Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Ötən əsrin 90-cı illərində Qarabağın köynəyini sıxanda qan damırdı. Bütün Azərbaycan üzü qibləyə deyil, Qarabağa yatırdı. Düşüncəli insanların, qələm sahiblərinin isə üzünü Naxçıvana, Nuhun çıxdığı torpağa, Ulu Öndər Heydər Əliyevə idi. Hər kəs Vətənin xilasını onun Qayıdışında, xilaskarlıq missiyasını öz üzərinə almasında görürdü. Akademik Ziya Bünyadov, SSRİ xalq artisti Zeynəb Xanlarova, “dünya sənin, dünya mənim, dünya heç kimin” nidası ilə tarix yaradan Məmməd Araz, Niyaməddin Musayev, Bəxtiyar Vahabzadə və 91-lər hərəkatını quran ziyalıların gözü yolda, könlü səsdə idi...

İki qiymətli qələm sahibi şair var idi ki, onlar 30-cu illərin dəhşətli repressiyalarının, bolşevik terrorunun qurbanı olmuş ailələrdən gəlirdilər. Onun biri Mirvari Dilbazi, digəri Əzizə Cəfərzadə idi. Çar canişini Mirvari Dilbazinin babası Dilboz ağanın atına göz qoyub, onu mülkünə göndərməyi tələb edir. Dilboz ağa “Bizdə at, övrət, torpaq qədər müqəddəsdir. Onu bizdən istəyənlərin üstünə silah çəkib gələrik”, - deyə xəbər yollayır. Qəzəblənən çar cəlladı Dilboz ağanın hər iki gözünü çıxarır, dünya işığından məhrum edir. Əzizə Cəfərzadənin qardaşı Əhməd Cəfərzadəni isə 30-cu illərin qara yelləri aparmışdı. O, dövrün məşhur simaları ilə birlikdə bolşevik Rusiyasına qarşı savaşmış, Cümhuriyyət qurucularının və Qafqaz İslam Ordusunun yanında olmuşdu. Mirvari Dilbazi və Əzizə Cəfərzadə belə bir ağrılı yaddaşa sahib olduğundan onların 30-cu illərdə çap olunan əsərləri də Əliheydər Qarayevin, Dadaş Bünyadzadənin iradəsi ilə ortadan yığışdırılmışdı. Hər iki qələm sahibini Səməd Vurğun qorumuşdu. Bu səbəbdən də, həm Mirvari xanım, həm də Əzizə xanım Əbədi istiqlalın bir daha əldən getməməsi üçün üzlərini Naxçıvana, Ulu Öndər Heydər Əliyevə tutub ona “Əzizim, qayıt gəl, Azərbaycanın nicatı səndədir”, - deyə məktub ünvanlamışdılar. O dövrün bir qrup vicdandan uzaq “qələm sahibləri” hər iki yaradıcı insanın ünvanına hədyan dolu məqalələr yazdılar. “Burunlarına halva iyi gəlir. Fəxri xiyaban istəyirlər”. Elə olmadı. Hər iki ustad qələm sahibi dünyasını dəyişəndə onların balışının altından vəsiyyət məktubu çıxdı. Əzizə xanım Cəfərzadə Hacıqabulda bəraətdən sonra Şamaxıda yaşamaq hüququ əlindən alınan qardaşı Əhməd Cəfərzadənin yanında, Mirvari xanım isə Qazaxda Dilboz ağanın Sərdabəsində, babasının və anasının yanında dəfn olunmağı arzulayırdılar. Bu onların ünvanına həqarət yazanlara da, onların yurd-yuvasını 30-cu illərdə tarimar edənlərə, çar cəlladlarına da verilən ən gözəl dərs idi.

Vətən doğulduğun köydən başlayır

Abad məmləkət yolundan, bazarından, qəbiristanlığından bəlli olur deyirlər. 30 il bundan öncə Azərbaycanın üzərinə səlib yürüşünə çıxanlar İpək yolu boyunda yerləşən Qarabağda, Şərqi Zəngəzurda nə şüşə kimi hamar yollar, nə dopdolu çarşı-bazarlar, nə də min illərin yaddaşını özündə yaşadan məzarlıqlar qoydular. Hər yer xarabazara döndü. Ağdamın, Şuşanın Ağban evləri ruhların şəhərinə çevrilən məmləkətə ağı dedi. İçərisində olduğumuz ayda iki ustad sənətkarı – xalq artisti Arif Babayev və xalq yazıçısı Elçinlə vidalaşdıq. Könül istərdi ki, hər iki ustad sənətkarın balışının altından “cənazəmi Qarabağa, hüzura qovuşan, naşad könlü şad olan Qarabağa aparın”, - deyə məktublar çıxaydı. Onların Ağdama, Füzuliyə dönən cənazəsi ruhlarda bir başqa “Seygah”ın, “Qarabağ şikəstəsi”nin, “Arazbarı”nın səslənməsi olardı. Həm də bunun səsi bərk çıxardı. Bu gün hələ də Qarabağ iddiasından dönməyənlərə Osmanlı tokatı olardı. Dünya Arif Babayevi, Elçini bizdən, özümüzdən yaxşı tanıyır. Onların çiyinlərdə Qarabağa dönüşü çiyinlərində dünyanı dolandıqları Vətənin – Qarabağın milli kimliyi üçün bir göstəri olardı.

Bu gün Şuşaya gələnlər Molla Pənah Vaqifin məqbərəsini ziyarətlə başlayır, Bülbülün ev muzeyində nəfəs dərir. Bülbülün oğlu dünya şöhrətli Polad Bülbüloğlu atasının irsi, şəxsiyyəti haqqında dünyanın məşhur simalarına məlumat verir. Bu torpaqların tarixi sakinlərinin və sahiblərinin ünvanı üçün ən gözəl təqdimatdır.

