Afaq Şıxlı,

Azərbaycan, Rusiya və Avrasiya Yazarlar birliklərinin üzvü, AYB Moskva bölməsinin katibi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Ustadıməbədiyyətə köçəndən bütün dünyam dəyişib sanki. Yalnız tələbələri, şeir dünyası deyil, doğma yurdu – Əsrikdəki mavi evi də yetim qalıb. Uzaqdan göyün bir parçasına bənzəyən o ev boşalıb, sahibinin səsini, sözünü itirib. İndi orada acı, amma nurla dolu bir sükut hökm sürür. Bu sükut böyük şairin nəfəsini daşıyır...

***

Bu möhtəşəm evi görmək, ustadımla sakitlikdə vidalaşmaq üçün Əsrikə gəldim. Qəlbim həyəcanla döyünürdü: bilirdim ki, bu, sadəcə keçmişlə deyil, həm də əbədiyyətlə görüşdür – Məmməd İsmayılla söz, xatirə və sükut görüşü...

Evin qarşısında dayandım. Sahibsiz qalmış ağaclar şairin misraları kimi göyə can atırdı. İndi bu ev də, bağ da yetim qalmışdılar. Amma mənə elə gəlirdi ki, evin yiyəsi hələ də buradadır. O, hər otun, hər yarpağın, hər daşın içində yaşamaqdadır.

Gözüm yan tərəfdəki dirəyə sataşdı. Dəlik-deşik olmuş gövdəsində bir ağacdələn oturmuşdu. Dimdiyinin səsi ürəyimdə əks-səda verdi. Necə ki, şair bir zamanlar o ritmi poeziyaya çevirmişdi, quş da sanki həmin misralarını təkrar edirdi:

"Mənim qapım – yer üzünün qapısı..."

Bağa girdim. Alma ağacları meyvələrin ağırlığından əyilmişdi. Beş alma dərdim – Məmməd İsmayılın xatirəsinə. Hər alma bir rəmz oldu: minnətdarlıq, hörmət, sevgi xatirə, əbədiyyət... Gələcək nəsillərin ruhuna qalacaq beş diri misra!..

Kövrəlmiş qəlbimlə yavaş-yavaş şairin məzarına sarı üz tutdum. Üstündəki yaşıl ipək örtük, yerlə göy arasındakı sərhəd kimi, onu bizdən ayırmışdı... Ətrafda elə bir işıqlı və harmonik mənzərə açılırdı ki, mənim də ruhum göyə can atırdı.

Bu sirli-sehirli həyətdə dayanarkən anladım ki, mavi divarların sükutu heç də  boşluq demək deyil. Çünki buralara şairin nəfəsi hopub.

Bu ev, bu bağ qəribsəsələr də, bu məzar ustadımın yoxluğunu xatırlatsa da, onun gözəl şeirləri dipdiri ayaqda qalacaqlar.

Onlar xoşbəxtdirlər, çünki hər zaman seviləcək, oxunacaq və məhəbbətlə səslənəcəklər.

Əsrik torpağı onun addımlarını, ağaclar baxışlarını, əllərinin istisini xatırlayacaq. Quşlar onun misralarının ritmiylə oxumaqda davam edəcəklər...

Məmməd İsmayıl getməyib. O sükuta, havaya, işığa qarışıb. Sözlərə çevrilib. Harada ölməz poeziyanın izləri varsa, o da orada olacaq. Çünki poeziya əbədiyyətin nəfəsidir. Və ona bir dəfə toxunan şəxs heç zaman ölmür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)

Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi.

Bu günkü həmsöhbətimiz– tanınmış Azərbaycan şairəsi, yazıçı, tərcüməçi, iqtisad elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, bir sıra beynəlxalq mükafatların laureatı Rəsmi̇yyə Sabirdir.

 — Elm və poeziya aləmində hər iki sahəni bir arada yaşatmaq sizin ruhunuza hansı yeni qatlar gətirir? Gündəlik həyatınızda yaradıcı və elmi fəaliyyəti necə balanslaşdırırsınız?

— Mən hər zaman deyirəm ki, mən şair doğulmuşam, iqtisadçı olmuşam. İkisini bir arada yaşatmağın çətinliyi ilə bağlı mənə tez-tez suallar verirlər.

Düzü, poeziya və elmi bir arada yaşatmaq həm çətindir, həm də asan. Bildiyiniz kimi elm çətin sahədir. Yuxusuz gecələr, gərgin zəhmət tələb edir.

Ona görə asandır ki, elmdəki yorğunluğumu poeziya aradan qaldırır.

Çətindir ona görə ki, şeiri yazmaqla iş bitmir. Bu şeirlərin ölkə daxilində və xaricdə çap olunması, kitabların nəşri, beynəlxalq arenada ölkəni təmsil etmək və s. kimi məsələlər də var. Amma çalışıram ki, hər iki işin öhdəsindən layiqincə gəlim. Çünkü hər iki sahəni sevirəm və onlar mənim həyat tərzimdir.

Hər iki sahəni balanslaşdırmağa çalışıram və deyilənlərə görə (təvazökarlıqdan uzaq olsa da) hər ikisinin öhdəsindən uğurla gəlirəm.

Elm də, poeziya da insanı zənginləşdirir. Hər ikisi yaradıcılıqdır. Birindən yorulanda o birisi köməyimə çatır.

 — Şeirlərinizdə qadın baxışı və incə duyğular var. Bu incəlikləri qorumaq üçün hansı daxili ritmləri və praktikaları izləyirsiniz?

— Bizim poeziyamız bizim iç dünyamızdır. Doğrudur, yazar təkcə öz taleyini yazmır, eyni zamanda ətrafında, cəmiyyətdə baş verənləri iç dünyasından keçirərək poeziyaya çevirir.

Qadın olmaq, həm də duyğusal olmaq deməkdir.

