İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Söhbət Azərbaycan folklorunun ən kiçik janrlarının birindən, geniş yayılmış yasaqlardan gedir. Bu janr xalq arasında sınama, inanc, yozum, yozma adları ilə də yayılmışdır. 

Yasaqlar özlüyündə miflə qarışıq olan janrdır. Onlarda çoxəsrlik mifoloji təsəvvürlər və kultlarla bağlı biliklər ümumiləşdirilmişdir. Mifik zamanda ilkin əcdadlar, mədəni qəhrəmanlar tərəfindən dünyanın müasir durumu – relyef, göy cisimləri, heyvanlar, bitkilər, sosial davranışın paradiqmaları və yasaqlar sistemi olan sanksiyalar yaradılmışdı. Sınamalar və ya yasaqlar funksional baxımdan milli, psixoloji, coğrafi, mədəni şərtlərdən asılı olaraq fərqlilik göstərir. 

Yasaqlar həmişə inanclara “arxalanır”, bu da onların səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri sayılır.  

 Filologiya elmləri doktoru, professor R.Qafarlıya görə, “Tabu vasitəsi ilə edilən yasaqlar özlüyündə dini məzmundan çox, əxlaqi təsir bağışlayır. Çünki onlar tanrının tövsiyələri tək təqdim olunmur”. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent K.İslamzadə isə özünün “Mərasimlər və epik janrların tərkibində yasaqlar” adlı məqaləsində qeyd edir ki, “Çox qədim zamanlarda sosiumun (müəyyən norma və qaydalarla tənzimlənən, insanların qarşılıqlı münasibətlərinin məcmusu-İ.V.) fəaliyyətinin nizamlanması və qaydaların gözlənilməsi formaları kimi yaranan yasaqlar zaman keçdikcə etnosun mənəvi-əxlaqi prinsiplərini ümumiləşdirməklə varlığın yazılmamış qanunları funksiyasını qazanmışdır. Yasaqların kompleks şəkildə öyrənilməsi göstərir ki, bunlar həm də hələ islamaqədərki dövrdə formalaşmış mənəvi təfəkkür prinsipidir, etnosun ruhunun əsasına çevrilən nəsildən-nəslə ötürülən təcrübədir, instinktləri rasionaldan ayırmağa yönələn davranış modelidir...Mənəvi-əxlaqi yasaqlarda xalqın etnopsixoloji siması, milli xarakteri, idealları, həyat fəlsəfəsi və mentaliteti əks olunmuşdur...Bütünlükdə əxlaqi-etik normalar nöqteyi-nəzərindən yasaqlar – sınamalar insanların münasibətlərini, cəmiyyətlə təbiət arasındakı əlaqələri nizamlayan qaydalar sistemi kimi meydana çıxmışdır”. Yasaqlar əsasən nəsihət, məsləhət, qadağa formasında qurulur.

Onları iki qrupa bölmək olar. Bunlardan biri hüquqi, digəri isə etik yasaqlardır. Həm hüquqi, həm də etik yasaqlar cəmiyyəti möhkəmləndirmək, mənəvi və struktur vasitə kimi cəmiyyətin tamlığını, daxili bütövlüyünü, mənəvi aləmini qorumağa xidmət edir. Hüquqi yasaqlar hamıya aid olur və onların pozulması konkret cəza tədbirlərini nəzərdə tutur. Etik yasaqlar isə bütün cəmiyyətin həyatını yox, bu cəmiyyətin üzvləri arasındakı şəxsi münasibətləri tənzim edir. 

Azərbaycanlıların yasaqları daha çox məişətlə; təbiət hadisələri, bitki və heyvanlar aləmi, astral təsəvvürlər və əsatiri görüşlərlə bağlıdır.

Zamanın sınağından çıxmış yasaq – sınama – inanclar uşaq və gənclərin tərbiyəsində geniş tətbiq olunur. Çünki onlar nəsihətverici, tərbiyəedici xarakter daşıyırlar. Yasaqların bir çoxunda uşağın tərbiyəsi, onun əxlaqi-mənəvi simasının kamilləşməsi ideyası üstünlük təşkil edir. Belə yasaqlarda özünü cəmiyyətdə, evdə, masa arxasında, doğmalarla münasibətdə necə aparmaq lazım gəldiyi barədə biliklər aşılanır. Məsələn, “Böyüklərdən qabaq masa arxasına oturmaq olmaz”, “Çox gülmək olmaz, ruha zərərdir”, “Böyüklərin söhbətinə qarışmaq olmaz”, “Yaşlıların yolunu keçmək olmaz”, “Böyük gələndə balaca ayağa durar”, “Körpəyə güzgüyə baxmaq olmaz ─ yoxsa qorxar, dili gec açılar” və s.

Xalqımızın yasaq və sınamaları çoxdur və bunlar bizim milli sərvətimizdir. Onların bəziləri dövrün, ictimai şəraitin dəyişməsi ilə əlaqədar sıradan çıxıb unudulsa da, digərləri bu gün də məişətdə yaşamaqdadır.Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent K.İslamzadənin yazdığı kimi, “...yasaq insan mənəviyyatının əsas nüvəsi və özünü qorumanın bir vasitəsi kimi çıxış edir. Bu janrı ibtidai insanların düşüncəsinin məhsulu kimi köhnəlmiş hesab etmək düzgün deyildir. Onlar tərbiyəvi xarakter daşıyır, dürüst və yüksək mənəviyyatlı şəxsiyyət yetişdirməyə xidmət edir”.

Gəlin, bəzilərini yada salaq:

“Süfrəyə duz dağılanda dava düşər”.

“Əldən çörək sıçrayanda sevinərsən”.

“Qəbiristanlıqdakı ağacları kəsmək olmaz”.

“Duzu bu dünyada yerə töksən, o dünyada kirpiklərinlə yığarsan”.

“Ölünü dəfn etməyə aparan dəstənin qarşısından keçmək olmaz”.

“Gəlin köçənə yasəmən verməzlər”.

“Əncir ağacını budamazlar”.

“Kitabı açıq qoyub getmək olmaz − yaddaşın korlanar”.

“Qapı ağzında görüşməzlər”.

 “Gecə vaxtı qırxgözlü şeyi (ələk, xəlbir, aşsüzən) evdən çıxarmazlar”.

“Yetimin malına toxunma”.

“Gecə dırnaq tutmazlar, çünki gecə vaxtı ölülərin dırnağı tutular”,

“Odun üstünə .........”.

 “Adamı süpürgə ilə vurmazlar, şərə düşər”.

 “İnsanı nahaq yerə günahlandırma”.

“Qəbirləri tapdalamaq, üzərində oturmaq olmaz”.

“Gecə vaxtı evi süpürüb, zibili atmazlar, yoxsa evin bərəkəti qaçar”.

“Şər vaxtı qapı ağzında oturmazlar”.

“Gecə vaxtı axar suya əl basmazlar, çünki gecələr su mələklərin olur”.

“Gəlinə cüt olmayan yataq dəsti bağışlamaq olmaz”.

