Hafiz Ataxanlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Abdullanın Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında Anarın "Qaravəlli" əsəri əsasında hazırladığı tamaşa haqqında düşüncələr.

EPİQRAF

Ölümdən deyil, mənasız yaşanmış ömürdən qorxmaq gərəkdir.

                                                                                               ( Bertold Brext)

PROLOQ 

Günlərin bir günündə, Məmmədin tinində Abdulla Elşadlıydı, İzaməddin Bağırovdu, mən idim, bir də Hafiz Ataxanlı - durub remarkanı gözləyirdik. Bir də gördük ki, Xalq yazıçısı Anar gəlir. Dedi kibritin var? Dedim yoxdur. Bu dəfə mən Hafiz Ataxanlıdan soruşdum:

-Kibritin var?

-Yoxdur.

Hafiz Abdulladan soruşdu:

-Kibritin var?

-Yoxdur.

Abdulla da ümidini itirməyib İzaməddindən soruşdu:

-Kibritin var?

-Taparam.

O gedən getdi. Qayıtmadı. Əvəzində Əvəz Əvəzov gəldi. Üz- gözündən fağırlıq, binəsiblik yağan binəvanın birisi, saatın neçə olduğunu bilməyən, zamansızlıq girdabında karıxıb qalan yüklü adam.

Onun - bunun işinə əl yetirməkdən, bir saat qırx dəqiqə işıqların altında, qan - tər içində vurnuxmaqdan corablarının altı yeyilmişdi. Dedi gözləyin, kibrit çöpü o qədər qloballaşdı, o qədər bahalaşdı ki, gəlib beşotaqlı evlə bərabərləşdi. Ölməsəm, qalsam, sizə kibrit çöpünü gətirəcəyəm.

Abdulla dözmədi, səhnəyə qalxdı, dedi mən burada hoqqa çıxartmasam, düzələn deyil.

Anar müəllim dodaqaltı qımışıb pıçıldadı:

-Hoqqabaz.

XAMMALIN KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİSİ 

Xalq təfəkkürünün minillik laylarından süzülüb gələn fəlsəfi - estetik düşüncəni bədii ədəbiyyatın ahənrübasında, ədəbi mətnin mükəmməlliyində təqdimata çıxaran, başdan - ayağa milli Xalq yazıçısı Anarın yaradıcılığı alt qatdan işarə vuran yumor, bəzən sarkazmı ilə də maraqlıdır.

El ruhuna simsarlığı, sosial qroteksə meyli, intellektual zarafat hissi, folklor sevdası, milli- ədəbi yaddaşı, "səhnə dünyada aktyor insanlar"ı eşidərkən görmək, baxarkən onların səslərini eşitmək fövqəltəbiəti ədibə çox vaxt sözünü hoqqalarla, Nəsrəddinvari, danəndəsayaq, məzhəkə çalarında, qaravəlli havacatında demək imkanı verib.

"Molla Nəsrəddin - 66"nı yazdığı illərdə ürəyi soyumayıb. Yaxşı kişi - pis kişi göstəricisinin, sui - istifadə sindromunun, cəmiyyətin sosial obyektivlik tərəzisindəki olmayan çəki daşlarının rəsmini çəkib, bir qaravəlli yazıb. Yəni Sokratsayağı, "danışıram ki, məni görəsiniz" qənimətinə qane olmayıb, meydan teatrının mahiyyət və estetikasında səhnə üçün gəzişmə edib, adını da qoyub "Qaravəlli".

Sadə, sadə olduğu qədər də müdrik yumorla dolu bir xalq komediyası! 

"Əl əli yuyar, əl də üzü" məşhur genetik vərdişin teatr versiyası!

 EZAMİYYƏT

Və ilin əvvəlində Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrının aktyoru, dövlət göndərişi ilə Moskvada, Borisovun kursunda rejissorluq təhsili alıb qayıtmış, bir çox bölgə teatrlarında Mədəniyyət Nazirliyinin "Öyrədərək öyrənirəm" layihəsi çərçivəsində traktovkaları ilə sənət cameəsində diqqət çəkmiş Abdulla Sumqayıt Dövlət Dram Teatrına ezam olundu. Çantasında da Anarın "Qaravəlli" əsəri.

Stolarxası məşq fərqliydi. Dodaq büzənlər də əksik olmadı. Amma və lakin (bu yerdə bu iki inkar ədatını ilk dəfə qoşalaşdırmış Vaqif İbrahimoğluna da rəhmət deməyi unutmayaq) dramaturji konflikti dramaturji  intriqa ilə qarışdıranların peşəkar teatrın yox, bəzi xislət sahiblərinin,  qeyri- estet xadimələrinin vızıltısı  Abdullanın qulaqlarını döyəcləyə bilmədi. Həm öz inadkarlığı, həm də teatr rəhbərliyinin qayğısı sayəsində istəyinə çatdı.

Rejissorun uğur hekayəsi ən əvvəl dramaturji baza ilə əlaqədardır. Şübhəsiz, doğru rol bölgüsü də önəmli şərtdir. Xammalın keyfiyyətinə söz yox, bəs görək quruluşçu rejissor baş rolu kimə etibar edəcək?!

Rejissor fikirləşib Əməkdar artist Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının aparıcı səhnə ustası İzaməddin Bağırovu seçdi. Yox, yaxşısı budur, baş rol söhbətini ləngidək. Qoy dostum, qardaşım, həmkursum İzaməddin qrimlənsin, geyinsin,  burnunu yerinə oturtsun,  mən də rejissor yozumu üzərində  variasiyalarla açım sandığı, töküm pambığı.

