Super User
Bu gün Müslüm Maqomayevin anım günüdür
İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
SSRİ dönəmində Azərbaycan musiqisini, mədəniyyətini ittifaq miqyasında ən yaxşı tərənnüm edən, ən populyar müğənni olub Müslüm Maqomayev. Ölkə boyunca ən müxtəlif xalqlardan ibarət on milyonlarca pərəstişkarı vardı dahi sənətçinin. Geniş vokal imkanlarına malik səsi, əla repertuar seçimi, səhnə plastikası – onda hər şey vardı. Təsadüfi deyil ki, adı musiqi tariximizdə əbədi yer tutubdur. Bakının Neftçilər prospektində, Dənizkənarı parkda ona qoyulan abidə buna sübutdur.
SSRİ xalq artisti Müslüm Maqomayev 1942-ci il avqustun 17-də Bakı şəhərində anadan olub. İlk dəfə 14 yaşında dənizçilər klubunda çıxış edib. 19 yaşında Helsinkidə gənclər festivalında, 1963-cü ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti günlərində uğurlu çıxışları ilə şöhrət qazanmağa başlayıb. 1960-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti olub, İtaliyanın Milan şəhərindəki "La Skala" teatrında təcrübə keçib.
Enriko Pyatsa ilə "Sevilya bərbəri" operasından Fiqaronun "Toska" operasından Skarpianın partiyalarını hazırlayıb. 1966-cı ildə Parisin "Olimpiya" konsert salonunda ilk konsertini verib. 1968-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirib. 1969-cu ildə Sopotda (Polşa) keçirilən Beynəlxalq Mahnı Festivalında ilk mükafatını alıb.
1975-ci ildə "Azərbaycan Dövlət Estrada Simfonik Orkestri"nin bədii rəhbəri təyin edilib. Bu orkestrlə Sovet İttifaqının bir sıra şəhərləri ilə yanaşı Fransa, Bolqarıstan, Polşa, Finlandiya, Kanada və İranda konsertlər verib. 1970-ci illərdən həyatını estrada ilə bağlayıb və görünməmiş populyarlıq qazanıb. Keçmiş SSRİ-nin hər yerində çıxışlar edib, stadionlarda konsertlər verib, televiziya onun konsertlərinə geniş yer ayırıb, qrammofon valları böyük tirajla buraxılıb.
Repertuarı hərtərəfli və olduqca genişdir. Populyar mahnılarla yanaşı, dünya hitlərini, klassik əsərləri, kinolara yazılmış mahnıları məharətlə səsləndirib. Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı olub, bir sıra orden və medallarla təltif edilib. Qeyri-adi uğurlara imza atan Müslüm Maqomayevin həyat və sənət yolu da qeyri-adidir. 1950-ci illərin axırlarında, yeniyetməlik və ilk gənclik illərində Bakı məhəllələrindən birindəki həyətlərində, dostlarının arasında oxuyardı.
Gənc Müslümün nadir səsi, qeyri-adi istedadı təbii ki, Azərbaycanın musiqi ictimaiyyətinin diqqətini də cəlb edib. Məşhur dirijor və bəstəkar Niyazi onu çox sevir, sənətdəki hər addımına göz qoyur, qayğısına qalırdı. Oxumaqdan yorulmayan Müslüm təcrübəli pedaqoqlardan dərs aldıqca səsi daha da cilalanır və gözəlləşir, tembri zənginləşirdi.
O, ilk rəsmi uğurunu 1962-ci ildə qazanır. Maestro Niyazinin tövsiyəsi ilə tələbə və gənclərin Helsinkidə keçirilən VIII Ümumdünya Festivalına göndərilən Müslüm Bakıya medalla qayıdır. Populyar "Oqonyok" jurnalı onun portretini və "Bakılı gənc dünyanı fəth edir" başlıqlı məqalə dərc edir. 1940–50-ci illərdə Rəşid Behbudov öz ecazkar tenor səsi ilə SSRİ-də və dünyanın digər ölkələrində şöhrət qazanıb, oanunrdıcılı, gənc həmkarı Müslüm isə 1960-cı illərin ortalarında SSRİ-də və bir sıra digər ölkələrdə geniş tanınıb.
Onun ən böyük arzularından biri İtaliyada təhsil almaq olub. Nəhayət, həmin gün də gəlib yetişib və gənc Müslüm Azərbaycan Opera və Balet Teatrı tərəfindən "La skala" teatrına təcrübə toplamağa göndərilib. O, hələ uşaqlıqdan Mattia Battistini, Enriko Karuzo, Mario del Monako, Tinna Ruffo kimi italyan klassiklərinin qramplastinkaları ilə maraqlanıb, onlardan qiyabi olaraq vokal dərsləri alıb. İndisə gənclik xəyalları gerçəkləşib və ona Çenarro Barro, Enriko Pyatsa kimi canlı korifeylərdən dərs almaq nəsib olub.
O, Eldar Quliyevin filmlərinə musiqi yazırdı. Daha sonra rejissor Qleb Drozdovun sifarişlərini yerinə yetirib. "İqor polku haqqında dastan" əsərinin motivləri əsasında hazırlanan "Yaroslavna" tamaşasına musiqi bəstələyib. Özü həmin tamaşada knyaz İqor, həyat yoldaşı Tamara Sinyavskaya isə Yaroslavna rollarını ifa edib.
