Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, “Gənclik” xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

 

Teatr insan həyatının güzgüsü olduğu kimi, cəmiyyətin dəyişən dəyərlərinin də göstəricisidir. Hər dövrdə səhnəyə çıxan əsərlər yalnız dramaturji məharəti deyil, həm də ictimai reallıqları əks etdirib. Bu reallıqlardan biri də son illərdə qadın rejissorların teatrda getdikcə daha fəal mövqe qazanmasıdır. Əvvəllər tamaşaçı salonunda daha çox aktyor, müəllim və ya tənqidçi kimi görünən qadınlar indi teatrın idarəedicisi, qurucusu və yenilik gətirən simaları kimi səhnənin ön sırasına çıxıblar.

 

Tarixi fon

 

Azərbaycan teatrının tarixində qadınların iştirakı heç də həmişə asan olmayıb. XIX əsrin sonlarında qadın aktyorların səhnəyə çıxması belə böyük cəsarət tələb edirdi. Lakin zaman keçdikcə qadın sənətkarlar səhnədə öz yerlərini möhkəmləndirdilər. Əgər o illərdə qadınların rolu daha çox ifaçı ilə məhdudlaşırdısa, XXI əsrdə qadın rejissorlar artıq teatrın quruluşçu və istiqamət verici qüvvəsinə çevriliblər.

 

Qadın baxışının fərqi

 

Qadın rejissorların tamaşalarında xüsusilə hiss olunan məqam onların fərqli baxış bucağıdır. Onlar mövzulara daha incə yanaşır, obrazların daxili dünyasını daha dərindən açır, sosial problemləri duyğusal dərinliklə səhnəyə gətirirlər. Bu, tamaşaları yalnız estetik baxımdan deyil, həm də emosional təsir gücünə görə zənginləşdirir.

 

Məsələn, qadın rejissorların quruluş verdiyi tamaşalarda qadın obrazları stereotiplərdən uzaq, daha canlı və real təsvir olunur. Ailə münasibətləri, qadın-kişi dialoqu, gənclərin dilemması kimi mövzular səhnədə yeni tonlarla əksini tapır.

 

Müasir teatr mühitində qadın rejissorlar

 

Bugünkü Azərbaycan teatrında qadın rejissorların sayı sürətlə artır. Onlar yalnız dövlət teatrlarında deyil, müstəqil səhnələrdə də uğurla fəaliyyət göstərirlər. Bu, həm teatr mühitinin demokratikləşməsinin, həm də gənc nəslin sənətə yeni baxış gətirməsinin göstəricisidir.

Qadın rejissorlar eksperimentlərdən çəkinmirlər: klassik əsərləri yeni interpretasiyada təqdim edir, müasir dramaturgiyanı cəsarətlə səhnəyə gətirir, multimedia və texnologiyadan yararlanırlar. Beləliklə, teatr həm ənənəni qoruyur, həm də müasirliyi əks etdirir.

 

Beynəlxalq səviyyədə tanınma

 

Azərbaycan qadın rejissorlarının əsərləri beynəlxalq festivallarda da diqqət qazanır. Onların quruluş verdiyi tamaşalar müxtəlif ölkələrdə nümayiş olunur, tənqidçilər tərəfindən müzakirə olunur. Bu fakt həm də mədəni diplomatiyanın bir hissəsidir: qadın rejissorlar Azərbaycan teatrını dünyada tanıdır, milli mövzuları qlobal dildə ifadə edirlər.

 

Qarabağ mövzusu qadın baxışında

 

Müharibə və Qarabağ mövzusu qadın rejissorların tamaşalarında da öz əksini tapır. Onların quruluşunda bu mövzu yalnız qəhrəmanlıq və mübarizə prizmasında deyil, həm də insan faciəsi, qadın və uşaq taleyi, itki və ümid aspektlərində təqdim olunur. Bu yanaşma mövzuya daha çox humanist və bəşəri çalar qatır.

 

Çağırışlar və imkanlar

 

Qadın rejissorların yüksəlişi, təbii ki, asan baş verməyib. Bu sahədə stereotiplər, maliyyə və təşkilati çətinliklər hələ də qalmaqdadır. Lakin onların uğurları göstərir ki, istedad və əzm qarşısında bu çətinliklər qalıcı deyil.

Dövlətin incəsənətə dəstəyi, müstəqil teatrların yaranması və beynəlxalq əlaqələrin artması qadın rejissorların fəaliyyətini daha da genişləndirir. Gənc qadın rejissorların təhsilə yönəlməsi isə teatrın gələcəyinə ümid verir.

Teatrda qadın rejissorların yüksəlişi sadəcə sənət hadisəsi deyil, həm də sosial dəyişimin göstəricisidir. Bu yüksəliş Azərbaycan cəmiyyətində qadının rolunun artdığını, onun yaradıcılıq gücünə verilən dəyərin böyüdüyünü təsdiqləyir.

Qadın rejissorlar səhnəyə yalnız tamaşa deyil, həm də öz baxışlarını, həyat fəlsəfələrini gətirirlər. Onların əsərlərində incəlik, duyğu və humanizm ön plandadır. Bu isə teatrı daha zəngin, daha çoxsəsli və daha təsirli edir.

 

Əminliklə demək olar: Azərbaycan teatrının gələcəyi qadın baxışının işığında daha da parlaq olacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

O, 24 iyun 2019-cu ildə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin başqanı seçildi. Elə o gündən də bütün fəaliyyətini türk dünyasının gənc ədiblərininin dostluq və qardaşlıq tellərinin yaradılmasına sərf etdi.

 

Şair, publisist İntiqam Yaşar 3 oktyabr 1990-cı ildə Gədəbəy rayonunda anadan olub. 1997–2008-ci illərdə Gədəbəy rayonu, Çobankənd kəndində orta məktəbdə, 2008–2012-ci illərdə isə Azərbaycan Universitetinin Filologiya fakültəsində bakalavr dərəcəsi üzrə ali təhsil alıb. 2012–2013-cü illərdə həqiqi hərbi xidmətdə olub.

İntiqam Yaşar geniş yaradıcılıq arealı ilə diqqət cəlb edir. Bunu onun həm bədii əsərlərində, həm də publisistik yazılarında görmək mümkündür. O, "Ulduz", "Yazı" jurnallarında, "Ədəbiyyat", "Aydın yol", "525-ci qəzet", "Kaspi" kimi qəzetlərdə mütəmadi olaraq dərc olunur.