 Şairlik isə ikiqat duyğusallıqdır. Odur ki, bu duyğusallıq yaradıcılığımıza da hopur.  Adi insanları təsirləndirməyən şeylər biz yazarları kövrəldə bilər. Bir şeirimdə yazmışdım ki:

Ağlaraq varaqda sözün dərdinə,

Yanaram ocaqda közün dərdinə,

Bilinməz şairin axı, dərdi nə,

Mən xoşbəxt olmaqçün doğulmamışam.

Yəni, biz şairlər ocaqdakı közün dərdinə də, varaqdakı sözün dərdinə də yanan insanlarıq. Çalışıram ki, dünyanın pislikləri qəlbimdə iz salmasın. “Mənim həyatım” adlı şeirimdə deyirəm ki:

Dəyişdi ömrün fəsilləri…

Dəyişdi dünya…

Dəyişdi zaman…

Dəyişdi insanlar…

Ancaq

dəyişmədi

dünyaya,

zamana,

insana baxışım.

Mən bu ömrü

belə yaşadım, dostum.

Fikrimcə, ömür gözəl şeylərə sərf olunmalıdır. Hər zaman deyirəm ki, həyat mənfi şeylərə, paxıllığa, həsədə, nifrətə sərf olunacaq qədər uzun deyil.

Bir sözlə, daxilimdəki gözəlliklə bu incə ruhu qoruyub saxlaya bilirəm.

 — Sosial məsuliyyət hissi sizi yaradıcılığa və elmi araşdırmalara necə ilhamlandırır?

— Söz yaratmağın özü də məsuliyyətdir.  Mən hər zaman yaradıcılığımda bu məsuliyyəti hiss etmişəm. O ki qaldı sosial məsuliyyətə, təbii ki, biz şair olmazdan əvvəl həm də vətəndaşıq. Mənim üçün vətəndaş olmaq şairlikdən, alimlikdən öncə gəlir. Bu məsuliyyət mənim şeirlərimə də hopub. Hər kitabımda Vətənlə bağlı ayrıca şeirlərim var.

Qarabağ işğalda olanda Vətən həsrətli şeirlər yazırdım, müharibə zamanı isə əsgərlərimizi ruhlandıran, zəfər ətirli şeirlər yazdım. Şuşa alınan gün “Vətən, gözün aydın” adlı şeirim çap olundu. Mən, Suriyadan qaçarkan dənizdə boğulan uşağa da şeir yazmışam.

Mən, Türkiyədə zəlzələ zamanı həlak olan insanlara da şeir həsr etmişəm.

Saharadan cənubdakı uşaqların aclığından bəhs edən şeirlərim də var. Şair zamanının güzgüsü olmalıdır. O ki, qaldı elmi araşdırmalarıma, bəlkə də bu sosial məsuliyyət hissindəndir ki, mən sosial-iqtisadi məsələlərin tədqiqatçısıyam.

Tədqiqatlarımda əhalinin gəlirlərinin artırılması, sosial müfafiənin gücləndirilməsi, həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, sosial ədalətin təmin olunması, gəlir bərabərsizliyinin azaldılması kimi məsələlər üstünlük təşkil edir. Bir şeyi də qeyd edim ki, mən zövq aldığım işlə məşğul olan insanlardanam.

Nəylə məşğul olurumsa, onu sevə-sevə edirəm. 

 — Səyahət etdiyiniz ölkələrdə insanlarla və mədəniyyətlərlə qarşılıqlı təcrübələr sizin əsərlərinizə hansı yeni rəngləri qatıb?

— Hər bir səyahət insana nələrisə qazandırır, zənginləşdirir.  Şair ətrafdan aldığı impulsların təsiri və öz daxili dünyasının səsiylə danışır.  Mən çoxsaylı ədəbiyyat tədbirlərində olmuşam, bir sıra ölkələrdə şeir festivallarında iştirak etmişəm, müxtəlif yaradıcı insanlarla, onların mədəniyyətləri ilə tanış olmuşam. Təbii ki, bu tanışlıqlar, müxtəlif mədəniyyətlərdən əxz etdiklərim yaradıcılığımda hər hansısa formada özünü göstərir. Lakin mənim yaradıcılığım daha çox millidir, ondan türkçülük ətri gəlir. Türkçülük mənim həyat fəlsəfəmdir.

 — Gənc qadın alim və şairlər üçün ruhani və praktik tövsiyəniz nədir?

— Gənc qadın alimlərə tövsiyəm odur ki, bu yoldan heç yorulmasınlar. Elmi həyat tərzi edənlərdən olsunlar. Sevmədikləri halda elmlə məşğul olmasınlar. Çünkü elm çətin və şərəfli yoldur. Gənc qadın şairlərə isə tövsiyəm odur ki, çoxlu mütaliə etsinlər. Öz əsərlərini yerli və beynəlxalq platformalarda nəşr etdirsinlər. Ölkəmizi xaricdə layiqincə təmsil etsinlər.

 — Milli-mənəvi dəyərlərimizi qorumaq və dünyaya çatdırmaq üçün yazı və tərcümə işlərinizdə hansı prinsipləri əsas götürürsünüz?

—  Milli-mənəvi dəyərləri yaşatmaq kimliyindən asılı olmayaraq hər bir vətəndaşın borcudur. Mən milli-mənəvi dəyərləri təkcə yaradıcılığımda deyil, həm də gündəlik həyatımda da yaşadıram. Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin bir layihəsi olan “Unudulmaqda olan milli-mənəvi dəyərlərimiz” adlı kitabın tərtibçisi də mən olmuşam. Yaradıcılığımda isə ənənələrə bağlı biriyəm. O ki, qaldı tərcümələrə. Tərcümədə keyfiyyət prinsipini əsas götürürəm.

İstər Azərbaycan ədəbiyyatını dünyaya tanıtdırarkən, istərsə də dünya (xüsusilə də Türk dünyası) ədəbiyyatından tərcümələr edərkən keyfiyyətli əsərlərə, əsl ədəbiyyat nümunələrinə üstünlük verirəm.  

