İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Azərbaycan SSR xalq artisti, baletmeyster Maqsud Məmmədovun doğum günüdür. Biz mədəniyyət xadimləri deyəndə üzdə olan, ekran-efirdən qopmayan  beş-on müğənnidən başqa heç kəsi tanımamaqda israrlıyıq, bunun da sonu yaxşı heç nə vəd etmir.

Gəlin bir savab iş görək, bu gün bir ünlü balet ustamızı tanıyaq.

Maqsud Məmmədov 30 may 1929-cu ildə Gəncədə anadan olub. 1950-ci ildə Moskva Xoreoqrafiya Məktəbini bitirib (Nikolay Tarasovun sinfi). Bakıya qayıtdıqdan sonra 1951-ci ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında solisti işləyib.

Sənətkarın ifa yaradıcılığının əsasını Polad ("Qız qalası", Əfrasiyab Bədəlbəyli), Mənzər, Lenni ("Yeddi gözəl" və "İldırımlı yollarla", Qara Qarayev), Fərhad ("Məhəbbət əfsanəsi", Arif Məlikov), Azad ("Gülşən", Soltan Hacıbəyov), Pərviz ("Qaraca qız", Əşrəf Abbasov), Albert ("Jizel", Adolf Adan), Dezire, Ziqfrid, Şahzadə ("Yatmış gözəl", "Sonalar gölü" və "Şelkunçik" Pyotr Çaykovski), Xli Şan Fu və Ma Li Çen ("Qırmızı lalə", Reynqold Qlier), Pyero ("Qızıl açar", Boris Zeydman), kolen ("Arlekinada", Rikardo Driqo), Vatslav ("Bağçasaray fəvvarəsi", Boris Asafyev), Frondoso ("Laurensisa", Aleksandr Kreyn), Qəhrəman ("Şopeniana", Frederik Şopen), Bazil ("Don Kixot", Lüdviq Minkus) obrazlarının ifası təşkil edir.

Maqsud Məmmədov həm milli baletlərimizdə, həm də dünya klassiklərinin əsərlərində mürəkkəb partiyaları böyük uğur və şərəflə ifa edib. Arif Məlikovun "Məhəbbət əfsanəsi" baletindəki Fərhad rolu onun ən uğurlu işlərindəndir. O, Azərbaycan Opera və Balet Teatrının Monte-Karlo, Fransa, Lüksemburq qastrollarında iştirakçı olub.

1972–1973-cü illərdə Əlcəzairdə baletmeyster və pedaqoq işləyib. Xalq artisti Rəfiqə Axundovanın həyat yoldaşıdır.

Təltif və mükafatları

"Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

"Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

"Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

"Şöhrət" ordeni

"Teatr Xadimi" qızıl medalı 

Filmoqrafiya

- Doğma xalqıma 

- Dədə Qorqud 

- Qayınana 

- Yeddi gözəl 

- Qərib cinlər diyarında

- Bəyin oğurlanması 

- Bir qəlbin iki dastanı 

Quruluş verdiyi baletlər

Rəfiqə Axundovayla birgə

1. Xəzər balladası

2. Qobustan kölgələri

3. Yallı (balet) xoreoqrafik miniatürü

4. Ləzgihəngi (balet) xoreoqrafik miniatürü

5. Azərbaycan süitası 

6. Kaleydoskop

7. Muğam  xoreoqrafik miniatürü

8. Üç inqilab

9. İldırımlı yollarla

10. Yeddi gözəl

11. Babək 

Bu gün görkəmli balet ustasının düz 96 yaşı tamam olur. Allah xeyirli ömür nəsib etsin!

Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Murad Vəlixanov,  “Ədəbiyyat və incəsənət” 

Təqdim edəcəyimiz Azərbaycan filmlərindən növbətisi 1981-ci ildə Azərbaycan-sovet rejissoru Tofiq Tağızadənin ekranlaşdırdığı  “Babamızın babasının babası” filmidir. Filmin əsas qəhrəmanı sevgi və əbədiyyət ideyalarının daşıyıcısı kimi təsvir olunan 160 yaşlı (bəli, bəli, 160!) çoban Əziz babadır.

Filmdəki əsas rolları Hüseynağa Sadıqov, Samir Qədirov, Şamil Süleymanov, Səməndər Rzayev, Hamlet Qurbanov, Həmidə Ömərova və Sabir Məmmədov canlandırırlar.

Film Ramiz Rövşənin ssenari müəllifi kimi diplom işi idi.

Kino mütəxəssisi Aydın Kazımzadənin sözlərinə görə, bu film Azərbaycan kinosu tarixində mühüm yer tutur, hansı ki, Azərbaycan SSR xalq artisti Hüseynağa Sadıqovun son film idi. Filmdən bir kadrda Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında Sadıqov haqqında bir məqalə təsvir edilmişdir. 

Filmin çəkilişləri Şəki şəhərinin yaxınlığında iki-üç ay ərzində aparılmışdır.  Filmin premyerası 1982-ci ildə Kürdəmirdəki Yay Kinoteatrında baş tutmuşdur. (O vaxtlar kinonun təbliği üçün bu cür gözəl ənənələr var idi).

Premyerada çəkiliş qrupunun üzvləri, eyni zamanda filmdəki işlərdən və bir neçə maraqlı hekayədən bəhs edən aparıcı aktyor Hüseynağa Sadıqov çıxış etmişdir. 

Film 2017-ci ildə Azərbaycan Dövlət Film Fondunun əməkdaşları, əməkdar mədəniyyət işçiləri Rafael İmanov və Xuraman Pişiyari tərəfindən rəqəmsallaşdırılmışdır. 

Məzmun 

Əziz baba (Hüseynağa Sadıqov) Azərbaycan kəndlərindən birində yaşayan uzunömürlü bir kişidir. Kəndin bütün əhalisi Əzizin qohumları olsa da, heç kim onun neçə yaşında olduğunu dəqiq bilmir. Çoban Əziz kolxoz qoyunlarını otarır, hərdən ötüb keçənləri xatırlayır, ilk məhəbbətini yada salırdı. Bir gün məlum olur ki, Əziz babanın 160 yaşı var. Onun doğum tarixi babasının Əzizin anadan olması ilə əlaqədar sifariş verdiyi mis qablara həkk olunubmuş. Təntənəli yubileyə hər yerdən insanlar gəlir. Əziz baba təmirli bir evə köçürülür və onun üçün fərdi həkim tutulur.

İzləyicilər Əzizi üç kadrda görürlər. Balaca Əziz özündən böyük olan bir qıza aşiqdir. Bu qızı ərə verirlər və Əziz çox məyus olur. Filmin ikinci hissəsində Əziz (Şamil Süleymanov) artıq böyük bir kişidir. Onun Zeynəb adlı bir sevdiyi var. Lakin bir gün Cəfər adlı bir bəy oğlu Zeynəbi zorla qaçırır və Əziz tək qalır. Filmin üçüncü hissəsində yaşlı Əziz, rayon komitəsinin katibi Əliquliyevin (Səməndər Rzayev) oğlu Cəfərlə zorla evlənən Zeynəbin (Həmidə Ömərova) toy günü onu yəhərə salır və dağlara apararaq qaçırır. Nəvəsi Tapdığın (Sabir Məmmədov) bu qızı sevdiyini öyrənən Əziz çox xoşbəxt olur və Zeynəb Əzizin nəvəsi ilə evlənir.

Əzizin böyük sevincinin səbəbi ondan yan keçən xoşbəxtliyin nəvəsinə çatdığını görməsindədir.

Gözəl sonluqdur, deyilmi? İndiki namussuzluğu, xəyanəti reklam edən televiziya proqramlarından, teleseriallardan fərqli olaraq bu film mənəvi saflaşmaya xidmət edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün debüt vaxtıdır, sizlərə Turqut Mehmetinin hekayəsi təqdim edilir.              

TURQUT MEHMETİ

SULAR HƏDİYYƏSİNİ GERİ ALIR

Napoleon, adəti üzrə, şahmatda Müqəddəs Yelena adasının yerlilərinə meydan oxumağa davam edirdi. Yeni şahmat taxtası və fil dişindən düzəldilən fiqurlar ilə qazandığı qələbələr ona daha da çox zövq verirdi. Bu şahmat dəsti ona hədiyyə idi, amma kimin göndərdiyi bəlli deyildi. Hədiyyəni çatdırmaq əmri almış əsgər adaya çatanda hədiyyəni təhvil verdikdən sonra ürəyi partlamışdı. Napoleon bu müəmmalı ölüm haqqında çox düşünmürdü, çünki onu maraqlandıran əsas şey əyləncə idi.

         Şahmatdakı qələbələri ona Avropa torpaqlarındaki qüdrətini xatırladırdı. Adadakı acizliyinə baxmayaraq, Napoleon özünü şahmat taxtasındakı şaha bənzədirdi. Yerliləri məğlub etmək onun eqosunu təmin edirdi.

         Davamlı şəkildə, ard-arda məğlub etdiyi yerlilərin arasında uzun, qara saçlı bir gənc qız hər zaman şahmat taxtasındakı oyunları pürdiqqət izləyirdi. Onun varlığı, qələbəlikdə o qədər də hiss olunmurdu, amma insanlar onun fərqinə vardıqda maraqla göz süzdürüb gənc qızın şahmata olan marağına heyrətlərini bildirirdilər. Gənc qız isə çox zaman utanıb qələbəlikdən uzaq qalardı.

         Bu gənc qız özündən xeyli razı fatehin də diqqətinə cəlb etmişdi. Napoleon yerlilərdən soraqlaşıb qızın  kim olduğunu öyrənməyə çalışırdı. Ada əhalisi bu qızı yaxşı tanıyırdı. Sakit bir yay günündə müəmmalı gəmi qəzasından sonra dəniz ləpələrinin adanın sahilinə gətirdiyi beşikdə tapılmışdı. Dənizçilər onu okeanın adıyla “Nereida”, ada sakinləri isə adanın adı ilə “Yelena” deyə çağırırdılar. Bu uzun saç, utancaq qız maraqlı gəlmişdi Napaleona. Onun haqqında daha çox şey öyrənmək istəyirdi. Yetim qızdan sevgi əsirgənmişdi.

