əllərimin qoxusu yenə də çəkilmədi. Sonra yuxudan ayıldım. Amma tək idim. Sən məndə gizlənmişdin. Səni gizlətmişdim.

- Mən uşaqlığımdan bəri gecələr sənin yuxunu görürdüm. 8-9 yaşımdan bir qadın yaşayardı mən ilə. O sən idin. İndi də sənin yuxunu görürəm.

- Heç bilirsən mən neçə qarın doğmuşam? Bilirsən neçə qarın, uşaq ziyan eləmişəm? Bu şəhərin xəstəxanalarında hər gün doğub, hər gün ziyan eləmişəm. Əlimdən şəhərin bütün xəstəxanaları da cana gəlib. Hər gün mənə bir dar ağacı qurulur. Asılıram hər gün... Bağışla! Bunları sənə niyə danışıram axı. Məni yuxularında necə görürsən, hə? Heç olmasa birisini de tez ol, tez il de!

- İstədiklərimi ancaq yuxuda sənə açıqlaya bilərəm. Amma sən yuxularıma gəlib gizlənirsən, ona görə bir-birimizə tanınmaz qalırıq. Barmaqlarına bax, buz qəndili kimi aslanıb.

- Yenə tək qalacam sən getsən. Sən mənə Xiyav çayının şüvlüklərisən. Özümü səndən keçirə bilmirəm. Səndən keçə bilmirəm.

- Yuxularımın birində gördüm bir dərənin içərisində bağırırsan. Bədəninin hər yerindən açılıb-yumulan ağızlar cücərmişdi. Sən bağırdıqca o ağızlar yerə ələnirdi. Səni saçlarından tanıdım. Yerə ələnən ağızlar açılıb-yumulanda, açılıb-yumulan əyri ağızlar eşiyə atılırdı. Dərənin içindən bir şəhərcə adamın bağırtısı gəlirdi.

- Yuxuların çindi. Hə yadımda, yadımda! Bağırırdım o gün. Onların hamısını mən əmizdirməli idim. Sən də gördün? Eşitdin?

- Hə... Səni görürdüm. Amma ha gücənirdim, eşidə bilmirdim. Səsini ayırd edə bilmirdim bir şəhərin bağırtısından. Nəfəs küşültüsü, at kişnərtisi, sel kükrəməsi, partlayış, qan axma səsi, maşın qıjıltısı. Sən onlardan necə qorxmurdun? Ayağına ilişən cəsədlərdən diksinmirdin bəs?

- Qorxunun üzünə durmuşdum o günlər. Amma özümlük deyildi ki. Özüm seçməmişdim o vəziyyəti. Ona görə də şişməyə gəlməz. Hamı o günə qalmışdı yəni. Qanovlarda laxım-laxım qan. Heç kim öz canının hayında deyildi. Hər kəs o birisinin hayında idi. Dəmir səsi, tüstü iysi gəlirdi ağızlardan. Ağızlar elə bil bir maqqaşla açıq saxlanılmışdı, hamı danışırdı, heç kəsin səsi eşidilmirdi, gözlər isə yumulu qaldıqları yerdə dondurulmuşdu.

- Sonra səni gəlin aparırdılar qarğalar, hər axşam üstü. Qızlar əl-ələ verib oxuyurdular. Qarğaların tuşu ilə qaça-qaça lap qabaqda uçan qarğanı bir-birinə göstərirdilər: - Gəlin odur!.. Yox, o birisidir!.. Buduxa, buduxa, gəlin budur – deyirdilər.

- Əslində mən, heç gəlin köçmədim ki. Məni gəlin köçürtmədilər. Gəlinlik donu geyinmədən mənə gərdək otağı bəzədilər. Dərzilərin baş qaşımağa macalları yox idi. Hamısı kəfən biçirdi. Qoy görüm... Yox! Gərdək otağım da olmadı heç mənim. Dedilər qan su yerinə axır. Gəlinlik donunun ətəyi qana batar, ayıb olar. Mən də utandım. Utandığımdan yanaqlarım pörtdü. Məni bəzəmədilər də gəlinlər kimi. Sonra öz əlimlə dodağıma, yanağıma qan çəkib qızartdım. Gözəl oldum. Dırnaqlarımı da xına yerinə qan ilə boyadım. Anam cehiz sandığını açıb qırmızı yaylıq gətirdi. Belimi bağlamağa qaynımı çağırdılar. Açılıb-yumulan ağızların arasından ayır edə bilmədilər onu. Atamı Firqəçilikdə asmışdılar. Ona görə böyük qardaşımı çağırdılar mənə xeyir duası verməyə. “O, özünü Fələstin millətinə adaxlayıb gedib”. Boylu arvadı dedi. Ortancıl qardaşımı çağırdılar, “Dustaqdan bir dəstə Çirik ilə qaçıb, namü-nişanı yoxdur” dedilər. Kiçik qardaşımı çağırdılar; “Kokteyl molotov” ilə oynayır” dedilər. Atam evindən xeyir duasız yola salındım. Nişanlım, başımdan qızıl alma atmağa dama çıxanda, başından güllələndi. Əlindəki qızıl alma diyirləndi-diyirləndi gedib gərdək otağına çatanda partladı. Anam dedi: “Sənə demədim qana batarsan?” Mən utandım.

- Sənlə mən, acı gerçəklər yığıncağıyıq, zalımın qızı! Tüklərim biz-biz olur, dərim ulduz-ulduz.

- Qorxuram gerçəkliyimizdən...

- Səni almaq istəyirəm.

- Sən gələnə kimi məni alıb apardılar. Satıldım.

- Əllərin əriyir şam təki. Ovcunun içi tər muncuğu ilə doludur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam, " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının dəyərli izləyiciləri. "Psixologiya və şeir" rubrikamızı çox sevdiyinizi bilirik.

Həm Psixologiya, həm də şeir ruhun dili ilə danışır. Bu rubrikamızda hisslərin sirri elmin dili ilə Sizə izah edilir. Hər buraxılışımızda biz şeirin şəfasını duyuruq.

Beləliklə, bugünkü rubrikamızın şair qonağı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin keçmiş Baş katibi, hazırda – Məşvərət Şurasının üzvü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi İqtisadiyyat İnstitutunun şöbə müdiri, iqtisad elmləri doktoru, bir çox sevilən musiqilərin söz müəllifi Rəsmiyyə Sabirdir.

 Rubrikamızın ikinci qonağı isə Psixo-pedaqoq, metodist, təlimçi, təhsil eksperti Aysel Ərəstunqızıdır. “Hadisəni yox, nəticəni düşündürməlidir söz” deyir Aysel Ərəstunqızı.

RƏSMİYYƏ SABİR:

“Sözlə savaş”

Bir ilahi SÖZ bilir,

Özünə simsar məni.

