Cəlil Xəlilov,

Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri, polkovnik. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bu gün dünyada baş verən proseslər çərçivəsində Azərbaycanın atdığı qətiyyətli addımlar ilk növbədə dövlətimizin başçısı, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin adı və qazandığı hörmətin bariz nümunəsidir. Prezident İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına tarixi səfəri iki dövlət arasında əlaqələrin, əməkdaşlığın strateji səviyyəyə yüksəlməsinin nəticəsidir.

Cənubi Qafqazın lider dövlətinin başçısı İlham Əliyev Azərbaycan-Çin münasibətlərini yeni və daha yüksək səviyyəyə qaldırmaqla siyasi və iqtisadi əlaqələri genişləndirir: “Bu sahələrdə əldə olunan nailiyyətlər gələcəkdə hər iki dövlətin maraqlarına uyğun digər sahələrə də öz təsirini göstərəcək. Bölgədə nəqliyyat marşrutlarının şaxələnməsi, qədim İpək Yolunun bərpası yalnız Azərbaycan üçün deyil, eyni zamanda, qonşu dövlətlərin də iqtisadiyyatına töhfə verəcək. Bu baxımdan Azərbaycan digər ölkələr üçün körpü rolunu oynamaqla yanaşı, yeni reallıqları gündəmə gətirir.

Dövlətimizin başçısının Çinə səfəri iki ölkə münasibətlərində yeni və mühüm bir mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Tiencində keçirilən görüşdə Prezident İlham Əliyevlə Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpin arasında aparılan danışıqlar və imzalanmış sazişlər siyasi və iqtisadi baxımdan çox əhəmiyyətlidir. Azərbaycan Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsündə əsas tranzit mərkəzlərdən biridir, Orta Dəhlizin aparıcı ölkəsi kimi rolu danılmazdır. Eyni zamanda, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Bakı Beynəlxalq Dəniz Limanı, Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu Çinin Avropaya ən qısa yolla və təhlükəsiz yükdaşımaları üçün imkanlar yaradır.

Sentyabrın 1-də Çinin Tiencin şəhərində Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) üzv ölkələrin dövlət başçıları Şurasının 25-ci iclasının əhəmiyyəti böyükdür. Zirvə görüşünə 21 ölkədən liderlər və 10-dan çox beynəlxalq təşkilat qatılıb. ŞƏT ölkələri “Tiencin Deklarasiya”sını imzalayıb. Deklarasiyada təşkilata üzv olan ölkələr arasında təhlükəsizlik, iqtisadiyyat, energetika və mədəni sahələrdə əməkdaşlıqla bağlı 10 illik strateji plan nəzərdə tutulur. Bundan başqa, ŞƏT-ə üzv dövlətlər İnkişaf Bankının yaradılması barədə razılığa gəliblər. Sənəddə əlavə olaraq, üzv ölkələrin qarşılıqlı hesablaşmalarda milli valyutaların payının tədricən artırılması üzrə yol xəritəsinin həyata keçirilməsinin vacibliyi vurğulanıb. ŞƏT ölkələri liderlərinin 25-ci Şura iclasında 2030-cu ilə qədər enerji əməkdaşlığının inkişafı strategiyasının həyata keçirilməsi üçün yol xəritəsi də təsdiqlənib. ŞƏT dövlət başçıları Şurasının 25-ci iclasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev iştirak edib: “Prezident İlham Əliyev “ŞƏT plyus” formatında tədbirdə çıxış edib. O deyib ki, Azərbaycan ilə Çin arasında səmimi, dost münasibətlər və hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq mövcuddur. Bu əlaqələrin dərinləşdirilməsi Azərbaycanın xarici siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biridir”.

Azərbaycan ilə Çin arasındakı qarşılıqlı fəaliyyət ikitərəfli gündəliyin bütün spektri üzrə möhkəmlənir. Bu, siyasi, iqtisadi-ticari, sərmayə, enerji, nəqliyyat-logistika sahələrini, rəqəmsal iqtisadiyyatın, elm və texnologiyanın, təhsil və mədəniyyətin inkişafını ehtiva edir. “Bu ilin iyul ayından indiyədək hər iki ölkənin vətəndaşları üçün vizasız rejim tətbiq olunur ki, bu da turizmin inkişafına təkan verir. Azərbaycan regionda Çinin etibarlı tərəfdaşıdır. Biz beynəlxalq və regional sülhün və təhlükəsizliyin qorunmasına töhfə veririk, genişmiqyaslı iqtisadi, nəqliyyat və enerji layihələri həyata keçiririk. Azərbaycan Çin Xalq Respublikasının Sədri tərəfindən irəli sürülmüş “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünü ilk dəstəkləyən ölkələrdən biridir. Bu istiqamətdə ciddi praktiki layihələr reallaşdırırıq. Əminəm ki, yaxın gələcəkdə Zəngəzur dəhlizi həm Orta Dəhlizin, həm də Şimal-Cənub dəhlizinin növbəti mühüm seqmentinə çevriləcək, sülhü, çoxtərəfli tərəfdaşlığı möhkəmləndirəcək və Azərbaycan sərhədinin şərqində, qərbində, şimalında və cənubunda yerləşən yaxın və uzaq qonşularımıza fayda gətirəcək.

Ümumiyyətlə, Prezident İlham Əliyevin Çinə səfəri iki ölkə arasında münasibətlərin yeni mərhələyə qədəm qoymasının, Orta Dəhliz və enerji sahəsində əməkdaşlığı gücləndirilməsinin, eyni zamanda, bölgədəki ölkələrlə strateji əməkdaşlığın genişləndirilməsinin əyani sübutudur və Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə mövqelərini daha da möhkəmləndirən tarixi addım kimi qiymətləndirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Haqqında söhbət açacağım yazar daha çox tərcüməçiliyi, təşkilatçılığı ilə, idarəçiliyi ilə tanınıb zamanında. Əlbəttə ki, hər bir sahədə bu cür bacarıqlı kadrlara ehtiyac böyükdür.

Söhbət Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü,  Əməkdar incəsənət xadimi Səyavuş Məmmədzadədən gedir.

Bu gün mərhum yazarın anım günüdür.

Səyavuş Məmmədzadə 1935-ci il oktyabrın 2-də Bakıda müəllim ailəsində anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb. Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik illərindən başlayıb. "Sınaq" adlı ilk şeiri və A. Əlizadənin şeirinin rus dilinə tərcüməsi 1956-cı ildə universitetin çoxtirajlı "Lenin tərbiyəsi uğrunda" qəzetində dərc olunub.