         Növbəti gün Napoleon üçün yeni rəqiblər və yeni qarşılaşmalar demək idi. Amma həmin gün gözlənilməyən bir şey baş verəcəkdi. Napoleon növbəti qələbəsini qazandıqdan sonra yerindən sıçradı və gur səs tonu ilə özündənrazı şəkildə ətrafa car çəkdi:

– Avropanın fatehi, taktika dühası Napoleona meydan oxumaq istəyən var?!

         Və gözlənilmədən dənizçilərin Nereidası, yerlilərin Yelenası irəli yeriyib, qətiyyətli şəkildə "Mən!" dedi. Yelena Napoleonun cavabını gözləmədən şahmat taxtasının olduğu masanın arxasında yerini alıb başı ilə onu oyuna dəvət etdi. Və hər kəsin marağını çəkən qarşılaşma başladı.

         Napoleon ağ fiqurlarla son dərəcə aqressiv şəkildə oyuna başladı. "Napoleon hücumu"ndan istifadə etməyə qərar verdi. Bu açılışdan tez bir zamanda oyundan qələbə ilə ayrılmaq istədiyi bəlli olurdu.

1. e4   1. e5   2. Vf3    2. Ac6   3. Fc4    3. Af6  həmlələrindən sonra taxtada vəziyyətdə tarazlıq yarandı. Ta ki Yelenanın 7-ci həmlə olaraq "Ah5" oynamağına qədər belə davam etdi. İstifadə etdiyi riskli açılışın müqabilini ağır ödəyən imperator 24-cü həmlədə məğlubiyyətlə barışmalı oldu.

         Yelenadan başqa hər kəs heyrət içində idi,. O özünə əmin şəkildə başladığı oyunu qələbə ilə başa vurmuşdu. Napoleon isə uzun müddət masadan qalxmadı və qeydlərinə əsasən, məğlubiyyətinə gətirib çıxaran səhvlərini götür-qoy etdi.

      Napoleon Yelenanın zəkasına aşiq olduğu fərqində idi. Uzun saçlı, utancaq bu qız Avropa fatehinin qəlbini fəth etmişdi. Eqosit, özündənrazı imperator məğlubiyyətdən zövq almışdı sanki. Məğlubiyyət hissini dadmaq onu narahat etmirdi.

         Ertəsi gün Napoleon hər kəsdən iraq, öz iqamətgahına yaxın bir yerdə, ağacların arsında məğlubiyyəti haqqında düşünürdü. Qeyd dəftəri qarşısında açıq, fiqurlar isə taxta üzərində dünənki oyunda 24-cü gedişdən sonrakı vəziyyətdə düzülmüşdü. Qarşısındakılar bir tərəfə, Napoleonun ağlından çıxmayan tək şey Yelenanın zəka dolu həmlələri idi. Və təbii ki, Yelenanın özü.

          Elə bu vaxt bu tablonun müəllifi ağacların arasından boylanarkən göründü. Cəsarətini toplayıb Napoleona yaxınlaşaraq dedi:

– C-c-cənab, dünənki oyuna görə üzr istəyirəm.

          Napoleon hisslərini gizlədərək bütün ciddiyyəti ilə cavab verdi:

– Qələbənizlə qürur duya bilərsiniz, xanım qız. Mən məğlubiyyətə layiq oynadım və siz qələbə qazandınız.

         Napoleonun alicənablığı gənc qızı heyran etmişdi. Utancaq səslə təşəkkür edib getmək istəyəndə Napoleon yenidən sözə başladı:

– Bu "su pərisi"nin başqa nə məharətləti var?

         Yelena utandı və çaşqınlıq içində cavab verdi:

– Dua və ibadət etməyi çox sevirəm. Müqəddəs ata deyir ki, bu, mənim ailəmdən uzaq böyüməyimdən irəli gəlir. Məndən əsirgənən sevgini mənə Tanrı bəxş edir.

         Napoleon gülümsədi. Yelena yenidən aradan çıxırmışcasına sürətlə geri çevrildi. Bu zaman uzun saçları şahmat fiqurlarından birinə sürtülərək onu aşırdı. Yelena bunun fərqinə varmadan oradan uzaqlaşdı. Buna kimi Napoleon Yelenanın gözəlliyinin fərqinə varmamışdı.

         Aşan fiquru düzəltmək istəyəndə Napoleon fiqurun içinin açıldığını gördü. Bu onu təəccübləndirməmişdi. Onu diqqətini başqa bir şey cəlb etdi. Fiqurun içində bükülmüş, kiçik bir kağız parçası var idi. Napoleon maraqla bükümü açdı. Anladı ki, əlindəki Yelena adası və Avropa qitəsinin xəritəsinin kiçikmiqyaslı təsviridir. Digər fiqurlara əl atdı və hər birini açmağın mümkün olduğunu anladı. Fiqurların içərisindəki kağızları bir araya yığdıqda məlum oldu ki, ona göndərilən bu hədiyyə bir qaçış planıdır. Təcili şəkildə iqamətgahına yollandı və öz qeydlərini apardıqdan sonra qərar verdi: sabah gecə yarısı adadan qaçacaqdı.

         Ertəsi gün həyəcanla oyandı. İntiqam hissi ilə yanıb-tutuşurdu. Bütün Avropanı və bütün dünyanı fəth edəcək gücü hiss edirdi özündə. Yatağından qalxdı və ən sevdiyi qiyafəsini geyindikdən sonra şəhər mərkəzinə yollandı. Bir növ, vidalaşmaq istəyirdi yerlilərlə.

         Şəhər mərkəzində həmişəkindən fərqli olaraq, xaos deyil, sükut və hüzn hökm sürürdü. Napoleonu bu elə də narahat etmirdi, amma yenə də sakinlərin birindən xəbər almaq istədi. Yoldan keçən dənizçiyə yaxınlaşıb nə baş verdiyini soruşdu. Dənizçi dedi:

– Bu gecə dənizdə tufan olub. Tufan vaxtı Nereida sahildə gəzişirmiş. Sahilə vuran dalğalar onu da ağuşuna alıb aparıb. Yazıq qız! Tələf oldu.

         Sular hədiyyəsini geri almışdı...

         Bu xəbər soyuqqanlı Napoleonu dərindən sarsitdı. Həyəcanla başladığı gün onun üçün qiyamət gününə çevrildi. Öz iqamətgahına qayıdıb axşama kimi heç yerə çıxmadı. Axşam isə planı reallaşdırmaq məqsədi ilə sahilə gəldi. Uzun müddət coşqun okeanı seyr etdi. Hər şey hazır idi, amma ona getməyə mane olan nəsə var idi sanki. Bütün etməli olduğu, sadəcə, bir sal üzərində okeanı fəth etmək idi. Şərait onun üçün uyğun idi.

          Bir müddət keçmiş, Napoleon sahildə ilişib qalmışdı. Sanki o, Yelenanın ruhunu narahat etməmək üçün okean sularına boyun əymişdi.

Uzun müddət dənizi seyr etdikdən sonra şahmat daşlarını çıxardı və hamısını dənizçilərin Nereidasına ərməğan etdi. Qüdrətli imperator Yelenanın əsirinə çevrilmişdi, ada bəhanə idi…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA. XATİRƏLƏR DƏFTƏRİNDƏN

Səməd Vurğunla harda, haçan tanış olduğumu deyə bilmərəm. Qalaq-qalaq günlərin arxasından bu ilk tanışlıq günlərini arayıb tapmaq çətindir. Səməd Vurğunu bir şair, bir insan kimi uzun illərin axarında, əgər belə demək olarsa, pillə-pillə, səhifə-səhifə tanıdım. Mübahisəmiz, birgə mübarizəmiz, fikir, zövq uyarsızlığımız, dostluğumuz, soyuqluğumuz da oldu. Mən xatirimdə qalan bəzi epizodları xəyalımda yenidən canlandırıram.

Bu xatirələr xronoloji olmayacaq. Mənim gündəliyimə bəlkə də aydalıq, ildəlik demək daha doğru olardı. Ayrı-ayrı qeydlərimin tarixləri arasında bəzən yaxın, bəzən də çox uzun zaman var. Vaxtaşırı edilmiş bu qeydlərdə gərəkli olanlarla yanaşı, az əhəmiyyətli, təsadüfi, ötəriləri də az deyil.

Bakı, “Kommunist” qəzetinin Stalin adına klubu. Ədəbi gecə. Mübahisələr. Bir-birini inkar edən fikirlər... Mikayıl Rəfilinin bir şeiri qızğın mübahisəyə səbəb oldu.

Nəşədir yaşamaq,

Nəşədir həyat.

Alqış sənə, ey ölməyən kainat.

Mikayıl Rəfilinin bu sətirləri Səməddə kəskin etiraz doğurmuşdu. O, insanların ağır zəhmətini, yer üzündə milyonlarla adamın iztirab və məşəqqətdə yaşadığını şahid çəkərək, həyatın, yaşamağın nəşə olmadığını söyləyirdi.

Səmədin fikri ilə razı olanlar da, olmayanlar da vardı. Mehdi Hüseyn, mən M.Rəfilinin fikrinə səs verdik. Dedik ki, bütün çətinlik və iztirablara baxmayaraq, kainatda həyatın hərəkət yönü nəşəyə-sevincə, daha işıqlı günlərə doğrudur. Mübahisə bitmədi. Tərəflər öz mövqeyində qaldı. Sonralar bu mübahisələri xatırlayanda mən bu qənaətə gəldim ki, bu fikirlərdəki uyarsızlıq məsələnin mücərrəd, qeyri-müəyyən məkan və zamanda qoyuluşundan gəlirmiş. Hər iki fikir ayrı-ayrı baxımdan doğrudur.

Bir dəfə soruşdum ki, Səməd, niyə sərbəst yazmaq istəmirsən?

O gülümsündü: “Yazacağam, yazacağam, – dedi. Bir qədər fikirləşəndən sonra əlavə etdi: – Sərbəst şeiri hələ geniş oxucu kütləsi qavraya bilmir. Doğrudur, bu formanm üstünlükləri var. Fikri dəqiq demək, yeni söz birləşməsi yaratmaqda sərbəst şeir geniş imkan verir. Lakin heca vəznində hələ də istifadə olunmamış imkanlar çoxdur. Heca vəzni ən sadə oxucuya da doğma və aydındır. Tez əzbərlənir. Bizim el havaları, muğamat kimi xalqın iliyinə, sümüyünə işləmişdir. Mən heca, bəzən də əruz vəzni ilə yazıram ki, oxucu mənə inansın, şeirimi sevsin. Əlbəttə, mənim əsas yolum heca vəzni olaraq qalacaq. Ancaq sərbəst şeir forması da mənə yad deyil”.