Rejissor Tofiq İsmayılov 1971-ci ildə onun haqqında "Oxuyur Müslüm Maqomayev" adlı film-konsert çəkib. İllərlə dinləyicilərin sevgisini qorumağı bacaran Müslüm Maqomayev SSRİ "Qırmızı Əmək Bayrağı" və "Xalqlar Dostluğu" ordenləri ilə təltif edilib, SSRİ-nin xalq artisti adını alıb.
Filmoqrafiya
1. Abşeron ritmləri — mahnı ifa edən
2. Azərbaycan incəsənəti
3. Azərbaycan naminə!
4. Bəstəkar Müslüm Maqomayev
5. Burulğan
6. Dostluq himni
7. İntibah
Mükafatları
1. Azərbaycan SSR əməkdar artisti
2. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni
3. Azərbaycan SSR xalq artisti
4. SSRİ xalq artisti
5. "Xalqlar Dostluğu" ordeni
6. "Şöhrət" ordeni
7. "Şərəf" ordeni (Rusiya)
8. "İstiqlal" ordeni
Müslüm Maqomayev 25 oktyabr 2008-ci ildə vəfat edib, Bakıdakı Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.
Allah rəhmət eləsin!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.10.2025)
Redaksiyanın poçtundan – Coşqun Xəliloğlunun hekayəsi
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiyanın poçtundan rubrikasında bu gün sizləri bir hekayə ilə tanış edəcəyik.
Coşqun XƏLİLOĞLU
UŞAQLARIN SƏHVİ VƏ YA İKİ GÜLBALANIN NAĞILI
(HEKAYƏ)
Biri var idi, biri yox idi, yaxın zamanlarda bir kənddə iki Gülbala var idi. Onlardan biri kəndin aşağı başında, o biri isə yuxarı başında yaşayırdı. Yaşları eyni olduğundan kənddəki yeganə məktəbdə, eyni sinifdə oxuyurdular. İş elə gətirmişdi ki, uşaqların hər ikisinin soyadı Məmmədli idi. Ona görə də müəllimlər Gülbalagilin adını jurnalda yazıldığı kimi atanın adını qeyd etməklə çağırırdılar. Sinif yoldaşları da bir müddət belə etdilər. Amma sonra gördülər ki atalarının adı ilə çağırmaq uzun olur. Ona görə də öz aralarında uşaqları zarafatla Qorxaq Gülbala və Qoçaq Gülbala adlandırdılar.
Gülbalanın biri sakit, utancaq idi. Dərslərini yaxşı oxuyurdu, heç kəslə işi yox idi, söyüş söyməzdi, şit-şit danışmazdı. Uşaqlar dərsdən sonra oynayanda, onlara qoşulmaz, deyərdi, atam icazə vermir. Çayda çimməyə getməzdi ki, anasına deməyib. Uşaqlar bəzən onu ələ salmaq istəyəndə sakitcə, təmkinlə cavabların verərdi. Amma yenə də ona Qorxaq Gülbala deyirdilər.
O biri Gülbala şuluq idi, dərslərini pis oxuyurdu. Hətta iki dəfə uşaqları dərsdən qaçmağa məcbur etmişdi. Bir dəfə qızlarıdan birinin çantasına siçan qoymuş, bir dəfə də sinfə ilan gətirmişdi. Kənddə toy olanda özündən böyüklərə qoşulub rəqs edər, hətta qonşunun bağından meyvə də oğurlayardı. Sinifdə özünü hamıdan güclü hesab edirdi. Axı, o dostlarının dediyi kimi, Qoçaq Gülbala idi.
İllər keçdi, uşaqlar böyüdülər, orta məktəbi qurtardılar. Amma sinif yoldaşları, eləcə də kəndin bəzi adamları yenə də onları əvvəlki adla çağırmaqda davam edirdilər. Qorxaq Gülbala kollecə daxil oldu. Qoçaq Gülbala isə gah çilingər , gah qəssaba kömək elədi, gah da rayon mərkəzindən pal-paltar alıb kənddə satdı.
Qorxaq Gülbala təhsilini başa vurub kənddə baytar işləməyə başladı. Doğru-dürüst, savadlı, nəcib və xeyirxah olduğundan sadə kənd camaatı ondan razılıq edirdi.
Qoçaq Gülbala ticarətin, yaxşı qazanmağın yollarını tapmışdı. Yavaş-yavaş özünü tutur, var dövlət sahibi olurdu. Pulu olduğundan məclislərdə başa çəkilir, toylarda sağlıq demək üçün ona xüsusi söz verilirdi. Hətta o, siyasətə də baş qoşurdu. Dəfələrlə demişdi ki, müharibə başlasın, könüllü gedəcəm davaya, tayqulaqları öz əlimlə cəhənnəmə vasil edəcəm, sübut edəcəyəm ki, “Qoçaq Gülbala” adı mənə elə-belə verilməyib. Camaat da ona inanır, düşünürdü ki, oğul olanda da beləsindən olasan e... Hələ bu harasıdır ki... rayondan, lap elə Bakıdan sanballı bir qonaq gəlsə, mütləq Qoçaq Gülbalanın qonağı olmalıydı.
