İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan orqanizminin ən mürəkkəb və heyrətamiz orqanı beyindir. O, düşüncələrimizi, duyğularımızı, hərəkətlərimizi və hətta şəxsiyyətimizi formalaşdırır. Beyin təkcə ətraf mühiti dərk etməyə deyil, həm də öyrənməyə, yadda saxlamağa və qərar verməyə imkan verir. Bu yazıda beynin necə işlədiyi və yaddaşın necə formalaşdığı barədə əsas anlayışlar izah olunur.

 

*Beynin quruluşu və funksiyaları*

 

Beyin təxminən 1.3-1.5 kq ağırlığında olmasına baxmayaraq, bədənin bütün funksiyalarını idarə edir. Beyin üç əsas hissəyə bölünür:

1. Böyük beyin (beyin yarımkürələri) — düşünmə, danışma, yaddaş, duyğular və könüllü hərəkətlərə cavabdehdir.

2. Beyincik — hərəkətlərin koordinasiyası və bədən balansını təmin edir.

3. Beyin kötüyü — nəfəs alma, ürək döyüntüsü, qan təzyiqi kimi həyati funksiyaları tənzimləyir.

Beyin neyronlar adlanan milyardlarla sinir hüceyrəsindən ibarətdir. Bu hüceyrələr bir-biri ilə elektrik və kimyəvi siqnallar vasitəsilə əlaqə qururlar. Bu əlaqələr şəbəkəsi düşünmə, öyrənmə və yadda saxlama proseslərini mümkün edir.

 

*Yaddaşın formalaşması necə baş verir?*

 

Yaddaş beyin fəaliyyətinin əsas funksiyalarından biridir. Yaddaşın formalaşması bir neçə mərhələdən ibarətdir:

1. Kodlaşdırma (Encoding)

Bu mərhələdə beyin yeni məlumatı qəbul edir və onu anlamlı şəkildə təşkil edir. Diqqət bu mərhələdə əsas rol oynayır. Məsələn, bir insanın adını eşidəndə, əgər diqqətli olsan, beyin onu daha yaxşı kodlayacaq.

2. Saxlama (Storage)

Məlumat beynin müxtəlif hissələrində müvəqqəti və ya daimi şəkildə saxlanılır. Bu mərhələdə neyronlar arasında yeni əlaqələr (sinapslar) yaranır və möhkəmlənir. Bu əlaqələrin gücü məlumatın nə qədər uzun müddət yadda qalacağını müəyyən edir.

3. Xatırlama (Retrieval)

Bu mərhələ artıq yaddaşda olan məlumatın yenidən çağırılmasıdır. Məsələn, imtahanda öyrəndiyin məlumatı xatırlamağında bu mərhələ işə düşür. Güclü sinir əlaqələri olan məlumatlar daha asan xatırlanır.

 

*Yaddaş növləri*

 

Yaddaş müxtəlif formalarla mövcuddur:

Qısa müddətli yaddaş — Məlumat bir neçə saniyə və ya dəqiqə saxlanılır. Məsələn, bir telefon nömrəsini zəng etməzdən əvvəl yadda saxlamaq.

Uzun müddətli yaddaş — Məlumat aylarla, illərlə, bəzən ömürlük saxlanılır. Bu yaddaşda həm faktlar, həm də şəxsi xatirələr yerləşir.

Əməli yaddaş (işçi yaddaş) — Məlumat üzərində aktiv işlədiyimiz zaman (məsələn, riyaziyyat məsələsi həll edərkən) beynin istifadə etdiyi yaddaşdır.

Epizodik yaddaş — Keçmişdə yaşadığın konkret hadisələri əhatə edir (məsələn, doğum günün).

Semantik yaddaş — Ümumi bilikləri (faktlar, anlayışlar) ehtiva edir (məsələn, Bakı Azərbaycanın paytaxtıdır).

Prosedural yaddaş — Mühərrik bacarıqlar (velosiped sürmək, üzgüçülük) bu yaddaş növünə daxildir.

 

*Yaddaşı gücləndirmək üçün nə etmək olar?*

 

1. Mütəmadi təkrarlama — Məlumat təkrarlandıqca beyindəki sinir əlaqələri möhkəmlənir.

2. Yuxu rejiminə əməl etmək — Yuxu zamanı beyin gündəlik məlumatları emal edir və yaddaşa keçirir.

3. Fiziki aktivlik — İdman beynə daha çox oksigen göndərir və yeni neyronların yaranmasına yardım edir.

4. Sağlam qidalanma — Omeqa-3, antioksidantlar və B qrup vitaminləri beyin sağlamlığı üçün faydalıdır.

5. Stresdən uzaq olmaq — Uzunmüddətli stres beynin yaddaşla əlaqəli bölgələrinə (xüsusilə hipokampusa) mənfi təsir göstərir.

6. Zehni fəaliyyətlər — Kitab oxumaq, yeni bacarıqlar öyrənmək, bulmacalar həll etmək yaddaşı gücləndirir.

 

Nəticə

 

Beyin və yaddaş insanın idrak qabiliyyətinin əsas təməlidir. Beynin necə işlədiyini və yaddaşın necə formalaşdığını anlamaq, həm elmi, həm də praktiki baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu biliklər təkcə təhsil və peşəkar inkişafda deyil, eyni zamanda gündəlik həyat keyfiyyətinin artırılmasında da mühüm rol oynayır. Beynimizə qulluq etmək, yaddaşımızı inkişaf etdirmək — gələcəyimizi daha məhsuldar və yadda qalan etmək üçün atılan mühüm addımdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poertik Qiraət rubrikasında bu həftə Elxan Yurdoğlunun şeirlərinin növbəsidir.

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

-deyir şair və hiss edirsən ki, bu həsrəti ilə çox səmimidir. Yəqin, əslən kənddən olanlar bu şeiri oxuyub lap kəndləri üçün darıxacaqlar.

Xoş mütaliələr.

 

 

Elxan YURDOĞLU

 

KƏND MƏNZƏRƏLƏRİ

 

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

 

Təkcənə dolaşdım həyət-bacanı,

Gah alma dişlədim, gah əncir yedim.

Mənə ürkək baxan toyuq-cücəyə

Dən səpib bir neçə qımqıma dedim.

 

Arxın kənarında gilənarları

Budaq-budaq gəzib birini tapdım.

Elə bil 20 il bundan əvvəlki

Sevdiyim o qızın yerini tapdım.

 

Kirpi yuvasını boş gördüm bu gün,

Üzüm tənəyində sərçələr kefdə.

