Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Macalım olunca ya şəxsi kitabxanamda ya hər hansı bir kitabxanada, kitab mərkəzində, bu da olmasa, virtual kitab aləmində gəzişir, kitablarla dərdləşir, uğurlaşır, oxuyub-öyrənməyə çalışıram. Bu dəfə güzarım “Kitab Yurdu”na (kitapyurdu.com) düşdü. Bir də, baxam, bizim Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi (DGTYB) Gənəşinin üzvü Ruhəngiz Əliyevanın ikidilli bir kitabı da tanıdılırmış, bu, məni çox sevindirdi.

Ruhəngiz bu kitabı nəşr olunmuş formatda mənə ötən il bağışlamışdı, lakin doğrusu, oxumağa vaxt bula bilməmişdim.

Onun yaradıcılığı, ictimai fəaliyyəti haqqında çoxdan yazmaq istəyirdim, bir türlü alınmırdı və sonra da, özəl bir səbəbə - yubileyinə, yeni kitabına, elmi ad, dərəcə almasına və s. ertələyirdim; demək, bu günə nəsibmiş… Hələ-hələ, bu il yaşı (5 ildən bəridir, hər hansı yubiley yaşından daha cazib məzmuna dolmuş) 44 olmuşsa, yazının tam da zamanı deyilmi?..

***

Naxçıvan Muxtar Respublikasının vətəndaş cəmiyyəti institutlarında, eləcə də, elm, ədəbiyyat-mədəniyyət sferasında fəal olanlardan biri də

pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, ədəbiyyatşünas və yazıçı Ruhəngiz Əliyevadır. Onun çoxşaxəli fəaliyyəti yalnız bilik və zəhmət üzərində qurulmuş uğur hekayəsi deyil, həm də milli mənəviyyatın və intellektual kimliyin bir yeni nəsil aydınımızın timsalında (necə deyərlər) fəlsəfi təcallasıdır. Mən onu Bakıda tanımışam - “Odlar Yurdu” Universiteti nəzdində yaradıcı gənclərin ədəbi birliyi vardı - orada. “Odlar Yurdu”na, eyni adlı qəzetin baş redaktoru və Atatürk Mərkəzinin o vaxtkı şöbə müdiri (indi isə Mərkəzin müdir müavini) Osman Ənvəroğlunun dəvəti, tələbə-gənclərin istəyi ilə getmişdim - illər öncələrdi. - Ruhəngizgilin hazırladığı almanax mənim önsözümlə nəşrə hazırlandı və az sonra gün üzü gördü. Bu, gənclər üçün o vaxt fövqəladə önəmli hadisəydi. Gənclərin sevincini bölüşmək çox xoş idi; di gəl, sonra o mühit, necə oldusa, dağıldı - bəlkə də obyektiv gerçəklikdi - tələbələr universiteti bitirdi, hərəsi bir şəhərə, kəndə, nə bilim, müəssisəyə getdi; sonra evlənən kim, ailə-məişət və başqa qayğılarla uğraşan kim… deyərkən, olanlar-oldu… İl dolandı, ay ötdü, gün keçdi, saat da fırlandı və Ruhəngizlə yenidən qarşılaşdıq. - Öncə sosial şəbəkədə, sonra gerçək həyatda. İllər öncə Yusif Günaydın mənə Almas Yıldırımın “Qara kitabı”nı bağışlamışdı, mən də onu oxumaqçün Ruhəngizə vermişdim. Necə olubsa, həmin kitabı itiribmiş. Siz, Kiçik Torpağın Böyük Ürəkliliyinin bir xanıməfəndinin timsalında təcallasına baxın ki (tapılması çox çətin olsa da), o kitabın tam eynisini tapıb, ürək sözlərini yazıb mənə təqdim etdi. Tərcüməçisi olduğu başqa bir kitabı da “Qara kitab”ın üstündə gətirmişdi… Çox duyğulandım, nə gizlədim; nə gizlədim, ELÇİNin avtoqragla 2009-cu ildə mənə bağışladığı kitabı da, daha bugünlərdə - üstündən illər keçəndən sonra qaytarıldı. - Məgər onu da bir başqa gənc yazarımıza - Yeqzar Cəfəfliyə vermişəmmiş, sonra ikimiz də unutmuşuq ya necə olubsa, mən başqasında bilmişəm və budur, Yeqzar o kitabı bulub qaytarmış bulunur. Hər iki kitab vəfadarını alqışlayır, əsənliklər diləyir və yenidən söhbətimizin əsl axarına qayıdıram.

Kiçik Torpağın Böyük Ürəkli yeni nəsil aydınlarından olan Ruhəngiz Əliyeva maarifçi ruhun yeni dönəmin çağırışlafına biganə qalmayan xas daşıyıcılarındandır. O, bu sətirlərin müəllifi məktəbə başlayanda hələ anadan olmamışdı; bilirsiz, hər sonrakı nəsil öncəkindən bir addım qabağa getməli, daha fəal olmalı, daha üstün xidmət və töhfələri ilə ictimai fikri qidalandırmağı bacarmalı, ulusun, ölkənin xeyrinə işlərdə qabaqcıl olmalıdır. Ustad Məmməd İsmayıl demiş,

“Bir nurlu sahil var hələ sabahda,

Qaranlıq sulara yol açar avar...

