İmran Verdiyev, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Yaqublu Oğuz rayonunun kəndlərindən biridir. Hər yerdə olduğu kimi burda da zaman-zaman müxtəlif hadisə və əhvalatlar baş vermişdir. Həmin hadisə və əhvalatlarla bağlı kənd sakinlərinin söylədikləri onların cəsarətindən, hazırcavablığından və zəkasından xəbər verir. Hadisə və əhvalatlarla bağlı söz söyləyənlər öz şəxsi ləyaqətlərini qorumağa çalışan, məğrur və bütov adamlardır. 

Hadisə və əhvalatlarla bağlı söylənilənlərin əsas pafosu nöqsan və eybəcərliklərə gülmək, onların tənqidi və ifşasıdır. Burada deyilmiş sözlər yaramazlıqlara və nöqsanlara atılmış “söz daşlarıdır”. Bu əhvalatları eşitdikcə, oxuduqca nöqsan və eybəcərliklərlə barışmaz olan insanları görürük. Görürük ki, onlarda həyatın işıqlı tərəfinə ehtiraslı məftunluq hissi var.

70-80 il bundan əvvəl baş vermiş bu hadisə və əhvalatlarla bağlı söylənilənlər artıq bədii təfəkkürün süzgəcindən keçmiş, zəka ilə nurlandırılmış ümümxalq dili zəminində formalaşan idiomlara, ibarə və aforizmlərə, atalar sözü və məsəllərə, lətifələrə çevrilməkdədir.  

Həmin hadisə və əhvalatlardan bir neçə nümunə təqdim edirik.

MƏN YATMAĞA İCAZƏ İSTƏMİRƏM

Rayon Partiya Komitəsi tərəfindən təsərrüfat işlərinin qızğın çağında toy etmək qadağan olunmuşdu. Qafar kişi isə oğluna toy etmək istəyirdi, bütün hazırlıq işləri görülüb qurtarmışdı.

O, toy etməyə icazə almaq üçün raykoma getdi və məqsədini I katib A.Qasımova söylədi. Katib onu dinlədikdən sonra amiranə tərzdə dedi:

-Qafar kişi, get bazar günü axşam saat 10-dan sonra oğlunun toyunu et!

Qafar kişi də halını pozmayaraq ucadan söylədi:

-Yoldaş raykom, mən sizdən yatmağa icazə istəmirəm e, oğluma toy etməyə icazə istəyirəm.

Bu sözlər tezliklə bütün rayona yayıldı, zərbi məsələ çevrildi.

DAYAHDIMSA, YANDI

Yaqublunun torpağı dəmyədir. Qışda qar, yazda çoxlu yağış yağmasa, bu torpaqlarda bir sünbül belə baş qaldırmaz, yamaclar quruyub bom-boz olardı. Həmin il də quraq gəlmişdi. Lakin kənddə iclas keçirən raykom katibi qurqalığı nəzərə almadan taxıl istehsalını ikiqat artırmağı tələb etdi.

Katibin naşı olduğunu görən Qəni kişi söz alaraq dedi:

-Yoldaş raykom, siz deyən qədər taxıl istehsal etmək üçün gərək gecə yağa, gündüz gün çıxa; gecə yağa, gündüz gün çıxa; gecə yağa, gündüz gün çıxa...

Uzada-uazad gedirdi ki, katib onun sözünü kəsdi::

-Sən də bir dayan görək, ay kişi.

Qəni kişi tövrünü pozmadan cavab verdi:

-Dayandımsa, yandı. Heç nə əmələ gəlməyəcək. Taxıl-maxıl da olmayacaq. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu söz kimə tanış deyil? Çıxış edir Əhməd Bakıxanov adına xalq çalğı alətləri ansamblı. Azərbaycan SSR xalq artisti Əhməd Bakıxanov həqiqətən də adının əbədiləşdirilməsinə layiq olan bir musiqiçi olub. Və bu gün onun doğum günüdür.

Əhməd Bakıxanov 5 sentyabr 1892-ci ildə Bakıda anadan olub. Uşaqlıqdan tara meyli duyulub, bu da onun gələcək həyatını yönləndirib.