İndi qarğaların qoz mövsümüdü,

Səsləri kəsilməz 5-6 həftə.

 

Hər dəfə bu kəndə gələndə sanki

Dönüb on üç yaşlı uşaq oluram.

Şəhərin bozumtul qarğaşasından,

Səsindən-küyündən uzaq oluram.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” nə vaxtdır, qəzəl yayınlamırdı. Sumqayıtlı şair Lilpar Cəmşidqızı yeni qəzəllərini redaksiyamıza təqdim edib. Onları diqqətinizə çatdırırıq.

 

 

Gǝlmişdi gecǝ gül yuxuma, gördüm, ayıldım, 

Zülfün darayıb tel-tel edib hördüm, ayıldım.

 

Açmış yaxasın lalǝyanaq, işvǝli canan, 

Gördüm mǝn onun halını tez sordum, ayıldım.

 

Hǝsrǝtdǝn onun gül üzünün rǝngi saralmış, 

Sübhün şehini gül üzünǝ sǝrdim, ayıldım.

 

Nazǝndǝ gözǝltǝk dayanıb baxdı o dilbǝr, 

Görcǝk ona tez könlümü mǝn verdim, ayıldım.

 

Əl eylǝdi göndǝrdi mǝnǝ busǝ lǝbindǝn, 

Xǝlvǝtcǝ gecǝ xanǝsinǝ girdim, ayıldım.

 

Söhbǝt elǝdik, biz görüşüb xeyli danışdıq,

Əvvǝlki tǝkin qönçǝ gülü yordum, ayıldım.

 

Canan kimi Lilpar gülünün bǝxti "gözǝldir", 

Lakin mǝn onun bir çiçǝyin dǝrdim, ayıldım.

 

             ***

Sevmişǝm eşqiylǝ mǝn, ey nazǝnin, afǝt sǝni, 

Zülfünü sal boynuma, qoy oxşayım rahǝt sǝni.

 

Lǝblǝrin gül qönçǝsi, ol gözlǝrin badǝm kimi, 

Üzdǝ var xalın qoşa, Xaliq çǝkib şayǝd* sǝni.

 

Görmǝdim sǝntǝk gözǝl, göydǝn enǝn ulduzmusan, 

Göstǝrib mǝn aşiqǝ, Tanrım bu gün ayǝt** sǝni.

 

Sevdiyim, ey dilbǝrim, çox aşiqin olmuş sǝnin,

 Gǝl, yenǝ öz aşiqin vǝsf eylǝsin qayǝt*** sǝni.

 

Dǝhrdǝ sǝntǝk gözǝl mǝn görmǝdim, ey Lilpǝrim,

 Çün, yaratmış Tanrımız bir nazǝnin afǝt sǝni.

 

Şayǝd*-ola bilǝr ki, ehtimal ki  

 Ayǝt**-nişan

Q(Ğ)ayǝt***-nǝhayǝt

 

                              ***

Günǝşin rǝngin alıb, doğdu Günǝştǝk zǝfǝrim, 

Yayılıb alǝmǝ, bax, hǝm zǝfǝrim, hǝm hünǝrim.

 

Necǝ gör cilvǝlǝnir ağ lǝpǝlǝr, şǝnlik edir, 

Elǝ bil, dupduru bir mavi sǝmadır Xǝzǝrim.

 

Torpağın üstǝ düşǝn al qanımız gül bitirib, 

Açılan tǝr çiçǝyin, hǝr biri olmuş qǝhǝrim.

 

Bu zǝfǝrnǝn ucalan bayrağımız dalğalanır,

Odu mǝğrur dayanıb, doğma Şuşam, öz şǝhǝrim.

 

İgid ǝsgǝr Vǝtǝnin yazdı zǝfǝr tarixini,

Dedi xoş günlǝr üçün torpağıma var sǝfǝrim.

 

Qarabağ torpağını abad edǝk tezlik ilǝ, 

Yenǝ ǝvvǝlki tǝki, yurduma gǝlsin sǝhǝrim.

 

Necǝ gör, öndǝ gedir, boz kürǝnim şahǝ durub. 

Yağının bayrağını, bax, yerǝ salmış kǝhǝrim.

 

Bǝs deyilmi bu qǝdǝr göz yaşı tökdün, Lilpar, 

Daha gülsün kǝrǝk hǝr an yazacaq hǝr ǝsǝrim.

 

                          ***           

Kimdir deyǝn aşiq dǝli-divanǝ olubdur, 

Mǝntǝk gözǝlin aşiqi biganǝ olubdur.

 

Şǝmtǝk alışıb mǝn yanıram hǝr gecǝ-gündüz, 

Aşiq heç utanmır, dedi, pǝrvanǝ olubdur.

 

Meytǝk içirǝm dǝrdimi hǝr gün, görǝ bilsin, 

Könlüm evi onsuz necǝ qǝmxanǝ olubdur?

 

Qǝmdǝn bükülübdür bu dizim, taqǝti yoxdur, 

Boynum bǝdǝnimdǝn üzülüb, nanǝ olubdir.

 

Barmaqlarım aşiq telini oxşaya bilmir, 

Gör bir neçǝ illǝr telinǝ şanǝ olubdur.

 

Kǝrpiclǝri bir-bir tökülür xanǝmin artıq, 

Hǝr gün dağılan qǝlb evi viranǝ olubdur.

 

Lilpar kimi çoxdur "sevilǝn" dǝhrdǝ, ey dil,

İllǝr keçib onlar da bir ǝfsanǝ olubdur.

 

 

                                     ***

Nǝ qǝdri, tǝndǝ canım var, mǝnim yarım mǝhǝbbǝtdir.

 Mǝhǝbbǝtsiz, nǝ mǝna var hǝyatda, boş sǝyahǝtdir.

 

Bu dünya vǝhdǝt üçündür, fǝqǝt, ol Tanrıdır yalnız,

 Odur ki, axtar öz yarın, könül, tǝklik qǝbahǝtdir.

 

Bu qǝlbim, bir gülün eşqiylǝ yandı atǝşi-hicrǝ, 

Xǝyalıyla edǝr söhbǝt, hǝr axşam bǝzmi-vǝhdǝtdir.

 

O yarın hüsnünü, ǝslǝn, necǝ tǝrif edim, mǝn ki, 

Misalı yox mǝlahǝtdǝ, bu afǝt, özgǝ afǝtdir.