REJİSSOR İNTELLEKTİNİN AYDINLIĞINDA HADİSƏNİN TƏSVİRİ VƏ TƏFSİRİ 

Xarakterlər ustası böyük Çexovun bir fikri olub: 

"İnsanın gündəlik arxayın güzəranı içində gözə çarpmayan faciələr baş verir."

Abdulla da adi bir güzəranın içində baş verən hadisənin qroteksi kontekstində bir intellektual oyun qurub ki, gəl görəsən!

Əcəba, nədən başlayaq?

Abdulla Allahsaxlamış Moskvada müəllimi Borisovdan, ustad saydığı Vaxtanqovdan, mənəvi- ruhi qida saydığı Bertold Brextdən eksplikasiyaya başlayıb, dialektika teatrında toxtayıb, Fantastik realizmdə nəfəs dərib, sosial qroteksdə mesaj verib, üstəlik meydan teatrının, karnaval estetikasının oyun cazibəsindən qaça bilməyib. Əlqərəz, Abdulla Elşadlı səhnədə ilmələri pıçıldayan, naxışları söz deyən, çeşniləri kod gizlədən bir xalça toxuyub.

 İNTERAKTİVLİK VƏ YA KARNAVAL ESTETİKASI 

Proloqda tamaşanın təqdimatı, dramaturji "posıl" verilir. Tamaşaçı ilə birbaşa ünsiyyətdə, bir az yumoristik səpkidə aktyorlar təqdim olunurlar.

Tamaşanın himni oxunur. Pis kişi ilə yaxşı kişi qismində Səmistan Süleymanlı ilə Kamran Muradlı hadisəyə ayaq verirlər, tamaşaçını hoqqaya hazırlayırlar. Sanki tamaşaçının istəyi ilə meydangirlik edən aktyorlar - maskarabazlar hadisənin istiqamətini dəyişə bilərlər.

Obrazın qəfil, 30- 40 saniyə  xronometrajında  özündən qopub aktyorun öz vəziyyətində  tərəfmüqabilinə və özünə replika atması, səhnə maşinistlərinin meydanı əlbəsə və rekvizitlərlə təmin etməsi oyun içində oyun və interaktiv assosasiyasını bir az da gücləndirir.

ŞƏRTLİLİK PRİZMASINDA TƏHKİYƏ 

Quruluşçu rejissor oyununu Brext şərtliliyinin işığında açıb göstərir.

Səhnə fırlanır, dramaturji materialda olmayan səhnə fəhlələri, maşinistlər traktovkaya daxil oluban ünvan göstəricilərini gətirib asırlar. Məsələn, tutaq ki, bura Məmmədin tinidir və ya filan məkandır. Rəmzi məkanlardakı havanı yaşamaqsa, artıq Stanislavski sistemində Formanı qoruyan aktyorların məharətinə qalıb. İnsafən, aktyorlar da məharətlərini göstərə bilirlər.

 FANTASTİK REALİZMDƏN GERÇƏYİN ANLADILMASI 

 Abdulla özünə ustad saydığı və yeni tamaşasını ruhuna ithaf etdiyi Vaxtanqovun  fantastik realizm məktəbinin işığında  yaradılışca çox mürəkkəb, ziddiyətli varlığ olan insan psoxofizikasındakı  gerçəkləri rəmzlərlə anladır.

 PSİXOFİZİKA 

"Qaravəlli"də tipajlar sərgilənib. Bir- birinin təkrarı olmayan xarakterlər qalereyası.

Obrazların fizioloji göstəriciləri onların psixoloji vəziyyətlərini tamamlayır.

 Əvəz Əvəzov sadə, daha çox sadəlövhdür.İzaməddin  Bağırovun yerişi, duruşu, gəzişi, ünsiyyət davranışı, hərəkət tərzi - hər şey xarakter sahibinə uyğunlaşdırılıb.

Zoomağazanın müdiri Şəmistan Süleymanlının danışıq tərzi, ağıl həcmi, gülüşü, zövqü ilə  yeriş əskikliyi  harmoniya yaradır, "bu ağılda adam  belə də gəzər" qənaətinə əmin olursan.

Ümumilikdə, Habil Xanlarovun, İlham Səfərlinin, İlahə Səfərovanın, Kamran Muradlının, Elmir Mehdiyevin, Aynurə Hümbətovanın canlandırdıqları obrazların da psixofizikası  mükəmməl işlənib.

SÖZƏ MİZAN 

Rejissorun ustalığı hadisəyə, süjetə, pərdələrə deyil, hər cümləyə, hər sözə mizan verməyindədir.

"Qaravəlli" də hər söz oynayır. Hər cümlə üçün hərəkət, jest ekvivalenti tapılıb.

Bu yerdə Meyerxoldun fikri yada düşür:" Əgər teatr qocalmaq istəmirsə,  vaxtaşırı pantomimə müraciət etməlidir".

 KLOUNADA

16- cı əsr İngilis dramaturgiyasının bədii personajları - klounlar əslində bizdən meydan- məzhəkə, şəbədə oyunlarında qərbdən də qabaq müxtəlif adlarla mövcud olub. İşim onda yox, Abdulla tamaşasında klounadadan bəhrələnib. Bunun elementləri, salamlaşmalar, ayaq geyimləri, yeriş tərzləri rejissorun klounada tapşırığını təmin edir.