2020-ci ilin sentyabrında yalançı vədlərdən, boş danışıqlardan bezmiş, gözləməkdən boğaza yığılmış xalqımız düşmənlərin növbəti dəfə atəşkəsi pozmaq cəhdinin qarşısını almaq və torpaqlarımızı yağı tapdağından azad etmək məqsədi ilə ölüm-dirim nübarizəsinə qalxdı. Hər bir namuslu, qeyrətli Azərbaycan vətəndaşı ordumuzun qələbəsinə dəstək vermək üçün əlindən gələni etdi.
Qorxaq Bəybala iki azyaşlı övladı olmasına baxmayaraq könüllü olaraq orduya yazıldı. Əsgərlikdə topçu olmuş, peşəkarlığına, nümunəvi xidmətinə görə təltif edilmişdi. Ona görə də qısa müddətli təlim keçdikdən sonra onu qaynar döyüş bölgələrinə göndərdilər. Neçə-neçə yaşayış məntəqəsinin mənfur erməni faşistlərindən azad edilməsində sücaətlə, qəhrəmanlıqla döyüşdü. Əsgər yoldaşlarının sevimlisi oldu, neçə-neçə düşməni məhv elədi. Ağır döyüşlərin birində isə qəlpə yarası alaraq şəhidlik zirvəsinə yüksəldi. Şəhid olmazdan əvvəl - “Qələbəmizə lap az qalıb. Qarabağ bizimdir!”, dedi.
Kənd qəbiristanlığına o qədər adam toplaşmışdı ki, indiyə qədər nə bu kənd, nə də bu məzarlıq belə qələbəlik görməmişdi. Yüksək rütbəli zabitlər, şəhidin döyüş yoldaşları qəhrəmanın hünərindən elə böyük hörmətlə, elə heyranlıqla danışırdılar ki həmin gün Gülbalanı dəfn edən kəndin adamları özlərini nəinki bu kəndin, dünyanın ən bəxtəvər, ən cəsur, ən bəxtli, ən qürurlu insanları sanırdılar. Bir vaxtlar ona Qorxaq Gülbala dediklərinə, onunla yersiz zarafat etdiklərinə görə sinif yoldaşları elə peşman olmuşdular ki, sözlə ifadə etmək mümkün deyildi.
O gündən başlayaraq “Şəhid Gülbala” deyəndə xəyalda ucalıq, ölməzlik, əbədilik canlanırdı. Onun məzarını ziyarət edənlərin ardı-arası kəsilmirdi. Məktəblilər hörmət və fəxrlə qəhrəmanın məzarı önündə şerirlər söyləyirdilər.
...Müharibə başlayandan sonra Qoçaq Gülbalanı görən yox idi, o sanki ilim-ilim itmişdi. Qohumları xəbər uyudurub yaymışdılar ki, onu hamı tanıyır. Düşmənlər duyuq düşməsinlər deyə, geyimini, imicini dəyişərək döyüş bölgələrinə gedir, əsgərlərimizlə görüşür, onlara pul-parasını xərcləyir.
Müharibə qurtardı, düşmən təslim oldu, böyük qələbə qazandıq. Qoçaq Gülbaladan isə xəbər yox idi. Bir gün biri dedi ki, Türkiyəyə köçüb, orada iş qurub, o biri etiraz etdi ki, Bakıda yaşayır, restoran işlədir.
...Kəndə xəbər yayıldı – Gülbala avtomobil qəzası törədib, ağır vəziyyətdədir. Elə həmin gün televiziyada xəbər təsdiqləndi. Sərxoş vəziyyətdə avtomobili idarə edən biznesmen Gülbala yol hərəkəti qaydalarını kobud şəkildə pozaraq qəza törətmişdir. “Qadağandır!” işarəsinə məhəl qoymadan qarşı tərəfdən öz yolu ilə hərəkət edən avtomobillə toqquşmuş, özünün və daha 3 nəfərin həyatına son qoymuşdur.
Biznesmen Gülbalanın dəfni çox soyuq keçdi. Kənd onu aladadan, özünü qoçaq kimi qələmə verən, əslində qorxaq və xain övladını bağışlaya bilmədi.
Kənd qəbiristanlığında iki Gülbalanın məzarı var. Biri şəhid Gülbalanın, həmişə üzərində qönçə qızılgüllər, tər qərənfillər olan, hər gün ziyarət edilən, uşaqdan böyüyə hamıya əziz məkan olan kəndin sevimli balasının məzarı, o biri isə yalnız ailə üzvlərinin, yaxın qohumlarının bayram günləri baş çəkdikləri biznesmen Gülbalanın məzarı.
(05.-12.10.2025)
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
Vaşinqtonda keçirilən Türk Festivalında Azərbaycanın təqdimatı
ABŞ-nin paytaxtı Vaşinqtonda keçirilən ənənəvi Türk Festivalında Azərbaycan təmsil olunub. Festivalda Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi və Virciniya ştatında fəaliyyət göstərən Azərbaycan Evinin təşəbbüsü ilə stend qurulub.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, stenddə milli geyimli gənclər, broşürlər və Azərbaycan bayraqları vasitəsilə ölkəmizin zəngin tarixi, adət-ənənələri və müasir siması nümayiş etdirilib. Ziyarətçilər səslənən milli musiqilər və interaktiv təqdimatlarla ölkəmiz, eyni zamanda Azərbaycan Evinin fəaliyyəti barədə məlumatlandırılıblar. Onlara Azərbaycan bayraqları hədiyyə edilib.
