“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı 3 gün dalbadal Təranə Dəmirin 11 yeni şeirini sizlərə təqdim edir.

1.

Bir zamanlar başı buxara papaqlı,

ayağı çarıqlı, əli əsalı kişilər vardı,

Üst-başları tütün qoxuyardı,

Ovucları qabar-qabardı.

Doqqazın başına yığışardılar hər gecə,

Biz də onların başına.

Onlar davadan, frontdan danışardılar,

Biz də daş üstündə oturub qulaq asardıq

 bu şirin nağıllara, yuxu gözümüzdən tökülüncə.

Yayın istisində də başlarından çıxarmazdılar papağı,

Addım səslərindən tanıyardılar gələn qonağı...

Onlarçun çörək Tanrıdan irəliydi,

Hərəsi bir evin dirəyiydi

mən tanıyan kişilər,

Torpaqla, daşla,

əkinlə, xışla oynayan kişilər.

Saçımızı sığalsız, gecəmizi  nağılsız qoymazdılar,

Səhərlər mala, heyvana durardılar,

Oğula, uşağa qıymazdılar.

Sonra illər göz qırpımında uçub getdi,

 Doqqaz ağzına yığışan kişilər yavaş-yavaş bu dünyadan köç etdi –

Başında papaq, ayağında çarıq, əlində çəlik.

Yavaş-yavaş yollar  yiyəsiz qaldı, sonra  kənd,

Sonra hasarlar böyüdü, sonra adamlar.

Sonra qapılardan kilid, ürəklərdən daş asıldı,

Uçulub  dağıldı  söykəndiyimiz divarlar,

Köhnə nağıllar  pozuldu,

Təzə nağıllar yazıldı –

İçində həsrət, ayrılıq, xəyanət, göz yaşı, minnət.

İnternet sevdalar doğuldu boşluğun içində –

Rəngsiz, ürəksiz, qolsuz, qanadsız, şikəst...

Məhəbbət  dolu  məktublar  yazılmadı  daha,

Ürək döyüntüsündən keçmədi  boğazdan yuxarı  mesajlar,

Söz verib söz almadı heç kəs,

Heç kim tələsmədi  görüş  yerinə,

Sabaha  çıxmadı bu gün doğulan xəyallar…

Nöqtələr, nidalar, suallar!!

…Bir zamanlar başı buxara papaqlı, ayağı çarıqlı,  əli  əsalı  kişilər vardı.

Üst-başları  tütün qoxuyardı,

Əlləri qabar-qabardı...

2.

Qaranlığı yenə  pusur adamı,

Qılınclayır, asıb, kəsir adamı,

Gözlərinin fəhmi basır adamı,

Vaxt da keçmir bu  gecənin  baxtından.

Hamı səndən  bir yuxuycan uzaqdı,

Dünya  yatıb, bircə  dərdlər  oyaqdı,

Kim duyacaq  harayını  bu vaxtı,

Kim salacaq bu  gecəni   atından? 

Ağrıların  hücum  çəkir  üstünə,

Həsrət  adlı  zülmət  çökür  üstünə,

Qaramatın  yenə tökür  üstünə,

Hünərin var çıx gecənin altından.

3.

Nənəmizin ətəyindən,

anamızın kötəyindən tutub yeriyən qızlardıq.

İncinincə  bir  ovuc sığala,

 bir şirin qoğala kiriyən qızlardıq.

Yayda torpağa, qışda palçığa  batardıq,

Nağıl-nağıl, noğul-noğul boy atardıq.

Vətən   kəndimizdi,

Kür qırağıydı, bərəmiz, bəndimizdi.

Güyümlə su daşıyardı,

İnək sağardı, nehrə çalxayardı 

Başı yaylıqlı  qadınlar,

Biz də dallarıyca  düşərduk,

Yerlə, Göylə əlləşərdik.

Yanaqlarımızı öpüş,

Dodaqlarımızı  gülüş aparardı,

Bir qucaq  sevgimiz  vardı.

Ürkək  idik, qorxaq  idik,

Uşaq  idik.

Gözümüzdə  qəhrəman idi  odun yaran, yer  belləyən  atalar.

Nə çörək  dərdimiz vardı,nə paltar.

Daşa, divara dırmaşardıq,

Bir  ovuc  ərik üstə

hasar-hasar  dalaşardıq.

Bantımızdan tanıyardıq  bir-birimizi

uzaqdan,

Qorxmazdıq qardan, sazaqdan.

Dostumuzdu  İtlər, pişiklər,

Toyuqlar, cücələr,

Ağaclar, sərçələr..

Dincliyimiz yoxdu,

nə olsun ki, topumuz, gəlinciyimiz yoxdu,

Bəxtəvərdik,

Ən çox Novruzda  sevinərdik...

...Sonra  bir  gün ...

Sonra   bir   gün  qonşunun oğlu qonşunun qızına vuruldu ..

və bir   göz  qırpımında  uçulub dağıldı  uşaqlığımız,

qırıldıq...

Sonra yollar boşaldı,

Sonra hasar başı.

Əvvəlcə  ayrılıqlar başladı,

sonra göz yaşı, 

Sonra bütün  bütlər  çiliklənib töküldü,

Sonra xəyanətlər  başladı  hər addımbaşı,

Yekəldik…

...Sonra gəlin köçdü, ana oldu  bütün  hörüklü  qızlar,

Yaxası tut ləkəli, ovucu ərikli qızlar –

Ürəklərində həsrət, gözlərində bulud,  çiyinlərində  əzab, baxışlarında  intizar ...

...Nənəmizin ətəyindən,

Anamızın kötəyindən tutub  yeriyən qızlardıq...

İncinincə bir ovuc sığala, bir şirin qoğala  kiriyən qızlardıq...

Bir nağıla  aldandıq…

4.

