İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sirr deyil ki, Azərbaycan dünya incəsənətinə çox görkəmli rəssamlar bəxş etmişdir.

Ötən əsrdəki tanınmış rəssamlarımızdan daha biri barədə sizləri bu gün məlumatlandıracağam. Söhbət bu şənbə günü anım günü olan Azərbaycan SSR xalq rəssamı, teatr-kino rəssamı olmuş İsmayıl Axundovdan gedir.

Yaradıcılığına əsasən kitab illüstrasiyası ilə başlayan İsmayıl Hüseyn oğlu Axundov 15 aprel 1907-ci ildə Bakının Maştağa qəsəbəsində doğulub. Bakı Rəssamlıq Məktəbini bitirdikdən (1928) sonra Moskva Poliqrafiya İnstitutunun nəşriyyat şöbəsində təhsil alıb. 1932-ci ildə oranı qurtararaq təyinatla Bakıya göndərilib və "Azərnəşr"də rəssam işləyib. Rəssamlığın qrafika, karikatura və plakat janrları ilə məşğul olub. Uzun müddət "Kirpi" satirik jurnalında işləyib.

Teatra ilk dəfə 1937-ci ildə rejissor Ədil Isgəndərovdan dəvət alıb və Akademik Milli Dram Teatrında onun quruluş verdiyi Mirzə İbrahimovun "Həyat" pyesinin tamaşasında geyim eskizlərini çəkib. Bu teatrda İ938-ci ildə Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Pəri cadu" (həmçinin 1940 və 1957-ci il quruluşlarında), Cabbar Məcnunbəyovun "Yanar dərə", Səməd Vurğunun "Vaqif", 1944-cü ildə Cəfər Cabbarlının "1905-ci ildə", 1955-ci ildə Nəcəf bəy Vəzirovun "Hacı Qəmbər" komediyasının tamaşalarında geyim rəssamı olub. 1938-ci ildə rejissor Məcid Zeynalovun hazırladığı "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" (Mirzə Fətəli Axundzadə) tamaşasında ilk tərtibatçı rəssam kimi addımını atıb.

 Bundan sonra AMDT-də 1939-cu ildə Onore de Balzakin "Ögey ana", Mehdi Hüseynin "Şöhrət", Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər", 1943-cü ildə Aleksandr Ostrovskinin "Tufan", 1945-ci ildə Məmməd Səid Ordubadinin "Dumanlı Təbriz", 1948-ci il-də Aleksandr Ostrovskinin "Günahsız müqəssirlər", Mirzə Fə-təli Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", 1949-cu ildə Sabit Rəhmanın "Aydınlıq", Cəfər Cabbarlının "Solğun Çiçəklər", Anatoli Boryanovun "O tayda", Tur qardaşlarının "Bir evin sirri", 1952-ci ildə Karlo Haldoninin "Mehmanxana sahibəsi", 1956-cı ildə Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan", 1961-ci ildə Sabit Rəhmanın "Əliqulu evlənir", Mehdi Hüseynin "Alov", 1966-cı ildə Cəfər Cabbarlının "Oqtay Eloğlu" əsərlərinin tamaşalarına həm monumental-romantik, həm də realist səpkilərdə səhnə tərtibatları verib.

İsmayıl Axundov səhnə tərtibatlarında klassik üslubda işləməyə üstünlük verib. Yaradıcılığı rənglərin şuxluğu və aydınlığı, kompozisiyanın sadəliyi, tərtibat işləri dramaturq və rejissor fikri ilə poetik ahəngdarlıq yaratması baxımından səciyyəvidir.

İsmayıl Axundov 13 sentyabr 1969-cu ildə Krakovda vəfat edib.

Filmoqrafiya

1. Səbuhi

2. Arşın mal alan

3. Hədiyyə xalçası

4. Onun böyük ürəyi 

Təltif və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı

3. "Stalin" mükafatı (1-ci dərəcə) — 1950 (İ. Stalinin anadan olmasının 70 illiyinə (1949) həsr olunmuş xalçaya görə)

4. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

5. "Şərəf nişanı" ordeni

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.09.2025)

Sentyabrın 12-də Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin 2025-ci ilin payız sessiyasında ilk iclası keçirilib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, komitə sədri Polad Bülbüloğlu gündəliyə 2 məsələnin daxil edildiyini bildirib.