Arif Babayev də, Elçin də yaradıcı dünyaları ilə ruhumuzun qida yeri oldular. Elçin Bakıda, Arif Babayev Ağdamda dünyaya gəldi. Arif Babayevin İmarət Qərvənddə, Şahbulaq qalasının ətəyində, Pənahəli xanın özünün və törəsinin uyuduğu məkanda, torpaq müqəddəsiliyinə qovuşması Fəxri xiyabanın Bakıdan İmarət Qərvəndə köçməsi olardı.

“Köç”ü, “Dəyirman”ı, “Səs”i, “Fatehlərin divanı” ilə bir dünya olan Zəngəzurlu Mövlud Süleymanlı Şamaxıda anasının yanında dəfn olunmaq istədi. Akademik Mirzə Feyzulla Qasımzadə, Əlibaba Məmmədov, Ağaxan Abdullayev kimi ustad sənətkarlar, mütəfəkkir alimlər dünyasını dəyişəndə vəsiyyət etdilər ki, doğulduqları kənddə dəfn etsinlər. Onlar “Vətən doğulduğun köydən başlayır” nidasına tapındılar. Dünyanın ən böyük hörmətinin, şöhrətinin, sərvətinin də doğulduğun köyə, yosmaca evlərə bağlı olduğunu sübut etdilər.

Axı orda bizim əzizlərimizin ruhu dolanır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

Qədim və sirli Muğan diyarının tarixi ilə bağlı apardığım araşdırmalara əsasən, indiyədək Azərbaycan Respublikası və eləcə də, İran ərazisində yerləşən Muğan zonasında ümumilikdə 3 maddi-mədəniyyət nümunəsində svastika (卐) simvolu ilə üzləşmişəm.

Müasir dövrümüzdə bu simvol nasist Almaniyasının gerbi kimi təsəvvür edilsə də, əslində onun minilliklər öncə meydana gəlişi bəllidir və istifadəsinin alman nasistlərinə heç bir aidiyyatı olmamışdır. Bu simvol 10000 ildən çox qədim tarixdən gələn fəlsəfi və dərin mənalı bir simvoldur. Doğma diyarımızda min illər öncə insanların mənsub olduğu Muğan və Mitraizm (Mehrpərəstlik) kimi dinlərdə dörd həyat ünsürünü (su, od, külək və torpağı), eləcə də, xoşbəxt həyatı, günəşi və s. simvolizə edən bu simvoldan geniş istifadə olunmuşdur.

Faşistlər isə XX əsrin əvvəllərində həmin qədim simvolu əxz edərək mənimsəməyə çalışmışlar…

İndiyədək qədim və sirli Muğan zonasından aşkarlanmış svastika simvol nümunələri aşağıdakılardan ibarətdir:

I nümunə:

1966-cı ildə İranda Pəhləvi sülaləsindən olan Məhəmmədrza Pəhləvinin hakimiyyəti dövründə İranın Muğan zonasında yerləşən Germi şəhəri ətrafında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı buradan Parfiya Dövləti (e.ə 247 – b.e 224) zamanına aid edilən küp qəbirlər tapılmışdır. Həmin küplərdən birinin içərisindən tapılan nəfis parça üzərində müəyyən naxışlardan əlavə svastika simvolu da müşahidə edilir.

II nümunə:

1966-cı ildə İranda İranın Muğan zonasında yerləşən Germi şəhəri ətrafında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış küp qəbir üzərində də svastika simvolunun mövcudluğu təsbit edilmişdir.

III nümunə:

1990-cı ilin ilk aylarında Azərbaycan Respublikasının Cəlilabad rayonu, Ləkin kəndi ərazisindən tapılan küp qəbir üzərində də svastika simvolunun həkk olunduğu təsbit edilmişdir. Həmin nadir və tarixi tapıntı yerli tarixçi-tədqiqatçı Elşad Əmənov tərəfindən aşkarlanaraq təsbit edilmişdir.

Bununla da bura qədər Odlar Yurdu Azərbaycanın ayrılmaz parçası sayılan qədim və sirli Muğan diyarında 3 qədim maddi-mədəniyyət nümunəsində svastika simvolunun aşkarlandığı təsbit edilmişdir.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, İranın Muğan zonasından tapılmış hər iki maddi-mədəniyyət nümunəsi tapıldığı zamandan etibarən indiyə kimi İranın paytaxtı Tehran şəhərində fəaliyyət göstərən “Muzeye-İrane-bastan” (Qədim İran Muzeyində) 3405 nömrəli qiymətli eksponat olaraq saxlanılır. Lakin uzun illər boyu Cəlilabad rayonunun aidiyyatı orqanlarına edilən bütün çağırış, müraciət və xahişlərə rəğmən Cəlilabad ərazisindən tapılmış bu qiymətli maddi-mədəniyyət nümunəsinə xüsusi biganəlik nümayiş etdirilmişdir. Tarixçi-tədqiqatçı Elşad Əmənovun aşkarladığı məlum küp qəbir 1990-cı ildən 2022-ci ilə qədər (düz 32 il müddət ərzində) diqqətdən kənarda qaldı və həmin müddətə qədər onun həyətyanı sahəsində əmanət kimi qorunub-saxlanıldı. Nəhayət, çoxsaylı müraciət və xahişdən sonra 2022-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası Xidmətinin Salyan Regional İdarəsinin sabiq rəisi, hörmətli Babək Bəkirovun təkidi və xüsusi tapşırığı əsasında Cəlilabad Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinə gətirildi.

Təəssüflər olsun ki, hal-hazırda həmin tarixi, nadir və qiymətli tapıntı sınıq vəziyyətdə (restavrasiya olunmadan), özü də, insanların get-gəl etdiyi səkinin -  Cəlilabad şəhər Heydər Əliyev adına prospektin yaxınlığında açıq səma altında torpaq üzərinə qoyulub!

