Leyla Səfərli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən gün - mayın 3-ü Türk Dünyasının Həmrəyliyi Günü idi. Türkçülük bayramının keçirilməsinin tarixi 80 ilə yaxındır. Bu tarixi gün ilk dəfə 1944-cü il may ayının 3-də  Türkiyədə - Topxana hərbi həbsxanasında Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Nehdet Sançar və Reha Oğuz Türkkan başda olmaqla, on nəfər məhkum tərəfindən qeyd edilib. Bundan sonra həmin gün daha geniş kütləni əhatə edərək, türkçülər arasında yüksək səviyyədə qeyd olunmağa başlayıb və bir ənənə halını alıb.

Günün tarixçəsi:

Türkçülük Gününə gətirən proseslər 1942-ci ildən başlayıb. Belə ki, həmin dövrdə Türkiyənin Baş naziri milli düşüncə sahibi Şükrü Saraçoğlu olsa da, dövlət məmurları arasında kommunistlərin də sayı az olmayıb. SSRİ o dövrdə Türkiyədə kommunist plasdarmı hazırlamağa xüsusi diqqət ayırırdı. Təhsil naziri Hasan Ali Yücel kommunist olduğunu açıq söyləyir, bu siyasi görüş daşıyıcılarını orta və ali təhsil ocaqlarına yerləşdirirdi. Ölkədə kommunizm ideologiyasının yayılması, milli düşüncənin sıxışdırılması millətçi ziyalıları narahat edirdi. Dövrün böyük fikir adamlarından Nihal Atsız və digər ziyalılar prosesin dayanması üçün addımlar atılmasını vacib sayır, “Bozkurt”, “Orhun”, “Çınaraltı” nəşrlərində kommunizm əleyhinə yazılar dərc edirdilər.

Türk ziyalılarının Sovet İttifaqının timsalında kommunizmin türk irqinin məhvinə yönəlik ideologiya olduğunu bildirən məqalələri kommunistlərə qoşulan xeyli gənci bu yoldan çəkindirdi. Elə işğal altında olan Azərbaycanda 1937-ci illərdə minlərlə insanın türkçülük, turançılıq əqidəsinə görə məhv edilməsi göz önündə idi.

Ancaq kommunistlər təşkilatlanmaqda davam edir və sayları artırdı. Həmin günlərdə Nihal Atsız Şükrü Saraçoğluna açıq məktub yazır. Məqalə “Orhun” nəşrinin 1944-cü il mart sayında dərc edilir. Məktubda təhsil naziri Hasan Ali Yücelin əmri ilə məktəblərdə, universitetlərdə kommunizmi təbliğ edən çap məhsullarının yayıldığı, bunun üçün ianə toplandığı bildirilir. Onun bu məsələdə ən yaxın silahdaşının məşhur yazıçı, “Xəz dərili Madonna”nı yazmış Sebahattin Ali olduğu göstərilir. Bu hadisə Türkiyə tarixinə kommunizm əleyhinə ən böyük mitinq kimi yazılır.

Nihal Atsız: 3 may tarixi türkçülüyün tarixində bir dönüş nöqtəsidir

Yazılanlar təhsil naziri üçün ciddi problemə çevrilir. Nazir Yücel və “Ulus” qəzetinin baş redaktoru Falih Rıfkı Atayın təşviqi ilə Sabahattin Ali Nihal Atsızı məhkəməyə verir. 1944-cü il aprelin 26-da başlanan məhkəmə prosesi elə böyük marağa səbəb olur ki, insanların çoxluğundan hakimlər salona girməkdə çətinlik çəkirlər. Məhkəməni davam etdirmək mümkün olmadığı üçün proses mayın 3-dək təxirə salınır.

Məhkəmə başlayan saatlarda milliyyətçi gənclik Ankarada böyük etiraz yürüş-mitinqi keçirir, türkçülüyə dava açanların cəzalandırılmasını tələb edirlər. Hökumət mitinqi dağıdır, 165 tələbə həbs edilərək Ankara zindanlarına salınır, onlara ağır işgəncələr verilir. Bu hadisə Türkiyə tarixinə kommunizm əleyhinə ən böyük mitinq kimi keçir.

Amma gözləniləmədən mayın 3-də məhkəmə Nihal Atsızı da həbs edir. O, hücrələrinə bir nəfərin güclə sığa biləcəyi və buna görə də “tabutluq” adlandırılan həbsxanaya göndərilir.

İllər sonra N.Atsız həmin günlər haqqında yazırdı: “3 may türkçülüyün tarixində bir dönüş nöqtəsidir. O zamana qədər yalnız duyğu və düşüncə olan, ədəbi və elmi sərhədləri çox da aşmayan türkçülük birdən-birə geniş bir hərəkata çevrildi. 3 may türkçülərin günü olsa da, ona bir bayram deyə bilməcəyəyik. Çünki illərlə sürəcək böyük iztirabımız həmin gündən başladı. Ona bir matəm demək də qəbul edilməz. Çünki həmin gün bizə bu qədər sıxıntı arasında böyük bir imtahan vermək, ürəkləri ilə ürəksizləri ər meydanında sınaqdan çıxarmaq, yaxşı ilə yamanı ayırmaq fürsəti verdi. Türkçülər, kütləvi və ya fərdi olaraq 3 Mayı xatırlayaq və ucaldaq”.