 Şairin 2012-ci ildə "İlk görüş" adlı ilk şeirlər kitabı nəşr olunub. 2016-cı ildə "…və susarsan", 2018-ci ildə "Evdə yoxam", 2021-ci ildə "Bütün xatirələr sənə qalacaq" (Təbriz), 2024-cü ildə "Adını çəkirəm" adlı şeir kitabları işıq üzü görüb. O, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin "Ən yaxşı şeir" müsabiqəsinin qalibidir. 2009-cu ildən Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvü, 2013-cü ildən Məclis üzvü, 2016-cı ildən Məclis Başqanı əvəzi olub. Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin icra etdiyi bir çox layihələrin rəhbəri olub.

 2018-ci ildə Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində təşkil olunan "Səmərqənd şeir axşamları" adlı beynəlxalq tədbirdə Azərbaycanı təmsil edib, 2019-cu ildə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin nümayəndəsi kimi Özbəkistanın "Gənc Yaradıcılar Birliyi" təşkilatı ilə birgə əməkdaşlığa dair Memorandum imzalayıb, eyni zamanda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. O, 2015-ci ildə Azərbaycan Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdünə layiq görülüb.

 

Şairin şeirləri yerli türkcəyə uyğunlaşdırılaraq Özbəkistanda, Türkiyədə, Qazaxıstanda nəşr olunan dərgilərdə və antologiyalarda yayımlanıb, həmçinin rus, ingilis, belarus dillərinə tərcümə edilib. 2024-cü ildə Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü seçilib.

 

Mükafatları

1. Prezident təqaüdçüsü

2. 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyinin "Gənclər mükafatı"

3. Mədəniyyət Nazirliyinin mükafatçısı

4. 2019-cu ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təsis etdiyi "Uğur" mükafatı

5. 2022-ci ildə Tunisdə təşkil olunan 42-ci Beynəlxalq Tozour ədəbiyyat festivalının medali

6. 2023-cü ildə Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı (TÜRKSOY) tərəfindən "Molla Pənah Vaqif" medalı.

7. 2024-cü ildə Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı (TÜRKSOY) tərəfindən "TÜRKSOY — 30" medalı.

8. 2024-cü ildə Özbəkistan Yazıçılar Birliyinə fəxri üzvlük.

9. 2024-cü ildə Çuvaşıstan Yazıçılar Birliyinin 100 illik yubiley medalı

10. 2025-ci ildə Türk Ədəbiyyatı Vəqfi tərəfindən Əhməd Kabaklı medalı

11. 2025-ci ildə Qırğızıstanda TÜRKSOY tərəfindən təşkil olunan Colon Momıtov adına Türk dünyası gənc şairlər festivalının diplomatı seçilib və Colon Momıtov medalı ilə təltif olunub.

 

Biz də redaksiyamız adından İntiqam Yaşarı doğum günü münasibətilə təbrik edir, ona dah auca yaradıcılıq kürsüləri arzu edirik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edirik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

POEZİYA

 

 

NİGAR HƏSƏNZADƏ

 

 

QAYIDIŞIN MÜBARƏK...

 

Sənsiz keçən otuz il saçımızı ağartdı,

Ağır bir yükün altda qaldı kürəyimiz də. 

Gözlərimiz kor oldu göz yaşının duzundan,

Lal quşlar yuvasını qurdu ürəyimizdə. 

 

Əzablıydı dünyanı qolsuz qucaqlamaq da, 

Otuz gecə dualar elədik səs-səmirsiz.

Evindən-eşiyindən, əzizindən ayrılıb,

Böyük zəfər dalınca getdi igidlərimiz...

 

Getdi igidlərimiz – bu xalq sözünü tutdu...

Divarları, sədləri yarıb keçdilər onlar.

Otuz il yaşamışdıq sənin intizarınla,

Bir bax, sağalır indi yaralar, sıyrıntılar...

 

İndi daha gözəldi göy üzündə mələklər,

Qardaşlarım yol alıb Tanrının hüzuruna.

Bu rəşadət işığı əsrlərlə çəkilməz

Ölkəmin, şəhərimin üzərindən heç yana.

 

Köhnə yara yerləri biləklərdə sağalar. 

Dərdimiz də toxtayar, sızıldamaz canımız.

Bu qəhrəman oğullar – qəlbimizin fərəhi,

Qanımız, zəfərimiz, şöhrətimiz, şanımız.

 

Torpaq oğul qoxuyur, Vətəndə ana ətri.

Otuz ilin qürubu dönüb olub dan yeri.

Zamanın qanatdığı milli yaddaşımızdan,

Silib təmizləmişik xəyanətkar izləri. 

 

Planet əvəlkitək fırlanır bizim üçün.

Var olsun bu uşaqlar, bu atalar, analar.

Varsa xilaf çıxmayan öz andına, əhdinə, 

Demək, həqiqi insan bu dünyada hələ var.  

 

Mənim qəhrəman Şuşam, nəfəsindən öpürəm,

Otuz ilin yükündən azad olur bu kürək. 

Bu gecə nəğmə deyir qayıdışın eşqinə 

Və torpaq cavab verir: qayıdışın mübarək!

 

 

               BU DA KEÇƏR...

 

Mələklərin ölməzliyinə, 

Yelçəkənin yüngüllüyünə inanan, 

Qanadlı ayaqlarla yol gedən 

Hər kəsin barmağında

«Bu da keçər...» hikməti 

Yazılmış bir üzük.

 

«Bu da keçər...» – 

Ehtirasların və yaraların 

Üzünə çırpılan gülüşlə

Üzük dilə gəlirdi:

Şad-xürrəm yaşayaq, xoşbəxt qocalaq.

 

Yalandan gözü qorxmuş bu dünya

Ruhdan salmasın qəhrəmanları 

Və quzğunlar anlasın:

Allah qu quşlarını sevir göylərdə...

 

Sinəsində ürək gəzdirən bəndələr – 

Kinlərinin, vədlərinin girovları,

Metaforaların və üzüklərin qoruyucuları

Qəbul eləsinlər bu həqiqəti: 

Bəraət yoxdu əzablara.  

 

«Bu da keçər...» – bir müdrikin 

Bu kəlamını unutmasan əgər.

Yaşamaq əmri verib həyat insana

Zəfər soraqlı sonluğa qədər...

 

  

SAVAŞ

 

Qabarlar içində ucalar saray... 

Qurbansız qurbangah yoxdu, bilirəm...

Mən həm əvvəlimi, həm də sonumu

Güzgünün önündə durub görürəm.

 

Bilirəm, kədərsiz səadət olmur...

Neçə savabım var, neçə günahım.

Qırışlar göylərə qırçın toxuyur,

Yenilmiş şeytanım, yenən Allahım!

 

Bu döyüş hər kəsin hünəri deyil, 

Əsəbi zəiflər çəkilsin geri...

Çağıraq bu savaş meydanına biz

Çılpaq baxışları, yalın əlləri...

 

Qurbansız qurbangah yoxdu, bilirəm...