O, əvvəlcə Mədəniyyət komitəsində 2025-ci ilin yaz və növbədənkənar sessiyaları dövründə görülən işlər barədə hesabatı müzakirəyə çıxarıb. Ötən dövrdə komitədə görülən işlər barədə məlumat verən Polad Bülbüloğlu qeyd edib ki, komitəyə vətəndaşlardan, idarə və təşkilatlardan daxil olan müraciətlərlə bağlı müvafiq tədbirlər həyata keçirilib. Bundan başqa, komitə sədri, komitə sədrinin müavini və komitə üzvləri vətəndaş qəbulları, seçicilərlə görüşlər keçiriblər, onların qaldırdıqları məsələlərin həlli istiqamətində tədbirlər görüblər.

Sonra Polad Bülbüloğlu Mədəniyyət komitəsinin 2025-ci ilin payız sessiyası üçün iş planının layihəsi barədə məlumat verib. O diqqətə çatdırıb ki, sənəddə qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında daxil olan qanun layihələrinə baxılması, müvafiq mövzular üzrə dinləmələrin təşkil olunması və digər məsələlər nəzərdə tutulub.

Fikir mübadiləsi şəraitində keçən müzakirələrdə komitə sədrinin müavini Günay Əfəndiyeva, komitə üzvləri Ülviyyə Həmzəyeva, Tənzilə Rüstəmxanlı, Əlibala Məhərrəmzadə və Milli Məclis Aparatının Sosial qanunvericilik şöbəsinin müdiri Adil Vəliyev çıxış ediblər. Onlar müzakirəyə çıxarılan sənədlərə münasibət bildiriblər, mədəniyyət sahəsinin bəzi aktual məsələləri ilə bağlı fikirlərini bölüşüblər, rəy və təkliflərini səsləndiriblər.

Sonda komitədə ötən sessiyada görülmüş işlər məqbul hesab edilib, komitənin qarşıdakı payız sessiyası üçün iş planı təsdiqlənib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.09.2025)

Sabah – sentyabrın 15-də Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun əməkdaşı, şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gənclər Şurasının sədri Fərid Hüseynin “Aqibətnamə” kitabının təqdimatı və gənc ədəbin yaradıcılıq gecəsi keçiriləcək.

"Ədəbiyyat və incəsənət" portalı xəbər verir ki, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun mərkəzi qərargahında saat 16-da reallaşacaq tədbirdə Fərid Hüseynin təqdim ediləcək kitabı dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sinə həsr olunubdur - nəşr Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sində yer alan ölüm məqamlarının ədəbi-ədəbi şərhlərindən ibarət esselər toplusudur.

Müəllif Fərid Hüseynin fikrincə, “Nizami Gəncəvi çoxqatlı ideyaları ilə hər insanı öz aqibəti haqqında düşünməyə vadar edir, bəşər övladının xarakteri həm də onun son gününü süjetini müəyyənləşdirir” və bu cür ideyalar baxımdan bu kitab həm ədəbi, həm də fəlsəfi mahiyyət daşıyır.

Tədbirdə dövlət rəsmiləri, tanınmış elm və ədəbiyyat xadimləri, Azərbaycanda akkreditə olunmuş diplomatik korpusun nümayəndələri, həmçinin media təmsilçiləri iştirak edəcəklər.

Bu təqdimat mərasimi yalnız bir gənc şairin yaradıcılıq uğurunun qeyd edilməsi deyil, həm də türk dünyasının böyük mütəfəkkirlərindən biri olan Nizami Gəncəvinin bəşəri ideyalarının müasir gəncliyin düşüncəsində yaşadığını göstərir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sizlərə bu gün anım günü olan Azərbaycan SSR xalq artisti Tamilla Mahmudova barədə danışacağam.