1945-ci ilin martın 29-na kimi davam edən məhkəmə prosesində Türkiyə siyasətinin 23 önəmli şəxsi haqqında “vətənə xəyanət” maddəsi ilə həbs qərarı çıxarılır. Zeki Velidi Togan, Alparslan Türkeş, Nihal Atsız, Reha Oğuz Türkkan, Cihat Savaş Fer, Nurullah Barıman, Fethi Tevetoğlu, Nejdet Sançar, Cebbar Şenel və Cemal Oğuz Öcal kimi milli düşüncəli insanlar həbsxanalarda ağır işgəncələrə məruz qalırlar. Ancaq məhkəmə müddəti bununla başa çatmır. Məhkumların hüquqlarını qoruyan vəkillər onların azad edilməsi üçün üst məhkəmələrə müraciət edir. 1947-ci il martın 31-də məhkumlar bəraət alırlar.

1954-cü ildən isə Nihal Atsızın istəyi ilə hər il həmin gün Türkçülük Günü kimi qeyd olunmağa başlayıb.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun töhfəsi

Təbiidir ki, türkdilli xalqların mədəniyyətinin və irsinin təbliği və təşviqi sahəsində aparıcı mövqe sərgiləyən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu da hər il 3 may gününü rəngarəng tədbirlərlə qeyd edir. Bu il də ənənə pozulmayıb.

Ötən gün Bakıda, M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Akademik Flarmoniyasında Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Filarmoniyanın birgə təşkilatçılığı ilə Türk Dünyasının Həmrəyliyi Gününə həsr olunmuş “Birlik ruhu” adlı konsert keçirilib.

Tədbirin əvvəlində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktoti Raimkulova çıxış edərək fondun fəaliyyətindən ətraflı danışıb, həmçinin konsertin təşkilinə görə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyinə təşəkkür edib.

Səhnədə dirijorlar Yalçın Adıgözəlov və Kanat Ömərovun (Qazaxıstan) rəhbərliyi ilə Niyazi adına Dövlət Simfonik Orkestri və “Turan” etnofolklor ansamblı çıxış edib. 

Konsertdə türk xalqlarının musiqi irsinin zənginliyini, mənəvi birliyini əks etdirən Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Macarıstan, Özbəkistan və Türkmənistan xalq mahnıları və bəstəkarların əsərləri səsləndirilib.

Filarmoniyanın tamaşaçı ilə dolu zalı musiqi şedevrlərini çoşğun alıqşlarla qarşılayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.05.2025)

Kanada Britaniya Kolumbiyası Azərbaycanlıları Cəmiyyəti yerli kitabxanalarda Azərbaycan dilində nəşrlərə qarşı tətbiq edilən qərəzli yanaşmaya etiraz olaraq petisiya hazırlayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, petisiyada uzun müddətdir Kanadanın kitabxanalarında nə uşaqlar, nə gənclər, nə də böyüklər üçün Azərbaycan dilində heç bir nəşrin olmadığı bildirilib. Həmin kitabxanalara ədəbiyyatımıza aid nümunələrin bağışlanması üçün dəfələrlə müraciət edilsə də, əsassız səbəblərlə bu təkliflərə imtina verildiyi qeyd olunub.

Cəmiyyət Azərbaycan dilində kitabların Kanadada yaşayan soydaşlarımız üçün vacibliyini vurğulayaraq, bu qərəzli imtinaya dərhal son qoyulmasını tələb edib.

Petisiyaya aşağıdakı keçidə daxil olmaqla səs vermək mümkündür:

https://chng.it/cHbdr9KBQV

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.05.2025)

Fikrət Əmirov adına Gəncə Dövlət Filarmoniyasının təqdim etdiyi "Gəncə və gəncəlilər" layihəsi çərçivəsində görkəmli xanəndə, Göygöl Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının solisti Rövşən Behcətin əziz xatirəsi yad edilib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Filarmoniyadan verilən məlumata görə, gecədə Sahil Quliyevin dirijorluğu və bədii rəhbərliyi, Göygöl Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının müşayiəti ilə Xalq artisti Şahnaz Haşımova, Əməkdar artist Kəmalə Tağızadə, solistlər Zəminə Mustafayeva, Azər Verdiyev,  Şirxan Cahangirov, Samir Məmmədov, İlham Qasımov, Xəyal Əliyev, Əli Məmmədov, Əziz Əhmədov, Seymur Hüseynovun ifasında Cahangir Cahangirov, Oqtay Kazımi, Ələkbər Tağıyev, Nəriman Həsənzadə, Əhsən Dadaşov, Novruz Feyzullayevin "Göygöl", "İntizar", "Ay qız", "Biri sənsən biri mən", "Şikayətim var", "Məhəbbət", "Yandırdı qəlbimi aman" mahnıları səsləndirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.05.2025)

