Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün 3 oktyabrdır. 

Bu gün dünyaya gəlmiş mədəniyyət xadimləri kimlərdir? Əlifba sırası ilə təqdim edirəm:

 

ƏLƏKBƏR HÜSEYNZADƏ

Azərbaycanın teatr və kino aktyoru, əməkdar artist. 1913-cü ildə tamaşaya qoyulmuş “Arşın mal alan” tamaşasında Soltan bəy rolunu oynayıb, tarixə bu rolun ən yaxşı ifaçısı kimi düşüb. “Arşın mal alan” filmində də bu obrazı ustalıqla canlandırıb və Stalin mükafatına layiq görülüb. 

1887-ci ildə Bakıda anadan olub, 1967-ci ildə burada da vəfat edib. 

 

İNTİQAM YAŞAR

Gənc şair, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin başqanı. Müxtəlif illərdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, TÜRKSOY-un, Gənclər və İdman Nazirliyinin, Mədəniyyət Nazirliyinin mükafatçısı olub. 

“Adını çəkirəm”, “Evdə yoxam” kimi maraqlı kitablar müəllifidir. 

1990-cı ildə Gədəbəy rayonunda anadan olub. 

 

YİCİN LOTER QOR VİDAL

Amerikalı yazıçı, ssenarist, romançı, dramaturq. Brodvey pyesləri ilə çox məşhurlaşıb. 

1925-ci ildə Nyu-York ətrafında doğulub, 2012-ci ildə Kaliforniyada vəfat edib. 

 

QVEN STEFANİ

ABŞ müğənnisi, repçi, dəb dizayneri, aktrisa.

Pop və rok musiqisində yetərincə uğurları var, amma daha çox yeni dalğa musiqisi ilə populyardır. Elektronik musiqisi dünya hitləri sırasında yer alır, səsi messo-sopranodur.

1969-cu ildə Kaliforniyada dünyaya gəlib. 

 

LUİ ARAQON

Dünyaşöhrətli fransız yazıçı, şair, ictimai xadim. Fransa sürrealizminin banisi. Sosializmə hədsiz meyil salmış, hətta SSRİ tərəfindən Lenin mükafatına da layiq görülmüşdür. Sonradan Stalin repressiyalarından xəbər tutanda bərk sarsılmışdır. “Tamamlanmamış roman” onun yaradıcılığının zirvəsidir.

1897-ci ildə Parisdə anadan olub, 1982-ci ildə orada da vəfat edib. 

 

SERGEY YESENİN

Rus şairi, tarixdəki ən lirik rus şairlərindən biri. Cəmi 30 il yaşayıb və özündən sonra 30 kitab qoyub. 1924-25-ci illərdə bir müddət Bakıda - Mərdəkanda yaşayıb. Həyat yoldaşı ən tanınmış balerina olan Aysedora Dunkanla münasibətləri, yazışmaları bir çox sonrakı nəsillər üçün romantik sentimental irs sayılıb. 

1895-ci ildə Ryazanda doğulub, 1925-ci ildə Leninqradda vəfat edib. 

 

SÜLEYMAN SANİ AXUNDOV

Görkəmli Azərbaycan yazıçısı, dramaturqu, maarifçisi. Ədəbiyyat tariximizə “Qaraca qız” da daxil olmaqla Qorxulu nağılları ilə düşüb.

Sovetlər dönəmində Azərbaycanda yaradılmış ilk yazarlar birliyinin - Azərbaycan Ədib və Şairlər İttifaqının ilk sədri seçilib (1922).

1875-ci ildə Şuşada anadan olub, 1939-cu ildə Bakıda vəfat edib. 

 

Allah bütün vəfat edənlərə rəhmət eləsin, sağ olanlara cansağlığı versin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz!

Zərb məsələ çevrilmiş bu sözləri növbəti dəfə bu gün şəhidimiz Amid Heydərov üçün səsləndirəcəyik.