 

Susan könlüm, çǝkib nalǝ, nǝdǝn od tutdu eşq içrǝ, 

Bu alǝm sirrdir, billah, bu bir başqa kǝramǝtdir.

 

Cǝfalar aşiqǝ, ancaq, o yarın diqqǝtindǝndir,

Gǝlǝn hǝr bir cǝfa tiri, mǝhǝbbǝtdǝn ǝlamǝtdir.

 

Deyirlǝr, söylǝ ol yarǝ, cǝfasın az edǝ, Lilpar,

Necǝ söylüm ki, eşq içrǝ cǝfa, ol yarǝ adǝtdir.

 

                              ***

Tanrım gǝtiribdir mǝni dünyayǝ sǝninçün, 

Döndǝrmǝdi neyçün mǝni Leylayǝ, sǝninçün?

 

Mǝcnun kimi çöllǝrdǝ dedin, Leyli gǝzirdin,

Sevdim, yenǝ düşdüm demǝ sǝhrayǝ sǝninçün.

 

Sevmǝk nǝdi mǝn bilmǝmişǝm, bundan ǝzǝl heç, 

Düşdüm budur artıq dǝli sevdayǝ sǝninçün.

 

Hǝr gün, gecǝ-gündüz oturub, yalvarıram mǝn, 

Allahǝ, o Peyğǝmbǝrǝ, Zǝhrayǝ sǝninçün.

 

Adǝm kimi Cǝnnǝt bağının şahı olaydın,

Ol gün dǝ dönǝrdim elǝ Hǝvvayǝ, sǝninçün.

 

Mǝndǝn usanıb özgǝ gözǝl eşqinǝ düşmǝ,

Dönmǝm daha bundan belǝ xülyayǝ sǝninçün.

 

Lilpar nǝ qǝdǝr şeir yazıb, mǝnası kǝmdir,

Gǝlsǝn salaram hǝr sözü mǝnayǝ sǝninçün.

 

                                  ***

Mǝn birinin könlünü almağa gǝldim bu gün,

Köksünǝ eşqin közün salmağa gǝldim bu gün.

 

Bülbül olandan bǝri özgǝ gülǝ meyl edir, 

Mǝnsǝ onun öz gülü olmağa gǝldim bu gün.

 

Yordu xǝyalım mǝni, bitmǝdi heç xatirǝm,

Açdı mǝnǝ xanǝsin, qalmağa gǝldim bu gün.

 

Leyli tǝkin bir gülǝm, Mǝcnunu görmür gözüm,

 Xǝstǝlǝnib çöldǝ mǝn, solmağa gǝldim bu gün.

 

Əsdi külǝklǝr yenǝ, çöldǝ boran, qış gǝlib, 

Göydǝ buludlar kimi dolmağa gǝldim bu gün.

 

Qǝm yazılandan bǝri, yoxdu günüm-gündüzüm, 

Dǝrdi kǝman, tar bilib, çalmağa gǝldim bu gün.

 

Keçdi ömür, gün daha, çeşmǝdǝ Lilpar kimi, 

Hǝsrǝtimin zülfünü yolmağa gǝldim bu gün.

 

                                ***

Çıxarma qǝmdǝn aşiqi, gǝlibsǝ qǝm, çǝtin gülǝ, 

Sızıldayır bu gün yenǝ, dönübdü xǝstǝ bülbülǝ.

 

Yazıbdı Tanrı qismǝtin, onun gülü çǝmǝndǝdir,

Baxan deyil bir an belǝ, nǝ reyhana, nǝ sünbülǝ.

 

Nihani-eşqdir dǝva, bu könlü sǝrsǝm aşiqǝ, 

Baxır necǝ fǝraği-qǝm üzündǝ çǝkdiyin tülǝ,

 

Bu hǝsrǝti çǝkǝ-çǝkǝ, yana-yana olubdu şǝm, 

Görǝn sǝnǝ deyǝn olub, dönübdür aşiqin külǝ?

 

Sǝni tǝrǝnnüm eylǝyir, dilindǝ min söz olmusan, 

Bu dǝm dǝ heç şeir deyǝn olubmu, de, bǝyaz telǝ?

 

Əlindǝ bir qǝlǝm tutub, yazır sǝnǝ sözün yenǝ, 

Deyir icazǝ ver mǝnǝ, olum bu gün kǝmǝr belǝ.

 

Adın, sanın düşüb dilǝ, şeirdǝ Lilpar olmusan, 

Toxunmayıb bir aşiqin telindǝki bǝyaz gülǝ.

 

                                  ***

Hǝr bir bǝşǝr övladının öz yarı Vǝtǝndir, 

Bir bülbülǝ min bağ ola, gülzarı Vǝtǝndir.

 

Bağban ǝkǝ bilmǝz bir ağac, torpağı yoxsa, 

Torpaqda bitǝn hǝr ağacın barı, Vǝtǝndir.

 

Övladi-Vǝtǝnçün belǝ yurd eşqi tükǝnmǝz,

İnsanın ǝzǝl mǝqsǝdi, son varı Vǝtǝndir.

 

Uğrunda tökür qanını azad Vǝtǝnçün,

Hǝr bir yaşayan bǝndǝnin ilqarı Vǝtǝndir.

 

Hǝm varlını, hǝm yoxsulu köksündǝ yatırmış,

İnsanın ǝziz doğması, simsarı Vǝtǝndir.

 

Qeyrǝtli oğullar yetiribdir Ana torpaq,

Hǝr bir oğulun namusu, hǝm arı Vǝtǝndir.

 

Yazmış Vǝtǝn eşqiylǝ neçǝ türfǝ qǝzǝllǝr, 

Lilpar üçün öz sevgili dildarı Vǝtǝndir.

 

                               ***

Hǝr zǝfǝrin müjdǝsi şöhrǝtimizdir, Vǝtǝn, 

Namusumuz, hǝm dǝ ki, qeyrǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Dalğalanan bayrağım enmǝyǝcǝk bir daha,

 Öndǝ gedǝn, ǝzm ilǝ dövlǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Neftimizin alǝmǝ şöhrǝti çoxdan düşüb, 

Qarǝ qızıl dǝhrdǝ sǝrvǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Sǝn uca olsan ǝgǝr, fǝxr edǝrik daimǝ, 

Sǝndǝ olan hǝr nǝ var, nemǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Düşmǝnǝ göstǝr yerin, ey igidim, qalib ol, 

Hǝm Polad olmaq bizim qismǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Ali Komandan deyir, yumruğumuz güclüdür, 

Hǝr şǝhǝrim, kǝndimiz sǝrhǝdimizdir, Vǝtǝn.