Tamilla Mahmudova 21 aprel 1931-ci ildə Azərbaycanda doğulub. İlk musiqi təhsilini Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdində xüsusi məktəbdə, məşhur pedaqoq, professor K. Səfərəliyevanın sinfində alıb. Tamilla 15 yaşında səhər məşqlərini müşayiət edərək Bakı Radiosunda işə düzəlir, 16 yaşında isə rəsmi olaraq işə götürülüb.

1954-cü ildə Moskva konservatoriyasını və 1957-ci ildə professor Y. Zakın sinfində aspiranturanı bitirib. 1947-ci ildən Azərbaycan Radio Komitəsinin,1954-cü ildən Moskonsertin solisti olub.

Repertuarına rus və Qərbi Avropa klassiklərinin, müasir xarici ölkə bəstəkarlarının əsərləri daxildir. Mahmudova Azərbaycan bəstəkarlarından Q. Qarayev, F. Əmirov, C. Hacıyev və A. Məlikovun fortepiano əsərlərinin ilk ifaçılarındandır. Xarici ölkələrdə (İngiltərə, Belçika, Macarıstan, Hindistan, Polşa, Zambiya və s.) qastrolda olub.

Tamilla Mahmudovanın konsertləri təxminən yarım əsr ərzində SSRİ-də, Rusiyada və dünyanın bir çox ölkələrində fəal şəkildə keçirilib. O, 140-dan çox dirijorla, o cümlədən dünya şöhrətli maestrolar - Kirill Kondraşin, Gennadi Rojdestvenski , Dmitri Kitaenko (Rusiya), Veronika Dudarova (Azərbaycan-Rusiya), Roland Freitzer (Avstriya), Andreas Paridis (Yunanıstan), İnoue (Yaponiya)  ilə çıxış edib.

Filmoqrafiya

- İfa edir Tamilla Mahmudova

Musiqiçi 12 sentyabr 2014-cü ildə Moskva şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qədim tarixi abidələrimiz barədə bilgiləri bu gün Laçın rayonunda yerləşən Hüsülü kəndindəki Həmzə sultan sarayı ilə davam etdirirəm.

Sarayın tarixi 

Tarixi sənədlərdə sarayın 1761-ci ildə tikilməsi haqqında məlumat verilir. Saray əvvəl böyük bir kompleks kimi fəaliyyət göstəribdir. Bina memarlıq və mühəndislik baxımından dövrünün möhtəşəm tikintisi olduğunu göstərir.

XVIII əsrdə tikilməsi ehtimal edilən sarayın tikintisində şərq memarlıq ənənələrindən geniş istifadə edilib. 

Memarlıq xüsusiyyətləri 

Sarayın qapı və pəncərələri incə işləmələrlə qoz ağacından hazırlanıb. Binanın tikintisində şərq memarlıq ənənələrinin geniş istifadə edilib. Saray binası yerli daşlardan və gəc-əhəng qatışığından inşa edilib. avanları qalın yan divarlara bərkidilən saray ikimərtəbəli olmaqla xeyli sayda yardımçı otaqları və divanxanaları vardır.

İşğal dönəmində

Saray əvvəl böyük bir kompleks təşkil etsə də, dövrümüzə ondan yalnız bir saray binası qalııb. Laçın rayonunun 1992-ci ilin mayında Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalından sonra kəndin adı dəyişdirilib, Həmzə Sultan sarayı isə işğalçılar tərəfindən qonaq evi kimi istifadə olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2025)

“Bitsin savaş” şeiri

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Parsabadda yaşayan Vida Heşmətidir.

Vida Heşməti

Təbriz

BİTSİN SAVAŞ

Yenə bu köndələn yer kürəsi, ‌

Dumana bələdi dağlarını. 

Göyündə qaraldı göyərçinlərin

ağuuuş dimdikləri

Lalalar yallılanır torpaqları.

Yenə okeanların nefti üzərində

Qumarlaşır naqqalar. 

Yenə generalların əllərində oyuncaq oldu

Ürəyi kabab adaxlı qızın əsgər nişanlısı. 