 

Amid Heydərov 1988-ci il mayın 20-də Lerik şəhərində anadan olub. Azərbaycan Ordusunun mayoru olan Amid Heydərov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Cəbrayılın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb.

Amid Heydərov oktyabrın 3-də Cəbrayılın azad edilməsi zamanı şəhid olub. Lerik şəhərində dəfn olunub.

2021-ci ildə Lerik şəhərində Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı mayor Amid Heydərovun xatirəsinə yaradılmış parkın, bulaq kompleksinin açılış mərasimi keçirilib.

2021-ci ildə Lerik şəhəri 2 saylı Körpələr Evi-uşaq bağçasına Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Amid Heydərovun adı verilib.

 

Mükafatları

 

1. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı

2. "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi" yubiley medalı

3. "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı

4. "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı

5. "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" medalı (ölümündən sonra)

6. "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra)

7. "Cəbrayılın azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra)

8. "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra)

 

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Yalçın Türkaydır.

Şüirlərin orfoqrafiyasına toxunulmayıbdır.

 

 

Yalçın Türkay

Təbriz

 

ÖLÜMƏ DAYİR BİLDİRİŞ

 

Hadisədən neçə mənzil uzaqda

Əlləri ciblərində,

Yüyürürdü usu pərişan!!

Bir təkcə getdiyi yolu duyurdu -

Bir də yalnızlığını...

Gərgin idi – didərgin idi

Yol uzunu birbaşa durmadan yüyürürdü -

Yüyürürdü - dururdu;

Dururdu və göy üzünə baxıb gülürdü!!

Hadisə baş vermədən,

Baş alıb yola çıxdı...

O yola çıxdığında ölüm evinə girdi!

O yola çıxdığında ölüm evini yıxdı!

 

Hadisədən neçə mənzil uzaqda

Əlləri ciblərində

Yüyürürdü usu pərişan...

Yüyürürdü özündən,

Yüyürürdü ölümdən,

               Ölümdən yüyürürdü

                              Ölümə doğru...

 

“Ədəbiyyat  və incəsənət”

(02.10.2025)

 

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

 

Teatr əsrlər boyu cəmiyyətin aynası olub. O, yalnız incəsənət forması deyil, həm də ictimai həyatın, fikir və duyğuların ifadə vasitəsidir. Bu aynanın ən parlaq işığı isə gənclikdir. Gənclər teatrın həm tamaşaçısı, həm də yaradıcı qüvvəsi olaraq səhnəyə yeni nəfəs gətirir, onu müasir çağın ritminə uyğun yeniləyir.

Azərbaycan teatrı son illərdə gəncliyin aktiv iştirakı ilə özünü yenidən kəşf edir. Gənclər yalnız aktyor, rejissor və dramaturq kimi deyil, həm də tamaşa quruluşçusu, ssenarist və ideya verici kimi səhnədə görünürlər. Bu dinamika teatrın daha canlı, maraqlı və universal olmasına şərait yaradır.

 

Gənclik və teatr mədəniyyəti

 

Gənclik enerjisi teatrı yalnız yeniləmək deyil, həm də onu cəmiyyət üçün daha əlçatan etmək deməkdir. Bu prosesdə sosial media, rəqəmsal platformalar və interaktiv tamaşalar mühüm rol oynayır. Gənc tamaşaçılar artıq yalnız auditoriyada oturub izləyici rolunda qalmır; onlar tamaşaya interaktiv qatılır, əsərin inkişafına təsir göstərir.

Müasir gənclik teatrı həm klassik, həm də müasir dramaturgiyanı əhatə edir. Onlar Nizami, Cəlil Məmmədquluzadə və Mirzə Fətəli Axundzadənin əsərlərini yeni interpretasiyada təqdim edir, həmçinin müasir yazıçıların ssenarilərini səhnəyə gətirirlər. Bu yanaşma gəncliyin həm ənənəni qoruduğunu, həm də müasirliyi qəbul etdiyini göstərir.