ElmanEldaroğlu, “Ədəbiyyatvə incəsənət”

Deyirlərki, əngüclü futbolçularməhlə komandlarındayetişirlər. Amma heç bir peşəkar komanda bu işi görə bilmir. Kişilik də elədir. Yəni heç bir toplum, heç bir təhsil növü, heç bir elm ocağı adamdan KİŞİ düzəldə bilmir. Gərək KİŞİ doğulasan…

Bəli, hər ömrün əvvəli olduğu kimi bir sonu da var. Hər kəs nə vaxtsa qazandıqlarını, lap elə sonuncu arzu və istəklərini də bu dünyada qoyub gedir. Özüylə apara biləcəyi yalnız çiyinlərində gəzdirdiyi əməllərin siyahısı olur. Xeyir əməllərin siyahısını sağ, bəd əməllərin isə sol çiynində. Onun çiyinlərində nə apardığını Allahdan başqa kimsə bilə bilməz. Bu dünyada qoyub getdiklərindən isə hamının məlumatı var. Azərbaycan kino, teatr tarixində yaratdığı obrazlar, bir də insan kimi ifadə etdiyi fikirlər, əməlləri həmişə yaddaşlarda qalacaq…

“Deyirlər ki, mən çox qürurlu adamam, amma mən o qüruru özümdə hiss eləmirəm. Səmimi söyləyirəm, hiss eləmirəm. Vicdanı hiss edirəm, ancaq qüruru yox. Vicdanlı adam olduğumu yaxşı bilirəm. Çünki o, məni çox narahat edir, çox. Gecələr yuxumu qarışdırır, yataqdan qaldırır, silkələyir məni.”- söyləyirdi.

Bu dünyada parlaq istedadlı aktyorlar az olmayıb. Amma mükəmməl şəxsiyyət kimi yadda qalanları çox deyil. Bəli, Fuad Poladov şəxsiyyət kimi ürəklərdə yuva qurmağı bacaran sənətkarlardan oldu. Onun adı hələ uzun müddət ehtiramla yad ediləcək, ruhuna rəhmətlər dilənəcək. Axı insan onu tanıyanların sonuncu nəfəri dünyadan köçəndən sonra ölür...

Deyirdi ki:- “Dostoyevskinin bir sözü var: “Əqidəsiz yaşamaq mənəviyyatsızlıqdı. Yaşamaq və hərdən öz əqidəni şübhə altına almamaq ikiqat mənəviyyatsızlıqdı”. Mən elədiklərimi sonra həmişə götür-qoy eləyirəm. Ki, bəlkə düz eləmədim? Ya da başqa cür eləsəydim, necə olardı? Burda siz dediyiniz prinsip məsələsi var. Bir dəfə Vaqif Əlixanlı verilişində soruşmuşdu ki, Azdramaya qayıtmaq fikriniz yoxdu? Onda spontan bir cavab vermişdim: “Mən niyə getdiyimi bilirdim. Ona görə getdim. ancaq “niyə qayıdıram” sualının cavabını bilmirəm. Bilmədiyim üçün də qayıtmıram”. İnsanın mütləq prinsipləri olmalıdı və onları qorumağı bacarmalıdı. Xüsusən, indiki dövrdə. Düzdü, bir də görürsən, adam prinsiplərinə uyğun hərəkət eləyəndə yaxınları “Susaydın də” deyir. Necə susum? Axı, bu məndən asılı deyil! Əgər sussam, ya da sizin dediyiniz kimi cavab versəm, prinsiplərimə zidd çıxmış olaram. Çünki oyundan qaçmaq, sualdan qaçmaq özü də xəyanətdi. Hər hansı həyati-vacib, ictimai bir məsələ ilə bağlı danışanda mənə “niyə başını ağrıdırsan, nəyinə lazım idi?” deyən adamları başa düşmürəm. Mən lap məktəb vaxtlarımdan belə olmuşam -haqsızlığa heç vaxt dözməmişəm. İndi xeyli yaşım var. Bundan sonra dəyişə bilmərəm. Hansı çətinliklərlə rastlaşırsan, rastlaş, vicdanı unutmaq olmaz. Napoleonun bir sözü var. Deyir: “Mən hakimiyyəti ələ alanda beynimdəki məsləhətçini dinləyirdim və hər şey yaxşı idi. Amma sonra yanımdakı məsləhətçiləri dinləməyə başlayanda hər şey pis oldu”. Məndən “ideoloqun kimdi” deyə soruşanda başımı göstərirəm. Mənə heç kim təzyiq eləyə bilməz. Kiminsə iradəsi ilə oturub-duran yaşda deyiləm. Evdə balalarım var, axı. Onlar mənim haqqımda nə fikirləşərlər?!”