İlk musiqi təhsilini İranda alıb, 1920-ci ildən Bakıda musiqi məclislərində və konsertlərdə ifa edib. 1930-cu illərdən Üzeyir Hacıbəyovun dəvəti ilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında, daha sonra Azərbaycan Dövlət Musiqi Kollecində muğamdan dərs deyib. 1931-ci ildə Xalq Çalğı Alətləri Ansamblını yaradıb, ömrünün sonunadək bu ansambla rəhbərlik edib. 1973-cü ildən həmin ansambl Əhməd Bakıxanovun adını daşıyır.

 "Azərbaycan xalq rəngləri" (1964), "Azərbaycan ritmik muğamları" (1968), "Muğam, mahnı, rəng" (1975) kimi not nəşrlərinin müəllifidir. Əhməd Bakıxanovun ifasından bir çox instrumental muğamlar — "Rast", "Şur", "Bayatı-Şiraz", "Segah-Zabul", "Rahab", "Şüştər", "Hümayun", "Şahnaz" muğamları bəstəkar Nəriman Məmmədov tərəfindən nota salınaraq çap olunub. Bakıxanovun mənzilində Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin filialı yaradılıb, burada tarzənin xalq çalğı alətlərindən ibarət zəngin kolleksiyası nümayiş olunur.

Məşhur yayılmış versiyanın əksinə, Abbasqulu ağa Bakıxanovun nəvəsi deyil, bəstəkar Tofiq Bakıxanovun atasıdır.

26 mart 1973-cü ildə vəfat edib, İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. 1994-cü ildə Əhməd Bakıxanovun 100 illiyinə həsr olunmuş tələbə və gənclərin tar alətində muğam ifaçılığı üzrə respublika müsabiqəsi keçirilib.

Təltif və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

3. "Azərbaycan SSR əməkdar müəllimi" fəxri adı

4. "Şərəf nişanı" ordeni

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2025)

İnci Məmmədzadə

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru,"Gənclik" Xalq Teatrının rəhbəri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Zamanın tozu hər şeyin üzərinə oturur — küçələrimizə, yaddaşımıza, hətta sənət tariximizə də. Hər il yeni adlar, yeni əsərlər ortaya çıxır, sosial media dalğaları sürətlə yayılır, amma bu sürətin içində dünənin böyük sənətkarları tədricən səhnənin arxasına çəkilir. Onlar haqqında məktəb dərsliklərində bir-iki sətir qalır, bəlkə bir də divarda asılan solğun foto. Lakin sənət yalnız “yeni” ilə yaşamır — o, köklərinə möhkəm bağlı qaldıqca nəfəs alır.

Yaddaş mədəniyyəti nədir?

Yaddaş mədəniyyəti — millətin öz keçmişini necə xatırladığını, necə yaşatdığını göstərən aynadır. Əgər bu ayna tozlanırsa, gələcək nəsillər öz simasını görməkdə çətinlik çəkəcək. Biz bu gün Səttar Bəhlulzadənin rənglərində torpağın nəfəsini, Bülbülün səsində xalqın köklərini, Rəşid Behbudovun ifasında millətin qürurunu hiss edirik. Amma gəncliyin çoxu bu adları yalnız “tarix” kimi tanıyır. Onların sənət fəlsəfəsi, yaradıcılıq ağrıları, zəhmətlə qazanılmış nailiyyətləri unudulanda, əslində milli ruhun da bir parçası itir.

Niyə unuduruq?

Səbəblər çoxdur:

Sürətli informasiya axını və sosial medianın “qısa yaddaş” effekti.

Tədrisdə sənətkarlarımızın həyat və irsinin daha dərindən öyrədilməməsi.

Mədəniyyətin təbliğində yalnız yubiley və ildönümlərinə fokuslanma.

Bəzən elə bilirik ki, bir tədbir, bir məqalə, bir sərgi ilə xatırlamaq yetərlidir. Halbuki sənətkarı yaşatmaq üçün onun ideyaları gündəlik mədəni həyatımızın bir hissəsi olmalıdır.

Necə yaşada bilərik?

1. Teatr və kino – Böyük sənətkarların həyatından bədii filmlər və səhnə əsərləri yaratmaq, onları yeni nəsil aktyorların ifasında təqdim etmək.