Həmin vaxtdan "Molodyoj Azerbaydjana" qəzetində mütərcim, sonralar ədəbi işçi işləyib. Onun ədəbi fəaliyyətində poeziya, nəsr, publisistika, bədii tərcümə xüsusi yer tutur. Moskvada M. Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun bədii tərcümə bölməsini bitirib. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında redaktor, "Literaturnıy Azerbaydjan" jurnalında ədəbi işçi, tənqid və publisistika şöbəsinin müdiri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyində referent-məsləhətçi vəzifəsində işləyib.

Azərbaycan poeziyasından rus dilinə ilk poetik tərcüməsi – Ağacavad Əlizadənin Səməd Vurğuna həsr etdiyi şeiri 1956-cı ildə "Lenin tərbiyəsi uğrunda" qəzetində çıxıb. Azərbaycan klassik və müasir ədəbiyyatından rus dilinə, eləcə də rus, bolqar, Ukrayna, Polşa ədəbiyyatından Azərbaycan dilinə etdiyi tərcümələri dövri mətbuatda çap etdirib.

Bakı şəhəri Səbail rayon İcraiyyə Komitəsi zəhmətkeş deputatları Sovetinin deputatı olub, Azərbaycan Kommunist Partiyasının XXIX qurultayına nümayəndə seçilib. Bolqarıstanda dəfələrlə yaradıcılıq ezamiyyətində olub, klassik macar şairi Endre Adinin anadan olmasının 100 illiyi yubileyində iştirak edən Sovet nümayəndə heyətinin tərkibində Macarıstana gedib.

Kitabları

1. Небо

2. Тверской бульвар (повести)

3. Самоутверждение (стихи, переводы)

4. Bir yuxusuz gecə (oçerklər)

5. Ночные яблоки (рассказы)

6. Günəbaxan insanlar (şeirlər)

7. Komendant saatı (şeirlər)

Tərcümələri

(rus dilinə)

1.Кямал Талыбзаде. Аббас Сиххат. Баку: Детюниздат, 1963,

2.Мамед Араз. Пой Аракс. M.: Советский писатель, 1966, 66 стр.

3.Сохраб Тахир. Песня мужества. M.: Советский писатель, 1966, 90 стр.

(bolqar dilindən):

1. Bolqar hekayələri

2. Georgi Strumski. Odlar yurdu

3. Yordan Milev. İnsanlar və səhralar

4. Bolqar çələngi

Səyavuş Məmmədzadə 3 sentyabr 2022-ci il tarixində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2025)

Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları və digər idarəetmə qurumlarının rəhbərlərinin şəhər və rayonlarda vətəndaşların qəbulu cədvəlinə əsasən Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli sentyabrın 30-da Naxçıvan Muxtar Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyində (ünvan: Naxçıvan şəhəri, Heydər Əliyev prospekti,1) Naxçıvan şəhəri, Babək, Culfa, Kəngərli, Ordubad, Sədərək, Şahbuz, Şərur rayonlarından olan vətəndaşların müraciətlərini dinləyəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu barədə Mədəniyyət Nazirliyi məlumat yaymışdır. 

Bildirilir ki, vətəndaşlar sentyabrın 24-dək nazirliyin Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron poçt ünvanı, (012) 493-43-98 telefon nömrəsi vasitəsilə müraciət etməklə qəbula yazıla bilərlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Parsabadda yaşayan Tohid Namvərdir

Tohid Namvər

Parsabad

SƏNİ BU DƏNİZƏ KİM ATDI AXI?!

Bu ilki əzabdı, o sonu dərddi,

Mamırı kədərdi, yosunu dərddi.

Sən ki, oturmuşdun, de, kim tərpətdi?!

Səni bu dənizə kim atdı axı?

Sevgi təlatümlü həyatdı baxsan,

Hər dalğa yüyənsiz bir atdı baxsan,

Atlar bir-birindən inaddı, baxsan.

Səni bu dənizə kim atdı axı?

Hələ min oyuna qatacaq səni,

Dalğalar atacaq, tutacaq səni,

Bir köpək balığı udacaq səni,

Səni bu dənizə kim atdı axı?

Qarşına dəmir baş tilov çıxacaq,

Ayaq buz, başından alov çıxacaq,

Yoluna su altı kalav çıxacaq,

Səni bu dənizə kim atdı axı?

Suyun su atəşi, su odu olur,

Dənizdə cinayət su altı olur,

Quldur naqqaların su koltu olur,

Səni bu dənizə kim atdı axı?

Mayaklar sahildə sönən ocaqdır,

Görünən bu liman yox olacaqdır,

Ümidin yelkəni yıxılacaqdır,

Səni bu dənizə kim atdı axı?

Kor olar, bir işıq saçmaz ümidlər,

Batarsan, qanadın açmaz ümidlər,

Dənizdən sahilə uçmaz ümidlər,

Səni bu dənizə kim atdı axı?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Onun xüsusiyyətləri arasında dürüstlük, sədaqət və cəsarət önəmli yer tutur. Ötkəm, iradaəli, çalışqan, bacarıqlı bir insan kimi tanınır. Müşahidə qabiliyyəti çox güclüdür, detallara diqqəti ilə seçilir. Davranışı, yüksək mədəniyyəti ilə cəmiyyətdə hörmət qazanmağı bacarır. Səliqə-səhmanı xoşlayır, xarici görünüşünə və eləcə də zövqlü geyimlərə böyük əhəmiyyət verir. Verdiyi sözə həmişə sadiq qalır və yalanı sevmir.

Həyatı dürüst yaşamaq və ətrafdakı insanları da buna çağırmaq onun təbii qabiliyyətlərindən biridir. Əyilməz insandır, heç vaxt haqsızlığa boyun əymir və çətinliklər qarşısında iradəli olmağı bacarır. O, öz xarizması və özünə inamı ilə seçilir. Həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən qeyri-adi bir adamdır. Yüksək zövqü var, bu da hər zaman təriflə qarşılanır. Ətrafında baş verən heç bir şey onun diqqətindən yayınmır...

O, 1957-ci ilin iyun ayının 15-də Zaqatalada dünyaya gəlib. Orada orta təhsilə yiyələnib. 1975-ci ildə BDU-nun Jurnalistika fakültəsinə daxil olub. 1980-ci ildə təhsilini başa vurduqdan sonra, ilk olaraq Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində "Elmi-kütləvi və tədris proqramları baş redaksiyasında redaktor kimi fəaliyyətə başlayıb. Bir müddət "Sağlamlıq" televiziya jurnalının və tədris verilişlərinin redaktoru olub. Daha sonra Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətinin "Azərbaycantelefilim" yaradıcılıq birliyində böyük redaktor vəzifəsində çalışıb. "Qabil", "İki ömür" və s. televiziya filimlərinin ssenari müəllifidir. Təhsil Problemləri İnstitutunun dissertantı olub. 2005-ci ildə "Hüseyn Cavid yaradıcılığının tədrisinin şagirdlərin mənəvi tərbiyəsinə təsiri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək pedaqoji elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alıb. 2021 ildə isə "Hüseyn Cavidin ədəbi-bədii irsi Azərbaycanın dövri mətbuatında” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsinə yüksəlib. O, müstəqillik dövründə jurnalistika fakültəsində elmlər doktoru adına layiq görülmüş ilk qadın alimdir...