Fuad Poladov 1948-ci il may ayının 24-də Bakıda anadan olub. 132 saylı orta məktəbi bitirib. 1967–1972-ci illərdə Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun dram və kino aktyorluğu fakültəsində təhsil alıb. Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında Ədil İsgəndərovun aktyorluq studiyasında bu sənətin incəliklərinə sahiblənib. Sənətə isə 1966-cı ildə "İstintaq davam edir" filmində çəkildiyi Səlim rolu ilə gəlib. Sənət müəllimi Tofiq Kazımovun dəvəti ilə tələbə ikən İlyas Əfəndiyevin Akademik Milli Dram Teatrında hazırlanan "Məhv olmuş gündəliklər" pyesinin tamaşasında Savalan rolunu oynayıb. Premyerası 1969-cu il noyabrın 29-da göstərilən tamaşadan sonra teatrın aktyor truppasına daxil olub. Həmin vaxtdan 1989-cu ilə qədər Akademik Milli Dram Teatrının truppasında çalışıb. 1989-cu ildən Səməd Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının aktyoru olub. Sonralar Fuad Poladovun səs tellərində problem yarandığı üçün danışmaqda çətinlik çəkib. O, bir müddət Milli Onkologiya Mərkəzində müalicə alıb. Uzun müddət xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkib və 4 may 2018-ci ildə vəfat edib. Məzarı "Qurd qapısı" qəbiristanlığındadır. Bu dünyaya mayda gəlmişdi, mayda da əbədiyyətə qovuşdu... 

...Yüz il bundan sonra, onu şəxsən tanıyan adamların heç biri həyatda olmayanda ifa etdiyi rollar, yaddaşa köçürülən verilişlərdəki çıxışları dil açıb Fuad Poladov haqqında danışacaq. Gələcək nəsillərə onun barəsində məlumat ötürəcək. Təkcə necə aktyor olduğu barədə yox, həm də onun şəxsiyyəti, insanlığı haqqında fikir formalaşdıracaq. Azərbaycan kişisinə xas olan keyfiyyətləri özündə ehtiva etdiyinə, bu yükün altında ləyaqətlə dayana bildiyinə görə…

Ruhu şad olsun!

Dərin hüznlə, Elman Eldaroğlu

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.05.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin təşkilatçılığı ilə mayın 2-də “Fairmont Baku” otelində İctimai Televiziyanın aparıcısı Azər Süleymanlı ilə media könüllülərinin şəbəkələşmə görüşü keçirilib.

Tədbir zamanı Azər Süleymanlı ilə könüllülər arasında səmimi diskussiya aparılıb, könüllülərin aparıcıya ünvanladıqları müxtəlif suallar cavablandırılıb. Görüş çərçivəsində könüllülər televiziya sahəsinə dair yeni biliklər və təcrübəyə əsaslanan dəyərli fikirlər əldə ediblər.

Görüşün sonunda Azər Süleymanlı könüllülərə gələcək uğurlar arzulayıb, onlarla xatirə şəkilləri çəkdirərək bu unudulmaz günü əbədiləşdirib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.05.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bakıda Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) təşkilatçılığı ilə “İctimai proseslərin media müstəvisindəki rolu” mövzusunda ikinci forum keçirilib. Bu forumda Azərbaycanın media mühiti və ictimaiyyətin maarifləndirilməsi sahəsindəki əhəmiyyətli məsələlər müzakirə edilib.

Tədbirə müxtəlif dövlət qurumlarının yüksək vəzifəli nümayəndələri, həmçinin media sahəsində fəaliyyət göstərən liderlər qatılıblar. Forumun əsas məqsədi, ictimai proseslərin media müstəvisində necə daha təsirli şəkildə işıqlandırılacağını və bu proseslərin cəmiyyətə ötürülməsi zamanı hansı əsas prinsiplərin ön planda tutulması lazım olduğunu müzakirə etməkdir.

Medianın İnkişafı Agentliyinin İcraçı direktoru Əhməd İsmayılov açılış nitqində forumun dövlət və media arasında daha sağlam bir əlaqə qurulmasına xidmət etdiyini qeyd edərək, bu dialoqun media sahəsinin inkişafı üçün vacib olduğunu vurğulayıb. İsmayılov, forumun keçirdiyi hər il daha geniş müzakirə mövzularını özündə cəmlədiyini və ictimaiyyətin bu mövzulara artan marağını nəzərə alaraq, bu tədbirin bir platforma olaraq əhəmiyyətini artırdığını bildirib.

Azərbaycanın İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili Səbinə Əliyeva çıxışında media və cəmiyyətin birgə əməkdaşlığının insan hüquqlarının qorunmasında və inkişafında mühüm rol oynadığını qeyd edib. O, medianın hüquq və azadlıqları təbliğ etməklə yanaşı, ictimaiyyəti məlumatlandırma və maarifləndirmə funksiyasını daha da gücləndirməsinin vacibliyini vurğulayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.05.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təbii ki, Cənubi Azərbaycanın fəxri, dünyada ən çox azarkeş kütləsinə malik olan türk futbol klublardan biri "Traktor" (“Traktorsazi”) klubunun uğuru ən çox diqqətçəkən hadisələrdəndir. 