 

 

Yeni ideyalar və eksperimentlər

 

Gənc teatrçıların gətirdiyi ən mühüm yeniliklərdən biri eksperimentlərə açıqlıqdır. Onlar səhnədə multimedia və texnologiyadan istifadə edir, dramaturgiya və musiqi ilə eksperimental əlaqələr yaradır, vizual həlli ön plana çıxarır. Bu, teatrın yalnız estetik deyil, həm də konseptual dərinliyini artırır.

Müasir gənc rejissorlar, dramaturqlar və aktyorlar səhnəni sadəcə hekayə anlatmaq vasitəsi kimi görmürlər. Onlar tamaşaçı ilə dialoq qurur, sosial mövzuları işıqlandırır və gənc nəsli ətraf mühit, mədəni irs və insan haqları barədə düşünməyə çağırırlar.

 

 

Teatr və gənclərin sosial rolu

 

Gənclər teatr vasitəsilə həm özünü ifadə edir, həm də cəmiyyətlə ünsiyyət qurur. Gənc tamaşaçılar sosial problemləri, milli irsi və insan münasibətlərini səhnədə görərək onları daha dərindən anlayır. Bu, yalnız sənət deyil, həm də təhsil, həm də mədəniyyətin bir hissəsidir.

Beynəlxalq teatr festivallarında gənc aktyor və rejissorların iştirakı Azərbaycanın mədəni diplomatiyasına da xidmət edir. Bu çıxışlar yalnız sənət nümayişi deyil, həm də ölkəmizin dünyaya açıq, yaradıcı və zəngin mədəniyyətə malik olduğunu göstərir.

 

Gənclik və milli irs

 

Azərbaycanın gənc teatrçıları milli irsi unutmurlar. Muğam motivləri, aşıq poeziyası, Qarabağ mövzusu, Novruz ənənələri və digər milli elementlər səhnədə müasir bir dil ilə təqdim olunur. Bu, gənclərin həm öz köklərini dərk etməsinə, həm də onları dünyaya tanıtmasına xidmət edir.

Məsələn, Şuşada keçirilən “Xarıbülbül” festivalında gənc teatr truppaları milli motivləri beynəlxalq tamaşaçı üçün səhnələşdirir, onları həm vizual, həm də emosional olaraq təqdim edirlər. Bu yanaşma gənclərin mədəniyyətə bağlılığını və yaradıcılıq qabiliyyətini göstərir.

 

Çətinliklər və çağırışlar

 

Gəncliyinteatrsahəsində qarşılaşdığı əsas çətinliklərdənbirimaliyyə və resurs çatışmazlığıdır. Həmdövlət, həmdə özəldəstəkolmadanbir çoxyenilayihələrhəyatakeçirilməsi çətinolur. Bununlabelə, gəncteatrçılaristedadvə yaradıcılıqlabu çətinlikləriaşır, tamaşalardayenifikirlərvə metodlartəqdimedirlər.

Dövlətvə mədəniyyətmüəssisələriningənclərə verdiyidəstək, təhsilimkanları və beynəlxalq əlaqələronlarınyaradıcılığını dahadainkişafetdirir. Buisə teatrıngələcəyinitəminedənmühümamildir.

Teatrvə gənclikbir-birinitamamlayanqüvvələrdir. Gəncliksəhnəyə enerji, yenilik, təzə baxış gətirir; teatrisə gənclərə özünü ifadə etmək, yaradıcılıqqabiliyyətləriniinkişafetdirməkimkanı verir. Buqarşılıqlı təsirnəticəsində Azərbaycanteatrı dahadinamik, dahamüxtəlifvə beynəlxalqsəviyyədə tanınanbirsənətforması kimimöhkəmlənir.

Gəncliyinteatrlabağlılığı yalnızsənətuğurudeyil, həmdə mədəniirsinqorunması, millikimliyingələcəyə ötürülməsivə dövlətimizinmədənidiplomatiyasınıngüclənməsideməkdir.