 

Çoxdu bu gün dostumuz, düşmǝni xar eylǝdik,

 Hǝr qorunan bir şǝhǝr iffǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Canı verǝn Tanrıdır, bil ki, fǝdadır sǝnǝ, 

Qurban olan torpağa millǝtimizdir, Vǝtǝn.

 

Yazdı ürǝk sözlǝrin, şeirdǝ Lilpar qızın,

Bil, sǝni vǝsf eylǝmǝk niyyǝtimizdir, Vǝtǝn.

      

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu gün haqqında söhbərt açacağım şəxs Şirzad Əliyevdir, Ağdam sakinidir. “Niyə ondan danışacağam” sualına yazını oxuyanda özünüz cavab tapacaqsınız. Çünki bu şəxs haqqında danışılmasını haqq edibdir.

Öncə qəhrəmanımı onun öz dili ilə sizlərə təqdim edirəm.

 

Mən Əliyev Şirzad Məzi oğlu 1973 cü ildə Ağdam rayonunun Bağmanlar sovetliyinin Pirzatlı kəndində zəhmətkeş ailədə anadan olmuşam. 1980-ci ildə Pirzatlı kəndinin orta məktəbində 1-ci sinfinə getmişəm, həmin məktəbi 1990-cı ildə bitirmişəm. 

Uşaqlıq illərimin ən əziz xatirəsi kimi həmişə yaddaşımdan silinməyən şirin xatirələrin çoxu Pirzatlı, İsmayılbəyli, Mərzili kəndləri və o yerlərin söhbətcil, şirin məzəli, maraqlı adamları ilə bağlıdır. Orada keçirdiyim hər günün xoş xaritələri yaddaşıma hopmuşdur. Hələ uşaq olarkən vətənimə çox bağlı olmağım, illər keçdikcə daha da möhkəmlənirdi, özümü vətən uğrunda hər an hər şeyə hazır hiss edirdim və həqiqətən də çox şükürlər olsun ki, hissimdə yanılmadım, vətən uğrunda gedən döyüşlərdə fəxrlə iştirak etdim. Hal hazırda ll qrup qaziyəm, ailəliyəm və 3 övladım var.

 

Gerisi cəbhə xatirələri ilə bağlı olacaq.

 

1992-ci il fevral ayının 1-i Milli Qəhrəman Şirin Mirzəyevin yaratdığı 863N-li tədris batalyonunun ilk döyüşçüsü kimi xidmətə başlamışam. Onun bu batalyonunda getdiyim döyüşlərdə də Şirin Mirzəyevə olan inamım və sədaqətimdən, vətənə məhəbbətdən doğan döyüşmək ehtirası güclü olmuş və bu savaşlarda yüksək təcrübə qazanmışam. Komandir Şirin Mirzəyev Şəhid olandan sonra 3-cü Abdal Gülablı batalyonunda vuruşmağa başlamışam, həmin batalyona Filman başçılıq edirdi. 1993 cü il iyulun 4-ü düşmən Ağdam rayonunun Bağmanlar, Pirzatlı, İsmayılbəyli, Saybalı kəndlərini işğal etdi, daha sonra Novruzlu kəndini ələ keçirdilər, biz bu zaman əks hücum əməliyyatlarına başladıq və düşmən Novruzlu kəndindən geri çəkildi.

Həmin gecə biz 50-60 nəfər komandayla gizlicə Pirzatlı ilə Mərzili kəndlərinin arasında yerləşən Dərəbağ adlananan ərazidə toplaşdıq. Daha sonra 4 nəfər (mən, Əhmədov Səyyaf (Xanı), Qarayev Bəhruz, Bəhruzun köməkçisi) düşmənin arxasına keçməli olduq, düşmənlər tutduğu mövqeyi xeyli keçmişdik, kəndin lap dərinliklərindəydik. Daha sonra Xanı Əlifli kəndinə, biz isə İsmayılbəyli kəndinə keçdik. Bəhruzun dostu kəndin dərinliklərin tam tanımırdı deyə bizə çətinlik yaradırdı, kənddə də xeyli erməni var idi, mən Bəhruza dedim ki, gəl dostunu elə yerdə gizlədək ki, onu nə tapan olsun, nə də bizə maneçilik yaratmasın. Həmin oğlan dedi ki, bəs sizə nəsə olsa mən nə edəcəm, heç bir yeri  tanımıram ki gedəm. Ona dedim ki, bizə hər an hər şey ola bilər, onu bilə- bilə çıxmışıq bu yola, amma ki, heç nə olmasa, mən nə olur olsun, səni gəlib burdan götürəcəyəm.

Daha sonra Bəhruzla oradan uzaqlaşdıq, biz dəqiqliklə tanıdığımız yerdə ermənilər post qurmuşdu, kəndin içərisində də evlərdə xeyli erməni var idi, kənd camaatından qalan azuqələrdən özlərinə qonaqlıq edirdilər, samavar çayı hazırlayırdılar, biz elə oldu ki, onların arasına düşdük, bizi gördülər, bu vaxtı atışma düşdü, düşmən bir neçə itki verdi...

 

Gerisində qəhrəmanımızı yaralayırlar...

 

Sonra məni pulemyotla ağzımdan vurdular, alt çənə sümüyüm, dilim parçalanmışdı, məni vurandan sonra elə bildilər ki sağ deyiləm, Qarayev Bəhruzun üstünə düşdülər.

Mən nəhayət toparlanıb qalxdım ayağa, gördüm ki, heç kim yoxdu, yenidən qayıtdım kəndin içinə, postda hələ də erməni var idi. Məni hələ görməmişdilər. Kənddən 200-300 metr getmişdim ki, məni gördülər, xeyli erməni arxamca düşdü, sağıma- soluma elə hey güllələr atırdılar, məni sağ tutmaq istəyirdilər. Mən də onlara qarşılıq verəndə, məni bir də vurdular, sağ çiynimdən vuruldum, bu vaxtı avtomat əlimdən düşdü yerə, sonra yaralı vəziyyətdə avtomatı götürüb qayıtdım kəndə tərəf. Bəhruzun dostunu da götürdük, getdik, Pirzatlıda Xanıyla görüşdük. Necə ayaq üstündə dururdum, necə hərəkət edirdim, möcüzəydi. Bu qədər ağır yaralar almış adam hesabla çoxdan ölməli idi.