Sonda bir daha təkrar edirik ki, hüquqi, mənəvi-əxlaqi, etik yasaq və sınamalar həyatda düzgün, dürüst münasibətlərin qurulmasında və nizamlanmasında böyük rol oynayır. Onların gücündən səmərəli istifadə etmək isə ayrı bir məsələdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

 Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Türk xalqlarının mədəniyyəti birgə layihəsindəyik.  Bu dəfə Türk diasporaları və onların mədəniyyətə təsiri barədə danışacağıq.

Türk xalqları tarix boyu geniş coğrafiyalara yayılmış, müxtəlif sosial, siyasi və iqtisadi səbəblərlə miqrasiya etmişlər. Bu miqrasiya nəticəsində yaranan türk diasporaları, yaşadıqları ölkələrin sosial strukturlarında mühüm rol oynamış və həm öz mədəniyyətlərini qoruyub yaşatmış, həm də yerləşdikləri cəmiyyətlərin mədəni həyatına təsir göstərmişlər. Bu proses ikitərəfli bir mədəni mübadilə yaratmış, yeni hibrid kimlik formalaşmalarına səbəb olmuşdur.

Türk diasporalarının tarixi inkişafı:

1. Erkən miqrasiyalar:

• Orta əsrlərdə türk tayfalarının Avrasiyada yayılması (Səlcuqların, Osmanlıların genişlənməsi).
• Krım tatarları, Qafqaz türkləri, Osmanlıdan Balkanlara köçlər.

2. XX əsrdə siyasi miqrasiyalar:

• 1917-ci ildə Rusiya inqilabından sonra Krım, Qafqaz və Orta Asiya türklərinin miqrasiyası.
• II Dünya Müharibəsindən sonra Türkiyədən Qərbi Avropaya əməkçi köçləri (Gastarbeiter proqramı çərçivəsində).

3. Müasir miqrasiyalar:

• Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Orta Asiya və Qafqaz ölkələrindən köçlər.
• Suriyadakı müharibədən sonra suriyalı türkmanların köçü.

Diasporaların coğrafi yayılması

Türk diasporalarının mədəniyyətə təsiri:

1. Dil və təhsil:

• Türk diasporları dilin qorunmasına böyük diqqət yetirir. Məktəblərdə türkcə dərslər, mədəniyyət kursları təşkil edilir.
• Almaniyada “Türkcə dərs proqramı” dövlət tərəfindən də dəstəklənir.

Nümunə:
Almaniyada fəaliyyət göstərən DITIB (Türk İslam İcması) məktəblərdə din və mədəniyyət təlimləri keçir.

2. Ədəbiyyat və incəsənət:

• İki dillilik mövzusu əsərlərdə əsas mövzuya çevrilir.
• Türkiyədən olan yazıçıların əsərləri artıq Avropanın ədəbi mühitində də tanınır.

Nümunə:
Feridun Zaimoğlunun "Kanak Sprak" əsəri türk gənclərinin Almaniyada kimlik axtarışlarını əks etdirir.

3. Musiqi:

• Türk diasporası yaşadıqları ölkələrin musiqi üslubları ilə türk musiqisini sintez edib.
• Türk rap, hip-hop mədəniyyəti Almaniyada və Fransada güclənib.

Nümunə:
Almaniyada Kool Savas və Ceza kimi sənətçilər türk rap mədəniyyətinin simvolu olub.

4. Qida mədəniyyəti:

• Türk mətbəxi dünya mətbəxinə inteqrasiya olunub.
• Dönər, baklava, lahmacun kimi yeməklər Avropa və Amerikada məşhur fast-food alternativləri kimi yayılıb.

Nümunə:
Almaniyada dönər kebab bazarı illik 4 milyard avro dövriyyəyə sahibdir.

5. İctimai və siyasi həyat:

• Türk əsilli siyasətçilər Avropada seçkilərdə yüksək vəzifələrə gəlmişdir.

Nümunə:
Almaniyada Cem Özdemir (Yaşıllar Partiyası liderlərindən biri), Hollandiyada Tunahan Kuzu kimi siyasətçilər türkləri təmsil edir.

6. Bayramlar və ictimai tədbirlər:

• Novruz bayramı, Ramazan bayramı və Müstəqillik günləri xaricdə geniş qeyd olunur.
• Mədəniyyət festivalları ilə türk incəsənəti və adət-ənənələri təbliğ edilir.

Diaspora Mədəniyyətinin Çətinlikləri

• Assimilyasiya təzyiqləri: Gənc nəsillərdə dil və kimlik itkisi riski.
• İkili kimlik problemi: “Hansı mədəniyyətə daha çox bağlıyam?” sualı gənc nəsillərdə tez-tez yaranır.
• Siyasi təsirlər: Bəzi ölkələrdə türk diasporası siyasi təzyiqlərlə üzləşə bilir.

Nəticə:

 Türk diasporaları, yalnız öz mədəniyyətlərini qorumaqla kifayətlənməmiş, yaşadıqları ölkələrin mədəniyyətinə də dərin təsir göstərmişlər. Musiqidən mətbəxə, siyasətdən ədəbiyyata qədər bir çox sahədə bu təsir açıq şəkildə görünməkdədir. Ancaq gələcəkdə bu mədəniyyətin yaşadılması üçün diasporalar arasında koordinasiyalı fəaliyyətlərin, dilin qorunmasının və gənc nəsillərin milli kimliyə bağlılığının gücləndirilməsi vacibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sıra gənc nasirlərindir. Bu gün sizlərə  Həmid Piriyevin “Nəlbəkidə üzər kağız gəmilər” hekayəsini təqdim edirik.

Həmid PİRİYEV

NƏLBƏKİDƏ ÜZƏR KAĞIZ GƏMİLƏR

                                                              Aynur üçün

...Stansiyanın platformasında oturub ayaqlarımı sallatmışam, yellətdikcə dabanlarım beton platformanın qırağına dəyir. Siqaret çəkirəm. Zəif külək əsir, söyüd ağaclarının yarpaqlarını, stansiyanın yan tərəfindəki şorda bitən qamışların pişpişələrini xışıldadır.

– Sənətkar, bir dənə papruzundan ver də...

Dala baxıram, Şəlpəqulaqdı. Başımla salam verib cibimdən siqaret qutusunu çıxardıram. Şəlpəqulaq yaxına gəlir, qucağındakı yorğan-döşəyi platformaya qoyub siqareti alır, yandırdığım kibritə tərəf əyilib siqareti alışdırır.

– Necəsən, sənətkar?

– Yaxşıyam, sağ ol, – deyib başımı tərpədirəm.

– Kişi necədi?

Atamı soruşur. Yenə başımı tərpədirəm.

– Allah ona can sağlığı versin, yaxşı kişidi!

Şəlpəqulağın əsl adı Məmməddi, amma hamı onu Şəlpəqulaq çağırır. Qulaqlarını elə bil plastilindən düzəldib əymisən.

– Özün necəsən? – soruşuram.

Yatacağa işarə edir.

