İnci Məmmədzadə, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Azərbaycan musiqi aləmində xalq çalğı alətlərini hamı tanıyır. Əlbəttə ki, hansı azərbaycanlıya tarı, kamani göstərsək dərhal adlarını söyləyəcəklər. Ancaq bizim olmayan alətlərin çoxunu tanımırıq, bu da, əlbəttə ki, yaxşı hal deyil. Kontrabas, arfa, saksafon kimi sözlər əksəriyyətə heç bir anlam daşımır, eləcə də violonçel.

Bu gün Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, görkəmli violonçel ifaçısı Eldar İsgəndərovun doğum günüdür – tam 75 illik yubileyidir.

O, 1950-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1957–1968-ci illərdə Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbində əvvəlcə Vladimir Anşeleviçin, iki il sonra isə İsaak Turiçin sinfində violonçel ixtisası üzrə təhsil alıb. 1968–1973-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Sabir Əliyevin sinfində təhsilini davam etdirib. Burada ikinci kursda oxuyarkən, 1969-cu ildə musiqi ifaçılarının üçüncü Zaqafqaziya müsabiqəsinin diplomantı və laureatı adına layiq görülüb, violonçel ifaçılarının üçüncü ümumittifaq müsabiqəsində fəxri fərmanla təltif edilib.

1973-cü ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının simfonik orkestrində işləyib. 1975–1977-ci illərdə Moskva Dövlət Konservatoriyasında assistent-stajorluq üzrə professor Tatyana Primenkonun violonçel sinfində təhsil alıb. Tam ali təhsilini bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına pedaqoq kimi çalışmağa dəvət olunub.

1981-ci ildə Eldar İsgəndərov ali təhsil tələbələrinin ümumittifaq yaradıcılıq festivalının fəxri fərmanına layiq görülüb. Həmin il Lvovda, 1988-ci ildə isə Tbilisidə ixtisasartırma kvalifikasiya kursları  keçib. Tezliklə məşhurlaşan Eldar İsgəndərov bir çox Azərbaycan bəstəkarları ilə əməkdaşlıq edib, bir sıra əsərlərin yazılmasında yaxından iştirak edib və onların ilk ifaçısı, redaktoru və interpretatoru olub.

Təltif və mükafatları

- "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adı

- "Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti" fəxri adı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2025)

Azərbaycan şairi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olmuş Mirmehdi Seyidzadə. Bir vaxtlar uşaqların ən sevimli yazıçılarından biri.

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O, 1907-ci il noyabr ayının 11-də Türkmənistanın Aşqabad şəhərində dənizçi ailəsində anadan olub. İbtidai təhsilini İranda Məşhəd şəhərində alıb. 1920-ci ildə ailəliklə Bakıya köçüb, burada 1921–1925-ci illərdə Pedaqoji texnikumda təhsil alıb. 1926–1930-cu illərdə Qubadlı və Şəmkir rayon komsomol komitələrində bir il işlədikdən sonra Bakıda kitabxana müdiri olub. 1930–1932-ci illərdə isə Maarif işçiləri kitabxanasına rəhbərlik edib. Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun qiyabi şöbəsində 2 il təhsil alan yazıçı 1932–1939-cu illərdə Azərnəşrdə redaktor, şöbə müdiri işləyib.

1938–1939-cu illərdə yenidən təşkil olunan "Uşaqgəncnəşr"də bədii ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik edib. 1941-ci ildə Sovet ordusunun tərkibində İranda "Qızıl əsgər" qəzeti redaksiyasında xüsusi müxbir isləyib. Xəstəliyinə görə ordudan tərxis olunub, Azərbaycan Radio Verilişləri Komitəsində məsul redaktor, bir ildən sonra 1944-cü ildə Azərnəşrdə şöbə müdiri təyin olunub.

Ədəbi yaradıcılığa 1925-ci ildə "Şərq qadını" jurnalında çap etdirdiyi "Kənd qızı" adlı ilk şeiri ilə başlayıb. Seyidzadə 1927–29-cu illər uşaq şeirləri, "Zirək Səməd" mənzum nağılını, "Şanlı gün" poemasını yazıb, "Nərgiz", "Ayaz", "Qızılquş", "Elsevər" və şairə mənzum pyesləri tamaşaya qoyulub, bir neçə şeirlərinə isə mahnılar bəstələnib. 1932-ci ildə mükafata layiq görülən "Şanlı gün" poeması ayrıca kitab şəklində nəşr edilib.

Bakıda onun bir sıra başqa kitabları, o cümlədən "Balaca təyyarəçi", "Ceyran", "Neft haqqında", "Kim güclüdür", "And" kitabları çıxıb. Mirmehdi Seyidzadə yaradıcılıqdan əlavə A. S. Puşkin, Jukovski, Krılov, Ömər Xəyyam və digər sənətkarların əsərlərindən tərcümələr edib.

1. Keçəl Səməd

2. Şanlı gün

3. Kiçik təyyarəçilər

4. Neftə doğru

5. Pinti Həsən

6. Uşaq şeirləri

7. Qızıl quş

8. Nərgiz

9. Pilotlar

10. Kiçik pyeslər

11. Şeirlər və poemalar

Mirmehdi Seyidzadə 1966-cı ildə "Əmək veteranı" medalı, "Şərəf nişanı" ordeni, 1958-ci ildə Lenin komsomolu mükafatı, Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət heyətinin Fəxri Fərmanı, 1975-ci ildə "Lenin" ordeni ilə təltif edilib.

Mirmehdi Seyidzadə 1976-cı il avqust ayının 30-da vəfat edib.

2017-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Mirmehdi Seyidzadənin 110 illik yubileyi qeyd olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə sizə bakılılara məxsus şirin ləhcəylə danışan, buzovnalı balası, əməkdar artist Mirzə Ağabəylidən söhbət açmaq istəyirəm. Yəqin ki, aranızda- “Hərü qədeş, de gəlsün”- söyləyənlər də tapılacaq. Amma, gəlin öncə onun ömür yoluna nəzər yetirək.

O, 1950-ci ildə əncir yığılan ayda Bakının Buzovna qəsəbəsində dünyaya gəlib. 1971-ci ildə indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə daxil olub. 1975-ci ildə SSRİ xalq artisti, professor Mehdi Məmmədovun rəhbərlik etdiyi Dram və kino aktyorluğu fakültəsini bitirib. 1975-ci ildə təyinatla Sabit Rəhman adına Şəki Dövlət Dram Teatrına göndərilib. 1976-cı ildə hərbi xidmətə çağırılıb. Hərbi xidmətdən qayıdandan sonra beş il Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin nəzdindəki, "Tədris" teatrında aktyorluq edib. 1982-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrına dəvət olunub və 1994-cü ilədək burada aktyor kimi çalışıb. Sonra bir müddət Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının nəzdində olan "Bəri - Bax" kinostudiyasında bədii rəhbər vəzifəsində işləyib. 2008-ci ildə "Sınaq film" prodüser mərkəzində koordinator vəzifəsini icra edib. 2008-ci ildə yenidən Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatırına dəvət olunub. 2009-cu ildə Azərbaycan kinosunun yaranmasının 111 illiyi ilə əlaqədar Azərbaycan kinematoqrafiyasının inkişafındakı xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb...

Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Mənim üçün fəxri ad əsas deyil. Qətiyyən. Amma bəzən baxırsan ki, haqsızlıqlar olur. Kiminsə irili-xırdalı, dəxilli-dəxilsiz çəkildiyi bütün filmlərin siyahısını dərc edirlər, aparıb verirlər lazımi yerlərə və ad alırlar. Siyahıya baxanda adamın gözü qaralır. Baxan da deyir ki, bu adam elə gecə-gündüz səhnədə olub, rol oynayıb. Nə bilim, əşi? Adam, həqiqətən, bəzən çox əsəbiləşir. Mən 2008-ci ildə əməkdar artist adı almışam. Bəli, artıq düşünürəm ki, növbəti ad məsələm gecikir, çünki 75 yaşım var. Məsələ ondadır ki, adlarla bağlı problem həmişə olub. Tək indi deyil. Rəhmətlik Fazil Salayev, Ceyhun Mirzəyev məgər pis aktyorlar idi? Görürsən, adsız gediblər. Biz indi ad üçün çalışırıq. Çünki adın yanında bir az maddi mükafat da olur. Yaşamaq lazımdır, dolanmaq lazımdır, bu reallıqdır. Evdə uşaq var, ailə var axı...”

Onu hərə bir cür xatırlayır. Kimisi “Yük” filmindəki Ağa Musa Nağıyev obrazına, kimisi də “Qəzəlxan” filmindəki Ağahüseyn roluna görə. Kimisi də çəkildiyi bəzi reklam çarxlarından. Nə isə, bir az da onun şəxsi keyfiyyətlərindən söz açım. Daim problem və çətinliklərlə qarşılaşmasına baxmayaraq, ömrü boyu həyatdan zövq alan macəraçı insandır. Ehtiraslı bir enerjiyə sahibdir. Onun həyata sevgisi yoluxucu və ruhlandırıcıdır. Əsl kişilərə xas olan əməlləri çoxdur. Üsyankar, cəsur və qətiyyətlidir. Həmişə aktivdir və həmişə nəsə yeni bir şey düşünür. O, qəribə cazibəsi ilə ətrafındakı insanlara təsir edə və cəmiyyətdə söz sahibi ola bilir. Məğrurdur və xarici görünüşünə çox diqqət yetirir...