Təbriz təmsilçisi tarixində ilk dəfə İranın ən yüksək divizionunda çempionluğu rəsmiləşdirdi.

"Traktor" qızıl medalları vaxtından qabaq təmin etdi və ötən gün Qəzvin şəhərində yerli  "Şams Azar"ı məğlubiyyətə uğratdı: 4:0. 

Səfər qələbəsi sayəsində "Traktor" xalını 64-ə çatdırdı. 56 xalla ikinci yeri tutan "Sepahan" paralel keçirilən "Qol Qohar"a qarşı oyunda uduzdu və çempionluq şanslarını itirdi. 

1970-cı ildə yaradılan "Traktor" heç vaxt İran çempionu ola bilməmişdi. Buna hər dəfə nə yollasa mane olmuşdular. Nəhayət, bu baş verdi! 

Hazırda komandanı 56 yaşlı xorvatiyalı Draqan Skoçiç çalışdırır. Əsasən yerli futbolçulardan qurulan heyətdə 4 legioner - 3 xorvatiyalı və 1 portuqaliyalı oyunçu var. 

"Traktor"un ev matçlarını keçirdiyi "Yadigar e-Emam" stadionuna 66 mindən 100 minədək tamaşaçı yerləşə bilir. 

Şimali Azərbaycanda da xeyli fanatı olan "qırmızı-ağlar"ın azarkeşləri öz çılğınlıqları ilə seçilirlər. Daima stadionda azərbaycanca şüarlar səsləndirən fanatlar xüsusilə "Azərbaycan var olsun, istəməyən kor olsun" devizinə üstünlük verirlər.

“Traktor” İranda bir “Azərbaycan” hayqırtısıdır. 

Xalqımızın gözü aydın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1875-ci ildən başlayaraq cəmi iki il nəşr olunan "Əkinçi" qəzetinin yaradıcısı Həsən bəy Zərdabinin ruhuna rəhmət oxuyaraq, bu gün sizə dünyanın ən qabaqcıl ölkəsi sayılan Amerika Birləşmiş Ştatlarının mətbuat tarixi haqqında qısa məlumat vermək istəyirəm. Öncə bir faktı qeyd edim ki, Amerikada jurnalistikanın tarixi XVII əsrdən başlayır…

İlk dəfə bu işə 1690-cı ildə Benjamin Harris başlasa da, ilk mükəmməl qəzet “The Boston News-Letter” adıyla 1704-cü ildə Bostonda, Jon Kempell tərəfindən buraxılıb. Bir müddət sonra ABŞ-ın bir sıra şəhərlərində də qəzetlər işıq üzü görməyə başlayıb. Onların arasında ən yaxşı nümunə kimi Ceyms Franklinin buraxdığı “The New England Courant” qəzetini göstərmək olar. Həmin qəzet 1721-1727-ci illərdə işıq üzü görüb və o dövrün ən yaxşı qəzetlərindən biri sayılırdı…

1750-ci ildə ABŞ-da artıq 14 adda həftəlik qəzet buraxılırdı. 1765-ci ildə qəzet kağızına qoyulan vergi qəzetlərin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərsə də, bir müddət sonra qəzetlərin sayı artaraq 35-ə çatmışdı. Bu qəzetlərin ümumi tirajı hər həftə 40 mini keçirdi...

Ümumiyyətlə, ABŞ-ın ictimai-siyasi həyatında qəzetlərin böyük rolu olub. Vətəndaş müharibəsi dövründə qəzetlər hərbi toqquşmalardan yazır, onların təfərrüatını ictimaiyyətə çatdırmağa çalışırdılar. Dinclik dövründə isə tənqidi yazılarla hökumət strukturlarının işinə ictimai nəzarət edirdilər…

Bir müddət sonra Nyu York, Filadelfiya, Vaşinqton və Boston şəhərlərində daha böyük tirajla çıxan qəzetlər meydana gəldi. Və bu qəzetlərin böyük əksəriyyətinin heç bir siyasi asılılığı yox idi. 1835-ci ildə Ceymsom Qordon tərəfindən ərsəyə gətirilən “The New York Herald” qəzeti onların arasında ən məşhuru kimi ictimaiyyət arasında böyük nüfuz qazanmışdı. Daha sonra partiyaları təmsil edən qəzetlər də işıq üzü görməyə başladı. 1841-ci ildən buraxılan “New York Tribune” qəzeti buna bariz nümunədir. Bu gün dünyada məşhur olan “New York Times” qəzeti isə 1851-ci ildən işıq üzü görür...