– Əlləşirəm. Təvəkkül yola vermədi də məni. Nə qədər olar? Axır dedim, atamsan, canımsan, ciyərimsən, amma daha belə olmur. Çıxdım həyətdən.

Elə bil nəsə yadına düşür, siqareti barmaqlarının arasında sıxır, sonra külünü çırpıb yenə ağzına qoyur.

– Yam-yam necədi? – soruşuram.

– Necə olacaq? Keçən ay getmişdim yanına.

Yenə nəsə demək istəyir, amma demir.

– Yaxşı, çox sağ ol, sənətkar.

Yatacağı qucağına götürüb gedir. Arxadan ona baxıram, beli əyilib, iki-üç ilin içində əriyib gedib, köhnə Məmməddən bircə şəlpə qulaqlar qalıb.

Yam-yam bunun kiçik qardaşıdı. O vaxt cur olmuşuq. İndi türmədədi.

Dörd dostduq o vaxt, Merinosdu, Yam-yamdı, Əyripəncəydi, məndim.

Merinosla Yam-yam burda, stansiyanın dal məhəlləsində yaşayırdı, Əyripəncə məktəbin yanında, mən başqa məhəllədə.

Merinos əmim oğludu, qoyunları buralarda otlamağa buraxırdı. On-on beş dənə qoyunu vardı, əmim almışdı. Merinos deyirdi ki, bu qoyunlar mənimdi, saxlayıb çoxaldacağam, sürü eləyəcəyəm. Hərdən gəlirdim yanına. Yam-yam da gəlirdi. Yam-yam Merinosla bir sinifdə oxuyurdu, məndən iki yaş böyükdülər. Sonra Əyripəncə də bizə qoşulmağa başladı. Əyripəncə mənimlə bir sinifdə oxuyurdu. Əyripəncə yekəpərdi, ayaqları da bir az əyri, yanlarını basa-basa gəzirdi. Yam-yamsa sarışın, mırıqdiş uşaqdı, adamyeyənə oxşayırdı. Əyripəncəylə Yam-yamın adını Merinos qoymuşdu, o, ağıllıydı, axşamlar kitab oxuyurdu. O demişdi ki, Əyripəncə nağıldakı ayının adıdı, Yam-yam da ki adamyeyənlərə deyirlər, hardasa adamyeyənlər yaşayır, özləri də lüt gəzirlər. Merinos adını biz qoymuşduq ona, qoyunlara görə. Mənimsə ləqəbim Qırçıydı. Qaraydım, çəlimsizdim, amma bu adı mənə uşaqlar qoymamışdı, əmim bir dəfə demişdi ki, qırçılara oxşayırsan, ondan sonra adım Qırçı qalmışdı.

Burda köhnə yük vaqonları vardı. Əlavə relslərdə qalıb pas atmışdılar. Vaqon çox idi, dördü bizimkiydi. Lap birincisi, əlli doqquz tonluq vaqon Merinosunkuydu, ikincisi, əlli yeddi tonluq Əyripəncənindi, üçüncüsü altmış tonluqdu, o, mənimkiydi, dördüncüsü də Yam-yamınkı, o da əlli yeddi tonluqdu. Hərəmiz öz vaqonumuza çıxıb otururduq. Bir dəfə öz vaqonumun içinə düşmək istədim, amma lükunu aça bilmədim. O birilər də yoxladılar, heç birimizin vaqonunun lüku açılmadı. Bir az vaqonumuzda oturandan sonra yığışırdıq birimizin vaqonuna. Əyripəncə cığal idi, heç vaxt bizi öz vaqonuna qoymurdu, amma biz onu qoyurduq. Mənim cibimdə həmişə karamel olurdu, uşaqlara verirdim. Merinos bizimçün maraqlı şeylər danışırdı. Qoyunlar da otlayırdı özləriyçün.

O vaxt hələ elektrik qatarları işləyirdi. Gündə iki dəfə, bir səhər, bir də axşam. Amma biz onları görmürdük. Hərdən-hərdən də ya yük qatarları, ya da harasa uzaqlara gedən sərnişin qatarları keçirdi. Merinos tez qoyunları qırağa sürürdü ki, qatarın altında qalmasınlar.

Üç-dörd ay belə keçdi, qış düşənəcən. Havalar soyuduqca az-az getməyə başladım. Elə o birilər də gəlmirdi. Bircə Merinos hər gün qoyunları otarırdı. Bir dəfə əmigilə gedirdim. Stansiya tərəfdən gəldim, bilirdim, Merinos burdadı. Bir az söhbət elədik. Stansiya binasından aralı, platformanın axırında tualet vardı. Neçə ay buralarda fırlansaq da, hələ bu tualetə girməmişdim. Qapılarını haçandı çıxarıb aparmışdılar, balaca hasarı vardı, içəri görünmürdü. İçəri girdim. Divarda kimsə mıxla, əyri-üyrü kirill hərfləriylə iki misra şeir cızmışdı:

Biz gedərik, güldə qalar ətrimiz,

Ətri gələndə bilinər qədrimiz.

Çıxanda Merinosdan soruşdum, dedi, Sumqayıt uşaqları yazıb onu, elektriçkada tum satan uşaqlar.

Yeni il qabağı əmim qoyunları satdı, amma pulunu Merinosa vermədi. Merinos neçə gün dərsə gəlmədi, bizdən utanırdı. Amma tezliklə yaddan çıxdı hər şey.

Əyripəncəylə də aram dəymişdi. Bir dəfə məktəbdə kiməsə sataşdı, deyəsən, uşağın nənəsini söymüşdü. Dava düşdü, Əyripəncəyə bir dənə yumruq dəyən kimi titrəməyə başladı, ağlaya-ağlaya direktorun otağına qaçdı. O boyda cəmdəyiydi, amma bərkliyi yoxmuş. Əyripəncə gözümdən düşdü. Daha onunla oturub-durmurdum. Hərdən də xətrimə düşəndə zarafatca söyürdüm.

İş elə gətirdi ki, əsgərliyə bir gündə getdik. Əyripəncəgilin maşını yox idi. Komissarlığa bizim maşınla getdik. Əyripəncənin əlində yekə idman çantası vardı.  Soruşdum, içindəki nədi, dedi yeməkdi, anam qoyub. Həyətdə dayanmışdıq, bir-bir içəri çağırırdılar. Əyripəncə dolub dayanmışdı, himə bənddi, ağlasın. Biz də girib çıxdıq. Gecə Biləcəridən yola salacaqdılar bizi. Əyripəncə dedi, gəl gedək maşına. Çıxıb maşında oturduq. İdman çantasını açıb çörəklə soyutma yumurta çıxartdı. Sellofan torbanın içində iyirmiyə yaxın yumurta vardı, hərəmiz birini götürüb soyduq, yedik. Əyripəncə qalan yumurtalarla çörəyi çantaya qoyub bağladı. Çantada bütöv soyutma toyuq, bir palka kolbasa, balaca qazança, iki dənə bir litrlik limonad görünürdü. Sonra siqaret çəkdik.