YÜK - MESAJ 

Finalda özünü belə, unutmuş, qaçmaqdan, vurnuxmaqdan corablarının altı getmiş, bitib - tükənməyən, zəncirvari istəklərin sürətli axınında boğulan, hər kəsin probleminin cözümündə hər kəsi əvəz edən Əvəz Əvəzov heydən düşmüş halda ortada dayanır, bütün iştirakçılar yüklərini, tərs ovqatlarını, əlbəsələrini onun üstünə atırlar.

Əvəz Əvəzov ölür, bəlkə də bu, ölmək deyil, rəmzdir, işarədir.

İnsanlığın, xeyirxahlığın fiaskasosu, sonuncu heykəlləşmiş vizuallığıdır. Hər halda rejissor belə görür və mesajını da bildirir.

Ürəyi mərhəmət hissi ilə döyünən tək- tük insanların bağrını çatlatmayın, onların qədrini bilin! Vicdan insana ona görə verilib ki, cəmiyyətə fayda verə bilsin, insanlıq tarixində iz qoysun.Ta mənasız, fərdi istəklər yolunda xərcləyib qurtarmasın.

İZAMƏDDİN BAĞIROVUN ƏVƏZOLUNMAZ MİSSİYASI 

Əməkdar artist İzaməddin Bağırov konkret ampulası olan aktyordur. İllər öncə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında Cinli Mayıl (İsi Məlikzadə, Firudin Məhərrəmov, Subaylarınızdan ofgörəsiniz) Qarakişi (İsi Məlikzadə, Firudin Məhərrəmov, Gəl qohum olaq), Dəli Məstəli (Əyyub Qiyas, Firudin Məhərrəmov, Qarışqa yuvası), Ər ( Marsel Berkye Marinye, Rövşən Almuradlı, Oğru) obrazları ilə mükəmməl oyun tərzi nümayiş etdirib.

Sosial komediyaların, tragikomediyaların, qrotekslərin havasını ruhuna doğma bilən İzaməddin Abdullanın diqqətini çəkib. Əvəz Əvəzov açar obrazdır. Bütün ürəklərin qapısını açıb qara pərdədən o üzdə qalanları bizə - tamaşaçıya oxudur. Vur- tut bir kibrit çöpünün, amma  həm də rejissor ideyasının  yükünü çiyninə alıb, düşüb yolun ağına. Yol da nə yol, bir səhnənin eni - uzunu boyunca, əvvəli -axırı görünməyən, görünsə də, sonu bilinməyən, absurd zamanda əriyən bir yol. Bir kibrit çöpündən başlayan istəklər nəhayətsizliyi kəhkəşanında özünü yandırıb, yerə axmış ulduzdur İzaməddinin Əvəzi. "Yox" deməyi bacarmayan babal adam 1 saat 40 dəqiqə ərzində qaçaqaçda olan, kiminsə karına gəlmək üçün nəsə axtaran, gülünc günə düşən, tənəyə tuş gələn, amma yenə də inadından qalmayan sonda stopkadra dönmüş Əvəz Əvəzov isbatlayır ki, insan həyatı bir kibrit çöpünün yanması qədər qısadır və onun qədrinin bilmək lazımdır. İzaməddin Bağırov kibrit çöpü kimi yanıb heçə dönən bir insan həyatının qara tablosunu çəkə bilib. Əməkdar artist obrazın inkişaf xəttini doğru görür.Alt qat yumoru təqdim edə bilmək, pauza və sifət cizgiləri  ilə söz demək İzaməddinin oyununu tamlaşdırır.

ŞƏMİSTAN SÜLEYMANLININ HOQQABAZLIĞI 

Son illərdə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında hazırlanan əksər tamaşalarda rol alan Şəmiştan Süleymanlının potensial imkanlarına azdan - çoxdan bələd idim. Fəqət, Abdulla Elşadlı Şəmistanın daha dərin psixoloji qatda gizlənmiş qroteks oyun tərzini üzə çıxarmağa müvəffəq olub. Proloqda Şəmistan nağılçılardan biridir, meydangirdir, truppanı idarə edir, sinopsis verir.

Həm də pis kişi obrazındadır. Bilirsiniz niyə pis kişidir? Çünki doğru, dürüst zehniyyəti bəzəkli, zər - zibalı yalanları görünmür. Çılpaq, acı həqiqət təşnəsidir.

Sonrakı pərdələrin birində istedadlı aktyor zoomağaza müdiri kimi hoqqa çıxarır. Amma və lakin tam alayı qiyafədə, alayı qrim. Bu harasıdır? Yeni, yepyeni bir xarakter  təqdim edir. Şəmistanın daxili sərbəstliyi, səhnə plastikası  və texnikası obraza canlılıq verir.Şəmistanı heç zaman güldürməyə can atan aktyor kimi tanımamışam. Ancaq zoomağazada istər bacanağı Əvəz Əvəzovla, istərsə tutuquşusu ilə dərdləşməsi zalda gülüş doğururdu.

Sadəcə Şəmistan obrazın mahiyyətinə varmışdı, rənglərini və rejissor tapşırıqlarını düzgün tutmuşdu.Və zaldan gələn səslər  təbii, zərif yumora, bəzən sarkastik ovqata yönəlik gülüş idi.

KAMRANIN ARTİSTLİYİ 

Keşkə "artistlik eləmə" qınağını tez- tez zərbül - məsəl, idiomatik ifadə yerinə işlədənlər "Qaravəlli" də Kamran Muradlının obrazlarını görsəydilər. Onda bilərdilər ki, "artistlik etmək" müsbət koordinatda hansı faydalı anlamdadır.