Qoymur özümdən gedim,

Qoymur bu hasar məni.

Ömrümün gülşən çağı,

Qəm oldu başım tacı,

Dərdlərim dar ağacı,

İçimdə(n) asar məni.

Qələm – külüng,

söz – bir dağ,

Qazdıqca qazıyacaq,

Əldən düşəndə torpaq,

Bağrına basar məni.

AYSEL ƏRƏSTUNQIZI:

“Mən” obrazı insanın özü haqqında təsəvvürləridir, bu şeirdə özünüqiymətləndirmə  insanın özünün özü haqqındakı təsəvvürlərinin adekvat surətdə sözlə avtoportretidir. Sözə verilən dəyər ilahiləşdirilərək müqəddəslik qazanmışdır.

Şeirin ikinci bəndində potensial davranış reaksiyaları insanın özünə verdiyi qiymətlərin onun davranış və rəftarında təzahür edərək yeri gələr dərdi, yeri gələr sevinci ifadə edərək sığınacağı limana çevrilmişdir.

Fiziki, real, ideal, sosial tərəflərdən Mən konsepsiyasını əks etdirən sözlərə verilən bu ahəng şairin özgüvənə çağırışını bir növ oxuyucuya çatdırır…

Şəxsiyyətin dəyərləri onun interpsixoloji fenomendir. Şeirdə bu fenomen həyatın bütün çağlarına toxunularaq həm yumşaq bədiiliklə, həmçinin real axirət sərtliyi ilə yekunlaşdırılmışdır. 

Unutmayaq ki, şeir emosiya, təxəyyül və intuisiyaya diqqət yetirən romantik bir ənənədir. Bizim şeirimizdə də problemlərlə üzləşdikdə güclü xarakterin yansıması oxuyucuya ekstremal vəziyyətlərdə psixoloji gücü dəstəkləyir. Alternativ olaraq fərdin özü ilə barışıq olması fikri həm də bir çox antisosial və empatik şəxslərin özləri ilə barışıqda olması faktı ilə təkzib edilə bilər.

Pozitiv psixologiya yanaşmasında tez-tez istifadə edilən və mütəxəssislərin bu yaxınlarda psixoloji sağlamlığın göstəricisi olduğuna razılaşdıqları anlayışlardan biri də bədii ədəbiyyatdır, qısacası, poeziya müalicəvidir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün “Ulduz” jurnalı və “Xalq qəzeti”nin “Xalq qəzeti” TV ilə birgə layihəsi olan “Ayrı söhbət” proqramına keçid alacağıq, proqramda Qulu Ağsəsin  növbəti qonağı Xalq artisti Arif Babayevdir.

          – Arif müəllim, evinizdə xoş gördük, necəsiniz?

– Xoş gəlmisiniz. Səsim bir az zəifləyib, qalan hər şey yaxşıdır. Çox şad oldum gəlişinizə.

– Sizin səsiniz yaddaşımızda musiqi möhürü kimi həkk olunub. Heç nə sizin səsinizə xələl gətirə bilməz.

– Səsi gərək qoruyasan, külək, soyuq hava ona pis təsir edir. Konsert zamanı soyuq olanda xırıltı yaranır və bu da çətinlik törədir. Ona görə də xanəndəlik çox çətin sənət sayılır. Uzun illərdir mən buna şahidəm, çox çətindir.

– Siz ömrünüzü idmançı kimi yaşamısınız. Necə ki idmançı öz formasını qoruyur, siz də səsinizi saxlamaq üçün sağlam həyat sürmüsünüz. Nə gəldi yeməmisiniz, vaxtında yatıb-durmusunuz, səsinizə qulluq etmisiniz.

– Dedikləriniz tamamilə doğrudur, səsi səhnədə əsgər kimi qorumaq lazımdır.

– Arif müəllim, deyirlər, siz səsi peşəkarlıqdan üstün tutursunuz.

– Səs Allah vergisidir o təkcə sənin yox, həm də xalqın, tamaşaçınındır. Peşəkarlığı məktəbdə öyrənmək olur, amma səs ya var, ya yoxdur. Onu qorumaq, sənətə çevirmək gərəkdir.

– Siz xalq mahnılarının, muğamların və bəstəkar nəğmələrinin mahir ifaçısısız. Hansısa bir məclisdə sizdən aşıq havası oxumağı istəyən olubmu?

– Bəli, həm də çox oxumuşam. Saz yaxşı çalınanda, mən də oxuyanda sanki özümlə danışıram.

– Operada aşıq rolu oynayanda da oxumusunuz...

– Bəli, baş rollardan biri olan Aşıq Qəribi oynamışam və aşıq kimi oxumuşam.

– Sizi ağırtaxtalı sənətkar kimi tanıyırlar. Aktyorluq və Arif Babayev necə uyuşur?

– Operalarda çox oynamışam. Üzeyir bəyin əsərləri həmişə cavandır. O yaşayıb və daim yaşayacaq. Bu operalar həm də xanəndəni aktyora çevirir. Səhnədə rol aparmaq ayrı, oxumaq isə başqa olsa da, gərək onları birləşdirməyi bacarasan.

– Məcnun rolunu oynamaq bu baxımdan çətindir. Çünki bunun üçün aktyorluq bacarığı lazımdır.

– Əlbəttə, öyrənmək lazımdır. Uzun illərdir operadayam. Səhnədə necə olmaq, xanəndə kimi necə oxumaq lazımdır, çox gözəl bilirəm. Bunu tələbələrimə də öyrətmişəm.

– Bəzən deyirlər ki, əvvəlki səslər indi yoxdur. Xüsusilə Qarabağ səsləri. İndi, şükürlər olsun, Qarabağ qayıdıb. Sizcə, yenidən o səsləri eşidəcəyikmi? Əbülfəzin, Qədirin, Arifin, Səxavətin, Şahmalının səsləri kimi... Yəni torpaq, hava, su səsin yaranmasında vacibdir...

– Niyə də olmasın? Həyatı bilmək olmaz. Deyirlər ki, bəzi səslər əvəzsizdir. Ancaq gözəl ifa edən, yaradıcılıqla məşğul olan, gələcəyin xanəndəsi cavanlarımız olub, olacaq da. Hazırda elə cavan uşaqlarımız var ki, onlar xanəndə kimi sevilirlər.

– Qarabağa getdiniz. Xəyalınızdakı Ağdam, doğulub-böyüdüyünüz Sarıhacılı və gedib gördüyünüz yerlər sizdə necə hisslər yaratdı? Efirdə sizin səfərinizə baxdım və gördüm ki, siz ermənilərin törətdiyi vəhşiliyi, barbarlığı bu dərəcədə təsəvvür etmirmişsiniz.