Mənə görə, həmin nadir tapıntının torpaqlar altında qalması onun bu vəziyyətdə saxlanılmasından daha faydalı olardı. Çünki onun hər an valideyn və məktəb tərbiyəsi görməmiş şəxslər tərəfindən sındırılması, təsadüfi hadisə nəticəsində məhv olması, yoldan keçən avtomobilin qəza nəticəsində əraziyə daxil olub onu sındırması və eləcə də, yağış, dolu və qar altında qalaraq məhv olma ehtimalı daha güclüdür.

Əslində ən azından bu nadir tapıntı Muzeyin daxilində, özü də metaldan hazırlanmış xüsusi paya (ayaqlıq) üzərində saxlanılmalı idi. Qədim maddi-mədəniyyət nümunələrinin qorunub-saxlanılması sahəsində beynəlxalq təcrübə də bunu tələb edir.

Hər zaman söylədiyim kimi, tarix millətin “Şəxsiyyət vəsiqəsi”dir. Biz öz keçmiş tariximiz və maddi-mədəniyyət nümunələrimizi qorumaqla əslində şəxsiyyətimiz və mənliyimizə hörmət qoymuş oluruq. Bu baxımdan, tarixi abidələrimiz və maddi-mədəniyyət nümunələrimizə olan münasibətə yenidən baxmaq lazımdır.

Ümid edirəm ki, aidiyyatı orqanlar, xüsusilə də, Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti bu tarixi və qiymətli tapıntıya dərhal xüsusi diqqət ayıracaq, onun qorunması üçün lazım olan addımları atacaqdır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər tənəzzülün öz tərəqqisi olduğu kimi, hər tərəqqinin də öz tənəzzülü var. Ötən əsrin 60-90-ci illəri Azərbaycan kino və teatr sənətinin tərəqqi dövrü olub. Həmin zaman kəsiyində onlarla böyük sənətkar yetişib. Əgər onların hər biri qapalı sovetlər ittifaqında deyil, hər hansı bir Qərb ölkəsində yaşasaydılar, inanın ki, ən nüfuzlu mükafatlara layiq görülərdilər. Belə aktyorlardan biri də, xalq artisti Ramiz Məlik idi...

Deyirdi ki:- “Kinodakı fəaliyyətim məni qane etmir. Ona görə ki, dəvətlər yoxdur. İndi kino çəkmirlər. Çəkəndə də peşəkar aktyorları çəkmirlər. İndi kinoda harda oxuyan, oynayan varsa onların meydanıdır. Professional aktyorlardan demək olar ki, çox az istifadə edirlər.”

Gileylənsə də kino tarixində silinməz izlər buraxa bildi, gözəl obrazlar yaratdı…

“1969-cu il iyulun 14-də keçirilmiş Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin plenumunda Heydər Əliyev Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçildi. Həmin zamandan başlayaraq Ulu Öndər bir çox istedadlı sənətkarlarımıza ən yüksək fəxri adlar verdi. 1974-cü ildə isə teatrımızın 100 illiyinin keçirilməsi məhz Ümummilli Liderin adı ilə bağlıdır. Həmin dövrdə də bir çox korifey sənətkarlarımız “SSRİ Xalq artisti” fəxri adına layiq görüldülər. Hətta mənzillə mükafatlandırılırdılar. Onlardan biri də mən idim. 1974-cü ildə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə mənə Azadlıq prospektində 3 otaqlı mənzil verildi. Nəhayət, 1984-cü il sentyabrın 24-də Ümummilli Lider Heydər Əliyevlə bizim unudulmaz görüşümüz oldu. O, dahi şəxsiyyət Hüseyn Cavidin əsərlərini çox sevərdi. Həmin vaxt Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında “İblis” tamaşası hazırlanırdı. Biz o zaman məzuniyyətdən yeni qayıtmışdıq, xəbər gəldi ki, Heydər Əliyev gəlib, Bakıdadır və tamaşaya baxmaq istəyir. Bir həftə ərzində ciddi məşq etdik və tamaşanı yüksək səviyyədə nümayiş etdirdik. Əsərin baş qəhrəmanı Arifi mən canlandırırdım. Ulu Öndər adəti üzrə tamaşadan sonra səhnə arxasına keçərək sənətçilərlə görüşdü. Bu çox sevindirici və qürurverici idi ki, dövlət başçısı tamaşa barədə öz təəssüratlarını aktyorlarla bölüşürdü. Ümummilli Lider Hüseyn Cavid yaradıcılığını, dramaturgiyasını təhlil edərək, tamaşaya olan münasibətini, tövsiyələrini bildirdi və kollektivi bu münasibətlə təbrik etdi. Orada həmin an belə bir söz də işlətdi "Bu tamaşa mütləq öz mükafatını almalıdır”. Doğrudan da az bir müddətdən sonra “İblis” tamaşası Dövlət mükafatına layiq görüldü. Ümumilikdə səkkiz nəfər, başda rejissor Mehdi Məmmədov və iki rəssam, eləcə də beş aktyor - Məmmədrza Şeyxzamanov, Hamlet Xanızadə, Vəfa Fətullayeva, Səfurə İbrahimova və mən Dövlət mükafatı aldıq. Bu, Heydər Əliyev kimi şəxsiyyətin bizə və sənətimizə olan diqqətinin, qayğısının ən bariz nümunələrindən yalnız biridir.”- söyləyirdi…

Heydər Əliyevin qəlbən pərəstişkarı olduğundan, onun haqqında ehtiramla, səmimiyyətlə xatirələrini bölüşürdü...