Festival boyunca stendin fəaliyyətinə “CAN” Könüllülük və İnkişaf Proqramının 7 fəal üzvü dəstək göstərib. Onlar ziyarətçilərə ölkəmiz haqqında məlumat veriblər. Eyni zamanda, gəncləri “CAN” Könüllülük və İnkişaf Proqramı çərçivəsində müxtəlif layihələrə qoşulmağa dəvət ediblər.
Tədbir çərçivəsində soydaşlarımız ilk dəfə olaraq səhnədə musiqili-mədəni proqramla çıxış ediblər. Bədii qiraət, muğam, vokal ifalar, milli alətlərdə canlı musiqi və “İnnabi” rəqsi kimi çıxışlar böyük maraqla qarşılanaraq, Azərbaycan mədəniyyətinin zənginliyini və müxtəlifliyini sərgiləyib.
Azərbaycan stendi ətrafında yaradılan bayram ab-havası festival iştirakçılarının birgə rəqsləri və yallı ifaları ilə daha da şənlənib.
Qeyd edək ki, Vaşinqtonda keçirilən bu ənənəvi Türk Festivalı müxtəlif ölkələrin mədəni irsinin nümayiş olunduğu, hər il on minlərlə ziyarətçinin bir yerə toplaşdığı nüfuzlu beynəlxalq tədbirlərdən biri kimi tanınır. Bu mühüm platformada Azərbaycanın ilk rəsmi iştirakı ölkəmizin mədəni diplomatiyasının daha da gücləndirilməsi istiqamətində mühüm addım olub.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
“Ölümün ömrü insanın ömrü qədərdir” – HƏR GÜN KAMAL ABDULLADAN 7 QRANULA
Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.
Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”
Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:
1.
“ Nələr arzuladıq, nələr qazandıq?!
Hələ nələri də itirəcəyik.
Yollara sarılıb biz də uzandıq,
Hara gəlib çatdıq belə tələsik?!”
2.
Həyatın boyu ona-buna çox söz deyə bilərsən və deyirsən də. Amma həyatın boyu bir dəfə Söz demək imkanın olur. Bəzən onu demirsən.
3.
P.Çaadayev: “Xalqını sevənə eşq olsun. Həqiqəti sevənə ikiqat eşq olsun.”
Bu sözlər adamı ancaq və ancaq edam kürsüsünə apara bilər.
4.
“ Qovaq bir dərəyə sehrbazları,
Dərəyə onların adını verək.
Əridək buzları, salxım buzları,
Sehrlər tökülsün ləçək-ləçək...”
5.
Deyirlər ki, ölüm ani bir duyumdur. Belə deyil. Ölümün ömrü insanın ömrü qədərdir. Eyni yolumuzun tən ortasında üz-üzə gəlirik.
6.
“ Baxma belə yad-yad, dönük-dönük,
Uzun yola baxma belə - birdən gələni olar.”
7.
İki üstəgəl iki həmişə dörd olmur. Onun beş olduğu o qədər gözəl və qəribə məkanlar var ki...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
ANAR, “XX əsrin son bədbin şeiri“
Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.
608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:
ANAR, ŞEİRLƏR
MİNİLLƏRİN AYRICINDA
XX ƏSRİN SON BƏDBİN ŞEİRİ
Kimdir döyən qapımı,
rüzgarmı, əcəlmidir?
Zülmətlərdən uzanan
bumbuz soyuq əlmidir?
Günlər bir-bir tökülür
payız yarpağı kimi,
Gecə çökür aləmə
tabut qapağı kimi.
Qarlı qış gecəsinin
bəyaz qaranlığında,
ömrün axır çağında,
sonuncu durağında,
Ürək yenə aldanır
bir ümid sorağında
sanki novruzgülütək
açacaq məzar üstə
qalaqlanmış əklillər.
Sanki gedər-gəlməzdən
Bir də geri dönəcək
Əriyib itən illər.
Gecələr xatirələr
Ulduzlartək sayrışır.
Tale ötən günlərlə
Gah küsür, gah barışır.
Xatirələrdir ancaq gecələr bizə qalan,
Sonra səhər açılır –
həyat adlı bir yalan.
Dekabr, 2000
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
“Perik düşmüş nəğmələrim ağrıyır...” – Cəmil Cəmilbəylinin şeirləri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yeni imzalar rubrikasında sizlərə Cəmil Cəmilbəylinin şeirlərini təqdim edir.
HƏM ÖYRƏTDİK...
Həm öyrətdik, həm öyrənib dərs aldıq,
Gedənlər də, qalanlar da sağ olsun.
Şirin-şəkər nağıllara inandıq,
Doğrular da, yalanlar da sağ olsun.
Gül arzular, gül ümidin üzən çox,
Gül üstündə titrəyən çox, əsən çox.
Taledi də, inciyən çox, küsən çox,
Açanlar da, solanlar da sağ olsun.
Kim nə bilir, nə yolunuq, nə köçün,
Ya savabın, ya xeyirin, ya suçun.
O dünyada bizə düşən pay üçün
"Xeyir-dua qılanlar da sağ olsun".
DƏRDİN ALIM...
Dərdin alım, gileylənsə, incimə,
Ürəyimdə nə qəmlərim ağrıyır.
Həsrətinlə toxuduğun, hördüyün
Naxışlarım, ilmələrim ağrıyır.