Kamran da meydanbəyidir. Həm də yaxşı kişidir proloqda. Yəni 

"qatıq qaradır, yoxsa ağ" dilemmasında rəngə baxıb  mövqe bildirməyi  yox, çoxluğu və mənafeyi  hesablayıb qərar  verməyi həyat kredosuna çevirən insan!

Sonra teatrın texniki heyətinin əməkdaşları, həm də quruluşçu rejissorun oyunçuları rəhmətlik Brext  konsepsiyasında olduğu  kimi bir anın içində məkan göstəricisini gətirib asırlar. səhnədən: "Məmmədin tini" 

Əlil arabasında siqaret alverçisini gətirirlər.Zalda pıçıltı başlanır.

-Kimdir ki?

-Hansı aktyordur?

Yəni truppa üzvləri öz həmkarlarını tanımırlar. Aktyorun xöşbəxtliyi deyilmi?! Yox, söhbət təkcə peşəkar qrimdən, əlbəsə, rekvizitdən getmir. Səs də ixtiyar səsidir.Həm də Kamran siqaret alverçisi üçün ölçülüb- biçilmiş  xarakteri peşəkar təqdim edir.

Dünyagörüşü məhdud, arsız, abırsız, hətta düşük, yaşına- başına yaraşmayan xəyallar aləminə can atan yekə bir tip!

Növbəti artistliyini nağara ifaçısı Qulam Qulamovun başında çatladır Kamran. Burada da 180 yox, 360 dərəcə dəyişir.

Aktyor daxili coşqunluğunu hadisənin axarı ilə mükəmməl şəkildə tənzimləyir. Qroteksin qədərini düzgün müəyyənləşdirir.

 ELAY XASIYEVİN MASKALARI

Zənnimcə, Elay Xasıyev Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında işlədiyi dövrdən ilk dəfə boynuna bu qədər ağır yük, məsuliyyət götürür.

Əkbər Əkbərov, Əsgər Əsgərov, Abbas Abbasov - hər üçü Elaydır. İllah da ATS müdiri. Elay Xasıyev maraqlı və orijinal rənglərdən istifadə edir. Yüz ilin gölməçəsində qalmış su kimi rəngini itirmiş, kreslo sevdasından piylənmiş, qocalıq simfoniyasını xatırladan, əlini qaldıranda belə onu aşağı salmaq üçün katibəni köməyə çağıran, danışığı anlaşılmayan, amma hökm sahibi qalmaq istəyən qocadan qoca ATS müdirini gənc aktyor inandırıcı oynamağa müvəffəq olur.

Bir sözlə, Elay Xasıyev fərqli maskaları yaradıcılıq şövqü ilə dəyişə və inandıra bilir.

 YARADICI HEYƏT 

Çıxışları epizodik, amma ideyanı tamamlamaq rakursundan faydalı olan gənclər - Əmrah, Ramazan, Etibar da qaravəlli havacatını düzgün tutublar. Rejissor asistenti Rəvan Hüseynzadə öz işinin öhdəsindən layiqincə gəlib.

Tamaşanın üslubu, dramaturju situasiya ilə səsləşən musiqilərin tərtibatı Elay Xasıyevə məxsusdur.

Quruluşçu rəssam Nizami Dadaşov məkansızlıqda məkanın dekorunu tapa bilib.

Ritmika Ramazan Xanlarovundur. Rejissor köməkçi Fazilə Rzayevadır Zənnimcə, istedadlı rejissor Abdullanın tamaşası həm beynəlxalq festivallara göndərilmək peşəkarlığındadır, həm də teatr marketinqi üçün  kifayət qədər  perspektivli məhsuldur.

 EPİLOQ 

...Əvəz Əvəzov, ya da elə İzaməddin Bağırov Xalq yazıçısı Anarın bircə kəlmə sözü ilə dərbədər olmuşdu. İndi də baxdıq, özü gəlib çıxmayıb, amma ruhu ştanqetdən asılıb. Yaxınlaşdıq, qulaq verdik, gördük Gülnarə Cəmaləddinin şeirini oxuyur babal ruh:

Mən adam aldatmadım,

könül qırmadım.

Balıqlara yem daşıdım         

kipriklərimdə,

Günəşi böyütdüm bəbəklərimdə,

Mən sadəcə adam olmaq istədim.

Allahı sevdim,

Bir quşa daş atmadım,

Bir qarışqanı incitmədim,

Mən sadəcə adam olmaq istədim.

Anar müəllim dönüb Abdullaya baxdı, baxdı, üzünə qəribə bir təbəssüm yayıldı. Bir az susdu.

Handan hana dedi:

-Oyunun olsun, Abdulla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Xameneyi Heydər Əliyevi danışıqlar keçiriləcək zalın qarşısında qarşıladı. İki əlli görüşdü. Azərbaycan dilində sözə başlayıb hal-əhval tutdu.

Heydər Əliyev özünəməxsus ərkyanalıqla Xameneyinin doğulduğu yerə - Təbriz yaxınlığındakı məşhur Xamnə kəndinə işarə edərək: - Xamnədə nə var, nə yox? - deyə soruşdu...

- Sən Xamnəni də bilirsən? - Xameneyi təəccübünü gizlətmədi.

- Əlbəttə. Xamnə bizim Azərbaycanda da məşhurdur. Həm də bu kənd təkcə sizin vətəniniz kimi tanınmır. Azərbaycanın çox məşhur şəxsiyyətlərindən biri olan Mirzə Fətəli Axundzadə də sizinlə eyni kənddə doğulub. Yəqin, Axundzadənin adını eşitməmiş olmazsınız.

- Eşitmişəm, - deyə Xameneyi həvəssiz cavab verdi.