“Hazırda aktiv tamaşam yoxdur. Əvvəl “Vəsiyyət” var idi. Onu o zaman Azər Paşa Nemətov səhnədən götürdü – baxmayaraq ki, çox uğurlu idi. Hüseynbala Mirələmovun pyesi idi. Azər Paşa Nemətovla aralarında nəsə oldu, ya olmadı, dəqiq bilmirəm, amma o tamaşa birdən-birə yığışdırıldı. Bilirsən, mən açıq danışmağı xoşlayan adamam. Azər Paşa Nemətov bir az özünü tərifləməyi sevən adam idi. Ona görə başqa rejissorlara imkan vermirdi, daha çox özünü qabağa çıxarırdı. “Vəsiyyət”in rejissoru onun tələbəsi idi, ona görə də müəyyən qısqanclıq məsələsi yaranmışdı. Sonra “Qarabağnamə” tamaşasında da rolum var idi. Onun da quruluşçu rejissoru Mərahim Fərzəlibəyov idi. İndi o da səhnəyə qoyulmur. Yəni, dediyim kimi, hazırda aktiv rolum yoxdur.”- söyləyir.

Bəzən duyğularını idarə edə bilmir. Nə qədər səmimi olsa da, onu səf başa düşənlər də olur. Bir anda gülə və mülayim davrana, eyni zamanda əsəbi və sərt ola bilir. Məğzində riyakarlıq olan asan yoldan çox, çətin yolu seçməyə üstünlük verir. Dostlarını seçərkən irqi və ya dini təbəqəyə görə ayrı-seçkilik etmir. Hər kəsə qabiliyyətinə, əməllərinə görə dəyər verir. Açıq danışmağı xoşlayır, lakin emosiyalarını göstərməkdən çəkinir. Kiminsə ona yazığı gəlməsinə nifrət edir...

Deyir ki:- “Yenə təkrar edirəm, Ceyhun Mirzəyev bircə rolu ilə onlarla boş, mənasız filmə görə ad alanlardan üstün olduğunu sübut etdi. O vaxtın rejissorlarının çoxu, adam heç onlara rəhmət də diləmək istəmir, boyu balaca olduğuna görə ona rol vermirdilər, haqsızlıq elədilər. Azərbaycanda elə aktyorlar olub ki, televizorda teatr haqqında nə gəldi, necə gəldi, danışırdı, tənqid edirdi, aləmi qatırdı bir-birinə. Nəticədə, qorxudan ona tezbazar götürüb ad verirdilər. Təki kirisin, səsi kəsilsin. O vaxt da belə idi, indi də, gərək üzün olsun, gərək üzə salasan. Mən hazırda nə mükafat alıram, nə də ki rolum var. Belə çətindir. Çox çətindir. O vaxt Azər Paşa Nemətova dedim ki, mənim adımı niyə təqaüd alanlar siyahısına salmırsınız? Mənə baxdı, baxdı, sonra siqaretini yandırıb getdi, heç nə demədi. Bu təqaüd teatrda can qoyan adamlar üçün deyilmi? Amma bəzən görürsən ki, adların, təqaüdlərın ünvanı səhv düşür...”

O, heç vaxt fikirlərini bölüşməkdən qorxmur və son dərəcə cəsarətlidir. O, mürəkkəb və demək olar ki, qeyri-mümkün problemləri necə həll edəcəyini yaxşı bilir. Və adətən nə edəcəyini əvvəlcədən planlaşdırır. Rəngarəng və maraqlı şəxsiyyəti ilə qəlblərə yol tapmağı bacardığı üçün insanların sevimlisi olmağı bacarır. Səliqəli geyinməyi, saçlarına qulluq etməyi, şux görünməyi xoşlayır. Fəqət o, daxili gözəlliyi bütün gözəlliklərdən üstün tutur. Lazımsız yaxınlığı sevmir. Ancaq xətrini çox istədiyi insanlara təsir etmək üçün əlindən gələni əsirgəmir...

“Birdən elə bilərsiniz ki, həyatımdan narazıyam, əsla yox! Min bərəkət, yoxdan ki yaxşıdır. “Əqrəb mövsümü”ndən 250 manat qonorar almışdım. “Tağıyev” filmindəki rola görə də 800 manat almışam. Ara-sıra reklamlardan da pul alıram. Yəni belə, min bərəkət. Deyim ki, hər şey yüksək səviyyədədir, yox, amma olan budur. Nə etmək olar? Yaşımı nəzərə alsaq, 50 illik teatr-kino fəaliyyətimi nəzərə alsaq... əşi nəysə... day bəsdir, danışmasam yaxşıdır.”- söyləyir.

Bəli, indiyədək otuzdan çox filmdə irili-xırdalı rol alan əməkdar artistin xidmətlərini sadaladıqca, özü də çəkildiyi “Evləri köndələn yar” teletamaşasındakı məzəli mahnı yadıma düşdü:

“Şap elə bilir Şupdadır,

Şup elə bilir Şapdadır.

Nə Şapdadır, nə Şupda,

Qalıb şappaşurupda...”

...Xülasə, heyif onun zəhmətindən. Avqustun 29-u haqqında söhbət açdığım əməkdar artist- Mirzə Ağabəylinin 75 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə təbrik edir, ağrı-acısız günlər arzulayıram...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Föndunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində mövzu bu gün tam fərqlidir:

Türk xalqlarının qədim dünyagörüşündə zaman anlayışı yalnız gündəlik həyatın ölçüsü deyil, həm də kosmik nizamı, kainatın dövranını və insan həyatının ritmini müəyyən edən mühüm kateqoriya olmuşdur. Zamanın təqvimlə ifadəsi isə türklərin dövlətçilik, hərbi-siyasi və mədəni təşkilatlanmasında əsas rol oynamışdır. Türk xalqlarının təqvim sistemləri, xüsusilə on iki heyvanlı türk təqvimi, onların kosmoqonik baxışlarının, mifoloji inanclarının və ictimai nizamının təzahürü kimi çıxış etmişdir.

Türklərin mifoloji dünyagörüşündə zaman dövri xarakter daşıyırdı. Günəşin doğub-batması, ayın dəyişməsi və fəsillərin dövriyyəsi insan həyatının ritmi ilə eyniləşdirilirdi. Zaman yalnız xronoloji ölçü deyil, həm də müqəddəs bir varlıq kimi qəbul edilirdi. Qədim mənbələrdə “tənqri teg tənqri yaratmış” (Tanrı kimi Tanrı yaratmış) ifadəsi zamanı da ilahi qüvvə ilə əlaqələndirirdi.

Türklərin ən mühüm zaman ölçmə sistemi on iki illik heyvan təqvimi olmuşdur. Bu təqvimdə hər il bir heyvan adı ilə bağlı idi: siçan, öküz, bars, dovşan, əjdaha, ilan, at, qoyun, meymun, toyuq, it və donuz. Təqvimdə heyvan adlarının seçilməsi təsadüfi deyildi, hər biri müəyyən xarakter və taleyi simvolizə edirdi. Məsələn, at ili bolluq və hərəkət ili hesab olunurdu. Bu təqvim türk dövlətlərində həm siyasi hadisələrin, həm də ictimai həyatın tənzimlənməsində istifadə olunmuşdur.

Zaman anlayışı türk dövlətçiliyində mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Xaqanların hakimiyyət illəri, dövlətin quruluşu və mühüm hadisələr bu təqvimlə tarixləşdirilirdi. Orxon kitabələrində hadisələrin məhz heyvan illərinə görə qeyd olunması bunun sübutudur. Bu, dövlətin legitimliyi üçün də vacib idi, çünki zamanın qeyd olunması tarixi yaddaşın qorunmasına xidmət edirdi.

Türk xalqlarında təqvim yalnız siyasi məqsədlərlə deyil, həm də kənd təsərrüfatı, köçərilik və mərasimlərin təşkili üçün istifadə olunurdu. Məsələn, müəyyən heyvan illəri bərəkətli və uğurlu sayılırdı, digərləri isə daha çətin illərin göstəricisi hesab edilirdi. Toy, yas və dini mərasimlər də təqvim dövrlərinə uyğunlaşdırılırdı.

Türk xalqlarında zaman anlayışı həm də fəlsəfi və simvolik dəyərlərə malik idi. Zamanın dövri olması insan həyatının faniliyini göstərir, lakin təkrar olunma inancı ümid və yenilənmə ideyası ilə tamamlanırdı. Bu, türk düşüncəsində zamanın yalnız axıcılıq yox, həm də yenidən doğuluş və dirçəliş prinsipi ilə bağlı olduğunu göstərir.

Türk xalqlarında zaman və təqvim anlayışı sadəcə xronoloji ölçü vasitəsi deyil, həm də kosmik nizamın, dövlətçilik ənənələrinin və ictimai-mədəni həyatın əsas elementi olmuşdur. On iki heyvanlı təqvim yalnız praktiki məqsədlərə xidmət etməmiş, həm də türklərin dünyagörüşünü, simvolik dəyərlərini və tarixi yaddaşını ifadə etmişdir. Bu sistem türklərin kainatı anlama və onu sosial həyatla əlaqələndirmə bacarığının göstəricisi olmaqla yanaşı, dövlətçilik və mədəniyyət tarixində də mühüm rol oynamışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bağladı günəşi dağın qarına,

Yaydı yalmanını atdı şəlalə.

Dözməyib düzlərin intizarına

Zirvədən özünü atdı şəlalə.

 Bu sətirlər şair Sərdar Əsədindir.