 

Əminliklə deməkolarki, gənclikAzərbaycanteatrınıngələcəyidirvə səhnəyə gətirdiyienerjionunsərhədsizpotensialını nümayiş etdirir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

ANAR, ŞEİRLƏR

 

QAFİYƏSİZ ŞEİR

 

Gecə saat ikidə

bu zil-zülmət şəhərdə

qaranlıq bir binada

altıncı mərtəbədə

yalnız bir pəncərədən

işıq süzülüb gəlir.

O pəncərə ardında

Kim var, nə var, görəsən?

Heç kəs oxumayacaq

əsərini yaradan

yuxusuz bir yazarmı?

Yüz dəfə deyiləni

təkrar-təkrar işləyən

yorulmaz bir alimmi?

Ya bəlkə də işıqda

sevişməyi xoşlayan

aşiqlər-məşuqlarmı,

ya balasın itirmiş,

yuxusu ərşə çıxmış

təsəllisiz anamı?

Ya içki məclisində

vaxta məhəl qoymayan

kefcillərmi, rindlərmi

ya bəlkə qaranlıqdan

eymənən bir tənhamı?

Günlərin bir günündə

Bu göydələn binanın

Liftsiz pillələriylə

Mən töyşüyə-töyşüyə

Qalxacam işıq gələn

Altıncı mərtəbəyə.

Qapını döyəcəyəm,

Açacaqlarmı, bilməm.

Ya qapını döymədən

Enəcəyəm aşağı.

Yenə hər gecə yarı

Seyr etməkçün həyətdən

işıqlı pəncərəni

Agah olmadan heç vaxt

Onun məşum və mübhəm

məchul, gizli sirrinə,

ömrün sonuna qədər

hər gecə baxacağam

işıqlı pəncərəyə,

Ta bir gecə qəfildən

o işıq keçənəcən,

ya mən keçinənəcən.

                          7 may 2012

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

POEZİYA

 

 

ƏKBƏR QOŞALI

 

İLAHİ

 

Göy üzünə ulduz səp,

Naxış olsun, İlahi.

Arxamca bir cam su səp,

Yağış olsun, İlahi...

 

"Qaranlıqlar yarılsın",

Nə sorğun var sorulsun;

Axırımız durulsun,

Alxış olsun, İlahi.

 

Xatirəmi ağ saxla,

Gözlərimi sağ saxla,

Qoy keçmişdən sabaha

Baxış olsun, İlahi.

 

 

GƏL

 

Torpağı sərinəm, gəl,

Kədəri dərinəm, gəl;

Yüz ildən anrıdasan,

Min ildən bərinəm, gəl...

 

Gəl, quş qonan budağıq,

İlk iz düşən yolağıq;

Sabahlardan sorağıq,

Sən mənsən, mən sənəm, gəl...

 

Dənizəm - gəmin üçün,

Bütöv ol - kəmim üçün;

Sən bayraq ol, səninçün

Yel olub əsənəm, gəl!..

 

 

URMU GÖLÜNÜN ÖYKÜSÜ

 

Adıma Urmu derlər

Suyum göyə çəkilib…

Göllüyüm qeyb olsa da,

Yenə quru göllərin ən gözəli özüməm.

Türküstan talesizi 

Aralın bacısıyam;

O daha tez qurdu -

Məhşərə hazırlaşır

atamqızı elə bil…

 

Ən uzaq yaddaşımdan süzülüb gələnləri

danışım, qoy qalmasın -

Min illər öncəydi - biz ayrılanda

Aral sağ əlini çəkdi başıma

Başıma gələnə bax -

Min illər sonradı

        indi biz ikimiz də quruyuruq, 

                                       quruyuruq...

Nə mənim Acıçayım, 

nə də bacım Aralın 

                   Ceyhun ilə Seyhunu 

                    su daşımır dağlardan…

 

Xəzərə də əl çatmır…

Araz boynuburuqdu…

 

Aralın da mənimtək

gəmiləri pas atır…

Tanrının işinə bax -

Duzlu su çürütməyən gəmilər indi bir-bir

susuzluqdan qəhr olur…

Elə bil dil bilirlər

Elə bil göl bilirlər…

Göl vardımı bizimtək?..