– Qırçı, mən qorxuram e, – dedi. Gözləri qızarmışdı.

– Ayı oğlu ayı, nədən qorxursan? Vid-fasonuva bax, eyibdi e, – dedim.

Gecə yola düşdük. Ayrı rayonlara gedirdik. Məzuniyyətə gələndə anam dedi, get İlhamə xalaya dəy, tez-tez zəng eləyib səni soruşur. İlhamə xala Əyripəncənin anasıydı. Getdim. İlhamə xalanı tanımadım, bircə gözləri qalmışdı arvadın. Əsgərlikdən qayıdanda artıq İlhamə xala ölmüşdü. Sonra uşaqlar danışırdılar ki, Əyripəncə hər dəfə zəng eləyəndə ağlayırmış, deyirmiş ki, gəlin aparın məni burdan, incidirlər, döyürlər. İlhamə xala da ağlayıb gəzirmiş, o qədər dərd çəkib ki, axır ağ qan qırmızı qanı yeməyə başlayıb, yeddi-səkkiz aya ölüb gedib.

Əyripəncədən lap zəhləm getdi. Arvad oğlu arvad, tula balası tula! Harda görürdüm, söyürdüm onu. O elə bilirdi, əvvəlki kimi zarafatca söyürəm, amma mən doğrudan söyürdüm.

Əsgərlikdən sonra işləməyə başladım. Kənddən səhər çıxıb axşam qayıdırdım. Merinosla Yam-yamı da hərdən görürdüm. Merinos o vaxt universitetə girə bilməmişdi. Heç inanmadıq, savadlıydı, amma girə bilmədi. Yəqin, yaxşı hazırlaşmayıbmış. Əsgər getdi, qayıdandan sonra elə stansiyada işə girdi. Yam-yamısa əsgər aparmadılar, ayaqlarının altı düz idi. Onun daimi işi yox idi, hərdən bir dükanda fəhlə işləyirdi. İndi hərəmizin öz iş-gücü vardı, daha vaqon üstündə qaçdı-tutdu oynayan uşaqlar deyildik. Vaqonlarımızı da aparmışdılar, relslər yetim qalmışdı.

Üstündən üç-dörd il keçdi. İşdəydim, Merinos zəng elədi.

– Xəbərin var? Yam-yam Əyipəncəni vurub öldürüb.

– Nə? Nöş vurub?

– Hə, dünən gecə. Axşam gələrsən, danışarıq.

Axşam Əyripəncəgilə gəldim. Əyripəncəni günorta dəfn eləmişdilər. Tək-tük adam vardı, evin qabağında çay içirdilər. Merinos da burdaydı.

Küçəyə çıxıb siqaret yandırdıq.

– Dünən gecə olub, – Merinos danışmağa başladı. – Mən yanlarında deyildim. Üç-dörd nəfər yığışıb gediblər yeyib-içməyə. Muxtarın kafesində oturublar. Sonra Yam-yam başlayıb Əyripəncəni dolamağa. Əyripəncə onun anasını söyüb. Yam-yam deyib, piyansan, ayılarsan, sabah danışarıq. Kafedən çıxıblar, yanlarındakılardan biri qızışdırıb Yam-yamı, Yam-yam da cib bıçağını çıxarıb vurub Əyripəncəni. Atası deyir, hələ sağ idi, Sabunçuya aparanda yolda keçinib.

...Platformadan düşüb qəbiristanlığın alçaq hasarına yaxınlaşıram, Əyripəncənin, İlhamə xalanın, Əsədin qəbirləri yan-yanadı. Əsəd Əyripəncənin babasıydı, Kərbəlayı deyirdilər. Amma atam deyirdi ki, o, ziyarətə-zada getməyib, mollagünə adamdı, ona görə belə deyirlər. Bir də görürdün, biz vaqonların üstündə oynayan vaxt Əsəd gəlirdi qəbiristanlığa, qohum-əqrəbasının qəbrini ziyarətə. Uzaqdan onu görən kimi oynaya-oynaya oxuyurduq:

Kəbleyi dolma yedi,

Çıxdı çinarın başına.

Əyripəncəni od götürürdü, söyürdü, inciyirdi, küsüb gedirdi. Amma səhəri gün yenə gəlirdi, çünki bizdən başqa dostu yox idi.

Əsəd Əyripəncədən sonra öldü...

Şəlpəqulaq yenə təzə evə şey-şüy daşıyır. Bu dəfə çiynində burulub bükülmüş xalça, bu biri qoltuğunda da bükülmüş palaz var. Atasıyla yola getmirdilər. Bir az pul düzəldib, şor qırağında əl boyda yer alıb, ev tikib. Ev deyəndə ki, bir otaqlı balaca komadı. İndi evin şey-şüyünü daşıyır, ata nanəcib qapısında maşını ola-ola vermir oğluna, bunun da pulu yoxdu, taksi tutsun, əllə daşıyır. Özü də xəlvət yolla aparır ki, görən olmasın. Amma bayaq qayıtmağını görməmişdim, yəqin, kənd içindən qayıdıbmış.

Əmimgilə girirəm. Merinos bu gün evdədi. Dostu çay süzür, içirik. Qənddanda karamel var, amma bunlardan xoşum gəlmir. Karamelçün uşaqlıqdan əldən gedirəm. O vaxt dadlı karamellər olurdu – Ptaşka, Qaz ayağı, Skazka... Südlü, kakaolu karamellər. İndikilər elə dadlı deyil, kağızları da cığ-cığdı. Ptaşkanın üstündə ağacdələn şəkli vardı, bir də Meçta karamelləri olurdu, yumru pendirə oxşayırdı, elə pendir deyirdim ona. Çox vaxt yeyəndən sonra kağızından gəmi düzəldirdim, çayı nəlbəkiyə töküb qoyurdum gəmini içinə, üfləyib üzdürürdüm. Bir dəfə əmigilə gedəndə gördüm ki, əmim qızı karamel kağızlarından balaca səbət düzəldir. Əlinə baxdım, özüm də yoxladım, amma alınmadı. Kağızları büküb toxuyurdu. Hazır olandan sonra içinə süni gül düzdü. Bu biri dəfə gələndə gördüm, iki dənə də düzəldib. Dedim mənimçün də düzəltsin. Dedi, konfet kağızı gətir, düzəldim. Sonra yadımdan çıxdı, kağız gətirmədim. İndi evdə baxıram, həmin səbətlər hələ də servantdakı qab-qacağın arasındadı...

Evdən çıxırıq. Qapının ağzında Merinosla siqaret çəkirik. Sağollaşıb ayrılıram. Kəndə getməliyəm, dükandan alınmalı şeylər var. Amma birdən o iki misra şeir yadıma düşür. Qayıdıb stansiyanın tualetinə girirəm. Divarı üst-üstdən neçə dəfə əhəngləyiblər, amma mıxla cızılmış şeiri hələ də oxumaq olur:

Biz gedərik, güldə qalar ətrimiz,

Ətri gələndə bilinər qədrimiz.