Sərdar Əsəd 1929-cu il avqustun 29-da Cəbrayıl rayonunun Soltanlı kəndində anadan olub. 1955-ci ildə - APİ-nin filologiya fakültəsini bitirib. Həm maddi, həm mənəvi yüksəliş yolu seçən gənc Sərdar həm idmanla məşğul olur, həm də poeziyaya meyl edirdi.

1955-ci ildə institutun ali məktəblərarası ştanq yarışlarında Sərdar Əsəd birinci yeri tutdu. İlk şeirinin dərcinə də çempiomluğa sevindiyi qədər sevindi.

“Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində (indiki “Ədəbiyyat” qəzeti) düz beş il - 1958-1963-cü illərdə işlədi.

İstedadlı şair Sərdar Əsəd hələ gənclik illərini başa çatdırmayıb ömrünü başa çatdırsa da, kifayət qədər bədii irs qoyub gedib. Sərdar ədəbiyyata 50-ci illərdə gələn Əli Kərim, Qulu Xəlilov, Əlfi Qasımov, Tofiq Mütəllibov, Fikrət Sadıq nəslinin nümayəndələrindən olub.

40 yaşının tamamında yazdığı "Ömür keçdi yarıdan" şeirində mənalı həyat yolunun çətinliklərini qeyd edib. Yaradıcılığının lap erkən çağında - 1954-cü ildə qələmə aldığı "Şairin arzusu" şeirini onun poeziya yolunun proqram sənədi saymaq olar.

“Yer ulduzu" kitabından aydın olur ki, mərkəzi mətbuatda hələ APİ-nin filologiya fakültəsinin birinci kurs tələbəsi olduğu dövrdən - 1952-ci ildən çap olunmağa başlayıb. "Gənclik illəri" adlı ilk şeir kitabını 1957-ci ildə nəşr etdirə bilmişdi. Bu kitabda və bundan üç il sonra çap etdirdiyi "Səni axtarıram" kitabında hər bir şeirin yazılma tarixi var. 1960-cı ildə nəşr olunan "Səni axtarıram" kitabında son şeirləri 1957-ci ilə aiddir. Bu, o dövrdə nəşr işinin nə qədər çətin olduğunu, bir kitabın çapı üçün ən azı üç il gözləmək lazım gəldiyini göstərən bir faktdır.

Kitabları

1. Gənclik illəri

2. Səni axtarıram

3. Yanan memar

4. Cərrah ürəyi

5. Simlərin tufanı

6. Yer ulduzu

7. Gözəl

8. Meşədə qonaqlıq

9. Dağları aşdı sellər

Şair 30 iyun 1975-ciildə 45 yaşındavəfatedib. 1977-ci ildə - vəfatından iki il sonra şeir və poemalardan ibarət "Dağları aşdı sellər" kitabı nəşr olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Muğanda yaşayan Şəhram Gülkardır.

Şəhram Gülkar

Muğan

DÖŞÜN

Döşün ağ dəniz;

Boğaz körpüsü sütyən qovşağı

Qadırğalı

Hərbi donanmayla dolu

Boğaz altı lövbəri

Göyərtəsində cüt topu

Baxan donur, boğazı quruyur

Əllə dolur havalanır

Tam şişəndə;

        Qalay axır

        Qala yaxır

         Qala yıxır

         Qalaya xır

Şişə çəkir qalanları

Boğazlayır

       Boğazına saxlayır

Boğaz açmış ac göz boşboğazları.

Döşün ürəkqabın

Ürəyinin bənizi, başmağı

Həm qaradır havası həm dənizi

Ürəyinə gedən yolun

Qaranlıqda iynə ucu boyda işıldayan izi

Süt içən əmziyi

Süt yiyən bezi

Əmcək qabın.

Düşün evin eyvanı

Nə əl çatır, nə ayaq

Uymur heç nömrəli ayaq

Pinəçisi xəfiyyə

Satır “üzüyümün qaşın” çalan piyanoçunu

Ələ verən təlis qədər kağıza-kuğuza, sənədə, akta

Çalanları oğurlayır “hə bəsxanaya”

Fərq etməyir: kontrabas, ürək, dilək, çörək

Hamısına bir gözlə “eye one”dan baxır, -

Yuxarıdan.

Döşün

Ağacda heyvanin dəymişi

Sapından asır heyvanın ərmişin

Daşınar əmlik

Dırnağa yamanan şüş dırnaqlıq

Maşına cək

Qələti tutulmuş kağızdakı lak

Qullanılmamış ürün

Körüklənmiş burun

Börkü başında ağa

Ətirli pudurlu çağa

Yazılmamış ağ çek

Yeyilməmiş

Naylondan çıxmamış ak.

Döşün ən dadlı çiban

Döşün yara izi

Gövdənin gözü

Zırıltılı qonağın iki gözü

Stəkanın, çaynikin qulpu

Ciyərimi pöşləyən

Kömürün iki közü

Suya yatmış sərt torpağın

Cütə bağlanan öküzü

Uzun yol erkək qoxuyan avtobusun

İki qızı

Savalanın ekizi.

Döşün düşün futbol meydançası

Apaçinin lələk tacı

Canavar tükü

Vampirin qoşutlu dişi

Barbi qadınların hər şeyi

Diş batmaz

Göz oxşamaz

Döşün daşın

Kələm daşın

Qapıdan top keçirməz

Luyi yaşin.

Döşün qaradağın üçqardaş dağı

Babək qalasının meşə yolu

Tükənməyən dağı

Yamacının topa çığı

Döşün mağara

Qalıb ağara-ağara

Köpüklənməz ağ araq

Vinçesterin kalibri qədər qülləsi

Qobustanın qayadakı dadaşlarıl

Döşün ağız əmziyi

Qoxusu gənziyin uyuşdurucusu

Qoxu suya qala-qala qalma qala

Bu gözləri kim tikər

Düşün döşün

Düşün daşın

Bozqırımın Çingizi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir səhər yuxudan oyandığımda damın üstündə 3 pişik gördüm. Biri qara, digər ikisi isə ağ-qara rəngdə idi. Sanki əkiz balalar idi. Məsafə uzaq olduğuna görə aydın seçmək olmurdu. Qara olan digər ikisindən böyük, hərəkətləri isə iti idi. Düşündüm ki, bu bala pişiklərin anasıdır. Sakitcə dayanıb onları izləməyə başladım. Ana pişiyin nəsə etməyə çalışdığını gördüm. O an içimdə baş qaldıran həvəs, edəcəyim bütün işlərdən daha güclü idi.

Ana pişik onları damdan aşağı düşürmək istəyirdi. Onların ora necə çıxdığı barədə heç bir təsəvvürüm yox idi. Çox balaca idilər. Sanki bu damda dünyaya göz açmışdılar. Bu vaxta qədər onları orada heç görməmişdim. Gördüyüm mənzərədə isə hiss etdiyim qara pişiyin balalarını damdan aşağı endirməyə çalışması idi. Hərəsi bir tərəfdə dayanmış balaca balalar diqqətlə analarının nə etməyə çalışdığına baxırdı. Ana pişik nərdivanın pilləkənlərinə çıxdı, cəld hərəkət edərək aşağıya doğru düşməyə başladı. Bu onun üçün adi bir hərəkət idi. Heç çətinlik çəkmədən təkrar yuxarı dırmandı. Bala pişiklər üçün isə bu yeni və qorxulu bir addım idi. Onlar bu mənzərə qarşısında heç nə edə bilmirdi. Sadəcə kənardan baxaraq səssizcə dayanmışdılar. Ana pişiyin bütün cəhdləri boşa çıxırdı; balaların heç biri yerindən tərpənmək fikrində deyildi.

Bir müddət sonra pişik bu təkrarlanan hərəkətlərin boşa olduğunu hiss etdi və özü nərdivandan aşağı enərək yoxa çıxdı. Hara və nə üçün getdiyini anlaya bilmədim.

Bir müddət yalnız qalan bala pişikləri izlədim. Bir neçə dəqiqə sonra pişiklərdən biri yavaş-yavaş nərdivanın yanına yaxınlaşdı. Aşağıya doğru baxdı və enmək üçün ayağını nərdivanın ilk pilləkəninə qoydu. Birinci cəhd uğursuz oldu; o, aşağı enə bilmədi. Özünü geri çəkdi. Bir müddət aşağı baxdı, lakin bir daha ora yaxınlaşmadı. Digər bala pişik isə yerində dayanıb öz pəncəsi ilə üzünü, qulaqlarını tumarlayırdı. Onun üçün sanki baş verənlərin heç bir əhəmiyyəti yox idi.

Bir müddət daha bala pişikləri izlədim. Dəyişən heç nə yox idi. Nə ana pişik görünürdü, nə də bala pişiklər aşağı enməyə cəhd edirdi. Həvəsimin azaldığını hiss edərək izləməyə davam etmədim. Ancaq onların aşağı necə enəcəkləri məni düşündürməyə davam edirdi.

Günorta çağı mən öz işlərimi bitirib həyətə düşdüm. Həyətdə gördüyüm mənzərə qarşısında təəccübümü gizlədə bilmədim. Bala pişiklərin hər ikisi hündür otların arasından boylanırdı. Hər ikisi yemək üçün bir şeylər axtarırdı. Bala pişiklərdən biri yavaş-yavaş mənə tərəf yaxınlaşırdı; bununla sanki ac olduğunu, yeməyə bir şey istədiyini göstərməyə çalışırdı. Digər pişik isə otların arasından tərpənmirdi. Çox gözlədiyimə baxmayaraq, onların damdan necə düşdüyünü, bura necə gəldiklərini görə bilmədim. Bu mənim üçün bir sirr olaraq qaldı. Ana pişik isə yenə də ətrafda görünmürdü.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

Manşet

Mütaliə mədəniyyəti

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU,

       FÜZULİYƏ

Bu gün dənizi siləndə

Gilavarın yaylığı

Yenə dindi təkliyimin

Yorğun söz azadlığı…

Sən bəlkə də sevinərdin

Baxıb dənizə sarı.