Ha axtarsın, ha arasın gözlərim,
Öz yolunda itkin düşüb izlərim.
Dodağımda köz-köz olmuş sözlərim,
Külə dönmüş kəlmələrim ağrıyır.
Bir zamanlar şən səsinlə güllənən,
Gahdan coşub, gah durulub lillənən,
Gah kamanda, gah da tarda dillənən
Perik düşmüş nəğmələrim ağrıyır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
Baykonur faciəsi, Böyük Depressiyanın başlanğıcı, ilk futbol komandası
Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu günə olan əlamətdar hadisələri təqdim edirik.
24 oktyabr. Ümumdünya inkişaf barədə informasiya günü
1972-ci ildə BMT təqvimə belə bir gün salıb, məqsəd də o olub ki, dünya ictimaiyyətinin fikri inkişaf problemlərinə yönəldilsin, bu problemlərin həlli yolunda beynəlxalq əməkdaşlıq möhkəmləndirilsin. Xüsusən, gənclər cəmiyyətlərinin səfərbərliyi, inteqrasiyalar inkişaf təməyyülünü əsaslandırır, tənəzzüldən xilas yollarını arayıb tapmaqda rol oynayır. Maraqlıdır ki, bu mövzu BMT üçün prioritet olduğundan, seçilən tarix - 24 oktyabr günü həm də BMT günü olması ilə diqqət çəkir. İnkişaf – realda olan bir prosesdir, onun yalnız təbliğatda mövcud olan “qardaşı” da var ki, onun doğulması bic uşağın doğulması kimi arzuolunmazdır.
24 oktyabr. Baykonur faciəsi, Böyük Depressiyanın başlanğıcı
Yeyib-içməyin ən müxtəlifliklərini təqvimə salıb qeyd edən amerikalılar bu gün baltanı lap dibindən vurublar, bu gün onlarda sadəcə Yemək günüdür. Amma təbii ki, davamı da var, tək bir bayramla kifayətlənməzlər axı. Bu gün həm də Milli Bolonya kolbasası günüdür.
1986-cı ildə Londonda dünyanın ən böyük val mağazası açılıb. Gənc nəsil valın nə olduğunu bilməz, radionun üstünü açırdın, orda patefon deyilən bir şey var idi, fırlanan disk idi, yumru olan bu val adlı nəsnəni onun üstünə qoyurdun, val fırlandıqca patefonun iynəsi ona yazılmış musiqini səsləndirirdi.
1963-cü ildə Sovet dövlətinin uzun müddət gizlətdiyi bir hadisə baş verib, Baykonur kosmodromunda MBR raketi partlayıb, 8 nəfər həlak olub. Qəribədir ki, düz üç il əvvəl eynən həmin bu 24 oktyabr günündə Baykonurda daha dəhşətli bir hadisə baş vermişdi, P-16 raketi partlamışdı, ümumilikdə 126 adam həlak olmuşdu.
1939-cu ildə ABŞ-da, Delaver ştatında ilk neylon corablar istehsal olunub. 1929-cu ildə ABŞ-da Qara cüməaxşamı adlı böyük birja böhranı yaşanıb, nəticədə ölkəni böyük məhrumiyyətlərə düçar edəcək Böyük depressiya başlayıb.
1861-ci ildə ABŞ prezidenti Avraam Linkoln Kaliforniyadan tarixdə ilk teleqraf məlumatı alıb.
1857-ci ildə İngiltərənin Şeffild şəhərində ilk futbol klubu yaradılıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
“Biri ikisində” – Özgür Bacaksızın şeiri ilə
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə Özgür Bacaksızın şeiri təqdim edilir.
Özgür BACAKSIZ
(Türkiyə)
1992-ci ildə Türkiyənin Ankara şəhərində doğulub. Türkiyənin Başkənd Universitetinin Radio, Televizya və Kino fakültəsinin bakalavr və magistratura pillələrini bitirib. Şeirləri mütəmadi olaraq müxtəlif dərgilərdə çap olunur.
KÜÇƏ UŞAĞI
Nə gözəldir indi küçəmiz.
Bağçadakı cökənin ətri
Küncdəki baqqalın ardından duyulur.
Hələ də canlıdır pəncərəndə
Martda əkdiyimiz ulduz çiçəyi.
Axşam azanına yarım saat var hələ,
Çöldədir bütün qonşu uşaqları.
Vanelli sütlaç qoxusu gələn mətbəxiniz
Küçəyə açılır,
Sənin otağın isə göy üzünə.
Yaxşı ki, birinci mərtəbəyə köçdünüz,
Yaxşı ki, pərdələriniz tüldəndir.
Anan səhər də sütlaç edərsə,
Xəyalını quraram yenə.
Nə olar, erkən yatma,
Bir az daha seyr edim səni.
“Çox gözəlsən” – deyə bilmədim heç
Bircə dəfə üzünə; Mən artıq küçə uşağıyam.
Uyğunlaşdırdı: Məleykə Mirzəli
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
Folklor və müasirlik: keçmişin səsi, bu günün nəfəsi
Rəqsanə Babayeva,
Beyləqan rayon mədəniyyət mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün
Keçmişdən gələn səslər
İnsan bir mədəniyyətin içində doğulur, amma o mədəniyyətin kökləri çox zaman gözlə görünməz, səslə, rənglə, hərəkətlə, sözlə yaşayar. Biz hər gün fərqinə varmadan nənəmizin dediyi atalar sözündə, toyda çalınan bir ritmdə, hətta geyindiyimiz bir naxışda yüz illərin səsini daşıyırıq. Bu səs — folklorun səsidir.