Deyirdi ki:- “Mən o vaxtlar Əməkdar artist, Dövlət mükafatı laureatı idim və 1998-ci ildə Heydər Əliyevin imzası ilə Xalq artisti adına layiq görüldüm. O, tez-tez teatra gəlir, tamaşalara baxır və sənət adamları ilə görüşərək onların qayğıları ilə maraqlanırdı. Yaxşı yadımdadır, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin "Özümüzü kəsən qılınc" tamaşasını da izləmişdi və tamaşa çox xoşuna gəlmişdi. Orada da tamaşadan sonra ənənəvi olaraq səhnə arxasında tamaşanın yaradıcı heyəti ilə görüşüb səhnə əsəri ilə bağlı öz təəssüratlarını bölüşmüşdü. Dedi ki, “Bu bizim türk kökümüzə layiq bir əsərdir”. İşinin gərgin olmasına baxmayaraq elə bir yeni tamaşa olmazdı ki, Ulu Öndər həmin tamaşaya gəlib baxmasın. Bu, onun Azərbaycan ədəbiyyatına sevgisindən, sözə həssas münasibətindən irəli gəlirdi. Allah ona rəhmət eləsin!”

İllər onu heç dəyişmədi. Ömrünün sonunadək gənclik çılğınlığı ilə hadisələrə, gündəmdə olan məsələlərə münasibət bildirirdi. Ünsiyyətdə mehriban və diqqətli idi. Şux geyimi, ruh yüksəkliyi ilə fərqlənirdi. Məzəli zarafatları, şirin söhbətləri adama ləzzət verirdi. Necə deyərlər, uşaqla uşaq, böyüklə böyük idi...

Yaşasaydı, dünən - avqustun 4-ü xalq artisti Ramiz Məlikin 82 yaşı tamam olacaqdı. Artıq bir il, səkkiz aydır ki, haqqa qovuşub. Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

Gənclik şəhəri Sumqayıtın bir adı da var – istedadlar şəhəri. Buradan bir çox məşhur dövlət xadimi, elm və təhsil qabaqcılı, mədəniyyət ünlüsü, ordu rəhbəri çıxıbdır. Bu gün onlardan birinin - televiziya, teatr və kino rejissoru Mehriban Ələkbərzadənin doğum günüdür. Mehriban Ələkbərzadə Azərbaycan Milli Dram Teatrının baş rejissoru, bədii rəhbəridir.

Mehriban xanım 1965-ci ilin avqust ayının 5-də Gəncə şəhərində doğulsa da uşaq yaşlarından ailəsi Sumqayıt şəhərinə - 8-ci mikrorayona köçüb və o, buradakı 17 saylı orta məktəbdə oxuyub, məktəbi 1982-ci ildə bitirib.

Bir il Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında rejissor köməkçisi işləyib. 1983-cü ildə Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun rejissorluq fakültəsinə daxil olub. İxtisas təhsilini rejissor Mehdi Məmmədovun və Elmira Şabanovanın kursunda alıb. Hələ tələbəlik illərində institutun Tədris teatrında Tennessı Vilyamsın "Sökülən yurd", Eduard de Filipponun "Silindr", Dövlət televiziyasında Elçinin "Ömrün son səhəri" pyeslərini tamaşaya hazırlayıb. Elçinin bu əsəri televiziya tamaşası kimi də çəkilib.

1988-ci il iyunun 11-də diplom müdafiəsi kimi Akademik Milli Dram Teatrının Kiçik səhnəsində J.P.Sartrın "Dəfn edilməmiş ölülər" tamaşasını hazırlayıb. 1988-ci ildə təhsilini başa vuraraq təyinatla Lənkəran Dövlət Dram Teatrına göndərilib. Lənkəran Dövlət Dram Teatrında Şıxəli Qurbanovun "Sənsiz", Bəxtiyar Vahabzadənin "Yağışdan sonra", Stanislav Stratiyevin "Avtobus", ("Çarəsiz sərnişinlər". 24 aprel 1990) pyeslərinə quruluş verib. 1990-cı ildə Lənkərandan Bakıya qayıdandan sonra "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında "Güzgü" qısametrajlı bədii filmini çəkib.

 1991-ci il yanvar ayının 28-də Akademik Milli Dram Teatrına rejissor köməkçisi ştatına işə götürülüb. 1 aprel 1994-cü ildən həmin teatrın quruluşçu rejissoru olub. Akademik teatrda "Dəfn edilməmiş ölülər", "Min illərin işığı", "Müəmmalı bir gəlin üç versiyası", "Poçt şöbəsində xəyal", "Afət" və başqa tamaşalar hazırlayıb. Azərbaycan Dövlət Televiziyasında Nahid Hacızadənin "Yaşa, ey haqq!", Jan Koktonun "İnsan səsi", Marşa Normanın "Gecən xeyrə qalsın, ana", Mehriban Vəzirın "İlğım", Afaq Məsudun "Cəza" əsərlərini tamaşaya hazırlayıb. "Space" televiziyasında özünün həm rejissoru, həm müəllif-aparıcısı olduğu "Dünən, bu gün, sabah, "Telebenefıs", "Fövqəl dünya və mən" bədii kompozisiyaları silsilə proqramlar arasında xüsusi yer tutur.

 Bu televiziya kanalında dörd seriyalı "Qırmızı Terror və ya Mircəfər Bağırov", "Azərbaycan xanlıqları" bədii-sənədli filmlərin rejissorudur. 2008-ci ilin əvvəllərində mətbuata açıqlamasında rejissor televiziya fəaliyyətinə son qoyduğunu bildirib. AMEA-nın "Yeni tarix" şöbəsinin elmi işçisidir. 2017–2022-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Yuğ Teatrının baş rejissor kimi fəaliyyət göstərib. 2022–2023-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının baş rejissoru vəzifəsində çalışıb. 2023-cü ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının bədii rəhbəri vəzifəsinə təyin edilib.