Axı yuxuna girməzdi

Rus çarının tankları…

Bilirsənmi, vaxt dəyişib,

Məcnun fit çalır tində.

Özbəklər xələt paylayır

Sənin yubileyində…

Bilirsənmi, artıq kəsib

Ümid keçən yolları

Tikilməmiş türmələrin

Hörülməmiş hasarı…

Gecə yarı, ay sapsarı,

Nə yapışmışam səndən?

Yəhərlənməmiş dünyanın

Yıxılıram belindən…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Özünəməxsus publikası olan müğənnilərdən biri də Azərbaycanın əməkdarartistiAbbasBağırovdur.

Şou biznesdə bəzən qalmaqallarla da gündəmə gəlir, elə “Aləm gözəl” mahnısının müəllifliyi ilə bağlı illərlə davam edən layları desək, bəs edər. Bununla belə, istedadlı müğənnidir, öz dəst-xətti var, ifası da gözəldir.

29 avqust 1982-ci ildə Gəncə şəhərində, ziyalı ailəsində anadan olub. 1988-ci ildə Gəncə şəhərində 34 nömrəli orta məktəbə daxil olub və eyni zamanda Gəncə şəhəri 2 nömrəli musiqi məktəbində fortepiano üzrə Kamal Şirinovdan dərs alıb. 1998-ci ildə məktəbi bitirib. 2000–2002-ci illərdə Tərtər rayonundakı Maliyyə İqtisad kolecində təhsil alıb. 2002-ci ildən musiqi ilə ciddi məşğul olmaq üçün Bakı şəhərinə gəlib və vokal sənətini ciddi öyrəni öyrənərək müxtəlif sənətkarlardan dərs alıb.

2002-ci ildən Azərbaycanın əməkdar artisti Ənvər Sadıqov ilə çalışmağa başlayıb. Gəncədə yaşayarkən uşaqlıq dostu olan pianoçu və aranjmançı Samir Şirinovla birgə çalışıb. 2003–2005-ci illərdə Bakı Musiqi Akademiyasının müəllimlərindən dərslər alıb. Bakı şəhərində keçirilən bir çox festivallarda laureat olub. Həmçinin Türkiyə, Rusiya, Fransa, İtaliya, Amerika və digər Avropa ölkələrində təşkil olunan festivallarda da Azərbaycanı təmsil edib.

 2005–2009-cu illərdə "A-trio" adlı qrup yaradıb. Lakin bir müddət sonra qrup dağılıb. 2006-cı ildə "Sarı gəlin" xalq mahnısına qısametrajlı film-klip çəkdirib.

2007-ci ildə Gəncə şəhərinin 2500 yaşıyla əlaqədər şəhər icra hakimiyyətinin önündəki meydanda konsert verib. Son bir neçə ildir ki, özü də mahnı yazır: həm sözlərini, həm muqiqisini. Bu bəstələri, həm özü, həm də bir çox digər müğənnilər ifa edirlər. 2011-ci ildə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncama əsasən Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti fəxri adına layiq görülüb.

- Diskoqrafiya

Mahnılar

1. Bakım mənim

2. Sevgilim

Albomlar

1. Cənnətdir Bakı

2. Yağış

3. Aldanma

4. Heç nə istəmirəm

5. Aləm gözəl

6. Sev məni

Kliplər

1. Cənnətdir Bakı

2. Eşqin məhəbbəti

3. Son Dəfə

4. Aldanma

5. Balamın balası

- Filmoqrafiya

1. Qış nağılı

2. Məhəllə

3. Məhəllə 2 Moskvada

4. 3 bacı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR

NATİQ RƏSULZADƏ,

Xalq yazıçısı

HİFZ ET VƏ BAĞIŞLA

(hekayə)

«Səhər saat 4-də, ölümündən yarım saat əvvəl cismən sаğlаm, xasiyyətcə son dərəcə dinc adam olan Tarıverdiyev yuxuda özünü at üstündə, əlində sıyrılmış qılınc hücuma keçən yerdə görürdü, onu da görürdü ki, ağaclıqda gizlənmiş snayper düz onun gözlərinin içinə baxır və bircə saniyə sonra onun atdığı güllə ürəyinə sancılacaq. Elə həmin anda güllənin ürəyini necə parçaladığını hiss etdi, köksündə dəhşətli ağrı duydu, ağlından keçən ani, ürkək fikrinə rəğmən də ağrı azalmaqdansa daha da güclənir, artaraq bütün bədəninə yayılırdı. Qorxu və soyuq tər içində yuxudan oyandı, özünü saxlaya bilməyib yatağı islatdı, yanında yatan arvadını səsləmək istədi, əvəzində sakitcə xırıldadı, soyumaqda olan əlləri ilə boğazından yapışdı, kəskin ağrıdan yatağa mıxlanmış kimi, tərpənməyə halı qalmasa da, gücünü itirə-itirə, ağzı ilə havanı udub nəfəs almağa çalışdı... Beşin yarısıda Tarıverdiyev həyata vida etdi».

Hekayənin təxmini başlanğıcını beləcə yazıb, təkrar oxudu və yersiz sözü valideynlərin gözündən yayındırmaq istəyən uşaqlar kimi səliqə ilə, cidd-cəhdlə yazılanları göy mürəkkəblə qaralamağa başladı, sonra dayandı, laqeydliklə kağızı əzdi və iri yazı masasının bir küncünə atdı. Xeyli müddət bükük, bəyaz, qalın kağızın asta xışıltı ilə bacardığı qədər düzəlib canlanmaq cəhdinə tamaşa etdi. Pəncərələrdən o yana gecə idi, dərin bir gecə, gecə... Şəhərin bu nüfuzlu hissəsində, gecələr çox nadir hallarda maşınlar ötüşərdi və pəncərə altından keçən donmuş küçə də nəsə çox yad, təcrid olunmuş görünərdi. Ona elə gəldi ki, artıq dünyada yoxdur. Bu fikirdən diksinsə də düşüncələrini sona çatdırmağa çalışdı və müəyyən dərəcədə buna nail də oldu. Qorxdu - axı, dünyanı özündən ayrı təsəvvür etmək demək olar ki, mümkün deyil, bu, həyat deyil, cəfəngiyyat və qarma- qarışıqlıqdır, nə isə tamamilə qaranlıq, öyrənilməmiş bir şeydir.

Qeyri-müəyyənlik isə həmişə vahimə doğurur. Yox, yox, o, gərəksiz, faydasız şeylər haqqında düşünməyəcək, çünki işləmək lazımdır, fıkrini işə yönəltməlidir, çoxdandır heç nə yazmayıb. O, fikrini cəmləşdirməyi bacarırdı. Qırx illik yazıçı təcrübəsi özünü ələ alıb işləmək həvəsi yaratmağı öyrətmişdi ona, son illər məişət qayğıları və boş, mənasız vurnuxmalar başını qatsa da, birdən yadına düşürdü ki, çoxdandır əlinə qələm almır, bu zaman peşəkarlığı karına gəlirdi. Yazıçı vicdanının oyandığı anlardan biri də bu gecənin payına düşmüşdü. O, özünün peşəkar yazıçı adını saxlamağa çalışırdı, lakin bu barədə inadla düşündüyü və özünü bu işə vadar etdiyi üçün heç nə alınmırdı, qəlbində sözlə ifadə olunmayacaq, deyilməmiş xoş bir şey oyanmırdı və masanın üstündə və altında yarısı qaralanmış əzik-üzük kağızların sayı çoxalırdı. Iş getmirdi ki getmirdi.

Yazıçı Manafov haqqına yaxşı nasir sayılırdı və altmış dörd illik həyatında çox şeyə nail olmuşdu: ədəbi mükafatlar, fəxri adlar, onlarla kitab, ssenarisinə çəkilmiş filmlər, şan-şöhrət və sair, hə, bircə dəqiqə...                 

Otağın qapısı səssizcə aralandı, lakin nə isə yazmaq cəhdinin uğursuzluğa düçar olmasından əsəbləri gərilmiş Manafovun qulağı səsi aldı və hirslə açıq qapınm qaralan boşluğunda solğun kölgə kimi dayanmış arvadına sarı döndü. Gözü ağır, yeknəsəq zəng çalıb səhər saat dördü göstərən iri divarboyu saata sataşdı, Manafovun alınmamış hekayəsinin qəhrəmanının məqsədi bilinməyən süvari hücumüna keçdiyi vaxt idi. Saat yazıçının ilboyu davam etmiş və ölkənin müxtəlif müəssisə və təşkilatlarında qeyd edilmiş yubiley tədbirlərindən birində hədiyyə edilmişdi. Manafov arvadına elə baxdı ki, elə bil təhlükəsizlik komitəsinin köhnə əməkdaşı Dzerjinskinin heykəlinə siyiyən adamı görürdü. Arvad ərinin sual verməsini gözləmədən onu qabaqladı:

- Sənin telefonun zəng çalır.

-Bu vaxt? - Manafov bir qədər yumşalaraq təəccüblə soruşdu.

Qadm çiyinlərini çəkdi - yəni mən nə bilim? Bununla belə həvəssiz dilləndi:

-Bəlkə xaricdəndir?

- Mən işləyirəm. İş görməyə çalışıram, - artıq hirslənməyə başladı. -İstəyirsən, özün dəstəyi götür.