Folklor yalnız qədim bir yaddaş forması deyil; o, xalqın ruh enerjisidir, zamana tabe olmayan bir estetikdir. Amma bu gün — texnologiyanın, süni intellektin, qlobal musiqi və moda dalğalarının içində — bu səs necə eşidilir? Müasirlik folkloru susdururmu, yoxsa onu yeni səviyyəyə qaldırırmı?
Bu sual XXI əsrin mədəni düşüncəsinin əsas mövzularından biridir. Çünki folklor yalnız arxivlərdə deyil, insanın gündəlik həyatında, bədii düşüncəsində və yaradıcı axtarışında yenidən doğulur.
Folklor — mədəni kodların güzgüsü
Folklor bir xalqın kimliyini qoruyan ən dərin kodlardır. Nağıllar, dastanlar, bayatılar, inanclar — hamısı cəmiyyətin yaddaş xəritəsini yaradır. Məsələn, “Koroğlu” dastanı sadəcə qəhrəmanlıq hekayəsi deyil; o, ədalət axtarışının, kişi və qadın cəsarətinin, xalqın öz haqları uğrunda mübarizəsinin poetik ifadəsidir.
Bu gün “Koroğlu” motivləri bir çox müasir filmlərdə, musiqilərdə, teatr səhnələrində yenidən işlənir. Lakin fərq ondadır ki, müasir sənətkar bu simvolları yenidən oxuyur — bəzən ironiya ilə, bəzən fəlsəfi dərinliklə, bəzən də vizual estetiklə.
Beləcə, folklor “qədim” olmaqdan çıxır, müasir insanın daxili səsini danışan bir dilə çevrilir.
Müasir musiqidə folklorun ritmi
Azərbaycan musiqisi folklorla nəfəs alır. Amma bu nəfəs təkcə muğamın və ya xalq mahnısının sədasında deyil, müasir ritmlərin içində də yaşayır.
Etno-cazdan tutmuş pop və elektron musiqiyə qədər bir çox sahədə sənətkarlar folkloru müasir texnologiya ilə birləşdirirlər.
Alim Qasımovun və Fərqanə Qasımovanın səhnəsində muğamla eksperimentlər, “Niyaz” qrupunun etno-elektron musiqi tərzi, və ya Bəhram Hüseynzadənin sazla elektron səs effektlərini birləşdirməsi — hamısı eyni məntiqin ifadəsidir:
Köklə gələcəyi birləşdirmək.
Bu cür yanaşmalar bir sualı aktuallaşdırır: “Folklorun ruhu qorunurmu, yoxsa dəyişir?”
Cavab bəlkə də belədir: ruh dəyişmir, formalar dəyişir. Folklorun gücü də elə budur — o, dövrlərə uyğun paltar geyir, amma səsi eyni qalır.
Səhnədə və ekranda folklor
Müasir teatr və kino folklorla yeni şəkildə danışmağı öyrənib.
Teatr səhnəsində xalq hekayələrinin yenidən qurulması — məsələn, “Arşın mal alan”ın müasir interpretasiyaları, “O olmasın, bu olsun” kimi klassik əsərlərin sosial mesajlarının yeni baxışla səslənməsi — göstərir ki, folklor dramaturgiyanın canlı mənbəyidir.
Kino isə bu xətti daha geniş auditoriyaya daşıyır. “Dəli Kür”, “Babək”, “Nəsimi” kimi klassik filmlərdən tutmuş, müasir rejissorların minimalist folklor yanaşmalarına qədər — Azərbaycan kinosu folklorun vizual enerjisini qoruyur.
Məsələn, bir çox gənc rejissorlar indi mifoloji simvolları psixoloji realizmlə birləşdirirlər: su, torpaq, atəş, yel kimi elementlər təkcə mifoloji deyil, həm də emosional obrazlara çevrilir.
Beləliklə, səhnə və ekran folkloru muzey vitrininə qoymur, onunla dialoqa girir.
Geyim və dizaynda milli simvollar
Folklorun vizual gücü ən çox dizayn və moda sənətində özünü göstərir.
Bu gün gənc dizaynerlər xalça ornamentlərini müasir kəsimlərdə, qədim naxışları minimalist tərzdə yenidən canlandırırlar.
Azərbaycanın “İRS” kimi moda layihələri, eləcə də “EthnoFashion” kimi sərgilər folklorun sadəcə etnoqrafik deyil, estetik və intellektual dəyər daşıdığını sübut edir.
Bu dizaynlar həm milli kimliyi qoruyur, həm də qlobal auditoriyaya açılır. Məsələn, Şəki xan sarayının şəbəkə motivləri, Quba xalçalarının ritmik quruluşu, Qarabağ tikmə ornamentləri artıq beynəlxalq podiumlarda da görünür.
Beləliklə, folklor bu gün milliliyin dizayn dili kimi yaşayır.
Rəqəmsal dövrdə folklorun yeni həyatı
XXI əsr folkloru artıq yalnız kitab və dastanlarla məhdud deyil.