Tamaşaya qoyduğu əsərlər

- Akademik Milli Dram Teatrı

1. Dəfn edilməmiş ölülər

2. İnsan səsi

3. Min illərin işığı

4. Müəmmalı bir qətlin üç versiyası

5. Poçt şöbəsində xəyal

- Lənkəran Dövlət Dram Teatrı

1. Sənsiz

2. Yağışdan sonra

3. Çarəsiz sərnişinlər

- Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrı

1. Nuri-Didə Ceyhun

- Azərbaycan Dövlət Yuğ Teatrı

1. Müəmmalı bir qətl

2. Mənəm…mən

- Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı

1. Cəza

2. Kod adı: VXA

Filmoqrafiya

- Dəfn edilməmiş ölülər

- İnsan səs

- Güzgü

- Yaşa, ey haqq

- İnsan-Fövqəlinsan

- Aporiya

- Gecən xeyrə qalsın, ana

- Cəza

- Qırmızı terror və ya Mircəfər Bağırov

- Ömrün sarı rəngi

- Azərbaycan naminə!

- İflas

2024-cü ildə Mehriban xanım mədəniyyət sahəsində göstərdiyi müstəsna xidmətlərinə görə Dövlət mükafatına layiq görülüb.

Xeyirli illər!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Xankəndi bu gün həm coğrafi, həm də mədəni və hüquqi bir yüklə gündəmdədir. Şəhərdə 4 il öncə qanunsuz şəkildə ucaldılmış - daha doğrusu, yerləşdirilmiş və bu günlərdə aradan qaldırılmış Ayvazovski büstü ətrafında yaranmış səs-küy – Kreml yemlikli mədəniyyət və siyasət dairələrinin isterik reaksiyası – bizə bir daha göstərdi ki, bəzi “büst”lər imperiya zehniyyətinin bərkimiş simvoludur.

Sual doğur: Ayvazovski kimdir, büstü Xankəndidə nə “gəzir” və bu “sənət hadisəsi” niyə məhz siyasi iddiaların təməl daşına çevrilib?

Ayvazovski (Иван Константинович Айвазовский/ İvan Konstantinoviç Ayvazovskiy; Հովհաննես Այվազովսկի/ Hovhannes Ayvazovski; 29.07.1817 - 02.05.1900) haqqında mübahisə çoxdur. Kimisi onu erməni, kimisi rus, kimisi türk qarışımı sayır; lakin bir həqiqət dəyişməzdir: o, heç vaxt Ermənistan adlanan bir dövlətin və ya onun mədəni mühitinin məhsulu olmamışdır. Tarixdə erməni dövləti olubmu, hələ bir dənizlə təması da olsun? – Ayvazovskinin dəniz mənzərələri, fırtınalı üfüqləri və gəmi təlatümləri onun təkcə fırçasının yox, irsi yaddaşında (Osmanlı) və içində yaşadığı (Çar Rusiyası) imperiyaların ziddiyyətli harmoniyasının əksidir.

Bu baxımdan Ayvazovski heç vaxt “erməni rəssamlıq mühiti”min övladı olmayıb. Onun sənətindəki lirizm rus rəssamlıq məktəbinə, kompozisiyası isə Osmanlı vizual təsəvvürlərinə söykənir. O, erməni mədəni sınırlarının yox, imperiya qatlarının övladıdır.

İndi, Ayvazovskinin doğulduğu, öldüyü Krımın Feodosya (Kefe) şəhərindən bizim Xankəndiyə gələk.

2020-ci ilin 10 noyabrında imzalanmış bəlli Üçtərəfli Bəyanatda nə büstlərdən, abidələrdən, nə də, üçüncü tərəfin - Rusiya Federasiyasının özbaşına edəcəyi “mədəni təşəbbüslər”dən danışılır. Sülhməramlıların funksiyası – yalnız və yalnız təhlükəsizlik təminatıdır – dünyanın dörd tərəfində belədir. Uluslararası hüququn heç bir normativ aktı, konvensiyası və ya gələnəyi, hərbi kontingentin keçici olaraq yerləşdiyi “münaqişə ərazisi”ndə hansısa abidə ucaltmaq haqqını tanımır.

Büstün Xankəndiyə qoyulması – özü də ordu müşayiəti ilə – sıradan “humanitar jest” sayıla bilməz. Bu, bir dövlətin qayda-qanunlarını saymadan onun ərazisində kulturoloji iz buraxmaq cəhdidir. Bu – mədəniyyət vasitəsilə geopolitik şərt irəli sürmə cəhdidir. Büst burada sadəcə büst olmaqdan çıxmışdı – o, yerli-dövlət atributlarını simvolik olaraq əvəzləməyə çalışan ideoloji simvoluydu...

Sülhməramlı adlandırılan, əslində sülhməramsızlar bizim suverenlik hüququmuzu görməzdəngəlirdi. Bu, büst-büst, heykəl-heykəl uzanıb-gedən sorumsuzca davranışıydı.

Hər hansı bir dövlətin suveren hüququ təkcə sınırlarını qorumaqdan ibarət deyil, əlbəttə; bu hüquq həm də həmin sınırlar içindəki mədəni mənzərəni formalaşdırmaqdır. Azərbaycanın Şuşada, Xankəndidə, Xocalıda hansı abidəni saxlayacağına, qanunsuz və qondarma abidələri nə vaxt və necə aradan qaldıracağına yalnız Azərbaycan qərar verə bilər. Və bu qərar – həm hüquqi, həm siyasi, həm də mədəni-mənəvi sorumluluğun təntənəsidir.

Özünə, uluslararası hüquqa sayğı duyan heç bir dövlət  başqa dövlətə – bizim örnəkdə Rusiya Azərbaycana mədəniiyyət siyasəti, siyasət mədəniyyəti və s. mövzusunda göstəriş verə bilməz. Əgər Rusiyada Stalin və b.-nın abidəsi sökülə bilirsə, Leninin heykəlləri yığışdırılırsa, nə üçün Azərbaycan öz ərazisində öz qərarını verə bilməz? Abidələrdən də suverenlik doğur – çünki abidə yaddaşdır, simvoldur, mənsubiyyətdir.