Qorxma, bu  hələ son deyil,

Hələ bir az yolumuz var.

Gedirik qonşuya acıq,

Sağımız var, solumuz var.

Göydə Odu, Yerdə bizik,

Xeyirdə O, şərdə bizik,

Bir nağıldı, bir də bizik,

Şahımız var, qulumuz var.

Dünya bizi çəkir  hələ,

Dizimizi  bükür hələ,

Buna da min şükür, hələ

Danışmağa  dilimiz var.

Haqq yoxdusa, hesab nədi?

Sevgi varsa, əzab nədi,

Hər işimiz  tərsinədi,

Ağıllımız, dəlimiz var.

Heç kəs  düşünmür sabahı,

Hər baş götürmür  papağı,

Yoxdu  şeytanın günahı,

Hər  bəlada əlimiz var.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

Nizami Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bahəddin Salmanın "Onun tanrısı burdaymış" hekayəsi haqqında bir neçə cümlə

Gəlin bu hekayəyə elə yanaşaq ki, onu bir laboratoriya masasında deyil, ruhun bir vitrini önündə çözək. Burada bədii, poetik, metaforik təhlil əsas olacaq – sanki Bahəddin Salman bu mətni yazmayıb, onu bir yaradan nəfəsi ilə üfürüb, biz də onu içimizdə daşıyırıq.

Hekayənin qəlbi, təmrin nöqtəsi, o açıq deyilməyən “ah” – siyirtmədə gizlədilmiş bir Tanrıdır.

"Tanrım, sən bu siyirtmədəsən".

Əgər Tanrı göydə yoxdursa, əgər Tanrı ürəkdə yoxdursa, əgər Tanrı insanın əllərindən çəkilibsə, nə qalır? Bir siyirtmə. Taxtanın, tozun, qaranlığın içində qapanmış bir Tanrı. Sanki Kuçinski öz inancını, ümidini, Tanrı ilə bağlı nə varsa, bir çəkməcəyə basıb kilidləyib. Bu bir dəfn mərasimidir, amma ölü bədən yox, Tanrının xatirəsidir.

Hekayədəki ən təmiz sevgi cümləsi budur:

“O da mənim kimi eybəcərdi… Mənim qardaşımdı…”

Bu cümlə oxucunun ürəyinə dəyməlidir. Çünki bu, bir insanın bir iti sevməsi deyil. Bu, öz eybəcərliyini başqasının üzərində görüb onu qucaqlamasıdır. Bəlkə də həyatında ilk dəfə nəyəsə “mənimki” deyə bilər Kuçinski. Və nə ironiyadır – bu “nəyəsə” bir gözlü, quyruqsuz, dəli bir itdir.

Bu cümlə insanlığın müflisliyinə tənədir, çünki insanlıq ona “qardaşım” demədi. Amma o, heyvana dedi.

Milçək bu hekayədə əşya deyil, səsdir. Amma hansı səs?

Vicdan səsi deyil – çünki vicdan artıq yoxdur.

Tanrı səsi də deyil – çünki Tanrı siyirtmədədir.

Bu, xatirələrin, keçmişin, ölən ümidlərin cingiltiləridir. Milçək öldürülməlidir. Çünki keçmiş xatırlanarsa, dəli olmaq asandır.

Milçək səsini susdurmaq – ruhi sükunət yaratmaq deyil, əksinə ölümə susamaqdır.

Bahəddin Salmanın sənətkarlığı burada zirvəyə çatır. Adi bir milçəkqıranı o, bir öldürmə icazəsinə, Tanrının yerini alan simvola çevirir.

Kuçinski milçəyi öldürmək üçün bu əşyanı əlinə alır, sonra isə insanı öldürür.

Burada dərin bir metafora var:

Əgər insan səsini kəsmək istədiyi milçəklə insanı eyni yerə qoyursa, bu, artıq sadəcə ruhi xəstəlik deyil. Bu, dünya ilə bağları qırılmış insanın Tanrıya qarşı qiyamıdır.

İnsanı milçək sayan bir varlıq artıq Tanrının yerindədir.

Sanitarın başına gələnlərdən sonra Kuçinskinin dediyi o söz var ha…

“Sakitləşdim.”

Bu söz, qanın səsini susdurmur. Bu söz bir insanın Tanrıya çevrilmək istədiyi anın dəhşətidir.

“Sakitləşdim” – yəni “qarşımdakı düşməni yox etdim”, “mən özümə Tanrı oldum”, “hakimiyyət mənim əlimdədir”.

Bu təkcə sanitarın ölümü deyil. Bu, vicdanın basdırılması, bəşəriyyətin içindəki ilahi səsin boğulmasıdır.

Bu cümləni sanitar deyir. Elə-belə, yarızarafat, yarıciddi.

Amma bu cümlə hekayəni qıfıllayır.

Çünki doğrudan da Kuçinskinin Tanrısı orada – o otaqda, o siyirtmədədir. Bəlkə də daha heç yerdə deyil.

O Tanrı artıq səmavi deyil.

O Tanrı artıq mərhəmətli deyil.

O Tanrı artıq qulaq asmır, əfv etmir, təsəlli vermir.

O Tanrı bir otaqda unudulmuş əlyazma kimidir. Və bu unudulma, bu qapanma – Tanrının yoxluğu deyil, Tanrısızlığın özüdür.

Bu hekayə bir sual qoyur:

Əgər insanın içindən Tanrını çıxarsaq, nə qalır?

– Bir siyirtmə.

– Bir milçəkqıran.

– Bir də "sakitləşdim" deyən adam.

Bahəddin Salman demir ki, insan Tanrısız qalanda mütləq cani olar. Amma deyir ki, Tanrının yoxluğu artıq bir fəlakət yox, bir vərdiş olanda, fəlakət sakitləşmə halına çevrilər.