Bu nümunələrin sayını ardıcılıqla artırmaq da olar. Amma əsas məqsəd ABŞ-da ənənəvi mətbuatın hələ də yaşamasını qeyd etməkdir. Bu gün nəinki müstəqil və ya siyasi partiyaların, hətta hər bir iri müəssisənin də öz qəzeti var. Mətbuat azadlığına gəldikdə isə, Amerikada jurnalistlərin fəaliyyətinə heç bir məhdudiyyət qoyulmur. Burada jurnalistlərin əsas şüarlarından biri də: “Xəbərlər heç zaman yatmırlar”-dır…

Yeri gəlmişkən, dünyanın bütün azad olan və azad olmayan jurnalistlərini bu gün münasibətilə təbrik edirik!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.05.2025)

Leyla Səfərli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün - mayın 3-ü Türk Dünyasının Həmrəyliyi Günüdür. Türkçülük bayramının keçirilməsinin tarixi 80 ilə yaxındır. Bu tarixi gün ilk dəfə 1944-cü il may ayının 3-də  Türkiyədə - Topxana hərbi həbsxanasında Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Nehdet Sançar və Reha Oğuz Türkkan başda olmaqla, on nəfər məhkum tərəfindən qeyd edilib. Bundan sonra həmin gün daha geniş kütləni əhatə edərək, türkçülər arasında yüksək səviyyədə qeyd olunmağa başlayıb və bir ənənə halını alıb.

Günün tarixçəsi:

Türkçülük Gününə gətirən proseslər 1942-ci ildən başlayıb. Belə ki, həmin dövrdə Türkiyənin Baş naziri milli düşüncə sahibi Şükrü Saraçoğlu olsa da, dövlət məmurları arasında kommunistlərin də sayı az olmayıb. SSRİ o dövrdə Türkiyədə kommunist plasdarmı hazırlamağa xüsusi diqqət ayırırdı. Təhsil naziri Hasan Ali Yücel kommunist olduğunu açıq söyləyir, bu siyasi görüş daşıyıcılarını orta və ali təhsil ocaqlarına yerləşdirirdi. Ölkədə kommunizm ideologiyasının yayılması, milli düşüncənin sıxışdırılması millətçi ziyalıları narahat edirdi. Dövrün böyük fikir adamlarından Nihal Atsız və digər ziyalılar prosesin dayanması üçün addımlar atılmasını vacib sayır, “Bozkurt”, “Orhun”, “Çınaraltı” nəşrlərində kommunizm əleyhinə yazılar dərc edirdilər.

Türk ziyalılarının Sovet İttifaqının timsalında kommunizmin türk irqinin məhvinə yönəlik ideologiya olduğunu bildirən məqalələri kommunistlərə qoşulan xeyli gənci bu yoldan çəkindirdi. Elə işğal altında olan Azərbaycanda 1937-ci illərdə minlərlə insanın türkçülük, turançılıq əqidəsinə görə məhv edilməsi göz önündə idi.

Ancaq kommunistlər təşkilatlanmaqda davam edir və sayları artırdı. Həmin günlərdə Nihal Atsız Şükrü Saraçoğluna açıq məktub yazır. Məqalə “Orhun” nəşrinin 1944-cü il mart sayında dərc edilir. Məktubda təhsil naziri Hasan Ali Yücelin əmri ilə məktəblərdə, universitetlərdə kommunizmi təbliğ edən çap məhsullarının yayıldığı, bunun üçün ianə toplandığı bildirilir. Onun bu məsələdə ən yaxın silahdaşının məşhur yazıçı, “Xəz dərili Madonna”nı yazmış Sebahattin Ali olduğu göstərilir. Bu hadisə Türkiyə tarixinə kommunizm əleyhinə ən böyük mitinq kimi yazılır.

Nihal Atsız: 3 may tarixi türkçülüyün tarixində bir dönüş nöqtəsidir

Yazılanlar təhsil naziri üçün ciddi problemə çevrilir. Nazir Yücel və “Ulus” qəzetinin baş redaktoru Falih Rıfkı Atayın təşviqi ilə Sabahattin Ali Nihal Atsızı məhkəməyə verir. 1944-cü il aprelin 26-da başlanan məhkəmə prosesi elə böyük marağa səbəb olur ki, insanların çoxluğundan hakimlər salona girməkdə çətinlik çəkirlər. Məhkəməni davam etdirmək mümkün olmadığı üçün proses mayın 3-dək təxirə salınır.

Məhkəmə başlayan saatlarda milliyyətçi gənclik Ankarada böyük etiraz yürüş-mitinqi keçirir, türkçülüyə dava açanların cəzalandırılmasını tələb edirlər. Hökumət mitinqi dağıdır, 165 tələbə həbs edilərək Ankara zindanlarına salınır, onlara ağır işgəncələr verilir. Bu hadisə Türkiyə tarixinə kommunizm əleyhinə ən böyük mitinq kimi keçir.

Amma gözləniləmədən mayın 3-də məhkəmə Nihal Atsızı da həbs edir. O, hücrələrinə bir nəfərin güclə sığa biləcəyi və buna görə də “tabutluq” adlandırılan həbsxanaya göndərilir.