– Bəli, doğulduğum yerdir Ağdam. Lənətə gəlmiş ermənilər işğal etmişdilər torpağımızı. Ürəyimiz dağlanmışdı. Mən həmişə fikirləşirdim ki, torpaqlarımız alınacaq. Çox şükür ki, dövlət başçımız İlham Əliyevin müdrik siyasəti sayəsində torpaqlarımız işğaldan azad olundu, insanlarımız sevindi və mən bunu görə bildim. Allah şəhidlərimizə rəhmət eləsin, qazilərimizə şəfa, ordumuza isə güc-qüvvət versin. Biz onların sayəsində öz torpaqlarımızda rahat gəzə bilirik. Neyləyək, erməni viran qoyub, biz ondan da yaxşısını tikirik.

– Uzun illərdən sonra Şuşaya şənliyə getdiniz. Sizcə, Şuşa çox dəyişibmi?

– Quldurlar, qarətçilər Şuşanı da xeyli dağıdıblar. Şükürlər olsun ki, artıq yenidən tikilir və Şuşa daha gözəl şəhər olacaq.

– Bu yaşda evdə öz-özünüzə zümzümə edirsinizmi?

– Bəli, hərdən segahlardan zümzümə edirəm. Elə şeylər olur ki, onu məşq edirəm. Məsələn muğamı, onun şöbələrini yadıma salıram. İstəyirəm ki, bildiklərimi ömrümün axırına kimi tələbələrə çatdırım. Mən bunlarla təsəlli tapıram, sevinirəm.

– Sizi bütün tələbələriniz sevir. Bəs Arif Babayevin sevdiyi tələbələri kimlərdir?

– Bütün tələbələrimi sevirəm, onlara fərq qoymuram. Onların gözəl səsləri var.

– Görsəniz ki, bir nəfər sizin kimi oxuyur...

– Ola bilər, buna yalnız sevinərəm. O, Arif Babayevi yaşadar. Amma xanəndə sənətə başlayanda kimisə təqlid etsə də, sonra o öz yolu ilə getməlidir.

– Ağdam şəhəri tikildikdən sonra orada Arif Babayev adına musiqi məktəbi açılmağını eşitsəniz...

– Allah Prezidentimizin canını sağ eləsin. Orada böyük işlər görülür, muğam mərkəzi də tikilir. Bəli, çox istərdim ki, belə bir təşəbbüs olsun. Ömrümün 70 ilini bu sənətə həsr eləmişəm. Əlbəttə, istəyirəm ki, həyatımı dəyişdikdən sonra xalqım, musiqisevərlər məni unutmasınlar.

– İnternetlə aranız necədir? Sosial şəbəkələrdən istifadə edirsinizmi?

– Arada vaxt edəndə yutub kanallarına baxıram, ancaq başqa sosial şəbəkədən istifadə etmirəm.

– Bilirsiniz ki, süni intellektlə insan da yaradırlar – robot danışır, hətta şeir yazır, mahnı bəstələyir. Yüz il sonra ola bilərmi ki, muğamlarımızı robotlar ifa etsin?

– O barədə məlumatım yoxdur, ola bilsin ki, belə bir ifa yaratsınlar.

– Arif müəllim, siz 16-cı mərtəbədə yaşayırsınız, bəs sənətin neçənci mərtəbəsindəsiniz?

– Sənəti deyə bilmərəm… Evə gəlincə, dostlarım, yoldaşlarım və tələbələrim gəlir, məni ziyarət edirlər. Sağ olsunlar, çox razıyam. Yaxşı tələbələrim var. Onlardan biri – Səbuhi İbayev Qarabağ Universitetinin vokal və muğam kafedrasının müdiri təyin olunub. Zəng vurub təbrik elədim. Digərləri də var, adlarını yaxşı xatırlamıram.

– Sizə necə, Qarabağ Universitetindən dəvət gəlsə, gedərsinizmi?

– Onu gələcək göstərər. Sağ olsun, qədirbilən dövlətim, indiyə qədər mənə verilən dəyər var, çox razıyam. Lazım gəlsə, Xankəndinə də gedərəm. Bir də ki, tələbəm ordadırsa, mən də ordayam, sənətim ordadır.

– Vikipediyada sizin tərcümeyi-halınıza baxıram, gənc ikən fəxri adlar almısınız – Əməkdar artist, Xalq artisti, professor... Demək olar ki, dövlət tərəfindən əksər ordenlərlə, medallarla təltif olunmusunuz. Amma aydın məsələdir ki, Arif Babayevin çətin, ağır günləri də olub.

– Həyatın çətin günləri olduğu kimi, xoş günləri də var. Niyə gileylənim? Qarabağ yenidən qurulur, çox sevinirəm, alqışlayıram.

– Ağdamda sizə ev verilsəydi...

– Mənim Ağdamda evim var idi. İndi niyə olmasın?

– Ağdam alınandan sonra “Ağam!.. Adam!.. Ağdam!..” adlı şeirimi yazdım. Ağdamlı müğənnilər, xanəndələr, dirijor Əyyub Quliyev və başqaları o şeiri səsləndirmişdilər...

– Oxuya bilərsiz?

– "Sən öl"ü, "sağ ol"u bəlli,  
yaranandan üzü bəri
yasında Yasin oxunan,
toyunda tüfəng atılan –
                                  şəhərim!
Dünyanı bazara çıxaran,
dünya bazarında satılan –
                                  şəhərim!
Yuxarı başına keçən kafirə
yuxarıdan aşağı baxan,
Allahdan da çəkinməyən,
bircə əsarətdən qorxan!
Ağ alınlı qızılı atların vətəni,
seyid cəddinə içilən andların vətəni!
Sən dar gündə
Şuşaya arxa,
Xocalıya ümid oldun,
son nəfəsəcən döyüşdün,
son nəfərəcən şəhid oldun...
Ağam şəhərim!..
Adam şəhərim!..
Ağdam şəhərim!..
Şükür külünə,
şükür qayıdış gününə!
Sevincdən ağlımız çaşıb,
yüz min dəliynən gəlirik.
Bir "Uzundərə" havası çal,
çıx Bərdə yoluna –
Uzundərəynən gəlirik!..

– Çox sağ olun, gözəl yazmısınız.

– Pandemiya vaxtı AzTV-də bu barədə veriliş çəkəndə sizi tapa bilmədik. İstərdim ki, bir gün gəlib sizi çəksinlər və o şeirdən 2 bənd də olsa səsləndirəsiniz.

– Baş üstə!