Bir adam yol gedir bizdən qabaqda,

Amma bir adam da bizdən sonra var”!..

- Bizə ürəklə “Xocam” deyən, Türk dünyası ilə bağlı nələrisə bizdən öyrəndiyini hər macalda söyləyən Ruhəngiz xanıma demək istəyirəm ki, nə yaxşı bizdən qabaqda gedən, “Yaxşı ki, dünyaya cığır açan(lar) var”dı və nə yaxşı, nə yaxşı, bizdən sonrakılar içində sənin kimi istedadlı, nəcabətli, savadlı və vətəncanlı, Türk dünyası sevdalısı aydınlarımız var. Yoxsa, dünya adiləşər, anlamsızlaşar və gözümüzdən düşməzdimi?..

***

Ruhəngiz Əliyevanın elmi və ictimai fəaliyyəti ilk gündən klassik maarifçi gələnəyə əsaslanmaqla yanaşı, çağdaş dünyagörüşlə sintez olunur. Onun pedaqoji fəaliyyəti təkcə təhsil mühiti ilə sınırlanmır, həm də sosial, ruhi-mədəni aləmlərlə vəhdət təşkil edir. Məhz bu vəhdət onu maarifçiliyin çağdaş daşıyıcısına çevirir.

Ruhəngizi gəlin bir az daha yaxından tanıyaq:

O, 1981-ci ildə Naxçıvanda anadan olub. Odlar Yurdu Universitetində İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası ixtisası üzrə oxuyub. Daha sonra magistratura və doktorantura pillələrini uğurla bitirərək, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini alıb. Dissertasiyası Azərbaycan maarifçiliyinin nəhəng siması Məmməd Səid Ordubadinin tərbiyə və məktəb məsələlərinə həsr olunması onun ideya köklərinin xalq maarifinə dayandığını bir daha sübut edir. Ordubadinin maarifçilik fikirlərinə həsr etdiyi doktorluq işi bir tərəfdən tarixi-mədəni irsə sədaqət, digər tərəfdən isə tənqidi təfəkkürün örnəyidir.

O, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun Pedaqogika və Psixologiya kafedrasında müəllim, baş müəllim və dosent kimi fəaliyyət göstərməklə yanaşı, eyni zamanda, uluslararası elmi konfranslarda məruzələrlə çıxış edir, məqalələri dünyanın bir çox elmi jurnallarında çap olunur. Onun müəllifi olduğu monoqrafiyalar, metodik vəsaitlər, dərs proqramları və elmi məqalələr təhsil sahəsində elmi-nəzəri bazanın zənginləşməsinə töhfə verir.

Özəlliklə Ordubadi irsinin tədqiqinə və maarifçilik görüşlərinin şərhinə yönəlmiş araşdırmaları akademik çevrələr tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Dissertasiya və elmi məqalələrinin uluslararası rəqəmsal elmi bazalara daxil edilməsi (EBSCO, World Bibliographic, Elmmetric və s.) Ruhəngizin elmi yaradıcılığının Naxçıvandan ümumrespublika səviyyəsinə yüksəldiyini, buradan da, qardaş ölkələrə və digər ölkələrə yayıldığını göstərir.

Ruhəngiz Əliyeva eyni zamanda ədəbiyyatşünas və publisistdir. Onun “Poeziya, səni aparacağam”, “Səssizliyin səsi”, “Bir inci xanım” kimi kitabları, Türk dünyası qadın poeziyasını əks etdirən “Anne Şiirler Antolojisi”ndə iştirakı, eləcə də şeirlərinin yaxın-uzaq ölkələrdə yayınlanması qələm gücünü və bədii düşüncə imkanlarını göstərir.

Əsərlərində maarifçiliklə yanaşı, türkçülük, vətənpərvərlik və humanizm ideyaları ön plandadır. “Zəngəzur – Azərbaycanın tarixi torpağıdır” adlı kitabı ilə Ruhəngiz xanım yalnız elmə və ədəbiyyata deyil, milli yaddaşın dirçəlməsinə də töhfə verməkdədir.

Ruhəngiz xanım eyni zamanda Türk dünyasında akademik və ictimai inteqrasiyanın iştirakçılarındandır. Azərbaycan və Naxçıvan Yazıçılar birliklərinin, DGTYB Gənəşinin, İMZA İctimai Birliyinin üzvü, CASCFENin Türkiyə ilə əlaqələr üzrə müşaviri və UDİARD Diplomatik Araşdırmalar Akademiyasının heyət üzvüdür.

Onun ötən il Türkiyə türkcəsində və ingiliscə çıxmış bir roman kitabı da var: “Meleğin kanadında” (In The Prayer of Angel)…

Bəs “Mələyin qanadında” nələr görünür?– Xanım yazar bu adda əsərində insan və kainat arasında mənəvi körpü qurmağamı çalışıb? O, bu işdə nə dərəcədə başafılı ola bilib?