 

Siz, ey zalim göllərin ən zalim gəmiləri

Sirdaşınız kim olsun?..

Kölgənizə yığışıb 

                   əsnək vurur dəvələr

Balıqlar üzüşərdi böyrünüzdə ilmüdam

Bəlkə mən bilməyirəm

Balıqlar dəvə olub?

Bircə onu bilirəm

                 dəvələr balıq olmaz…

 

Qanadsızdı dəvələr

Dəvələr dözümlüdü

Dözəcəklər, dözəcəklər

Bizim 

          son qətrəmiz də quruyan gün -

                   baxarsız,

Qanad çıxaracaqdır

Kölgədəki dəvələr

İnanın, düz sözümdü…

 

Xəzərə əlim çatmır…

Əlimi göyə açdım…

 

 

HƏDİYYƏ VERƏK…

 

Nabran… 

Dəniz sahili…

O başdan bu başa gəlib-gedirik

Sahildə nə olur? - 

Balıqqulaqları, narın qum

bir də 

Dənizin qırağa atdığı nəsə…

 

Nə yaşıl orman var, 

nə də göy çəmən

Bəs nədi, 

bizləri gətirən bura?

O yaşıl ormanlar

göy çəmənliklər

çox gözəl olsa da,

bir gün gəlir də

qaçmaq istəyirsən, 

uzaqlaşırsan...

Bəzən özümüzdən qaçmaq istərik

Özgədən, özündən, hər yerdən qaçan

Gəlib soluğunu sahildə alar…

 

Bəs dəniz olmayan ölkələr neynir?..

Dənizə, sahilə özgələr neynir?..

 

Ancaq biz… 

Və ancaq Xəzər sahili…

Balıqqulaqları, narın qum

bir də 

Xəzərin qırağa atdığı nəsə…

Təsadüf olmayır dünyada heç nə…

 

Balıq tanımayır öz qulağını

Deyirlər balığın yaddaşı olmur;

Amma insanlarçün

 bu balıqqulaqlı, 

 bu narın qumlu 

                 sahillər

                 sahilsiz xatirə yığnağı olar -

O ya yaşanıbdı ya yaşanacaq…

 

Heç nə gərək deyil

Nə yaşıl, nə göy… 

Boz sahil 

boyunca yeriməyimiz,

Dənizi dinlərcə kiriməyimiz

Hopacaq sabahkı xatirələrə -

Bu balıqqulaqlı, bu narın qumlu, 

 Heç yerə getməyən üzüboz sahil

Dünyanın ən əlvan yeri olacaq…

Ən rəngli yuxular qazanacaq o

Həsrətin əlçəkməz süsü olacaq…

 

Neynək, bu sahildə sadədil olaq,

Balıqqulağına tutunaq duraq;

Bu dəniz, bu sahil, bu qum nə deyir?..

Torpaqla dənizin öpüşdüyü yer,

Nəsə bir hikmətə sahib olmalı…

 

Gəl, hədiyyə verək bir-birimizə:

Bu bir cüt qızılı balıqqulağı -

Biri sənin olsun, biri də mənim

Bizi bu sahilə gətirər yenə

Dəniz pıçıltılı balıqqulağı…

 

 

 

HAMI ƏVVƏL-AXIR BURDAN KEÇƏCƏK

 

Dəniz üstdən ötür dolmuş buludlar

Kim bilir hirsini hara tökəcək…

Əlim qaşım üstə, fikrim uzaqda,

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

Sahil dolur-daşır insanla bəzən

Yaşlı qayğılar var, gənc əyləncələr… 

Fikri dağıtsa da körpə ləpələr,

Hamı burdan evə yorğun dönəcək…

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

Sahillər qocalır, sular gəncləşir,

Görərsən yorurmu sahili dəniz?..

Neçə ki sahil var, neçə ki dəniz,

Onların sevdası heç bitməyəcək…

 

Balıqqulağı var burda bu qədər,

Burda pıçıltı da sirr qala bilməz…

Yerin qulağı var - belə deyiblər -

Yəqin ki buranı görüb deyiblər…

Hamı əvvəl-axır burdan keçəcək.