 — Həyat fəlsəfənizdə xoşbəxtlik və balansı qorumağın xüsusi yolları varmı?

— Mənim üçün həyatda əbədi xoşbəxtlik anlayışı yoxdur. Ancaq sənətdə özümü əbədi xoşbəxt sayıram. Türk dünyasnın məşhur yazarı, Azərbaycanın xalq şairi Sabir Rüxtəmxanlı mənim 2002-ci ildə nəşr olunan ilk kitabıma “Ədəbi xoşbəxtlik vəsiqəsi” adlı gözəl bir ön söz yazmışdı. Həyatda isə əbədi xoşbəxt olmaq çox çətindir, mən deyərdim ki, mümkünsüzdür. Çünkü bizim xoşbəxtliyimiz yalnız özümüzlə bağlı deyil. Zaman-zaman itirdiklərimiz olur. Bu müsahibəni verən günü mənim anamı itirməyimin 20-ci ilidir.

Mən necə əbədi xoşbəxt ola bilərəm? Xoşbəxt olduğumuz bəzi anlarımız, saatlarımız, günlərimiz var. Şairə ani xoşbəxt olmaq üçün çox şey lazım deyil. Bir iltifat, deyilmiş bir xoş söz belə bizi ani olaraq xoşbəxt etməyə yetər. Mənə elə gəlir ki, insana müəyyən yaşdan sonra rahatlıq daha vacib olur. Ümumiyyətlə, daxilimdəki insanlıq sevgisi məni rahatladır.

 — İnsan psixologiyası və emosiyaları əsərlərinizə necə təsir edir və onları necə izləyirsiniz?

— Tənqidçilərə görə, mənim şeirlərim dərin psixologizmlə seçilir. Ümumiyyətlə, poeziya insan hisslərinin ən dərin qatlarına enməyi bacarmalıdır. Poeziya insan psixologiyasının, emosiyalarının tərənnümüdür. İnsan psixologiyası və emosiyaları, əslində, yazarların yaradıcılığının “gizli drayveri”dir. Onlar həm mövzunun seçilməsinə, həm də üslubun formalaşmasına birbaşa təsir göstərir.

Bizim əsərlərimiz gündəlik həyatda insanların baxışlarını, danışıq tonunu, susqunluğunu, hətta kiçik destlərini izləməklə, başqalarının ağrısını və sevincini özününkü kimi hiss etməklə yaranır.

Yaşadığımız sevinc, itki, qorxu, ümid kimi hisslər yazıda yalnız təsvir kimi deyil, iç dünyamızın səsi, rəngi kimi əks olunur. Yaradıcılıq bəzən birbaşa deyil, simvol və metaforalardan istifadə etməklə, emosiyaları birbaşa təsvir etmək əvəzinə, onu təbiət təsvirləri, rənglər, səslər vasitəsilə çatdırır. Bəzən bir personajın nə deməsi deyil, nəyi deməməsi onun psixoloji halını daha yaxşı göstərir. Ümumiyyətlə isə, yaradıcılıqda əsas odur ki, sən nə qədər səmimisən? Səmimi oldunsa oxucu sənin yaradıcılığını qəbul edəcək, sənin yaratdığın əsərlərdə özünü tapa biləcək və sənin yaradıcılığını sevəcək.

 — Elm və poeziyada tənqidi baxışla sevgi və rəğbət hissi arasında necə balans yaradırsınız?

— İnsan dürüst olanda hər iki sahədə tənqidi baxışla sevgi və rəğbət hissi arasında balans yaratmaq da asanlaşır.

Mən hər zaman deyirəm ki, cəmiyyətdəki mənfilikləri görüb tənqid etmək sevgidən irəli gəlir. Mirzə Cəlil və Mirzə Ələkbər Sabir öz xalqını ən çox sevən ədiblər olublar.

Lakin cəmiyyətdəki naqislikləri ən çox da onlar tənqid ediblər. Səbəbi öz millətində heç bir qüsur görməmək istəyi olub.

Mən də bu cür düşünənlərdənəm. Öz millətimi hər şeydən çox sevirəm və cəmiyyətimizdəki qüsurların aradan qaldırılmasını istəyirəm.

 Odur ki, istər ədəbi, istərsə də elmi yaradıcılığımda tənqidə çox rast gələ bilərsiniz.  Çünkü daha yaxşı cəmiyyət arzusundayam.

 — Gündəlik həyatınızda hansı kiçik ritual və ya adət yaradıcılıq və elmi fəaliyyət sizə enerji verir?

— Gündəlik həyatımda enerjini qızımdan alıram. Hər sabah ilk olaraq qızımın gözlərinə baxıram. Onun gözlərinə baxanda bütün çətinlikləri unuduram. Qızım mənim yaşam səbəbim, həyat enerjimdir.

“Bəzən həyat” mənim yaşantılarımı anladan ən gözəl şeirlərimdəndir.

Onun sonluğu belə bitir:

Bəzən həyat

üzərimə yeriyir.

Məni yandırıb-yaxır.

Narahat səbrim darıxır.

Nə yaxşı ki

dünyanın hər yerindən

Qızımın gözləri baxır...

Məncə bu sonluq hər şeyi aydın şəkildə ifadə edir.  Tanrı bütün balaları qorusun.

 — Qlobal mədəniyyətlərarası dialoqda Azərbaycan ədəbiyyatının səsi necə qorunmalı və tanıdılmalıdır?

— Azərbaycan ədəbiyyatının səsini qlobal mədəniyyətlərarası dialoqda qorumaq və tanıtmaq üçün həm mədəni özünüdərk, həm də peşəkar təqdimat lazımdır.

Bu iş təkcə yazıçıların və şairlərin deyil, həm də tərcüməçilərin, nəşriyyatların, mədəniyyət qurumlarının və diasporun birgə məsuliyyətidir.