Ədəbiyyat, Ruhəngizin yaradıcılığında təkcə ifadə vasitəsi deyil, həm də fəlsəfi axtarış meydanıdır. Onun qardaş Türkiyədə çıxmış “Mələyin qanadında” əsəri bu baxımdan özəl yer tutur. Bu roman klassik süjet çərçivəsindən qırağa çıxaraq, oxucunu ilahi varlıqla insan ruhunun qarşılıqlı təsiri, mənəvi oyanış və özünüdərk sürəci üzərində düşünməyə vadar edir. Əsərin baş qəhrəmanları - Raguel, Lucifer, M14 kimi metafizik surətlər vasitəsilə müəllif Tanrı, vicdan, əxlaq və məsuliyyət anlayışlarını yeni prizmalardan təqdim edir.

Romanın dili yüksək poetik yüklə, simvolik anlamlarla zəngindir. Burada “Qanadsız Mələk” obrazı – qadın şüurunun bəzən görünməyən, lakin ilahi missiyalar daşıyan dərin qatlarını təmsil edir. Ruhəngiz Əliyeva bu əsərdə yalnız bir ədəbiyyatçı kimi deyil, həm də ruhsal araşdırmaçı kimi çıxış edir. Əsərdə yer alan “Var olmaq – düşüncənin və mərhəmətin birliyində mümkündür” tezisi müəllifin ontoloji baxışlarının özətidir.

“Mələyin qanadında” romanında yer alan qadın obrazları – Raguel və digərləri, sanki Ruhəngizin öz simasının bədii təcəssümüdür. Onlar təslim olmayan, qərar verən, düşünən, sevən, qoruyan və savaşan varlıqlardır. Bu obrazlar nəinki fantastik səhnələrin bir hissəsi, həm də çağdaş qadının iç dünyasının simvolik səsləndirilməsidir.

Əsərdə qadın ilahi planın bir parçası - təkcə bioloji yox, həm də mənəvi doğumun daşıyıcısı kimi təqdim olunur. Bu ideya, çağdaş dünyada qadın obrazının fəlsəfi və estetik baxımdan yenidən qurulmasına yönəlmiş sanballı çağırış sayıla bilər.

İndi isə sözümüzü Mələk qanadlarından yenidən Yer üzünə gətirərək, ədəbiyyatdan diplomatik təmaslara - Ruhəngiz Əliyevanın çoxşaxəli ictimai missiyasına keçid edək.

Ruhəngiz yalnız Azərbaycan içində deyil, uluslararası miqyasda da çıxışlar edir. Onun müxtəlif türlü yazıları qardaş Türkiyə və Qazaxıstanda, habelə İspaniya, Almaniya, Ukrayna, Polşa və b. ölkələrdə yayımlanıb. O, müxtəlif uluslararası tədbirlərdə, konfrans və layihələrdə uğurlu iştirakı ilə Türk dünyasında ədəbi və akademik bağların qurulmasına özünəməxsus töhfələrlə çıxış edir.

Uzun sözün qısası,

Ruhəngiz Əliyevanın çalışmaları – maarifçiliklə çağdaşlığın, xanımlıqla intellektin, ədəbiyyatla xalq diplomatiyasının vəhdətidir. Məncə, belə yeni nəsil aydınlarımızın obrazı yalnız bir fərdi deyil, həm də bir düşüncə tərzini təmsil edir.

Uğurlar, Ruhəngiz! Adın Ruh ilə başlayır, ulusumuz adına gördüyün işlərdə heç vaxt ruhdan düşməyəsən!

Günün ağ olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Haqqında bilgili olanlar “əvvəl mərsiyəxan, sonra xanəndə” ifadəsi ilə dərhal söhbətin kimdən getdiyini anladılar. Söhbər muğam ustadlarından biri – Tələt Qasımov barədədir, bu gün doğum günüdür.

Tələt Qasımov 21 iyun 1933-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. Erkən yaşlarından musiqiyə həvəs göstərərək, əvvəlcə dini musiqiyə çox meyl edib  və mərsiyəxan olub. Sonradan isə xanəndəlik sənətinə gəlib. O, Zülfi Adıgözəlov, Hacıbaba Hüseynov kimi ustad sənətkarlardan muğamın sirrlərini dərindən mənimsəyərək, onların ənənələrini davam etdirmişdir. İllər keçdikcə, xanəndə kimi sənətini təkmilləşdirən Tələt Qasımov öz dəst-xətti ilə tanınıb. Tələt Qasımovun repertuarı zəngindir.

O, bir çox muğamları və təsnifləri məharətlə və xüsusi şövqlə ifa edib. Onun ifasında “Rast”, “Şur”, “Seygah-Zabul” muğam-dəstgahları , “Şüştər” təsnifləri AzTV Fondunda saxlanılır.

Tələt Qasımov Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti olub. Muğam sənətinin mahir ifaçılarından biri olan Tələt Qasımovun milli musiqi mədəniyyətimizin inkişafında müstəsna xidmətləri vardır. Ustad sənətkarlardan dərs alan T.Qasımov muğam ifaçılığı ənənələrini ömrünün sonunadək müvəffəqiyyətlə davam etdirib.