Deyir ki:- “Həmin illər bacım Tibb Universitetində oxuyurdu deyə valideynlərim mənim də həkim olmağımı istəyirdilər. Atam da, anam da indiki BDU-nu bitirmişdilər. Doğmalarıma tibb ixtisasına sənəd verəcəyimi desəm də, yolumu jurnalistikadan saldım. Və beləcə jurnalistikanı seçdim...”

O, həm də pedaqoji fəaliyyətlə məşğuldur. İlk dəfə Azərbaycan Dövlət Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir filialında, daha sonra Təfəkkür Universitetində, 2005-ci ildən isə Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsində çalışır. Hazırda jurnalistika fakültəsinin "Multimedia və elektron kommunikasiya" kafedrasının professorudur. 3 məqaləsi “Web of Science” bazasına daxil olan impakt faktorlu jurnallarda dərc olunub. 2 monoqrafiyanın, 8 proqramın, 1 dərs vəsaitinin, 1 dərsliyin və 35-dən çox elmi və onlarca bədii-publisistik məqalənin müəllifidir...

İnadkar və sabit fikirlidir. O, fikirlərindən asanlıqla vaz keçmir və mülayimliyi ilə sərtliyini balanslı şəkildə qoruyur. Qaydalar qoymağı və liderlik etməyi sevir, amma bu, onu sərt göstərmir. Əksinə, hər vəziyyətdə bir həll yolu tapmağı bacaran, soyuqqanlı və ağıllı xanımdır. Öz sərhədlərini yaxşı bilir və ətrafındakı insanlarla münasibətlərini buna uyğun tənzimləyir. Son dərəcə şən və enerji dolu bir xarekterə sahibdir. Praktik zəkası var. Maraq hissi çox güclüdür, daim nəsə öyrənmək istəyir. Maraqlı olduğu qədər də məzmunludur. Necə deyərlər, sosial həyatında ətrafına həmişə sevinc saçır, elə ona görə də dostlarının dairəsi çox genişdir...

Həmkarı, BDU-nun jurnalistika fakültəsinin professoru Allahverdi Məmmədli onun haqqında deyir: “O, mənim tələbəlik illərimin yadigarlarındandır. Bir az da ömür yolumuzda oxşarlıq var. Eyni ayda anadan olmuşuq. Eyni universitetdə, eyni fakültədə təhsil almışıq. Valideynlərimiz də həmin universitetin məzunları olublar. Hər ikimiz universiteti qurtardıqdan sonra televiziyada fəaliyyətə başlamışıq. İndi də eyni kafedrada çalışırıq. Elmi dərəcəmiz də, vəzifəmiz də eynidir. Hər ikimiz XX əsr ədəbi mühitinin klassiklərini tədqiq etmişik. Deməli, bizim ruh qohumluğumuz var. O, ulu Cavidin tədqiqatçısıdır. Cavidşünaslığa yeni elmi töhfələr vermiş istedadlı alimlərimizdəndir və klassikanın təsir gücünə inanır. Klassik həqiqətlər içində çağdaş, yeni və ən yeni olanı görür, bəsirət gözü ilə görür. Bəsirət sahibi olmaq hər alimə xas deyil...”

Xüsusilə, səyahət etməyi xoşlayır. Yeni biliklər öyrənməkdən, yeni mədəniyyətlərlə tanış olmaqdan zövq alır.  Olduqca ünsiyyətcildir. Amma hər insanı qəbul etmir, fikir, dünyagörüşü baxımından oxşar insanlarla eyni mühitdə olmağa üstünlük verir. Çox deyingən, necə deyərlər, naşükür insanlarla yola gedə bilmir. Münasibətdə həmişə anlayış və tolerantlıq gözləyir. Onun analitik düşünmə qabiliyyəti olduğu üçün, araşdırmağı da çox sevir. Məhsuldar bir iş həyatı var, işləməkdən həzz alır. Bəli, bu zəhmətsevərliyi həmişə ona uğur gətirir...

Professor Allahverdi Məmmədli onun haqqında daha sonra söyləyir: “Mən onu banu yaşında görməsəm də, bəyim yaşında, xanım yaşında görmüşəm. İndi də xatun yaşındadır. Heç dəyişməyib. Görünür, insan yeddisində necədirsə, yetmişində də elə olur. Gülərüzdür, səmimidir, başqalarının üğürüna çox sevinir. Bir sözlə, o, ləyaqət mücəssəməsidir, şərəf timsalıdır. Çünki özünə dəyər verməyi bacarır, başqaları da onu qiymətləndirir. İşgüzar nüfuzu da göz qabağındadır. Fəaliyyət göstərdiyi kollektivdə hamı- müəllimlər də, tələbələr də ona hörmət edir, sayğı ilə yanaşır. Bu, onun xanımın imicidir. İllərlə qazandığı müsbət, qüsursuz imicidir, ictimai rəydir...”

...Bəli, bu dəfə sizə filologiya elmləri doktoru, BDU-nun jurnalistika fakültəsinin professoru Sevil Qiyas qızı Həsənovadan danışdım...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiya poştundakı növbəti məktub daimi oxucumuz Nurlanə Cərullaqızından gəlib. O bir hekayə göndərib.

Gəlin birlikdə oxuyaq.

 Günün ikinci yarısı idi. Hamı kimi Şahin də havanın sərinləşməyindən istifadə edib Qəbələdən Bakıya qonaq gələn bacısı oğlu Fəridlə birgə dəniz sahilində gəzişirdi.

-Necədir, dəniz xoşuna gəlir? - Şahin üzünü Fəridə tutub mehriban səslə soruşdu.

Fərid məyus halda başını buladı:

-Hə, amma təəssüf ki, tezliklə bu gözəl mənzərəyə vida edəcəm. Məktəb açılacaq, mən də evimizə qayıdacağam.

Fərid 8-ci sinif şagirdi idi.