İtdi-batdı nişan bəlgəsi

Hələ xəritə çəkir imperiyalların 

günəş gözlüyü

Qaraqançıl köksündə. 

Uşaqların bayram sevinci isə

Boy atırdı ayaqqabılarında

Oysa boğuldu xonçasında.

Anasının ləçəyi yaş,

Cibində məktubu sevginazlanan oğlanın

Tapılmadı bir pişikyolu da. 

Yenə görəsən boylanacaq əriklər

Tüstülü ağaclardan?!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU RƏSUL RZA BARƏDƏ

Rəsul Rza haqqında esselər və şeir yazmış Vaqif Səmədoğlu müsahibələrində deyir: “Rəsul Rza Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ən anlaşılmaz şairdir. Rəsul Rzanı sevənlər də, sevməyənlər də əksərən ona çox səthi platformadan yanaşırlar” (“Xəzər” dərgisi, №2, 1997).

“Rəsul Rzanın müasirliyi bizim bugünkü çağdaşlığımızdan çox-çox irəli gedən müasirlikdir. Onun poeziyası XXI əsrin yox, XXII əsrin astanasında duran bir poeziyadır. Elə bəlkə o səbəbdən Rəsul Rza öz çağdaşları arasında layiq olduğu populyarlığı qazanmayıb” (“Azərbaycan müəllimi” qəzeti, 6-12 yanvar, 2000).

“Rəsul Rza şəxsən mənim üçün bir insan, bir şair kimi kim idi? Mən 17 yaşım olanda atamı itirdim. Azərbaycanın başqa böyük şairini, Səməd Vurğunu itirdik. Mən ədəbiyyata gələndə artıq atam yox idi. Onun müdrik, yolgöstərən məsləhətlərindən tale məni məhrum etmişdi. Ancaq mən xoşbəxt adamam ki, Rəsul Rza mənim əlimdən tutdu. Taleyim belə gətirdi. 1950-ci illərin sonunda, 60-cı illərin əvvəllərində Rəsul Rza, mən daxil olmaqla, Azərbaycanın bir qrup gənc şairinə, yazıçısına sözün əsl mənasında həm arxa olub, həm də bizi arxasınca aparan olub. Mən ona əmi deyirdim.

***

Şeir oxumağa başladığım vaxtdan onun poeziyasını sevmişəm. Elə həftə, elə ay olmayıb ki, Rəsul Rzanın şeirlərini oxumayım. Hər dəfə oxuyanda hətta məlum şeirlərində yeni fikir, yeni həqiqətlər tapmışam.

1962-ci ildən şeir yazıram. Şeirlərimin ilk hakimi, onlara ilk qiymət verən Rəsul Rza olmuşdur. Əgər onlar gərəklidirsə, qorxunc yalan torundan uzaqdırsa, mən bunun üçün Rəsul Rzaya borcluyam. Çünki məsuliyyət hissiylə şeir yazmağı mənə Rəsul Rza öz şeirləri və söhbətləri ilə öyrətdi. Onun estetik zövqünün yüksəkliyi, sadəliyi, poetik söz üçün daşıdığı böyük məsuliyyət məndən ötrü həqiqi məktəbdir.

***

O, Azərbaycan dilinin hər bir sözünü, demək olar ki, fiziki şəkildə duyur. Bəlkə elə buna görə də şeirlərində hər söz canlı bir varlıq kimi yaşayır; söz hərəkət edir, rəngdən rəngə düşür, tamamilə yeni ahəngdə səslənir, sanki yenidən doğulur. Məsələ onda deyil ki, şairin söz ehtiyatı çox zəngindir, məsələ ondadır ki, onun şeirində fikir sözün qulu yox, ağasıdır. Söz nə qədər qəşəng səslənsə də, qafiyəsi nə qədər uyar olsa da, Rəsul Rza qələmi onu pozacaq, əvəzində başqa bir söz yazacaq, qoy bu cür gözəl səslənməyən söz olsun, amma fikri daha dəqiq ifadə etsin, yerinə düşsün. Rəsul Rza şeir və poemalarının ilk misralarından oxucunu özüylə bərabər düşünməyə sövq edir, bədii və ictimai problemlərin həllində onu sanki öz həmkarı, həmfikri sayır. O, oxucunu müstəqil düşünməyə, ya yaratmağa (bəli, bəli, hətta yaratmağa) çağırır və addımbaaddım onunla bərabər yeriyir.