Mövzularımızda milli yaddaşı, folkloru, tarixi təcrübəni qorumalıyıq. Tərcümələrdə Azərbaycan dilinin poetik təfəkkürünü hiss etdirməliyik. Peşəkar tərcümələr olmalıdır. Beynəlxalq ədəbiyyat festivallarında iştirak zəruridir. Rəqəmsal ədəbiyyat platformalarında Azərbaycan müəlliflərinin əsərləri yer almalıdır. Xarici universitetlərin türkoloji, qafqazşünaslıq və ədəbiyyat dərslərində müasir Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələri tədris olunmalıdır. Mədəniyyət attaşeləri, diaspor təşkilatları vasitəsilə ədəbiyyatımızı tanıdan layihələr (oxu gecələri, mühazirələr, sərgilər və s.) həyata keçirilməlidir. Müasir gənc auditoriya üçün şeirlər video-performans, podkast və animasiya formatında yayılmalıdır

 — Yaradıcı və elmi fəaliyyət sizin şəxsi həyatınıza, ailənizə və daxili ritmlərinizə hansı təsirləri göstərib?

— Yaradıcılıq, elmi fəaliyyət insana nələrisə verir, nələrisə alır. Xüsusilə elmi fəaliyyətə daha çox vaxt sərf edirəm. Axı elm dinamik bir prosesdir. Hər gün onunla məşğul olmasan, az zamanda geriləyəcəyini görəcəksən. Bəzən qızıma ayıracağım vaxtdan elmə ayırmalı oluram. Etiraf edim ki, bu məni incidir. Ancaq qızıma da başa salıram ki, sənin anan nail olduqlarını öz zəhməti sayəsində əldə edib. O, da artıq məni anlayacaq yaşdadır. Mən bütün həyatı boyu vicdanlı, dürüst olmağa üstünlük verdim. Yetişdirdiyim tələbələrimə, davamçılarıma da bunu öyrətməyə çalışdım.

Düşünürəm ki, şərəfli ömür yaşamışam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam, əziz " Psixologiya və Şair" rubrikasının sevimli izləyiciləri, xoş gördük sizləri. Bu dəfə də gözəl şeir və dəyərli psixoloqumuzla sizlərin qonağıyıq.

Hər birimizin içində görünməyən bir dünya var.  O dünyada duyğularımız səssiz danışır. Gəlin elə sizinlə birlikdə o gizli dünyaya səyahət edək.

Bu gün şair qonağımız dəyərli Sakit İlkin, psixoloq qonağımız isə Telan Təlim Tədris və Nitq inkişaf mərkəzinin təlimçi psixoloqu Həmidə Əliyevadır.

-Əziz Həmidə xanım, buyurun, Sakit bəyin şeirinə psixoloji təhlil verin.

Sapand atdım, o daş dağa dəymədi,

Dil qurudu, yaş damağa dəymədi...

Ha çarpışdım, yaşamağa dəymədi,

Gördüm kimin dünyasıymış bu dünya....

***

Ölüm çıxır yaxşıların ovuna,

Mənim könlüm çətin bir də ovuna....

Çox çalışdım, yenə düşdüm toruna,

Gördüm kimin dünyasıymış bu dünya...

***

Bu dünyanın qışı qar yox, dərd yağır,

Ömrə sevinc dost dolanır, dərd...yağı...

Qəgəh-qədəh ürək içir dərd yağı.

Gördüm kimin dünyasıymış bu dünya...

***

Allah bilir bu dünyada tək, nədi...

Mən doldurdum, o boşaltdı təknəmi,

Tək atanı, tək oğulu təklədi,

Gördüm kimin dünyasıymış bu dünya....

***

Gecə keçir,ulduz səssiz, Ay...sakit,

Ömrün keçir ahu-vayla, say...sakit...

Bu dünyaya belə bağlama, ay SAKİT,

Gördün kimin dünyasıymış, bu dünya...

-Əziz Ülviyyə xanım, bu dəyərli dəvət üçün təşəkkür edirəm. Şair Sakit İlkinin şeiri dərin mənalarla doludur. Şeir boyu müəllifin həyatın mənası, dünya ilə insanın mübarizəsi və taleyin qaçılmazlığı üzərində düşüncələrini görürük.

Burada psixoloji olaraq diqqət çəkən məqam ümidsizlik, daxili yorğunluq və həyatın çətinlikləri qarşısında insanın özünə verdiyi suallardır. “Yaşamağa dəymədi” kimi ifadələr insanın emosional yanğısını, daxildəki məyusluğu göstərir. Bu, depressiv duyğuların poeziyada poetik dillə ifadəsidir.

Digər tərəfdən, şair bir növ təslimiyyət və qəbul etmə mərhələsinə keçir. “Gördüm kimin dünyasıymış bu dünya” misrası bir insanın nə qədər çalışsa da, bəzi şeylərin onun gücündən kənarda olduğunu qəbul etməsi ilə bağlıdır. Bu isə psixoloji baxımdan insanın həyatın faniliyini anlama prosesidir.

Şeirdə həm də tənhalıq və ədalət axtarışı güclü şəkildə hiss olunur: “Tək atanı, tək oğulu təklədi” misrası insanın özünü dünyada yalnız hiss etməsini, həyatın bəzən ədalətsiz görünməsini ifadə edir.

 Son bənddə müəllif bir mesaj verir: “Bu dünyaya belə bağlama, ay Sakit”. Bu sətirlərdə artıq özünə və oxucuya müraciət var. Yəni, bütün çətinliklərə baxmayaraq, həyata çox bağlanmamaq, amma eyni zamanda yaşamağa davam etmək lazımdır.

Psixoloji baxımdan bu, insanın yaşantılarını ifadə edərək yüngülləşməsi və özünü təsəlli etməsi kimi görünür. Poeziya burada həm yaradıcılıq, həm də sağalma vasitəsinə çevrilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O kamançanı dinləndirəndə bu ilahi səsə biganə qalan kimsə tapılmazdı. Onun barmaqları, mizrabı, kamanının telləri – hamısı sehirliydi və bu sehirləri bir-birinə ötürərək birlikdə mükəmməl ifa ərsəyə gətirirdilər.