Heydər Əliyevlə Xameneyi arasındakı şəxsi xarakterli söhbət daha bir neçə dəqiqə çəkdi. Sonra heyətlər masa arxasında yerlərini tutdular. Xameneyi Azərbaycan Prezidentini fars dilində salamladı, onun səfərinin tarixi əhəmiyyət daşıdığını dedi. Təbii ki, farsca İran rejiminin dövlət dili olduğundan qondarma dini rəhbərin bu dildə danışması anlaşılan idi.

Lakin gözləmədiyimiz halda xameneyi nitqinə ara verən kimi yanında əyləşmiş tərcüməçi onun dediklərini çox naşı, qeyri- dəqiq və savadsız şəkildə ruscaya çevirməyə başladı.

Heydər Əliyev “Podojdite!” -deyə elə ilk cümlədən sonra sərt şəkildə onu dayandırdı. Sonra üzünü Xameneyiyə tutub dedi:

- Ağayi Xameyeni! İki dəqiqə bundan əvvəl biz burada öz ana dilimizdə danışırdıq və biri-birimizi də yaxşıca anlayırdıq. Mən başa düşürəm ki, bura İrandır, siz də bu dövlətin dini rəhbərisiniz. Ona görə də rəsmi danışıqlarınızı fars dilində aparmalısınız. Bunlar aydındır. Amma başa düşmürəm ki, nə üçün tərcümə rus dilinə edilir?

- Bəs mən elə bilirəm ki, sizin dövlətin dili rus dilidir - deyə Xameneyi vəziyyətdən çıxmağa çalışdı.

- Ay kişi, - deyə Xameneyinin özünü sadəlövhlüyə vurmasından əsəbiləşən Heydər Əliyev kəskin şəkildə sözünə davam etdi:

- Azərbaycan dili sovet hakimiyyəti dövründə də bizim ölkəmizin dövlət dili idi. Hətta o dövrdə bizim Konstitusiyada ayrıca maddə ilə dövlətimizin dilinin Azərbaycan dili olduğu göstərilmişdi. Moskvanın bütün təzyiqlərinə baxmayaraq dilimizi qorumuşuq, saxlamışıq, zənginləşdirmişik.  Məktəblərimiz, institutlarımız bu dildə olub, idarələrimiz bu dildə işləyib, kitablarımız, qəzetlərimiz bu dildə çıxıb. Müstəqillik qazanandan sonra isə biz beynəlxalq miqyasda da danışıqları öz dilimizdə aparırıq. Haradan sizin ağlınıza gəlib ki, Moskvanın asılılığından şəhid qanları bahasına qurtaran Azərbaycan bu gün özünün min illik bir tarixə malik doğma dilini bir kənara qoyub rus dilindən istifadə edəcək?

Görüşdən sonra Heydər Əliyev dedi:

- Ağayi Xameneyi. Burada çox məsələlərdən danışdıq. İndi bilmirəm, hansı yerinə yetəcək, hansı unudulacaq. Ancaq əminəm ki, bir məsələ həmişə sizin yadınızda qalacaq - xatırlayacaqsınız ki, Azərbaycan Respublikasının dövlət dili rus dili deyil, Azərbaycan dilidir.....

(Yazı qələmə alınarkən Vilayət Quluyevin xatirələrindən istifadə olunmuşdur)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, bizlər onu “Sehirli xalat” filmindəki rolu ilə tanımışıq. Söhbət Azərbaycan SSR xalq artisti Möhsün Sənanidən gedir.

O, 19 iyun 1900-cü ildə Tiflisin "Şeytanbazar" məhəlləsində ruhani ailəsində anadan olub. Səhnə həvəsi onda yeniyetmə yaşlarından baş qaldırıb. O, yerli teatrların və Tiflisə qastrola gələn artistlərin tamaşalarına böyük həvəslə baxıb. Möhsün həm teatr aktyorlarının oyununa, həm də meydanlarda oxuyan dərvişlərin səsinə fikir verib və onları təqlid edib. Bu minvalla özünün oxumaq qabiliyyətini inkişaf etdirib.

1911-ci ildə birinci dəfə geniş izdiham qarşısına çıxıb. Böyük həyəcan keçirsə də, onun çıxışı dinləyicilərə, tamaşaçılara dərin təsir bağışlayıb. 1912-ci ildə kiçik həvəskarlar dərnəyinə qoşulub və bu dərnəkdə birpərdəli səhnələrdə oynamağa başlayıb.

1915-ci ildə M.Sənani Mirzəli Abbasov, Mirseyfəddin Kirmanşahlı, Mirzəxan Quliyev, Mustafa Mərdanov və b. Tiflis truppasına cəlb ediliblər. Həmin ildə Hüseyn Ərəblinskinin iştirakı ilə hazırlanmış "Kaveyi-Ahəngər" tamaşasında Möhsünə dəmirçi Kavənin oğlunun rolunu tapşırıblar. O, bu rolu çox böyük ustalıqla ifa edib. 

Vəziyyətinin ağırlığına, maddi ehtiyac içərisində yaşamasına baxmayaraq bütün peşələrdən əl çəkib, ancaq aktyorluqla məşğul olub. Bu dövrdə Tiflis teatrı truppasında çox məşhur sənətkarlar fəaliyyət göstərib. Bunlardan: Mirzəli Abbasov, Mirzəxan Quliyev, Əşrəf Yüzbaşıyev, Mirseyfəddin Kirmanşahlı, İbrahim İsfahanlı, Tərlan xanım, Əli Əskərov, Həsən Səbri, Paşa Mahmudov, Kaftaradze, Panfiliya Tanailidi, Əli Qurbanov və b. Möhsün Sənani onların arasında ən gənc aktyor olub.