-Niyə, oğlum, tətil vaxtı yenə gələrsən, - Şahin gülümsəyərək dedi və əlavə etdi,- bir də ki hər musiqi alətinin öz səsi, hər gülün öz ətri olduğu kimi hər yerin də öz gözəlliyi var. Bakının Xəzəri varsa, Qəbələninn də Nohur gölü, Yeddi gözəl şəlaləsi var.

-Elədir, - Fərid təsdiq etdi,

- Dayı, dəniz niyə mavidir?

-Oğlum, əslində, dəniz mavi deyil, sadəcə uzaqdan mavi tonlarını özündə əks etdirir. Buna səbəb isə, dəniz suyunun rənginin su molekullarının işığını udması ilə bağlıdır. Dəniz suyu molekulları atmosferdə olduğu kimi işıq saçan zaman qırmızı olanları udur və bənövşəyi olanları əks etdirir. Yəni, suyun mavi rəngdə görünməsi işıq tezliklərindən və təbəqənin dərinliyindən asılıdır.

Fərid diqqətlə dayısını dinləyirdi, o da sözünə davam etdi:

 -Əslində isə dəniz suyu rəngsizdir. Hə, bunu da deyim ki, Xəzər dəniz deyil, göldür. Sadəcə ərazisi böyük və suyu duzlu olduğuna görə dəniz adlandırılıb.

-Başa düşdüm - Fərid başını tərpətdi.

Bu vaxt arxadan bir səs eşidildi:

-Ş- ş- ş- Şahin!

Şahin adını eşidib geriyə çevrilincə qarşısında keçmiş qonşusu və sinif yoldaşı olmuş Kamiləni gördü. Fərid onun kəkələdiyini bilən kimi astadan pıqqıldayıb gülməyə başladı. Bunu görən Şahin ona acıqlı nəzər yetirdi. Sonra üzünü yenidən Kamiləyə tutdu:

-Ooo! Salam, Kamilə bacı. Necəsən? Nə var, nə yox? Uşaqlar necədir?

-Ə- ə- ə- -əleykum salam.

-Bi -bi -bi -biz -y- y- -y- -yaxşıyıq -deyə Kamilə cavab verdi, -sə -sə -sə --səndə -n-- -n -n -nə- var, nə yox? -b- b- b- bu -kimdir?

-Bizdə də hər şey yaxşıdır, -Şahin dedi sonra əlavə etdi:- Bu da Şövkət bacımın oğlu Fəriddir. Bizə gəzməyə gəlib.

-S -s -s- salam, F-f-f-f Fərid.

Fərid gülməyini gizlətmək üçün əlləri ilə ağızını tutub, Kamilənin salamını başı ilə aldı. Vəziyyəti başa düşən Kamilə son olaraq Şahinə:

-Bi- bi- bi- biz o- o- o- o -k- k- k- kafedəyik, s- s- s- s- sən də istəsən, g- g- g- gələrsən, - deyib pərt halda oradan uzaqlaşdı.

-Niyə gülürdün, Fərid? - Şahin təmkinli səslə soruşdu.

-Dayı, mən... 

Fərid deməyə söz tapmadı.

-Qulaq as, oğlum, sənin kəkələyir deyə güldüyün o qadın, əslində, bir qəhrəmandır.

-Qəhrəmandır? - Fərid duruxdu.

-Hə, yaxşısı budur ki, hər şeyi başdan sənə danışım,- Şahin dərindən köksünü ötürüb ağır-ağır danışmağa başladı,- Kamilə ilə mən qonşu və sinif yoldaşı olmuşuq. Onun əsl adı Kamilla idi. Milliyətcə də gürcüdür, amma burada doğlub, böyüyüb. Atası onun altı yaşı olanda ürək tutmasından ölüb. Onların burada heç kimləri yox idi. Mariya xala, yəni Kamlənin anası da Gürcüstana getmək istəmədi. Beləcə, ana -bala tək-tənha qaldılar. Mariya xala un kisəsindən zənbil düzəldib satmaqla Kamiləni böyütməyə çalışırdı. Kamilənin məktəb çantası da həmin zənbildən idi. Heç yadımdan çıxmaz. Bizim dəri çəkmədə ayağımız donduğu halda, Kamilə məktəbə qışın ortasında rezin yay başmağı ilə gəlirdi.

Bu məqamda Şahin kimi Fəridin də gözləri yaşardı.

-Hətta Kamilə 7-ci sinifdə oxuyarkən Mariya xala ona məktəb forması almağa pul tapmadığı üçün qıza pəncərə pərdəsindən forma tikmişdi. Bizlərin hər fənndən bir dəftəri olduğu halda Kamilənin bütün fənnlərdən cəmi bir dəftəri varidi idi. Çox vaxt da o, zibil qutusundan yığdığı ağ kağızlardan özünə dəftər düzəldirdi, amma bununla belə sinif əlaçısı idi. Şəkli şərəf lövhəsindən düşməzdi.

Şahin fasilə verib sonra davam etdi:

-Yazıq qız, oxumaq, özünü və ən çox da anasını bu əziyyətdən qurtarmaq istəyirdi, amma arzusuna çata bilmədi. Onun 16 yaşıı olanda, yəni 1989-cu ildə Qarabağ müharibəsi başladı. Bir vaxtlar halına acıyaraq torpaqlarımızda sığınacaq verdiyimiz yadellilər indi sığındıqları həmin torpaqlara əl uzadırdılar. Özünə kişi deyənlər həmin vaxt müxtəlif yollarla döyüşlərdən yayındığı halda Kamilə qadın olduğunu və əgər əsir düşərsə, başına hansı müsibətlərin gələcəyini düşünmədən könüllü olaraq döyüşlərə qatıldı. Üç il sonra, yəni 1992-ci ildə Tərtərin müdafiəsi uğrunda gedən döyüşlərdə yaralanaraq ağır kəllə-beyin travması aldı. Kəkələməyi də buna görədir. 2 il sonra isə bu cəsur qız elə özü kimi cəsur olan Asim adlı döyüş yoldaşı ilə ailə qurdu. O da müharibədə gözlərini itirib. Dinini də, adını da həmin vaxt dəyişdi. İndi onların Kamil adlı oğulları, Günəş adlı qızları var. Mariya xala da onlarla yaşayırdı. Beş il əvvəl o da əri kimi ürək tutmasından öldü. Bax belə, oğlum.

Fərid təsirlənmiş halda dilləndi:

-Dayı, məni onun yanına apar.

Şahin gözlərini silib dedi: -Yaxşı, gəl gedək.

Onlar Kamilənin bayaq göstərdiyi kafeyə girdilər. Şahin içəri girən kimi Kamiləgilin oturduqları masaya yaxınlaşıb onları salamladı:

-Salam, millət.