Xanı mənim vəziyyətimin ağır olduğunu gördü, düşmən bizim kənddə olduğumuzu bildiyi üçün postdakı mövqelərini gücləndirmişdilər ki, biz kənddən çıxa bilməyək. Bu vaxt mən danışa bilmirdim, əlimlə Xanıya işarə elədim ki, Mərzili bağından gedək, mən oranın yolların çox yaxşı bilirdim. Amma həmin vaxt Xanı işarə etdi ki, başqa yolla gedək. Onu başa sala bilmirdim ki, düşmən ordakı mövqelərin çox gücləndirib, kənd erməniylə dolu idi, ordan keçməyimiz çətinlik yarada bilərdi.

Dayandığımız yerdən bir az uzaqlaşmışdıq ki, bir at tapdıq. Xanı məni atla aparmaq istəyirdi, ancaq qanım atın üstünə axanda at çox ürkdü, qaçdı. Orda Xanıya başa saldım ki, mənim vəziyyətim çox pisdi, sən məni burada qoy get, dedi, yox ikimiz də bir çıxacayıq buradan.

 

Bu qədər dözüm, iradə əlbəttə ki, yalnız bizim döyüşçülərimizdə ola bilər. Düşməndən kiminsə adicə əli sıyrılanda meydandan qaçıb özünü hospitala atmaq yolları axtarar.

 

Orada bir həyətə girdik, bir erməni ilə qarşılaşdıq, bizi vura bilmədi, elə oradan 150-200 metr gəldik qəbirstanlığa tərəf, erməni də arxamızca gəlirdi. O tək idi deyə bizə heç nə edə bilmirdi, elə bizi izləyirdi ki, hara getdiyimizi bilsin. Qəbirstanlığın yanından ötdük, kanaldan keçdik, o da geri qayıtdı. Bir az getmişdik ki, üstümüzə atəş yağdırıldı, sən demə, həmin erməni bizim yerimizi postdakılara bildirmişdi.

Kanaldan keçdik, gəldik neytral əraziyə, oradan da Novruzlu istiqamətində yola düşdük. Xanı gördü ki, mən artıq taqətdən düşürəm, yolu gedə bilmirəm, getdi bir şey tapa ki, məni onun üstündə aparalar. Nə yaxşı ki,kəşfiyyat bölüyünün uşaqları ilə rastlaşdıq, onlar məni götürüb gətirdilər Qaradağlı hospitalına, oradan da birbaşa Bakıya gətirdilər.

 

İş o yerə çatır ki, qəhrəmanımızın artıq şəhid olduğunu sanıb morqa qoyurlar...

 

Bakıya çatanda elə biliblər ki, Şəhid olmuşam, məni morqa qoyublar. Elə bu vaxt qardaşım Yasir xəbər tutub ki mən morqdayam, etiraz edib, gəlib morqa mənim nəbzimi yoxlayıb, sağ olduğumu görüb məni oradan çıxartdırıb, gətirdib Semaşko xəstəxanasına. Orada mənə qan vurmaq ehtiyac olanda həmin xəstəxananın məşhur həkimi Fərman doktor özü mənə qan verib.

 

Beləcə, qəhrəmanımıza ikinci həyat verilir. Və o, bu həyatında yenidən müharibəyə atılır...

 

Həmin xəstəxanada bir neçə ay qaldım.

Bundan sonra mən 1997-ci ilə qədər 13 mərhələli əməliyyat keçirmişəm. Ən sonda omba sümüyümdən 24 sm kəsilərək mənə çənə sümüyü qoyulub. Ağır yaralarıma görə mənim təkrar müharibədə iştirak etmək imkanım olmadı. İllər sonra, 2020-ci ilin sentyabr 27- də II Vətən müharibəsi başlayan zaman isə daha məni heç nə saxlaya bilməzdi. 48 nəfərlik könüllü dəstəmizi qurduq, həmin müharibədə də iştirak etdim. Biz bu savaşda düşmənin bir neçə hücumunun qarşısını cəsarətlə aldıq. Gənc döyüşçülərə öz döyüş təcrübələrimizdən lazımi tövsiyyələr verirdik. Bu döyüşlər də bizdə dərin izlər qoydu, könüllü dəstəmizdə iki əziz qardaşımız Şəhid oldu. Onlar Abbasov Müşfiq Qabil oğlu və Əliyev Elmir Süleyman oğlu idi, yaralı qazi isə Abbasov Mürsəl Həsən oğlu oldu.

Şükür Allaha ki, torpaqlarımız düşmən taptağından azad olundu.

 

Və qəhrəmanımızın yekun sözü.

 

Hər zaman vətən uğrunda canımdan keçməyə hazır olmuşam, yenidən vətən müharibəsi başlasa, yenə də düşünmədən iştirak edərəm.

Allahdan Şəhidlərimizə rəhmət, qazilərimizə şəfa diləyirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Lerik rayonu Azərbaycanın cənubunda, Lənkəran bölgəsində yerləşən və zəngin təbiətə malik bir rayondur. Rayon, həmçinin Azərbaycanın ən hündür bölgələrindən biridir və dağlıq əraziləri ilə tanınır. Lerik rayonunun turizm potensialı müxtəlif təbii gözəllikləri, tarixi və mədəni abidələri ilə zəngindir.

 

Bəzi önəmli turizm məkanları bunlardır:

 

1. Lerik Dağları və Təbii Gözəlliklər: Lerik rayonu, yüksək dağları, meşələri və çayları ilə tanınır. Burada dağ gəzintiləri, trekkinq və təbiət gəzintiləri etmək mümkündür. Dağlar, həmçinin nadir bitki örtüyü ilə zəngindir.

 

2. Bəhrəvar: Lerik rayonunun ən məşhur turistik məkanlarından biri olan Bəhrəvar kəndi, təbii mənzərələri və dağlıq ərazisi ilə tanınır. Burada möhtəşəm dağ mənzərələri və sakit bir atmosfer tapmaq mümkündür.

 

3. Səhra və Ekoturizm: Lerikdə ekoturizm inkişaf etməkdədir. Buranın təbii gözəllikləri və müxtəlif ekosistemləri, ekoturizm fəalları üçün ideal bir məkandır.

 

4. Qədim Yerlər və Tarixi Abidələr: Lerik rayonunun bəzi kəndlərində qədim məscidlər və digər tarixi abidələr yerləşir. Bu abidələr, yerli mədəniyyətin izlərini və tarixini öyrənmək istəyənlər üçün maraqlı məkanlardır.