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

 

30.

NƏ ETMƏLİ?

 

Mənəvi-əxlaqi dəyərlər aşılamasını və harmonik şəxsiyyətin formalaşmasındakı rolunu və əhəmiyyətini,  tibbi baxımdan oxumağın insan psixologiyasına və səhhətinə müsbət təsirlərini nəzərə alaraq mütaliəni vərdişə çevirmək lazımdır. Bu işdə yaşlılar uşaqlar və gənclər üçün nümunə olmalıdırlar. Çünki uşaq və gənclərin təfəkkürü hələ tam formalaşmadığından onların mütaliəsinə rəhbərlik etmək və ya düzgün istiqamət vermək zəruridir.

Bilmək lazımdır ki, uşaq və gənclərin mütaliəsi onların həyatında böyük rol oynayır, yaşlı adamın həyatında oynadığından daha böyük rol oynayır. Uşaqlıqda və gənclikdə oxunan bir kitab, demək olar,  adamın bütün ömrü boyu hafizəsində qalır və onun sonrakı inkişafına təsir göstərir. 

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi İmran Verdiyevin də məsələyə baxışı diqqət çəkir. O yazır:“Oxunan səhifələrin sayının çoxluğu kimsənin yaxşı oxucu olduğunu göstərməz. Oxumaq yazılı sözləri tanıma,  sözlərin mənalarının nə olduğuna qərar vermə və bu sözlərin mənalarının dərk edilməsi kimi bir çox bacarığı tələb edən olduqca kompleks bir əməliyyatdır.  Çoxdan sübut edilmişdir ki,  adını oxuduğu obyektin nə olduğunu bilən insan oxuma və anlamada daha sürətli olur.

Sürətli oxu səmərəli mütaliənin əsas şərtlərindəndir.   Bunun üçün oxucu fasilələrlə oxuya,  "sözləri deyil, fikirləri görməyə" (yəni tək - tək sözləri deyil,  söz qruplarını oxumağa),  səhifə ilə  (monitorla)  göz arasında  normal  məsafə saxlamağa və səhifəyə dikbucaq altından baxmağa,  yalnız gözlərdən istifadə etməyə,  nə oxuyacağını və necə oxuyacağını əvvəlcədən müəyyən etməyə,  oxu texnikası qaydalarına əməl etməyə çalışmalıdır. Ənənəvi qiraət zamanı dərkolunmanın (qavramanın)  dərəcəsi  60 %,  sürətli qiraətdə isə  80 %  təşkil edir.  Orta qiraət bacarığı  (və ya adəti)   olan insanın gözləri bir kitab sətrində  12-16,  sürətlə qiraət edənin isə  2-4  duruş edir.   Sürətli qiraət zamanı gözlər yavaş qiraətə nisbətən daha az yorulur.

Hazırda həyatımıza elektron kitablar və elektron mütaliə də daxil olmaqdadır. Birmənalı olaraq bunu rədd etmək və qarşı çıxmaq mümkün deyil. Amma bir məsələ var ki, bu gün heç də bütün kitabların elektron versiyası yoxdur. İnternet olmayan kəndlər var. Ən vacibi şair S.Rüstəmxanlının da dediyi kimi, elektron kitablar və elektron mütaliə heç vaxt ənənəvi kitabı və ənənəvi mütaliəni əvəz edə bilməz. “Ənənəvi formada kitab oxumağa üstünlük verənlərin bir sıra tutarlı dəlilləri var. Onlar kitabla fiziki təmasdan, kağızın qoxusundan, vərəqlərin çevrilməsindən, sətirlərin altından xətt çəkib qeydlər aparmaqdan, səhifə kənarlarını qatlamaqdan, ümumiyyətlə, kitabla qurulan psixoloji-mənəvi, emosional əlaqədən və bu zaman yaranan atmosferdən zövq aldıqlarını bildirirlər. Hətta araşdırmalara görə, yaponlar uşaqlarına hələ körpə vaxtlarından kitab qoxladırlar ki, gələcəkdə qoxu yaddaşının təsiri ilə mütaliəyə meyillənsinlər.