Rəsul Rzanın 90 yaşı tamam olur. Minillik Azərbaycan poeziyasının ən Anlanmamış Şairinin! Xalqına, torpağına uzatdığı əli hələ də havada qalmış, bu yurdun Mütəfəkkir Şairinin 90 yaşı. Bu əl gödək deyil, o uzalı ələ çatmayan bizim əlimizdir. Bunu etiraf etməsəm, öz qələmimi yerə qoyasıyam. Ancaq mən o günü görürəm, bu əllər qovuşacağı günü. Rəsul Rza marafonu sona yetəndə. Orda bu böyük Şairin və əsrimizin ən maraqlı parlaq insanlarından birini onun özü arzuladığı və aydın gördüyü bir Azərbaycan gözləyir. Azad düşüncəli, maariflənmiş, savadlı, güclü, dözümlü və həzin bir Vətən”.

 “Rəsul Rza marafonu” məqaləsindən

Nigar xala,

Niyə demədim sənə:

– Rəsul öldü.

Niyə aldım əlindən

Necə il bir yastığa baş qoyduğun

acıdil, alagöz ərinin üstündə

dil deyib,

diz döyüb,

ağlamaq haqqını?

Eh, Nigar xala,

Eh, Rəsul əmi…

Fələk də ayıra bilməzdi sizi

Bu dünyada bir-birinizdən.

İndi o dünyada

necə tapacaqsınız bir-birinizi?

Necə tapacaqsan, Nigar xala,

sən onun ölümündən,

o sənin olümündən xəbərsiz?

Necə,

necə, Nigar xala?

Bəlkə gəldiyimiz bu dünyanı unutduğumuz tək

getdiyimiz dünyada da unuduruq

gəldiyimiz bu dünyanı.

Hələ soyumamış meyitinin yaddaşından

çıxmayıb ki, Rəsul əmi?

Yerişi ağır, ayağındakı yaradan azacıq axsaq,

oturuşu xan oturuşu,

ürəyi pambıq,

dili bıçaq,

gözləri ala…

Görəndə tanı

Tanı, Nigar xala…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, həm Azərbaycanın teatr aktyoru və həm də dövlət xadimi olan Nizami Həmzəyev barədədir növbəti söhbətimiz.

O, 12 sentyabr 1943-cü ildə Naxçıvanda anadan olub. Valideynləri Zəroş və İbrahim Həmzəyevlərdir. Yəqin Zəroş Həmzəyeva adı sizə tanış gəldi. Azərbaycan mədəniyyətinin görkəmli nümayəndəsi Zəroş xanım Nizaminin anasıdır.

Səhnəyə ilk dəfə 3 yaşında çıxmışdır. 9 yaşından başlayaraq teatrın tamaşalarında sözlü rollar oynayıb. Naxçıvandakı 2 saylı orta məktəbi bitirib. 1964–1968-ci illərdə Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun aktyorluq fakültəsində təhsil alıb. Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının aktyor truppasında çalışıb.

Şəhər pionerlər evində, Naxçıvan Mədəniyyət sarayında işləyib, Pedoqoji İnstitutda, Culfa Musiqi Məktəbində dərs deyib. Bir müddət Naxçıvan teatrında direktor işləyib. 1996-cı ilin fevralından 2004-cü ilin aprel ayına kimi Naxçıvan Muxtar Respublikasının mədəniyyət naziri olub. 9 oktyabr 1999-cu ildə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı ilə təltif edilib.