 "Rast", "Zabul segah", "Şur", "Hümayun" muğamlarını, habelə Azərbaycan xalq mahnılarını özünəməxsus tərzdə ifa edən sənətkar musiqisevərlərin məhəbbətini qazanıb. O, uzun illər "Azərkonsert" Birliyinin solisti olub, musiqi mədəniyyətimizi dünyanın müxtəlif ölkələrində–Türkiyədə, İranda, Almaniyada, Rusiyada, Misirdə, Əlcəzairdə, Tunisdə, Mərakeşdə ləyaqətlə təmsil edib. Ustad sənətkarın ifa etdiyi muğamlar musiqi mədəniyyəti salnaməsinə daxil olub.

O, 2013-cü il iyulun 28-də ürək tutmasından vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

YUNESKO görkəmli qazax bəstəkarı və dirijoru Nurgisa Tlendiyevın bu ilin aprel ayına təsadüf edən 100 illiyi yubileyini tarixi əhəmiyyətə malik yubileylərin siyahısına daxil edib. Bu münasibətlə təşkilatın Paris şəhərində yerləşən mənzil-qərargahında “İlhamın kökləri: Nurgisa Tlendiyevin irsi” adlı Xalq Musiqi Alətləri Üzrə Beynəlxalq sərgi keçirilir.

Tədbir Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fəal dəstəyi ilə Qazaxıstan Respublikasının YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəliyi, Almatı şəhərinin  Akimatı və Almatı şəhəri Muzeylər Birliyinin təşkilatçılığı ilə reallaşdırılıb.

Layihənin məqsədi Qazaxıstanın musiqi irsini beynəlxalq arenada təbliğ etməkdir.

Qeyd edək ki, sərgi YUNESKO tərəfindən beynəlxalq mədəni əməkdaşlığın və xalqlar arasında dialoqun təşviqi baxımından mühüm bir hadisə kimi dəyərləndirilib. UNESCO nümayəndələri sərginin açılışında çıxış edərək Nurgisa Tlendiyevin xalq musiqisini klassik musiqi ilə birləşdirən nadir sənətkar olduğunu vurğulayıblar və onun irsinin bəşəriyyətin ümumi mədəni sərvəti olduğunu qeyd ediblər.

Ümumilikdə, UNESCO bu yubileyi sərgini mədəni müxtəlifliyin qorunması və təbliği baxımından nümunəvi bir təşəbbüs kimi qiymətləndirməkdədir.

Türk Dünyası Mədəniyyət və İrs Beynəlxalq Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova söyləyir:

“Görkəmli müəllif Nurgisa Tlendiyevin yaradıcılığı həm müasir bəstəkar məktəbimizə, həm də ifaçılıq sənətinə böyük təsir göstərmişdir. O olmasaydı, musiqi tamamilə başqa cür olardı. Onun orkestr üçün yazdığı kompozisiyalar və əsərlər öz heyrətamiz səslənişi ilə valeh edir. Bu, şübhəsiz, bizim qürurumuzdur — qazax musiqi sənətinin qürurudur.”

Ekspozisiyada Almatı Muzeylər Birliyinin fondlarından 60-dan çox eksponat nümayiş olunur. Bunlar müəllifin nadir əlyazmaları, partituraları, şəxsi əşyaları, həmçinin əfsanəvi “Dariga Dombra”dır. Bu dombra Nurgisa Tlendiyevə bir vaxtlar ustadı olan böyük qazax musiqişünası və bəstəkarı Ahmet Jubanov tərəfindən hədiyyə olunub.

Sərgi beş bölməyə ayrılıb. Bu bölmələr Nurgisa Tlendiyevin həyat yolunu əks etdirir. Həmçinin ayrıca bölmədə Yıxlas adına Qazax Milli Musiqi Alətləri Muzeyinin kolleksiyasından türk xalqlarına məxsus musiqi alətləri nümayiş etdirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Maestro Niyazı! Dirijorlardan söhbət düşmüşkən ağlımıza ilk olaraq bu ad gəlir. Başqa hansı dirijoru tanıyırıq? İndi bir ad çəkəcəyəm. Çox məşhur bir dirijorun adıdır.

Dirijor Fəxrəddin Kərimov 1954-cü ildə anadan olub. Bülbül adına orta ixtisas məktəbini bitirdikdən sonra 1973–1978-ci illərdə P. İ. Çaykovski adına Moskva Dövlət Konservatoriyasında violino sinfi üzrə təhsil alıb. H. A. Rimski-Korsakov adına Leninqrad (Sankt-Peterburq) Dövlət konservatoriyasının opera-simfonik dirijorluğu şöbəsində Rusiyanın xalq artistləri V. Gergiyev və prof. İ. Musinin sinfində oxuyub. Kirov adına opera və balet teatrinda (Mariinski teatr) təcrübəçi-dirijor olub. İstanbulun Memar Sinan adına Universiteti nəzdində Dövlət Konservatoriyası simfonik orkestrinin dirijoru kimi çalışıb.