Gənc olmasına baxmayaraq, az bir zaman içərisində ona Heydər bəy, Süleyman bəy, Vəli ("Arşın mal alan"), Hambal ("Məşədi İbad"), Rzaqulu ("Nadir Şah"), Kasio ("Otello") kimi məsul rollar tapşırılıb. Həmin rollar Sənaninin aktyorluğunda bir sıçrayış yaradıb, ona həqiqi aktyor şöhrəti qazandırıb. 1915-ci ildən 1920-ci ilə kimi Tiflis teatr truppasında çalışıb. 1921-ci ildən Bakının teatr səhnələrində parlamağa başlayıb. O, nəinki teatrda, eləcə də kino sənətində də çox yadda qalan, təkrarolunmaz rollar ifa edib. Bunlardan "Səbuhi", "Bəxtiyar", "O olmasın, bu olsun", "Sehrli xalat" və s. filmləri qeyd etmək kifayətdir.

Filmoqrafiya 

1. Laert ("Hamlet", V.Şekspir)

2. Kassiol ("Otello", V.Şekspir)

3. Serqo ("Şeyx Sənan", H.Cavid)

4. Mixaylo ("Uzaq sahillərdə", H.Seyidbəyli və İ.Qasımov)

5. Sadiq ("Xoşbəxtlər", S.Rəhman)

6. Həsənağa ("Göz həkimi", İ.Səfərli)

Mükafatları 

- "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

- "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni 

- "Xalqlar dostluğu" ordeni

- "Şərəf nişanı" ordeni

- "Əmək veteranı" medalı 

- "Əmək igidliyinə görə" medalı

11 fevral 1981ci ildə, 80 yaşında vəfat edib. Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)

İyunun 18-də Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində (ADMİU) Azərbaycan Milli Mətbuatının 150 illik yubileyinə həsr olunmuş “Sözün 150 İli” adlı tədbir keçirilib.

Tədbirdə universitet rəhbərliyi, professor-müəllim heyəti, Azərbaycan mətbuatının tanınmış simaları və jurnalistlər iştirak ediblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ADMİU-nun mətbuat katibi  Şahanə Müşfiqə istinadən xəbər verir ki, tədbirin təşkilatçısı və aparıcısı olan ADMİU-nun mətbuat katibi milli mətbuatımızın tarixinə qısa nəzər salaraq qeyd edib ki, 150 il öncə Həsən bəy Zərdabinin qələmindən süzülən ilk sətirlər bu torpaqda azad fikrin, ictimai düşüncənin və mədəni maarifçiliyin təməlini qoydu. “Əkinçi” ilə başlayan bu yol bu gün də davam edir – qələmlə, səslə, səhnə ilə…

ADMİU-nun rektoru Əməkdar İncəsənət xadimi, professor Ceyran Mahmudova çıxış edərək qonaqları salamlayıb, onları rəhbərlik etdiyi ali təhsil müəssisəsində görməkdən məmnunluğunu ifadə edib. Azərbaycan mətbuatının 150 illik çox şərəfli və tarixi bir yol keçdiyini deyən xanım rektor bu yolda Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin də izi olduğunu vurğulayıb. O, bu gün mətbuatın müxtəlif sahələrində, xüsusən televiziyada ADMİU-nun məzunlarının uğurla fəaliyyət göstərdiyini deyərək universitet rəhbərliyinin, müəllimlərinin onlarla fəxr etdiyini əlavə edib.

Milli Mətbuatımızın 150 illik şərəfli yolunu əks etdirən video-çarx nümayiş olunub.

Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri, “525-ci qəzet”in baş redaktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi Rəşad Məcid çıxış edərək Azərbaycan milli mətbuatının yaranmasının 150 illik yubileyinin qeyd olunması ilə bağlı cənab Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamını xatırladıb və bu sərəncamın dövlətin mətbuata, jurnalistika və onun təmsilçilərinə olan dəyərinin daha bir nümunəsi olduğunu vurğulayıb. Bu sərəncamdan irəli gələrək müxtəlif dövlət qurumlarının Mətbuat günü ilə bağlı silsilə tədbirlər keçirdiyini deyən R.Məcid Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin bu təşəbbüsünü alqışlayıb və mətbuatımızda ADMİU-nun məzunlarının da kifayət qədər təmsil olunduğunu deyərək bayram münasibəti ilə universitet rəhbərliyini də təbrik edib.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Baş direktoru, Beynəlxalq Yazıçılar Gildiyasının üzvü, Əməkdar jurnalist, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təsisçisi Varis Yolçiyev çıxışında mədəniyyətin, ədəbiyyatın mətbuatdakı əksindən danışıb və bunun əhəmiyyətini xüsusi vurğulayıb.

Mədəniyyət Nazirliyinin Respulika Xatirə Kitabı Redaksiyasının baş redaktoru və "Yada düşdü" jurnalının baş redaktoru və təsisçisi Nəzakət Məmmədova və ADMİU-nun Kinoşünaslıq və ekran dramaturgiyası kafedrasının müdiri, Əməkdar İncəsənət xadimi, professor Əli Əmirli də çıxışlarında günün məna və önəmindən danışıb, inkişaf etməkdə olan texnologiyaların sayəsində çətin dövrlərini yaşayan çap mediasının əhəmiyyətini xüsusi vurğulayıblar.