Çox-çox illər ötəcək, çox musiqçilər, kamança ifaçıları dünyaya gələcək. Amma inanmıram ki, Habil Əliyevin yerini tutan kimsə olsun...

Azərbaycan SSR xalq artisti, dahi Habil Əliyev 28 may 1927-ci ildə Ağdaş rayonunun Üçqovaq kəndində anadan olub. Yeddinci sinfi və həm də musiqi məktəbini bitirəndən sonra pedaqoji məktəbə daxil olub.

1952-ci ildə Bakıya gəlib Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi məktəbinin kamança şöbəsinə daxil olub. Görkəmli tarzən Qurban Pirimovdan və məşhur müğənni Xan Şuşinskidən muğam sənətinin sirrlərini öyrənməyə başlayıb. Habilin ifaçılığı bəstəkar Soltan Hacıbəyovun da diqqətindən yayınmayıb. Bəstəkar, Habilin potensial imkanlarını nəzərə alıb ona filarmoniyada işləməyi məsləhət görüb.

 1953-cü ildə Habil Əliyev Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında əvvəlcə rəqs ansamblında müşayiətçi, sonra isə trioda kamança çalan kimi fəaliyyətə başlayıb.

 "Segah", "Bayatı-Qacar", "Bəstənigar", "Bayatı-Şiraz", "Rahab", "Bayatı-Kürd", "Cahargah", "Rast", "Zabul" muğamlarına yeni kamança həyatı verib. Beləliklə, Habil Əliyev əllinci illərin sonu, altmışıncı illərin əvvəllərində mahir kamança ustası kimi formalaşıb el arasında geniş şöhrət tapıb. Habil Əliyevin virtuoz çalğısını musiqi biliciləri, tez-tez Nikkolo Paqanininin ifaçılığı ilə müqayisə edirlər.

Ustad sənətkar virtuoz ifaçılığı ilə yanaşı gözəl mahnıların da müəllifidir. Onun bəstələdiyi 15-dən artıq mahnı bu gün də tanınmış musiqiçilər tərəfindən sevilə-sevilə ifa olunur. Habil Əliyevin ABŞ, Fransa, Yaponiya, İtaliya və Yunanıstanda Azərbaycan muğamlarından və xalq mahnılarından ibarət kompakt diskləri də buraxılıb.

Fəxri adları

"Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

"Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

"Şöhrət" ordeni

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

"İstiqlal" ordeni

Filmoqrafiya

- Qanun naminə

- Dəli Kür

- Günlərin bir günü...

- Nəğməkar torpaq

- Habil Kaman

- Sarı gəlin

- Qızıl fonddan seçmələr

- Kamanın naxış sehri

- Muğamat var olan yerdə

- Heydər Əliyev

- Kamançanamə

Habil Əliyev 2015-ci il sentyabrın 8-də vəfat edib. Bakıda, I Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Ədəbiyyat fənnindən  summativ qiymətləndirmə keçirərkən,adətən,mövzu verirəm ki,özünüzdən hekayə,esse və s.yazın.

Hekayələri qiymətləndirəndə isə müəllifin adını çəkmədən oxuyuram,şagirdlər özləri səs verirlər.

Bir dəfə VI sinifdə iki şagird eyni sayda səs qazandılar.

Hekayənləri təkrar oxudum ki,bir də səsvermə edək ki,qalib bilinsin.

Uşaqlar səs verəndə yazı müəlliflərindən biri əlləri ilə gözlərini tutdu,səsvermədən sonra gözlərini açdı...

Mənə maraqlı gəldi.

Tənəffüsdə həmin şagirdi sinifdə saxlayıb gözünü bağlamağının səbəbini soruşdum.

Şagird dedi:

-Müəllim, gözlərimi bağladım ki,uşaqlar mənim onlara baxmadığımı görüb düzgün səs versinlər. Birdən dostlarım üzə düşüb mənə səs verərlər.

Gözlərim doldu, alnından öpüb yola saldım.

O gün bir müəllim ŞAGİRDİNDƏN dərs aldı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Portuqaliyanın Moderi adasında kasıblıq və səfalət içərisində üzülən bir ailədə dünyaya gələn, ruhi sarıntı və sərxoşluqla ömür keçirən atanın, övladlarını böyütmək üçün mücadilə edən bir xadimənin əzabı ilə böyüyən, futbolun əfsanəsi Kriştiano Ronaldo uşaqlıq zədələrini cismində daşısa da, yaddaşına yazılanları unutmur...

Anasının istəyi ilə futbola gələn Ronaldo deyilənə görə həyatının ən dəhşətli səhnəsini 15 yaşında yaşayıb. Ürəyinin ritminin – döyüntüsünün pozulması səbəbi ilə futbolu burmaq təhlükəsi ilə üzləşən futbolçu həkimlərin təkidli tələbi ilə əməliyyat olunsa da, əməliyyatdan iki həftə sonra sahəyə dönməyə məcbur olur. 17 yaşında “Sporting Lissabon” klubunda ulduzu parlayan, ilk məşqdə, “Mançestr Yunayted” klubunda şöhrətin ilk çələngin başına qoyan KriştianoRonaldo klubunun kapitanı Aleks Ferqusun klubuna transfer edilir. “Mançestr Yunayted”də qələbəni qələbə üstə qazanan Ronaldonun karyerasında “Real Madrid” mühüm mərhələ olur. Ona dünya şöhrəti gətirir. 438 yarışda 450 “qol” vuraraq futbolun canlı əfsanəsinə, sonsuz zəhməti, gərgin əməyi ilə sahələrin sultanına, futbolun parlaq ulduzuna çevrilən Ronaldo üçün hər bir qol daxili enerjinin, analitik təfəkkürün, riyazi hesablamaların məntiqi nəticəsidir.