İllər sonra N.Atsız həmin günlər haqqında yazırdı: “3 may türkçülüyün tarixində bir dönüş nöqtəsidir. O zamana qədər yalnız duyğu və düşüncə olan, ədəbi və elmi sərhədləri çox da aşmayan türkçülük birdən-birə geniş bir hərəkata çevrildi. 3 may türkçülərin günü olsa da, ona bir bayram deyə bilməcəyəyik. Çünki illərlə sürəcək böyük iztirabımız həmin gündən başladı. Ona bir matəm demək də qəbul edilməz. Çünki həmin gün bizə bu qədər sıxıntı arasında böyük bir imtahan vermək, ürəkləri ilə ürəksizləri ər meydanında sınaqdan çıxarmaq, yaxşı ilə yamanı ayırmaq fürsəti verdi. Türkçülər, kütləvi və ya fərdi olaraq 3 Mayı xatırlayaq və ucaldaq”.

1945-ci ilin martın 29-na kimi davam edən məhkəmə prosesində Türkiyə siyasətinin 23 önəmli şəxsi haqqında “vətənə xəyanət” maddəsi ilə həbs qərarı çıxarılır. Zeki Velidi Togan, Alparslan Türkeş, Nihal Atsız, Reha Oğuz Türkkan, Cihat Savaş Fer, Nurullah Barıman, Fethi Tevetoğlu, Nejdet Sançar, Cebbar Şenel və Cemal Oğuz Öcal kimi milli düşüncəli insanlar həbsxanalarda ağır işgəncələrə məruz qalırlar. Ancaq məhkəmə müddəti bununla başa çatmır. Məhkumların hüquqlarını qoruyan vəkillər onların azad edilməsi üçün üst məhkəmələrə müraciət edir. 1947-ci il martın 31-də məhkumlar bəraət alırlar.

1954-cü ildən isə Nihal Atsızın istəyi ilə hər il həmin gün Türkçülük Günü kimi qeyd olunmağa başlayıb.

Bu gün Azərbaycanda da geniş qeyd edilir

Türkçülük Günü Azərbaycanda da populyardır. 1992-ci ilin məhz bu günündə Bakıya gələn rəsmi nümayəndə heyətinin tərkibində olan əfsanəvi türk lideri Alparslan Türkeş Azadlıq meydanında bir milyona yaxın insan qarşısında çıxış edib və birlikdə türkçülərin “Bozqurd” işarəsi ilə toplananları salamlayıb.

Türk dünyasına xidmət edən və milli düşüncəmizə türkçülük anlayışını gətirən azərbaycanlılardan Fransanın tanınmış Sorbon Universitetində təhsil alan ilk azərbaycanlı olan Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə, İsmayıl bəy Qaspıralı, Hüseyn Cavid, Məhəmməd Hadi və digərlərinin adlarını çəkmək mümkündür. Onların məqsədləri, ilk növbədə, türk xalqlarının mədəni birliyinə nail olmaq idi. Bu insanların qayəsi ondan ibarət idi ki, milliyyətçilik başqa millətləri sevmək, başqa millətlərlə bərabər öz adət və ənənələrini, tarixini qoruyub, gələcək nəsillərə ötürməkdir.

Türkdilli ölkələri bir araya gətirən Türk Dövlətləri Təşkilatı

Türkdilli dövlətləri bir araya gətirən Türk Dövlətləri Təşkilatı (keçmiş adı Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası-red.) 2009-cu il oktyabrın 3-də Naxçıvan şəhərində təsis edilib. Əsas üzvləri Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkiyədir, müşahidəçi üzvləri isə Macarıstan, Türkmənistan və Şimali Kipr Türk Respublikasıdır. Türk Dövlətləri Təşkilatının üç mərkəzi var - İstanbul, Bakı və Astana. İstanbul qurumun ümumi katibliyinin, Bakı parlament assambleyasının, Astana isə Beynəlxalq Türk Akademiyasının mərkəzidir.

Türkdilli ölkələrin dövlət rəhbərləri ildə bir dəfə rəsmi, bir dəfə də qeyri-rəsmi olaraq müxtəlif şəhərlərdə toplanırlar. Bundan əlavə, üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri də il ərzində davamlı olaraq iclaslar keçirirlər.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun töhfəsi

Təbiidir ki, türkdilli xalqların mədəniyyətinin və irsinin təbliği və təşviqi sahəsində aparıcı mövqe sərgiləyən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu da hər il 3 may gününü rəngarəng tədbirlərlə qeyd edir. Biu il də ənənən pozulmayacaq.

Bu gün Bakıda, M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Akademik Flarmoniyasında Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Filarmoniyanın birgə təşkilatçılığı ilə Türk Dünyasının Həmrəyliyi Gününə həsr olunmuş “Birlik ruhu” adlı konsert keçiriləcəkdir.

Konsert proqramında Niyazı adına Azərbaycan Dövlət Simfonik orkestri (dirijorlar Yalçın Adıgözəlov və Kanat Omarov) və Qazaxıstanın “Turan” folklor ansamblı iştirak edəcək. Proqramda Azərbaycan, Qazaxıstan, Qirğızıstan, Türkiyə, Macarıstan, Özbəkistan və Türkmənistan bəstəkarlarının əsərləri və xalq mahnıları səslənəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən möhkəm əsəbləşməyi var. Bir də görürsən ki, “Facebook” sosial şəbəkəsində paylaşım edib, necə deyərlər, kimisə “yıxıb sürüyür”. Sabahı gün yenidən baxanda həmin paylaşdığı yazını sildiyinin şahidi olursan. Və ya sənə “dostluq” göndərir, qəbul edirsən. Üstündən bir müddət keçəndən sonra, hansısa fikrinlə razılaşmadısa, səni özü təklif etdiyi dostluqdan kənarlaşdırır. Biz artıq onu belə də qəbul etmişik, dəli-dolu Rahib... 