Tədbirin davamında Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin mətbuatımızda uğurla təmsil olunan məzunlarından danışılıb. Qeyd edilib ki, mətbuatımızın 150 illik ömür yolunda Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin də izləri az deyil. Universitetin məzunları müxtəlif mətbu orqanlarda fəaliyyət göstərir, Azərbaycan jurnalistikasının inkişafına öz töhfələrini verirlər.

Daha sonra ADMİU-nun məzunları- Mədəniyyət Telekanalının direktor müavini Bəhruz Niftəliyev, İdman Telekanalının direktoru Zaur Zeynalov, “moderator.az” saytının baş redaktoru, teatrşünas Xəyalə Rəis, Baku TV-nin redaktoru Emil Hacıyev çıxış edərək öz tələbəlik illərindən və mətbuatdakı fəaliyyətlərindən danışıblar, 150 illik yubiley ərəfəsində məzun olduqları Universitet tərəfindən belə bir tədbirlə yad edilməyin sevinc və qürurunu bölüşüblər. 

Tədbirin bədii hissəsində aktyor sənəti ixtisası üzrə II kurs tələbələri Səma Muğanna və Mehriban Nuriyeva Üzeyir Hacıbəylinin “Ordan-burdan” felyetonundan parçanı ifa ediblər. Eyni zamanda Teatr sənəti fakültəsi Musiqili teatr aktyoru ixtisası üzrə 2-ci kurs E qrupunun tələbələri (Abbaslı Oktay, Xəlilli Məhərrəm, Nuriyeva Mehriban, Həsənova Tamilla, Babayev Sənan, Həbibova Fatma, Sadıqova İlahə, Sadıxlı Ziya) Ü.Hacıbəylinin "O olmasın, bu olsun" operettasından parça təqdim ediblər. Qeyd edək ki, kursun rəhbəri Əməkdar artist Qurban Məsimovdur.

Musiqi sənəti fakültəsinin tələbəsi Fərid Əzizlinin ifaları da gecəyə ayrıca rəng qatıb.

Sonda ADMİU-nun fəaliyyətini hər zaman öz səhifələrində işıqlandıran, daha geniş auditoriyaya təqdim edən bir sıra KİV nümayəndəsinə “Təşəkkürnamə”lər və Ş.Müşfiqin müəllifi olduğu, ADMİU-nun müharibə qəhrəmanlarına həsr olunmuş “Sənətdən cəbhəyə” kitabı təqdim olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)

Barselonanın tarixi “Palau Dalmases” sarayında “Azərbaycanın rəngləri: Multikulturalizm diyarı” adlı fotosərgi açılıb. Sərgi “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi, Barselonadakı Azərbaycanlılar Cəmiyyəti (ASB) və Barselona Azərbaycan Evinin təşkilatçılığı ilə baş tutub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Komitədən verilən məlumata görə, açılış mərasimində Barselonanın mədəniyyət qurumlarının nümayəndələri, fotoqraflar, dizaynerlər, sənətçilər, musiqiçilər və yerli sakinlər iştirak ediblər.

Sərginin əsas məqsədi Azərbaycanın zəngin mədəni irsini, dini və etnik müxtəlifliyini sənət vasitəsilə beynəlxalq ictimaiyyətə tanıtmaqdır.

Gənc və istedadlı fotoqraf Etibar Cəfərovun obyektivindən təqdim edilən Azərbaycan mənzərələri və insanları ölkənin multikultural dəyərlərini əks etdirərək sərginin əsas mövzusuna işıq tutub. Sərgi çərçivəsində fotoqraf Etibar Cəfərov müəllifi olduğu “Land of Multiculturalism” adlı kitabı Barselona Kitab Evinə hədiyyə edib.

Sərgidə siyasi elmlər doktoru, Alman Jurnalistlər Assosiasiyasının (DVPJ) üzvü Dimitris Kazarnovskisin “Azərbaycanda multikulturalizm” mövzusunda məruzəsi dinlənilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Quba filialında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun və ADPU-nun Quba filialının birgə təşkilatçılığı ilə Azərbaycan Respublikasında “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində ustad şair Ramiz Qusarçayının “Vətən” poemasında dil məsələləri” adlı elmi-təqdimat keçirildi.

Təqdimatdan əvvəl filialın Kitabxana və elektron resurslar şöbəsinin təşkilatçılığı ilə Azərbaycan mütəfəkkirlərinin və Ramiz Qusarçaylının əsərlərindən hazırlanmış kitab sərgisinə baxış oldu.

Tədbirin əvvəlində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirildi, şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi. Daha sonra Azərbaycan bayrağını qürurla dalğalandıran “Vətən” adlı video-çarx nümayiş etdirildi, “Azərbaycan Bayrağı” şeiri səsləndirildi.

Açılış nitqi ilə çıxış edən ADPU-nun Quba filialının direktoru, Azərbaycan Respublikasının qabaqcıl təhsil işçisi, fizika elmləri doktoru,

professor Yusif Alıyev qonaqları salamladı, filial üçün belə tədbirlərin əhəmiyyətini vurğuladı, AMEA-nın prezidenti akademik İsa Həbibbəyliyə görüşün təşkilində göstərdiyi köməkliyə görə təşəkkür etdi.

Professor Yusif Alıyev AMEA-nın Dilçilik İnstitutun Baş direktoru, professor Nadir Məmmədlinin hər sözünü gənclər üçün ustad dərsi səviyyəsində qiymətləndirərək bildirdi ki, professor Nadir Məmmədli uzun illərdir ki, Azərbaycan dilinin tarixi, strukturu, funksional üslubları və müasir çağırışları istiqamətində sanballı elmi araşdırmalar apararaq milli dil siyasətinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. 