Siyasətin iki zirvəsi Ronald Reyqan və Kriştiano Ronaldo

“Tarixin ən çox qol atan futbolçusu” kimi nüfuz qazanan Ronaldo sadəliyin əzəməti, ən çətin zamanlarda ona edilən yaxşılıqları unutmayan insan kimi sevilir, hörmət edilir.

Rəsmi sənədlərdə bütöv adı Kriştiano Ronaldo dos Santos Aveiro kimi keçən, “CR7” ləqəbi ilə tanınan, boyu 1 metr 89 santimetr olan, 85 kq çəkisi, gülər üzü ilə uzaqdan belə insanda xoş ovqat-aura yaradan 40 yaşlı ulduz futbolçu fevralın 5-də 1985-ci ildə Funsal-Madeyrada – Portuqaliyanın o qədər də məşhur olmayan yörəsində doğuldu. Hücumçu mövqeyi, 7 nömrəli köynəyi ilə 2023-cü ildən Səudiyyə Ərəbistanının Al-Nəsir komandasını şərəfləndirən, futbol karyerasını vurduğu minə yaxın qolla zənginləşdirən, adının mahiyyətində belə siyasət dayanan Kriştiano Ronaldonun bu adı daşıması da maraqlıdı. Amerika Birləşmiş Ştatlarının keçmiş prezidenti Ronald Reyqana vurğun olan atası onun şərəfinə oğlunun adını Ronald qoyanda iki siyasət nəhəngini özü də bilmədən eyni ünvanda birləşdirmişdi. Sarayın və idmanın siyasət olduğunu anlamasa da. Kasıbçılıqdan növbəti övladı dünyaya gətirməyin daha çox maddi sıxıntı yaradacağını düşünən, bu gözlənilməz körpənin gəlişinin çətinliklərə səbəb olacağını anlayan anası Portuqaliya qanunlarına görə ondan azad ola bilməsə də, dünyaya gətirmək məcburiyyətində qaldığı, atasının Ronaldo adı verdiyi oğlunun hüzurun, sevincin, səadətin, hətta Ronald Reyqan kimi ən böyük siyasətin ünvanı olacağını bilməmişdi. 2021-ci ildə Ronaldonun anası, daha doğrusu özünün təbirincə desək, “həyatda hər kəsi, hər şeyi olan, mayakına çevrilən” anası Dolores Aviero “Sportinq FK”nın rəsmi telekanalına verdiyi müsahibəsndə “Oğlum futbolçu olmasaydı, çox güman usta olacaqdı” deyimi ilə meydanların ustası, həm də ustadı olan Oğlunu təsvir etmişdi. Ronaldonun atası 2005-ci ildə 51 yaşında qaraciyər serrozundan, kəskin qaraciyər çatışmamazlığından vəfat etdi. Həyatda heç zaman üzü gülməyən, övladlarına imkansızlıq üzündən normal atalıq qayğısı göstərə bilməyən bu adam, Anqolanın müstəqillik savaşına qalxdığı, Portuqaliya ilə döyüş meydanına çıxdığı illərdə zorla savaşa aparılan Xose Dines Averio dəhşətli döyüş səhnələrində sağlamlığını itirmiş, aldığı psixoloji sarsıntılar üzündən dəli olmaq dərəcəsinə gəlmişdi. Bu səbəbdən də, o, ağrı və əzablarını unutmaq üçün son ana qədər həyatına sərxoşluqla başa vurmuşdu. Oğlunun şöhrətindən xəbərsiz gedən, dünyaya vida nəğməsi oxuyan Xose Dines Aviro indi yəqin ruhu ilə ona xeyir-dua verir, qadın səadəti yaşada bilmədiyi ömür-gün yoldaşı Maria Doleresə də övladlarına da yaşatdıqlarından giley edir.

İki sevginin bir ünvanı – İrina Şeykin və Corciniya Rodriqesin  qibləgahı

Şöhrətin bütün çələngini başına qoyan, varlığı ilə dünyanın məşhur klublarının əzəmətini sübuta yetirən “Məşhurların qibləgahı” kimi könüllərdə yer alan, gözəllərin yuxusuz gecələrinə, nigaran röyasına çevrilən Ronaldo hər zaman şəxsi həyatını gizli saxlamağa çalışıb. Heç vaxt evli olmayıb. Çox sayda sevgilisi olub. 2010 və 2015-ci illərdə rus-tatar model İrina Şeyk ilə birlikdə olub.

2010-cu ilin iyununda ABŞ-da ilk övladı, Kriştiano Cuniyor dünyaya gəlib. Uşaq surroqat anadan doğulub. 2017-ci il iyunun 8-də Ronaldonun əkiz övladları oğly Mateo və qızı Yeva dünyaya gəlib. Onlar da surroqat anadan doğulub. Əslində onlar Ronaldonun vətəndaş nigahından doğulan övladlarıdır. Həyatının mübhəmliyini sevən dünya ulduzu bu məsələlərin açıqlanmasına nə icazə verir, nə də maraq göstərir.

Məşhur modelyer İrina Şeyklə yaşadığı məhəbbət əfsanəsindən sonra beş illik münasibətlərə son qoyan futbol ulduzu 2016-cı ildə İspaniyada “Gucci” mağazasında alış-veriş edərkən satıcı işləyən Corciniya Rodriqesə bir könüldən, min könülə aşiq olub, vurulub. Onu “Həyatımın eşqi” adlandırıb. Bu sonsuz, hüdudları məlum olmayan sevgidən 2017-ci ildə ilk övladları – Alona Marina doğulub. 2022-ci ildə Kriştiano Ronaldonun və Corciniya Rodriqesin sevgisinin möhürbəndi sayılan Bella Esmiralda adlı ikinci qızları dünyaya gəlib. Bella Esmiraldanın əkiz tayının, qardaşı Angelin vaxtsız ölümü ailəni sarsıtsa da, dünya ulduzları beş övladları ilə şad-xürrəm ömür etməkdədir.