-Ooo! Şahin, xoş eşitdik səni, buyur, gəl, qonağımız ol.

Şahini səsindən tanıyan Asim onu mehribanlıqla qarşıladı. 

Şahin əvvəlcə ona əl uzadan uşaqlarla, sonra onu masalarına dəvət edən Asimlə görüşüb onun yanında əyləşdi. Fərid isə özünü təqdim etdikdən və hamı ilə görüşdükdən sonra kənara çəkilib əlinin işarəsi ilə Kamiləni yanına çağırdı. Onlar birgə çölə çıxdılar. Fərid elə qapı ağızındaca üzünü Kamiləyə tutub kövrək səslə dedi:

-Bayaq sənə qarşı elədiyim tərbiyəsizliyə görə məni bağışla, xala, əgər bu gün bu torpaqlarda azad və rahat gəzə bilirəmsə, bunu sən və sənin kimi qəhrəmanlara borcluyam.

Kamilə ağzını açıb nəsə demək istəyirdi ki, Fərid imkan vermədi. Az yaşında cəsarət göstərib vətənin müdafiəsinə qalxan bu zərif qəhrəmanı qucaqlayıb bağrına basdı.Sonra hər ikisi mehriban halda kafeyə qayıtdılar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2025)

İmran Verdiyev, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Oğuz rayonu Azərbaycanın ən nadir bölgələrindən biridir. Rayon ərazisi turizm məqsədləri üçün geniş istifadə imkanlarınamalikdir. Tarixi-mədəni və təbii abidələrlə çox zəngindir.

Rayon ərazisində bu günə kimi 40-dan artıq tarixi abidə məlumdur. Bu daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrindən 32-si dövlət mühafizəsinə götürülmüşdür. Həmin abidələrdən 17-si ölkə əhəmiyyətli (15-i arxeoloji, memarlıq abidəsi), 15-i yerli əhəmiyyətli (13-ü memarlıq, 2-si arxeoloji abidə) abidələrdir.

Rayon ərazisindəki aparılmış qazıntılar buranınqədimdən başlayaraq insan məskənləri olduğunu göstərir. Arxeoloji qazıntılar zamanıOğuzun cənubunda aşkar edilmiş Kurqan neolit dövrünə aiddir ki, bu da 7 min il bundanəvvəlki tarixə uyğun gəlir. Xalxal, Sincan, Padar, Dəymədərə və Tərkeş kəndləri ərazisindəaparılan qazıntılar zamanı tapılmış əşyalar isə tarixin dəmir əsrinə aiddir.

IX əsrdə Muxas kəndində tikilmiş bürcdən XIV əsrə qədər istifadə edilib. Kərimlikəndindəki türbə qalığı XV əsrə aiddir. Xaçmaz kəndi yaxınlığındakı Gavur qalası VII əsrdətikilib. Calud kəndindəki ibadətgah XVI əsrin yadigarıdır. Filfilli kəndi yaxınlığındakıSurxay xan qalası XVIII əsrdən xəbər verir. Oğuz şəhərinin şimalında yerləşən digər birqalanın min illik tarixi var. 

Kərimli yaxınlığındakı arxeoloji abidələr kompleksi, əsasən, e.ə. IX-VI əsrlərə aidedilir. Qəbirlərin birindən Kür-Araz mədəniyyəti üçün səciyyəvi olan və e.ə. III minilliyəaid edilən gil qablar tapılıb. 2500 il bundan əvvəl salınmış Qəbələ şəhərinin xarabalıqlarırayonunqonşuluğundadır. 

Rayonun Filfilli və Baş Daşağıl kəndlərinin şimalında yaşı bilinməyən, tədqiq olunmamış qəbirlərdən öz uzunluğu ilə fərqlənən, qədim Oğuz tayfalarının "Kitabi Dədə Qorqud" dastanındakı boylarla səsləşən Oğuz qəbirləri bu gün də qalmaqdadır, 2010-cu ildə Oğuz rayonu ərazisində aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı üzündə qızıldan öküz maskası taxılmış bir skelet də tapılmışdır.

Rayon ərazisi həm də təbii abidələrlə də zəngindir.  Rayon uca dağları, dərin dərələri, sıx meşələri, təbii qoruq və kolluqları, şirin sulu çayları, şəlalələri, qayaları, zəngin bitki örtüyünə malik subalp və alp çəmənləri, təbii mağara və kahaları ilə də turistləri cəlb edir.

Belə təbii mağaralardan biri də Baş Daşağıl kəndinin girişində, Uluçayın qərb tərəfində, nəhəng qayaların altında yaranmış təbii Uğan mağarasıdır. Uğan mağarası ibtidai insanların ilk sığınacaq yerlərindən sayılır. 

“Uğan” toponiminin mənası haqqında maraqlı fikirlər vardır. Xalq etomologiyasına və bəzi tədqiqatçıların fikrinə görə "Uğ" və ya "ağ" Günəşi simvolizə edir.  Digər ehtimala görə isə "uğultu”, qulağa gələn sürəkli səs mənasındadır. Bəzi türk dilli xalqlarda "uğan-oğan" sülh tanrısının adıdır.

Tədqiqatçıların çoxu isə “uğan” sözünü “Tanrı” kimi izah edirlər. Rus tədqiqatçısıA.K.Borovkov XV əsrdə yaşamış Tali İmaninin əsərindəki "uğan" sözünü "tanrı" kimi tərcümə etmişdir. Tədqiqatçı Pava -de-Kurteyl 1870-ci ildə Parisdə çap olunan əsərində, Fətəli şah Qacar "Kitabi-lüğəti-ətrakiyə" əsərində "uğan" ifadəsini "tanrı" kimi mənalandırmışlar. Qədim türk dilli abidələrin görkəmli tədqiqatçısı Radlov "uğan" sözünün uyğur və cağatay mənşəli olub "tanrı” anlamında işləndiyini qeyd etmişdir. Mirəli Seyidov XI əsrdə yaşamış Yusif Balasaqunlunun "Kutadqu bilik", XIII-XIV əsrlərdə yaşamış Əl- Xarəzminin "Məhəbbətnamə" və Abdullah-əl Qütbinin "Xosrov və Şirin" əsərlərində "uğan" ifadəsinin "tanrı" mənasında işlənildiyini bildirir. Türkoloq A.Zayonçikovski də Abdullah əl-Qütbinin adı çəkilən əsərindəki sözlərin lüğətini hazırlayarkən "uğan" sözünü "tanrı” kimi tərcümə etmişdir. P.M. Melioranski 1900-cü ildə Peterburqda nəşr etdirdiyi "Arabskiy filoloq o turetskom yazıke" əsərində XIV əsr müəllifi ibn Mühənnanın əsərlərində rast gəlinən "uğan" sözünün də "tanrı" mənasında işlənildiyi göstərilmişdir. 