1995-ci ilde İstanbul şəhəri Bələdiyyəsi rəhbərliyinin dəvəti ilə C. R. Rey adına konsert zalı nəzdində opera və simfonik orkestri yaradaraq 1995–1999-cu illərdə həmin kollektivə rəhbərlik edib. 2000-ci ildə İzmir Dövlət opera və balet teatrı tərəfindən S. Prokofyevin "Romeo və Culyetta" baletinə musiqi rəhbəri qisminde dəvət alan F. Kərimov bu teatrda baş dirijor vəzifəsində çalışıb.

Qastrol marşrutları Almaniya, Polşa, Ruminiya, Rusiya, Belarus, Turkiyənin bir çox şəhərlərindən keçir.

Bir çox festivalların — "Belıye noçi", I Beynəlxalq türk musiqisi festivalı, K. Silvestri adina beynelxalq festival, "İ. Arxipova və V. Pyavko dəvət edirlər…" və s. iştirakçısı olub. 2004-cü ildən Azərbaycan Dövlət simfonik orkestrinin dirijoru, Baki Musiqi Akademiyasının vokal və opera hazırlığı kafedrasının dosentidir.

Prezident Mükafatına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə, Azərbaycan xalq artisti adına layiq görülüb layiq görülüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

20 iyun 2025-ci il tarixdə Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin təşkilatçılığı ilə “Regionun sevimli qonağı” layihəsi çərçivəsində Oğuz Rayon Mədəniyyət Mərkəzində tanınmış şair, nasir, publisist, müəllim və tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Şəki bölməsinin sədri Vaqif Aslanla oxucuların görüşü keçirilib.

Layihənin əsas məqsədi ölkəmizdə tanınan söz və sənət adamlarını region ictimaiyyəti ilə bir araya gətirmək, onların zəngin təcrübələrini bölüşmək, gənc nəsli bədii yaradıcılığa təşviq etməkdir.

Tədbirdə Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin əməkdaşları, oğuzlu yazar N.Hüseynli, Əməkdar müəllim və bir çox elmi məqalələrin müəllifi İ.Verdiyev, Oğuz rayonunun mədəniyyət müəssisələrinin işçiləri, poeziyasevərlər və şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri iştirak ediblər.

Görüşdə çıxış edənlər qeyd edib ki, Şəki öz görkəmli şəxsiyyətləri, istedadlı ziyalıları ilə Azərbaycan mədəniyyətinin, incəsənətinin və ədəbiyyatının inkişafında mühüm rol oynayıb. Belə şəxsiyyətlərdən biri də çoxşaxəli yaradıcılığı ilə seçilən istedadlı qələm ustası Vaqif Aslandır. O, təkcə şair kimi deyil, həm də dramaturq, tədqiqatçı və tərcüməçi kimi də tanınır.

Tədbirin bədii hissəsində Vaqif Aslanın poetik nümunələri səsləndirilib, iştirakçılar müəllifə suallar ünvanlayıblar. Görüş səmimi dialoq şəraitində keçib.

Sonda şairə yeni yaradıcılıq uğurları arzulanıb.

Qeyd edək ki, “Regionun sevimli qonağı” layihəsi çərçivəsində ölkənin mədəniyyət, incəsənət və ədəbiyyat xadimləri ilə görüşlər davam etdiriləcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Abbasqulu ağa Bakıxanov barədə danışıram. Təqvimdə adının 21 iyunla bağlandığı daha bir tanınmış şəxs barədə.

O, 1794-cü il 21 iyun Bakının Xilə (indiki Əmircan) kəndində anadan olmuşdur. XIX əsr Azərbaycan maarifçilərindən biri olan Abbasqulu ağa Bakıxanov "Gülüstani-İrəm" əsəri ilə Azərbaycan tarixşünaslıq elminin əsasını qoymuşdur. "Qüdsi" təxəllüsü ilə Azərbaycan, ərəb və fars dillərində şeirlərin müəllifidir. Qubada "Gülüstan" adlı elmi-ədəbi məclisin  təşkilatçılarından biri olmuşdur.

Abbasqulu ağa Bakıxanov çoxcəhətli bədii və elmi yaradıcılığa malikdir. Bədii əsərləri arasında "Riyazül-Qüds", "Mişkatül-ənvar"adlı poeması, "Qüdsi" təxəllüsü ilə yazdığı qəsidə, qitə, qəzəl, rübai, məsnəviləri, avtobiorafik şeirləri, mənzum hekayələri, təmsilləri öz əksini tapmışdır.

Poemaları

A. Bakıxanovun Varşavada olarkən yazdığı "Merace-xəyal" ("Xəyalın uçuşu"),"Məclisi-firəng" ("Firəng məclisi") poemaları xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Fars dilində yazılmış bu poemalar avtobioqrafik səciyyə daşıyır.

 "Firəng məclisi" poemasında həyat təcrübəsi çox məhdud olan bir gənc zadəganın günlərini əyan məclislərində, eyş-işrətlə keçirən, sərbəst, mənasız həyat sürən ərli gözəl bir xanıma aşiq olması, onun uğursuz məhəbbət macəraları, keçirdiyi hiss və həyəcanları, mənəvi iztirabları romantik üslubda əks olunub.