-Niyə? – qadın tələsmədən sual verdi - o yerlərdə bir adamımız yoxdur ki, onun üçün narahat olum, - deyib astaca qapını örtdü.

Kişi kip bağlanmış qapıya baxdı, qələmi kağız qalağının üstünə atdı, kresloda çevrildi və küçəyə baxmağa başladı. Qulaqlarında arvadının göynərti duyulan son sözləri səslənirdi. On il əvvəl onlar on beş yaşlı oğullarını itirmişdilər. Oğlan dostları ilə çimərliyə getmiş və dənizdə boğulmuşdu. Yeganə övladları dünyaya gələndə Manafovun otuz doqquz, arvadının isə otuz altı yaşı vardı və onlar on üç il idi ki, evlənmişdilər. Arzusunda olduqları övladlarını uzun illər gözləmişdilər. Bu hadisədən sonra Manafov xeyli vaxt dənizə baxa bilmirdi, dənizkənarı parkın təkcə görünüşü onda kəskin qəzəb dolu ağrı hissi doğururdu, çimərlikdən isə söhbət gedə bilməzdi.

Manafov bir müddət küt baxışlarla alaqaranlıq küçəyə baxdı. Sonra siqaret yandırdı və qələmi götürüb barmaqlarının arasında oynatmağa başladı. Arabir isə qələmi ağ kağızın üzərinə yönəldirdi, guya onu indicə ölməz sözlə yükləyəcəkdi. Heç bir həzz duymadan siqaret çəkdi, halbuki arvadı getdikdən sonra çəkmək istəyirdi. Qeyri-iradi bir neçə qullab vurub, əriməkdə olan siqareti ömrünü başa vurmaq üçün iri külqabıya atdı. Manafov siqareti heç vaxt külqabıya basıb söndürməzdi və fəlakət siqnalına bənzəyən tüstü xeyli müddət kötüklərin üzərində dumanlanardı, sanki şikayət edirdi- axırıma çıx, belə közərə-közərə yaşamaq tstəmirəm.

Oğlunun ölümündən sonra Manafov sözün həqiqi mənasında başını işlə qatırdı, işsiz qalmaq əzab idi, çünki eyni düşüncələr onun ağlını başından alırdı. Anbaan bir səhnə gözlərinin önündə canlanırdı: dizinin üstündə əyləşmiş dörd yaşlı oğlu birdən başını döndərir, çevrilmiş vəziyyətdə sifəti də, işıqlı, ciddi baxışlı gözləri də məzəli görünür və uşaq təmamilə gözlənilmədən soruşur:

-Ata, sən ölməyəcəksən ki?...

 Yadındadır ki, onda o, nəzərlərini yayındırmışdı, lakin elə o dəqiqə oğluna baxmışdı ki, uşaq atasınm cavabdan qaçdığını düşünməsin, bu zaman uşağın yaşına uymayan yaşlılara məxsus ifadəli gözləri ilə rastlaşmış, məhəbbətdən ürəyi sıxılmışdı, başa düşürdü ki, oğluna verəcəyi cavabdan çox şey asılıdır və qətiyyətlə demişdi:

-Yox. Mən ölməyəcəyəm.

Və uşaq inanmışdı, başını aşağı salıb televizorda cizgi fllminə baxmaqda davam etmişdi. O, öz dünyasından arxayın idi, inanırdı ki, burada həmişə əmin-amanlıq, dinclik olacaq, axı, atası onu aldada bilməzdi. Manafov təəssüf hissi ilə düşündü ki, əslində bu belə də oldu, o, oğlunu aldatmamışdı. Çoxdan baş vermiş bu hadisə bütün aydınlığı ilə tez-tez gözünün qabağında canlanır, onu dəli edirdi. Başını içki ilə qatmaq istədi, lakin alkoqol bihuşluğundan sonra dərdi daha da şiddət edirdi, boğazından yapışıb bütün daxilini sökürdü, o, içində müdhiş keylik, qeyri -insani soyuqluq, düşkünlük hiss edir, həyatda varlığını lazımsız, artıq sayırdı. Belə halda özünü işlə taqətdən salmağa çalışırdı, sonraya - qara günə, təxəyyülünün kasadlaşacağı vaxta saxladığı köhnə qaralamalarını çıxarırdı, qara gün isə qəfıl gəlmişdi, erkən, özü də gözləmədiyi tərəfdən gəlmişdi. İşin içərisində batırdı. Və nə yazırdısa, hamısı oğluna aid olurdu. Bütün ağrısı, taleyin amansızlığından duyduğu yandırıcı küskünlük kağızlara hopurdu, təsirli, içinə düşdüyü, nəfəsini kəsən, suyunu ovuc-ovuc dağıtdığı quyu kimi dərin əsərlərində əks olunurdu. Və bu onu real gerçəkliklə bağlayan yeganə vasitə idi. O vaxtdan da onun yaradıcılıq yüksəlişi başlandı. Dözülməz dərdin kürəsindən keçərək sənəti mükəmməlləşir, püxtələşirdi, eyni zamanda yazı üslubu qəribə tərz alır, on illərlə qadağalara məhkum olunmuş mistikaya meyllənirdi. Cəmiyyətin hərtərəfli dəyişməyə başladığı zamanda bu lap yerinə düşürdü, populyarlıq da, əsl şöhrət də o zaman gəldi, elə bil ki, Allah aldığının əvəzini vermək, qəlbini bu yolla ovutmaq istəyirdi. On beş il əvvəl dəyişməyə başlamış Manafovun və onun həmkarlarlarının  uyğunlaşa bilmədikləri dövran (yazıçı zəhməti ilə dolanmağa adət etdiklərindən çaş-baş qalmışdılar) birdən-birə mehribanlıqla onu ağuşuna aldı. Çoxdan həsrətində olduğu sponsorlar elə bil göydən düşür, kitablarını çap etmək istədiklərini bildirir, rejissorlar əsərlərini ekranlaşdırmaq üçün ssenarilər sifariş verirdilər, beləliklə işi başından aşırdı. Manafovun arvadı üçün isə ağır idi. O, yaradıcılıqdan uzaq adam olduğundan bu təsəllidən məhrum idi. Onu bütünlüklə əzən intəhasız, dağıdıcı dərdi ilə təkbətək qalmışdı, həyatını mənalandıra biləcək hər şeyi itirmişdi. Artıq arvad ərindən uzaqlaşmışdı, kişiyə də elə gəlirdli ki, onlar bir-birlərini başa düşmürlər, ya da bir-birilərini onlara üz vermiş bədbəxtlikdən əvvəl olduğundan az anlayırlar. Oğullarının ölümü getdikcə onları müxtəlif tərəflərə yönəldən, yollarını ayırdıqca ayıran gözəgörünməz maneəyə çevrilmişdi. Çoxdandı onlar bir yerdə yatmırdılar, arvad uzun müddət idi qeyri-normal tərzdə susurdu. Arvadının ruhi sağlamlığı üçün narahat olaraq evə qonaq dəvət edir, yaxın qohumlardan, dostlardan xahiş edirdi ki, tez-tez evlərinə təşrif gətirsinlər. Onlar da vəziyyəti bildiklərindən qadının halına yanaraq dəvətləri qəbul edirdilər. Eyni zamanda tanınmış yazıçıının daimi müsafirləri olmaq fürsətini əldən vermirdilər. Gəlib-gedənlər arasında qabiliyyətli, lakin diqqəti cəlb etməyən, tanınmayan psixiatr da var idi, o, vaxtı itirmədən yavaş-yavaş elə qonaqlıqlar zamanı xəstə ilə bərpa seansları aparırdı. Nəticədə qadının vəziyyəti bir qədər yaxşılaşsa da, əvvəlki diribaş, şən, hazırcavab, güləyən, ədəbsiz lətifələr danışıb hamıdan qabaq qəhqəhə çəkən qadın birdəfəlik yox olmuşdu. Onun yerində özünə qapılmış, heç kəsə qaynayıb- qarışmayan əsəbi qadın dururdu. Oğlunun ölümündən keçən on il heç nəyi dəyişməmişdi.

Başı işə qarışan Manafovun hərdən gecələr arvadı yadına düşürdü və geniş mənzili keçərək, onun yataq otağına gələrdi. Arvadının yuxuya getmədiyini bilsə də bir müddət çarpayısının qırağında əyləşərdi. Qadın gözlərini açıb ərinə baxar, sonra da baxışlarını tavana zilləyərdi. Bəzən də heç gözlərini açmazdı. Zəngli iri saat səssiz-səmirsiz işləyirdi. Evdə saat çox olsa da onlara məhəl qoyan kim idi ki?! Zəngli saatdan danışmaq isə artıqdı. Kimi oyadacaqdı ki?!  O, hərdən mürgüləyər, ayılan kimi yanında əyləşmiş ərinin əlindən tutardı. Əl-ələ tutub dinməzcə durardılar. Nədən danışacaqdılar? Hər ikisinə aid olan yeganə bir şey var idi: oğullarının ölümü. Bu barədə isə danışmaq çox ağrılı idi.