– Bir gün “Moskva” qəzeti Rəşid Behbudovdan müsahibə alırmış. Sual olunur ki, Rəşid müəllim, siz SSRİ Xalq artistisiniz, fəxri adlarınız var. Həyatınızda necə, narazı olduğunuz nə isə varmı? O da bu sualın qəsdən verildiyini düşünür. Deyir ki, mən hər şeydən razıyam. Müxbir əl çəkməyib dirəşəndə sənətkar deyir: Bəli, narazıyam, o da boyumun qısa olmasıdır. Sizin isə boyunuz, maşallah, ucadır. Amma yenə də, narazı olduğunuz nə isə varmı?

– Var. Elə muğamlarımız var ki, düşünürəm, kaş bunu başqa cür ifa edəydim.

– İfa etmədiyiniz üçün təəssüfləndiyiniz mahnı varmı?

– O qədər xalq mahnıları var ki... “Segah” üstündə xalq mahnıları var. Gərək işlənsin, oxunsun.

– Hazırda mahnı bəstələyirsinizmi?

– Bəli, bəstəkarlıq iddiasında olmasam da, mahnılarımı ifa ediblər, indi də xalq mahnıları kimi yaşadılır. Qoy oxusunlar, yaşasın, mən də dinləyim.

– Bu yaşda eviniz həm də iş yerinizdir. İndi nəsə ifa edə bilərsinizmi?

– Bağışlayın, bunun üçün səhhətim yaxşı olmalıdır. Hələ ki mümkün deyil.

Segah üstə bir çox mahnılarım var: “Bəh-Bəh”, “Gül açdı”, “Apardı sellər Saranı”, “Gəlmədi” və s. Hazırda tələbələrim də onları ifa edir. Dinləyirəm. Baxıram, sevinirəm.

– Bəlkə, yeni bəstələrinizdən də verəsiniz, oxusunlar.

– Əlbəttə, verirəm, oxuyurlar.

– İndiyə qədər sizi tarda ən yaxşı müşayiət edən, sözsüz anlayan kim olub?

– Sərvər İbrahimov, Əhsən Dadaşov. Onlarla uzun müddət işləmişəm.

– Bir dəfə demişdiniz ki, indiki tarzənlər arada mahnını çox uzadırlar. Belələri ifaçını çaşdırırlar, yorurlar...

– O olmamalıdır. Bəli, müşayiət etmək çox çətindir. Bəzi xanəndələr də oxuyanda tarzənlərə müdaxilə edirlər. Hər şeyin öz yeri var. Adlarını çəkməsəm də, gənc tarzənlərimiz, ifaçılarımız var ki, onlar gələcəyin böyük sənətkarı olacaqlar, adları tarixə düşəcək.

– Arif müəllim, xanəndələrdən kimə həvəslə qulaq asırsınız?

– Hamıya qulaq asıram. Xüsusən Cabbara, Seyidə, Xan Şuşinskiyə... Allah hamısına rəhmət eləsin! Cavanlarımızdan da yaxşı xanəndələrimiz var. Yaxşı oxuyurlar.

– “Ayrı söhbət” verilişinin qonaqları sonda redaksiyaya hədiyyə verirlər… 

– Haqqımda yazılan kitablar var. Mən də onlardan birini öz imzamla sizə hədiyyə edirəm.

– Arif müəllim, çox sağ olun ki, bizə vaxt ayırdınız.

– Siz də çox sağ olun ki, gəldiniz. Səhhətimdə narahatlıq olsa da, sizi görməyimə çox şad oldum.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə Ağdam Sosial-İqtisad Kollecinin tələbəsi Ayşən Cəfərlinin essesi təqdim edilir.

Dünyaya gözlərimizi açanda ilk gördüyümüz insanlar ailə üzvlərimiz olur. Ailə – bir uşağın həm evi, həm də yuvasıdır. Onu bütün pisliklərdən və təhlükələrdən qoruyan bir sığınacaqdır. Zamanla yaş aldıqca, hər bir ailədə olduğu kimi, mənim ailəmdə də bir sual yaranmağa başladı. Daha doğrusu, bir problem: "Bu uşaq böyüyəndə nə olsun?"

Düşünürəm ki, abituriyentlərin 90%-nin kim olacağına ailələri qərar verir. Ailə – səni böyüdən, qoruyan və evin olduğunu düşündüyün insanlardır. Onlar sənin pisliyini istəməz, gələcəyin üçün ən yaxşısını seçərlər.

Mən kim olmaq istəyirəm?

Uşaq vaxtı mənim üçün böyük mənası olan bu sual, indi çox da dəyərli görünmür. Həyatda hər şey olur. Ölkədə və dünyada bir çox insan öz sənətini icra edə bilmir.

Bunu belə düşünək: balaca bir uşağı marketə aparırsınız və o, bir neçə oyuncağın içindən yalnız birini seçə bilər. O qədər gözəl oyuncaqların içindən sadəcə birini. Gələcəkdəki peşə seçimi də uşaqlar üçün belə formalaşır – sadəcə bir peşə. Halbuki uşaqlar uşaqkən bir neçə peşə sadalayır: həkim, müəllim və daha nələr-nələr... Hər ikisi olduqca gözəl sənətlərdir, sözsüz. Lakin niyə kiçik düşünək ki? Niyə mütləq həkim və ya müəllim?

Bir qız hərbiyə də sənəd verə bilərdi. Jurnalist də ola bilərdi. Tərcüməçi, xarici ölkələrə səyahət edən bloger... Lakin dediyim kimi, bizə "Kim olmaq istəyirsən?" sualını verənlər, əslində olmaq istədiyimiz şeyi seçməyimizə icazə vermirlər.

Bəzi evlərdə vəziyyət tam fərqlidir. İstedadı olan bir çox uşaq, sırf ailəsi icazə vermədiyi üçün seçdiyi yoldan geri dönür. Bu hallar xüsusilə rəssamlıq, dizaynerlik, rejissorluq, aktyorluq kimi sənətlərdə daha çox müşahidə olunur. Bir çox ailə "o sənətdə pul yoxdur", "dizayner, yaxud aktyor nə işdir?", "dövlət işi daha yaxşıdır" deyib uşaqlarının həm arzularını, həm də istedadını öldürür.

Nəticə nədir? "Kim olmaq istəyirsən?" deyib, övladlarını olmalarını istədikləri insanlara çevirirlər. Bəzi ailələr yaşaya bilmədikləri uşaqlıqlarını, ola bilmədikləri insanı, öz uşaqlarında yaşatmağa çalışırlar.

Mən ilk vaxtlar ədəbiyyat müəllimi olmaq istəmişdim. Bir il sonra isə tibb bacısı. Mənim fərqim ondadır ki, hər iki sənətə qarşı dərin bir sevgim var idi. Bu da ətraf mühitlə bağlı idi. Hər iki sənəti sevdirən insanlar olmuşdu həyatımda.