Bu hekayənin sonunda Tanrı göydə yox, çəkməcədə yatır. İnsan isə yer üzündə deyil, ruhunun zirzəmisində gəzir. Kuçinskinin içindəki Tanrı artıq dua eşidən deyil – o, unudulan, toz basan bir əşyadır. Bahəddin Salman bizə səssiz bir fəryad buraxır: insan Tanrını unutduğunda, içindəki mərhəməti də yavaşca siyirtməyə qıfıllayır. Və o qıfıl açılmadıqca, insanlıq daha çox səssiz qətllərin, sakitləşmiş cinayətlərin dünyasına çevrilir. Necə deyərlər, bu hekayə bir dua kimi başlayır, lənət kimi bitir.

Amma son olaraq Bahəddin Salmana 2-3 nəsihət xarakterli fikirlər bildirməyi də ədəbi prosesin sürətlənməsi üçün özümə borc bilirəm. Səssizlik bəzən cəmiyyətin ən güclü hayqırtısıdır. Danışmaq istəyən bir nəfər, susmağa razılaşmış min nəfərlə təkbaşına vuruşur. Laqeydlik, bir xalqın gündəlik geydiyi ilk libas ola bilər. “Yer yoxdur” bəhanəsi, əslində “qorxuram” etirafının karnavala çevrilmiş formasıdır. Empatiya yer istəyəndə, insanlar gözlərini pəncərəyə dikirlər. Hərə bir küncdə rahat oturub, başqasının sıxıntısına yer ayırmamaqla özünü qoruduğunu sanır. İnsanların susqunluğu, zorakılığın ən sakit formasına çevriləndə hekayələr boğulur. Bəzən bir qadının ayağa qalxması, yüz kişinin otura-otura məğlub olmasından daha böyük cəsarətdir.

Bu hekayədə heç kim qəddar deyil — hamı sadəcə qorxur, amma qorxduğunu da demir.

Əgər bir səs qalxmırsa, bu o demək deyil ki, heç kim içində qışqırmır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan şairi, ssenaristi Yazıçılar Birliyinin üzvü Elşad Ərşadoğlu 29 iyul 1986-cı ildə Füzuli rayonunun Yağlıvənd kəndində anadan olub. Orta məktəbi 1993-cü ildən məcburi köçkün kimi məskunlaşdığı İsmayıllı rayonunun Quşencə (Zoğallıq) kəndində bitirib. Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində bakalavr, magistr təhsili alıb.

1998-ci ildə bədii yaradıcılığa başlayıb, 2002-ci ildə "İnam yolu" qəzetində ilk şeiri çap olunduğu vaxtdan "Azərbaycan", "Ulduz" jurnallarında, "Ədəbiyyat", "525-ci qəzet", "Ədalət" və digər qəzet, jurnal və almanaxlarda, ədəbiyyat internet portallarında şeirləri ilə müntəzəm şəkildə çıxış edir.

Şeirləri italyan, rus, özbək dillərinə və Türkiyə türkcəsinə tərcümə olunaraq İtaliyada, Rusiyada, Özbəkistanda və Türkiyədə çap olunub. Bədii yaradıcılıqla yanaşı elmi fəaliyyətlə də məşğul olub, Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Mirzə Fətəli Axundzadə, Hüseyn Cavid kimi klassiklərin yaradıcılığı haqqında yazdığı məqalələri müxtəlif elmi jurnallarda nəşr olunub.

M. F. Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında fəaliyyət göstərib, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi tərəfindən yaradılan Gənc Ədiblər Məktəbinin məzunu olub. 2014-cü ildən eyni zamanda kino yaradıcılığı ilə də məşğuldur, 9 bədii, sənədli və animasiya filmində, "Mozalan" kinojurnalının 4 nömrəsində redaktor, ssenari müəllifi və rejissor kimi fəaliyyət göstərib.

Ssenari müəllifi və quruluşçu rejissoru olduğu "Açar" qısametrajlı bədii filmi "Oskar" və BAFTA-ya birbaşa vəsiqə qazandıran nüfuzlu beynəlxalq kino festivallarında, o cümlədən Niderland, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Bolqarıstan, İsveç, Rumıniya, Şimali Makedoniya, Türkiyə, Hindistan kimi ölkələrdə keçirilən 20-dən artıq festivalda iştirak edərək, müxtəlif mükafatlara layiq görülüb. “Oscar” və “Emmi” mükafatlı prodüser Colin Laviolanın rəhbərlik etdiyi, ABŞ-nin qısametrajlı filmlərin distribusiyası üzrə ixtisaslaşan nüfuzlu "7 Palms Entertainment" şirkəti tərəfindən 2023-cü ildə “Açar” filminin beynəlxalq yayım hüquqları alınıb.

 İlk dəfə ABŞ şirkəti tərəfindən Azərbaycan filminin distribusiyası həyata keçirilərək “Bolt+” (İngiltərə), “rlaxx TV” (Almaniya), “VlDAA SA” (Niderland), “Weyyak TV” (BƏƏ) kimi məşhur onlayn televiziyalara filmin yayımı ilə əlaqədar lisenziyalar verilib.

2009-cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, 2014-cü ildən isə Birliyin İdarə Heyətinin üzvüdür. 2014–2019-cu illərdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının sədri olub. 2012-ci ildən Mədəniyyət Nazirliyində çalışır.