Neyrobioloqlar da bildirirlər ki, yaddaşımız assosiativ olduğuna, yəni beyinə ötürülən məlumatları başqa şeylərlə əlaqələndirməyi sevdiyinə görə, hətta kitabın üz qabığı, vərəqlərin saralıb-saralmaması, müxtəlif şriftlər oxuduqlarımızın hafizədə saxlanmasında önəmli rol oynayır, əsər yaddaşa hopub xatirədə çox güclü, qalıcı izlər buraxır”.

Hər nə olsa da, elektron kitablardan və elektron mütaliədən imtina düz deyil.

İstər ənənəvi, istərsə də elektron mütaliədə  kitab  seçimi  xüsusi  əhəmiyyət   kəsb  edir.  Başqa sözlə, düzgün kitab seçimi mütaliədə əsas şərtdir ki bu barədə də əvvəlki bölümlərdə geniş bəhs etmişdik.

 

Növbəti: 30.Gənclər heçmi kitab oxumur?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)

 

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün 2 oktyabrdır. 

Bu gün dünyaya gəlmiş məşhur mədəniyyət xadimləri kimlərdir? Buyurun.

 

ROBERT MİXANOVİÇ

Xorvatiya mədəniyyəti tarixində ən ünlü simalardan biri, Yuqoslaviya heykəltəraşlığının banisi.

1872-ci ildə Zaqrebdə dünyaya gəlib, 1940-cı ildə orada da vəfat edib. 

 

ROMİNA PAUER

Bu ad ola bilsin hər kəsə tanış deyil, amma onun oxuduğu Feliçita mahnısı A-dan Z-yə, 7-dən 77-yə hamıya tanışdır. Bu italiyalı xanım müğənni həyat yoldaşı Al Bano ilə möhtəşəm mahnılar ifa edərək yaddaşlara həkk olunub. Həm də aktrisa, rəssam olan Rominanın bir üstünlüyü də gözəlliyi idi.

1951-ci ABŞ-da, Los-Ancelesdə dünyaya gəlib. 

 

SİYAVUŞ MƏMMƏDZADƏ

Əməkdar İncəsənət Xadimi, şair, tərcüməçi. 

Xüsusən rus dilinə mükəmməl tərcümələri var. 

1935-ci ildə Bakıda anadan olub, 2022-ci ildə orada da vəfat edib. 

 

STİNQ

Əsl adı-soyadı Qordon Metyu Tomas Sammer olan məşhur ingilis müğənnisi, həm solo ifaları, həm də “Thr Police” qrupundakı solistliyi ilə dünyada tanınıb və sevilib. Qremmi mükafatçısıdır.

1951-ci ildə Uollzenddə doğulub. 

 

TEYMUR KƏRİMLİ

Akademik, tanınmış ədəbiyyatşünas, yazar, Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutunun direktoru. 

1953-cü ildə Ordubad rayonunda dünyaya gəlib. 

 

TURAN CAVİD

Dövlət Teatr Muzeyinin direktoru, Hüseyn Cavidin Ev museyinin yaradıcısı və rəhbəri, Hüseyn Cavidin qızı. 

1923-cü ildə Bakıda anadan olub, 2004-cü ildə orada da vəfat edib. 

 

YURİ LEVİTAN

İnanılmaz səs tembrinə malik sovet diktoru. Xüsusən İkinci Dünya Müharibəsində müharibə xəbərlərini çatdırması ilə məşhurlaşmışdır, onun səsini milyon səsin içindən asanca ayırd etmək olur.

1914-cü ildə Vladimirskdə anadan olub, 1983-cü ildə Moskvada vəfat edib. 

 

Allah bütün vəfat edənlərə rəhmət eləsin, sağ olanlara cansağlığı versin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2025)