Və bir də ətraf mühiti unutmayaq. Əsas yerə qohumları qoyaq. Axı dedim, ailə ana və atanızdır, qardaş-bacılarınızdır  – bu onun görünən hissəsidir. Qalanı isə uzaq-yaxın fərq etməz – qohumlarınızdır. "Kim olmaq istəyirsən?" sualında onların da rolu böyükdür.

– Mən jurnalist olmaq istəyirəm!
– Qız uşağı hara, jurnalist hara? Bizim ailədə kimsə televizora çıxa bilməz!

Bu kimi nümunələri daha çox sadalaya bilərəm, lakin düşünürəm ki, siz oxuduqca öz səbəbləriniz gözünüzün önündə canlanır.

Bir yerdə oxumuşdum: "Gələcəkdə kim olacağınıza 17-18 yaşında bir yeniyetmə qərar verir." Lakin bu doğru deyil. Gələcəkdə kim olacağınıza əslində ailəniz qərar verir. Bəzi ailələr uşaqlarını sərbəst böyüdür, olmaq istədikləri insan olması üçün şərait yaradır. Bəziləri isə tam əksinə.

Bir də, niyə insanın yalnız bir peşəsi olsun ki? Eyni anda həm müəllim, həm tibb bacısı ola bilməzdimmi? Olardım. İnsan istəsə, hər şey olar. Sadəcə çabalamaq lazımdır. Dediyim kimi, ailə hər şeydir – sözsüz. Lakin gələcək sənindir. O seçilən peşədə illərini sən xərcləyəcəksən. Öz peşmançılıqlarını və səhvlərini başqalarını günahlandıraraq gizlətmə.

Kitablar həyatıma daxil olduqdan bir neçə ay sonra seçdiyim bütün peşələri unutdum. Artıq gündəliyimə yeni bir peşə əlavə olunmuşdu: Yazarlıq. İnsanların, qohumlarımın və ailəmin tənqid edəcəyi, heç vaxt qəbul etməyəcəyi, vaxt itkisi adlandıracağı bir "peşə". Hətta buna peşə deməyənlər də var.

Mən kim olmaq istəyirəm? – uzun müddət bu sual mənim üçün əhəmiyyətsiz idi. Əsas olan maaş olsun, dövlət işi olsun deyib keçirdiyim bu sual artıq mənim üçün vacibləşmişdi. Çünki artıq kim olmaq istədiyimi tapmışdım – yazar.

İnsan seçdiyi peşəni sevərək icra etməlidir. Sevgi, hər şeyin ən gözəl halını yaradar. Sevgiylə görülən hər iş sözsüz mükəmməl olar. Həyatda kim olmaq istədiyinizi, hal-hazırda olduğunuz yeri və gələcəyinizi düşünün. Peşəni maaşınıza, evə yaxınlığına, ailənizin istəyinə görə yox, qəlbinizə görə seçin. Ömrünüzü xərcləyəcəyiniz o peşəni özünüz seçin.

Siz kimsiniz? Bir xəyalpərəst, yoxsa realist?

Hər axşam olmaq istədiyiniz yer haqqında qurduğunuz o xəyallar niyə gerçəkləşməsin ki? Yaxud siz onları gerçəkləşdirmək üçün nə etmisiniz?

Mən kiməm və kim olmaq istəyirəm?

Mən tələbəyəm, hazırda müəllim olma yolunda addımlayıram. Lakin bu, mənim ömürlük seçdiyim peşə deyil. İkinci təhsil almaq fikrim var. Mən eyni zamanda yazıram. Yazmanın, oxumanın insanı daha da yaxşılaşdırdığına inanıram. Qapanmayan hər yaranın yazaraq sağaldığına inanıram.

Hər zaman öyrənməyə açıq olun. Çalışın, bir yerdə ilişib qalmayasınız. Və... son olaraq: Xəyallarınızı öldürməyin. Onların arxasınca gedin və onları xəyal olmaqdan azad edin. Kim və ya nə olacağınıza başqaları deyil, siz özünüz qərar verin. Heç bir şey üçün gec deyil.

Çox sevdiyim bir söz var:

“Hələ son deyil, ümidini itirmək üçün isə hələ tezdir.”

Kim olmaq istədiyinizi düşünün. Və bu dəfə sadəcə qəlbinizin səsini dinləyin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)

Məmməd Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

İspan yazıçısı Sabina Urrakadan bir tərcüməm var. Bu, onun ən çox təbliğ olunan romanından parçadır. Müəllifin bioqrafiyasını və onun müsahibəsini də əlavə etmişəm.

Əslən İspaniyanın Bask əyalətindən olan Sabina Urraka Tenerifedə boya-başa çatıb, 15 ildən artıqdır ki, Madriddə yaşayır. O, sığorta satış təmsilçisi, ofisiant, ssenarist, müxbir və teleaparıcı kimi çalışıb. Hazırda İspaniyanın El País, El Diario.es, Vice və Cinemanía nəşrləri ilə əməkdaşlıq edir. Sabina Urraka “Fulgencio Pimentel” nəşriyyatında çap olunan, “Xavier Morote” mükafatı qazanmış “Əcaib əkizlər” romanın müəllifidir. “NewSpanishBooks” biblioqrafiyasının kataloqunda yer alan bu əsər həm də İspaniya Kitab Satıcıları Assosiasiyası və Gildiyaları Konfederasiyası tərəfindən təbliğ olunur. O, “Gəzəyən qız” hekayə toplusu və “Trankilas– Gecə vaxtı evdən tək çıxan qızlar üçün” kitabında çıxış edən müəlliflərdən biridir. Sabina Urraka 2017-ci ildə TEDx layihəsində “Əcaib qızdan necə yaxa qurtarmaq olar” başlıqlı monoloq söyləyib. Hazırda “Fuentetaja”yazı emalatxanasında bədii yazı üzrə dərs deyir.

SABİNA URRAKA İLƏ MÜSAHİBƏ

-Nə zaman və nə üçün yazmağa başladın?

-Mən inanılmaz yeniliklər dövründə böyümüşəm, ona görə də yazmağı bacarmazdan əvvəl hekayə qurduğum vaxtları xatırlayıram.

-Hansı mövzularda yazırsan?

-Mənə elə bir hadisəni nəql etmək maraqlı gəlir ki, onu yalnız ədəbiyyat vasitəsilə anlamaq və izah etmək olar. Gün ərzində başıma gələn bütün bədi iməqamları oxucuya ötürmək üçün elə bir hiss keçirirəm ki, buna yalnız aclıq adı vermək olar.

-Ən çox sevdiyin kişi və qadın müəllifləri kimlərdir? Yeni yazmağa başlayanda sənə daha çox kim təsir edib?