Şam yanar – istisi gedər, ayrılar.

Bilirəm, ayrı cür ola da bilməz: 

Gözümdə bir savaş ehtirası var.

 

 

 

KAŞ…

 

Qaranlıq səmada işıqlı möhür...

Yağır ulduzların yağışı göydən. 

Qaçmağa lüzum yox, qaçmağa yer yox 

Cəzadan, ədalət məhkəməsindən.

 

Yerin qabığını qoparır səma,

Sanki dərisini soyur adamın...

Qoy baxıb anlasın gözləri korlar:

Göylərin altında qonaqdı hamı...

 

Kimi yuxudadır, kimi də oyaq –

Hamısı dünyada qonaqdı, qonaq.

Və bir an gələcək, hamısı tək-tək

Gözə görünməyən divar dibində

Durub kainata dua edəcək.

 

Qaranlıq səmada işıqlı möhür...

Günaha batmayan adam var hələ? 

Lələyi iynədən, mələyi cindən

Kaş seçib-ayıra biləydik elə.

 

 

                SADƏCƏ, AXTAR…

 

Bir yabanı qızılgül verib ağırlayaram

Ayağımı tikanla dalayan insanları...

Siz ey kirə-palçığa batmayan topuqların 

Hardasa körpüləri, hardasa perronları. 

 

Ruhunuz yox əzəldən sürüdə heyvan kimi,

Aşağı əyarların yiyəsisiz, uzağı... 

Cənnət havası çalır buynuz öz günahına,

Alnınıza salamım dəyir güllə sayağı. 

 

Mən tavan, siz döşəmə – nəmişliyi sevərsiz. 

Verdiyiniz ehsanı toxunmamışam hələ.

Sizin qənimət deyil zəfərlərim, çəkilin.

Oxuyuram dostları gözündən çərşənbələr.

 

Həm özünü yaradan, həm də qayçı adam var...

Edam kötükləriylə dar ağacı yanaşı...

Adam da var, çirkabı, zir-zibili təmizlər,

Usanmadan üfürər tozu, külü, yaddaşı...

 

Hamı ciyər dolusu nəfəs alar səmayla,

Hər kəsin dərisi var – hər kəsin libası var.

Hamı gəlir dünyaya, saralıb-solub gedir,

Hamının sifətini bürüyür sızanaqlar...

 

Arabir xoş təsadüf çıxır qabağımıza 

Payız yağışılarında, qışın qarında, yazda...

Dünyaya İnsan gəlir evlərin, həyətlərin, 

Və qədimi tağların, bağların arasında.

 

Varlığı hiss olunmaz, səsi gəlməz ucadan,

Bəlkə də zəngin deyil, bəlkə də kamil deyil.

İyirmi yaşındadı, amma yox, qırxdır yaşı...

Bütün varı-dövləti özündədir elə bil.

 

Ürəyində təpər var... çəkinmədən, qorxmadan

Qucaq açar hamıya, gülümsəyər üzlərə.

Onun baxışlarında yanan şamlar neçə yol

Yandırıb kainatı, alışdırıb gözləri.

 

İnanar əlamətə, işarətə, mənaya,

Gah zarafat eləyər, gah da susar bu adam.

Dadlı şərablar içər, acı şirnilər yeyər,

Ayaqyalın dolaşar tikanlıqda qorxmadan.

 

Sübh şehini xoşlayar... bədənini, ruhunu

Gərər böyük həvəslə bu dəli küləklərə.

Ürəklə salam verər özgələrə, yadlara,

Sevdiyi adamlara sehirli üzük verər...

 

Həm özünü yaradan, həm də qayçı adamlar... 

Dərisi var hər kəsin – hər kəsin libası var.

Amma bir insan da var bir ömür dəyərində –

Hardasa, yanındadı… sadəcə, axtar, axtar...

 

 

 Rus dilindən tərcümə: Salam Sarvanındır

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

31.

GƏNCLƏR HEÇMİ KİTAB OXUMUR?

 

 "Gənclər kitab oxumur!", "Hazırda mütaliə mədəniyyəti aşağı səviyyədədir!". Azərbaycan cəmiyyətində bu cür bəyanatlar tez-tez səsləndirilir. Dərhal qeyd edək ki, bu bəyanatlar əsassızdır. Düzdür, ölkədə kitaba maraq əvvəlki illərlə münasibətdə xeyli azalıb, bunun səbəbləri barədə öncəki söhbətlərimizdə diskussiyalar aparmışıq. Amma “gənclər kitab oxumur” deyə bilmərik. Belə ki, ölkənin orta statistik oxucusu tələbə gəncdir. Bəli, kitab nəşri və satışı ilə məşğul olan şirkətlərdən aldığımız məlumatlara görə, bu gün kitab oxuyanların böyük əksəriyyəti elə gənclərdir. Amma sözsüz ki, bu, nəinki yetərli, heç orta səviyyədə də deyil. Ona görə də ölkədə mütaliə mədəniyyətinin yüksəldilməsinə böyük ehtiyac var. Bəs necə edək ki, Azərbaycan vətəndaşı özünü kitabsız təsəvvür edə bilməsin? Hansı tədbirləri həyata keçirək ki, insanlar üçün kitab oxumaq əvəzolunmaz vərdişə çevrilsin?

Sözügedən məsələ ətrafında ölkəmizdə kitabların sevdirilməsi üçün müstəsna işlər görən çəxslərin fikirlərinə diqqət edək. Ölkə KİV-lərinə verilən, yaxud sosial mediada yayımlanan bu açıqlamalar, düşünürük ki, real mənzərəni görməkdə yardımçı olacaqlar.

 "Qanun" nəşrlər evinin direktoru Şahbaz Xuduoğlu bildirir ki, onların kitab stendlərinin ətrafında çoxlu adamlar olur və bunların da əksəriyyətini gənclər təşkil edir: "Müşahidəyə görə, stendə yaxınlaşan 10 nəfərdən 9-u gəncdir. Biri isə nisbətən yaşlı nəslin nümayəndəsi olur. Bu mənada hesab edirəm ki, son illər kitaba maraq xüsusən də gənclər arasında xeyli dərəcədə artıb. Əlbəttə, mütaliə etmək birbaşa olaraq təhsil mədəniyyəti ilə bağlıdır. Təhsil yoxdursa, onda kitaba da məhəbbət olmayacaq. Düşünürəm ki, oxumağın artması onunla əlaqədardır ki, son illər Azərbaycandan xaricə təhsil almağa gedirlər və onlar qayıdandan sonra öz dillərində kitab oxuyurlar. Və yaxud da üçüncü sektorun, nəşriyyatların kitabı təbliğ etmələri kitaba da münasibəti dəyişir".  