Çıxanda Şəlpəqulağı görürəm, Ağayla divanı aparır...

...Əyripəncənin üçüydü, yasdan çıxıb evə gedirdim. Şəlpəqulağı gördüm, gözləri şişmişdi. Yam-yamı soruşdum, dedi, elə o gün gecəylə gəlib apardılar. Polislər gələndə Yam-yam da evə qayıdırmış, elə qapının ağzında qandalı keçirdiblər əlinə. Şəlpəqulaq deyir, dedim, bir dəqiqə əlini açın, girib evdəkilərlə görüşsün. İcazə vermədilər, maşına basıb apardılar. Uşaq pəncərədən baxa-baxa qaldı.

Yam-yam evlənmişdi, bir qızı da olmuşdu o vaxt.

Qayıdıb kənd içinə gedirəm, dükana girirəm. Dükandan çıxanda Kənanla rastlaşıram. Kənan Əyripəncənin kiçik qardaşıdı.

O vaxt Merinos deyirdi ki, Yam-yam Əyripəncəni vuran gün Kənanı yoldan tutub qaytarıblar. Yam-yamgilə gedirmiş ağlaya-ağlaya, əlində də bıçaq varmış...

Aprel-mart 2017

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Lənkəran mətbəxi Azərbaycan mətbəxinin ən zəngin və özünəməxsus bölgələrindən birinin mətbəxidir. Bu bölgə, Xəzər dənizinin sahilində yerləşdiyinə və subtropik iqlimə malik olduğuna görə həm dəniz məhsulları, həm də tropik meyvələr, xüsusilə sitrus meyvələri və ədviyyatlarla zəngindir.

Lənkəran mətbəxinin əsas xüsusiyyətləri və məşhur yeməkləri:

1. Ləvəngi – Xüsusilə məşhur olan toyuq və ya balıq ləvəngisi. İçliyi əsasən soğan, qoz və nar şirəsindən hazırlanır.

2. Kükü – Gicitkən, ispanaq, kərəviz və digər göyərtilərdən hazırlanır. Xüsusilə yaz aylarında sevilir.

3. Aş – Lənkəran düyüsü ilə hazırlanan plovlar, xüsusilə turşulu və göyərtili plovlar (məsələn, gəşgəşli plov).

4. Balıq yeməkləri – Xəzər dənizi sahilində yerləşdiyinə görə müxtəlif balıq növlərindən yeməklər hazırlanır, o cümlədən balıq kababı və ya qızardılmış balıq.

5. Turşular və mərcimək yeməkləri – Turşulu şorbalar və mərcimək əsaslı yeməklər də çox yayılıb.

6. Çay və sitrus meyvələri – Lənkəran həm də çayı və naringi, limon kimi meyvələri ilə məşhurdur. Lənkəran çayı süfrələrin ayrılmaz hissəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Bu yaxınlarda çəkilişi başa çatan və rejissoru İlqar Safat olan "Doğma torpaq" filmi barədə söhbət edəcəyəm. Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə “Narimanfilm” kinostudiyası tərəfindən çəkilən “Doğma torpaq” adlı tammetrajlı bədii filminin çəkilişləri başa çatıb.

Filmdə Azərbaycanın yaxın tarixinin üç önəmli mərhələsi işıqlandırılır. Bunlar indiki Ermənistan ərazisində – tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaşayan soydaşlarımızın öz doğma yurdlarından qovulması, I Qarabağ müharibəsi, xüsusən Xocalı soyqırımı və Ordumuzun 44 günlük Vətən müharibəsində şanlı Qələbəsidir.

Filmin ərsəyə gəlməsinə “PASHA Holding”, “United Alliance group”, “Gazelli Group”, “AzMade Group”, CMS, “Azersun Holding” şirkətləri, “Caspian Energy Club” və İTV də iştirak edib.

Ekran əsərinin çəkilişləri Qobustan, Quba, Bərdə, Zaqatala, Qax rayonlarında, Bakı və Şuşa şəhərlərində aparılıb. Filmin bir sıra ölkələrdə nümayişi və beynəlxalq festivallarda iştirakı nəzərdə tutulur.

“Doğma torpaq” bədii filminin quruluşçu operatoru Konstantin Esadze, bəstəkarı Araz Hümbətli, səs rejissoru İvan Qusakov, prodüseri Nəriman Məmmədovdur. Filmdə əsas obrazları Rüstəm Cəbrayılov və Alina Vorontsova (Rusiya) canlandırırlar. Xalq artistləri Hacı İsmayılov, Məbud Məhərrəmov, eləcə də aktyorlar Azər Aydəmir, Qorqud Cəfərli, Rəşad Səfərov, Eldar Bağırbəyov, Əjdər Zeynalov, Yaroslav Trifonov, Əminə Abbasova və başqaları da filmdə rol alıblar.

Ekran əsərinin süjet xəttinə görə hadisələr 1992-ci ildə cərəyan edir. Müstəqil Azərbaycan Qarabağda erməni separatçılarına qarşı mübarizə aparır. Jurnalist Miranda Qafqaz bəbiri haqqında sənədli film çəkmək üçün Londondan Azərbaycana gəlir. Tale onu kəşfiyyatçı Emillə bir araya gətirir. Onlar birlikdə çətin sınaqlardan keçirlər, bu sınaqlar zamanı Miranda Qafqaz bəbiri və Azərbaycanın müasir tarixinin faciəli səhifələri haqqında çox şey öyrənir...

Ekran əsərinin bu ilin 19 aprelində ictimaiyyətə təqdim olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sizi şair, AYB-in üzvü,  mənim yazıçılıq qabiliyyətimin inkişafında dəstək olan yazar Gündüz Sevindik ilə tanış edim. 1978-ci ilin 24 iyul tarixində Ağcəbədidə dünyaya göz açıb.

Gənc yazarlara daim dəstək olur, bir çox şair və yazıçıların kitablarının redaktoru və ön söz müəllifidir.  Öz yaradıcılığı ilə bərabər, həm də ədəbi-bədii tənqidçidir. "Kamilliyə salam", "Yorğun küçə", "Yuxundakı dünya" adlı kitabların müəllifidir. 

Sizə onun şeirlərini və qəzəlllərini təqdim edirəm. 

Vətənə şeir yazmazlar

Ha yansan, alışsan, yarıdı, azdı,

Vətən öz qəbrini şeirlə qazdı…

Vətənin şeirini Mübariz yazdı

Vətənə şeir yazmazlar!

Bu Vətən, bu da ki, minillik yara,

Vətəndir Vətəndə çəkilən dara…

Vətənə lazımdı bu cızma-qara?

Vətənə şeir yazmazlar!

Dünyanın dibindən gələn səsdirsə,

Ruha möhürlənmiş bir nəfəsdirsə,

Vətən Uludursa, Müqəddəsdirsə,

Vətənə şeir yazmazlar!

Yaz, əgər yazdığın solmayacaqsa,

Vətənin gözləri dolmayacaqsa,

Sözün Vətən boyda olmayacaqsa,

Vətənə şeir yazmazlar!