Məşhurların qaynana-gəlin savaşı - Maria Doleresə və Corciniya Rodriqes

Bütün həyatını və uğurlarını anası – Maria Doleresə borclu olduğunu dilə gətirən, dünyanın sərvətini onun ayaqları altına sərən Kriştiano Ronaldo dünya şöhrəti yaşamasına, ulduz ömrü sürməsinə, kifayət qədər imkanın olamasına baxmayaraq anası ilə birlikdə yaşamaqdadır. Bütün sevgililəri, hətta İrina Şeyk və “Həyatımın eşqi” adlandırdığı Corciniya Rodriqesin israrlı tələblərinə baxmayaraq, onu küçələrin tozu, süpürgənin izi ilə böyüdən anasından keçmir. Qaynana-gəlin, Maria Doleres və Corciniya Rodriqes savaşı, bəzən gizli, bəzən də açıq şəkildə nümayiş olunan “doğmaların müharibəsi” onun ruhunu incitsə də, Ronaldo “Həyatımın mənası” dediyi anası ilə “Həyatımın eşqi” sandığı sevdiyi arasında körpü olur. Alış-veriş mağazalarından, məşhur mağazaların var olduğu şəhərlərdən başlayan qaynana-gəlin davaları media-kommunikasiya vasitələrinin manşetinə çevrilsə də, ər və oğul münasibətlərində ana sevgisi qalib çıxır.

Göylə yerin arasında – “COSMOS Redshift 7”

Futbol karyerasında minə qədər qol vuran, Pele, Maradona, Romario, Bekhem, Ronaldinyo və Messi kimi məşhur futbol əfsanələri ilə müqayisə olunan, “Mançestr Yunayted” klubundan “Real Madrid”ə keçidi üçün yüz yeddi milyon avro ödənilən andan futbol tarixinin ən bahalı oyunçusuna çevrilən, “Real Madrid”lə bağladığı müqaviləyə əsasən 20 milyon avro əldə edən, bununla da, adını ən çox qazanan futbolçu kimi idman tarixinə həkk edən, 2018-ci ildə İtaliyanın “Yuventus” klubuna keçsə də, 2021-ci ildə yenidən öz klubu “Mançestr Yunayted”ə dönsə də, 2023-cü ildən taleyini Səudiyyə Ərəbistanının Əl-Nasir futbol komandası ilə bağlayan, ulduz ömrü yaşayan Kriştiano Ronaldonun adını daşıyan qalaktika yerlə göyün arasında körpü olan, ulduz yağışı və zərrəsi ilə ilahi nura çevirən futbol əfsanəsinin, həm də alimlərin – irfan bulağından su içənlərin sevimlisi olduğunun göstəricisidir. Rəsmi mənbələr də sübut edir ki, “Alimlər 2015-ci ildə kəşf etdikləri bir qalaktikaya Ronaldonun ləqəbini veriblər – CR7. Qalaktikanın tam adı “COSMOS Redshift 7”dir. Qalaktika kainatdakı ən parlaq ulduzları ehtiva edən qalaktikalardan biridir. “Böyük parlayışdan qısa müddət sonra meydana gələn, ilk nəsil ulduzlardan bəzilərini təmsil edən, parlaqlığı və nuru ilə özündən əvvəl yarının qalaktikalardan fərqlənən “COSMOS Redshift 7” yerlə göyün arasında Kriştiano Ronaldo adlı ulduzun, futbol əfsanəsinin əzəmətini, mahiyyətini özündə ehtiva edir.

Qan və sümük iliyi bağışlayan, “Donor” kimi gündəm olan Ulduz

Futbolun əfsanəsi, nağılı, möcüzəsi sayılan Ronaldonun sərvəti kimi mükafatları da çoxdur. Olduqca çox. 2008-ci ildə “Qızıl top” mükafatı ilə başlayan, şöhrət çəngilinin sırasına yazılan “Avropanın Qızıl Butsi”, PFA and FWA kuboklarından hesab olunan FİFA Pro İlin Futbolçusu, “World Socerr” İlin Futbolçusu, FVA İlin Futbolçusu, FİFA Riks mükafatlarının ilk qalibi kimi yüzlərlə mükafatlar, kuboklar alan Ronaldonun, hətta elə təltiflər var ki, onları bir neçə dəfə almaqla dünya rekordunu təzələyib.

Dünya şöhrətinə, ulduz ömrünə, Qalaktikaya çevrilən əfsanə dünyasına baxmayaraq Kriştiano Ronaldo sağlam həyat tərzi ilə nümunədir. “Şəxsi həyatı” ilə deyil, xeyirxahlıq, yaxşılıq dolu dünyası ilə gündəm olan ulduz heç vaxt içib əylənməyi sevməyib. 20 yaşından spirtli içkidən, alkoqol məmulatlarından uzaq duran Ronaldo sağlam qan və sümük iliyi bağışlayan donor kimi də bir ilkə imza atıb.

“Cristino Ronaldo Fondation” Əfsanənin möcüzəsi

O bu dünyaya əfsanə olaraq gəldi. Tanrı möcüzəsi ilə müjdələndi. Bataqlıqda, iflasın, səfalətin içində doğuldu. Əzmin, iradənin, xarakterin dönməzliyi, əyilməzliyi, Ana Sevgisi ilə Əfsanə oldu. Futbolu siyasətin, özü də dünya siyasətinin sütunu sayanlar üçün Kriştiano Ronaldo adı, imzası bir səfir, elçidir. Şöhrətin ünvanı olan əfsanə məhəbbətin, mərhəmətin ünvanı kimi 2015-ci ildə təsis etdiyi “Kriştiano Ronaldo Fondu” ilə yaşıl sahədən qayğıya ehtiyacı olan insanların var olduğu solan dünyaya körpü salıb. Ehtiyacı olan uşaqlara yardım, dəstək fondu kimi nəzərdə tutulduğu fondun arealı genişlənib. Ayrı-ayrı ölkələri, dövlətləri çevrələyib.