2. Rəqəmsal arxivlər – Musiqi, şəkil, sənəd və xatirələri toplayıb hamının əlçatan olduğu platformalarda yerləşdirmək.

3. Məktəb proqramları – Sənət tarixi dərslərini yalnız faktlar üzərində deyil, yaradıcılığın ruhunu anladan üsulla keçmək.

4. Mədəniyyət marşrutları – Sənətkarların yaşadığı evlər, işlədiyi studiyalar, çəkdiyi filmlərin və tamaşaların məkanlarını turizm xəritəsinə salmaq.

Xatırlamaq mədəniyyəti – gələcəyə körpü

Unudulan sənətkarı xatırlamaq sadəcə keçmişi yad etmək deyil — bu, gələcəyi formalaşdırmaqdır. Çünki bugünkü gənc, dünənin sənət ustasının həyat hekayəsindən ilham alır, öz yaradıcılıq yolunu oradan tapır. Dövlətin və cəmiyyətin mədəniyyətə verdiyi dəyər, əslində yaddaşın necə qorunması ilə ölçülür.

Sənətkarın adını yaşatmaq, onun sənətinə təzə nəfəs vermək — yalnız muzeylərdə deyil, küçə adlarında, afişalarda, gündəlik söhbətlərdə də mümkün olmalıdır. Əks halda, zamanın tozu həm o adları, həm də bizə verdiyi dərsləri örtəcək.

Və unutmayaq:

Bir xalqın unudulmuş sənətkarları varsa, onun gələcək ustadları da köksündə köksüz böyüyər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR                                                           

YUNUS OĞUZ

CIĞIR

(tarixi romandan bir parça)

Müharibə isə davam edirdi.

...Neçə gündür gözünə yuxu getmirdi. Ermənilər elə bil Murovdağda onların koordinatlarını əzbər bilir, başlarını qaldıran kimi atəşə tutur, mərmilər atırdılar. Murov zirvəsində onların tutduğu mövqe çox vacib idi. Buradan Kəlbəcərə yol açılırdı. İndi bu yüksəklikdə ilişib qalmışdılar. Buludlar yol göstərənləri, daş-qayalar səngərləri olmuşdu. Başqa yerlərdən, hətta uzaqdakı qaya arxasından da hücuma keçmək istəyəndə də üstlərinə mərmilər yağırdı.

Ara bir qədər sakitləşəndə, o, qayanın dibində oturdu. Buranı nə külək tuturdu, nə güllə. Elə o dəqiqə də göz qapaqları örtüldü. Hardasa general Polad Həşimovun qəbri göründü. General həmişəki kimi gülümsəyirdi. Onun məzarının yanında üstü qara mərmərdən hörülmüş bir qəbir də vardı, amma üstündə şəhid olanın nə adı vardı, nə də şəkli. Öz-özünə sual verdi: “Bu kimin qəbridir?” Cavab tapa bilmir, gözlərini də ünvansız mərmərdən çəkə bilmirdi. Bu zaman Poladın şəkli danışmağa başladı:

-Bu qəbrin sahibinin kimliyini bilmək istəyirsən? - Onu təəccüb bürüdü. Şəkil dil açıb danışa bilərmi, bu olası iş deyil? - Əsgər, hələ tezdir.

İstər-istəməz dodaqlarının arasından sual çıxdı:

-Nə hələ tezdir, generalım?

General yenə gülərüzlə cavab verdi:

-Bu qəbrin sahibinin kim olduğunu bilmək tezdir.

-Niyə?

-Onu özün lap yaxında biləcəksən. Bilirəm Vətən müharibəsi başlayıb. Qarabağ işğaldan azad edilir. Torpaq uğrunda şəhid olanlardan birinin yeri ola bilər, bu qəbir. Ayaqyalın qaçqın düşən körpələr, bu gün Qarabağa tank üstündə, əsgər çəkmələrilə qayıdır...

Cəbrayıl güllə səsinə gözlərini açdı, ancaq generalın gülümsər sifəti gəlib durmuşdu qarşısında, çəkilib getmirdi. “Bu nə sirri-xudadır?”-öz-özünə sual verdi.