Ölkədə mütaliə mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsinə gəldikdə isə Ş.Xuduoğlu bildirir ki, heç bir uşaq özbaşına kitab oxumaz: "Gərək uşağa məcburən hərfləri öyrədəsən, yazı yazmaq üçün əlindən tutasan. Əks halda o heç vaxt öyrənməyəcək. Mindən və ya on mindən bir uşaq özü yazmağa, öyrənməyə həvəslə təşəbbüs göstərəcək. Ədəbiyyat daim oxunmalıdır. Bütün inkişaf etmiş ölkələrdə də belədir. Ancaq təəssüflər olsun ki, bizdə belə deyil. Bizə elə gəlir ki, yalnız təhsili olan kitab oxumalıdır. Amma bu, səhv fikirdir. Təhsili olmayan da kitab oxumalıdır. Mütaliə etmək bir mədəniyyətdir. Bu mədəniyyətə də sahiblənmək lazımdır. Təbii ki, bu da öyrənilməlidir, təbliğ olunmalıdır. Əgər bir insan hansısa işində nailiyyət qazanırsa, bu, yalnız onun oxuduğu kitablar və aldığı təhsillə bağlıdır. Təhsil olmadan, kitab oxumadan nailiyyət əldə etmək mümkün deyil. İnkişafın yeganə yolu təhsildir, oxumaqdır. Başqa bir yol isə yoxdur".

Milli Kitab Mükafatının təsisçisi, "Əli və Nino" kitab mağazalar şəbəkəsinin rəhbəri Nigar Köçərli də hesab edir ki, son zamanlar kitab oxuyanların sayı artıb. Onun sözlərinə görə, bu artım gənclər arasında daha yüksəkdir: "Bizim təcrübəmizdən də bəlli olur ki, hazırda elə məhz gənclər kitab oxuyur. Bu da qürurvericidir. Biz görürük ki, son illərdə kitab alınması və oxunması istiqamətində böyük irəliləyişlər var. Gənclərimiz daha çox oxumağa başlayıblar. Hazırda oxucularımız daha çox xarici müəlliflərin əsərlərini oxuyurlar. Görünür, həmin müəlliflərə böyük etibar və ehtiyac var. Ümid edirəm ki, yerli yazıçılarımızın əsərləri daha çox oxunacaq və onların kitablarının tirajları çoxalacaq".

 

Növbəti: 32.ANAİB-in müstəsna fəaliyyəti

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

ANAR, ŞEİRLƏR

 

TAKSİ VƏ VAXT

         Bəxtiyar Vahabzadəyə

 

Taksi, gəncliyimə apararmısan,

Keçmiş ünvanları axtararmısan,

Bircə gün, bircə an geri dönsəydim...

Zamanın hökmünü sındırarmısan?

 

Taksi, gəncliyimə apararmısan,

Ötən illərimi qaytararmısan,

Bu özləm, bu həsrət üzdü qəlbimi,

Məni bu həsrətdən qurtararmısan?

 

Sayğacda rəqəmlər ötdü yaşımı,

İllər də yollartək geridə qaldı.

Saçları ağarmış bəyaz başımı

Arxaya baxmağa qaldırarmısan?

 

Taksi, gəncliyimə apararmısan,

İtən sevdaları arayarmısan,

Zaman qürbətinə düşmüşəm indi,

Məni öz vaxtıma çatdırarmısan?

25 avqust 2005

İstanbul

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

 

Gülgəz Sultanova, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Sakit, təmiz havası, saf suları, bulaqları, artezanları ile mehşur olan gözəl bir kənddə, Fuzuli rayonunun Horadiz kəndində, kasıb, zəhmətkeş bir ailədə 1983-cü ildə yazın ilk günlərində dünyaya göz açmışam. Ailəde 5-ci, sonbeşik uşaq olmağıma baxmayaraq, sakit və üzü yola olmuşam. Yaşadığım uşaqlıq illəri müharibə vaxtına düşdü...

 

 Müharibə, əsl müharibə!

 

Vəzifə və ərazi müharibəsi. Vəzifə müharibəsinin qurbanına çevirilən ölkə ərazisinin bir hissəsi erməni işğalçıları tərəfindən vəhşicəsinə zəbt olunurdu. Hər gün onlarca cənazə, yaralı gözlərimizin önündən keçirdi; maşınların ardı-arası kəsilmədn qonşu kəndlərdən ev əşyaları ilə birgə evlərini tərk eden əhali evlərindən məcburi köçürdülər. Buna baxmayaraq kəndimizdən heç kim öz evini tərk etmirdi, əksinə hərə öz işində kənd təsərrufat işləri ilə məşğul olurdu. Baxmayaraq ki, gecələr çox qorxulu və vahiməli olurdu. Güllələrin səsindən qulaq batırdı. Hər gün kəndimizə gələn cənazələr ve yaralılar kənd sakinlərini ruhdan salmırdı, əksinə hamı düşünürdü ki,bizim kəndimiz heç vaxt yağı düşmənlər tərəfindəni zəbt oluna bilməz.

   Bütün günü hamı öz işində-gücündə olurdu. O, vaxtlar mənim oynadığım tək oyun evcilik oyunu idi;(sınıx şüşə qablarından özümüzə ev qurub qonşu qızlarla oynayırdım). 1993-cü il o illər mənim həyatımın ən təmiz, saf, qayğısız və yaddan çıxmayan illəri idi. Bəlkə də o saflıqdan irəli gəlir ki, aradan illər keçib, amma dünənmiş kimi, gözümün önündə o illərin hər bir anı canlanır.

...Axşam düşəndə hamı özünü güllələrdən, qəlpələrdən qorumaq üçün səngərlərdə gecələmək məcburiyətində olurdu.

Bu əsl dəhşət idi!

Bir gecə çox dəhşətli atışma oldu, bayram günlərində göydə partlayan  atəşfəşanlığı xatırladan mərmilər, barıtlar çox qorxulu idi. Həmin gecə səngərdə keçirəcəyim ilk gecə idi.

 

“Hamı səngərə”, - dedilər!

 

Hər məhlənin kişiləri öz məhləsində yığışıb əvvəlcədən səngər qazmışdılar (dağın içini qazaraq hər dörd bir yanı 2,5 mt hündürlüyündə torpaq olmalı idi.)

Bəli, səngərə gedirik, saray kimi evimizdən götürdüyümüz tək şey canımız oldu. Bəli, canımız, o gecə hər şey ola bilərdi; evimiz yana bilərdi, dağıla bilərdi. Düşünün, insanın hansısa bir əşyası itəndə bütün günü onu axtarır, amma biz bir gecədə evimizi və içi dolu əşyalarımızı itirə bilərdik. Təbii ki, o anda düşünəcəyimiz son şey hansısa əşya olardı...