Getdikcə o, özünü işə daha çox həsr edirdi, şöhrətin ardınca gedirdi, adətkərdə olmasa da canına yaman yayılırdı qəzetlərdə, telekanallarda, mətbuat konfranslarında verdiyi müsahibələr, müxtəlif ziyafətlər, öz şərtlərini diqtə etdiyi nəşriyyat müqavilələləri, kitablarının xarici dillərə tərcüməsi, mütərcimlərlə əməkdaşlıq, müxtəlif ədəbi mükafatlar (yağışdan sonrakı göbələk kimi artan mükafatların çoxu onları təsis edənlərin zirək əli ilə də yığılar və xeyrini də özləri görərdilər), mətbuatda işıqlandırılması, çəkiliş meydançalarında görünməsi yüksəliş təsəvvürü yaradaraq məşhurlaşmasına xidmət etsə də, əslində populyarlıq son illər bu balaca ölkədə orduya çevrilmiş diribaş cızmaqaracıların dedi-qodularına, cəfəngiyyat dolu yazılarına rəvac verirdi. Bütün bunlar onun vaxtını çox alırdı. Manafov get-gedə daha çox yazı stolunun üstündəki köhnə dəbli, yaşıl abajurlu lampanın həsrətini çəkir, əzablardan doğan təbinin hökmü ilə yazılacaq sətirləri gözləyən ağappaq kağız topası üçün qəribsəyirdi. Lakin iztirablar getdikcə azalırdı, qəlbindəki ağrı da əvvəlkitək sızıldamırdı.

Günlərin birində yorğun-arğın iş otağındakı divanda özünü yatmağa məcbur eləyərkən, qəfildən ağlına gəldi ki, bütün bunların: huşunu başından alan üzücü iş, şan-şöhrət, mükafatlar, fəxri adlar, ehtiram, bir sözlə, hər şeyin bünövrəsi on il əvvəl qoyulub... düz on il əvvəl, o vaxt ki... nəfəsi kəsildi, durub oturdu, qaranlıqda əl havasma axtararaq, döşəmədən siqaret qutusunu tapdı. Siqaret yandırdı, əsəbi-əsəbi qullab vurdu. Parketin üzərinə tökülən külə fikir vermədən bir neçə dəqiqə beləcə oturdu.

Sakitləşməyə çalışırdı. Sanki üzünə şillə vurulmuşdu, o isə cavabını verməmişdi. Belə çıxır ki, oğlunun ölümü ona düşüb... siqaret titrəyən barmaqlarının arasından döşəməyə düşdü, hıçqırıqları eşidilməsin deyə, yumruqlarını ağzına sıxdı, bütün bədəni əsirdi. Özünü tezcə də ələ aldı, sakitləşdi. Ayağa qalxıb siqareti yerdən götürdü və külqabıya atdı, stolun üstündəki lampanı yandırdı, siyirmədən yuxu dərmanı götürüb, üstündən su içmədən iki həb atdı. Siyirməni bağlayarkən dibdə qeyd dəftərlərinin altında nəsə dəstək göründü.

Cəld yerinə uzandı və daş kimi yuxuya getdi. Bütün gecəni möhkəm yatsa da, səhərə yaxın yuxu gördü. Bunu heç yuxu da adlandırmaq olmazdı, yuxunun fraqmentləri idi: guya, o, siyirməni açıb tapançanı götürür. Vəssalam. Siyirməni açır və tapancanı götürür.

Səhər arvadı əsəb gərginliyi keçirdiyi üçün katibəsinə zəng vurub - indi onun öz ofisi və katibəsi vardı, fikrindən ədəbi jurnal açmaq da keçirdi - bütün işlərini, görüşlərini təxirə saldığını bildirdi və psixiatrın dalınca maşın göndərdi. Bütün günü arvadı ilə əlləşdilər, yarımçıq röyası da, yazı stolunun gözündəki tapança da yadından çıxdı.

Hamı tərəfindən qəbul edilsə də aşına zəhər qatanlar da tapılırdı. Tanınmış adamların həyatından maraqlı hadisələr çap etməkdə ixtisaslaşmış xırda qəzetlərdə hərdən onu da sancırdılar. Gənclik qəbahətlərindən, sərxoş vəziyyətdə qumar oynamasından, udduğu xeyli miqdarda pulu tərəfmüqabilləri ilə (söhbəti də elə onlar yaymışdılar) qızlara və içkiyə sərf etməsindən, səhvini etiraf edib peşmançılıq hissi keçirməsindən, fahişələrlə yaxınlığından, dava-dalaşlardan, sürtülmüş cins şalvarınının arxa cibində gəzdirdiyi beşbarmağı işə salmaq adətindən xəbər tutmuşdular. Belə səviyyəsiz yazıları dərc edən tanınmamış qəzetlər ertəsi gün diqqət mərkəzində dururdu, «it hürər, karvan keçər» prinsipi ilə yaşayan və gəncliyini gur keçirməkdə heç bir qəbahət görməyən Manafov cavab verməməyi düzgün sayırdı. Lakin bir dəfə povesti əsasında ekranlaşdırılmış fılmin ilk nümayişinə həsr olunmuş mətbuat konfransında təhrikedici sual qarşısında dözməyərək qeyd etdi ki, peşəkar jurnalistlərin sayı azdır, altı yüzdən artıq mətbuat orqanının fəaliyyət göstərdiyi şəraitdə bu təbiidir, bu qədər peşəkarı haradan tapasan, buna görə də onların yerini insanları qıcıqlandırmağı peşə seçən cızmaqaraçılar tutur, bax elə mənim haqqımda da anaları belə belə... Ustad yazıçının bu sərbəst çıxışı konfrans iştirakçılarının xoşuna gəldi, gülüş səsləri eşidildi. Səhəri gün köhnə palan içi tökməklə məşğul olan qəzetin redaktoru zəng vurdu və yazıya görə üzr istədi.

-Təkzib verin, - Manafovun təklifi belə oldu.

-Necə ola bilər, - redaktor təəccübləndi, - bir səhifəlik materialdır.

-Bilirsinizmi, arvadım neçə illərdir depressiyadan əziyyət çəkir,- zorla dilləndi və o dəqiqə də peşman oldu,- xəbər tutsa, çox ağır təsir edəcək. Təkzib verin.

-Mən zəng vurdum və üzr istədim,- redaktorun səsində soyuqluq duyulurdu. - Ancaq təkzib verə bilmərik. Qəzetin nüfuzu enər.

Manafov soruşdu:

-Belə olan halda niyə zəng edirsiniz?

-Üzr istəmək üçün, - hiss olunurdu ki, redaktor vəzifəsini bununla bitmiş hesab edir. Yəqin bu birinci dəfə deyildi: əvvəlcə qəzet adamı ağ yuyub, qara sərir, sonra da redaktor telefonda üzr istəyirdi, - sizcə, daha niyə görə?

-Mən sizin üzrünüzü... üstəlik ananızı da! - Manafov təmkinini pozmadan dilləndi. - Rastlaşanda sizin ağız-burnunuzu məmnuniyyətlə əzəcəyəm. Bir daha xəbərdarlıq edirəm: təkzib verməsəniz, ömrünüz boyu peşman olacaqsmız.- Burada Manafov nəyi isə xatırlamış kimi sözünü kəsdi. Sonra əlavə etdi. - Ancaq bəlkə də peşman olmadınız. Bu, bütün qalan ömrünüzü necə yaşayacağınızdan asılıdır.

Manafov redaktora baş qoşub onunla kəlmə kəsməsindən yüngülvari təəssüflənərək telefonun dəstəyini yerinə qoydu.

Beş il keçdi. Manafovun arvadı bir qədər yaxşılaşmışdı, bununla belə yenə qaradinməz, adamayovuşmaz idi. Bütün görkəmi ilə, “zaman hər bir dərdin dərmanıdır” məsəlini inkar edirdi, ötüb keçən illər onun yarasına məlhəm olmamışdı. Manafov çoxdan fikrində tutduğu jurnalı açmışdı, bu jurnal yaradıcılığında getdikcə daha tez-tez yaranan fasilələri doldururdu, bundan əlavə xeyli gəlir də gətirirdi. Jurnalın təsisçisi və baş redaktoru Manafovun özü idi, özünə cavan, işgüzar bir müavin də götürmüşdü, tədricən oxucu bazarına bələd olub, xeyli irəli getmiş, dünyanın dörd ölkəsində jurnallarının satışını təşkil etmişdilər, indi Manafovun bu ölkələrdəki bank hesablarına ayda iki dəfə xeyli məbləğ otururdu. Arvadının pula marağı çoxdan sönmüşdü, özü də bu qədər vəsaiti haraya xərcləyəcəyini bilmədiyindən ahıl vaxtında əxlaqsızlığa qurşanmışdı, redaksiyada gənc qızlardan kiçik bir hərəmxana yaratmış, xidməti vəzifəsindən geninə-boluna istifadə edir, lakin hamının haqqını səxavət və insafla ödəyir, səhərədək uzanan gurultulu məclislər qurur, evə çox vaxt kefli qayıdırdı.

-Yadından çıxmayıb ki, neçə yaşın var? - Ruhən yorğun olduğu üçün arvadı mülayim tərzdə soruşardı.

-Əlbəttə! Tezliklə yubileydir, -o səndələyərək arvadını qucaqlayardı, - yeri gəlmişkən, səni də dəvət edirəm.

-Qoca əxlaqsız, - deyərdi arvadı.

-İkinci söz daha çox xoşuma gəlir.

Yaşla bağlı idi, ya nədəndi - getdikcə Manafovda gülməli adətlər yaranırdı. Məsələn, qadınlarla bağlı hər məsələdə (o zaman onu haqlamış qocalıq yaddan çıxırdı) zirək Manafov hərdən layiq olduğu şöhrətə nail olmuş ağsaqqal roluna girir, başını əsdirir, rəyasət heyətində sızıldayaraq kresloya çökür (əslində bu proses xüsusi səy tələb etmir), ordunu doldurub, gözlərini qıyaraq xeyli müddət verilən sualları cavabsız qoyurdu, ətrafındakılara elə gəlirdi ki, o sualı unudub, ya da huşunu itirib. Təbiətən fəal, işgüzar, tündməcaz olsa da, ozünə ahıllığın və mötəbərliyin əsas əlamətləri hesab etdiyi xüsusiyyətlərini aşılayırdı.