O da qaçqın idi, əslən Zəngilandan idilər, ancaq özü Sumqayıtın Corat qəsəbəsində doğulmuşdu.

Birdən elə bil beynində şimşək çaxdı.

- “Dur, dayan! -Ürəyində danışmağa başladı. - General necə dedi? Torpaq uğrunda şəhid olanlardan birinin yeri ola bilər, bu qəbir. Dayan, dayan! O qəbir niyə mənim olmasın, niyə mən şəhid olmayım?”

Ürəyinə elə bil təpər gəldi. Qərarını qəti vermək istəyəndə anasının haradansa səsini eşitdi:

-Cəbrayıl, oğlum!!!

O, istəyini qətiləşdirmişdi. İstəmədən ağzından çıxdı:

-Vətənə canım fəda olsun, məndən nigaran qalmayın!

Xüsusi təyinatlıların yüngül silahları karına gələ bilərdi. Süngü, kiçik avtomat, tapança, əl qumbaraları qəfil hücum üçün ən yaxşı vasitələr idi.

O, dostu Amili əl işarəsilə yanına çağırdı. Amil çox çətinliklə onun yanına gələ bildi. Qaya təbii səngər olduğundan Cəbrayıl uzaqdakı keçidi göstərib dedi:

-Amil, o keçidi görürsən?

Əsgər əlini qaşlarının üstünə aparıb cavab verdi:

-Hə, görürəm, nə olsun?

Cəbrayıl söhbəti uzaqdan başladı.

-Bax, qardaşım! Burada yüz əlli əsgərimiz şəhid olub. Daha heç kimin ölməsini istəmirəm. Mən o dar keçiddən düşmənin arxasına keçəcəm. Onların atəş nöqtəsini susdurmaq lazımdır və mən bunu edəcəm.

Amil:

-Bəlkə bölməni də götürəsən, - deyə soruşdu.

O, qəti etiraz etdi:

-Yox, olmaz! Əgər ermənilər buradan kiminsə atəş açmadığını görsələr, şübhələnəcəklər. Odur ki, siz burada qalın. Bir saatdan sonra atəş səsləri eşitməsəniz, bilin axırlarına çıxmışam. Hə, di gəl vidalaşaq.    

Onlar qucaqlaşdılar, ancaq heç birinin ağlına gəlmirdi ki, bu, vida görüşüdür; bu, son qucaqlaşmadır. Onu sonuncu qucaqlayan isə cənazəsinə bürünəcək üç rəngli bayraq olacaq.

O, çığırla dar keçidə doğru irəlilədi. Bir saatdan sonra düşmənin atəş nöqtələrini susdurmaq, iri çaplı silahları zərərsizləşdirmək lazım idi. “F-5” iki əl qumbarasını hazır vəziyyətə gətirib bir az da yaxınlaşdı. Sonra qumbaraları növbə ilə, birini iki minamyot, birini də iki top duran tərəfə atdı. Qəfil partlayışdan ölən öldü, dağılan dağıldı. Sağ qalanlar isə həyəcanla qışqırdılar:

-Türklər gəldi, türklər gəldi!