Filialın Azərbaycan-Özbəkistan Türk Dünyası Tanıtım və Kültür Mərkəzində təşkil edilən tədbirdə professor Yusif Alıyev bildirdi ki, Azərbaycan poeziyasının tanınmış siması, vətənpərvər şair, xalq ruhunun tərənnümçüsü Ramiz Qusarçaylının “Vətən” poemasında dil məsələlərinə həsr olunmuş bu dəyərli tədbir “Vətən” poemasının həm bədii-estetik yükünə, həm də dilin zəngin ifadə imkanlarına görə diqqətəlayiqdir. Ramiz Qusarçaylı ana dilimizi təkcə poeziyanın daşıyıcısı deyil, eyni zamanda bir milli dəyər kimi yaşadır. Onun poetik dili xalq danışığından, folklordan, milli təfəkkürdən qidalanır və bu da əsərin oxucu ilə təbii ünsiyyətini təmin edir. Bu poemada dil sadəcə vasitə deyil, bir ruhdur, bir kimlikdir.

Daha sonra professor Yusif Alıyev “Vətən” poemasının yazılması ilə bağlı xoş xatirələrini bölüşdü. 

Tədbirdə çıxış edən Quba Rayon İcra Hakimiyyəti Başçısının müavini Səidə Abasova qonaqları Quba RİH başçısı İlqar Mahmudovun adından salamladı və “Vətən” poemasının milli-mənəvi dəyərimizə çevrilməsindən bəhs etdi.

AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun Baş direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Məmmədli çıxışında bu dəyərli tədbirdə iştirak etməkdən böyük məmnunluq duyduğunu bildirdi, dəvətə və yüksək qonaqpərvərliyə görə ADPU-nun Quba filialının rəhbərliyinə, xüsusilə dəyərli elm adamı, professor Yusif Alıyevə dərin təşəkkür etdi.

Professor Nadir Məmmədli çıxışında xüsusi olaraq qeyd etdi ki, “Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış siması, müasir poeziyamızın səsi və nəfəsi olan Ramiz Qusarçaylının “Vətən” poemasının dil və üslub xüsusiyyətləri üzərində dayanmaq, bu əsərin bədii dəyərini dilçilik prizmasından qiymətləndirmək olduqca yerində və vacib təşəbbüsdür. 

Professor Nadir Məmmədli həm də AMEA-nın prezidenti akademik İsa Həbibbəylinin salamlarını çatdırıb, dəyərli akademikin Azərbaycan dilinin qorunmasındakı və dilçiliyimizin inkişafındakı hər məsələdə xüsusi diqqət ayırmasını, dəstəyini qeyd etdi.

“Vətən naminə” Şəhid Ailələrinə Dəstək İctimai Birliyinin sədri, Vətən Müharibəsi Şəhidi Miqdad Abduləlimovun anası Tünzalə Abduləlimova “Vətən” poemasının şəhidlərimizin ruhuna olan ən gözəl ithaf kimi dəyərləndirdi və poemanın müəllifini “Vətən Naminə” İctimai Birliyi tərəfindən Fəxri Fərmanla təltif etdi, Şəhid ailələrinə göstərilən diqqət və qayğıya görə ADPU-nun Quba filialının direktoru professor Yusif Alıyevə də öz təşəkkürlərini ifadə etdi.

Sonra Quba Rayon Statistika İdarəsinin rəisi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair Sahib Məmmədov, filialın Keyfiyyətin təminatı şöbəsinin müdiri, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Pərvanə Rzayeva, baş müəllim, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aytən Qurbanova, filologiya kafedrasının baş müəllimi Rahib Alpanlının çıxışları dinlənildi, filologiya kafedrasının baş müəllimi Kəmalə Bayramova və filialın II tədris ili tələbəsi Günəş İskəndərovun təqdimatında “Vətən” poemasından parçalar səsləndirildi, filialın əməkdaşları dosent Gülşən Ağabəyin, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Aysel Şeydayevanın və Elza Orucovanın sualları cavablandırıldı.

Sonda kürsüyə Ramiz Qusarçaylı dəvət olundu, tədbirin yüksək səviyyədə ərsəyə gəlməsində müstəsna rolu olan ADPU-nun Quba filialının direktoru professor Yusif Alıyevə, eləcə də əməyi keçən hər kəsə, tədbirdə iştirak edən qazilərə və şəhid ailələrinə,  Quba Rayon İcra Hakimiyyəti Başçısının müavini Səidə Abasovaya, AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun Baş direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Məmmədliyə, “Vətən” poemasın dil və  fəlsəfəsindən bəhs edən dəyərli çıxışçılara və hörmətli qonaqlara öz təşəkkürlərini ifadə etdi.

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetin Quba filialının Elmi Şurasının qərarı ilə Azərbaycanda dilçilik elminin inkişafındakı müstəsna xidmətlərinə və ADPU-nun Quba filialı ilə səmərəli əməkdaşlığına görə AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun Baş direktoru, professor Nadir Məmmədli və Azərbaycan tarixinin nəzmə çəkilməsi və tanıdılması istiqamətindəki xidmətlərinə və ADPU-nun Quba filialı ilə yaxından əlaqəsinə görə “Vətən” poemasının müəllifi Ramiz Qusarçaylı Fəxri Diplomla təltif edildilər. 

Tədbir Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetin Quba filialının Heydər Əliyev lektoriyasının müdiri Nəhayət Şirinovanın aparıcılığı ilə keçirilirdi. 

Tədbir xatirə fotolarının çəkilməsi ilə sona çatdı. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.06.2025)