 

5. Xalq Təsərrüfatı və Əl İşi: Lerik, həmçinin yerli əhalinin məşğul olduğu əl işləri və xalq sənətkarlığı ilə də tanınır. Bu sənətkarlıq nümunələri turistlərə xatirə olaraq alınabilir.

 

Lerik, həmçinin bölgənin ən yaxşı balı ilə məşhurdur. Bu cür təbii məhsulların satışı, turistlər üçün xüsusi maraq doğurur. Turizm infrastrukturu getdikcə inkişaf etsə də, Lerik hələ də sükut və təbii gözəllikləri ilə istirahət etmək istəyənlər üçün gözəl bir yerdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

 

Rejissor Tofiq Tağızadənin ekran əsəri olan və 1970-ci ildə ekranlaşdırılan “Yeddi oğul istərəm” filmi barədə danışmaq qərarına gəldim.

 

“Filmin bədii dəyərini şərtləndirən əsas meyarlardan biri - onun zamanın sınağından çıxa bilməsidir. Film hansı ildə çəkilməsindən asılı olmayaraq, gərək həmişə təzə əsər kimi baxılsın. Yaranandan 5 il, 30 il, 50 il sonra köhnələn, solğunlaşan film anadan şikəst doğulmuş uşaq kimidir".

                                                  Həsənağa Turabov, Xalq artisti

 

"Yeddi oğul istərəm" filminin "Möhtəşəm yeddilik" Amerika filminə bənzədiyini ona irad tutan Moskva çinovniklərinə filmin rejissoru Tofiq Tağızadə belə cavab vermişdir: "Azərbaycan bəyləri Cıdır düzündə at çapanda Kolumb hələ Amerikanı kəşf etməmişdi".

Səməd Vurğunun "Komsomol poeması" əsasında 1969-cu ildə rejissor T.Tağızadənin yaratdığı "Yeddi oğul istərəm" filmi film-poema kimi yox, poemanın motivləri əsasında yazılmış ssenari üzrə çəkilmişdir. (Y.Səmədoğlu: "Mən ssenari üzərində işləyərkən kor-koranə şəkildə poemanı ssenariləşdirməyi yox, poemanın ekran ekvivalentini yaratmaq məqsədini qarşıma qoymuşdum") .

Beləliklə, poemadakı bədii məkan, personajlar, hadisələr bu filmdə fərqli - kinematoqrafik düşüncə faktı kimi yeni həyat qazanır: poetik söz öz yerini xeyli dərəcədə kinematoqrafik ifadə vasitələrinə verir: poemada sözün dediklərini burada vizual detallar, musiqi, aktyorların jest və mimikaları çatdırır. Elə buna görə də bu filmə baxarkən onun poema əsasında çəkilməsi ilk mənbədən xəbərsiz adamın ağlına gəlməyə də bilər və buna təbii baxmaq lazımdır. Filmin müəllifləri poemanın obrazlarını, motivlərini, süjet xəttini olduğu kimi ekrana gətirmək kimi aldadıcı, şirnikləndirici (asan) "missiya"nın uğursuzluğundan müvəffəqiyyətlə sığortalanmış, süjetə əlavə motivlər daxil etmiş, obrazların psixoloji xarakteristikasında kinematoqrafik ifadə vasitələrindən ustalıqla bəhrələnmişlər. Filmin ən güclü, təsirli səhnələri də məhz kinematoqrafik işləmələrin məhsuludur: Cəlalın öldürüldüyü, Gəray bəyin özünü öldürdüyü, dostlarını itirib özü sağ qalan, ən başlıcası Gəray bəy üzərində mənəvi qələbə qazana bilməyən Bəxtiyarın pilləkanda oturub öz sözsüz monoloqunu "söylədiyi" səhnələr Azərbaycan kinosunun qızıl fonduna daxil olmuşdur.

Müəyyən mənada "Yeddi oğul istərəm" filmi tamaşaçılara yaxşı tanış olan "Yeddi samuray" (Yaponiya) və "Möhtəşəm yeddilik" (Amerika) filmlərinə rimeyk təsiri də bağışlayır. Hər üç filmdə süjetin quruluşu, əsas motivlər və eləcə də, əsas personajların bədii funksiyası oxşardır: yeddi igid köməyə ehtiyacı olan kəndlilərin dadına yetişir, onları çapıb talayan quldurlarla qeyri-bərabər döyüşdə ağır itkilər verib, nəhayət, qələbə çalır. İgidlərin əməli funksiyasını isə belə ifadə etmək olar: onlar kəndliləri xilas etməklə yanaşı, eyni zamanda tərbiyələndirməli, döyüşüb öz haqqını, hüququnu qorumağa hazır olan qüvvəyə çevirməlidirlər. Lakin "Yeddi oğul istərəm" filmini adları çəkilən filmlərdən fərqləndirən çox mühüm bir cəhət var ki, bu, personajların əməli yox, ideoloji funksiyası ilə bağlıdır. Əgər əvvəlki filmlərin qəhrəmanları pul qazana-qazana həm də öz insanlıq missiyalarını yerinə yetirirdilərsə, "Yeddi oğul istərəm" filmindəki komsomolçular ilk növbədə öz ideoloji, siyasi funksiyalarını yerinə yetirirlər. Yapon samurayları, amerikan kovboyları kəndə kəndlilərin xahiş-minnəti ilə gəlmişdilər, komsomolçuları Peykanlıya gətirən isə öz ürəklərinin hökmü, yaxud kəndlilərin xahişi yox, revkomun göstərişidir. (Bu mənada filmin finalında poçtalyonun Bəxtiyara oxuduğu məktubun məzmunu çox ibrətamizdir).

Məsələnin bu tərəfi komsomolçulara qarşı dayanan qüvvələrin də funksiyasına ideoloji çalarlar qatır. "İstismarçı", "zalım", "qaniçən" Gəray bəyi yapon və amerikan variantlarındakı qara qüvvələrdən fərqləndirən əsas cəhət budur ki, o, komsomolçuların hakim olmaq istədikləri mühitə kənardan müdaxilə edən tüfeyli, quldur deyil, həmin mühitin öz keçmişi, yaddaşı və buna uyğun əxlaqı olan tarixi yetirməsi, komsomolçuların boğub məhv etmək istədikləri bütöv bir epoxanın rəmzidir. Filmdə söhbət onun qəsb etmək istədiyi torpaqlardan yox, onun tarixi oylağı olan torpaqlardan gedir.  Bu mənada filmdə tarixi fakt kimi kimin ədalətsizliyə məruz qaldığını, kimin haqqının tapdalandığını müəyyən etmək o qədər də asan deyil. Bunun üçün "zülm etmək", "xilaskar qüvvələr", "öz haqqını qorumaq" funksiyaları tamamilə ideoloji qəliblərdən çıxarılmalı, hər şey öz adı ilə çağırılmalıdır.