Vətənə şeir yazmazlar!

Gözləmişəm mən

Götürüb hicranın ağır yükünü,

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Gözümün içinə köçürüb yolu,

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Eşqin göylərində çaxıb ümidlə,

Könlümü yandırıb-yaxıb ümidlə,

Getdiyin yollara baxıb ümidlə,

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Dünyada ən doğma, əziz qonaqtək,

Ən yaxşı xəbərtək, yaxşı soraqtək,

Anasın gözləyən körpə uşaqtək,

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Zülmətə düşmüşəm, günü bilmirəm,

Bir dəfə andınmı məni?…bilmirə­m,

Səni deyəmmərəm, səni bilmirəm,

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Məni qarşılama, qəm gətirmişəm,

Kədər bəsləmişəm, dərd yetirmişəm,

Gözümlə yollardan od götürmüşəm,

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Məni qoydu yaman yerdə bu yollar,

Döndü bir ağrıya, dərdə bu yollar,

Məni gözlətməsin bir də bu yollar,

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Günüdüzün halını ellərdən soruş,

Ağlayan, sızlayan dillərdən soruş,

Mənə inanmırsan?…Y­ollardan soruş 

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən

Yolunu nə qədər gözləmişəm mən.

Şairlərin evi yoxdu

Zülmətə yol gedən bu kor dünyanın, 

İnsan sakinisən sən gor dünyanın...

Oğulsan, bu məyus, dilxor dünyanın,

Könlünü al, kefi yoxdu.

Arzunun sonuna çatsan - dünyadı,

Göyə çıxsan, yerə batsan - dünyadı,

Bu dünyada hara getsən - dünyadı,

Bu dünyanın dibi yoxdu.

Başımda qaldı ki, ağıl?... danışım,

Bir şirin söz deyim, noğul danışım,

Gəl sənə bir gerçək nağıl danışım,

Bu nağılın divi yoxdu...

Uçar səmalarda, itər dərində,

"Alar qadasını" xeyrin, şərin də,

Yatıb gecələyər öz şeirində 

Şairlərin evi yoxdu...

İkimizdən savayı

Kara gəlməz bu gördüyüm röya da,

Bir balığam, səbr udmuşam dəryada,

Bizdən sonra nə qalacaq dünyada,

Şeirimizdən, türkümüzdən savayı?!

Bir sevginin qaldı ahı ortada,

Mən adda bir nökər - şahı ortada...

Nə yaşadıq, nə var axı ortada

Tənəmizdən, əlimizdən savayı...

Çılğın könül ülvi eşqin odası,

Nə uzaqmış bu Məhəbbət Adası?...

Mənim üçün bu dünyada, qadası,

Bir kimsə yox - ikimizdən savayı!

***

Bir həzin, xoş söz üçün işləyərəm rəndə kimi,

Sözə xidmətdəki ən sadiq bəndə kimi.

Köz dolu təndirə bənzər sözün atəş cəzbi 

Söz divarında yapıllam, bişərəm kündə kimi.

Aşiqin ismi gərək aləmi-eşq içrə hər an,

Tac-Mahaldan girə, ta ki, gələ Dərbəndə kimi.

Təlimi - eşqdə ruhum belə tə'lim olunub,

Rütbeyi-aliməqam tək gəzə danəndə kimi!

Ləbi-ləlindən o gün yar mənə ehsan elədi,

Rəğbətim yoxdur o gündən şəkərə, qəndə kimi.

Dərsi Məcnundan əgər, Gündüz, alıbsansa belə

Daşqalaq eyləyəcək el səni düz kəndə kimi...

***

Belə yağmaqla çəkirsən məni sən darə, yağış,

Bir gözəl namə yazım, al götür ol yarə, yağış.

Yağ, silinsin ürəyimdən dəli nisgil bu gecə,

Ki, bu həsrət eləyib ağ günümü qarə, yağış.

Yağ, yağış, yağ ki, deyəm dərdimi bir-bir sənə mən,

Gözlərim yaşlı, dilim lal, cigərim parə, yağış.

Min təbib tapmadı bir yol mərəzi-eşqə əlac,

Nədi bəs dərdimə dərman, nədi bəs çarə, yağış?...

Su çilər ruhuna, Gündüz, bu yağışdır, ya dua

Bir həyat cövhəridir sən kimi zəvvarə yağış!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam əziz izləyicilərimiz. Yeni yayımlanan "Psixologiya və şeir"  rubrikamız haqqında fikirlərinizdən anladıq ki, bu rubrikamız da sevilir və oxunur, təşəkkür edirik.

Bu dəfə də bir şeirə psixologiya güzgüsü ilə baxacağıq.

Elə şeirin adında da "güzgü" sözü var.

Beləliklə, rubrikamızın budəfəki psixoloq qonağı CİBS Psixologiya və Təlim Mərkəzinin psixoloqu Müjqan Məmmədovadır.

Yaradıcılığından şeir seçdiyimiz şair isə ədəbiyyatşünas alim, filologiya elmləri doktoru Təranə Turan Rəhimlidir.

Şairin aşağıdakı "Güzgüdəki mən deyiləm" şeirinə psixologiya pəncərəsindən boylanacağıq.

Güzgüdəki mən deyiləm

Qaşdı, gözdü, tanış üzdü,

Ömürdən bir parça izdi.

Boylanıb özümü gəzdim,

Güzgüdəki mən deyiləm.

Buz heykəldi daş güzgüdə,

Donub buz baxış güzgüdə.

Gözüm yaz, yay, qış güzgüdə,

Güzgüdəki mən deyiləm.

Bəxt güzgümdü, bəxt göstərir,

Mənə qızıl taxt göstərir.

Allah, nə xoşbəxt göstərir,

Güzgüdəki mən deyiləm.

Çəkdiklərim saya gəlməz,

Mənim gözüm belə gülməz.

Güzgü məni görə bilməz,

Güzgüdəki mən deyiləm.

MÜJGAN MƏMMƏDOVA:

-Salam, əziz Ülviyyə xanım, belə maraqlı layihə üçün Sizə minnətdaram.

"Ədəbiyyat və İncəsənət" artıq bizim üçün çox doğmalaşıb. Bu gün seçdiyiniz şeir çox gözəldir, dəyərli Təranə xanıma bu gözəl şeir üçün təşəkkür edirəm.

Təbii ki, şair şeiri yazarkən öz təxəyyülünü, daxilini misralarda əks etdirir.

Mən də bir psixoloq kimi bu şeirə öz prizmamdan yanaşacağam.

"Güzgüdəki mən deyiləm" ifadəsi ilə insanın özünü dərk etmə, mənlik anlayışı və daxili-şəxsi parçalanma kimi mövzulara toxunur. Aşağıda şeirin psixoloji aspektdən təhlilini təqdim edirəm

Kimlik və Mənlik Qavrayışı (Identity Self-Perception)

Şeirin əsas mesajı "güzgüdəki odur, amma mən deyiləm" düşüncəsidir. Bu, insanın öz zahiri görünüşü ilə daxili dünyası arasında uyğunsuzluq hiss etməsindən xəbər verir. Psixologiyada bu vəziyyət "dissosiativ identitet" və ya "özünü yad hiss etmə (depersonalizasiya)" kimi tanınır. İnsan özünü olduğu kimi hiss etmir, sanki bir başqa bədənə baxır.