Ermənilər hara gəldi güllə atmağa başladılar, amma hədəf kimi heç kimi görə bilmədilər. Güllələr daşa, qayaya dəyib vıyıltı səsləri çıxardırdılar. Və birdən sükut yarandı. Cəbrayıl bundan istifadə edib iki güllə darağını onların üstünə boşaltdı. Daha sonra tapançasını çıxardıb sağ olanların axırına çıxmaq istədi. Amma deyəsən düşmənin sayı çox idi. Onların da gülləsi qurtarmışdı. Qorxularından hara gəldi atıb sərf etmişdilər. Süngüsünü çıxardıb “Ya Allah!” hayqıraraq ermənilərin içinə atıldı. Elə bil dinc vaxtı sakit gəzən, özünə iş axtaran gənc bu deyildi. Ayaqları, qolları, xüsusən də süngünü tutduğu əli avtomat kimi işləyirdi. Düşməni ot kimi biçirdi. Bir də baxdı ki, istehkamın içindədir. Qarşısında iki zabit dayanıb. Deyəsən, yüksək çinli zabitlərə oxşayırdılar, amma gözləri qan çanağına dönmüş Cəbrayıl üçün fərq etməzdi. Zabitlərdən biri əlini qoburuna atıb tapançasını çıxartmaq istədi. Doğrusu, onun əliyalın görünməsi hər iki zabiti təəccübləndirdi. “Bu qədər əsgərin içindən o, necə sıyrılıb bura gəlib?” Cəbrayıl bu sualı hər ikisinin üzündən oxudu. Sərrast bıcaq atışı ilə bir zabiti elə əlini tapança qoburunun üstündə saxladı. Bıçaq düz ürəyinə girmişdi. İndi o, lap əliyalın idi. Qolunu qaldırıb o biri zabitə şapalaq vurdu. Zabit yıxılan kimi onun üstünə tullanaraq iki əlini kəlbətin kimi boğazına yapışdırdı. Çox çəkmədi zabitin ayaqlarının titrəməsi də kəsdi. Ayağa durmaq istəyəndə arxadan güllə açıldı. Cəbrayıl dönüb güllə atana baxdı. Yaralı düşmən əsgəri idi. Sən demə onlardan biri yaralı halda bura gəlib çıxa bilmişdi. Cəbrayılın köksündən dəyən güllə onu yerə çökdürdü, amma son anda hayqıra bildi.

 -Ehey... generalım, gəlirəm!

Amilgilin bölməsi düşmən mövqeyinə girəndə artıq orada heç kim qalmamışdı. Hər yer erməni cəsədlərilə dolu idi. Sonradan bilinəcəkdi ki, Cəbrayıl Dövlətzadənin bıçaqla öldürdüyü zabit polkovnik, əlilə boğduğu isə general imiş...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU

“Söndü gözün qürbət eldə”

Söndü gözün qürbət eldə,

Yad daxmanın şamı kimi.

Yenə qar altda qalmısan,

Evin yastı damı kimi.

Yağı Günəş batan anda

Şah damarda qan donacaq.

Yad olduğun evin üstə

Yağı ulduzlar yanacaq.

Tut əlimi, gəl barışaq,

Dünyanın sazaq vaxtıdır.

Bizim eldə şair sevmək

Qızların qara baxtıdır.

Özümüz yıxan evləri

Fələk bir kərə yıxmadı.

Barı sən dillən, sevgilim,

Allahdan bir səs çıxmadı.

Kaş yenə də uyuyaydım,

Başım sənin sol qolunda.

“Millət” deyə-deyə, gülüm,

Öləydim sənin yolunda...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qərbi Azərbaycandan – bir zamanların azman İrəvan xanlığından indi yalnız xatirələr qalıb. Biz Qərbi Azərbaycan kökənli insanları daha çox təbliğ etməli, onları daha çox dinləməliyik. Axı onların ürəkləri yaralıdır və onlar – o torpaqların bizə məxsus olduğunu genkodunda daşıyan sonuncu aborogenlərdir. Orada doğulan ən gənc insan – 1989 təvəllüdlü ola bilər. Təəssüf ki, həmin ildən sonra o torpaqlarda bircə azərbaycanlı qalmayıbdır.

Azərbaycan dövlət xadimi Hidayət Orucov 5 sentyabr 1944-cü ildə Qərbi Azərbaycan Meğri rayonunun Maralzəmi kəndində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirib. Bir müddət kənddə müəllim, "Sovet Ermənistanı" qəzetində ədəbi işçi işləyib, 1968-ci ilin iyul ayında C. Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının direktoru təyin olunub, fasiləsiz olaraq on altı il Azərbaycanın bu qədim sənət ocağına başçılıq edib.

Ədəbi mühitdə Hidayət adı ilə tanınan yazıçı, eyni zamanda, Ermənistan Yazıçılar İttifaqının Azərbaycan Ədəbiyyatı Şurasına rəhbərlik edib, İrəvan Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan şöbəsində XIX–XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatından dərs deyib. Onun təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə həmin dövrdə təkcə İrəvanın deyil, indi Ermənistan adlandırılan Oğuz ellərinin milli ədəbi-mədəni mühitində canlanma yaranıb, Qərbi Azərbaycanda onlarla şair və nasirlərin kitabları İrəvanda işıq üzü görüb, "Ədəbi Ermənistan" məcmuəsi nəşr olunub.