Poemalarından aydın görünür ki, o, Avropa zadəgan təbəqələrində hökm sürən sevgi, ailə münasibətlərini, əxlaq normalarını bəyənməmişdir, lakin o, Avropa zadəgan təbəqələrinin məişətini və adət-ənənələrini təsvir edərkən tünd satirik boyalara müraciət etməmişdir.

"Xəyalın uçuşu" poemasında isə şair Rusiyanı səyahət edərək Lehistana (Polşaya) getməsindən və bir neçə ay Varşavada yaşayaraq şəhərin ağıllı, savadlı, mötəbər dövlət nümayəndələri və alimləri ilə tanış olmasından, yüksək zadəgan məclislərində iştirak etməsindən bəhs edir. Polşanın baş hakimi vəzifəsində çalışan Paskeviçi yüksək ləyaqətə malik olan dövlət xadimi kimi tərifləyir, polyak zadəgan xanımlarının gözəlliyinə məftun olduğunu bildirir.

Təmsilləri

Abbasqulu ağa Bakıxanov "Tülkü və qoyun", "Qurd və ilbiz", "Yersiz iftixar" kimi təmsillərin müəllifidir. Onun qələm yaradıcılığından çıxan hər bir əsər zövq oxşayır. A. Krılovun "Eşşək və bülbül" təmsilini tərcümə etmişdir. Onun "Tatar nəğməsi" adlı şeiri polyak şairi Lado Zablotski tərəfindən polyak dilinə çevrilmişdir.

Elmi əsərləri

 "Qanuni-Qüdsi", "Əsrarül-məlaküt", "Təhzibül-əxlaq", "Eynül-mizan", "Gülüstani-İrəm" kimi əsərləri ilə böyük şöhrət qazanmışdır. Abbasqulu ağa Bakıxanovun dil, coğrafiya, tarix, astronomiya, məntiq, psixologiya və sair elmlərə aid əsərləri onun ensiklopedik biliyə malik bir alim olduğunu göstərməkdədir.

"Qanuni-Qüdsi" əsəri

Onun birinci elmi əsəri fars dilinin qrammatikasına aid yazdığı "Qanuni-Qüdsi" əsəridir. Əsər [1828]-ci ildə yazılmışdır. Fars dilinin qanunlarını öyrədən bu əsər müəllifin kiçik, lakin dərin məzmunlu girişindən, "Hərflər" (fonetika), "Kəlmələr" (morfologiya) və "Cümlə" (sintaksis) adları altında ayrı-ayrı üç fəsildən ibarətdir. Girişdə müəllif dilin yığcam elmi tərifini verdikdən sonra, bu əsəri nə münasibətlə, nə kimi şəraitdə və hansı prinsiplər əsasında yazdığı haqqında qısa və aydın elmi izahat verir.

"Kəşfül-Qəraib" əsəri

Coğrafiya elminə aid onun iki əsəri var. Bunlardan biri "Kəşfül-qəraib", digəri "Ümumi coğrafiya"dır. Hər iki əsər fars dilində yazılmışdır. İki fəsildən ibarət olan "Kəşfül qəraib" Amerikanın Xristofor Kolumb (1451–1506) tərəfindən kəşf olunmsından və Yer kürəsinin qərb hissəsini təşkil edən bu qitənin vəziyyətindən bəhs edir. Amerikanın kəşfinə dair olan bu əsəri Abbasqulu ağa Bakıxanov "Məriz" təxəllüslü şair-alim Mirzə Məhərrəm ilə birlikdə fars dilində yazmışdır.

Nəşrləri

1. Hind əfsanəsi (tərc. ed. Məmmədağa Sultanov; red. Y. Məmmədov)

2. Nəsihətlər (tərcümə ed. M. Sultanov; red. A. Ramazanov)

3. Qurd və İlbiz (tərt. və tərc. ed. M. Sultanov)

4. Təhzibi-əxlaq və nəsihətlər.

5. Gülüstani-İrəm.

6. Gülüstani-İrəm (tərc. M. Əsgərli)

Mükafatları

- III dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni

- IV dərəcəli Müqəddəs Vladimir ordeni

- İmperator taclı II Müqəddəs Anna ordeni

- III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni

- Almaz və briliantla bəzədilmiş I dərəcəli "Günəş və Şir" ordeni

1847-ci ildə Abbasqulu ağa Bakıxanov Məkkədən Mədinəyə gedərkən Vadiyi-Fatma adlanan yerdə vəba xəstəliyinə tutulub vəfat etmiş və həmin yerdə dəfn olunmuşdur.

Bakıxanov tarixdə isə ziddiyyətli şəxsiyyət kimi qalacaq. Çar Rusiyasına xidmət edən, onun nümayəndəsi olaraq Azərbaycanın 2-yə bölünməsi prosesində mirzəlik edən bir şəxs kimi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu adam o qədər xarizmatikdir, o qədər yaradıcı, o qədər hərtərəflidir ki, onun ortaya qoyduğu işlərə sadəcə baxmaqla, nitqini dinləməklə həzz alarsan. Naşir, teleaparıcı, bəstəkar, müğənni, filosof, publisist... – Çox sahədə özünü sınayıb və hamısında da adını öncüllər sırasına yazdıra bilib.