Filmoqrafiya

- Qafqaza qayıdış

- Gəlin, birgə öyrənək. Rənglər

- Xəlvətdə qalmış müdrik

- Qara bağ

- Gəlin, birgə öyrənək. Rəqəmlər

- Növbə

Əsərləri

- Yarsan mənim ürəyimi…

- Kələfin ucu

- Eşqə doğru

Mükafatları

1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdü

2. Gənclər və İdman Nazirliyinin "Gənclər Mükafatı" (ədəbiyyat sahəsindəki xidmətlərinə görə)

3. "Dövlət qulluğunda fərqlənməyə görə" medalı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Mən universal adamam. Kommersiya reklamı, sosial reklam, o cümlədən müxtəlif tədbirlər həyata keçirirəm, xaricdə Azərbaycanı təmsil edən saysız konsertlərin müəllifiyəm. Çəkiliş tərtibatının rejissoruyam. Elə rejissorlar var ki, sırf reklam və ya film çəkir. Mən isə dövlət xətti ilə işləyirəm, rəngarəng verilişlər, sənədli filmlər çəkirəm. Odur ki, adımın yanında şou-biznes sözünün hallanmasını artıq istəmirəm. Şou-biznesdən mədəniyyətə keçməyimin bir çox səbəbləri olub. Axı, insanın yaşının üstünə yaş gəldikcə, maraqları da dəyişir. Bu gün şou-biznes mənim üçün maraqsızdır. İndi daha böyük layihələr və daha böyük işlər marağıma səbəb olub. Açığını deyim ki, müasir estradadan narazıyam. Çoxdandır meqa hit olan mahnılar eşitmirəm. Hətta tanınmış müğənnilərin də son vaxtlar bəyənilən mahnısı olmur. Görünür, həm bəstəkarların, həm də müğənnilərin çoxunun həvəsi ölüb. Bunun nə ilə bağlı olduğunu deyə bilmirəm. Bəlkə də stimul verən yoxdur. Təəssüf ki, bu günlərdə məşhurluğun zirvəsində olan müğənnilər belə, təkrarına qulaq asmaq istəyəcəyim mahnı oxumur...”- söyləyir.

Obrazlı desəm, o, brilyant kimidir. Sanki bərq vurur. Çox həssasdır, instinktiv şəkildə incə şeyləri hiss etmək qabiliyyəti var. Gözəlliyin bütün təzahürlərindən zovq almağı bacarır. Bəzən özündən razı görünsə də, əslində özünütənqid onda çox güclüdür. O, üzərinə götürdüyü işi yüksək səviyyədə icra etməyi xoşlayır. Qeyri-sabit xanımdır, ona göstəriş verməyə cəhd göstərməyin. Qulaq asmayacaq. Təkid etsəniz, daha böyük inadkarlıqla üzləşəcəksiniz. Nəvazişi, mədəni davranışı ilə seçilir. Son dərəcə məlahətilidir, ağlılı, bəlagətli və dinamikdir. Bir sözlə, o, hərtərəfli inkişaf edib və öz işinin peşəkarıdır...

Bəli, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı Kərimova Ülviyyə Oqtay qızıdır. Onu Ülviyyə Könül kimi də tanıyırlar. O, 28 sentyabr 1972-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. 1989-cu ildə 1 nömrəli Dəmiryol orta məktəbini bitirib. 1991-1995-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin psixologiya fakültəsində ali təhsilə yiyələnib. 1992-1996-cı illərdə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında rejissor assistenti, daha sonra rejissor kimi fəaliyyət göstərib. 1996-cı ildə isə yazıçı Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" əsəri əsasında eyniadlı televiziya filmini çəkib. 2000-ci ildə "Dəşti" klipinə görə "Humay" mükafatına layiq görülüb. 2004-cü ildə Afinada keçirilən olimpiya oyunları çərçivəsində "Azərbaycan günü" üçün Azərbaycan haqqında tanıtım çarxını hazırlayıb. 2004-cü ildə Bədii gimnastika üzrə Dünya Kubokunun açılış və bağlanış mərasimlərinin, 2005-ci ildə Bədii gimnastika üzrə Dünya Çempionatının açılış və bağlanış mərasimlərinin, həmin il Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə Parisdə UNESCO qərargahında təşkil edilmiş tanınmış akademik, alim Yusif Məmmədəliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunan təntənəli konsertin və digər layihələrin rejissoru olub. 2011-ci ildə tammetrajlı "Vəkil hanı?" filmini çəkib. 2016-cı ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında çəkilən "Həddindən artıq təsadüf" filminin quruluşçu rejissoru olub. Bir çox mədəni-kütləvi tədbirlərin, reklam çarxlarının, konsert və şou proqramların rejissoru kimi fəaliyyət göstərib. 2019-cu ilin oktyabrından "Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri" QSC-nin baş rejissoru vəzifəsində çalışıb. 2016-cı ildə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adlarına layiq görülüb. Sonra bir müddət "Mədəniyyət" telekanalına rəhbərlik edib. Hazırda harada işlədiyindən xəbərim yoxdur...

Deyir ki:- “Kinematoqrafiya mənim həyatımın ayrılmaz bir hissəsidir. Gün ərzində bəlkə də 10-dan çox bədii filmə baxa bilərəm. Kinoya baxdıqda o qədər alüdə oluram ki, hətta reallıq hissini itirib, filmin bir qəhramanı kimi özümü hiss edirəm. Hər bir film mənim üçün paralel dünyadır. Rejisorluğa da məhz bədii film çəkmək arzusu ilə gəlmişdim. Lakin bu marağımı çox tez bir zamanda məhv etdilər. Heç bir zaman mükafatlar haqqında düşünməmişəm. Mən şöhrətpərəst adam deyiləm. Bunu tam səmimi və dürüstlüklə deyə bilərəm. Maddi qazancla yanaşı, iş mənim üçün həmişə özünü realizə etmək deməkdir. Əslində, belə demək olarsa, çox qüvvətli adrenalın mənbəyidir...”