Hidayət Orucovun həyatının İrəvan dövründə poeziya, publisistika, nəsr, tərcümə kitabları nəşr edilib, pyesləri İrəvan və Azərbaycan teatrlarında səhnəyə qoyulub. Ədəbiyyatın və incəsənətin inkişafındakı xidmətlərinə görə ona 1978-ci ildə Ermənistan SSR əməkdar mədəniyyət xadimi fəxri adı verilib. Hidayət 1988-ci ildə Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü, soydaşlarımızın deportasiya və soyqırımı siyasətinə etiraz olaraq Ermənistan SSR Əməkdar mədəniyyət xadimi fəxri adından imtina edib.

Bakıya köçərək "Gənclik" nəşriyyatının baş redaktor müavini, sonra baş redaktoru  vəzifələrində işləyib. Bu illərdə "Gənclik" nəşriyyatında böyüməkdə olan nəsillər üçün dəyərli kitablar, o cümlədən Azərbaycan klassik ədəbi irsi, flokloru, tarixi keçmişi sistemli şəkildə nəşr edilib yayılıb. "Gənclik" nəşriyyatında onun baş redaktor olduğu müddətdə 50 cildlik "Dünya Uşaq Ədəbiyyatı Kitabxanası"nın nəşri Azərbaycanın kitab mədəniyyəti tarixində mühüm bir hadisədir.

Hidayətin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə 15 cildlik "Azərbaycan folkloru", 25 cildlik "Macəra və fantastika", 17 cildlik "SSRİ Xalqları Ədəbiyyatı" kitabxanalarının, bir sıra mühüm seriyaların nəşrinə də həmin illərdə başlanıb. Hidayət ədəbiyyat, incəsənət, kitab mədəniyyəti məsələləri, millətlərarası münasibətlər, din, milli-mənəvi dəyərlərimiz barədə eyni zamanda tarixi keçmişimiz, türk xalqlarının deportasiyası və soyqırlarımına, yaşadığımız günlərin problemlərinə həsr olunan 150-dən çox məqalənin, publisist qeydlərin müəllifidir. Onun "Heydər Əliyev və Azərbaycanda milli siyasət" monoqrafiyası ingilis, rus, gürcü, türk, ərəb, qırğız dillərində də nəşr olunub.

Kitabları

Yazıçının altmışdan çox poeziya, nəsr, publisistika, tərcümə və s. kitabları nəşr olunub. Hidayətin xarici dillərdə nəşr olunan "Mən belə yaşayıram", "Nura qovuşacağıq" (rus dilində), "İntizar", "Sənsiz" (gürcü dilində), "Sabaha çox var" (Dağıstan dillərində), "Dağlar nəğməsi" (özbək dilində) və s. kitabları maraqla qarşılanıb. Əsərləri otuzdan çox dilə çevrilib.

1. "Məni səsləyəndə" (şeirlər və poema)

2. "Məhəbbət qocalmır" (şeirlər və poemalar)

3. "Bir az gözləyin məni"

4. "Məhəbbət qocalmır" (şeirlər və poemalar)

5. "Zirvə cığırı" (şeirlər)

6. "Bir teatrın üç aktyoru" (publisistika)

7. "Dənizi harayladım" (şeirlər)

8. "Eviniz analı olsun" (şeirlər və poemalar)

9. "İrəvanda xal qalmadı" (dramaturgiya, nəsr, publisistika)

10. "Qatardan məktub" (şeirlər)

və s.

Mükafatları

1. Ermənistan SSR Əməkdar mədəniyyət xadimi

2. Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı

3. "Ləyaqət" ordeni. (Gürcüstan)

4. Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi

5. Rus Pravoslav kilsəsinin "Müqəddəs Mömin Moskva Knyazi Daniil" ordeni

6. "Şöhrət" ordeni

7. Dağıstan Respublikasının Fəxri Fərmanı

9. Çuvaşıstan Respublikasının ali ədəbi mükafatı – Paydulla İskeyev adına Çuvaş Beyənlxalq Ədəbi Mükafatı

9. Rus Pravoslav kilsəsinin "Şöhrət və Şərəf" ordeni

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hamınız yazırsız. Danışırsız. Deyirsiz. Paylaşırsız. Tələsirsiz. Gözləyirsiz ki, sizi görsünlər. Mən isə burda, bu vərəqin içində, susuram. Susuram ki, bir gün bəlkə bu sükut səs kimi eşidilər. Amma olmur. Eşidilmir. Mən burdayam. Və heç kim görmür.