-Nataliya Ginzburg, Reymond Karver, Valeri Mrejen, Nabokov, Şarlotta Roş, Selincer, A.M. Homs. Komiks müəlliflərindən Elison Bexdel, Çester Braun, Daniel Klouz, Juli Duse, Tamburini və Liberatore. Bir də istifadə etdiyimiz sosial şəbəkələr – heç zaman tükənməyən sonsuz ədəbiyyat mənbələri.

-Bir nasir kimi son illərdə çap olunan kitablarda hansı yeniliklər diqqətini çəkir, hansı tendensiyalar sənə daha maraqlı gəlir?

-Tükənmiş, aciz və absurd dünyada yaşadığımızı etiraf edən yazılar məni daha çox cəzb edir. Açıq fikirləri üzə çıxarıb onları utanmadan, cəsarətlə oxucuya ötürən ədəbiyyatı çox dəyərləndirirəm. İfrat dərəcədə özünüdərketmə, özünütənqidetmə və bir insanın kənardan özünə kinayə ilə yanaşması mənə maraqlı gəlir. Lidiya Devis, Mariana Enrikes, Fabian Kasası həvəslə oxuyuram. Maria Fernanda Ampuero, Xorxe de Kaskante, Elisa Viktoria,y axud da Mersedes Sebrianın qələmində də yuxarıda adlarını çəkdiyim müəlliflərlə oxşarlıq görürəm.

-Hansı dövrdə və ölkədə yazıçı olmaq istərdin?

-Harda yazıçıya ehtiyac var orada. Yazmağım özümə görədir, yazdığım mətnə ehtiyac duyduqları üçün deyil, daxildən partlamamaq üçün yazıram.

-İşlədiyin layihə barəd əməlumat verə bilərsən?

-İndi 15 gün ərzində qısqanc bir itin başına gələnlər barədə yazıram. O, özünə sual verir: görəsən insanlar da seks və ya sevgi üstündə yolu keçərkən maşın təkəri altında qalıb ölməyə hazırdır? Cavab şübhəsiz, “hə” olacaq. Sual bundadır –necə və nə üçün.

ƏCAİB ƏKİZLƏR

(romandan parça)

–Böyük kimdi?

–Onlar əkizdi.

–Şirniquş istəyirsən?

–Yox, onlar şirniquş xoşlamır.

Ana onlara şirin şey yeməyə icazə vermirdi. Pediatr həkim demişdi ki, bu, onlara ziyandır. Hərdən “Dunup” içməyə qoyurdu, başqa heç nə. Qatıq, süd, “Cola Cao” isə olmaz.

–O mənə baxır.

–Yox, mənə baxır.

Paula və Raisa Maykl Ceksonun posterinin qarşısında dayanıb onun baxışlarının istiqaməti üstündə bir-birini qırırdılar.

–Görmürsən? O, mənə baxır, mənə!

Əslində qırmızı dəri gödəkcədə qolunu qoluna keçirən Maykl mənə baxırdı. Bütün qızlar bu iki bacının ortasında dayanıb onun baxışlarına tuş gəlmək istəyərdi. Mən heç kimin tərəfini saxlamırdım, sadəcə onlar özləri katalizatorluq edib bomba kimi açılırdılar. Mən onlara baxmaqdan zövq alırdım.

Hərdən Paula və Raisa əlində bıçaq evdə o baş-bu baş bir-birini izləyirdi. Anaları da başını masaya söykəyib ağlayırdı. Köynəyin manjetinə bağladığı yaylıqla dünyaya gətirdiyi və bir-birinin ölümünü arzulayan qızlarına görə acı göz yaşını silirdi. Sonra da mənə baxıb, dua edənlər kimi dilinin altında danışırdı:

Ya İsa

Nə pis iş gördüyümü artıq bilmirəm...

İsam mənim, gəl apar məni...

Deyib, parça salfetləri səliqə ilə bükür, belindən tər-su axa-axa, yaylıqla üzünü silir, bazar günü üçün ailəvi nahar süfrəsi hazırlayırdı. Mən də sözüm olmadığından qəlyanaltı eliyirdim. Mətbəx şkafında (ancaq mənim üçün) bir “Cola Cao” butulkası vardı.

–Sən ki ağıllısan, bu vəhşilərə qarşılıqlı hörmətin nə olduğunu başa sala bilməzsən?

Nə cavab verim. Bilməli idi ki, əgər mən hər cümə axşamı bu saatda, gitara dərslərindən sonra onların evinə gəlirəmsə, demək tamaşaya baxmaq üçün gəlirəm.

O dava-dalaşlar həyatımda heç zaman görmədiyim ən gözəl tamaşaydı. Enerjili heyvanlar kimi bütün bədən əzalarını maksimum dərəcədə gərərək, vəhşi səslər çıxara-çıxara yerdə süpürləşir, bir-birinin qolunu bururdular. Bu, yavaşıdılmış kadrda iki şirin boğuşmasına bənzəyirdi. Onların daxili üzə çıxırdı elə bil; hər bir hərəkət bədəndə gərilməyə səbəb olurdu ki, bu da onların əzələ sistemini görməyə, sümüklərin quruluşunu təxmin etməyə imkan verirdi. Paulanın bacısı ilə döyüşündə ağzını açan bir timsahı, bütöv bir qabanı udmağa hazırlaşan nəhəng boa ilanını, ayağımın altındakı torpağı zəlzələ təki titrədən, ürkmüş bizon sürüsünün ibtidai qaçışını sezmək olardı.

Ümumilikdə baxanda əkizlər arasında gedən mübarizə sanki bir mif, yaxud da adamın özü ilə duelə çıxmasının canlı nümunəsi idi. Elə bil insan şəxsi iradəsini zorlayır, canını əzir, özünü üstələməklə qalib gəlməyə çalışır.

Qollar, ayaqlar və dişlər bəs eləməyəndə Paula deyirdi:

–Gəl indi də bıçaqlarımızı çıxaraq.

Bu zaman ürəyimə qorxu düşür, həm də gördüyüm mənzərədən ləzzət alırdım. Analarına baxırdım. O da əlində toxuduğu parçanı yarımçıq qoyub, güclə “ay bala” deyərək yenidən göz yaşlarının içində boğulurdu. Təlaşa düşərək ayağa qalxır, sonra da qayıdıb yerində otururdu, əli ilə sinəsində xaç çəkirdi.

Ya İsa

Axı mən nə pis iş tutdum?!

Ataları radio həvəskarı idi. Bütün gününü dəhlizin o başındakı otağında keçirirdi. Qapının arxasındakı radio aparatından xışıltılar çıxırdı, gurultulu səslər, bəzən də pıçıltılar eşidilirdi. Orada gülüş səsləri yaxud da eşidilə biləcək danışıqlar olmazdı.