Lakin sonralar türk dillərində "uğan" sözü əvvəlki mənasını itirmiş və tədricən tanrının sifətlərindən, keyfiyyətlərindən birinə çevrilmişdir.  

 Dilçi-alim, filologiya elmləri doktoruİ.Cəfərsoy “Türk dillərində teonim və etnonimlər” (2010) adlı əsərində yazır: “Uğan Xəzər nəsillərindən biridir. Xəzər xaqanı Yusif Kür Tuba (Kordova) xəlifəsinin vəziri milliyyətcə yevrey olan Xasday ibn-Şafruta məktubunda yazır ki, Uğan Xəzər nəslidir. Onların qalası, silahlı qüvvələri var. Qədim mənbələrdə Ukan adlandırılan uğanlar Troya dövründə Anadoluda yaşayırdılar. Bu barədə er.əv.18-ci əsrə aid Xett mixiyazılı mətnlərində bilgilər vardır. Həmin mətnlər Türkiyənin Boğaz köy muzeyində saxlanır. Uğanlar xettlərlə, daha sonra yunanlarla vuruşa-vuruşa Anadoludan Albaniyaya köçdülər. Albaniya tarixinin anti-türk tərcüməçiləri Uğan etnonimini Oqen kimi oxuyurlar. Onlardan fərqlı olaraq akademik Meşşanınov yazır ki, o xalqın adı Ukan olmuşdur. Ərəblər Albaniyanı tutanda uğanlar onlara tabe olmadılar, Qafqaz dağlarının o üzünə köçüb özlərilə eyni kökdən olan Xəzər xaqanlarına qoşuldular. Uğan teonim mənşəli etnonimdir, yəni o, əvvəlcə tanrı adı olmuş, sonra etnik ada çevrilmişdir. Mahmud Kaşğari yazır ki, türklər qadir allah nidasının sinonimi kimi Ukan Tenqri ifadəsini işlədirlər. Uğan kəndləri, qalaları dağılıb yer üzündən silinmiş, yalnız Oğuz bölgəsində Uğan mağarası qalmışdır”.

Bir sıra tədqiqatçılar "onqon" (totem) sözünü də "uğan"la (Allahla) əlaqələndirirlər. Mirəli Seyidov, İ.N.Berezin, D.K.Zelenin, İ.Əbdülqadir onqonla "uğan" ifadələrinin eyni kökdən olduğunu qeyd edirlər. Həmin mağara ilə bağlı görkəmli folklorşünas Sədnik Paşayev tərəfindən qeydə alınmış əfsanə yuxarıda irəli sürülən mülahizələrin inandırıcı olmasını daha da gücləndirir. Həmin əfsanəyə görə Oğuz rayonunun Baş Daşağıl kəndi yaxınlığında yerləşən dağdakı mağarada nəhəng bir çöl atı yaşayırmış. Kəhərsiz yaşayan bu at mağaranın qabağındakı qara qayaya sürtünər, yeddi ildən sonra biri gecə, biri də gündüz rəngində bir cüt qulun doğarmış. Mirəli Seyidovun fikrincə, bu əfsanə başdan-başa mifik təsəvvürlərlə, əski inamla bağlıdır. Mifik təsəvvürlərə görə daş bala verir, dölləndirirdi. Qədim zamanlarda türk xalqlarında atın önəmli olduğunu nəzərə alsaq, yol tanrısının nəhəng çöl atı şəklində onqon kimi qəbul edilməsi heç də təəccüblü olmamalıdır.

Həmçinin əfsanəvi atın dağdakı mağarada yaşaması dağa inamla səsləşir. “Türk xaqlarında belə bir inam varmış ki, qəhrəmanların atları Günəşdən gəlir. Onda bu nəhəng, əfsanəvi çöl atı da Günəşlə bağlı ola bilər. Çöl atının qara qayadan dölləşməsi daşa inamla səsləşir. Əski təsəvvürdə belə bir inam varmış ki, daş uşaq verir, dölləndirir. Nəhayət, əfsanədə Günəşlə bağlı atın gündüz və gecə rəngində qulun doğması məsələsinə qalanda göstərildi ki, at Günəşdən gəlib. Elə bu inama görə də at gecə və gündüz rəngində bala verirmiş. Sözsüz ki, balaların gecə (qara), gündüz (ağ) rəngində olması ilə xalq günəşin gecə-gündüz yaratmasını göz qarşısına gətirmiş və beləliklə də əksliklər, dual təşkilat quruluşu qanunlarını da vermişdir. Bəllidir ki, gecə-gündüz, qara-ağ dual təşkilat və əksliklər anlayışı ilə sıx bağlıdır”.

Ümumiyyətlə, Uğan mağarası turistlərin ən çox maraq göstərdiyi məkanlardan biridir.

Bu mağara barədə daha geniş yazmaq olardı. Amma min dəfə eşitməkdənsə, oxumaqdansa, bir dəfə görmək yaxşıdır. Sizi Oğuza turist səfərinə dəvət edirik. Gəlin, öz gözlərinizlə görün!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU

Quşlar saatla yox,

işıqla başlayır oxumağa.

Yayda tez, qışda gec.

Şairlər saatla yox,

dərdlə başlayırlar oxumağa.

Yayda da, qışda da.

Ürək saatla yox,

işıqla, dərdlə də oxuyur.

Yayda da, qışda da.

Yayda qış olanda da,

qışda yay gələndə də...

***

Yollar uzun,

yollar gödək,

nə fərqi var

hansı eldə,

hansı yolda azasan?

Ellər min-min,

dillər min-min,

nə fərqi var...

hansı eldə,

hansı dildə

susasan?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yaşlı və orta yaşlı nəsil “Göy-göl” qrupunu əsla unutmaz. Gəncənin bu ansamblı ilk fədə paytaxta region musiqisinə alüdə olmaq zövqü yaşatmışdı… O qrupun yaradıcısı Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Fikrət Verdiyev idi. O Fikrət Verdiyev ki, bu gün onun doğum günüdür. Yaşamasa da, xatirələrdədir.

Fikrət Verdiyev 1947-ci il sentyabrın 2-də Gəncə şəhərində anadan olub. Ailələrində musiqiçinin olmamasına baxmayaraq, çox kiçik yaşlarından balaca Fikrətdə sənətə maraq yaranıb. 1957-ci ildə Gəncə şəhər 1 saylı musiqi məktəbində tar sinfinə gedib. 1962-ci ildə məktəbi bitirərək Qənbər Hüseynli adına Gəncə orta ixtisas musiqi məktəbinin tar sinfinə daxil olub. Təhsilini davam etdirə-etdirə Gəncə Pioner və Məktəblilər Sarayında və Mədəniyyət evində özfəaliyyət kollektivlərinə rəhbərlik edib.