Mən vaxtsız doğulmuşam. Elə bir ana gəlmişəm ki, bu dövrə aid deyiləm. Bədənim indi burdadı. Amma ruhum hansısa başqa vaxtda itib. Heç bilmədiyim, heç olmadığım bir dövrdə qalıb. Mənim üzərimdən minlərcə gün keçib, amma bir saat keçməyib. Zaman axmır. Hərəkət var, amma zaman yoxdu. Və insan zaman olmadıqda, yaşaya bilmir.

 Yaza bilmirəm. Əlim var. Sözüm var. Təhsilim, az çox savadım, bəlkə də içimdə az qala partlayacaq qədər həqiqətim var. Amma yaza bilmirəm. Və bu, mənim gücsüzlüyüm deyil. Bu, dünyanın korluğu. Bu, dilin özünün xəyanətidir. Mən başa düşürəm ki, nə qədər çox şey bilirəmsə, bir o qədər az şey deyə bilirəm. Çünki sözlər mənim üçün artıq kifayət deyil. Sənin düşündüyün qədər dərin deyil dünya. İnsanlar düşündükləri qədər eşitmir, hiss etmirlər. Onlar səthə öyrəşiblər. Məni isə səth artıq iyrəndirir. Mənim üçün hər şey artıq çılpaq olmalıdır. Bəzək yoxdur. Təsəlli yoxdur. Mən yazmaq istəmirəm. Mən ifadə olunmaq istəyirəm. Və ifadə olunmaq, bu əsrdə ən nadir, ən mümkünsüz ehtiyacdır. Deyirlər ki, xoşbəxtsənsə, yazmazsan. Yalandır. Mən sevirəm. Mən sevilirəm. Mən sevgiyə toxunuram, o mənə nəfəs verir. Bəlkə də məni xilas edit. Amma bu tıxanıqlıq sevgisizlikdən deyil, daxilimdəki mənə çatmamaqdandır. Mən özümə girməyə çalışıram, amma içimdə heç kim yoxdur. Özüm özümə bir xarabam. Qırılmış divarların arasında "mən" deyə qışqırıram. Cavab yoxdur.

  Yazmaq mənim üçün var olmaqdır. Yaza bilməyəndə yox oluram. Və bu yoxluq kimsəyə görünmür. Çünki mən gündəlik həyatdakı rollarımı çox gözəl oynayıram. Söhbət edirəm. Gülümsəyirəm. Fikirlərimi deyirəm. Amma heç biri mən deyil. Heç biri bu içdən çürüyən, bu zamanın içində itib gedən varlığım deyil. Və bəli, qəzəbliyəm. Sizə yox. Dünya da heç vecimə deyil. Mən özümə qəzəbliyəm. Çünki hər gün yazmayıb, sonra özümü günahlandırıram. Sonra bir gün anlayıram ki, bu artıq günah yox, bir həyat tərzidir. Susmaq, vərdiş halına keçib. Mən öz sözümü içinə basdıran bir varlıq olmuşam. Qəbirsiz ölülər kimi. Bəzən beynimdə bir cümlə dolaşır ki, "Bir az sonra yazaram." Bu xbir az sonra" mənim həyatımı yeyib. Hər şeyi təxirə salmışam. Hər şeyi. Düşüncələrimi. Sözlərimi. Səssiz qaldığım bütün vaxtlar da, bir əsər olub və ölüb. Hər susqunluğum, bir ideyanın dəfnidir.