Sonralar Səməd sərbəst şeir də yazdı, həm də bu şeirlər məna dəyəri, ictimai pafosu ilə onun yaradıcılığında müəyyən yer tutdu.

***

Yerevana, David Sasunlunun yubileyinə gedirdik. Ermənistan yazıçılarından bir qrupu bizi Ağstafa dəmiryol stansiyasında qarşıladı. Maşın qatarı Qazaxdan keçib Dilican yoluna çatdı.

Səməd fikirli görünürdü. Nigar soruşdu ki, ay Səməd, nə olub, gəmilərin qərq olub, nədir?

Səməd fikir içində köks ötürdü:

– Cavanlığımı yadıma saldım, a Niyar, bu, Dilican dərəsidir axı.

Mən bu qəmli xatirələrdən uzaqlaşmaq üçün gülə-gülə dedim:

– Yoxsa belin bükülüb, qocalıq səni haqlayıb?

Səməd dinmədi, arıq əli ilə saçını sığalladı. Onun saçına dən düşmüşdü. Maşınımız dağ yolu ilə yoxuşa qalxırdı. Səməd dodaqaltı zümzümə edirdi:

Fələk möhür basdı düşmən deyənə,

Bəs mənim verdiyim yadigar hanı?

Bizim nümayəndə heyətinin bir dəstəsi bir gün qabaq Yerevana getmişdi. Böyükağa Qasımzadə, Mirvarid Dilbazi, yanılmıramsa, Abdulla Faruq da bu dəstədə idi. Yerevana gələndə uşaqları bir az məyus gördüm. Bizi görəndə sevindilər.

– Yetim kimi qalmışdıq, – dedilər.

Səməd:– Biz ölmüşdük ki, siz yetim qalasınız, – deyə çırtıq çaldı, oyuna girəcək kimi əllərini qaldırdı. Hamı gülüşdü.

Tanışlar, dostlarla görüşdük. Aleksandr Fadeyev özünəməxsus sirayətedici gülüşü ilə bizi qarşıladı. Gürcüstan, Ermənistan yazıçıları ilə əl tutduq. Salamlaşdıq.

Gün günortadan xeyli əyilmişdi. Yeməkxanaya getdik. Nümayəndə heyətimizi qonaqlar və ev yiyələri alqışlarla qarşıladılar.

Bizim üçün ayrılmış stol ətrafında oturduq. Səməd hara isə getdi, bir neçə dəqiqədən sonra o, restoranın çalğıçıları ilə gəldi. Çalğıçıları süfrəmizə dəvət etdik. İlk əvvəl Azərbaycan mahnıları, sonra gürcü, rus, erməni havaları səsləndi.

Məclis get-gedə qızışdı. Səməd:

– Kirvə, bir “Yallı” ver gəlsin, – dedi.

Adamlar salonun ortasında halaylandı. Böyük bir dəstə “Yallı2 gedirdi. Səməd onun həm dirijoru, həm rejissoru, həm də baş oyunçusu idi. “Yallı”nın ritminə uyğun tez-tez: “Ha, gözünə dönüm”, – deyə ucadan səslənirdi. Qadınlar süfrə arxasından durub oynayanlara baxmaq üçün dörd tərəfdə düzülmüşdülər. Birdən Səmədin səsi musiqi səslərini yarıb ucaldı:

– Ha varpetcan[1], gəl görək.

İsahakyan əlində dəsmal oynayanlara qoşuldu. Çəpik, gülüş səsləri, “ay yaşa”, “vasa”, “getso” sədaları salonu tərpədirdi. Bütün bu şənliyin, bu məclisin canı Səməd idi.

Axşam şeir gecəsində tamaşaçılar Səmədi hərarətlə qarşıladılar. Mehmanxanaya qayıdarkən Səməd üzünü bizim uşaqlara tutub gülə-gülə: “Hə, lələşinizi necə gördünüz?” – dedi.

***

Samur–Dəvəçi kanalının açılışı da yadımdadır.

Səmədlə Qubaya getdik. Kanalın açılışı gurultulu, təntənəli keçdi. Axşam mehmanxanada bugünün hadisələrindən, sadə adamların hər yerdə bizə hörmət və məhəbbətindən xeyli danışdıq.

Yuxumuz gəlmirdi. Səməd, həmişəki kimi, narahat idi...

Samur–Dəvəçi kanalının açılışına hər birimiz bir neçə sətirlik şeir yazıb, bir növ, ürəyimizi boşaldırdıq. Təəssüf ki, o şeirləri indi axtarıb tapa bilmirəm. Bəlkə də mənim şeirim Səmədin arxivindədir. Onun yazdıqlarından ancaq bu misralar yadımda qalıb:

Gün keçər, zaman gələr

Göyərər əkilənlər.

Qəmli günlərə düşər

Özünü tək bilənlər.

Nə qədər yaşasa da,

İnsan adını almaz,

Şöhrət üçün, ad üçün

Yeddiqat bükülənlər.

***

Ovçuluq Səməddə bir ehtiras idi. Biz, onun ov yoldaşları Səmədlə ayaqlaşa bilmirdik. “Siz bir balaca burda qızının, mən, bax, oraya baxım, gəlim”. Bu sözlərlə Səməd ovçu yoldaşlarını tonqalın yanında qoyub bir anda yox olardı. Onun “bir macal”, “bir qınnax” dediyi vaxt bəzən saatlarla çəkərdi. Qayıdıb gələndə, adətən, kəmərindən, heç olmasa, bir-iki quş asılmış olardı. Sonra hamımız yeni ovlağa gedərdik. Səməd yorulmaq nədir bilməzdi. Səməd Vurğun onda ov vaxtı, elə bil, cavanlaşırdı.

Bəzən ov uğursuz olanda Səməd yorulardı. O, sərrast atar, qabağına çıxan ovu əldən buraxmazdı.

Sazaqlı bir qış günü bir neçə yoldaşla Cəngiyə getdik. Deyirdilər, Cəngidə, Bakı yolunun sağ tərəfındə, təpələrin dalında, çay qırağında kəklik olur. Ovçular bilir ki, kəklik ovu çətindir. Bu çətinlik Səmədi daha artıq həvəsə salırdı. Səhərə bir az qalmış Cəngiyə çatdıq. Üç dəstəyə ayrıldıq. Sağa, sola və qabağa yol aldıq. Səmədlə mən qabaq tərəfə, çay qırağına yönəldik. Bu dəfə Reks (onun ov iti) yox idi. Bir müddət qabaq maşın altında qalmışdı. Biz irəlilədikcə hava açılır, alatoranlıq əriyirdi.

Səməd dodaqaltı nə isə deyirdi. Yaxınlaşdım. Səməd “Ay Reks, ay Reks”, – deyə ah çəkirdi. Sanki onun ov həvəsi də yoxdu. Çox kədərli görünürdü. Birdən sağ tərəfdən bir kəklik pırıltı ilə qalxdı. Mən tüfəngimin qayışını çiynimdən keçirmişdim. Hə-hü eləyib tüfəngi əlimə alınca Səmədin tüfəngi gurladı. Kəklik yerə düşdü. Səməd yaralı quşun ardınca yüyürdü. Kəklik uça bilmirdi. On-on beş dəqiqədən sonra Səməd yorğun addımlarla geri döndü. Mənə baxıb güldü.

– Səməd, niyə gülürsən? – dedim.

– Ayə, ov yerində tüfəngi dəyənək kimi saxlamazlar. Həmişə əlin tətikdə olsun.

Səmədin yaxşı yolluğu vardı. Yol boyu gülüb-danışar, zarafat eləyərdi. Bu dəfə ovumuz uğursuz oldu. Nə qədər gəzdiksə, bir sərçə də tapmadıq. Səməd dinməz-söyləməz geri qayıdırdı. Dindirəndə könülsüz cavab verirdi. Ov onunçün təkcə əyləncə deyildi. Ov zamanı sanki bütün böyük-kiçik qayğılarından azad olur, fikri, diqqəti ancaq bir şeyə – ova bağlanırdı. Ov uğurlu olanda kefı kökəlirdi.

Səmədin tərcüməsində “Yevgeni Onegin”in yeni nəşrini redaktə etməyi mənə tapşırdılar. Bu tərcümə ciddi zəhmətin, həvəs və ilhamın nəticəsi idi.

Puşkinin məşhur “Onegin bəndləri”ndə orijinalın özünəməxsus formasını saxlamaq çətin iş idi. Səməd bu işin öhdəsindən gəlmişdi. Bununla belə, təkrar nəşrdə ayrı-ayrı misraları dəqiqləşdirmək, bəzi yerlərdə deyimləri (ifadələri) daha da səlisləşdirmək gərəkdi. Bunların çoxunu Səməd özü qeydə almışdı. Bəzilərini redaktə zamanı düzəltmək lazım idi.

Tərcümənin mətnində düzəlişləri Səmədlə müzakirə edirdik. Razılaşdığı da, razılaşmadığı da olurdu. Bir də görürdün ki, gecənin bir vaxtı telefon zəng çaldı. Yuxulu-yuxulu dəstəyi götürürdüm. “Ayə, bu tezdən yatarlar?” Saata baxıb: “Yaman tezdir, saat üçə işləyib”, – deyirdim. Səməd gülürdü: “Ömür elə uzun deyil ki, onun çoxunu yuxuda keçirəsən. Ayə, o gündüz dəyişdiyimiz misralar belə olsa yaxşı deyilmi?” Mən diqqətlə onu dinləyirdim. Çox vaxt yeni variantın daha səlis, daha orijinal olduğunu təsdiq edirdik. Bəzən də razılığa gələ bilmirdik. Səməd mübahisəmizi zarafatla qurtarırdı: “Görürəm yuxulusan. Gecənin xeyrindənsə gündüzün şəri yaxşıdır”.

Bu yaradıcılıq nigaranlığı Səmədin xarakterinə xas olan mühüm cəhət idi.