Travma və Emosional Qopma

"Çəkdiklərim saya gəlməz" misrası travmatik təcrübələrin ağırlığına işarə edir. Şair burada yaşadığı ağrıların onu dəyişdirdiyini, güzgüdə görünən insanın artıq əvvəlki "mən" olmadığını bildirir. Bu, travma sonrası şəxsiyyət dəyişikliyi ilə əlaqələndirilə bilər. Güzgüdəki insan, emosional yük altında əzilmiş və artıq özlüyünü itirmiş bir şəxsə çevrilmişdir.

Şeirdəki "baxış", "qaş", "göz" kimi detallar tanış görünüşü təsvir etsə də, daxili "mən"in həmin bədəndə olmadığını vurğulayır. 

Özünü Tanıma Böhranı

"Özümü gəzdim" misrası insanın özünü axtarması, daxili səfərə çıxması anlamındadır. Bu, existensial kriz – varoluş böhranı ilə əlaqələndirilə bilər. İnsan öz həyat yolunu, məqsədini, varlığının mənasını sual edir. Güzgüdəki obraz isə bu suallara cavab verə bilmir.

Arzu və Gerçəklik Arasında Ziddiyyət

"Bəxt güzgümdü, bəxt göstərir... Allah, nə xoşbəxt göstərir" misraları psixoloji konfliktə işarədir. Güzgü xoşbəxt bir obraz təqdim etsə də, real həyat belə deyil. Burada özünü aldatma və ya daxili narazılıq hissi müşahidə olunur – insan özünü xoşbəxt göstərmək istəsə də, daxilində dərin bir boşluq və ya kədər yaşayır.

Şeir bir insanın daxili dünyasında baş verən mənlik böhranını, travmatik yaddaşı, sosial təzyiqləri və özünü axtarışını poetik dillə ifadə edir. Bu cür psixoloji təcrübələr dərin və zamanla formalaşan daxili dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Güzgü burada həm real obyekt, həm də simvol kimi çıxış edir - özünü görmək, amma tanımamaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onun öz aləmi var. Hər təfəkkürün dərk edə bilməyəcəyi, hər ağılın anlamayacağı, sirlərlə dolu bir aləm. O, hər adam üçün danışmır, onu yalnız ariflər anlaya bilir. Ətrafında xeyli adam olsa da, milyonların arasında təkdir, tənhadır. Bəli, başqa bir bəşərdir Həmid Herisçi. Öz missiyası olan və bunu özü də yaxşı bilən bəşər. Onun miqyasını daha sonra yaxşı başa düşəcəklər...

Deyir ki:- “Mən, heç vaxt məşhurluğu sevməmişəm. Mənim poetik və fəlsəfi təfəkkürüm gizlində qalmağı sevən təfəkkürdür. Çox sevinirəm ki, haqqımda mətbuatda çox bəsit məlumat var. Həyatımı heç kim də bilmir. Bir söz deyə bilərəm ki, mən çox ciddi siyasi xadim ailəsində doğulmuşam. Bu çox şeyi həll edib. Mən ciddi inqilabçıların arasında böyümüşəm, onların sevimlisi olmuşam. İran Kommunist Partiyasının rəhbəri rəhmətlik İrəc İskəndəri bizim ailəvi dostumuz olub. O, mənim təfəkkürümü qiymətləndirib. Mən Allah yolunda olmuşam. Sevinirəm ki, məni yaxşı tanımırlar. Çünki məni tanısalar təhrif oluna bilərəm. Ümumiyyətlə, mənə elə gəlir ki, ciddi adamlar çox tanınmaq istəməzlər…”

Sərrast atıcı kimidir. İnsanların qəlblərini üzlərindən oxuya bilir, necə deyərlər, kimin hansı yuvanın quşu olduğunu bəsirət gözlərilə görməyi bacarır. Hadisələrə baxan kimi düzgün rəy verməyə qadirdir. Qarşılaşdığı bütün məsələlərdə ortaq nöqtəni tapmaqda çətinlik çəkmir. Bütün bunları ona fədailiyi öyrədir, fədaidir. Sadəliyə, azadlığa çox üstünlük verir. Bununla da o, öz xüsusi təfəkkürünü qoruyub saxlaya bilir. Bir sözlə, o, təkcə Azərbaycanın yox, dünya vətandaşıdır...

“Mən sirləri tapmaq tərəfdarıyam. Bütün yaradıcılığımda da çalışmışam ki, kimisənin bilmədiyi, çox həlledici məsələləri tapıb göstərə bilim. “Damğa”, “Dəli Kür” romanlarımda, çoxlu sayda yazdığm esselərimdə, şeirlərimdə həmişə ona doğru can atmışam. Xülasə, sirlər xəzinəsini axtarıram. Bəzən insanlar Stepan Razinin Pirallahı adasında gizlətdiyi xəzinəni, bəziləri Cavad xanın xəzinəsini axtarır. Mən də Nizaminin dediyi “Sirlər xəzinəsi”ni tapmaq üçün çalışıram. Mənim istər publisistikam, istərsə də şeirlərim həmişə diqqət mərkəzində olub. Hətta “Facebook”-da da ətrafımda diqqətçəkici adamlar çoxdur. Hesab edirəm ki, “Facebook” yeni bir inqilabdır. Mən modernizmi sevirəm. Postmodern daha acı bir məsələ idi. Konsperologiyanı Azərbaycan təfəkkürünə mən gətirmişəm. Bunu çox adam bilir. Azərbaycanda aparıcı ədəbi-fəlsəfi cərəyanları həmişə təqdim eləməyə çalışmışam.”- söyləyir.

1960-cı il, aprelin 30-da Bakı şəhərində anadan olub. Əslən Təbriz yaxınlığındakı Heris bölgəsindəndir. Böyrəkləri xəstə olduğu üçün yeddi yaşından Moskvada- SSRİ Elmlər Akademiyasının Pediatriya İnstitutuna yerləşdirilib və orta təhsilini həmin institutun nəzdində fəaliyyət göstərən məktəbdə alıb. Sonra Bakıya dönərək  Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib. "Nekroloq", "Əli və Nino", “Solaxay” adlı postmodern üslubda yazılmış irihəcmli romanların və “SSRİ”, “Konspiroloq”, “Portretlər”, “Sekond hənd-ikinci həyat”, “Hekayələr”, “İki səmanın qartalı” şeir və hekayə kitablarının müəllifidir...