Və siz, oxucular. Bilirəm, bu da sizə qəribə gələcək. Çünki siz oxumağa hazırsınız, amma sırf məni anlamağa yox. Mən sizə qəzəbli deyiləm, amma ümidli də deyiləm. Mən yazıram, sizə yox. Özümə də yox. Sadəcə yazıram. Qoy harasa ilişsin. Qoy kağız da dözsün bu sətirlərə. Çünki mən artıq dözə bilmirəm. Əgər bu sözləri kimsə oxuyursa, unutmasın. Mən sevilirəm. Və yenə də çürüyürəm. Mən hər şeyə sahibəm. Amma yenə də boşluqda qalmışam. Səbəbi isə sadədir. Özümə çatmırdım. Mən burdayam. Və sən görmədin.

Daha danışmıram. Səbəbini belə izah etməyə ehtiyac yoxdur. Susuram. Çünki izah etmək, anlaşıla biləcəyinə inanmaqdır..Mən inanmıram. Susmağın necə vərdişə çevrildiyini bilirəm. Əvvəl fikirləri saxlayırsan. Sonra bir gün danışmalı olduğun bir an gəlir, amma keçirsən. Növbəti dəfə bir az daha rahat keçirsən. Üçüncü dəfə, artıq heç nə demirsən. Səssizlik səni içindən alıb aparır. Sən bunu "hüzur" zənn edirsən. Amma bu öz dilindən, öz cümləndən imtinadır. Və ən sonda, heç kimin içində danışmağa dəyər bir səs olmadığını düşünməyə başlayırsan.

Yəni mən belə başladım bu boşluğa. İndi nə hiss edirəm?  Heç nə. Bu, çox dəqiq ifadədir, heç nə.

 Qəzəb var. Bəli. Amma o da artıq emosional deyil. Qəzəb, sanki sümüyün bir hissəsinə çevrilib. Sən hərəkət etdikcə içində qırılır, qırıldıqca daha da içindəki sükutun sərtləşir. Mən sakit deyiləm.

Mən sadəcə çürüməyi çox sakit yaşayıram. Və bu vaxtsızlıq, bu hər gün içimdə təkrarlanan "bu gün də olmadı" cümləsi məni öldürmür. Yox. Məni adiləşdirir. Mənim faciəm bu deyil ki, yazmıram. Faciə budur ki, mən yazmamağıma öyrəşmişəm. İnsan nəyə öyrəşirsə, o olur. Susmağa öyrəşmişsənsə, susan olursan. Vaxtsızlığa öyrəşmisənsə, artıq heç nə üçün tələsmirsən. Yazmamağa öyrəşmisənsə, artıq yarımçıq doğulmuş olursan. İçindəki fikirlər beyində qalıb abort edilmiş ideyalardır. Və hər kiçik problem, böyük problemlərə hamilədir. Yarımçıq. Doğulmadan boğulmuş.

Mətnlər, artıq yazılmır. Sadəcə ağrılı şəkildə sənin içində sıxılır.

Bəzən bir cümlə gəzir beynimdə, "Əgər yazsam, nə dəyişəcək?".Hər şey. Yəni, heç nə. Yazmaq məni dəyişmir. Məni xilas da etmir. Sadəcə bu dünyada olduğumu sübut edir. Sözüm çıxırsa, deməli varam. Yoxdursa, mən də yoxam. Bu qədər. Bu qədər qaranlıq və bu qədər dürüst. Amma bu qaranlıqda bir şeyi danmıram, sevilirəm. Və sən düşünə bilərsən ki, bu məni qoruyur. Qorumur. Sadəcə daha dərindən çürüməyimi yavaşladır. O yanımdadır, sevgilim. Gözlərimə baxanda orda bir şey görür. Amma o gördüyünü mən içimdə hiss etmirəm. Mən orda deyiləm. Çünki mən.. bu vərəqdə itmişəm. Bu boşluqda donmuşam. Səni sevirəm. Sözsüz, şəksiz, nəfəs kimi.

Bu sualların cavabı yoxdur. Amma mən yazıram. Çünki bu, mənim dirilməyə çalışmaq cəhdimdir. Əgər bir gün dayanarsam, bilin ki, mən getmişəm. Amma hələlik burdayam. Və yenə də qışqırıram:

 "MƏN BURDAYAM. VƏ HƏLƏ DƏ HEÇ KİM GÖRMÜR."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.09.2025)