Azərbaycanlı USTAD Rasim Müzəffərli!

Bu gün onun adını xüsusi sevgi və ehtiramla çəkəcəyik, çünki anadan olmasının 67-ci ildönümüdür. Rasim bəy 1958-ci ilin 21 iyununda Bakı şəhərində anadan olub. 1975-ci ildə Bakı şəhəri 20 saylı orta məktəbi, 1980-ci ildə Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin fəlsəfə fakültəsini bitirib. Fəlsəfə elmləri namizədidir. Öz dövründə ictimai elmlər sahəsində Azərbaycanda ən gənc dosent olub.

Azərbaycanda ilk qeyri-formal ictimai təşkilatlardan biri olan “CƏNGİ” birliyinin yaradıcısı və rəhbəri, keçən əsrin 80-90-cı illərində Azərbaycan Dövlət Televiziyasında “Ekspromt” və “Çərşənbə axşamı” verilişlərinin,  ANS televiziya kanalında “CƏM” ictimai-siyasi tok-şousunun müəllifi və aparıcısı olub. 1980-ci illərin əfsanəvi “OZAN” muğam-rok qrupunun yaradıcısı və rəhbəridir.

Ümumi tirajı 5 milyon nüsxədən çox olan 1000-dən çox adda kitabın naşiridir. "Şərq-Qərb" Nəşriyyat Evinin qurucusu və rəhbəri olub. 2017-ci ildən "1001 kitab" və "Quran nəşrləri" nəşriyyatlarının rəhbəridir.

2018-ci ildə Rasim Müzəffərliyə Macarıstan hökumətinin Pro Cultura Hungarica mükafatı təqdim olunub. O, bu yüksək mükafata layiq görülən ilk azərbaycanlıdır. Keçmiş SSRİ məkanında bu mükafatı ondan əvvəl 2010-cu ildə akademik Yefim Pivovarov (Rusiya) və 2005-ci ildə yazıçı Çingiz Aytmatov (Qırğızıstan) almışlar. Pro Cultura Hungarica mükafatı dünyada macar mədəniyyətinin tanınmasında göstərilən xidmətlərə görə xarici elm və mədəniyyət xadimlərinə təqdim olunur.

Bəstələri

1. Ey sən, Karvanım, Neçə, Qoşa suallar (ifaçı: Rasim Müzəffərli)

2. İnsan və avtomat, Bayatılar, Dözə bilmirəm, Böl görüm (ifaçı: "OZAN"qrupu)

3. Nigaran suallar, Alatoranlıq, Kimsən, Robot? Bahar gəlsin (ifaçı: "OZAN"qrupu)

4. “Rekviem” - Milli Qəhrəman Çingiz Mustafayevə ithaf (ifaçı: Rasim Müzəffərli, Axmedovski Trio və başqaları)

5. "Neylərəm" (ifaçılar: Rasim Müzəffərli, Ədalət Şükürov, Araz N. İmanov və başqaları)

6. "Səslə" (ifaçılar: Rasim Müzəffərli, Rəfiqə Məmmədova, Nərgiz Müzəffərli)

7. "Yandım" (ifaçı: Rasim Müzəffərli, Araz N. İmanov)

8. "Oyun bitdı” - Anar Məmmədxanova ithaf (ifaçılar: Rasim Müzəffərli, Araz N. İmanov)

9. "Batmış gəminin mahnısı" (ifaçılar: Rasim Müzəffərli, Araz N. İmanov və başqaları)

Mən sizə Rasim Müzəffərli barədə çox qısaca danışdıq. Fitri istedadı olan bu yaradıcı insanın bir məziyyətini isə özüm sona saxladım. O, hər şeydən əvvəl, kübar bir insandır. Çox təəssüf ki, bu gün əksəriyyətdə məhz kübarlıq çatmır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəbər verdiyimiz kimi, YUNESKO görkəmli qazax bəstəkarı və dirijoru Nurgisa Tlendiyevın bu ilə təsadüf edən 100 illiyi yubileyini tarixi əhəmiyyətə malik yubileylərin siyahısına daxil edib. Bu münasibətlə təşkilatın Paris şəhərində yerləşən mənzil-qərargahında “İlhamın kökləri: Nurgisa Tlendiyevin irsi” adlı Xalq Musiqi Alətləri Üzrə Beynəlxalq sərgi keçirilir.

Tədbir Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fəal dəstəyi ilə Qazaxıstan Respublikasının YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəliyi, Almatı şəhərinin  Akimatı və Almatı şəhəri Muzeylər Birliyinin təşkilatçılığı ilə reallaşdırılıb.

Ekspozisiyada Almatı Muzeylər Birliyinin fondlarından 60-dan çox eksponat nümayiş olunur. Bunlar müəllifin nadir əlyazmaları, partituraları, şəxsi əşyaları, həmçinin əfsanəvi “Dariga Dombra”dır. Bu dombra Nurgisa Tlendiyevə bir vaxtlar ustadı olan böyük qazax musiqişünası və bəstəkarı Ahmet Jubanov tərəfindən hədiyyə olunub.