Bir az qətiyyətsizdir, amma çox qayğıkeşdir. Son tikəsini belə bölüşməyə hazırdır. Ömrü boyu heç kimlə mübahisə etmədən yaşamağa üstünlük verir. O, insanlarla razılıq və harmonik münasibətlər əsasında ünsiyyətdə olur. İnsanlarda yaxşı tərəfləri görür və hansısa maraqlı, rəğbətoyadıcı, yaxşı bir keyfiyyət tapıb qarşılıqlı əlaqə yaradır. Həyatda nəyinsə həddən artıq olmasını xoşlamır. Tarazlığın, ədalətin pozuiduğu yerdə biganə qalmır, harmoniya və mütənasibliyi bərpa etməyə can atır. Bir sözlə, rəngarəng situasiyaların öhdəsindən çox asanlıqla gələ bilir...

Bəli, haqqında söhbət açdığım klipmeyker, rejissor, ssenari müəllifi, Əməkdar incəsənət xadimi Ülviyyə Könül istedadlı olduğu qədər də maraqlı və məzmunlu xanımdır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

19-21 iyul 2025-ci il tarixlərində İtaliyanın Kassine şəhərində “SƏN1SƏN” Beyin Mərkəzi, Azərbaycan Fotoqrafları Birliyi (AFB) və F37 Union müstəqil fotoqrafiya platforması ilə birgə sərgi təşkil olunmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Ülviyyə Mustafayevanın verdiyi məlumata görə, “Giovani Emozioni” və “Vətən mən” sərgiləri XVII əsrə aid və abidə kimi qorunan Palazzo Mandrilli Qalereyasında keçirilmişdir. Sərgidə 40-dan çox rəssam və fotoqrafın əsərləri nümayiş etdirilmişdir.

“Giovani Emozioni” – gənc Azərbaycanlı rəssamların sərgisi Azərbaycan təsviri sənətinin klassik köklərindən çıxıb müasir ifadə vasitələri ilə qlobal dialoqa qoşulduğunu nümayiş etdirir. Əsərlər rəssamların şəxsi dünyagörüşü, emosional təcrübəsi və estetik axtarışlarının sənətə çevrilmiş nümunəsidir.

Digər sərgi - ‘Vətən mən’ adlı beynəlxalq foto sərginin əsərləri insanın vətənə mənəvi bağlılığını, şəxsiyyətin coğrafi və mədəni köklərlə münasibətini araşdırır. Eyni zamanda Azərbaycan özünü təbiət mənzərələrində, şəhər küçələrində, tarixi abidələrdə, insan simalarında və adi, lakin yaddaqalan detallarda təqdim edir. Hər kadr həm şəxsi baxış, həm də kollektiv yaddaşın vizual parçasıdır.

Sərgidə Kassin şəhərinin meri, şəhər sakinləri və turistlər iştirak etmişlər. Sən1Sən Beyin Mərkəzi ölkəmizin mədəniyyətini İtaliyada təqdim edən müxtəlif formatlı sərgiləri mütəmadi təşkil edir.  

Instagram: @palazzomandrilli
Vebsayt: www.palazzomandrilli.it

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərlə Ağdam Dövlət Sosial-İqtisadi Kollecinin Kompüter sistemləri və Kompuleksi ixtisası II kurs tələbəsi Xədicə Həsənovanın yaradıcılığı təqdim olunur

Bakıda qız məktəbi açmaq istəyən Hacı Zeynalabdin Tağıyev əvvəlcə İmperator III Aleksandrdan icazə istəsə də mənfi cavab alır. II Nikolay taxta çıxanda Hacı yenə cəhd edir. 1895-ci ildə Nikolayın tacqoyma mərasimində Zaqafqaziya müsəlmanlarını təmsil edən Hacı Zeynalabdin Tağıyev fürsəti fövtə vermir, çarın xanımı Aleksandra Fyodorovnaya çox bahalı hədiyyə bağışlayır və Bakıda onun adına qız məktəbinin açılmasını xahiş edir. Bu dəfə ox hədəfə dəyir. 1896-cı ildə şifahi, 2 il sonra isə rəsmi razılıq alınır.

Siz əsl məsələnin davamına diqqət edin: “Lakin daxildəki düşmən qüvvələr yenə də bu iman və irfan insanına mane olmağa çalışırlar. Naəlac qalan Hacı QARAGURUHÇULARIN hədə-qorxularına son qoymaq üçün Məkkəyə, Mədinəyə, Kərbəlaya, Xorasana, İrana, İstanbula nümayəndələr göndərir. Onlar getdikləri şəhərlərin rəsmi din xadimlərindən imzalanmış və möhürlənmiş sənəd gətirirlər ki, Qurani-Kərimdə QIZ uşaqlarının təhsil almasında heç bir qadağa yoxdur. Müsəlman qızları müasir məktəblərdə təhsil ala bilərlər. Bununla da o, az da olsa CƏHALƏTİN ağzını qapaya bilir.

”Bu nə deməkdi? Bu o deməkdi ki, tarix boyu Azərbaycanda elmin-təhsilin qarşısında dayanan İSLAM yox, İslamı tərsə anlayan bir qrup cahil, qaraguruh müsəlman olub. Hardan çıxarıram? — Diqqət edin, qızlar seminariyasını açmaq istəyən bir HACIDIR. Bu hacı inanclı və əqidəli bir müsəlmandı, elə bir müsəlman ki, bu işdə (qızların təhsil işində) tamaşaçı deyil, yaradıcı olmaq istəyir. Və olur. Bundan əlavə, bu hacı nümayəndələr göndərib dünyanın bir çox müsəlman alimlərinin rəsmi icazəsini alır. Onlar açıq-aydın yazırlar ki, Qurana əsasən bunun heç bir eybi yoxdur! Bir də Diqqət edin: Dünyanın müsəlman alimləri yekdil olaraq yazırlar ki, Qurana əsasən qızların təhsil almasının heç bir eybi yoxdu.