Ayvazovski sənətinin zəbtə çevrilməsinə – etikadan estetikaya, oradan hegemoniyaya keçidinə izn verəsi deyilik.

Ayvazovskinin Xankəndiyə “gətirilməsi” – onun Qaradənizsayağı, Krımsayağı fırçalarını – Xəzərsayağı, Qafqazsayağı tonlamaq deyildi. – Bu, bir estetik vasitə ilə hüquqi məkana girmə cəhdi idi. Bu, əslində “kulturoloji zəbt” aktıydı. Əgər bir abidə xalqın deyil, hərbi kontingentin qoyumunda və qorumasında yaşamalıydısa, bu, sənət deyil, ssenaridir... Sənətkarın adına yazılmış ssenari isə sənətə qarşı sayğısızlıqdır.

Uzun sözün qısası,büstlərə bürünən imperiya kölgələri bir an öncə çəkilib getməlidir.

Bəli, Azərbaycanın sənətə qarşı yox, sənətdən – mövcud örnəkdə Ayvazovskidən sui-istifadəyə qarşı apaydın mövqeyi var. Büstün götürülməsi – nə bir rəssama, rəssamlığa, nə ümumən sənətə, mədəniyyətə qarşı yox, büstün qoyuluş kontekstinə qarşı tam hüquq əsaslı addımdır.

Azərbaycanın qərarı – hansı büstün, hansı heykəlin, hansı estetik simvolun bizim ərazidə qalacağına qərar vermək hüququ – müstəqil dövlətçiliyin estetik ifadəsidir. Bu qərarı sual edənlər isə büstlərin arxasında gizlənən zehniyyətin (daha doğrusu, zehniyyətsizliyin) daşıyıcılarıdır.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Firəngiz Rəhimbəyova. Bu ad hər birimizə dönə-dönə tamaşa etdiyimiz “Bəxt üzüyü” filmindən tanışdır. Seda rolunu canlandıran Firəngiz həm də öz gözəlliyi ilə kişi tamaşaçıları əfsunlamağı da bacarmışdı...

Azərbaycanlı müğənni, aktrisa Firəngiz Rəhimbəyli 5 avqust 1958-ci ildə Bakının Lökbatan qəsəbəsində dünyaya gəlib. Anası Raisa çox erkən yaşda dünyasını dəyişib. Atası ikinci dəfə xalası qızı Sona adlı qadınla ailə həyatı qurub. Sona xanım AMEA-nın işçisi olub. Firəngizi, demək olar ki, ögey anası böyüdüb, boya başa çatdırır, ali təhsil alması üçün dəstək olub, toyunu edib. Hazırda bu qadın uzun illərdir Bilgəhdə yerləşən qocalar evində yaşayır.

Firəngiz xanım 80-ci illərdə Azərbaycan müasir estradasının yaradıcılarından birinə çevrilib. 1986-cı ildə müğənni Azərbaycanı "Yurmala-86" mahnı yarışmasında təmsil edərək dördüncü yerə layiq görülüb. Rafiq Babayev, Eldar Mansurov, Oqtay Kazımov, Siyavuş Kərimi, Faiq Sücəddinov, Cəmil Əmirov kimi bəstəkarlarla işləyən Firəngiz Rəhimbəyova "Əgər məni unutsan", "Bu sevgi", "İnanıram sevgiyə", "Səhra", "Uzaqlaşaq gəl", "Bir ümid", "Hifz eylə", "Uca dağlar", "Ana torpaq", "Məhəbbətim gələcək", "Qaragilə", xalq mahnıları "Gülə-gülə", "Bəri bax" və s. mahnılar ifa edib. Bir sıra filmlərdə aktrisa kimi özünü sınayan Rəhimbəyovaya ən böyük uğuru isə dediyimiz kimi, "Bəxt üzüyü" filmindəki Sevda - Seda rolu gətirib.

Firəngiz xanım ilk həyat yoldaşından boşandıqdan sonra 1993-cü ildən qızı Raisa ilə ABŞ-nin Los-Anceles şəhərinə köçüb. Amerikaya köçdükdən sonra qızı adını dəyişərək Reyçel adını götürüb.

1999-cuildə oradaamerikalı memarReymondAntoniilə ailə həyatı quranFirəngiz xanıməsasən Los-Ancelesdə yerləşən rus restoranlarında müğənnilik edib və kiçik bizneslə məşğul olub.

2017-ci ildə tale onu yenidən Bakıya gətirib. Planeta parni iz Baku KVN Tetarının rəhbəri Tahir İmanovun dəvəti ilə o, "Bəxt üzüyü 2" filmində yenidən Seda roluna çəkilib.

Gələcəyə yönəli planlar qururmuş, kino və teatr səhnəsinə qayıtmaq, yeni mahnı repertuarı yaratmaq yönündə işlər görürmüş. Amma...

2022-ci il avqustun 16-sı Firəngiz xanım ürək tutmasından vəfat edib. Sənətçi 6 sentyabr 2022-ci ildə Kaliforniyanın Westlake Village şəhərindəki "Valley Oaks Memorial Park" məzarlığında dəfn edilib.

Beləcə, qəbri də qürbətdə qalıb.

Allah rəhmət eləsin.

Filmoqrafiya

1. Gümüşgöl əfsanəsi

2. Bəyin oğurlanması

3. Bəxt üzüyü

4. Bəxt üzüyü 2

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

ASAN Könüllülərinin təşəbbüsü ilə həyata keçirilən ASAN Peşə layihəsi artıq bir neçə gündür ki, maraqlı və ilhamverici fəaliyyətlərlə davam edir. Layihənin məqsədi, gənclərin yaradıcılıq potensialını üzə çıxarmaq və onları foto və video sahəsində peşəkar bacarıqlarla təmin etməkdir.