Sosial mediada paylaşılan “mem”lər, xalq ifadələrinin yeni ironik formaları, rəqəmsal animasiyalar və hətta kompüter oyunlarında istifadə olunan milli motivlər — bunların hamısı müasir folklorun nümunələridir.
Bəzən bu yeni formalar ənənəvi mədəniyyətə bənzəmir, amma mahiyyətcə eyni funksiyanı yerinə yetirir: xalqın özünü ifadə etməsi.
Bu baxımdan folklor bir daha sübut edir ki, o, “keçmişin yadigarı” deyil — mədəni yaddaşın canlı sistemidir.
Hətta “TikTok” və “Instagram” kimi platformalarda gənclərin xalq mahnılarını remix etməsi, milli geyimlərlə video çəkməsi, qədim nağılları qısa video formatında təqdim etməsi — bunlar folklorun müasir ifadə vasitələridir.
Folklor indi rəqəmsal nəsil üçün interaktiv təcrübəyə çevrilib.
Gənclik və folklor: kimliklə dialoq
Gənc nəsil bəzən folkloru “keçmişin mirası” kimi görür, lakin bu münasibət dəyişir.
Yeni nəsil sənətkarlar folklorla ironik, lakin dərin bir dialoqa girirlər.
Məsələn, şairlər qədim bayatı formalarını müasir şəhər motivləri ilə birləşdirir, rəssamlar mifoloji obrazları urban məkana gətirirlər.
Bu, əslində bir növ yenidən mənimsəmə prosesidir:
Keçmişin simvolları yeni mənalar qazanır, folklor “nostalji” deyil, özünü tanıma vasitəsi olur.
Bunun ən gözəl nümunələrindən biri “milli intellektual oyanış” anlayışıdır. Gənclər artıq başa düşürlər ki, modern olmaq üçün kökdən uzaqlaşmaq lazım deyil — əksinə, kök müasirliyin dayaq nöqtəsidir.
Dövlət dəstəyi və mədəniyyətin qorunması
Azərbaycan dövləti folklorun qorunması və təbliği istiqamətində mühüm layihələr həyata keçirir.
UNESCO-nun qeyri-maddi irs siyahısına daxil edilən muğam, aşıq sənəti, xalçaçılıq ənənələri və kamança ifaçılığı kimi sahələr dövlət səviyyəsində himayə olunur.
Bu, təkcə mədəniyyət siyasəti deyil, həm də milli kimliyin strateji qorunmasıdır.
Lakin qoruma sadəcə arxivləşdirmə demək deyil; əsas məsələ folklorun yaşamasıdır. Bu səbəbdən dövlət layihələrinin bədii təhsillə, rəqəmsal media ilə, yaradıcılıq proqramları ilə birləşməsi çox vacibdir.
Çünki yalnız o zaman folklor “miras” yox, gələcəyə çevrilir.
Folklorun fəlsəfəsi: dəyişməz dəyərlər
Folklorun əsas gücü ondadır ki, o, dəyişən dövrlərdə dəyişməyən dəyərləri daşıyır.
Ata-ana sevgisi, torpağa bağlılıq, dostluq, ədalət, mərdlik, təbiətə hörmət — bütün bunlar folklorun içindədir.
Bu dəyərlər zamanla formalarını dəyişsə də, insanın mənəvi dayağı olaraq qalır.
Müasirlik bəzən insanı informasiya fırtınasında qərarsız buraxır.
Belə məqamlarda folklor bir “mədəni kompas” rolunu oynayır — bizə istiqamət göstərir, ruhumuzu köklə bağlayır.
Folklorun gələcəyə baxışı
Folklor nə keçmişdə ilişib qalan xatirədir, nə də yalnız muzeylərin vitrində saxlanılan bir sənət nümunəsi.
O, hər dövrün içində öz yeni formasını tapan bir canlı varlıqdır.
Müasirlik folkloru məhv etmir, əksinə — onu yenidən doğurur.
Bugünkü sənətkarın və düşüncənin vəzifəsi folkloru “təkrar etmək” deyil, onu danışdırmaqdır.
Çünki hər yeni nəsil öz folklorunu yaradır — eyni dəyərlərlə, amma fərqli dillə.
Azərbaycan mədəniyyəti də bu baxımdan unikal bir örnəkdir:
burada ənənə ilə müasirlik bir-birinə zidd deyil, tamamlayıcıdır.
Keçmişin səsi bu günün nəfəsinə çevrildikcə, xalqın ruhu da zamana qarşı qalib gəlir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
Knut Hamsun niyə Qız Qalasına gedib çıxa bilmədi?
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı məşhur Norveç yazıçısı Knut Hamsunun Bakı haqqında yazdığı qeydlərini tqdim edir. Hazırlayan Xəyyam Ağadır.
Norveç yazıçısı Knut Hamsun (1859-1952) 1898-ci ildə Norveç Yazıçılar İttifaqından 1200 kron təqaüd alır və bu təqaüdlə Rusiya, Azərbaycan və Osmanlı imperiyasını ziyarət edir. Hamsun həyat yoldaşı Berqliotla birlikdə əvvəlcə Sankt- Peterburqa, oradan Moskvaya, Moskvadan isə Qafqaza gəlir. Bu səyahətin nəticəsi olaraq yazıçı 1903-cü ildə “Nağıllar ölkəsində” və “Aypara ölkəsində” adlanan oçerklərini nəşr edir.