Bizim – milçək kimi ancaq çirkaba qonan bəzi ağzıgöyçəylərimiz bu təşəbbüsün banisinin bir Hacı olduğunu kölgədə saxlayaraq, dünya alimlərinin imzasını heç görmür, cahil bir qaraguruhçunun hacıya yaratdıqları maneəni qabardıb xorla deyirlər: — Müsəlman tarix boyu elmə-təhsilə qarşı olub. Xüsusi ilə də qızların təhsil almasına.

Axı insafsız olmayın! Axı Azərbaycanın yaxın tarixində, o qədər aydın və ziyalının olmasına baxmayaraq qızların təhsil alması üçün cəhd edən İLK insan bir Hacıdır. Bu yetmirmi? Bu hər şeyi aydın etmirmi?

Bu qalsın bir tərəfə. Gələk bugünümüzə. Bugün necə, Müsəlman qız uşağının təhsil almasına qarşıdırmı? Bugün təhsilə qarşı olan müsəlmandırmı, yoxsa “dünyəvilik” adı altında gizlənən qaraguruhçumu? Bugün kimdi qızlarımızı inancına uyğun, Quranına uygun geyindiyinə görə bir müsəlman olaraq alqışlamaqdansa onları təhsildən məhrum edən?

Aydın müsəlman neynir? – Qızının təhsil alma hüququnu bərpa etmək üçün aksiya keçirir.

Bəli, müsəlmana qarşı qərəzlilik olmasaydı, ölkəmizdəki dəfələrlə baş tutan «hicab» aksiyası əslində elə «təhsil» aksiyası idi. Müsəlman – bəzilərinin həyasızca iddia etdiyi kimi — övladının təhsilinə laqeyid olsaydı «onun təhsilinə mane olmayın» -deyə aksiyalara ehtiyac görməzdi. Çəkib balasını oturdardı evində, vəssəlam!

Amma belə olmadı. Ölkədə ilk dəfə olaraq 135 min imza toplandı, bu kompaniyanın adı «hicaba azadlıq» imzası olsa da mahiyyəti «təhsilə azadlıq» idi. Ən azından 135 min müsəlman istəyirdi ki, maneçilik edilməsin, övladlarımızın hicablısının da təhsil ala bilməsi üçün imkan verilsin. Bu yeni bir kompaniya deyil idi. Bu eyni ilə Hacı Zeynəlabidinin dünyadan topladıb gətirdiyi təsdiq və icazə imzasının davamı idi. "Bu imzalar da müasir qaraguruhçuları susduracaq imzalar idi. Bu qədər sadə və bəsit!

Bütün bunlardan sonra bəziləri ağzını açıb yenə də müsəlman elmə — təhsilə qarşıdı deyirsə vallah getsin özünü bir həkimə (özü də iran həkiminə yox, milli həkimə) göstərsin!

Allah rəhmət eləsin, Rəhmətlik Sabir üzünü tutub o zamankı o qaraguruhçu müsəlmana bir söz demişdi: — Harda müsəlman görürəm, qorxuram. Bir dəstə sözdən anlamayn kişinin bu sözünü də tərsə anladılar. Başladılar malı-mala qatmağa, müsəlman müsəlmandı dedilər. Qaraguruhçudan da, hacı Zeynəlabidinlərdən də qorxmalıyıq dedilər. Müsəlmanın yanqısına başqa mənalar verdilər. Onun səmimiyyətinə inanmadılar. Ya da inanmaq istəmədilər. Bəli. Qarşı tərəfin səmimiyyətinə inanmamaq, bəzən insanın özünün saxtakarlığından da qaynaqlanır. Bu baxımdan “onları” anlamaq o qədər də çətin deyil. loru desək, günah onlarda deyil, günah onlardadı...

Əmin olun, bugün — qorxulası inanclı deyil, bugün cəmiyyətimizin elə ən sağlam və ən həqiqətpərvər hissəsi dini kəsimdir. Bugün cəmiyyətin ən qeyrətli və ən vətənpərvəri də elə inanclılardı. Bugün — qorxulası müsəlman deyil. Əmin olun, bugün rəhmətlik Sabir kişi sağ olsaydı şerini bax belə yazardı:

Dəyənəklə bərk vururam başlara,

Başdan axan qan görürəm, qorxmuram.

Mehman olur gah mənə biganələr

Qatili-insan görürəm qorxmuram.

Hamı görüb titrəyərək əsdiyi,

Olmert, Liberman görürəm, qorxmuram.

Bilmirəm müsəlman başıma nə daş salıb?

Harda Müsəlman görürəm qorxuram!"

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

Adəm İsmayıl Bakuvi, yazıçı-publisist, Vəhdət Partiyasının sədri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bəzən bir kitab zamanın özünü, xalqın şüur qatlarını və insanın tarix qarşısındakı metafizik məsuliyyətini dindirir.

Fazil Mustafanın “Azərbaycan: Qaranlıq keçmişdən aydınlıq tarixə” adlı əsəri məhz belə bir çağırışdır lakonik deyil, sarsıdıcıdır, təqdim deyil məhz mühakimədir, təqdimat deyil dərin dialektik qarşılaşmadır. 

Bu kitab Azərbaycanın keçmişinə baxmır onun ruhunu sorğulayır. Burada tarixi hadisələr yox tarixi şüur ciddi analiz olunur. Burada simvollar deyil simvolların semantikası təhlil olunur. Azərbaycan xalqının epistemoloji əsarətindən mif, xurafat, tarixi idealizasiya və etno-siyasi uyuşqanlıqdan çıxış yollarını təqdim edən fəlsəfi manifestdir. Zamanın dərinliklərindən gələcəyə bir düşüncə körpüsüdür. Bir düşüncə körpüsü qaranlıqdan aydınlığa milli şüurun metafizik çağırışıdır.

Yazar Fəlsəfəyə çevrilmiş insan obrazin  yaratmağa cəhd edib. 