Lakin məsələ həm də burasındadır ki, ekran yaradıcılığında çox vaxt kadra düşən hansısa əşyalar, personajların hərəkət etdikləri məkanın xarakterik cəhətləri. hansısa jest, hansısa replika bəzən heç rejissorun özünün də gözləmədiyi halda filmin ideya-məzmun planında əlavə mənalar, yozumlar yaradır, hansısa bir fikrin, bədii-estetik informasiyanın daşıyıcısına çevrilir. Bu mənada "Yeddi oğul istərəm" filmi Azərbaycan kinosunun dilinin zənginliyi ilə seçilən azsaylı nümunələrdən biridir.

Diqqət yetirək: komsomolçuların təşrif gətirdikləri kənd bir landşaft kimi qəribə təsir bağışlayır. Bütün film boyu kəndin bir yerində bir ağac, bir yaşıllıq belə gözə dəymir. Komsomolçuların zorla Gəray bəydən alıb kəndlilərə vermək istədikləri torpaq - həyat mənbəyi Peykanlı landşaftının əsas əlamətinə çevrilməli, özünün bütün sehri, möcüzəsi ilə görünməli olduğu halda, filmdə onun varlığından əsər-əlamət belə hiss olunmur. Torpaq bir dəfə - kəndlilər qeyrətə gəlib onu şumlamağa başlayanda yada düşür. Lakin bu epizodik məqam həmin kəndlilərin ölümünə bais olan Gəray bəyin zalımlığını, qəddarlığını qabartmaq üçün seçilən bədii priyomdan uzağa getmir. Qalan vaxtlarda məkanın əsas əlamətləri - tozlu yollar, qayalıqlar, daş-kəsəkdir. Elə isə uğrunda qanlı çarpışma, savaş gedən obyektin filmdə bu sayaq solğun çalarla təqdim olunmasını (bilərəkdən, yoxsa təsadüfən - demək çətindir) niyə də Peykanlıya "xilaskarlıq" libasında təşrif buyuran bolşevik ideallarının ötəri bir ilğım təsiri bağışladığına eyham kimi  yozmayaq?

Peykanlının sakinləri filmdə həm obyekt (təsirə məruz qalan tərəf), həm də subyekt (iştirakçı) kimi təqdim olunur və hər iki planda onlar çox passiv təsir bağışlayırlar. Tövlə-klubda "mən hara, proletariat hara? Allah göstərməsin" deyən qocanın, "Neynim, ağa naçannik? Biri deyir çıxart, biri deyir tax" (söhbət bolşeviklərin bayrağından gedir- Ə.H.) deyə zarıyan kişinin inqilabla, sinfi mübarizə ideyası ilə bağlılığı absurd bir şeydir. Amma neyləyəsən ki, onlar finala doğru onlar komsomolçuların təbliğatının təsiri ilə "fəallaşmalı", əllərinə silah alıb Gəray bəyə qarşı döyüşməlidirlər. Elə döyüşürlər də. Lakin atışma səhnələrində onların davranışı duyub-düşünən insanların hərəkətlərinə yox, məkanda mexaniki yerdəyişmələrə  daha çox bənzəyir.

Filmin məkan ölçülərində başqa maraqlı məqamlar da var. Əgər bədii məkanı əsərin ideya-məzmun planının komponentlərindən biri kimi götürürüksə, onda personajların yerləşdikləri kontiniumla qarşılıqlı əlaqələri də önəmli əhəmiyyət kəsb edir. Komsomolçular Peykanlını bir növ "özəlləşdirdikdən" sonra onu qapalı mühitə çevirir, bu mühitdən sıxışdırıb çıxardıqları Gəray bəyin müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görürlər. Kəndə gələn yeganə yol daim Qəqəninin müşahidəsi altındadır. "Yeddi samuray", "Möhtəşəm yeddilik" filmlərində olduğu kimi, kənar qüvvə həmin məkana yabançıdır, burada yalnız dağıdıcı və pozucu fəaliyyət göstərəcək. Əslində isə Gəray bəy - komsomolçular oppozisiyasında kənar qüvvə Gəray bəy yox, komsomolçuların özləridir. Bu mənada onlar kəndi Gəray bəydən qorumurlar, əksinə, özləri Gəray bəydən qorunurlar. Çünki Gəray bəy Peykanlıya kəndliləri qırıb-çatmaq üçün yox, çağırılmamış qonaqlarla - komsomolçularla haqq-hesab çəkmək üçün gələcək. Və o, filmdə bu qapalı mühitə iki dəfə daxil olur: birinci dəfə qəbiristanlıq səhnəsində, ikinci dəfə finalda. Qalan vaxtlarda Gəray bəy hündür qayalıqlarda yerləşən mağarada - Qan çanağında yaşayır. Gəray bəyin sığındığı mağara filmin məkan strukturunda da "yuxarı-aşağı" kimi səcəyyələndirilə bilən qarşıdurma yaradır və məkanda yeni bir ölçünün - şaquli ölçünün yaranmasına səbəb olur. Gəray bəy komsomolçuları YUXARIDA, komsomolçular isə onu AŞAĞIDA gözləyir. Bəyin əlçatmaz yüksəklikdə qərar tutması və komsomolçuların sona qədər bu yüksəkliyə qalxmağa cəsarət etməməsi (bəy nəslindən olan Cəlal istisna olunur) əsərin ümumi ideyasının açılmasında bədii məkanın nə qədər önəmli rol oynamasını (eləcə də personajlara nünasibətdə müəllifin kadraltı eyhamlarını) bir daha önə çəkir.

Məkanın şaquli parametrində hərəkət edən personallarda biri də Qasımdır. Atışma səhnələrində o, daima evlərin, divarların üstü ilə hərəkət edir, gözlənilməz, qeyri-standart nöqtələrdən atəş açır. Personajın məkan kontiniumunun şaquli ölçüsünə bu sayaq daxil edilməsini üst qatda adicə döyüşçü hiyləsi ilə bağlı məqam kimi qiymətlədirmək olar. Lakin ölümcül güllə yarası alan Qasımın yerə - torpaq üstə yıxılmasına "layiq olmadığı ucalıqdan enmə" motivinin ifadəsi kimi də baxmaq mümkündür.