Budur səngərə çatmışıq! İlk baxışda nağıllardan bizə tanış olan ayı mağarasını xatırladır. Səngərə ilk girən kişilər oldu, içərinin təmiz olduğunu bildirib çıxdılar. Sonra qadınlar, uşaqlar, qocalar daxil oldular. Rutubətli, nəm və zülmət bir mağara... Çox qorxuludur, büzüşüb anamın qucağında oturmuşdum. Çıraq işığına ətrafa nəzər salırdım, başımın üstündən sakıt bir zümzümə səsi gəldi; "Küçələrə su səpmişəm, yar gələndə toz olmasın". Bu mahnının sözlərini zümzümə edən qonşu gəlin idi. Onun yarı müharibədə, ön cəbhədə vuruşurdu. Gəlin gözlərini qırpmadan yarının yolunu gözləyirdi. Bir neçə saat keçmədi ki, yarı gəldi, heç toza batmadan, ağ kəfəndə, tabutun içində gəldi...

Həmin gecə çox igidlər şəhid oldu və çox qəhrəmanlar qazi oldu. Çox evlər dagıdılıb xarabaya döndü...

Həmin gecə səngərdə gecələmək məcburiyyətində qaldıq. Hamı susqun halda oturub gözləyir, xəstə sağalmağını gözləyən kimi, yazda ilk çiçəklərin açmağını, qışda ilk qarın yağacağını gözləyən kimi hamı gözləyir. Nəzərlərimi hər kəsin üzərindən keçirirəm, yaşlı bir nənə əllərini Allaha uzatmış nəzərini mənə yönəltmiş halda “Allahım, özünün bu körpələrə yazığın gəlsin!”, - deyirdi. O anda körpə görünə bilərdim, amma içimdə özümü bir qəhrəman kimi hiss edirdim. Çünkü toprağını sevən hər bir qəhrəman kimi öz torpağımda idim. O gecə həmyaşıdlarım öz yataqlarında mışıl-mışıl yatarkən mən səngərdə anamın qucağında oturmuş, hər an ölüm qorxusu yaşayırdım...

Saatlar keçdikcə içəridə təmiz hava azalırdı, nəfəs almaq çətinləşirdi, rütubət artırdı. Sanki səhər açılmayacaq kimi gecə hey uzanırdı...

Anamın qucağında ordaca yuxuya getmişəm.Tezdən anamın səsinə gözlərimi açdım: “Qalx, oyan, səhər açılıb!”

Dan yeri sökülmüşdü, kəndə sakitlik çökmüşdü. Kənd kişiləri dağlardan, dərələrdən enirdilər. Gecələr adəti üzrə kişilər dağlara səpələnirdilər. Bəli, bu vəziyyət hər gün davam edirdi...

O gecə çoxlarının arzuları ürəklərində donub qaldı...

O gecə hamı nəsə itirdi; kimisi əzizini, kimisi sevgisini, kimi gəncliyini, kimi son zengini. O gecə mən də itirdim. Ömrümün ən şirin, ən saf, ən gözəl çağını itirdim...

Uşağlığımı....

Uşaqlıq hansısa bir əşya deyil ki, itirib sonralar yaddan çıxarasan və ya ev, maşın, var-dövlət deyil ki, illərlə çalışıb əldə edəsən. Uşaqlıq ömrün ən saf, ən təmiz, heç zaman yaddan çıxmayan, illər ötdükcə daha çox axtardığın və bir daha geri dönməyən illərindir...

1993-cü il sentiyabırın 5 -i. Kəndimiz erməni işğalçıları tərəfindən zəbt olundu. Bu hadisə kənd sakinlərinə gözlənilməz olsa da, öz doğma evlərimizdən, torpağımızdan, yurd-yuvamızdan qaçqın düşdük. Bəli, Qaçqın! o vaxtlar bizi belə adlandırırdılar.

***

Aylar ötdü, illər keçdi yaşadığın illər içərisində, hər çətinliklər, acılar gördüm, təbii ki, xoş günlərim də oldu. Artıq 33 yaşım var, zahirən nə qədər böyüsəm də, daxilimdə hələ də uşaqlıq arzuları yaşayır. Sanki kəndimizə geri qayitsam, kəndimizlə birgə uşağlığım da qayıdacaq, qurub gəldiyim evciyimlə də oynamağa davam edecəm.

Son sətrim bəlkə də sənə gülməli gəldi, amma həqiqətən kəndimizə qayıtsam ilk gedəcəyim yer evimizin arasında düzəltdiyim, doyunca oynamadığım evciyim olacaq....

Bəlkə də, uşağlığımın ən şirin çağını yaşamadığı üçün o illərə qayıdacağıma bu qədər əminəm və inanıram.

Bəlkə də...

***

Hələ aylar öncədən bilirdik ki, müharibə olacaq! Axı biz cəbhə bölgəsində yaşayırıq. Bütün silah-sursatlar, zirehli texnikalar gözümüzün önündən hər gün karvan-karvan keçirdi. Lakin gördüklərimiz bir an da olsun bizi qorxutmurdu, əksinə, çox sevinirdik nədənsə. Sevinməyə də haqqımız var idi, axı torpaqlarımızın azad olunmasına sayılı günlər qalmışdı. O günləri yaşadıqca uşaqlığımı əlimdən almış 1993-cü ildəki günlər yadıma düşürdü. O zamanlar ölkəmiz bu qədər inkişaf etməmişdi, səngərlərdə gecələyirdik, hər an ölüm qorxusu yaşayırdıq. Hələ sonuncu dəfə səngərdə qaldığım heç yadımdan çıxmaz. Adətən axşam saatlarında atışma güclənirdi, o da evlərdən gələn isiqların gendən gorünməsilə əlaqədər idi. Həmin gecə çox dəhşətli atışma oldu, bayram günü…

 

Oyunlar içində...

 

33 il ürəyimə yük etdiyim bir sözü bu gün həyata keçirdim. Verdiyim söz kəndimizə, evimizə qayıdanda ilk gedəcəyim yer evimizin arxasında qurub gəldiyim evciyim olacaq.

Və düşünürdüm, zənn edirdim ki, daha doğrusu ürəkdən istəyirdim, arzu edirdim, bilmirəm necə deyim, özümü ona o qədər inandırmışdım ki, elə bilirdim verdiyim sözü tutsam uşaqlığıma geri dönərəm... Qəribədir, mümkün olmayan bir istək, arzu...