Bəzi əsərlərinin taleyi son illərdə Səmədi çox düşündürürdü. Müəyyən səbəblərdən poeziyamızda yaranmış birtərəflilik, müəyyən fikir, deyim çərçivəsi onun nigaranlığının əsas səbəbi idi. O, dəfələrlə söhbət zamanı ölümdən beş-on il möhlət istədiyini bildirirdi. “Sinəm doludur, yeni şeirlər yazmaq istəyirəm”, – deyirdi. Bu ürək çırpıntısının şeirə çevrilmiş misraları onun “Şair, nə tez qocaldın sən”, “Mən tələsmirəm” kimi şeirlərində yüksək poetik ifadəsini tapmışdır.

Heyif ki, araya əbədi ayrılıq düşdü. Neçə-neçə belə gözəl əsərləri, yeni “Vaqif”ləri, “Komsomol poemaları”nı, “Zəncinin arzuları”nı Səməd sinəsində apardı...

1976

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Uşaqlar bizim gələcəyimizdir” - Bu ifadəni hamımız eşitmişik, çoxumuz da demişik. Bəs bu gələcəyi necə inşa edirik? Döyərəkmi, əzərəkmi, sözlərimizlə incidərəkmi? Yoxsa sevgi, qayğı və azadlıq bəxş edərəkmi?

Bu gün susdurulan bir uşaq sabah da susacaq — duyğularını, haqlarını, fikirlərini… Çünki o öyrənəcək ki, səsini eşidən yoxdur.Uşaq böyütmək təkcə onun ehtiyaclarını qarşılamaq deyil: yedizdirmək, geyindirmək, oxutmaq kifayət etmir. Uşağı bir şəxsiyyət kimi görmək, onun fikirlərini anlamaq, hisslərini tanımaq, səhv etdikdə cəza vermək əvəzinə səbəbini izah etməkdir əsas məsələ. Sevgi ilə böyüyən uşaq içində sevgi toxumu əkir. Əzilərək böyüyən uşaq isə ya üsyankar olur, ya da itaətkar.

Əgər gələcəyi gözəl şəkildə formalaşdırmaq istəyiriksə, uşaqları dəyərlərlə və sevgi ilə böyütməliyik. Axı “gələcək” dediyimiz şey elə bu gündən başlayır. Bu gün biz onlara şans verməsək, sabah heç nə verə bilmərik.

Bir dəfə parkda üç uşaq sürüşkəndə əylənirdi. Mən də kənarda dayanıb onları seyr edirdim. Bir müddət sonra uşaqlardan birinin anası onların şəklini çəkmək üçün yaxınlaşdı. Uşaqlar isə oyunun şirinliyində idilər, durmaq istəmirdilər. Ana isə şəkil çəkə bilmək üçün tərpənmədən dayanmağı tapşırırdı. Biri dayansa da, digəri tərpənirdi. Anası nə qədər çalışsa da, üçünü bir yerdə istədiyi kimi çəkə bilmədi. Qadın əl çəkmirdi, uşaqlar isə oyuna davam edirdilər.

O an dediyi bir cümlə məni dərin düşüncəyə saldı: “Siz insan deyilsizmi, bir düzgün dayanmadız?”

Bu söz, şəkil çəkmək istəməyən uşaqlara deyilmişdi. Və hər kəsin eşidəcəyi səslə.

Dörd-beş yaşlı uşaqlardan “insanlıq” gözləyən ananın özü hansı nümunəni göstərirdi? Uşaqlar sadəcə əylənmək istəyirdilər. Anası isə “gözəl gün” başlığı altında bir şəkil paylaşmaq üçün o anı məhv edirdi.

Sonda, uşaqları istədiyi kimi dayandıra bilməyən ana kənara çəkildi. Uşaqlar isə heç nə olmamış kimi oynamağa davam etdilər. Bir neçə dəqiqə sonra getmək vaxtı çatdığını deyərək oradan uzaqlaşdılar. Onlar üçün bəlkə də heç nə dəyişmədi. Amma mənim üçün üç uşağın gələcəyi ilə bağlı bir fikir dəyişdi.

Onlarla birlikdə növbəsini gözləyərək sürüşən bir kiçik uşaq da vardı. Gününü, anını yaşayan. Onun şəklini çəkmək istəyən anası isə əvvəlcə soruşdu:

“Qızım, istəyirsən şəklini çəkim?”

Və şəkillər yalnız uşaq istədiyi anlarda çəkildi. O şəkillər mənim üçün xoşbəxtliyin, azad gələcəyin və seçim haqqının simvoluna çevrildi.

Bəlkə də gələcəyin necə olacağı çəkilən şəkillərdə yox, çəkilməyən, amma hiss edilən bir azadlıqda gizlidir…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə layihəsində bu dəfə çərçivədən kənar çıxıb mövzu növbələnməsini pozduq və türk törəsi barədə oxucuları bilgiləndirmək qərarına gəldik. Niyə?

Bizim gələcəyimiz türk ailəsidir, bu gözəldir. Amma çox təəssüf ki, türkçülük barədə çox az öyrənirik. Əslində, təbliğ edən də azdır. Bu günlərdə onlarca gəncdən Bilgə Xaqana aid türk törəsi – yəni türk qanunları barədə hansı bilgiyə malik olduqlarını soruşdum. Nəticə məni o qədər məyus etdi ki, qərara aldım, bizim məşhur layihəmizdə bu dəfə türk törəsi barədə danışılsın.

TÜRK TÖRƏSİ

Türk törəsi — qədim türklərin və ümumilikdə Türk xalqlarının yaşam tərzini, mənəvi dəyərlərini, əxlaq normalarını, dövlətçilik və cəmiyyət quruluşunu müəyyən edən ənənəvi hüquq və etik normalar toplusudur. “Törə” sözü həm də qanun, qayda, adət, ənənəmənasında işlədilir. Bu anlayış, yazılı qanunlardan çoxadət-ənənələrə və mənəvi prinsiplərə əsaslananbir idarəetmə və cəmiyyət nizamını əks etdirir.

Törənin əsas xüsusiyyətləri:

1.     Ənənəyə əsaslanır – Törə yazılı qanun kimi olmasa da, minillər boyu formalaşmış və xalq tərəfindən qorunub saxlanmış qaydalardır.

2.     Ədalətə söykənir – Qədim türklər üçün törə həm də ədalət demək idi. Törənin pozulması həm fərdi, həm də ictimai qınaq doğururdu.

3.     Cəmiyyətin hər təbəqəsinə aiddir – Hökmdar da daxil olmaqla, hər kəs törəyə tabe idi. Hətta xaqan törəni pozarsa, taxtdan salına bilərdi.

4.     Mənəvi əsaslara bağlıdır – Törə yalnız hüquqi deyil, həm də etik və dini dəyərlərlə bağlıdır.

5.     Dövlətçilik prinsipləri – Dövlətin necə idarə olunmalı olduğunu, xalqla hökmdar arasında münasibətləri tənzimləyirdi.

Törənin dörd əsas dayağı (Orxon-Yenisey yazılarında):

1.     El – xalq, dövlət

2.     Törə – qanun, qayda

3.     İnam – Tanrıya və ədalətə inam

4.     Ər – igidlik, dürüstlük, əxlaq

Törənin tarixi və əhəmiyyəti:

·         Göytürk (Orxon-Yenisey) kitabələrində törə anlayışı çox vurğulanır.

·         Törə, Türk xaqanlarının Tanrı tərəfindən hakimiyyətə gətirilməsində əsas legitimlik amillərindən biri idi.

·         “Törəyi pozan xaqan taxtdan endirilər” – bu fikir qədim türklərin hüquqi və əxlaqi dünyagörüşünün necə dərin olduğunu göstərir.

İndi isə Bilgə Xaqanın “Türk törəsi”ni sizlərə ərməğan edirik:

1. Tanrı təkdir.

2. HərkimTanrıdanqutalmaqistəyirsə, başqasınayalvarmasın.

3. Bir ölkə, bir Xaqan, bir Tanrı.

4. Bir qına iki qılınc girməz. Bir xatun iki ərə gedə bilməz və bir ulusda iki törə ola bilməz. Törə təkdir. Törə qəti və kəskindir. Kim törəyə itaət etsə qutlanar, kim törəyə qıysa, qatlanar.

5. Heç kim törədən üstün deyil, dirilik və birlik üçün törə budur.

6. Bir çoban sürüsündən, bir ər ailəsindən, bir Xaqan ulusundan soruşular.

7. Hər kişi arvadına, atına, silah-sursatına sahib çıxacaq.

8. Ana-ataya, babaya təzim ediləcək.

9. Qohumu qucaqlayacaq, qonşuna göz-qulaq olacaqsan.

10. Ər kişi yalan söyləməyəcək.

11. Mal-mülk oğurlayan mislini ödəyəcək, hesabı ya malıyla, ya canıyla soruşulacaq.

12. Hər kim kiminsə namusuna toxunsa həyatıyla cavab verəcək.

13. Kim olur-olsun haqsız, aldadıcı iş tutsa dərhal haqq-hesab olunacaq.

14. Döyüş meydanından, mübarizədən qaçan cəhənnəmə göndəriləcək.

15. Aman diləyənə qılınc çəkilməyəcək, sığınana arxa çevrilməyəcək.

16. Baş qaldıranın başı kəsiləcək, haqqını istəyənin haqqı veriləcək.

17. Heç kim heç kimdən üstün deyil, nə ağ ətin qaradan, nə qaranın qızıldan, nə də qızılın sarıdan fərqi olmayacaq.

18. Kin və qürurdan uzaq durulacaq.

19. Məzluma mərhəmət, zalıma əzab göstəriləcək.

20. Zəifə, yaralıya, qadına və uşağa əl qaldırılmayacaq.

21. Qızı istəyən Xaqan da olsa, bəy də olsa qız, özü istədiyinə ərə gedəcək.

22. Boş yerə ağac kəsməyəcəksən, suyu çirkləndirməyəcəksən.

23. Bilmədiyin şeyə bilirəm deməyəcəksən, sözü biləndən soruşacaqsan.

24. Bu günün işini sabaha saxlamayacaqsan.

25. Qüsur görməyəcəksən, qüsur axtarmayacaqsan.

26. Güclü olanda bağışlayacaq, zəif olanda səbr edəcəksən.

27.Alın yazısına asi olmayacaqsan.