Sərgi beş bölməyə ayrılıb. Bu bölmələr Nurgisa Tlendiyevin həyat yolunu əks etdirir. Həmçinin ayrıca bölmədə Yıxlas adına Qazax Milli Musiqi Alətləri Muzeyinin kolleksiyasından türk xalqlarına məxsus musiqi alətləri nümayiş etdirilir.

Layihənin məqsədi Qazaxıstanın musiqi irsini beynəlxalq arenada təbliğ etməkdir.

Qeyd edək ki, sərgi YUNESKO tərəfindən beynəlxalq mədəni əməkdaşlığın və xalqlar arasında dialoqun təşviqi baxımından mühüm bir hadisə kimi dəyərləndirilib. UNESCO nümayəndələri sərginin açılışında çıxış edərək Nurgisa Tlendiyevin xalq musiqisini klassik musiqi ilə birləşdirən nadir sənətkar olduğunu vurğulayıblar və onun irsinin bəşəriyyətin ümumi mədəni sərvəti olduğunu qeyd ediblər.

Ümumilikdə, UNESCO bu yubileyi sərgini mədəni müxtəlifliyin qorunması və təbliği baxımından nümunəvi bir təşəbbüs kimi qiymətləndirib.

Təsadüfi deyil ki, Türk Dünyası Mədəniyyət və İrs Beynəlxalq Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova söyləyir:

“Görkəmli müəllif Nurgisa Tlendiyevin yaradıcılığı həm müasir bəstəkar məktəbimizə, həm də ifaçılıq sənətinə böyük təsir göstərmişdir. O olmasaydı, musiqi tamamilə başqa cür olardı. Onun orkestr üçün yazdığı kompozisiyalar və əsərlər öz heyrətamiz səslənişi ilə valeh edir. Bu, şübhəsiz, bizim qürurumuzdur — qazax musiqi sənətinin qürurudur.”

Klassik və milli musiqini sintez edərək Qazax musiqi məktəbinin yaradıcılarından biri kimi tarixə düşən Nurgisa Tlendiyev 1 aprel 1925-ci il tarixində Almatı regionunun Şilikəmir kəndində dünyaya gəlib, sonralar kənd onun şərəfinə adlandırılıb. Atası dombra ifaçısı, anası isə vokal və musiqi alətlərini sevən bir insan olublar, musiqi ilə bağlı ailədə böyüməsi öz sözünü deyib, Nurgisa beş yaşında pianoda ifa etməyə başlayıb.

1937-ci ildə o, Ahmet Jubanovun mentorluğuna düşüb, bu fitri istedada malik uşaq 12 yaşında orkestrin konsertmeysteri, 14 yaşında isə baş direktorun köməkçi olub. Böyük Vətən Müharibəsi başlayanda yaşını böyük göstərərək orduya yazılıb.

Müharibədən sonra Qazax Dövlət Konservatoriyasının xalq alətləri fakültəsinə qəbul olunub; daha sonra Moskva Konservatoriyasında ilk qazax tələbəsi kimi ixtisaslaşıb. Professor N.Anosovun sinfində oxuyub, Böyük Teatrda təcrübə keçib.

1953-cü ildə Abay Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının baş dirijoru təyin olunub, “Orteke”, “Dostyk Zholy” və “Mənim Qazax­stanım” kimi balet və kantatalar yaradıb.

1961–1964-cü illərdə Qurmangazy Orkestrinin baş diijoru və bədii rəhbəri, Abay adına Opera və Balet Teatrının direktoru vəzifələrində çalışıb; “Ata Tolgau”, “Halyk Kuanyshy”, “Kairat” kimi əsərlər yaratdı və “Mənim Adım – Qoja” filmində musiqisi yer alıb.

1982-ci ildə “Otyrar Sazy” folkor-etnoqrafik orkestrini təsis edib və uzun müddət ona rəhbərlik edib. Bu orkestr səsləndirdiyi dombra və kobyz kimi qədim alətlərlə milli musiqi ənənələrini qorudu və inkişaf etdirib.

Onun çoxşaxəli musiqi irsi 500‑dən çox əsərə malikdir: operalar, balet, kantatalar, sənədli film və animasiya musiqiləri, həmçinin 32 kuidən ibarətdir.

O, SSRİ Xalq Artisti, Qazaxıstanın Millət Qəhrəmanı fəxri adlarına layiq görülüb. Görkəmli musiqi xadimi 1998-ci ildə vəfat edib və Almatıda xatirə muzeyi fəaliyyət göstərir, şəhərdə onun monumental abidəsi göz oxşayır.

Bu il TURKSOY tərəfindən “Tlendiyev ili” elan edilib, onun 100 illik yubiley tədbirlərini YUNESKO beynəlxalq orkestr konsertləri, sərgilər və festivallarla qeyd etməkdədir.

Tarixdə iz qoyan şəxslər əlbəttə ki, unudulmur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.06.2025)