Ötən gün – 4 avqust tarixində layihənin ən yaddaqalan anlarından biri baş verdi. Heydər Əliyevin şəxsi fotoqrafı olmuş Rafiq Bağırov bizlə – layihə iştirakçıları ilə görüşə gəldi. Hələ salona daxil olduğu andan biz hiss etdik ki, bu, sadəcə bir təlim deyil, bu, görüş zamanın içindən keçib gələn xatirələrin, tarixi anların canlı təqdimatıdır.

Rafiq müəllim çox sadə, səmimi və bir o qədər də dərin məzmunlu çıxış etdi. O, Ulu Öndərlə birlikdə dünyanın müxtəlif ölkələrində iştirak etdiyi rəsmi səfərlərdən, siyasi liderlərlə olan görüşlərdən, çəkdiyi fotoların arxasında gizlənən hekayələrdən danışdı. Onun sözlərindən aydın oldu ki, obyektiv bəzən tarixin susan şahidi, bəzən isə duyğuların ən real ifadə vasitəsidir.

Mən ona bir sual ünvanladım: “Fotoqraf kimi sizi ən çox təsirləndirən an hansı olub?” Bu sual qarşısında o, bir anlıq duruxdu və sonra çox səmimi şəkildə dedi ki, iki an heç vaxt onun yaddaşından silinmir:

Biri, yetim bir uşağın Qarabağ şikəstəsini oxuduğu zaman Heydər Əliyevin kövrəlməsi və göz yaşlarını gizlədə bilməməsi.

Digəri isə, ailə üzvünün qəbir ziyarəti zamanı çəkilən anın duyğusal təsiri.

Bu cavab təkcə mənim yox, salondakı bütün iştirakçıların qəlbinə toxundu. Biz həmin an anladıq ki, fotoqraf olmaq sadəcə düyməni basmaq deyil, hiss etmək, yaşamaq və başqasına da yaşatmaqdır.

Görüşün sonunda Rafiq müəllim hər birimizə təşəkkür etdi, bizimlə xatirə şəkilləri çəkdi, hətta kameranı əlinə alaraq bizi öz obyektivindən çəkdi. Bu, təkcə təlim yox, bir tarix dərsi idi.

Hər anı öyrədici, hər sözü düşündürücü olan bu görüş bizim üçün unudulmaz oldu. ASAN Peşə layihəsinin yaratdığı bu fürsət, biz gənclər üçün həm motivasiya qaynağı, həm də gələcək yolumuza işıq tutan bir addım oldu.

SÖZARDI

ASAN Könüllülərinin təşkilatçılığı ilə 23 iyul tarixindən start götürən “ASAN Peşə” layihəsi çərçivəsində gənclərin peşə bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi məqsədilə fotoqrafiya və video təlimlərinə başlanılıb. Layihənin əsas məqsədi bu sahəyə marağı olan gənclərin bilik və bacarıqlarını artırmaq, onları yaradıcılıqla yanaşı peşəkar istiqamətdə də inkişaf etdirməkdir.

Layihənin iştirakçıları müxtəlif mərhələlər üzrə praktiki və nəzəri dərslərdə iştirak etməklə yanaşı, həm də bu sahədə uzun illər təcrübəsi olan peşəkarlarla tanış olmaq və onlardan öyrənmək imkanı əldə ediblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Niyə ziddiyyətli?

Orasına gələcəyik.

Hələlik isə onu deyək ki, bu gün Azərbaycan yazıçısı Rafiq Tağının doğum günüdür.

Rafiq Tağı 1950-ci il avqustun 5-də Masallı rayonunun Xoşçobanlı kəndində anadan olub. Masallı rayonu Təklə kənd orta məktəbini, Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsini bitirib. Moskva Tibb İnstitutunun daxili xəstəliklər üzrə klinik ordinaturasında təhsil alıb. Sabirabad rayonu Yolçubəyli kənd ambulatoriyasının baş həkimi, Masallı rayonu Həsənli kənd xəstəxanasının baş həkimi vəzifələrində çalışıb. Rusiyanın Kalinin vilayətinin Konakovo şəhər poliklinikasında sahə terapevti, Moskvada 23 saylı Şəhər Klinik Xəstəxanasında, Moskva Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyasında, Bakı Şəhər Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyasında həkim işləyib.

Bəli, buradək Rafiq həkimdən danışdım.

Amma bizlər onu məhz yazıçı kimi tanıyır.

Rafiq Tağı ilk gənclik illərindən bədii yaradıcılıqla məşğul olub. 1968-ci ildə ilk şeiri Masallının "Çağırış" rayon qəzetində, "Fərqanə" adlı ilk hekayəsi 1977-ci ildə "Ulduz" jurnalında çap edilib. Çoxsaylı şeir, hekayə, esse, məqalə, oçerk və portret yazıları Azərbaycanın və xarici ölkələrin dövri ədəbi mətbuatında mütəmadi dərc edilib. Yazıları həmişə ictimai rezonans doğurub, ciddi polemikaya səbəb olub.

2004-cü ildə "Qafqazın qartalı Şaumyan belə…" (Səməd Vurğun) adlı essesinə görə 1988-ci ildən üzvü olduğu Azərbaycan Yazıçılar Birliyindən xaric edilib, 2006-cı ilin noyabrında daha bir qalmaqallı yazı ilə gündəmə gəlib - "Sənət qəzeti"ndə dərc etdirdiyi "Avropa və biz" essesinə görə həbs olunub. 2011-ci ilin noyabrında bıçaqlanmasının da əsasən onun yaradıcılığı ilə bağlı olduğu ehtimal edilib. Yazıçı özü də xəstəxanada verdiyi müsahibələrində bu sui-qəsdin onun yazıları ilə əlaqəli olduğuna inandığını söyləyib.  "EQO" Yaradıcılıq Ordeninin, Azad Yazarlar Ocağının üzvü olub.