Bu o Knut Hamsundur ki, 1920-ci ildə yazdığı “Torpağın bərəkəti” əsərinə görə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb.
Knut Hamsunun Bakı haqqında yazdığı qeydlərindən:
Səhər saat 7-nin yarısıdır. Bakı nəhəng ağ toz dumanına bürünmüşdür. Burada hər şey ya ağ, ya da bozdur. Əhəng tozu insanların, heyvanların, evlərin, pəncərələrin, parkda bitən azsaylı ağac və kolların üzərini örtüb. Hər yer adama qəribə gəlir, çünki ağdır. Mehmanxananın tozlu stolunun üstündə mən hərflər yazıram, lakin az müddət sonra onlar yenə toza qərq olub yoxa çıxır.
Nobel müxtəlif boyaqlar axtarıb tapır, ancaq bu lənətlənmiş Bakıda əhəng hər yeri o qədər ağardıb ki, adam ağlını itirər. Şəhəri 13 indiqo növü ilə boyamaq ağlagəlməz bir şeydir! Şəhəri al-əlvan etməyə heç Nobelin də imkanları çatmaz.
Şəhərin havasından kerosin qoxusu gəlir. Bu qoxu insanları hər yerdə, həm evlərdə, həm də küçələrdə təqib edir. Vərdiş etməyənlərdə bu qoxu öskürək yaradır. Kerosin küçədəki toza qarışır və külək əsəndə (külək isə burada həmişə əsir) kerosin hopmuş bu toz paltarlarda yağlı ləkələr qoyur.
Bütün insanlar az-çox qeyri-adi görünən paltarlar geyinirlər; şəhər o qədər iranlıdır ki, artıq Avropa şəhəri olmaqdan çıxıb, lakin şəhər o dərəcədə avropalı qalıb ki, hələ iranlı olmayıb.
Bakıda 125 minə yaxın əhali var, bura Xəzər dənizinin sahilində yerləşmiş ən mühüm ticarət şəhəridir. Daima vurnuxan müasir həyat və hər anbarın qarşısında uzanmış çoxsaylı dəvələr qəribə təəssürat doğurur. Biz Qara Şəhərə, kerosin şirkətlərinin iqamətgahına getməliydik. Bizi oraya iranlı aparır; şəhərdə əksər faytonçular iranlıdır, onlar faytonu əsl şeytan kimi sürürlər, bir kəlmə kəsməyə imkan da yoxdur, onlar bir xristianın “atlara rəhm edin” mənasında verdiyi işarələri başa düşmək istəmirlər. Ancaq bir şey qalır: sakit oturmaq və ekipajdan çıxmaq.
Biz Nobelin evinin yerini soruşduq - bu, ona oxşayır ki, Xristianiyada kral sarayının harada olduğunu soruşasan.
Köhnə Bakının mərkəzində yerləşən qalanın divarları fars-bizans üslubunda ucaldılıb. Divarlar xanın sarayını və iki məscidi dövrələyib. Hazırda saray hərbi anbara çevrilib və içəri daxil olmaq üçün komendantın icazəsi zəruridir. İcazə üçün isə komendanta öz vizit vərəqimi göstərməliyəm, o isə məndə yoxdur. Vladiqafqazdakı kimi, burada da dostum Ventsel Hagelstamın vərəqindən yararlanmağa cəhd edirəm. Növbətçiyə üzərində “Fru Mariya Hagelstam” yazılmış kartı uzadıram, o, başını yırğalayır və pasportumu istəyir. Ürəyimdə “Tanrı, kömək et” söyləyib pasportumu uzadıram. Növbətçi hər iki sənədə baxır, adları müqayisə edir və ona elə gəlir ki, hərflər uyğundur. Sonra qapını döyəcləyir və sənədləri komendanta aparır. Bu saxtarakarlığın baş tutacağına elə də ümid bəsləmirdim. Növbətçi qayıdır, pasportumu qaytarır və gənc poruçiki hər şeyi göstərməsi üçün mənə qoşur. Xilas oldum. Tüfəngli kazak mənimlə poruçikin ardınca gəlir.
Poruçik deyir ki, Bakının son xanının 50 arvadı olub və ruslar 1806-cı ildə Bakını fəth edən zaman hamısını götürüb qaçıb. Bu Hüseynqulu xan Bakının fatehi general Sisianovu şəhər açarlarını ona təqdim etmək anında xəncərlə öldürtdürüb.
Burada 2 məscid də yerləşib və biz gözləyirdik ki, hansısa molla minarədən əzan verəcək, ancaq saat 12-dən keçsə də, molla gəlib çıxmadı. Bu barədə poruçikdən soruşanda, o, dərhal məscidin yaxınlığında əyləşmiş əmmaməli bir neçə qocanın üstünə qışqırdı, onlar poruçiki axır ki başa düşəndə isə başlarını yanlara yırğaladılar: molla xəstələnibmiş.
Biz Qız Qalasına da getmək istəyirdik, ancaq isti o qədər boğucuydu ki, bu niyyətimizdən daşındıq və parka yollandıq. Günəşdən bütün bitkilər yanmışdı, tozla örtülmüşdü. Mənzərə ağır təəssürat oyadırdı. Vur-tut bir neçə xırda akasiya, badam və əncir ağacına rast gəlinirdi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.10.2025)