Xarici qonağın şərəfınə verdiyi ziyafətlərdən birində hörmətli qonaq özü əlində badə Manafova yaxınlaşaraq söylədi ki, onun ölkəsində Manafovu tanıyırlar və əsərlərini çox nəşr edirlər.

-Mənim ölkəmdən fərqli olaraq, - Manafov səbəb olmadan başını əsdirərək və azacıq belini bükərək dilləndi, özü də istəmədən dilini saxlaya bilməyib əlavə etdi - Ancaq məlumdur ki, heç kəs öz vətənində peyğəmbər olmur. He...he..he... burada öz problemlərimiz özümüzə bəs edir, yazıçılar heç kimin yadına düşmür.

Hörmətli qonaq görkəmli yazıçı ilə bahəm gülümsəyərək  daha bir neçə xoş ifadə işlətdi, bu zaman baş nazir təbəssümlə Manafova baxaraq qonağı kənara çəkdi.

Prezident aparatının məsul işçisi Manafovu görüb dostcasına səslədi və eyni zamanda gözlərini ətrafa dolandırdı ki, görsün onun məşhur yazıçını yaxın adamı kimi salamladığını görən və eşidən varmı, nəticədən razı qaldı. Vacib şəxslərin hamısı görmüş və eşitmişdi.

-A! Möhtərəm yazıçımız! Necəsiniz?

-Pis, - hörmətli yazıçı cavab verdi.

-Niyə belə? - məsul işçi təlaşla soruşdu və dərindən narahatçılıq keçirdi, bütün görkəmi ilə prezident aparatının məsul işçilərinin imkanları dairəsində Manafovun həyatını yaxşılaşdırmağa hazır olduğunu ifadə etməyə çalışdı.

-Belə də... - Manafov nıqqıldadı. - Qəbahətli həyat tərzi keçirirəm: çox yatıram, az işləyirəm...

-Sizmi az işləyirsiniz? - Məsul şəxs etiraz etdi. - Yazdıqlarınızı çatdırıb oxuya bilmirik. Qiyamətdir! Doğrudan, necə yaşayırsmız? Işləriniz necədir?

-Uzun söhbətdir... -Manafov başını yersiz tərpədərək ağızucu cavab verdi. - Zəhlətökən olmaq istəmirəm.

-Nə? - Müsahibi anlamadı.

-Zəhlətökən, olmaq istəmirəm! - karla danışırmış kimi bərkdən təkrar etdi. – Bilirsiniz, zəhlətökən kimə deyirlər?

Məsul işçi lətifəyəbənzər bir şey eşidəcəyini yəqinləşdirərək şən halda yüngülcə başını yellədi.

-«İşlərin necədir?» sualının müqabilində işlərinin necə getməsi barədə ətraflı danışan adama. He-he-he.

-He-he-he! – digər məsul işçilər ədəbsizlik kimi qəbul etməsinlər deyə, məsul işçi həddi gözləyərək ucadan gülüb müsahibinə qoşuldu. - Əla. Kəsərlidir. Yadımda saxlayaram.

-Əslinə qalsa, burada mənim, demək olar ki, heç bir işim yoxdur,- Manafov istər-istəməz onun sualına cavab verməyə başladı. - Mənim işlərim xaricdədir. Bizdə nə var? Can üstə olan jurnala başına degeneratları yığmış allahlıq iddiasında olan xəstə adam başçılıq edir.

-Hə? Kimdir o?

-Siz tanımırsınız?

-A. Bəli, bəli, eşitmişəm,- məsul işçi üz-gözünü turşutdu-nə etmək olar? Yadımda saxlayaram.

-Yadınızda saxlayın, saxlayın,- Manafov təqdir etdi.- Ona görə danışıram.

-Belə jurnala Siz başçılıq etməlisiniz- məsul işçi yarınmaq istədi.

-Nə danışırsınız, əzizim, deyirsiniz də?!- Manafov süni şəkildə hiddətləndi. Avqinin tövlələrini təmizləmək üçün mən artıq qocayam. Bir də ki, siz bilirsiniz, mənim öz jurnalım var.

-A, bəli, bəli! Əlbəttə!

-Ancaq bizim jurnal bütünlüklə xaricə gedir. Nə etmək olar, pul qazanmaq lazımdır, sübut etmək lazımdır ki, bizim varlığımızın da bu dünyaya bir xeyri var.- Manafov qollarını gərdi, çox danışdığını, söhbəti kəsməyin və sızanağa bənzər məsul işçini rahat buraxmağın vaxtı çatdığını anladı.

Kənarda dayanmış tanışlarının Manafova əl etməsi lap yerinə düşdü, yeriməyə çətinlik çəkirmiş kimi ağır, əzəmətli addımlarla müsahibindən aralanaraq nəzərləri ilə onu müşayət edən adamlara tərəf getdi.

O, indi gəncliyində arzuladığı hər şeyə nail olmuşdu. Lakin gəncliyin özü yox idi və üstəlik də oğlu da yox idi. O, qaradinməz, ehtiyatlı, sahibini sözsüz anlayan sürücünün idarə etdiyi bahalı, sanballı, xarici maşında yayxanaraq evə gedirdi.

Bəli, onun hər şeyi var. Işləmək həvəsindən başqa. Beləliklə, nəticəyə gəlmək olar, onun hər şeyi var. Oğlundan, cavanlığından və işləmək həvəsindən savayı. Əslində isə onu həqiqətən sevindirəcək heç nə yoxdur. Evdə onu gülümsəməyi belə unutmuş arvadı gözləyir. Yox, heç gözləmir də. Sadəcə olaraq o, bu evdə məskunlaşıb və zəng edib ofısdə gecələyəcəyini bildirəndə - son vaxtlar tez-tez belə olurdu - qətiyyən etirazını bildirmir və səsində heç bir narahatçılıq duyulmurdu. Düşündü ki, onlar yadlaşmağa başlayırlar, yox, onlar artıq yaddırlar. Əvvəllər arvadı onu dəlicəsinə qısqanırdı, çoxdan, lap çoxdan - onların oğulları olanda. Çox vaxt da, əsassız, heç bir səbəb olmadan, çünki onlar kasıbyana, sadə yaşayırdılar. Indi elədiklərini - çox gec və əsl zövq duymadan özünə müsaidə edə bilmədi. Pilləkənləri asta-asta qalxaraq fikirləşdi ki, hər şeyi itirib, təkcə bir şey qalır, bərk-bərk işdən yapışmaq, işi əldən buraxmamaq, əvvəllərdə olduğu kimi onu təmiz hava gətirən nəfəsliyə çevirmək.

Mənzilə girən kimi elə paltolu arvadının yataq otağına keçdi, hər tərəfdən gözə girən saatlar gecə birin yarısını göstərirdi. Arvadı on birdə yerinə girirdi- evdə hər bir işi xidmətçinin görməsinə baxmayaraq - bununla belə tez yorulurdu. Görünür o, sadəcə yaşamaqdan usanmışdı.

Arvadı yataqda uzansa da, yatmamışdı, ərinə baxdı, elə bir yad təbəssümlə gülümsədi ki, kişinin ürəyi sıxıldı.

-Sənsən? - qadın elə tərzdə soruşdu ki, sanki qaçılmaz bir faktı müəyyənləşdirmək istəyirdi, - gecə necə keçdi?

-Rəsmi, - əri cavab verdi,- qeyri-adi heç nə yox idi. Adi qəbuldu. Prezidentlə, qonaqlarla söhbət etdim.

Arvadının yanında əyləşdi, əlindən tutdu.

-Bəs, sənin günün necə keçdi?

-Şükür Allaha ki, keçdi,- uzun-uzadı danışmağı sevməyən qadın qısa cavab verdi.

-Yaxşı, - dedi,- bu gün bir az işləmək istəyirəm, - bir az susub sonra əlavə etdi, - əgər baş tutsa.

-Yorulmamısan? - deyə qadın soruşsa da, hiss olunurdu ki, ərinin yorulub-yorulmamasının onun üçün heç bir fərqi yoxdur.

- Yarım saat dincəlib işə başlayacağam! - O, işgüzarcasına əllərini bir-birinə sürtdü, sanki işləmək üçün darıxıb, nəhayət, ikinci dərəcəli, vacib olmayan şeylər arxada qaldıqdan sonra o...   

Hərəkətləri də, ifadələri də çox qeyri-təbii alındı. Saxtakarlıqdan doğan təəssüratı aradan qaldırmaq üçün isə əlavə etmək istədi...

-Di get, - arvadı dilləndi, - mən yatıram.

O, qapıya tərəf getdi, qapının dəstəyindən yapışıb çıxmağa hazırlaşarkən arvadı onu səslədi. Kişi təəccüblənib geri, döndü.

-Çoxdan soruşmaq istəyirdim, - çətinlik çəkirmiş kimi sözləri uzada-uzada danışdı.

Kişi araya çökmüş sükutu pozmayaraq bir qədər narahatlıqla və sualedici nəzərlərlə arvadına baxırdı. Qadın sözünə davam etdi:

-Sən indi çox şeyə nail olmusan, - nəfəsi azacıq təngidiyindən susdu, hər ifadədən sonra nəfəsini dərmək üçün susurdu.