28. Etdiyin yaxşılığı unut, edilən yaxşılığı unutma.

29. Hamı ədalətlə iş görəcək.

30. Hər nə edirsən et, mühakimə ediləcəyini yadında saxla.

31. Millətinə yad olma, ipəyin yaxşısına, sözün şirinliyinə aldanma, onlara bürünmə.

32. Xaqan odur ki, ədaləti üstün tutsun, törəni yaşatsın.Törə itsə, el yox olar. El olmasa, ulus qul olar.

33.Ey Türk bəyləri, ey millətim, eşidin!

"Yuxarıda mavi göy çökmədikcə, altda qara yer deşilmədikcə, sənin elini və törəni kim poza bilər?"

Titrə və özünə dön, ey Türk, sən özünə dönəndə daha möhtəşəm olursan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

 Ağalar İdrisoğlu,

 yazıçı-rejissor, Əməkdar incəsənət xadimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Belə bir maraqlı deyim var: “Aktyorlar, Ulu Tanrının yerdə olan elçiləridir. Onlar bir növ məbəddə olan kahinlər kimidir və Böyük Yaradanın arzularını, istəklərini insanlara göstərməklə, onların həyat müəllimləri olurlar”.  Bax, ona görə də aktyor sənəti müqəddəs sənətdir.

Belə bir müqəddəs sənətdə çalışanlardan biri də Xalq artisti, Prezidentin Fərdi Təqaüdçüsü, çox istedadlı aktyor  Cəfər Namiq Kamaldır.

Oxucular üçün daha  maraqlı olsun deyə gəlin onun həyat tarixçəsinə qısa bir nəzər salaq.

Cəfər Namiq Kamal oğlu Əhmədov ( Namiq Kamal)  1950-ci ilin avqust ayının 17-də anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra  1972-ci ildə Mirzağa  Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun mədəni–maarif fakültəsini bitirib. Elə 1972-ci ildən də Milli Gənc Tamaşaçılar teatrında aktyor işləməyə başlayıb. Teatrda işləməyə başladığı ilk ildən onun istedadlı olduğunu görən rejissorlar bir-birinin ardınca ona çoxlu rollar veriblər. Əlbəttə, həmin vaxtlar bu teatrda işləyən çoxlu ustad sənətkarların arasında gənc aktyor kimi  özünü  sübut etmək elə də asan deyildi. Amma Cəfər Namiq Kamal əsl yaradıcı aktyor olduğuna görə və ona verilən ən kiçik rolları  belə obraz səviyyəsinə qaldırdığına görə oynadığı tamaşalarda çoxlarından seçilib və tamaşaçıların sevimlisi olub. Cəfər Namiq Kamal düz iyirmi beş il bu teatrda aktyor işləyib və böyük obrazlar qalereyası yaradıb. Elə həmin rollardan bəzilərini yazmaqla Cəfər Namiq Kamalın necə maraqlı və Allah vergisi olan  aktyor olduğunu görmək olar.

Salam  Qədirzadənin  “Şirinbala bal yığır” əsərində Rəcəb, Fikrət Sadığın “Bir parça Vətən” əsərində Elçi, İsgəndər Coşqunun “Rüstəm və  Söhrab” əsərində Qasid , Bəxtiyar Vahabzadənin  “Şəhidlər” əsərində Aparıcı, Cəlil  Məmmədquluzadənin  “Danabaş kəndinin məktəbi”ndə Uçitel Həsənov, Rəşid bəy Əfəndiyevin  “Qonşu qonşu olsa, kor qız ərə gedər” əsərində Qaçay bəy, Kamal Aslanovun “Yuxulama” əsərində İnsan, Rəhman Əlizadənin “Sabah çoxdan başlanıb”da Dayı və başqaları. Siyahıdan da göründüyü kimi bir-birinə oxşamayan bu rolların hər biri tamaşaçılar tərəfindən də maraqla qarşılanıb. Onu da vurğulayım ki, Kamal Aslanovun “Yuxulama” tamaşası həmin vaxt Moskvada festivalda oynanılıb və ən böyük mükafata layiq görülüb.

Cəfər Namiq Kamal ( Əhmədov)  1996-cı ildən taleyini Akademik Milli Dram Teatrı ilə bağlayıb. Onun bu teatra gəlməsinin əsas səbəkarı həmin vaxtlar teatrın bədii rəhbəri-direktoru işləyən, Azərbaycan səhnəsində  və kinosunda əvəzsiz obrazlar qalereyası yaratmış, böyük aktyor Həsənağa Turabov olub. Belə ki, Cəfər Namiq Kamal 1993-cü ildə Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrının səhnəsində Xalq yazlçısı Kamal Abdullanın “Unutmağa kimsə yox” tamaşasına baxandan sonra onun tamaşada oynadığı Aspirant rolu Həsənağa Turabovun çox xoşuna gəlib və onu Akademik Milli Dram Teatrına işləməyə dəvət edib. Amma Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrının rəhbərliyi və kollektivi onun bu teatrdan çıxmasına heç cürə imkan verməyiblər. Cəfər Namiq Kamal da bu teatrda işləyən dostlarının xahişini yerə salmayıb və burada qalıb işləməyə məcbur olub.

Amma Həsənağa Turabov öz fikrində israrlı olduğuna görə Cəfər Namiq Kamal 1996-cı ilin iyun ayında Həsənağa müəllimin yanına gəlib və bu teatrda işə başlayıb. Cəfər Namiq Kamal deyir ki, “ rəhmətlik Həsənağa müəllim məni bir aktyor kimi çox istəyirdi və mənə inanırdı. Ümumiyyətlə  o, bir rəhbər kimi bütün yaradıcı heyyəti və texniki heyyəti çox istəyirdi və onlara lazım olan bütün şəraitləri yaradırdı. Allah ona rəhmət eləsin. Beləliklə, mən artıq 29 ildir ki, Akademik Milli Dram Teatrında aktyor işləyirəm”. Yuxarıda yazdığım kimi o, 1996-cı ildən həmin teatrın  aktyor  heyətinə qəbul olunub və az bir vaxtda teatrın ansambılına daxil olub. Elə az bir zaman müddətində də teatrın səhnəsində bir-birindən maraqlı olan  bu rolları oynayıb: Xalq yazıçısı Elçinin “Ah, Paris…Paris!..” əsərində Eynşteyn,  Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin “Pompeyin Qafqaza yürüşü” tamaşasında  2-ci Tiqran, Xalq yazıçısı  İlyas  Əfəndiyevin  “Dəlilər və ağıllılar” əsərində  Ədhəm Tağıyev,  Xalq yazıçısı  Elçinin “Mənim sevimli dəlim” əsərində Ədəbi işçi, Xalq yazıçısı Elçinin  “Mənim ərim dəlidir”də  Dost,  Mirzə Fətəli  Axundovun “ Lənkəran xanının vəziri”ndə Vəzir Mirzə Həbib, Xalq yazıçısı  Elçinin “Poçt şöbəsində xəyal” əsərində Xəlil, Əməkdar incəsənət xadimi Əli  Əmirlinin “ Köhnə ev” əsərində Kamran Qızılsəs,  Əməkdar incəsənət xadimi  Hidayətin “Bu dünyanın adamları” əsərində  Qulaməli, Xeyrəddin  Qocanın “Hərənin öz payı” əsərində Gülməyən Adam, Cəlil  Məmmədquluzadənin “Ölülər” əsərində  Şeyx Əhməd, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin “Xurşidbanu Nətavan” əsərində Şahzadə, Xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun “Generalın son əmri” tamaşasında  General,  Cəfər Cabbarlının “Yaşar” əsərində  Əmirqulu, Çingiz Aytmatovun “Əsrə bərabər gün” tamaşasında Müfəttiş, Avqisenti Saqarelinin  “Xanuma” əsərində Kinyaz, Nikolay Qoqolun  “Müfəttiş” əsərində  Bələdiyyə rəisi  və başqaları.

Cəfər Namiq Kamal uzun illər Azərbaycan televiziyasında da çox maraqlı rollar oynayıb. Onlardan-  Əfqan Əsgərovun “Qız atası”ında  (Yarik),  Cəlil Məmmədquluzadənin  “Anamın kitabı”nda  (Rüstəm),  Mar Baycıyevin  “Duel”ində  (Əziz), Elçin Mehrəliyevin “Yurd yeri”ndə  (Sədrəddin) və başqaları.

Onun bu yaradıcılığı  dövlət tərəfindən də layiqincə qiymətləndirilib. Belə ki, Cəfər Namiq  Kamal (Əhmədov)  2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb. 2003-cü ildən- 2016-cı ilə kimi hər il  Prezident Mükafatı alıb.  2013-cü ildə Azərbaycanın prezidenti cənab İlham Əliyevin əmrilə  Xalq artisti fəxri adına layiq görülüb. Cəfər Namiq Kamal 6 may 2016-cı ildən  Azərbaycan  Respublikası prezidentinin Fərdi Təqaüdçüsüdür. O, bu gün də böyük coşqu ilə bir-birindən maraqlı və Azərbaycan teatr tarixində qalacaq rollara imza atır.

Cəfər Namiq Kamalın 75 illik yubileyi işlədiyi Akademik  Milli Dram Teatrında yüksək səviyyədə qeyd olunub. Belə ki, məşhur rus dramaturqu Nikolay Qoqolun “Müfəttiş” əsəri onun benefisi kimi göstərilib. Bu tamaşa tamaşaçıların çox böyük alqışı ilə qarşılanıb. Həmin yubileyin davamı olaraq, 19 may 2025-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Teatr Xadimləri İttifaqının təşkilatçılığı ilə  Teatr Xadimləri İttifaqının Mustafa Mərdanov adına səhnəsində Xalq artisti Cəfər Namiq Kamala həsr olunmuş “Maşallah, 75- də gəldi”  adlı yubiley tədbiri keçirilib. Tədbir özünün rəngarəngliyinə görə doğrudan da çox maraqlı keçib.

Tədbirdə görkəmli sənət adamları, ziyalılar və media nümayəndələri iştirak etdilər.