Evdə qaraqış qırıq salsalar da, bıçaqlar dilə gəlsə də, tavan başına çöksə də radioya qulaq asmağına davam edirdi və danışdığı adamın kim olduğunu da yalnız elə o adamın özü bilirdi. Radio həvəskarlarından həmişə qorxmuşam. Uzaqda yaşayan qərib insanlardı onlar, dostluq elədiyim uşaqların ataları, bağda-həyətdə düzəltdikləri kabinələrdə birdən-birə peyda olan, qəfildən də yoxa çıxan, heç kimə dəyib dolaşmayan amorf insanlardı. Kiminlə danışır? Heç kim bilmir. Yəqin o da bunun kimi əldəqayırma radio ilə evin qaranlıq bir küncündən siqnal ötürürdü.

Cinsiyyət üzvünün vaginanın içinə girib ağımsov mayenin fısqırtdığını ilk dəfə biləndə belə boztəhər və sakit təbiətli bir adamın Raisa və Paula kimi iki enerjili qızı mayalandırmaq üçün bi rdəfəyə o mayedən nə qədər ifraz etdiyini təsəvvürümə gətirə bilmirəm... Ana göz yaşları axıdır və ağlayırdı, amma əslində o, ərazisini qoruyan bir əjdahaydı. Onu rahat buraxmalarını istəyirdi.

Fotoatelyelərin birində onun hamilə qaldığı vaxtların cavan şəklinə baxırdım. O qədər dəhşətli bir hamiləlik keçiribmiş ki, başı bapbalaca görünürdü. Ancaq gözlərində bədənini deformasiya edən bu iki məxluqdan uzaq alovlu baxışını sezmək olardı. Onda elə bir vəhşi fikir, azadlıq yanğısı yox idi. Sadəcə, xoşbəxt adamlar kimi ipi toxuya-toxuya gözucu televizora baxardı, hərdən də dibçəkdəki güllərin yarpaqlarını təmizləyərdi. Bu deyilənlər həmin şəkildəki qadının gözlərindən oxuduğum sözlər idi. Raisa və Paula bir-birlərilə saçyolduya çıxanda o, dərindən köks ötürür, gözləri içində gizlənən arzusunu dilə gətirirdi:

–Əlbəttə, subay qalsaydım daha yaxşı olardı.

Məncə, ikimiz də belə düşünürdük ki, Paula və Raisa evin bütün dəlmə-deşiklərini yaxşı tanıdıqları üçün əzilmirdilər. Əkizlər bir-birlərinə xəsarət yetirməsinlər deyə, düşünülmüş zərbələri ilə nifrətin sanki mürəkkəb xoreoqrafiyasını xatırladırdılar. Tək-tük hallarda burunlarından qan axar, ya da yumruqları ilə dımır-dımır divarı dəlmədeşik edərdilər. Həmən anda onlardan biri qarnından tutub özünü ölülüyə vurardı. O birisi də yaxınlaşıb ayağının ucu ilə yerdəkini yoxlayardı.

–Eh, sən. Dur ayağa, gicbəsər.

Bir qədər nəfəsini dərib gözləyərdi, hiss orqanlarını hazır vəziyyətə gətirərdi. Bir anda qan təəssüratı yox olur və yenidən partlayış baş verirdi. Yenə ordan-burdan təpik-yumruq, bir-birlərinin üstünə tüpürmə başlayırdı. Ana da gözünün yaşını silə-silə qabları yuyurdu.

Axırda da tərli-tərli, yorğun oturub bir yerdə “Əjdaha topu” cizgi filminə baxırdılar. Saat 2-də səs-səsə verib seriallardakı mahnıları oxumağı xoşlayırdılar. Mahnının birinci sətrini oxuyub, dalını gətirmək üstündə yarışırdılar.

Ana gətirdiyi iri süd butulkasını xalçanın üstünə qoyub otaqdan çıxırdı. Növbə ilə şüşəni başımıza çəkib cizgi filmlərinə baxırdıq. Südü içəndən sonra ağzımda qalan tər və heç vaxt göstərmədiyim şiddəti hiss edirdim.

Yanlış bir hərəkət, bir göz qırpımında ortada közərən nifrəti yenidən alovlandırırdı. Paula bir gözü bacısında, yerindən qalxaraq kənara çəkilib, arxasınca qışqırırdı:

–Gəl bıçaqlarımızı çıxaraq...

Ana özünü eyvana atırdı.

–Mən özümü öldürəcəm, öldürəcəm... Belə yaşamaq olmaz! Öldürəcəyəm özümü...

Sızıldaya-sızıldaya, acısını dibçəkdəki ətirşah gülün yarpaqlarının tozunu almaqla çıxarırdı. Əlini qabağa uzadıb yağışın yağıb-yağmadığına baxırdı. Əlində təzəcə yuduğu paltarı sıxıb üstünə “şpilka” vururdu.

Ya İsa, gəl məni burdan apar...

Hərdən özlərini qorumaq üçün məndən qalxan kimi istifadə edirdilər. Mübarizənin tərkib hissəsinə çevrilmək məni həm qorxudur, həm də ehtirasa gətirirdi. Məni bir yerdən o biri yerə atırdılar. Çox az hallarda canıma zərər yetirərdilər. Belə olanda saatlarla könlümü alır, şokolad verirdilər. Çarpayıda mənimçün yumşaq mütəkkələr düzəldir, bir tərəfdən də “Cola Cao”nu elə içizdirirdilər ki, əlim şüşəyə belə dəymirdi.

Evə bir ətək şokoladla qayıdırdım. Hərdən yerə düşən kölgəmlə məşq edirdim, özümü yerə atır, qara siluetimlə güləşirdim.

Ümumiyyətlə, didişmə adi bir səbəbdən yaranırdı. Mübahisənin ortasında davanın əslində nədən başladığını xatırlamazdılar. Belə hallarda söhbəti qızışdırmaq üçün əllərində mütləq tutarlı bir bəhanə olurdu.

–Ana, kimin böyük olduğunu ona denən.

Bu zaman anaları çiyinlərini çəkirdi.

–Bilmirəm! Mənə o qədər narkoz vermişdilər ki, yuxuda olmuşam...

Ancaq uşaqları yalvarırdı ki, çalışıb yadına salsın. İstəyirdilər desin ki, böyük kimdir, ən yaxşı kimdir, haqlı olan kimdir.

Duşun altında çiməndə ilk uşağın kim olduğunu təsdiqləyən bir nişanə tapmaq ümidi ilə diqqətlə özlərinin buğdayı bədənlərinə, bədəndəki tükə, tünd, bir qədər də iri gözlərinə baxırdılar.

O günü bir saat fərqlə dişləri düşəndə qızların birincilik iddiası bir qədər öləzidi. Alüminium folqaya bükdüyüm dişlər mənim üçün ən gözəl hədiyyə oldu və o vaxtdan onları çantamda gəzdirməyə başladım. Hərdən bacıların enerjisini özümdə hiss etmək istəyəndə əlimi çantama atıb, bükülü folqanı bərk-bərk sıxırdım.