Arvadının bu sözlərini dinlədikdən sonra təzə şakəri üzrə başını əsdirmək, nıqqıldamaq, özünü qoca və əldən düşmüş göstərmək istədi. Lakin vaxtında özünü yığışdırdı, onu ovcunun içi kimi tanıyan arvadının qarşısında özünü belə aparmaq gülünc görünərdi.

Qadın danışmağa çətinlik çəkirdi:

-De görüm, oğlumuzun yenidən bizimlə olması üçün bütün qazandıqlarından keçərdinmi?

Əngəlli, dolaşdırıcı suallara barmaqarası yanaşmağa, mümkün olduğu qədər dərinliyə getməməyə adət etmiş Manafovu sual qəfil haqlamış, öz çılpaqlığı ilə çaşdırmışdı. Lakin güclü intuisiya bir anda işə düşdü və xəbərdarlıq etdi ki, cavabı gecikdirmək olmaz.

-Əlbəttə, - o qətiyyətlə cavab verdi. - Hələ bir soruşursan da?

-Yaxşı, - nə üzündə, nə də səsinin ahəngində heç nə ifadə olunmayan qadın dilləndi, - get.

Kişi yataq otağından çıxıb qapını arxasınca möhkəm bağladı.

İş otağına girib köhnə yazılarını, qaralamalarını araşdırmağa başladı, ehtiyat üçün yazılmış süjetlərə, eskizlərə, ideyalar qeyd olunmuş əlyazmalarına baxdı, zəif, çiy şeylər çox idi, ancaq işlənməli maraqlı fıkirlər də az deyildi. Lakin o, kağızlara səthi baxırdı və getdikcə xəyalı pərən-pərən düşürdü. Ağ kağızları qabağına çəkdi və fikrini toplamağa çalışdı, bir dəqiqə sonra nə alınacağının fərqinə varmadan yazmağa başladı.

«Həbsxana həyətinin kandarını ötüb azadlığa çıxan Tarıverdiyev başını göyə qaldırdı, günəşin parlaq şüaları gözünü qamaşdırdı, gülümsəyərək düşündü: «Burada səma tamam başqadır».

Bir müddət qeyri-iradi qəhrəman, onun hərəkətləri, nə üçün tutulması, uzun həbsdən sonra haraya yollanması barədə yazmaqda davam etdi. Artıq obraz aydınlaşmağa, ana bətnindən doğulan uşaq kimi başını göstərməyə başlayır, hekayə, bəxti gətirsə lap povest alınırdı və artıq o, yazının təsiri altındaydı.

Onun Tarıverdiyevi hərəkətləri, düşüncələri ilə tədricən göz önündə canlanır, get-gedə dolğunlaşır, təəccüblü dərəcədə canlı görünürdü və artıq yaradıcısını öz ardınca aparır, hətta yazıçı nə isə qəlp bir şeyi onun xarakterinə aid etmək istəyəndə sanki etiraz edirdi. Yazıçı Manafovun ürəyindən əvvəllər olduğu kimi- bu nə zaman olmuşdu? - isti dalğalar keçərək, nə isə yeni bir şeyin başlanğıcının qoyulduğunu xəbər verirdi. Kim bilir bir həftə, bəlkə də bir ay dünyada hər şeyi unudaraq şövq ilə işləyəcək, axı yaradıcılığın doğurduğu heyranlıq hissi heç nəylə müqayisəyə gələ bilməz! Artıq, artıq, artıq...

Qəfıldən qorxunc, təhqiramiz bir fikir beynində gurultu qoparıb partladı, öldürücü qəlpələr sıçrayaraq ürəyini, qəlbini yaraladı.

«Demək, fıkir beynini deşərək ağrıtmaqda davam edirdi - sən oğlunun ölümündən bacardığını əldə etmisən, qazandıqların oğlunun ölümü sayəsində mümkün olmuşdur. Oğlun ölməsəydi, sən də kitablarını arvadlarından başqa heç kim oxumayan yazıçılardan biri olaraq qalacaqdın...». «Axı, mən istəməzdim! - qəzəblə özünü müdafiə etməyə çalışırdı, -tale, tale belə rəva görmüşdü». «Bu, sənə bəraət vermir», - Başındakı səs rəhmsizcəsinə susmaq bilmirdi, - sən oğlunun ölümündən hər şey, hər şey»...

Manafov əlləriylə başını tutdu, qələmi tulladı, yazılı vərəqləri stolun üstündən süpürlədi, dərindən nəfəs alaraq bir neçə dəqiqə hərəkətsiz oturdu. «O, niyə, niyə məndən bu barədə soruşdu?! Nə demək istəyirdi?- fikirləşdi - bu nə deməkdir? O, nə üçün belə etdi? Mən çoxdan sakitləşmişdim, mən rahat idim, yaram sağalırdı, niyə bu sualı mənə verdi? Aman, Allah»... Bəli, oğlunun ölümü təkan verdi, bütün həyatıını dəyişdi, aləmə baxışıını dəyişdi, ətrafındakıları, dostlarını, məhəbbəti, işi, istedadı, yaxınlarını, həyatı, ölümün özünü də, varlığını da başqa cür dərk etməyə başladı. O başqa cür yazmağa başladı, əvvəlki kimi yox, lakin bu, o demək deyil ki... məgər əvvəlki kimi yaşasaydılar, o heç nə edə bilməsəydi, arvadı kimi öz  gücsüzlüyündə və dərdində boğulsaydı yaxşı olardı?! Varlı gərəksizlərin ikrah duyduqları şərəfsiz həyat sürsəydilər, o heç nəyə nail olmasaydı yaxşı idi? O, niyə soruşdu, varlığını alt- üst etdi, sualı ilə onu öldürdü. «Gərək elə bunu soruşaydı: sən hər şeyini verərdinmi ki, oğlumuz qayıtsın? Aman allah, məgər bu mümkündür? Bir də ki, belə bir razılaşma olmuşdu ki, sən məndən oğlumu alırsan, əvəzində isə... yox, yox, belə olsaydı mən heç bir vaxt... mən nə danışıram, nə danışıram, ilahi, məni bağışla, mən, mən oğlunu itirmişəm. Məgər Allahla muqavilə bağlamaq olar?! Belə işi ancaq şeytan bacarar, bu, iblisin işləkləridir. Məni bağışla, Allah, gör ağlıma nə gəlib - sən oğlumu əlimdən alırsan, əvəzində... Yox, yox, o vaxt belə fikir, heç fikrin kölgəsi də ola bilməzdi...

« Bəs indi?» - qəsdinə durmuş səs oğrun-oğrun soruşurdu. Indi? Bəs indi necə?» «Necə indi? Nə demək istəyirsən?» «Arvadın artıq soruşub, çavab ver!» «Mən ona o dəqiqə cavab verdim, heç bir an da fikirləşmədən». «İndi fikirləş»- səs əl çəkmirdi. «Fikirləşməyə ehtiyac yoxdur, mən... sən də bu... belə suallar vermə.. bu nə işgəncədir, Allahım?! Nəyə görə?» «Çoxdan yatmış bir şeyi oyatmağa qorxursan?»- səs susmaq bilmirdi «Yatan nədir? Nə?»  «Vicdan, nə olacaq ki... Ağır sözdü və ağır yuxuya gedib sənin vicdanın, oyatmaq istəmirsən, hə? Bir yoxla, bəlkə ölüb? Axı, Allah insanı yaradır, sənəti yox, bütün əməllər, peşələr sonra gəlir, çoxu da məkrdən. Insan isə Allahdandır və sən necə insansan ki, arvadının sualına cavab vermirsən? Uzun və ağır zəhmətlə qazandıqlarını itirmək çətindir? »

«Başa düşə bilmirəm? Başa düşə bilmirəm bu nə cəfəngiyyatdır?! Əgər mən imtina etsəm, oğlum diriləcək?» «Heç imtina edərsən, edərsən?Hə? Hə?» «Bəsdir, bəsdir, əl çək, mənim işim var, mənim işim var, mən işləyirəm.» «Sən vicdansız necə işləyəcəksən? Sən də özünə alüdə cızmaqaraçıların tayı olacaqsan?». «Necə? Yox. Yox, olmaram, mənim vicdanım var. Yatmayıb, ölməyib, mən bacararam, bacararam...»

Həyəcanlı fıkirlər sürətlə beynindən keçırdi və birdən hiss etdi ki, qırsaqqız olub mübahisə edən səs ondan əl çəkdi. Beynindəki ağırlıq bir anda keçdi, uçub buxarlandı, elə bil heç nə olmamışdı. O, rahat nəfəs aldı, mətbəxə keçdi, soyuducudan su götürüb içdi, sakitləşdi, geri qayıtdı, kinli-kinli arvadının yataq otağına tərəf baxdı, bir qədər durub qulaq kəsildi, özü də bilmirdi ki, qapısı kip bağlanmış otaqdan nə eşitmək istəyrdi - bəlkə onun ölümqabağı xırıltısını?

İş otağna tərəf addımladı. Yenidən qulaqlarında arvadının sualı aydın eşidilməyə başladı, verdiyi cavab da yadına düşdü, vaxtında işə düşmüş intuisiya, bunun sayəsində arvadının onun çaşqınlığını və tərəddüdünü başa düşməməsi. Ancaq indi, indi...

İş otağına girdi. O, stolun üstünə dağılmış kağızları səliqə ilə yığdı, bu vaxt lampanın gur işığı altında aydın seçilən tapancanı gördü. “Mən bunu nə vaxt çıxarmışam?”- ciddi-cəhdlə fikirləşərək yadına salmağa çalışdı.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2025)