Getdim....Və sözümü tutdum. Amma, nə evciyimi qurub gəldiyim kimi gördüm, nə də uşaqlığıma qayıda bildim. Söz tapıb yaza bilməyəcəyim duyğular, hisslər keçdi içimdən . Bəlkə də uşaqlığım məndən küsdü, axı onu düz 30 il erməni işğalı altında, əsirlikdə qoyub gəlmişdim... Bəlkə də, o uçuq-sökük evimizin daşları altında qalaraq çoxdan ölüb gedibmiş... Bəlkə də, evciyim kimi xaraba qalaraq ağlını itirib, bir zamanlar uşaqlarla gizlənqaç oynadığım oyunun içində itib batıb... Bilmirəm...

Baxdım, sadəcə baxdım...

Dağılmış evimizin uçuqları altında qalan bir ev-evcik, bir insan həyatı, bir arzu, bir gələcək, bir uşaqlıq... Mən verdiyim sözü tutdum, amma uşaqlığım verdiyi sözü tutmadı...

Əlvida, oyunlar içində itən uşaqlığım...

                                 30 avqust 2025-ci il.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

 

Təqdim edir: Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə sizə gündəliyimə qeyd etdiyim maraqlı əhvalatlardan, fikirlərdən bəhs edəcəyəm. İl 2022.

 

Olmuş kədərli əhvalat

Bir oğlan bir qızla tanış olur. Qız özü haqda danışanda necə elitar, necə elmli olduğunu dilə gətirir, hər gün bir yeni kitab alıb gün ərzində oxuyub bitirdiyini də söyləyir. Oğlan buna çox sevinir. Qızın ad günündə ona kitab mağazasına yenicə gəlmiş ən sonuncu dünya bestsellerini alır, həmin gün ayın 28-i olduğundan məhz 28-ci səhifəyə də bir dənə ikiyüzlük hədiyyə kuponu qoyur ki, qız açıb kuponu görəndə ikiqat sevinsin, birlikdə gedib hədiyyəni alsınlar.

Oğlan kitabı qıza hədiyyə edib gün ərzində ondan zəng gözləyir, zəng gəlmir, səhəri gün də zəng gəlmir, heç növbəti günlərdə də.

Bir il keçir, o qız hələ də o kuponu görə bilmir.

 

Real dialoq

Bulvarda bir qadın təzəcə tanış olduğu qadınla dərdləşir:
-Zəmanə nə yaman dəyişib, bir görün indiki cavanlar necə geyinirlər. Xüsusilə qızlar. Bir o qıza baxın- saçları qısa, şalvarı dar, heç bilmirsən ki, qızdır ya oglan…
-O mənim qızımdır.
-Eləmi? Bağışlayın, bilmədim ki, siz onun anasısınız.
-Anasi yox, mən onun atasıyam.

 

Qocanın etirafı

Axırıncı dəfə əlim qız əlinə uşaq vaxtı “bənövşə bəndə düşdü” oynayanda dəyib.

 

Fəlsəfəmaniya

Aristotel eşşəyi tərs minib gedirmiş. Soruşurlar, belə niyə edirsən, niyə tərs minmisən eşşəyi?

Deyir, arxadan gələn təhlükəni görüm deyə.

Soruşurlar, bəs qarşıdan gələn təhlükə?

Deyir, qarşıdan gələni eşşək də görə bilər.

 

Həftənin mıxı

-Xanım, lipuçka ilə epilyasiya ağırdır?

-Baxır hansı zonadan.

-Aran zonasından, Kürdəmirdən.

 

Anons

Günün sitatı: “Heç kəsin yanında heç nə danışmayın. Çünki çatdırılma və quraşdırılma pulsuzdur. “

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı fəlsəfə doktoru, yazıçı, Vəhdət Partiyasının sədri Adəm İsmayıl Bakuvinin seçimində tarixin 17 ən mənfur ermənisinin adlarını təqdim edir.

 

 

Stepan Zatikyan

20-ci əsrdə dünyanı bürüyən, çoxsaylı insan qətlinə, dağıntı və fəsadlara səbəb olan terror aktlarına görə.

 

Vardan Aravelsi

Sonradan erməni millətçiliyini insani cinayətkarlıqlara sürükləyən, qonşu dövlətlərə ərazi iddialarına həvəsləndirən saxta Böyük Ermənistan tarixinin yazılmasına görə.

 

Arutyun Şaxrikyan

Yaşadığı Osmanlı İmperiyasına xəyanətinə, erməni qiyamlarının təşkilinə, türk xalqının qətlimında iştirakına görə.

 

Mkrtıç Xrimyan

Yaşadığı Rus İmperiyasında rus millətinin nümayəndələrinin qətlinin təşkilinə, din pərdəsi altında müsəlman dinindən olan insanların fiziki məhvinə çağırışlara  görə.

 

Yepiskop Mesrop

Dünya siyasətinə “yataq anlaşması” kimi üzdəniraq, rüsvayçı bir təcrübənin gətirilməsinə, erməni qadınları lazımi adamların yatağına sürükləməsinə görə.

 

Erməni mədəniyyət xadimləri

Digər xalqların, əsasən də qonşu azərbaycanlıların minillik mədəniyyət nümunələrini oğurlayıb erməni xalqının adına saxtalaşdırmaları çabasına görə.

 

Andronik Ozanyan

Osmanlı və Rus imperiyaları ərazilərində türklərə və azərbaycanlılara yönəli ağlasığmaz vəhşiliklərlə müşayiət olunan qətliamlar həyata keçirdiyinə görə.

 

Asatur Vaçyants

1918-ci ilin martında Bakı şəhərində yerli azərbaycanlılara qarşı təşkil olunmuş bolşevik-daşnak genosidinin təşkilatçılığında roluna görə.

 

Amazasp Srvantsyan

1918-ci ilin aprelində Azərbaycanın Quba uyezdində yaşayan çoxmillətli əhaliyə, o cümlədən yəhudilərə qarşı həyata keçirilən qətliamın əsas siması olduğuna görə.

 

Qaregin Njde

Sovet hakimiyyətinin ilk ilində çoxsaylı erməni kommunistlərinin öldürülməsinə, erməni gənclərini nasizm ideologiyası ilə zəhərləməsinə, 2-ci dünya müharibəsi dövründə faşistlərin tərəfində döyüşən Erməni legion yaratmasına görə.

 

Kirk Kerkoryan

Dünyanın ən böyük kazino inhisarçısı olduğuna, çox sayda evlər yıxdığına görə.

 

Eduard Qriqoryan

Azərbaycan Respublikasının Sumqayıt şəhərində erməni millətçiliyinin ən şərəfsiz aktına imza ataraq millətlərarası münaqişəyə od vurmaq üçün öz ermənilərini öldürməsinə, zorlamasına görə.

 

Telman Qdlyan

Sovetlər dönəmində özbək xalqını müstəntiq kimi “Pambıq işi” adlanan saxta bir işlə olmazın məhrumiyyətlərə düçar etməsinə görə.