Deyir ki,- “Sovet dönəmində, 8-ci sinifdən başlayaraq "Смена" fotoaparatı ilə şəkillər çəkib aşılayardım. İndi “aşılamaq” ifadəsini də, fotoda önəmli olan “проявитель”, “закрепитель” kimyəvi maddələrini də, "baçonka", "lent", "uveliçitel" ifadələrini də necə izah edim, bilmirəm. Elə ki, yeni texnologiyalar çıxdı, "Lomo", "Fed", "Zenit" fotoaparatlarımı da, "uveliçitelimi" də, bütün "dəfə-darağı" da aparıb verdim mərkəzi univermağın həndəvərində dostumuzun açdıği "Old city" kafesinə...”

Bəli, haqqında söhbət açmaq istədiyim Rahib Qərib yaradıcılığa məhz həvəskar fotoqraf kimi başlayıb və çox keçməyib ki, çəkdiyi şəkillər müxtəlif qəzetlərin səhifələrində öz əksini tapıb, geniş oxucu kütləsinə təqdim olunub…

1967-ci ildə Yardımlı rayonunun Dağüzü kəndində anadan olan bu çılğın, necə deyərlər, dəli-dolu, comərd qəhrəmanım orta məktəbi başa vurduqdan sonra Bakıya üz tutub, Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. Sabiq sovet ordusu sıralarında xidməti Daxili Qoşunların Uzaq Şərq və Şərqi Sibir dairəsinin "Dalnevostoçnıy çasovoy" qəzeti redaksiyasında keçib. Jurnalist fəaliyyətinə isə Yardımlı rayonunun "Zirvə" qəzetində başlayıb. Elə o vaxtdan da mətbuat sahəsində çalışır. Bir müddət Azərbaycan Dövlət Televiziyasında “Səhər proqramı”nın aparıcısı, redaktoru olub. 1993-cü ildən 2010-cu ilə qədər Müdafiə Nazirliyinin sənədli filmlər kino-telestudiyasının baş redaktoru vəzifəsində xidmət keçərək ardıcıl cəbhə bölgələrindən hazırlanan, AzTV-də efirə verilən “And” hərbi proqramının müəllifi və aparıcısı işləyib. Birinci Qarabağ savaşından, əsgərlərimizin döyüş yolundan, ordu quruculuğundan bəhs edən onlarla sənədli filmin müəllifidir. Müharibə veteranı, tanınmış müharibə reportyorudur. Ölkədə hərbi jurnalistlərdən biri kimi tanınır. 2010-cu ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri sıralarından ehtiyata buraxıldıqdan sonra əvvəlcə ANS-də "Marş" hərbi-vətənpərvərlik proqramının layihə rəhbəri, müəllifi və aparıcısı olub, daha sonra isə “Real” televiziyasında çalışıb...

“Elə günlər görmüşəm ki, göydən od-alov yağarkən güllə yanağımı yalayıb keçib. Gəncliyimin ən parlaq çağında sönən bir ulduz kimi axıb boşluğa, həyatın dibinə enmişəm. Xəyalımdan ancaq qələbə istəyi keçib. Atılan güllələrin viyiltisından, partlayan mərmilərin hənirtisindən qorxmamışam, əksinə qəlbim isinib.”- söyləyir.

Deyir ki,- “Universitet müəllimim Nəsir Əhmədli hərdən məni bəzi toplantılara dəvət edirdi ki, gənc jurnalistlərə məsləhət verim. Onlara demək istəyirəm ki, bilib-bilmədiyinizi, ağzınıza gələni yazmayın. Jurnalist adıyla ortalığa atılıb, camaatın beynini boş-boş şeylərlə doldurmayın. Dünən şoudan yazan, bu gün hərbidən yaza bilməz. Təəssüf edirəm ki, 1-2 saytı çıxmaq şərtiylə, kim nə istəyir, onu yazır. Məncə hərə öz bildiyi işin qulpundan yapışsa daha yaxşı olar. İndi işini bilən təcrübəli jurnalistlərimizi barmaqla saymaq olar. Ağlı başında olan, millətini, xalqını düşünən adam heç bir zaman yalan məlumat yaymamalıdır...”

Qırx ilə yaxın jurnalist işləyib. İndiyədək müxtəlif yerlərdə çalışsa da, hazırda müstəqil jurnalist kimi fəaliyyətini davam etdirir...

Bu gün - mayın 3-ü Rahib Qəribin növbəti ad günüdür. Bu münasibətlə onu təbrik edir, möhkəm can sağlığı, firəvan həyat arzulayırıq.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.05.2025)