Çıxış edənlər - Xalq artistləri Hacı İsmayılov, İlham Namiq Kamal, Mərahim Fərzəlibəyov, Əməkdar incəsənət xadimləri, sənətşünaslıq doktorları Məryəm xanım  Əlizadə, İlham Rəhimli, teatrşünas Çingiz Ələsgərli, telejurnalist-dramaturq Ülviyyə Heydərova və başqaları Cəfər Namiq Kamalın yaradıcılıq yolundan, teatr səhnəsində yaratdığı obrazlardan, xarakterindəki çoxsaylı müsbət keyfiyyətlərdən, ustad aktyor olmasından, oynadığı hər bir rola yaradıcı yanaşmasından və ən əsası isə yaxşı insan olmasından danışdılar. Çıxışlararsı sənətkarın həyat və yaradıcılığını əks etdirən çox maraqlı görüntülər nümayiş olundu. Və hər bir çıxış, göstərilən səhnəciklər də tamaşaçıların gur alqışları ilə qarşılandı. Həmin tədbirdə sənətşünaslıq doktoru, professor İlham Rəhimli hətta vurğuladı ki, “Cəfər Namiq Kamalı bir vaxtlar Moskvadadkı  məşhur Satira Teatrına aktyor işləməyə dəvət ediblər. Amma o, razılaşmayıb və Azərbaycan teatrında işləməyi daha  üstün tutub”.

Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının sədri, Xalq artisti, “Şöhrət” ordenli Hacı İsmayılovun çıxışı maraqla qarşılandı və  o, çıxışında belə dedi:

-Mən ilk əvvəl Cəfərin böyük qardaşı İlham Namiq Kamalla dostluq etmişəm. Belə ki, bizim onunla dostluğumuz Bakı şəhərindəki  26-lar Mədəniyyət Evindəki Xalq teatrından başlamışdı. Bu kllektivə də o vaxtlar Xalq artisti Lütfi Məmmədbəyov rəhbərlik edirdi. Mən onlardan yaşca böyük olduğuma görə ali məktəbə daha tez girdim. Azərbaycan Dövlət  İncəsənət İnstitutunu bitirəndən sonra orada səhnə danışığı kafedrasında assistent işləyəndə, bir il İlhamın səhnə danışığı müəllimi də oldum. Sonra onunla Akademik Milli  Dram Teatrında bir yerdə işləyirdik. Həmin vaxtı Cəfər Namiq Kamal da Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrında aktyor işləyirdi və biz onun oynadığı tamaşalara baxırdıq. Və onun oyunu  çox xoşumuza gəlirdi. 1996-cı ildən Cəfər Akademik Milli Dram Teatrına işləməyə gələndə onun ilk dostluq etdiyi aktyor  mən oldum. Elə həmin vaxtdan da dostluğumuz başladı və bir neçə tamaşada tərəf müqabili olduq. Bunlardan Xalq yazıçısı Elçinin trilogiyası olan “Ah Paris, Paris”, “Mənim sevimli dəlim”, “Mənim ərim dəlidir” tamaşalarında iştirak eləmişik və tərəf müqabili olmuşuq.  Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin “Ağıllılar, dəlilər” tamaşası ilə  demək olar ki, Azərbaycanın bütün rayonlarını gəzmişik. Onunla səhnədə tərəf müqabili olmaq çox xoşdur. Çünki o, təkcə özü yox, həm də tərəf müqabilinə rolu yaxşı oynamaqda çox köməklik edir. Bax, bu cəhət də yalnız ustad aktyorlara məxsusdur. Biz onunla elə 1996-cı  ildən yol yoldaşı olmuşuq. Tez-tez  qastrollara getmişik. Həmişə də onun səmimiyyətinə heyran olmuşam. Cəfər öz zəhməti, öz istedadı ilə addım-addım yüksəlib. Bizim Cəfərlə ən əsas işimiz isə gürcü dramaturqu  Avqisenti  Saqarelinin “Xanuma” tamaşasında olub.  Həmin tamaşada  o, Knyaz rolunu  və mən isə  onun köməkçisi Timotini oynayıram. Bilrsiniz ki, cürbəcür aktyorlar var. Elə aktyorlar var ki, tərəf müqabilinə şərait yaratmır ki, o, öz aktyor potensialını, bacarığını gösrərə bilsin.  Amma Cəfərdə  başqa cürdü. O, əslində istəyir ki, tərəf müqabili də  yaxşı, güclü olsun. Və hər ikisi səhnədə güclü görünsünlər. Məhz buna görə də mən onun yaradıcılığına böyük qiymət verirəm. Onun bu yaxınlarda bizim Akademik Milli Dram Teatrında 75 illik yubileyi qeyd olundu.  Orada Nikolay Qoqolun “Müfəttiş” tamaşasını oynadılar. Tamaşa çox yaxşı idi. Cəfər Namiq Kamal isə Bələdiyyə rəisi rolunda çox yaxşı çıxış elədi. Teatr Xadimlər İttifaqının idarə heyyəti belə qərara gəldik ki, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı  və teatr  sənətindəki xidmətlərinə görə, Cəfər Namiq Kamalın 75 illik yubileyində ona “Teatr xadimi” medalı verək. O, bundan əvvəl Teatr Xadimləri İttifaqının fəxri fərmanlarını, “Sənətkar”  medalını da alıb. Onu da vurğulayım ki, Cəfər Namiq Kamal Teatr Xadimləri İttifaqına da həmişə əlindən gələn köməklikləri edib və bizim demək olar ki, bütün tədbirlərdə fəal iştirak edir. Biz də bu gün çalışdıq ki, onun 75 illik yubileyini Cəfər Namiq Kamala layiq keçirək. Mənə elə gəlir ki, buna nail ola bildik.

Bir saat yarım davam edən bu tədbir doğrudan da çox maraqlı keçdi. Belə ki, bu tədbirin aparıcısı, Cəfər Namiq Kamalın böyük qardaşı, Xalq artisti, professor, Prezidentin Fərdi Təqaüdçüsü, “Şöhrət” ordenli, Prezidentin Fəxri Diplomunu almış, maraqlı aktyor-rejissor İlham Namiq Kamal bu tədbiri yüksək ovqatda aparırdı.

Və hər cümləsinə maraqlı, yumorlu fikirlər qatmaqla tədbiri daha maraqlı, baxımlı edirdi. Sonda Cəfər Namiq Kamal, bu unudulmaz günü təşkil edənlərə dərin minnətdarlığını bildirdi  və Əhməd Orucoğlunun yazdığı “Məni aldadırlar” monoloqunu  yüksək peşəkar səviyyədə  söyləməklə  tədbirə xüsusi rəng qatdı. Və böyük alqışlarla qarşılandı.

Tədbirin sonunda tarixdə qalmaq üçün xatirə şəklləri çəkildi.

Bu  tədbirdən sonra Xalq artisti, Prezidentin Fərdi Təqaüdçüsü Kazım Abdullayev, Uşaq-Gənclər Teatrının baş rejissoru  İlhamə xanım Əhmədova və Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktrisası Xalidə xanım Şərifzadə zaldan  birlikdə çıxdıq. Bu tədbir onların da çox xoşuna gəlmişdi və onlar da Cəfər Namiq Kamal haqqında öz ürək sözlərini dedilər:

Xalq artisti, Prezidentin Fərdi Təqaüdçüsü Kazım Abdullayevin dedikərindən:

-Biz Cəfər Namiq Kamlla bir yerdə işləyirik. O, həddindən artıq çox səmimi və sadə insandır. Məhz bu keyfiyyətlərinə görə kollektivdə hamı onu çox sevir. Biz onunla bir tamaşada  Avqisenti  Saqarelinin “Xanuma” tamaşasında tərəf müqabiliyik. Tamaşa oynanılan vaxtı bir-birimizi elə yarım sözdən başa düşürük. Ona görə də onunla tamaşada oynamaq çox rahatdır.

Xalidə xanım Şərifzadənin dediklərindən:

-Cəfər Namiq Kamalı mən Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrında işlədiyi vaxtlardan tanıyıram. Bu teatrda onun oynadığı bir neçə tamaşaya baxmışdım. Sonra o, Akademik Milli Dram Teatrına gəldi və biz bir yerdə işlədik. Onun təkcə gözəl aktyor olmağı ilə birlikdə gözəl insan olduğunu da gördüm. Onun  çox tərbiyəli, böyük-kiçik yerini bilən, xanımlara hörmət elədiyini gördüm. O, öz yaxşılığını heç kimdən əsirgəməyən bir insandır.  Sonra mən Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrına aktrisa  işləməyə gələndə burada da Cəfər müəllim haqqında çox xoş sözlər eşitdim. Burada da hamı onun yaxşı aktyor olmasından, böyük insani keyfiyyətlərindən danışırdılar. Sonra onunla televiziya  çəkilişlərində rastlaşdıq. Onun təkcə aktyor kimi yox, həm də insan kimi diqqətcil olduğunun çəkiliş vaxtı da şahidi oldum. Hətta mənə deyirdi ki, “əgər istəyirsinizsə  sizi  teatrın rəhbərliyinə də tapşırım kömək eləsin”. O, sözün əsl mənasında ağsaqqaldır. Ona can sağlığı və bundan sonra da daha maraqlı rollar oynamasını arzu edirəm. Tədbir də çox xoşuma gəldi və axırda onun dediyi monoloq da ürəyimcə oldu. Çünki o, bu monoloqu yüksək, peşəkar səviyyədə dedi.

İlhamə xanım Əhmədovanın dediklərindən:

-Mən Cəfər Namiq Kamalı çox istəyirəm. O, gözəl insan və eyni zamanda gözəl, qiymətli, dəyərli sənətkardır. Məni bir televiziya serialına dəvət etmişdilər. Orada dedilər ki, mənim tərəf müqabilim Cəfər Namiq Kamaldır. Çox sevindim. Amma çox da qorxdum ki, belə ustad sənətkarla tərəf müqabili olacam. Mənə dedilər ki, Cəfər müəllim eşidəndə ki, mənimlə tərəf müqabili olacaq, o da  çox sevinib. Cəfər müəllim məşqlərə gələndə elə yaxşı məşq edirdi ki, məni də rolumu oynamağa çox həvəsləndirirdi. Həmin serialdakı bizim hər ikimizin rolu həm rejissorun, həm kollektivin və həm də tamaşaçıların xoşuna gəldi. Bu işin də uğuru Cəfər müəllimin sayəsində oldu. Mən ona bol-bol yaradıcılıq uğurları arzu edirəm. İstəyirəm ki, söylədiyi çox duzlu, məzəli monoloqları ilə tamaşaçıları sevindirsin.  Nə yaxşı ki, bizim belə sənətkarlarımız var. Siz də sağ olun ki, onun haqqında bu yazını yazıb, Cəfər müəllimi tarixdə yaşadırsınız.