13 yaşında səhnədə həm solo, həm də ansamblla çıxışlar edən Fikrət uşaqlıq yaşlarından müstəqil ansambl yaratmaq arzusunda olub. Hətta 1960-cı ildə Bakıda respublika üzrə pioner və məktəblilər sarayı kollektivləri arasında keçirilən festivalda rəhbərlik etdiyi kollektiv qalib gəlib. O dövrdə — tələbə olarkən Gəncə şəhər və Daşkəsən rayonu musiqi məktəblərində də pedaqoji fəaliyyətə başlayıb.

1966-cı ildə Gəncə orta ixtisas musiqi məktəbində təhsilini başa vuraraq Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının tar-dirijor, xalq ifaçısı fakültəsinə daxil olub. Adil Gərayın sinfində təhsil alıb.

1969-cu ildə gərgin əməyi və fədakarlığı ilə Gəncə musiqiçilərini və sənətçilərini başına yığaraq ictimai əsaslarla "Göy göl" xalq çalğı alətləri ansamblını yaradıb. Tezliklə bu ansamblın şöhrəti Gəncəbasardan çox uzaqlara yayılaraq, xaricdə də tanınıb. Konsertlər verən kollektiv fəxri fərman və mükafatlarla təltif olunub.

Şövkət Ələkbərova, Zeynəb Xanlarova, Rübabə Muradova, Nəzakət Teymurova, Flora Kərimova, İlhamə Quliyeva, Nisə Qasımova, Səkinə İsmayılova, Kəmalə Rəhimli, Arif Babayev, İslam Rzayev, Canəli Əkbərov, Məmmədbağır Bağırzadə, Elmira Rəhimova, Baba Mahmudoğlu və başqa tanınan sənətçilər bu ansamblla çıxış ediblər. Zeynəb Xanlarova 1972-ci ildən etibarən bu ansamblın müşayiəti ilə yaddaşlardan silinməyən konsertlər verib.

Konservatoriyadakı təhsilini başa vurandan sonra Fikrət Verdiyev ansambla rəhbərliklə yanaşı, Qənbər Hüseynli adına Gəncə ora ixtisas musiqi məktəbində pedaqoji fəaliyyətə də başlayıb. 1977-ci ildə Ümummilli lider Heydər Əliyev bu ansamblı bəyənərək ona Dövlət mahnı və rəqs ansamblı statusu verilməsini məqsədəuyğun bilib.

1982-ci ildə isə Zeynəb Xanlarova Fikrət Verdiyevi öz yaratdığı ansambla konsertmeystr dəvət edib. Bu ansamblla birgə 40-dan çox ölkədə Azərbaycan mədəniyyətini təbliğ ediblər. 1987-ci ildə Fikrət Verdiyev əməkdar artist adını alıb.

1990-cı ildə ansamblın bazasında Gəncə Dövlət Filarmoniyasını yaradan Fikrət Verdiyev filarmoniyanın nəzdində "Göy göl" mahnı və rəqs ansamblından başqa notlu xalq çalğı alətləri orkestrini və kamera orkestrini yaradıb. Mixail Boyarskini, Müşərrəf Akayı Bakıya dəvət edərək çıxışlarını təşkil edib.

22 dekbar 2022-ci il tarixində uzun sürən xəstəlikdən sonra dünyasını dəyişib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Rey Kərimoğlunun sənədli hekayəsini təqdim edir.

Kəndə hay düşdü ki, Mədət qonşu kənddən Jasmen adlı erməni qızını qaçırıb...

Aylı bir yay gecəsi idi. Hər gecə olduğu kimi, ətrafı yoxlamaq məqsədilə erməni kəndi ilə bizim kəndimiz arasındakı Xatınarxı çayının ətrafında gəzişirdim. Ay işığı hər tərəfi süd kimi işıqlandırır və mən hər qarışını əzbər bildiyim yerləri nə vaxtdır adət etdiyim bir diqqətlə izləyirdim.

Sırayla düzülmüş böyürtkən kollarını keçib pişpişəliyə çatanda qulağıma lap yaxından səslər gəlməyə başladı. Bu, nə yaxınlıqdakı çayın şırıltısı, nə cırcırama səsi, nə çaqqal ulaması, nə it hürməsi deyildi. Daha çox iniltiyə bənzəyirdi.

Əvvəlcə mənə elə gəldi ki, hansısa yaralı heyvanın iniltisidir. Dəqiqləşdirmək üçün səs salmamağa çalışaraq, barmaqlarımın ucunda ehtiyatla irəliləyib, pişpişəliyə uzandım və bütün diqqətimi toplayıb, səsi dinləməyə başladım.

Ani sükutdan sonra səs yenidən gələndə eşitdiyimin insan səsi olduğunu dəqiqləşdirib, bir az da səfərbər oldum. Ermənilər ola bilərdi. Hər ehtimala qarşı kəmərimə keçirdiyim əldədüzəltmə tapançamı çıxarıb, hazır vəziyyətdə Xatınarxına sarı bir az da irəlilədim. Çaya lap yaxınlaşıb, budaqları suya sallanmış qovaq ağacına söykəndim və səsə daha diqqətlə qulaq kəsildim.

Bu, kiminsə eşidəcəyindən çəkinərək için-için ağlayan kişinin hıçqırtısı idi. Səs bir az yuxarıdan, Xatınarxı çayının böyük olmayan dərəsi boyunca sanki suya qarışıb, axıb gəlirdi.

On dörd gecəlik ayın yerə yolladığı süd rəngli işıq danışanları uzaqdan bir cüt kölgə kimi “ələ verirdi”. Yavaş-yavaş bu bir cüt kölgəyə yaxınlaşdıqca kişi hıçqırtısının arada nəysə pıçıldadığını da eşidirdim. Azərbaycanca danışırdılar. Amma tam aydın olmurdu ki, kişi nə deyir. Hıçqırtı ilə pıçıltı bir-birinə qarışmışdı.

“Kişi necə ağlayarmış, ilahi!”- fikirləşirdim.

Bir az da irəliləyib, o bir cüt kölgənin yaxınlığında üzüqoylu uzanıb, onları dinləyirdim:

- Jasmen, Jasmen! Mən haranın daşın salım başıma, Jasmen?! Mən neyləyim, Jasmen?! Bu nə iş idi gəldi bizim başımıza? İndi neyləyək? - kişi balaca uşaq sayağı hıçqıra-hıçqıra pıçıldayırdı.