İfa etdiyi əsas rolları

1. "Canlı heykəl", Süleyman Rəşidi — Mahir

2. "Durna", Süleyman Rüstəm, Səid Rüstəmov — Surxay

3. "1905-ci ildə", Cəfər Cabbarlı — Eyvaz

4. "Solğun çiçəklər", Cəfər Cabbarlı — Bəhram

5. "Od gəlini", Cəfər Cabbarlı — Elxan

6. "Sevil", Cəfər Cabbarlı — Gündüz

7. "İldırım", Cabbar Məcnunbəyov — Polad

8. "Vaqif", Səməd Vurğun — Əli bəy

9. "Mehmanxana sahibəsi", Karlo Qoldoni — Fabritsio

10. "Anacan", Yusif Əzimzadə — Kamal

11. "Məşədi İbad", Üzeyir Hacıbəyov — Həsən bəy

12. "Qaynana", Məcid Şamxalov, Zakir Bağırov — Əli

13. "Özümüz bilərik", Şıxəli Qurbanov, Süleyman Ələsgərov — Bəbirli

14. "Məhv olmuş gündəliklər", İlyas Əfəndiyev — Ədalət

O, 22 iyul 2021- ci ildə, 77 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2025)

İmran Verdiyev, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Yaqublu Oğuz rayonunun kəndlərindən biridir. Hər yerdə olduğu kimi burda da zaman-zaman müxtəlif hadisə və əhvalatlar baş vermişdir. Həmin hadisə və əhvalatlarla bağlı kənd sakinlərinin söylədikləri onların cəsarətindən, hazırcavablığından və zəkasından xəbər verir. Hadisə və əhvalatlarla bağlı söz söyləyənlər öz şəxsi ləyaqətlərini qorumağa çalışan, məğrur və bütov adamlardır. 

Hadisə və əhvalatlarla bağlı söylənilənlərin əsas pafosu nöqsan və eybəcərliklərə gülmək, onların tənqidi və ifşasıdır. Burada deyilmiş sözlər yaramazlıqlara və nöqsanlara atılmış “söz daşlarıdır”. Bu əhvalatları eşitdikcə, oxuduqca nöqsan və eybəcərliklərlə barışmaz olan insanları görürük. Görürük ki, onlarda həyatın işıqlı tərəfinə ehtiraslı məftunluq hissi var.

70-80 il bundan əvvəl baş vermiş bu hadisə və əhvalatlarla bağlı söylənilənlər artıq bədii təfəkkürün süzgəcindən keçmiş, zəka ilə nurlandırılmış ümümxalq dili zəminində formalaşan idiomlara, ibarə və aforizmlərə, atalar sözü və məsəllərə, lətifələrə çevrilməkdədir.  

Həmin hadisə və əhvalatlardan bir neçə nümunə təqdim edirik.

QAXDAĞANLARA  QALACAQ

Əlikişidünyagörmüş adamidi. Kəndsakinlərininlaqeydliklərinə, alitəhsilalmağakönülsüzyanaşmalarına, gənclərinkütləvi şəkildə şəhərlərə axışmasınaetinasızqalabilmirdi. Bubarədə tez-tezvə yana-yanasöhbətaçardı.

Məslislərinbirində yenidənhəminməsələlərə diqqətiyönəldən Əlikişiaxırdadözə bilməyibdeyir:

-Belə getsə, bukəndaxırdaqaxdağanlaraqalacaq.

QaxdağanTürkiyədə erməniləryaşayankəndolub, burdagəlmə ermənilərmənasındaişlənmişdi.

Həqiqətən də məhz bu sözlər tezliklə bütün kəndə yayılaraq çoxlarını düşündürmüş və qeyrətə gətirmişdi.

SÖHBƏTDÜZLÜKDƏN GEDİR

“Demokrat” AbdullarayonmərkəziOğuzdaalış-veriş edibevinə qayıtmışdı. Xərclədiklərinihesablayanda 20 qəpikaldadıldığını görür. Səhəridirigözlü açanAbdullakişitələsikOğuzagedir. Aldadıldığını sübutedib 20 qəpiyigerialır. Lakinrayonagedibgəlməkona 60 qəpiyə başagəlir. Nəticədə 40 qəpikdə ziyanadüşür. Hadisənieşidənlərgülürvə onuməzəmmətedirlər. Abdullakişiisə onlarabelə deyir:

-Söhbətxeyir, yadaziyandangetmir, düzlükdəngedir. Əsasməsələ oyaramazındərsiniverməkidi. Yoxsaohələ mənikimi çoxlarını aldadacaqdı. Bu, onadərsoldu.