P. S. Uzun illərdir ki, tanıdığım Cəfər Namiq Kamal haqqında belə istedadlı insanlardan xoş sözləri eşitdiyimə görə sevinirdim ki, xalqımızın onun kimi  ustad sənətkarı var. Məşhur filosof  Fridrix Nitsşenin belə bir maraqlı kəlamı var:             ” Aktyorlar az təriflənməkdən, əsl insanlar isə- az sevilməkdən məhv olurlar”. Ona görə də yaxşı aktyorlar təriflənməli və onlar həmişə təbliğ olunmalıdırlar. Aktyor təriflənəndə və təbliğ olunanda özünə qarşı cavabdehliyi çox  artır  və yeni-yeni maraqlı obrazlar yaratmağa imza atır. Gəlin danmayaq. Bu gün Azərbaycan tamaşaçıları  teatra  əsasən daha çox ustad aktyorların oyununa baxmağa gəlirlər. Mən deyərdim ki, bu da məmələkətimizdə aktyorlara, aktrisalara  olan böyük sevgidən irəli gəlir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Elman Eldar oğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Müsahibələrindən birində deyirdi ki:- “Ömrümün tən yarısını işıqçı olmuşam, yəni montyor. Orta məktəbi səkkizəcən oxumuşdum. Sonra texnikum bitirdim. Neft daşlarında işlədim, Naftalanda fəhlə oldum. Kino-mexanik kimi çalışdım, həyatın hər üzünü gördüm, kirpiklərimlə od götürdüm. Sonra universitetə qəbul olundum, Bəxtiyar Vahabzadə universitetdə bizim dərnək rəhbərimiz idi. Universiteti bitirəndən sonra Şamaxıda, Çuxuryurdda müəllim işlədim. Gənclik illərində M.Ə.Sabir haqqında bir poema yazdım, verdim “Azərbaycan” jurnalına. M.Ə.Sabirin yubiley nömrəsi buraxılırdı. Mehdi Hüseyn Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri idi. O kömək elədi, poemam işıq üzü gördü. Yaxşı qonorar verdilər. 500 manat. Mən də o pula yaxşı bir nişan üzüyü alıb nişanlandım və o ili də evləndim. Bax, bu yaxşılığı mənə Mirzə Ələkbər Sabir elədi. O vaxt bunu heç kəs eləməzdi...”

 Orta məktəbi bitirəndən sonra, sənədlərini indiki Bakı Dövlət Universitetinə verib. İmtahandan aşağı bal toplasa da, onu əmək təcrübəsinə görə universitetə qəbul ediblər. Qrupda ən yaşlı tələbə də, o olub. Onun 25, qrup yoldaşlarının isə 18 yaşı vardı...

Haqqında söhbət açdığım Fikrət Sadıq 1930-cu il mayın 30-da Şamaxı şəhərində anadan olub. Burada ibtidai, Kürdəmirdə orta təhsil aldıqdan sonra Bakıda peşə məktəbini bitirib. Gəncə neft kəşfiyyatının Naftalan qəsəbəsində, Tərtərdə neft kəşfiyyatı sahəsində elektrik montyoru işləyib. Sovet ordusunda xidməti borcunu yerinə yetirəndən sonra bir müddət Bakıda kinomexanik kimi çalışıb. 1955-ci ildə Kürdəmirdə elektrik montyoru işlədiyi vaxt axşam məktəbini bitirib və indiki BDU-nun Filologiya fakültəsində ali təhsil alıb. Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik illərində universitet nəşriyyatının buraxdığı "Gənclik nəğmələri" almanaxında dərc etdirdiyi "Artist" və "Ana əli" şeirləri ilə başlayıb. Poetik yaradıcılığında bədii tərcüməyə də meyilli olub. "Yumaq top", "Bir parça vətən", "Oğul" pyesləri, "Xırdaca gəlin", "Daş balkon", "İlk məhəbbət haqqında daha bir hekayə" və s. onun qələminin bəhrəsidir.

Şamaxıda kənd müəllimi, rayon qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi, BDU-nun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasında baş laborant, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş redaksiyasında elmi redaktor, şöbə müdiri, Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında elmi-kütləvi və sənədli filmlər birliyi idarəsində baş redaktor, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında bədii ədəbiyyatın təbliği bürosunun direktoru vəzifələrində işləyib.

Xidməti Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı, "Əməkdə igidliyə görə" medalı ilə təltif olunub. 2002-ci ildən vəfat edənədək prezidentin fərdi təqaüdünü alıb. 16 noyabr 2016-cı ildə 86 yaşında ikən Bakıda vəfat edib... 

Şair, yazıçı-publisist Göyərçin Kərimi onun haqqında yazır: “Onunla ilk tanışlığımız birinci kursda oxuduğum illərin payına düşür; Sabir Rüstəmxanlı və Nəriman Həsənzadə ilə tələbələrin görüşünə gəlmişdi. Sonra, daha doğrusu, sonuncu dəfə onunla yazıçılar birliyindəki iş otağında görüşdük. Məhz bu sonuncu görüş məndə heç vaxt unuda biməyəcəyim yüksək təəssürat, böyük məmnunluq hissi oyatdı. Fikrət müəllim Şopenhauerə həsr etdiyim poema haqqında bir neçə xoş söz dedi və mən utandım, vəziyyətdən çıxmaq üçün ona kişi təfəkkürünə daha çox üstünlük verdiyimi söylədim. Razılaşmadı: “İndi belə əsər yazan varmı?”- deyə əlində tutduğu kitabıma işarə etdi və çox illər qabaq Şopenhauerlə bağlı dərc olunmuş bir məqalədən söhbət açdı. Növbəti dəfə yazıçılar birliyinə gedəndə özü işdə yox idi, lakin onunla eyni otaqda əyləşən xanım mənə yazılı bir vərəq uzatdı ki, bəs Fikrət müəllim sizə çatdırmağımı tapşırıb. Vərəqdə haqqında danışdığı məqalənin tarixi və ona aid başqa məlumatlar qeyd olunmuşdu. O zaman görkəmli şair 85 yaşının astanasında idi. Fikrət müəllimin zəhmət çəkməsi bir yandan narahatlığıma səbəb oldu, o biri yandan insanın diqqət və məsuliyyət kimi iki mühüm xüsusiyyəti önündə özümü borclu hiss eməyə başladım. Fikrət Sadığın heç kimə bənzəməyən bu davranışı daxilini dolduran ülvilik hissindən qaynaqlanırdı. Əlbəttə, dünyada şair çoxdur, lakin şair ömrü yaşayanlar barmaq sayı qədərdir ki, Fikrət Sadığın da yeri bu onluğun içərisindədir. Gec də olsa, onun yuxarıda qeyd olunmuş sualına başqa bir sualla cavab vermək istəyirəm: “Şair, bəs sənə bənzəyən şair varmı? Fikrət müəllimin yeri həmişə görünür və görünəcək. O, yalnız övladlarının deyil, nəsihətə, təsəlliyə, ideal məsləhətçiyə, xeyir-duaya ehtiyacı olan hər kəsin- hamının atası idi. Vəziyyəti düzgün dərk etməyən, yaxud dərk etmək istəməyən hamının- hər kəsin üzü dönsə də, tək onun qayğısı bəs edərdi ki, sınaqdan üzüağ çıxasan. Əlbəttə, bu, hikmətin qələbəsidir! Axı Fikrət Sadıq ata himayəsində böyüməmişdi, ağlı söz kəsəndən özü-özünə atalıq etmişdi...”

“O yerdə ki həyat vardır, həyət yox,

O yerdə ki həyət vardır, həyat yox.

O yerdə ki həyət də var, həyat da,

Həmin yerdə adam yoxdur, mən adda...”

Bəli, bu misraların müəllifi- şair, publisist, ssenarist, kino redaktoru Fikrət Sadıq bir vaxtlar bizimlə eyni dünyanı bölüşürdü. Fəqət, düz doqquz ildir ki, aramızda yoxdur. Yaşasaydı bu gün - mayın 30-da 95 yaşı tamam olacaqdı. Başımı aşağı əyib, ehtiramla yad edir, ruhuna rəhmət diləyirəm...

“Üç cür olur zurnaçılar-

Biri elə çalır,

Biri belə çalır.

Biri də elə-belə çalır...”- bunları da, o deyib...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Cahangir Namazov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Müsahibimiz Pakistanın "Sindh Courier" ədəbi saytının redaktoru, tanınmış şair və jurnalist, beynəlxalq mükafatlar laureatı, 10-dan çox kitabın müəllifi Nasir Aijazdır.

– Jurnalistika və ədəbiyyat sizin üçün bir-birini necə tamamlayır?

– Mənim üçün jurnalistika və ədəbiyyat bir sikkənin iki üzü kimidir — hər ikisi insan həqiqətlərini anlamaq və ifadə etmək istəyindən doğur. Jurnalistika məni faktlara, aydınlığa və real problemlərin təcili mahiyyətinə bağlayır. Bu sahə mənə hekayə anlatmaqda dəqiq, obyektiv və məsuliyyətli olmağı öyrədir. 

Ədəbiyyat isə mənə insan duyğuları, şüuru və təxəyyülünün dərinliklərini araşdırmaq azadlığını verir. 

Bu, bəzən faktlara əsaslanan yazılarda ifadə edilə bilməyən düşüncə, gözəllik və incəlik üçün bir məkan yaradır.

İllər ərzində gördüm ki, jurnalistika hekayələrimin həqiqiliyini təmin edir, ədəbiyyat isə empatiya, yaradıcılıq və estetik sənətkarlıq hissini öyrədir. Hər iki sahə mənə həm həqiqətə, həm də sənətə xidmət etməyə imkan verir — analizi estetika və emosional dərinliklə tarazlayır.

– “Həqiqət” sizin üçün nə deməkdir və ədəbiyyatda bu necə ifadə olunmalıdır?

– Mənim üçün həqiqət ilk növbədə səmimiyyətdir — həyatın təzadları, qeyri-müəyyənlikləri və natamamlıqları ilə olduğu kimi dürüst şəkildə əks etdirilməsidir. 

Bu, sadəcə faktların düzgünlüyü deyil, insan təcrübəsinin mahiyyətini tutmaq deməkdir. Ədəbiyyatda həqiqət səsin səmimiyyətində, müşahidənin dərinliyində və duyğulara sadiqlikdə təzahür edir. 