Kitabları

1. Yanaşı ulduzlar

2. Düşmənimin xatirinə

3. Pozitiv. Neqativ

4. Şahzadə Dipendranın məhəbbəti

5. Ucaboy liliput

6. Gənc qraf Kenterberiyski

Qeyd etdik ki, 2006-cı ilin noyabrında Bakıda nəşr olunan "Sənət qəzeti"ndə çap etdirdiyi qalmaqallı "Avropa və biz" məqaləsinə görə o, həbs olunaraq, Bakı şəhəri Səbail rayon məhkəməsinin 2007-ci il 4 may tarixli hökmü ilə 3 il müddətinə azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum edilib. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 283-cü maddəsi (milli, irqi və dini ədavətin qızışdırılması) ilə təqsirli bilinib. Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyevin 28 dekabr 2007-ci il tarixli əfv fərmanı ilə azadlığa buraxılıb.

Həbsdən sonra, sən demə, onu ölüm gözləyirmiş.

2011-ci il noyabrın 19-da naməlum şəxslər onu bıçaqlayıb. Bir neçə bıçaq zərbəsi alan Rafiq Tağı əməliyyat olunsa da onun həyatını xilas etmək mümkün olmayıb. Əməliyyatdan sonra vəziyyəti bir müddət stabilləşən yazıçı bu ərəfədə jurnalistlərin suallarını cavablandırıb, hücumun oğurluq motivli olduğuna inanmadığını, "İran və Qloballaşma qaçınılmazlığı" məqaləsi ilə bağlı ola biləcəyini qeyd edib.

Yazıçının 2006-cı ildə "Sənət" qəzetində çıxan və öncə adını çəkdiyimiz "Avropa və biz" məqaləsindən sonra iranlı ayətullah Fazil Lənkərani onun haqqında ölüm fitvası verdiyi məlum idi.

Rafiq Tağı 2011-ci il noyabrın 23-də Bakının 1 saylı xəstəxanasında vəfat edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

Liderliyin xüsusi qanunları hansılardır?

«Seminarların və kitabların köməyi ilə uzun illər liderlik öyrətdiyim yuz minlərlə insana və özündə liderlik keyfiyyətlərini inkişaf etdirmək istəyən şəxs, sənə ithaf olunur. Bütün yüksəliş və enmələr liderliyin sayəsində baş verir» sözləri ilə başlayan «Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Beləliklə, 21 qanundan növbətisi:

20.Sıçrayışlı inkişaf qanunu

«Sadəcə inkişafa nail olmaqçün ardıcıllar yaradın, sıçrayışlı, çoxşaxəli inkişafa nail olmaqçünsə liderlər yaradın».

Məşhur «Papa Con» brendi hamıya tanışdır, 1984-cü ildən dünyanın ən tanınmış pitsa müəssisəsi hesab olunur. 1991-ci ildə artıq 46 ticarət nöqtəsi olan şirkətin 1998-ci ildə bu dəfə ticarət nöqtələrinin sayı 1600-ə çatdı. Bu gün Papa Con obyektləri dünyanın hər bir guşəsində qərarlaşıb, sayı on minlərlədir. Şəxsən bizim paytaxt Bakıda bir neçə belə obyekt var ki, mənim övladlarım orada iştahla pitsa yeyirlər.

Con Şatterin biznes fəlsəfəsi belə olub: «Mənim işim ondan ibarətdir ki, gələcəkdə firmamı inkişaf etdirəcək insanları yetişdirim».

Və o, liderlər yetişdirə-yetişdirə onları yeni-yeni «Papa Con» obyektlərində yerləşdirə-yerləşdirə sıçrayışlı inkişafa nail olub. Sısrayışli inkişaf qanununu praktikada tətbiq edən istənilən lider ardıcıllar silsiləsindən liderlər silsiləsinə keçir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sovet dönəmində “Mosfilm” kinostudiyasında “Azadlıq şirin sözdür” adlı bir film çəkilmişdi. Svetlərin Böyük Vətən Müharibəsi adlandırdıqları II Dünya Müharibəsindən bəhs edən bu film say-seçmə texniki heyət və aktyr ifası ilə yadda qaldı. Bir aktyor bizlər üçün xüsusən əhəmiyyətli idi – həmyerlimiz, belə bir Dövlət sifarişi ilə çəkilmiş filmə çəkilmiş Eldar Əliyev.

Azərbaycan teatr və kino aktyoru, Səməd Vurğun adına Rus Dram Teatrının rejissoru Eldar Əliyev 4 avqust 1936-cı ildə anadan olub. Rus dili və Ədəbiyyatı Pedaqoji İnstitutunu və İncəsənət İnstitutunu bitirib. İlk vaxtlar Səməd Vurğun adına Rus Dram Teatrında rejissor işləyib, sonralar Musiqili Kоmediya Teatrında və Leninqrad Dövlət Musiqili Komediya Teatrında tamaşalar hazırlayıb. “Azərbaycanfilm”də çəkilən filmlərdə və qeyd etdiyim kimi, Rusiyada istehsalı olan “Azadlıq şirin sözdür” filmində rəngarəng obrazlar yaradıb.

Filmoqrafiya

1. 1001-ci qastrol

2. Dəli Kür

3. Gümüşü furqon

4. Qız qalası əfsanəsi

5. Mən ki gözəl deyildim

6. Papaq

7. Sən niyə susursan?

8. Toral və Zəri

9. Yenilməz batalyon

Eldar Əliyev 1984-cü il fevralın 27-də vəfat edib.

Onun haqqında "Xoşbəxtliyim" sənədli filmi çəkilib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.08.2025)