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(12.09.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində növbəti dəfədə sizlərə Türk xalqlarında yuxu və yuxuyozma ənənələri barədə danışırıq.

Yuxu və onun yozulması insanlığın qədim dünyagörüşündə mühüm yer tutmuşdur. Türk xalqlarında da yuxu yalnız fərdi şüurun məhsulu deyil, həm də ilahi mesaj və gələcəyin işarəsi kimi qəbul edilirdi. Yuxuyozma ənənəsi türk mədəniyyətində sosial, dini və siyasi qərarların qəbuluna təsir edən faktor olmuşdur. Xüsusilə dövlətçilik və mifoloji təfəkkürdə yuxunun xüsusi yeri vardı: xaqanların, bəylərin gördüyü yuxular bəzən dövlətin taleyini müəyyənləşdirən əlamət sayılırdı.

Türk mifologiyasında yuxu Tanrı və ruhlar aləmi ilə əlaqə vasitəsi kimi təsəvvür olunurdu. Şamançılıq ənənəsində ruhların insana yuxu vasitəsilə xəbər göndərməsi geniş yayılmışdı. Bəzi yuxular qoruyucu ruhların insana xəbərdarlığı, bəziləri isə Tanrı iradəsinin təcəssümü kimi yozulurdu. Bu ənənə yuxunun sadəcə psixoloji proses yox, kosmik və metafizik anlam daşıdığını göstərir.

Qədim türk dastanlarında və yazılı abidələrdə yuxu motivləri tez-tez rast gəlinir.

• Oğuz Kağan dastanında Oğuzun anasının yuxusu oğulun qeyri-adi varlıq olacağının işarəsi idi.
• Kitabi-Dədə Qorqud dastanında yuxu gələcək hadisələrin rəmzi göstəricisi kimi işlənir; məsələn, bəzi qəhrəmanların yuxusunda düşmən hücumu və ya qələbə öncədən xəbər verilir.
• Orta əsr mənbələrində xaqan və bəylərin gördükləri yuxular siyasi qərarların qəbulunda mühüm rol oynamışdır.

Türk xalqlarında yuxu yalnız fərdi deyil, ictimai hadisə kimi də qəbul edilirdi. Xüsusilə əhəmiyyətli yuxular şamanlar və ya ağsaqqallar tərəfindən yozulur, qəbilənin gələcəyi üçün kollektiv məna kəsb edirdi. Yuxular bəzən qorxu və nigaranlığı azaldan, bəzən isə kollektiv hərəkət üçün motivasiya verən sosial vasitə rolunu oynayırdı.

Türk yuxuyozma ənənəsində simvolik obrazların mühüm rolu vardı:

• At – qüvvət, igidlik və müharibəyə hazırlıq;
• Su – həyat, təmizlənmə, yeni başlanğıc;
• Od – Tanrısal enerji və təmizləyici güc;
• Qurd – qoruyucu ruh, yolgöstərən;
• Uçuş – ruhun başqa aləmlərə keçidi.

Bu simvolların yozulması yalnız fərdi təcrübəyə deyil, kollektiv mifoloji yaddaşa əsaslanırdı.

Türk xalqlarında yuxu və yuxuyozma ənənəsi qədim inancların, mifoloji dünyagörüşün və sosial həyatın mühüm parçası olmuşdur. Yuxu vasitəsilə insan Tanrı və ruhlarla əlaqə qurur, gələcək barədə işarələr alır, siyasi və ictimai qərarlar üçün istiqamət tapırdı. Bu ənənə türk mədəniyyətində kollektiv şüurun formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamış və günümüzədək folklor, ədəbiyyat və məişətdə öz təsirini qorumuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2025)