Böyük ədəbiyyat narahat gerçəklərdən qaçmır; əksinə, onları cəsarətlə araşdırır və oxucunun qəlbində iz buraxır.

Əsl ifadə müşahidə, empatiya və dürüstlük tələb edir — həyatın çoxqatlı təbiətini, yoxsa idealizə olunmuş versiyasını deyil, gerçəkliyini göstərmək. Mən inanıram ki, dürüst hekayələr insanları bir-birinə yaxınlaşdırır, anlayış yaradır və dəyişikliklərə təkan verir.

 – Fəlsəfə və mənəviyyat sizin ədəbi və jurnalist üslubunuzda hansı rol oynayır?

– Fəlsəfə və mənəviyyat mənim işimin mənəvi istiqamətvericisi və ruhudur. 

Fəlsəfə məni mövcud qənaətləri sorğulamağa, gerçəkliyə fərqli rakurslardan baxmağa sövq edir və dərin düşünməyə vadar edir.

Bu, məni səthi cavablarla kifayətlənməyib, daha dərinə getməyə çağırır.

Mənəviyyat isə mərhəmətimi və insanlarla bağlılığımı göstərir.

 Bu, mənə xatırladır ki, siyasi, sosial və mədəni təbəqələrin arxasında ortaq bir insanlıq var – mənaya, ümidə və bağa ehtiyac.

Hər iki sahə yazılarımı daha humanist və düşüncəli edir. 

Onlar məni hekayələrin mənəvi qatlarını axtarmağa, insanlara daha diqqətlə qulaq asmağa və onların rifahına qarşı həssaslıqla yanaşmağa ruhlandırır.

 – Şeirdə və ya məqalədə həqiqət necə başa düşülməli və ifadə olunmalıdır?

– Şeirdə həqiqət bəzən metafor, ritm və duyğu ilə, sözlərin fövqündə rezonans doğuran intuisiyayla çatdırılır. 

Şeir çoxqatlı mənalar, gözəllik və emosional həqiqət üzərindən təsir yaradır. 

Bu, bir anın və ya fikrin mahiyyətini oxucunun qəlbinə toxunacaq şəkildə ifadə etməkdir. Məqalədə isə həqiqət dəqiqlik, aydınlıq və ədalət tələb edir.  Bu, araşdırma aparmaq, çoxsaylı baxış bucaqlarını təqdim etmək və qərəzdən uzaq olmaq deməkdir.

Jurnalistika obyektivlik axtarır, lakin eyni zamanda bilinməyən və qeyri-müəyyən olanı da qəbul etməyi tələb edir. 

Hər iki forma – şeirin lirizmi və jurnalistikanın analitikliyi – həqiqəti işıqlandırmağa xidmət edir və hər ikisi gerçəkliklə bağlı anlayış və fərqindəlik yaratmağı hədəfləyir.

 – Sizi ruhlandıran həyat fəlsəfəsi varmı?

– Bəli, mənim üçün ilhamverici həyat fəlsəfəsi – təvazökarlıqdır. 

Nə qədər bilsək də, həmişə öyrənməli olduğumuz çox şeyin olduğunu düşünürəm. 

Həyat mənim üçün daimi inkişaf, təfəkkür və xidmət yoludur.

Hər bir hekayəni yeni bir bilik fürsəti, hər bir qarşılaşmanı isə səmimi bağ qurmaq fürsəti kimi görürəm.

Mərhəmət və dürüstlük yalnız işimdə deyil, bütün həyatımda əsas prinsipimdir. 

İnanıram ki, insan başqalarını mühakimə etmədən əvvəl başa düşməyə çalışmalı, daha çox dinləməli və təvazökarlıqla yanaşmalıdır – çünki təvazökarlıq empatiya və hikmətin qapısını açır.

— Bu gün gənc nəsilin mütaliəsini, oxuma mədəniyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

— Gənc nəsildə oxuma mədəniyyəti mürəkkəbdir. Bir tərəfdən, rəqəmsal media diqqət müddətini qısaldıb, çoxları asan və tez mənimsənilən məzmuna yönəlir. Bu, bəzən dərin oxuma vərdişlərinin azalmasına səbəb olur.

 Ancaq mən həm də mənalı bilik və hekayələrə həvəsli, ruhən açıq bir qrup gənci görürəm — çoxları onları ruhlandıran, düşüncələrini genişləndirən kitablar axtarır. Onlayn icmalar, kitab klubları və ədəbiyyat festivalları rəqəmsal məkanda belə oxumağı təşviq edir. 

Əsas məsələ bu marağı düzgün istiqamətləndirib, onların dünyagörüşünə müsbət təsir edəcək ciddi ədəbiyyata yönəltməkdir. Tənqidi düşüncənin inkişaf etdirilməsi, müxtəlif səs və fikirlərə çıxışın təmin edilməsi və oxumağı maraqlı və aktual etmək vacibdir.

— Tərcümə "yaradıcılığın ikinci doğuşu" adlana bilərmi?

— Əlbəttə! Mən tərcüməni bir növ yenidən doğuş kimi görürəm — yaradıcı dirilmə aktı ki, ideyaların, hekayələrin və mədəniyyətlərin yenidən yaşamasını təmin edir.

 Tərcümə edərkən həm qoruyucu, həm də yaradıcı oluram — orijinal mətni dərindən anlamalı və onu yeni dil və kontekstdə yenidən təsəvvür etməliyəm. 

Bu, sənətkar həssaslığı və mədəni anlayış tələb edən incə bir tarazlıqdır. 

Tərcümə vasitəsilə yeni baxışlar qazanır, fərqli nəsr üslublarını öyrənir və dili canlı, inkişaf edən sənət kimi yaşayıram.

Hər tərcümə mövcud sözlərə yeni həyat verir, beynimi yeni imkanlara açır və öz yaradıcılıq səsimi zənginləşdirir.

— Pakistanın indiki ədəbi mühitini necə dəyərləndirirsiniz?

— Pakistan ədəbi səhnəsi rəngarəng və dayanıqlıdır, şeir, nəsr, esselər və mədəni tənqid daxil olmaqla müxtəlif səslərlə zəngindir.

 İqtisadi çətinliklərə, siyasi problemlərə və məhdud infrastruktur dəstəyinə baxmayaraq, yazıçılar cəmiyyətimizin mürəkkəbliyini əks etdirən güclü və təhrikedici əsərlər yaradırlar. 

Zülmə qarşı çıxan, kimliyi araşdıran və mədəni kökləri qeyd edən hekayələrə böyük tələbat var. 

Lakin senzura, nəşr imkanlarının məhdud olması və yeni istedadlar üçün geniş platformaların olmaması kimi problemlər də mövcuddur. 

Buna baxmayaraq, yaradıcı və müqavimət ruhunun güclü olduğunu görürəm.

Biz yeni bir nəsil yazıçını müşahidə edirik ki, onlar səsi ilə Pakistanın zəngin mədəni mozaikasını dünyaya tanıdır.

— Beynəlxalq ədəbi layihələr sizin üçün hansı üfüqləri açdı?

— Beynəlxalq layihələrdə iştirak mənim üçün çox dərin təcrübə oldu — qlobal məsələlərə baxışımı genişləndirdi və müxtəlif ədəbi ənənə və üslublarla tanış etdi. 

Bu təcrübələr mədəniyyətlərarası dialoqu inkişaf etdirdi, stereotipləri sındırdı və sərhədlərarası dostluqları böyütdü. Hekayələrin ümumbəşəriyyətini və fərqli mədəniyyətlərin həqiqətləri ifadə etmə yollarının unikal olduğunu göstərdi. 

Bu dəyişmələr mənim yazılarımı daha incə, sosial məsuliyyətli və beynəlxalq əlaqəli etdi. 

Ədəbi əsərlərin sülh, anlaşma və həmrəylik körpüsü ola biləcəyini də sübut etdi.

— Hansı mükafat və ya tanınmanı ən çox qiymətləndirirsiniz?

— Bütün mükafatlar mənim üçün şəxsi əhəmiyyət daşıyır, amma ən çox mədəni anlayışın təşviqi və marginal səslərin gücləndirilməsinə verdiyim töhfəni tanıyan mükafatlar mənə daha yaxın və dəyərlidir. 

Bu mükafatlar hekayə anlatmağın müsbət dəyişiklik üçün güc ola biləcəyini təsdiqləyir — fərqliliklər arasında empatiya qurmağa kömək edir. 

Mənə xatırladır ki, işim sözlərlə dinləmək, gücləndirmək və müdafiə etmək kimi böyük məsuliyyət daşıyır.

— Hələ həyata keçməmiş yaradıcılıq planlarınız və ya arzularınız varmı?

— Bəli, şəxsi yolumu və şahid olduğum geniş sosial-mədəni hadisələri əks etdirən bir xatirə kitabı yazmaq arzusundayam. 

Jurnalistika, ədəbiyyat və mədəni mübadilə təcrübələrimi araşdırıb, bu sahədə öyrəndiklərimi bölüşmək istəyirəm. 

Həmçinin tarix əsasında romanlar yazmaq istəyirəm — tarix və fantastikanın qarışığı olacaq. Bundan əlavə, xüsusilə az təmsil olunan təbəqələrdən olan gənc yazıçılara mentorluq etməyi arzulayıram ki, onlar öz səslərini tapsın və ədəbi dünyada irəliləsinlər. Hekayə anlatmağın ömürlük bir məşğuliyyət olduğuna inanıram və yeni əsərlərlə cəmiyyətə töhfə verməyi səbirsizliklə gözləyirəm.

— Bugünkü qlobal ədəbi sahədə hansı istiqamətlər və məktəblər ən önəmlidir?

— Gələcək səmimi və müxtəlif səslərə əsaslanan hekayələrindir. Mən yerli xalq nağıllarını, postkolonial baxışları və ənənəvi sərhədləri aşan eksperimental ədəbi formaları dəstəkləməyin vacibliyini görürəm. Xüsusi bir ölkə adını çəkmədən deyə bilərəm ki, bir neçə ölkə dominant paradigmaları çağıran və insan təcrübəsini genişləndirən enerjili işlər yaradır. Mən inanıram ki, mədəniyyətlərarası mübadilələr və əməkdaşlıqlar daha inklüziv, yenilikçi ədəbi mənzərə yaratmaq üçün əsas olacaq — yerli səslərə dəyər verən, amma qlobal məsələlərə toxunan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)