Pakistanda hər il on minlərlə insanın ölümünə səbəb olan çirkli və zəhərli sulardan təmizlənməsi üçün qurulan anbarın qurulması üçün 15 milyon funt-sterlink ayıran, “Altın Ayaqqabı Ödülü”nü bir milyon beş yüz min avroya sataraq əldə etdiyi gəliri Fələstin də daxil olmaqla dünyanın 66 ölkəsində 167 məktəbin qurulmasına sərf edən, 12 yaşında səfalət içərisində olduğu zamanlarda, küçələrdə süpürgəçilik etdiyi illərdə hər gün ona bir qamburgeri elə-belə, pulsuz-parasız verən köşk sahibini uzun axtarışlardan sonra tapıb bir milyon avro bağışlayan Ronaldo xeyirxahlıq, yaxşılıq dolu dünyası, məhəbbət və mərhəmət hissi, duğusu ilə belə bir əfsanə, möcüzədir. O səfalətin doğurduğu, zəhmətin böyütdüyü, şöhrətin uclatdığı bir ucalıqdır. Onu ucaların Ucası Ulu Tanrı sevgidən yaratdı. Adına Əfsanəm, Möcüzəm dedi. Sağ ikən Qalaktikaya dönmək də, ulduz olub parlamaq da, bir tikə çörəyin “qamburgerin” haqqını unutmamaq da, damarda qana, sümükdə iliyə, əbədi sevgiyə dönmək də, ürəyinin təpəri, dizinin gücü, qüdrəti ilə xaruqələr yaratmaq da “Altı Ayaqqabı”lı adamın - Kriştiano Ronaldonun Tanrıdan tale payı, alın yazısıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu adam tetarı o qədər gözəl bilir ki, istənilən tamaşaya cəmibir neçə dəqiqə baxmaqla qiymət verə bilir.

Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi İlham Rəhimlidən danışıram.

İlham Rəhimli 1949-cu il sentyabrın 8-də Yevlax rayonunun Malbinəsi kəndində doğulub. Yevlaxdakı 1 saylı orta məktəbin on birinci sinfini 1966-cı ildə bitirib. Bir il Yevlaxdakı 4 saylı avtobazada çilingər işləyib. 1967-ci ildə Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsinə daxil olub. Bu ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Hələ institutun son kursunda oxuyanda "Kommunist" (indiki "Xalq qəzeti") qəzeti redaksiyasına təcrübə keçməyə göndərilib.

Təcrübə zamanı bir neçə məqaləsi çap olunub. Redaksiyanın yazılı məktub-tələbnaməsinə əsasən təyinatla "Kommunist" (indiki "Xalq qəzeti") qəzetinə işə göndərilib. Hərbi xidmətdən sonra yenə redaksiyaya qayıdıb. Müxtəlif illərdə ədəbi işçi, baş müxbir, felyeton və publisistika, mədəniyyət şöbələrinin müdiri işləyib. "Azərbaycan" qəzetinin baş redaktoru, prezident aparatının humanitar siyasət şöbəsinin məsul işçisi işləyib. Həmçinin 1993-cü ildən 2003-cü ilə kimi Akademik Milli Dram Teatrının ədəbi hissə müdiri olub.

Teatra aid ilk yazısı dövri mətbuatda 1969-cu ildə "Azərbaycan gəncləri" qəzetində çap olunan İlham Rəhimli səhnə sənətinə, kinoya, təsviri incəsənətə, dramaturgiyaya, aktyor və rejissor peşəsinə, mədəniyyətin müxtəlif problemlərinə aid minə yaxın məqalənin müəllifidir. İlham Rəhimli 1975-ci ildən Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin teatr tarixi kafedrasında dərs deyir. 2007-ci ilin aprel ayından Azərbaycan Televiziya və Radio Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin "Maarifçilik" redaksiyasında baş redaktor vəzifəsində çalışıb. 2011-ci il aprel ayının 14-dən Mədəniyyət kanalının direktor müavinidir.

Azərbaycan Televiziyasında "Ekran. Kino. Yeniliklər", "Teatr", "Yeni tamaşalar", "Aktyorlar və rollar", "Sərbəst bu söhbət" verilişlərinin müəllif-aparıcısıdır. Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqının, Rəssamlar İttifaqının, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının, Yazıçılar Birliylnin üzvüdür. Nəzəriyyəçi alim, milli teatrımızın tədqiqatçısı kimi Dehli, Praqa, Moskva, Tehran, Dəməşq, Kiyev, İstanbul, Berlin, Brüssel, Paris, Roma… şəhərlərində Beynəlxalq teatr simpoziumlarında elmi məruzələrlə çıxışlar edib.

Kitabları

1. Sənət vurğunu (SSRİ xalq artisti İsmayıl Dağıstanlı barədə monoqrafiya)

2. Ağasadıq Gəraybəyli

3. Səhnə. Ekran. Müasirlik

4. Dramaturgiya və teatr

5. Habil kaman (xalq artisti Habil Əliyev barədə monoqrafiya)

6. Rəssam Hafiz Zeynalov

7. Sənət yolu, sənətkar ömrü

8. Səyavuş Aslan

9. Səttar dünyası (rəssam Səttar Bəhlulzadənin həyat və yaradıcılığı)

10. Aktyor ömrünün dolayları

Filmoqrafiya

1. "İsmayıl Dağıstanlı"

2. "Eksperiment"

3. "Habil Kaman"

4. "Biz Qayıdacağıq"

5. Biz qayıdacağıq

6. "Yorulmamışam"

7. "Aktyorlar və rollar"

İlham RəhimliAzərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının "Qızıl Dərviş", "Humay" mükafatları laureatıdır. 1989-cu il sentyabrın 1-də ona Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi fəxri adı verilib. Sənətşünaslıq doktoru və professorudur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülüb. Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının təsis etdiyi "Sənətkar" medalı ilə də təltif olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)