Jasmen isə qarışıq ləhcəylə ona cavab verməyə çalışırdı:

- Bilmiram, məsəb haqqı, bilmirəm! Danış görum, Anar necadır?

- Yaxşıdır, Anar da yaxşıdır o biriləri də. Təkcə Güllü sənin kürlüyünü edir. Səni istəyir! “Ana” deyib, dünyanı dağıdır, Jasmen! Onu heç kəs ovuda bilmir...

Mən bu səsin sahibini beynimi çox da zorlamadan asanlıqla tanıdım. Kəndçimiz Telli Mədət idi.

***

Kəndimizdə bir neçə Mədət var idi. Keçəl Mədət, Usta Mədət və Telli Mədət. Təhsilsiz, fağır və sakit adam idi Telli Mədət. Ata-babadan fəhlə olmuşdular. Həm də kəndin xeyir işlərində at belində camaatı toya-düyünə dəvət edirdi. Özünün atı olmazdı, toy sahibinin, ya da toy sahibinin qohum-əqrəbasının atını bir günlük ona verərdilər. Onda Mədət özünü at belində lap dağın başındaymış kimi hiss edərdi.

Bəzən hətta atdan düşəndən iki-üç gün sonra da özünü mühüm adam hesab edərdi.

Mədətin taleyinə acıyırdım...

Hələ əmin-amanlıq idi, aralığa qan düşməmişdi. Bir gün kəndə hay düşdü ki, Telli Mədət qonşu kənddən Jasmen adlı erməni qızını qaçırıb. Erməni qızını qaçırdığına görə Mədəti danlayanlara o, tutuquşu kimi əzbərlədiyi bir sözü deyirdi:

- Sevən gözlər kor olar!

O vaxt yüz faiz əmin idim ki, Mədət bu sözün mahiyyətini əsla bilmir. Beləcə, Mədət sözünün üstündə durub, toy da elədi.

Mədətlə Jasmenin beş uşağı oldu – Güllü, Cəmilə, Ellada,  Sabir, Anar.

Sonuncu uşaq olanda artıq dava başlamışdı. Ermənistandan, Xankəndidən, Ağdərədən, Xocavənddən azərbaycanlıları qovurdular. Bakıda, Sumqayıtda, Şamaxıda, Gəncədə, Ağdamda yaşayan ermənilər də belə bir vəziyyətdə birgə yaşamağın mümkün olmadığını anlayıb, gedirdilər. Növbə bizim kəndə də gəlib çatmışdı. Jasmen, məncə, daha çox utandığından çölə-bayıra çıxmırdı. Ona görə utandığından ki, Qarabağ məsələsini ermənilər - onun mənsub olduğu millətin nümayəndələri başlamışdı. Amma Mədətin uşaqları küçəyə çıxır, məktəbə gedib-gəlirdi. Bir-iki yeniyetmə uşaqdan savayı heç kəs onlara “gözün üstə qaşın var” demirdi

Nəhayət, belə yaşamağın mümkün olmadığını anlayan Jasmen bir gecə kəndimizi tərk elədi. Mədət gecənin bir vaxtı onu sakitcə aparıb Xatın arxından keçirib, öz kəndinə yola salmışdı. O vaxtdan Jasmen öz doğulduğu kənddə yaşamağa başladı. İmkan tapan kimi gecələr Xatınarxı çayının qırağında Mədətlə görüşüb, dərdləri ilə baş-başa qalırmışlar...

- Madat, qadan alım, burnumun ucu goynayır Güllüdan otru! Nolar, bir dafa gatir onu gorum!

- Gətirərəm, Jasmen, gətirərəm!

- Sabira da de, kandda heç kasla spor-zad elamasın! Pis vaxtdır ha. Oldumu, Madat?!

- Eləmir, çox sakit uşaqdır.

- Madat, Allah bu davanı başlayan ermənilərə lanat eləsin elə!

- Eləsin, Jasmen, eləsin!

- Gul kimi yaşayırdıq. Mexriban qonşularımız var idi. Bizi çox istayırdı onlar. Heç bilmiram, bu dava qurtarandan sonra onların uzuna neca baxacam?! Madat, ermənilər məni çox incidir, təhqir edirlər, alçaldırlar. Dali olmasam yaxşıdı, məsəb haqqı. Kaş bu muharba başlamayadı...

- Hə də, Jasmen. Gül kimi yaşayırdıq, dolanırdıq, xoşbəxt idik. Sənə güldən artıq bir söz deyən olurdu?

- Yox, mashab haqqı, demirdilar!

***

1993-cü ilin yayında ermənilər kəndimizi işğal edib, yandırdılar. Deyirlər, həmin gündən bir erməni qadın Mədət, Güllü, Cəmilə, Ellada, Sabir, Anar – haraylayıb, kəndimizi dolaşırmış. Kənd köçəndən bir neçə gün sonra havalanan qadın hələ də kəndin xarabalığında balalarını axtarırmış...

Mədət, Güllü, Cəmilə, Ellada və digər iki qardaşları isə işğal altında qalan öz doğma kəndlərindən uzaqda - çadır şəhərciyində yaşayırdılar.

Sonradan Anar könüllü olaraq orduya yazılıb, ermənilərə qarşı döyüşdü.

Telli Mədət çadır şəhərciyində bir il yaşayandan sonra dünyasını dəyişdi.

***

Xankəndidən olan, vaxtilə azərbaycanlılarla münasibəti olmuş bir erməni illər sonra Rusiyada bizimkilərə bir əhvalat danışıb. Deyib ki, 1993-cü ilin payızında Xankəndidə küçədə üst-başı kirli, nimdaş paltarda dəli bir qadın görüb. Şəhərin mərkəzi küçələrində bir torba torpağı qarşısına qoyub, yanından keçənlərə səslənirmiş:

- Qarabağ torpağıdı. Satmıram, pulsuz verirəm! Alın, yeyin! Niyə yemirsiniz?! Torpaq istəmirdiniz? Alın də! Alın, doyunca yeyin! Amma balalarımı qaytarın mənə!

Sonra da qol götürüb oynayırmış...

Hər gün axşam da torpaq kisəsinin ağzını səliqə ilə bağlayıb, qoltuğuna vurub, ağlaya-ağlaya qaranlığa qarışırmış. Gecənin qaranlığında onun taqətsiz, bir az da havalı səsi küçələri dolaşırmış:

- Mədət! Güllü! Cəmilə! Ellada! Sabir! Anar!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.09.2025)