Fazil bəyin bu kitabla məhz şəxsiyyəti artıq siyasi yox epistemoloji varlıq səviyyəsinə keçid etməyini seyr etmək olar. Dövlətlə cəmiyyət arasında vasitəçi olan siyasətçi rolunu davam etməklə, cəmiyyətin öz daxilindəki “özünü tanımayan ruhuna” müraciət edən introspektiv düşüncə adamına çevrilir. Bu kitabda sadəcə müəllif deyil kollektiv düşüncənin içindən doğan şüurun əsil yeni metaforudur. Burada oxucuya hökmlər vermir “bilmək və inam”, “tarix və yaddaş”, “xalq və elit”, “din və əxlaq”, “aydın və kollektiv düşüncə” münasibətlərini ontoloji böhranlar kimi dəqiq təhlil edir. Onun sualları cavab üçün yox düşüncə üçün verilir. Bu isə artıq siyasi deyil eksistensial fəlsəfənin predmetidir.Tarixi deyil zamanın ruhunu oxumaq sistemin yaradir .Bu əsərdə Azərbaycan tarixi sadəcə keçmiş hadisələr silsiləsi kimi yox, psixokollektiv enerji daşıyıcısı kimi qiymətləndirir. Tarix burada nə xronologiyadır, nə də coşqu xalqın yaddaşla zaman arasındakı mənəvi dialoqudur. Yazar bu dialoqu unudulmuşla xatırlanan, müqəddəsləşdirilənlə gerçək arasında gedən daxili çarpışmanı tam açır.

İslamın təsirinə, Səfəvilərə, sovet travmasına və postkolonial düşüncəyə yönələn baxış tənqid deyil semiotik de-konstruksiyadır. 

Tarixə tətbiq olunan bu de-konstruktiv yanaşma, Azərbaycan xalqının uzun illər boyunca qorxduğu sualları nəhayət ortaya çıxarır. Biz Kimik? Tarix bizə yoxsa biz tarixə malikik? Milli yaddaş inancdırmı, yoxsa bilik? Bu suallar Azərbaycan fəlsəfi fikrinin ən ağrılı yerini epistemoloji tabu mərkəzini sarsıdır. Dinə yanaşma teoloji yox, hermenevtik.Fazil Mustafa İslamı tənqid etmir, dini anlamın siyasi və mədəni sahədəki semiotik mutasiyasını təhlil edir. Dinin kollektiv əxlaqdan itaət maşınına çevrilməsini tənqid etməsi onun dini yox, teoloji avtoritarizmi rədd etdiyini göstərir.

Mötəzili irsinə qayıdaraq ağlın və imanın harmoniyasını təklif edir, bu isə nə müasir sekulyarizm, nə də ortodoksal dindarlıqdır. Bu islamın intellektual-bəşəri modelə çevrilməsi üçün bir alternativdir. Bu formada yanaşma gələcəkdə din fəlsəfəsi sahəsində Azərbaycanda yeni “Mütəfəkkir İslam” dalğası yarada bilər.

Azərbaycan aydını kimdir? Metafizik məsuliyyətin daşıyıcısı kim ola bilər.

Bu kitabda Fazil Mustafa Azərbaycan aydınının arxetipini yaradır. 

Onun aydını sadəcə məlumat yayan yox, kollektiv şüurun dərin qatlarına enən bir simvolik şüur cərrahıdır. Bu aydın modelləşdirmir oyanış yaradır. Bu aydın xalqdan uzaqlaşıb onu izləmək istəmir xalqın içində ona “görməyi” öyrədir.Bu isə Hegelin dediyi “zamanın ruhunu anlamış insan” tipinə daha yaxındır. Bu kitab Azərbaycan aydınının gələcək modeli üçün metafizik etalon yaradır. Bu kitab fəlsəfi institutlara və akademik sistemə təsir edə biləcək düşüncə ilə qələmə alınmışdır. Əsər təkcə oxucunu deyil akademik düşüncəni də sarsıtır. Onun ritorikası klassik akademik dil deyil bu interdisiplinar fəlsəfi üslubdur. Tarix fəlsəfəsi, din fəlsəfəsi, siyasi nəzəriyyə, postkolonializm və epistemologiya bu kitabda qarşılaşır. Bu kitabı ali məktəblərdə, ictimai sektorda, milli ideologiya və tarix fəlsəfəsi, postkolonial Azərbaycan düşüncəsi, dini və ideoloji Hermenevtika kimi dərslərdə, elmi mühazirələrdə, konflanslarda tədbiq və tədris etmək mümkündür. Kitab yalnız bir mütaliə yox, fikir infrastrukturunun yeni dünyəvi transformasiyasıdır. Gələcək üçün yeni ideoloji bünövrə yaradır. Fazil Mustafanın təqdim etdiyi model gələcəkdə dövlətçilik ideologiyasının fəlsəfi əsaslarının qurulması, tarixi simvolların yenidən kodlanması, dini-mədəni harmoniyanın intellektual şəkildə formalaşdırılması, aydın institutlarının yenidən təşkili kimi fundamental işlər üçün konseptual platforma ola bilər, işlək model kimi real görsənir. Bu model özündə milli sekulyarizmi xalqın tarixi və mədəni köklərinə sadiq qalaraq, düşüncə azadlığına əsaslanan bir mədəni modeli ehtiva edir.

“Azərbaycan: Qaranlıq keçmişdən aydınlıq tarixə” sadəcə bir kitab deyil bir mənəvi-ideoloji transformasiyanın metnoloji qavranışıdır. Fazil Mustafa bu əsərlə zamanın içində donmuş milli şüuru oyatmağa cəhd edir.