Həmin axşam eyvanda idik. Əllərindəki ömür xəttini müqayisə edirdilər, görək kimdə daha uzundur. Yəni kim əvvəl doğulub. Bu zaman Raisa daxilində boğduğu qəzəbi azadlığa buraxaraq Paulanı elə itələdi ki, hər ikisinin dişi sürahiyə dəydi.

Dəmir sürahi gurultulu səslə şaqqıldadı. Paula mexaniki tərzdə yerdən qalxdı. Rəngi ağarmışdı. Əlini ağzına apardı. Damağından gələn qan biləyinə tökülür oradan da saqqız kimi axıb yerə süzülürdü. Paula sakitcə evin girişinə doğru yeridi. Qapıda dayanıb qanla dolmuş ağzını açdı və:

–Görərik hələ kim böyükdü. Mən indi gedib doğum evindən soruşaram, - deyib qapını çırpdı.

Raisa çiyinlərini çəkib, dəniz döyüşü oyununu çıxardı.

Bir qədər sonra qəribə qışqırıq səsləri eşitdik. Səs elə uzaqdan gəlirdi ki, küçədə hansısa bir alkaşın yıxılıb qaldığını zənn etdik. İtdən də belə səs çıxmazdı.

Ana mətbəxdən deyindi.

–İndi nə oldu? Bu dəfə məni ikinizin arasında basdıracaqsız! Sizi doğan yerdə qara daş doğaydım...

Dəniz döyüşü oynadığımız yerdə Raisanın rəngi ağarmağa başladı. Oyunun sonuna az qalmışdı ki, tez gəmilərin yerini dəyişib yerindən dik atıldı və qapıya tərəf qaçdı. Arxasınca düşdüm. Qapı açıq idi, pilləkənlərdən qışqırıq səsləri eşidilirdi. Bir onda gördüm ki, Raisa bacısının qoluna girib yuxarı qalxır. Paula süst düşmüşdü, ağzından qanla bərabər inilti səsləri süzülürdü. Üst-başı qana bulaşmış Raisa sakit görünsə də ağlamsınırdı.

Paula xəstəxanada olduğu vaxt Raisa kollecə getmədi. Bizim onlara yazdığımız mətnləri müəllimləri qırmızı qələmlə düzəliş edirdi.

Növbəti cümə axşamı, gitara dərslərindən sonra onları görməyə getdim. Divanda oturub, televizora baxırdılar. Paula danışa bilmirdi. Başına protez qoyulmuşdu. Ağzından çıxan dəmir hissələr boynunu tərpətməyə imkan verməyən mexanizmlə birləşirdi. Üzünün aşağı nahiyəsi şişmiş, bir qədər də göyərmişdi. Divanın başında asılan sistemdən çıxan iynə qızın qolunun bükük yerinə sancılmışdı.

Mən divanın bir küncündə oturub onlara tamaşa edirdim. Heç biri də gözünü televizordan çəkmirdi.

Anası əlində məcməyi içəri girdi. Peçenye, iki “Cola Cao” və bir qutu dərman. Yeməkdən məhrum olan Paula gözünün ucu ilə məcməyiyə baxıb, güclə ağzını açdı. Anası həbi dilinin üstünə qoyaraq ehtiyatla suyu qızına içizdirdi. Elə məsum-məsum baxırdılar ki, elə bil məndən yeməyə bir şey istəyirdilər. Sonra Raisa ağzını açdı ki, anası ona dərmanı versin. Həbi “Cola Cao” ilə içdi və yorulmuş kimi bacısının böyründə gizləndi. Ekranda “Ranma” cizgi filminin əvvəlində açılan pərdə açıldı. Birinci Raisa, dalınca da Paula filmdəki melodiyanı zümzümə etməyə başladı.

Həyat çətindir,

Gərək mübarizə aparasan.

Heç Ranma üçün də

asan deyil.

Paula güclə mızıldanırdı. Raisa gözlərini ekrandan çəkmədən nəvazişlə bacısının saçlarını qarışdırdı. Paula gücsüzlüyün qulu təki başını onun sinəsinə söykədi.

Mən gedəndə onlar simmetrik şəkildə, üz-üzə çöməlmiş yuxuya getmişdilər. İkisi də eyni adamın əksinə bənzəyirdi – avtomobil qəzasından əvvəl və sonra.

Binaya girəndə məhəccərin üstündə Henrinin tapdalanmış gödəkcəsini gördüm. Bəlkə də kimsə onu pilləkənin üstünə atıldığını görüb götürüb.

Bilirdim ki, indilərdə içkinin təsirindən divanda yıxılıb yatır. Odur ki, gödəkcəni götürüb səliqə ilə qatlamağa başladım. Bükəndə barmaqlarım yoruldu və gödəkcə yerə düşdü.

Mənzilə girən kimi hamam otağına keçdim. Cibimdən bükdüyüm gümüş folqanı çıxarıb açdım. Əkizlərin dişləri əvvəl gördüyümdən elə bil bir az da saralmışdı. Folqanın arasından onları götürüb dilimin altına qoydum və birbaşa krandan su içdim. Boğazımdan cıra-cıra keçdiyini hiss etdim.

Güzgüdə özümə baxdım. Orada bir qız uşağının zərif çöhrəsini gördüm. Əlində bıçaq, üzündə zərbə izləri, damağında yırtıq yox idi. Mənim öz əlim həmən, qeyri-adi bir güclə hərəkətə keçdi. Quru bir zərbə alındı. Bunu özüm-özümə əmr etsəm də heç təəccüblənmədim. Gözlərimdə alışan qəzəbi, yanaqlarımdakı hərarəti sevdim. Gözümdən yaş axsa da, bayaqkı hərəkəti yenidən təkrar etdim.

Növbəti kurs başlayanda anam mənə dedi ki, əkizlər başqa adaya, nənəsigilə köçüblər. Evdə tək qalsın deyə, anaları onları özəl kollecə göndərmişdi. Dəhlizdəki radio səslərini nəzərə almasaq, evdə tək yaşayırdı.

Müqəddəs Həftə bayramında “El Pequeño País” jurnalı vasitəsilə qalisiyalı bir oğlanla məktublaşırdım.

Mənə göndərdiyi pasport şəklinin arxasında bu sözlər yazılmışdı: “Şəkil çoxdankı şəkildi. İndi bu qədər sızanağım yoxdu.”

Postskriptumda isə deyilirdi: “Səninlə yazışmaq çox xoşuma gəlir. Sən, ailəmizdən kənar tanıdığım yeganə qızsan.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.06.2025)