 

Abel Aqanbekyan

Sonradan əksər SSRİ respublikasında millətlərarası münaqişələrin yaranmasına səbəb olan “Qarabağ problemi”nin ideoloqu olması səbəbindən.

 

Mento Melkonyan

Bəşər tarixində Xolokostla bir sırada duran bir qətliamın – Xocalı qətliamının əsas icraçılarından biri olmasına, Xocalı və Xocavənd  bölgələrində tarixin min illik qədim izlərini, ən qədim tarixi abidələri yerlə yeksan etdirməsinə görə.

 

Zori Balayan

Yazıçı, ziyalı adına ləkə gətirərək həm birbaşa, həm də dolayısı ilə tarixdə hətta ən qatı quldurdan betər qanıçənlik missiyası yerinə yetirdiyinə görə.

 

Kim Qardaşyan

Porno industriyanı çiçəkləndirən, fahişəliyin leqallaşdırılmasına əmək sərf edən, əxlaq ehkamlarını uçurub dağıdan fəaliyyətinə görə.

 

 

Kifayət qədər əsaslandırılmayla təqdim edilən bu seçim müəllifin ictimaiyyət arasında geniş yayılaraq rezonan doğurmuş, bir neçə dildə işıq üzü görmüş “Məhşər divanı: Yalanın 17 anı” kitabında yer almışdır. Xumayanlara tövsiyyə edirik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

 

1-7 oktyabr 2025-ci il tarixlərində Bakı Ekspo Mərkəzində keçiriləcək XI Beynəlxalq Kitab Sərgisi çərçivəsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən nəşr olunmuş kitabların təqdimat mərasimləri də baş tutacaq.

 

Qeyd olunmalıdır ki, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Türk xalqlarının qədim və zəngin mədəni-mənəvi dəyərlərinin öyrənilməsi, qorunması və beynəlxalq aləmdə təbliği istiqamətində fəaliyyət göstərir. Türk dövlətləri arasında mədəni əlaqələrin, dostluq bağlarının gücləndirilməsi yönündə Fond tərəfindən bir çox mühüm beynəlxalq səviyyəli tədbirlər, konfranslar, dəyirmi masalar, konsertlər, sərgilər keçirilir, kitablar nəşr etdirilir. Türk Dünyasının görkəmli şəxsiyyətlərinin ədəbi-mənəvi irsinin tanıdılması və Türk xalqları arasında mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi məqsədilə XI Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisi çərçivəsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun ayrıca stendi təqdim olunub. Stend 1 oktyabr tarixindən ziyarətçilərin üzünə açılıb və sərgi müddətində Fondun yeni nəşrlərinin təntənəli təqdimat mərasimləri keçiriləcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, təqdimat mərasimlərinin vaxtları aşağıdakı kimidir:

 

3 oktyabr 2025-ci il saat 10:00-da:

 “Üzeyir Hacıbəyli” təqdimat zonası 

Qarabağın tacı Şuşaya həsr olunan Elçin Əhmədovun "Şuşa — Tarixi-Mədəni İrs" kitabının təqdimat mərasimi; 

 

3 oktyabr 2025-ci il saat 17:00-da: 

“Üzeyir Hacıbəyli” təqdimat zonası 

Görkəmli özbək şairi Əbdürrauf Fitrətin "Türküstan Harayı" adlı şeirlər toplusunun təqdimat mərasimi; 

 

4 oktyabr 2025-ci il saat 15:00-da: 

“Üzeyir Hacıbəyli” təqdimat zonası, 

Böyük qazax şairi Mağcan Jumabayevə həsr olunmuş "Bizim Mağcan" toplusunun təqdimat mərasimi; 

 

5 oktyabr 2025-ci il saat 15:00: 

“Üzeyir Hacıbəyli” təqdimat zonası 

Göytürk Xaqanlığının ən böyük sərkərdəsi haqqında yazılmış Elçin Hüseynbəylinin "Gültəkin Xaqan" kitabının təqdimat mərasimi.

 

Kitabların təqdimat mərasimlərində Azərbaycan Respublikasının dövlət qurumlarının rəsmilərinin, Azərbaycanda akkreditə olunmuş diplomatik korpusun nümayəndələrinin, eləcə də tanınmış ictimai, mədəni və ədəbi xadimlərin, KİV təmsilçilərinin iştirakı nəzərdə tutulur. 

Təqdimatlar çərçivəsində Fondun yeni nəşrləri oxuculara təqdim ediləcək və qonaqlara hədiyyə olunacaqdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Dostumuzu düşmən sandıq,

Düşməni dost sana-sana.

Azadlıqdan çox danışdıq,

Fəqət qaldıq yana-yana.

                                Əliyar Əliyev

 

4 gün ərzində ermənilərdən azad edilən Laçına məxsus 40 kənd - Əliyar Əliyevin qəhrəmanlıqlarından sadəcə biri. O, 40 könüllü döyüşçü ilə bunu bacarmışdı.

O, 1957-ci il dekabrın 14-də Qubadlı rayonunun Qazyan kəndində anadan olub. 1979-cu ildə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutunu fərqlənmə diplomu ilə bitirərək, bir müddət Qubadlı rayonunun Dondarlı kənd orta məktəbində idman müəllimi işləyib. Hərbi xidməti başa vurduqdan sonra Saransk Dövlət Universiteti onu idman üzrə tanınan mütəxəssis kimi müəllim işləməyə dəvət edir və Əliyar Əliyev həmin universitetdə iki il müəllim işləyir. Atasının ölümü ilə əlaqədar o, Qazyana qayıdır, qəsəbə orta məktəbində müəllim, "Məhsul" Kənd Könüllü İdman Cəmiyyətində rayon şöbəsinin məşqçisi vəzifəsində çalışır. 1985-ci ildən isə Könüllü Bədən Tərbiyəsi və İdman Cəmiyyəti rayon Şurasının sədri seçilir.

Birinci Qarabağ müharibəsi başlayanda Əliyar Əliyev könüllü olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sırasına qoşulur. Müharibədə özünü təkcə döyüşçü kimi yox, həm də hərbi işin təşkilatçısı kimi göstərməyə başlayır. Əvvəlcə taborun kəşfiyyat bölməsinin komandiri, sonra tabor komandirinin təchizat üzrə müavini təyin edilir. 1988-ci ilin fevral ayında Xankəndidəki ilk erməni mitinqlərindən sonra Ermənistandan azərbaycanlıların deportasiyası başlandı və ilk qaçqın dalğası Qubadlıdan keçdi.

 

 

Sisiyandan, Qafandan, Gorusdan qovulan, döyülüb təhqir edilən azərbaycanlıların bir qismini qubadlılılar qəbul etdilər.

Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında yerləşən Qubadlının strateji əhəmiyyətini başa düşən erməni təcavüzkarları burada terror-təxribatlar törətməyə çalışırdılar. Məhz elə o illərdə Qubadlıda xalq hərəkatının başçısı, demokratik qüvvələrin rəhbəri kimi tanınan Əliyar Əliyev könüllülərdən ibarət dəstə təşkil edir. Onun təşkil etdiyi tabor camaat arasında "Pəhləvanlar taboru" kimi da tanınırdı. Çünki könüllülərin əksəriyyəti onun rəhbərlik etdiyi Könüllü Bədən Tərbiyəsi və İdman Cəmiyyətinin üzvlərindən ibarət idi. Lakin o, ilk vaxtlar təvazökarlıq göstərib komandir olmur. 1992-ci ildə Əliyar Əliyev taborun kəşfiyyat bölməsinin komandiri təyin edilir. Sonradan isə taborun rəhbərliyi ona həvalə olunur.

Başarat, Susuz dağ, Suarası mövqelərini ələ keçirərkən xüsusilə fərqlənib, 1992-ci il sentyabrın 30-da Laçın rayonu istiqamətində döyüşə rəhbərlik edib. 1991-ci ilin may ayında Qubadlının Yuxarı Cibikli kəndi, 1992-ci ilin oktyabr ayının 12-də isə bu rayonun Topağac-Başarat yüksəkliyi uğrunda gedən döyüşlərdə də onun rəhbərlik etdiyi alay düşməni ağır itkilərə məruz qoyub.

Əliyar Əliyevin rəhbərlik etdiyi alayın topçuları Xocalı soyqırımından bir neçə gün sonra yuxarıların əmri olmadan Gorusun altını üstünə çevirib, Moskva və İrəvan KİV-ləri bu hücum zamanı 336 nəfərin öldürüldüyünü yazıb. Bununla bağlı Ermənistanda üç gün matəm elan edilib, İrəvanda keçirilən mitinqlərdə Əliyar Əliyevə və onun 3 döyüşçüsünə ölüm hökmü çıxarılıb.

1992-ci ilin aprel ayının 16-da "Qara bəbir" ləqəbli Suriya ermənisi Karlenin başçılığı ilə xaricdə xüsusi hazırlıq keçmiş 50 nəfərlik diversiya qrupu Laləzar körpüsünü partladıb Qubadlının sərhəd kəndlərinin rayon mərkəzi ilə əlaqəsini kəsmək, strateji yüksəklikləri ələ keçirmək üçün hücuma keçib. Kəşfiyyat məlumatları nəticəsində bundan xəbər tutan və onların yolunu gözləyən Əliyar Əliyev və döyüşçüləri onları mühasirəyə alaraq dəstəbaşıları da daxil, 11 düşmən əsgərini məhv edib, həmin meyitləri azərbaycanlı əsirlərə dəyişiblər.

1992-ci ilin iyun ayının 24-də Qubadlı rayon mərkəzini bombalamağa uçan üç vertolyotu vurub salan da Əliyar Əliyevin döyüşçüləri olub. 1992-ci ilin avqust ayında həyata keçirilən "Şurnuxu" əməliyyatında iştirak edib.

Qarabağ müharibəsi qazisi Sadiq Paşayev danışır:

“Azərbaycan əsgərləri iki rayonun arasındakı yolu kəsib, əlaqəyə girmələrinə mane olurduq. Orada ermənilərin 100 nəfərdən çox canlı qüvvəsi toplanıb. Azərbaycan əsgərləri iki qrup idi – bir bölük və təxminən 40–45 nəfər ibarət olan bir taqım. Əməliyyat bir gün çəkdi və ermənilər 80-dən çox canlı qüvvə və bir neçə texnika itirdi. Gorusun Şurnuxu kəndindəki postu darmadağın etmiş Əliyar Əliyev və döyüşçüləri 20 rus və erməni silahlısını canlı olaraq ələ keçirib. Onlar işğalın son günlərinədək Qafan-Gorus yolunu nəzarətdə saxlamağı da bacarıblar”.

Azərbaycan qüvvələrində bir-iki yüngül yaralı olub və itki verməyib. Əliyar Əliyev 1992-ci ilin payızında 40 könüllü döyüşçü ilə birlikdə işğal altındakı Laçının 40-a qədər kəndini 4 gün ərzində ermənilərdən azad etdi.

Əliyar Əliyevin son döyüşü 1992-ci il oktyabrın 3-də Laçının iki kilometrliyində olub. "Tikanlı zəmi" yüksəkliyi uğrunda döyüşdə tabor komandiri Əliyar Əliyev və onun sürücüsü Əlisadət Ağayev qəhrəmancasına həlak olublar. O, Qubadlı rayonunun Qəzyan kəndində dəfn olunub. Həmin döyüşlərdə iştirak edən, I taborun tank əleyhinə taqım komandiri, baş leytenant, II qrup Qarabağ müharibəsi veteranı Füzuli Həsənov qeyd edir:

“Əliyarın ölümü ilə bütün Qubadlı kədərə büründü, camaat ona 40 gün yas saxladı. Təbii ki, bu camaatın ona məhəbbətindən irəli gəlirdi. Çünki o, qubadlıların dirəyi, dayağı idi… Hamı onunla fəxr edirdi. Həmişə deyirdilər ki, Əliyar kimi oğlu olan oba basılmaz. Ölümünün qırxıncı günü rayon mərkəzində onun abidəsinin açılışı oldu.”

Əliyar Əliyev Yunan-Roma güləşi üzrə dəfələrlə respublika, ümumittifaq və beynəlxalq yarışların qalibi olub. Əliyarın Əliyev rəhbərliyi ilə yetişmiş 8 nəfər respublika və SSRİ çempionu olub, 10-dan çox idman ustası, beynəlxalq turnirlərin qalibləri, Heydər Məmmədəliyev isə güləş üzrə dünya çempionu olub və 2004 Yay Olimpiya Oyunlarında gümüş medal qazanıb.

Bakının Nərimanov rayonundakı küçələrdən biri Əliyar Əliyevin adını daşıyır. 2017-ci ildə Bakının Nərimanov rayonunda onun adını daşıdığı küçədə xatirə lövhəsinin açılışı olub. Masazırda onun adına məktəb, Sumqayıtda və Binəqədidə isə "Əliyar" adlı bulaqlar var. Sumqayıt şəhərində idman klubu və yaratdığı tabor onun adını daşıyır. Qubadlı rayonunda abidəsi qoyulub.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 10 noyabr 1992-ci il tarixli 301 nömrəli Fərmanı ilə Əliyar Yusif oğlu Əliyev ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.10.2025)