Onun verdiyi suallar oxucunu qorxudur çünki onlar bizi özümüzlə qarşılaşdırır. Amma elə bu qorxu, məhz elə bu silkələnmə, həqiqi milli təfəkkürün akademik başlanğıcı demək olar. Sözün klassik mənasında Azərbaycanın yeni fəlsəfi tarixinin ilk cümləsidir. Davamlı olsun, Fazil Mustafa!!!

P.S: Bu yazı yalnız bir kitabı dəyərləndirmək niyyətindən doğmadı. Bir ruh halının oxuduqca silkələnən, düşündükcə yenidən doğulan mənəvi təlatümün nəticəsidir. Kitabı müəllifi şəxsən siyasi partiyaların Ağdama birgə səfəri zamanı mənə təqdim etdi səssiz, sadə amma dərin bir etimadla. Bu kitabı mən yaxın günlərdə Avropada rəsmi səfərdə olarkən özümlə götürmüşdüm təyyarədə, oteldə, sessiz gecələrdə sanki ruhuma yoldaşlıq edirdi. Onu üç gün ərzində ardıcıl və nəfəs kəsən bir şəkildə oxudum çünki bu artıq sadəcə kitab deyildi mənim öz daxilimlə, tariximlə, kimliyimlə danışan bir düşüncə idi. Üç gündən sonra bu yazını yazmaq bir qərar yox bir zərurət kimi doğuldu, sanki bu sözlər qəlbimdə çoxdan vardı, sadəcə bu kitab onları oyatdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtunda şair, AYB üzvü Сoşqun Xəliloğlunun uşaq şeirləri yer alıb. Onları sizlərin ixtiyarına veririk.

MURAD ƏSGƏR OLACAQ

Murad əsgər paltarın

Geyinibdi əyninə,

Oyuncaq avtomatın

Keçiribdi çiyninə.

Bax papağına  onun,

Bir gör necə yaraşır,

Əsgər tək yeriyəndə

Böyüyür, məğrurlaşır.

Öyrənib “Əsgər marşı”n

Bilir nə qədər şeir,

“Dünyada ən yenilməz

bizim əsgərdi”, - deyir.

Murad çox istəyir ki,

Böyüyüb əsgər olsun,

Vətənə xidmət edib

Yurdumuzu qorusun.

QARPIZ-YEMİŞ

Atam bostanımızda

Qarpız-yemiş əkibdi,

Ləkləri suvarmağa

Kiçik kanal çəkibdi.

Yemiş, qarpız adını

Çox vaxt qoşa çəkirlər,

Bostanda da onları

Yaxın-yaxın əkirlər.

Bir bəzəkdir bostana

Yaşıl qarpız tağları,

Necə gözəl görünür

Qarpızın zolaqları.

Yemişin çiçəkləri

Bir-birindən qəşəngdir,

Elə bil yarpaq üstə

Sapsarı kəpənəkdir.

Yay gələndə yetişir

Bostanda qarpız, yemiş,

Kal olanda yeyilməz,

Gərək olsun  yetişmiş.

Məst olursan qovunun,

Yemişin qoxusundan,

Şamamalar sallanır

Tağların yaxasından.

Yemiş, qarpız yeməyin

Nə qədər faydası var,

Çox yesən ziyanlıdır,

Yeməyin qaydası var.

Bərəkətli torpağım

Min cür nemət bitirir.

Barıyla, bəhəriylə

Bizə sevinc gətirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın köhnə filmləri və köhnə tamaşaları. Onları hər birimiz sevir, daim maraqla izləyirik. Bu gün köhnə Azərbaycan tamaşalarında əməyi olan aktyor, rejissor Əşrəf Quliyevin doğum günüdür.

O, 29 iyul (bəzi mənbələrdə 29 iyun) 1924-cü ildə Bakıda anadan olub. Yeddiillik təhsili bitirəndən sonra Azərbaycan Dövlət Teatr Məktəbinə daxil olub. Tələbə ikən Azərbaycan Akademik Dövlət Teatrının tamaşalarında kütləvi səhnələrə çıxıb. 1938-ci ildə təyinatla İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrına göndərilib.

Böyük Vətən müharibəsində iştirak edib. Müharibədən qayıtdıqdan sonra az müddət İrəvan teatrında işləyib və sonra yenicə açılan Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun rejissorluq fakültəsinə daxil olub.

1952-ci ildən Akademik Milli Dram Teatrında rejissor işləyib.

1984-cü il yanvar ayının 2-dən yalnız Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda işləyib və burada aktyor və rejissor sənətindən dərs deyib, "Aktyor sənəti" fakültəsinin dekanı olub. Müxtəlif illərdə Lənkəran və Gəncə teatrlarında tamaşalara quruluşlar verib.

Quruluş verdiyi tamaşalar

Nəcəf bəy Vəzirov adına Lənkaran Dövlət Dram Teatrın səhnəsində

- Mirzə İbrahimov "Yaxşı adam"

- Nəbi Xəzri "Sən yanmasan"

- Mirzə İbrahimov " Kəndçi qızı"…

- Nəbi Xəzri "Əks səda"

Akademik Milli Dram Teatrın səhnəsində

- Vasili Şkvarkinin "Özgə uşağı"

- Yuri Osnos və Viktor Vinnikovun "Hind gözəli"

- Həsən Seyidbəylinin "Bağlı qapılar"

- Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara"

- Sabit Rəhmanın "Əliqulu evlənir"

- Vilyam Şekspirin "Heç nədən hay-küy"

- Aleksandr Ostrovskinin "Müdriklər"

- Cəfər Cabbarlının "Oqtay Eloğlu"

- Sabit Rəhmanın "Toy"

- Cavad Fəhmi Başqutun "Köç"

Mükafatları

1. "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi Əşrəf Quliyev 10 fevral 1994-cü ildə Bakıda vəfat edib və Yasamal qəbirsanlığında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.07.2025)