Deyir ki:- “Başqalarının fikrinə həmişə hörmət eləmişəm. Amma mənim üçün bu fikirlər həlledici olmayıb. Qərarı özüm vermişəm. Heç vaxt başqa fikirləri özümün alın yazım hesab etməmişəm. Mənim nəsrim öz nəsrimdir, mənim şeirim öz şeirimdir. Bu mənim öz publisistikamdır. Televiziya layihələrim də özümə məxsusdur. Nə var özümünküdür. Mənim nəsrim, şeirim orijinaldır. Bununla da mən seçilirəm. Mən həmişə yeni  söz demişəm. Son layihəm mətbuatda portret yazılarımdır.”

Xeyli kitab mütaliə edib, çox müəllifin əsərlərindən məlumatlıdır. Xoşuna gəldiyi Azərbaycan ədibləri isə Sabir Əhmədli və İsa Hüseynovdur. Onların əsərlərini həmişə sevə-sevə oxuyub. Onun üçün “Beşmərtəbəli binanın altıncı mərtəbəsi”ndən Sabir Əhmədlinin “Yasaq edilmiş oyun” romanı daha maraqlıdır. Qəribə yazıçıdır, yazdıqlarını ənənəvi qəliblərə salmağı xoşlamır. Bu da qəhrəmanlarını, qələmə aldığı hadisələri daha yaxşı təsvir etməyə imkan verir. İmanına, inancına isə söz ola bilməz. Allaha məhəbbəti sonsuzdur. Özünü əsl müsəlman hesab edir…

“Mən Şah İsmayıl xəttinin müsəlmanıyam. Özümü Şah İsmayıl misteriyasının nəvəsi sayıram. Mən ona meyilli adam olmuşam. Həm də o, uşaqlıqdan padşah olub. Onun uşaq təfəkkürü mənə çox maraqlı olub. Mən uşaq təfəkkürünü yaşlı təfəkküründən mənalı bilirəm. Mənim üçün bunun ilk modeli İsmayılın 13 yaşında taxt-taca sahib olmasıdır. Azərbaycanda uşaq təfəkkürü XVI əsrdə hakimiyyətə gəlib. Uşağın müdrikliyində şüuraltı olaraq o biri dünyanın təcrübəsi var, ixtiyar adamların müdrikliyində yalnız bu dünyanın təcrübəsi olur. Emprik təfəkkür. Mən intuiktiv təfəkkürü seçirəm.”- söyləyir.

Bəli, onun öz aləmi var. Mistik, sirli, çoxuna pünhan olan aləm. Orada baş verənləri anlamaq üçün, gərək özün də bir aləm olasan…

…İlk baharda dünyaya gəlib. Dünən ömrünün 65-ci baharına qədəm qoydu…

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Zahirə Cabir, Əməkdar Mədəniyyət İşçisi, AYB-nin üzvü. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bakının İçərişəhər məhləsində yoxsul bir ailədə ana laylası, ata nəvazişi ilə böyüyən Zeynalabdin adlı bir uşaq vardı. Onun yaşadığı ev iki balaca otaqdan ibarət idi. Kiçik otaq, yəni mətbəx olan hissədə təndir, ocaq və "suaxan" yerləşirdi. "Suaxan"da ata Məhəmmədtağı namaz qılmamışdan əvvəl dəstəmaz alardı. Evlərin pəncərəsi yox id. Otaqların qızdırılması üçün kürsüdən istifadə edərdilər. Soyuq havalarda otağın tən ortasında kürsü üçün olan yerdə manqal qoyular, içərisinə qızmar kömür töküb otaqları qızdırardılar. Kürsü qızan zaman yaranan tüstü damdakı baca ilə uzaqlaşdırılardı. Ümmüxanım bayram günlərində döşəməni, divarları şirələyərdi. Divarlarda müxtəlif ölçülərdə taxçalar vardı. "Cumaxatan" deyilən yerdə sandıq və üstündə yorğan-döşək qoyulardı. Taxçanın ən hündür yerində müqəddəs kitab  "Quran"  və yanında çıraq qoyulardı.

Zeynalabdin beş yaşın içində olmasına baxmayaraq hər axşam yatanda anası ona layla deyər, sonra nağıl danışardı:

Laylay deyim ucadan

Boyun çıxsın bacadan

Səni Tanrı saxlasın

Çiçəkdən, qızılcadan

Laylanı dinlədikcə Zeynalabdinin gözü istəməsə də bacaya baxardı. O, bacadan çox qorxurdu. Amma anasına demirdi. Qorxurdu ki, indicə bacadan iki qara əl uzanıb anasını ondan alar. Bu fikirləri başından atmaq istəsə də alınmırdı. Tərslikdən hər gecə anası cumaxatandan yorğan- döşək götürüb yer salanda onun yeri düz bacanın altına düşərdü. Anasından soruşardı:

-         Anacan, baca nəyə lazımdır?

-          Oğlum, baca olmasa ocağın, təndirin tüstüsündə boğularıq.Evi havalandırmaq üçün baca mütləq lazımdır.  Heç bacasız da ev olar?  

Zeynalabdin laylada anasının “boyun bacadan çıxsın” sözlərini isə heç eşitmək istəməzdi. Anasının əlini balaca əlləri ilə qoynunda saxlayıb ona nağıl danışmasını istəyərdi. Ana nağıl danışdıqca balaca anasına qısılıb daha bacaya tərəf baxmazdı. Anasının isti əli qoynunda şirin yuxuya gedərdi. 

Atası Məhəmmədtağı başmaqçı idi. Həftələr olurdu ki, başmaq yamatmağa heç kəs gəlmirdi. Elə günlərdə ana qonşuluqda imkanlı ailələrin pal-paltarını yumaqla pul qazanardı. Zeynalabdin balaca olmasına baxmayaraq satılla anası üçün su daşıyar, gücü yetən qədər anasına kömək edirdi.

Soyuq havaların birində ana bərk xəstələndi. Ciyərlərinə möhkəm soyuq oldu. Güclə nəfəs alır, sinəsi qalxıb-düşürdü. Məhəmmədtağının dərman almağa pulu yox idi. Həmin gün Ümmüxanım xəstə olmasına baxmayaraq bir qarın çörəkdən ötrü canını dişinə tutub varlı adamların gətirdiyi paltarları yudu. Axşama yaxın qızdırması qalxdı, vəziyyəti pisləşdi. Zeynalabdin anasının köməksiz vəziyyətdə görüb ağlamağa başladı. Ata oğlunu sakitləşdirib heç nə olmamış kimi, yatırtdı. Ümmüxanıma isə heç nə ilə kömək edə bilmədi. “Kasıbçılığın evi yıxılsın” - dedi.- Pulum yoxdur ki, ona kömək edim”

Zeynalabdin səhər oyananda anasını yanında görmədi. “Ana, anacan hardasan?”- qışqırıb ağlamağa başladı.  Ata oğlunu qucaqlayıb: - “ Oğlum anan mələk olub göylərə uçdu. Indi sənə ordan baxır”- göz yaşları içində pıçıldadı. Az sonra arvadların ah- fəğanından Zeynalabdin başa düşdü ki, anası artıq yoxdur. Qorxduğu bacadan uzanan qara əllər anasını həmişəlik ondan alıb aparmışdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.20250