Uzaq illərdə qalan uşaq zövqümüzə görə "bizimkilər"lə pis adamların mübarizəsindən bəhs edən bu "davalı" film barədə indi - aradan  50 il keçəndən sonra məni tamam başqa estetik meyarlarla danışmağa sövq (və vadar)  ən əsas səbəb elə filmin özüdür. Məsələ burasındadır ki, hər bir normal film təkcə bizi həyat hadisələrinin içinə aparan, onların iştirakçısına çevirən illüziya deyil, həm də müxtəlif tipli işarələrdən qurulmuş, aditoriyaya müəyyən bir fikir ötürən, mətləb qandıran tekstdir ("mətn" də yazmaq olardı, amma, məncə, "tekst" daha düzgün variantdır). Bu tekstdə kodlaşdırılan mənalar, ifadə olunan mətləblər isə heç də həmişə üzdə olmur, çox vaxt "podtekst" deyilən görünməz, fəqət duyulan, qavranılan  alt qatda gizlədilir. Film təkcə deyilənlərin deyil, həm də deyilməyənlərin, yalnız görünənlərin yox, həm də görünməyənlərin "dil açıb" danışdığı çoxmənalı işarələr, eyhamlar sistemidir, sirli-sehirli bir audiovizual ismarıcdır. Bu mənada üst qatda vestern, savaş filmlərinin janr qəliblərinə daha çox uyarlı görünən "Yeddi oğul istərəm" filmi Azərbaycan kinosunda ən mükəmməl   ekran tekstlərindən biridir və bu teksti indi tamam başqa bir məna kontekstində oxuya biliriksə, bunun üçün filmin yaradıcılarına - onun ssenarisinin müəllifinə, rejissoruna və təbii ki, aktyorlarına (H.Turabov, H.Məmmədov, Ş.Ələkbərov, Ə.Həsənəv, İ.Osmanlı, Ə.İbrahimov, R.Əzimov, E.Məmmədov, Ə.Mahmudov) minnətdar olmalıyıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

ElmanEldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Sadıqov soyadlı mahir ifaçılar çox olub:- pianoçu Çingiz Sadıqov, opera sənətçisi Rəsmiyyə Sadıqova, qarmonçalan Abutalıb Sadıqov, milli nəfəs və simli alətlər ifaçıları Həsənağa Sadıqov, Çoşqun Sadıqov, tarzən Elman Sadıqov, cazmen Vaqif Sadıqov və s.. Bu gün sizə onlardan biri- virtuoz qarmon ifaçısı Ənvər Sadıqov barədə söhbət açmaq istəyirəm...

 

Deyir ki:- “Valideynlərimin söylədiyinə görə uşaqlıqda musiqiyə çox diqqətli olmuşam. Baxmayaraq ki, indiyədək rəqs edə bilmirəm, amma ritmi tutmağı bacarırdım. Böyük bacılarım musiqi məktəbinə gedirdilər, onlar məşğul olanda mən harada səhv etdiklərini hiss edirdim, pianoya yaxınlaşıb lazımi notu basırdım. Bir qədər böyüdükdən sonra mağazada qarmon gördüm və özümü saxlaya bilməyib valideynlərimdən tələb etdim ki, mənə qarmon alsınlar, vəssəlam! Valideynlərim bunun qəti əleyhinə idilər, gəl bir olmasınlar- hər ikisi riyaziyyatçıdır, atam MDU-da oxuyub, təbii ki, öz yeganə oğlunun da taleyini başqa cür görmək istəyərdi. Ümumiyyətlə məni ciddi nizam-intizamla böyüdürdülər, indi belə tərbiyənin bütün müsbət cəhətlərini aydın görürəm, yeri gəlmişkən, öz övladlarıma da tətbiq edirəm, əlbəttə ki, başqa nəsil olduğuna görə bir qədər fərqli...”

 

 Məktəbdə pis oxumayıb. Yaddaşı yaxşı olduğundan dərslərə elə tənəffüslərdə hazırlaşıb girirdi. Amma musiqiyə olan həvəsi onu rahat buraxmırdı. Bir tərəfdən valideynlərinin verdiyi tərbiyə, digər tərəfdən musiqiyə aludə olmağı onu küçənin mənfi təsirindən mümkün qədər təcrid edirdi. Baxmayaraq ki, uşaqlarla futbol da, bilyard da oynayıb, lakin ziyanlı şeylərdən uzaq olub. Onu yalnız musiqi maraqlandırırdı...

Ənvər Sadıqov 30 aprel 1966-cı ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. 1978-ci ildə o, "Bakı Fəhləsi" mədəniyyət evində "Azərbaycan qarmonu" sinfinə daxil olur, orada müəllimi Tağı Tağıyevdən qarmonun sirrlərini mənimsəyib. 1979-cu ildən başlayaraq, bir çox özfəaliyyət musiqi kollektivlərində qarmon ifaçısı kimi fəaliyyət göstərib. 1983-cü ildə 254 nömrəli orta məktəbi bitirdikdən sonra Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına klubda "Azərbaycan qarmonu" dərnəyinin rəhbəri kimi fəaliyyətə başlayıb. 1984-1986 cı illəri hərbi xidmətdə keçirib. Qayıtdıqdan sonra yenə də həmin klubda müəllim kimi çalışıb və musiqiyə 2 il fasilə verdiyinə baxmayaraq yenə də musiqiçi və aranjimançı kimi öz fəaliyyətini davam etdirib...

 

“Həmyaşıdlarım məndən fərqli olaraq çox dəcəl idilər və mən özümü məhlə uşaqlarının yanında rahat hiss etmirdim. Tədricən onlardan uzaqlaşıb həyat baxışlarımız oxşar olan insanlarla dostluq etməyə başladım. Yeri gəlmişkən, onların da çoxuna yolunu azmağa imkan vermədim. Məsələn, yaşıdlarımın saatlarla blokun qarşısında çöməlib oturduğunu görürdüm, yaxınlaşıb klubda mənimlə birgə məşq etməyi təklif edirdim. Beləliklə, tədricən öz əhatə dairəm yaranırdı və musiqini onlara aşılaya bildim. Musiqi narkotik kimidir, amma xeyirli narkotik. Aludə oldunsa geriyə yol yoxdur.”- söyləyir...

 

O, professional səhnədəki fəaliyyətini 1990-cı ildən Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı Teatrında başlayıb. 1994-cü ildən 2006-cı ilə qədər xalq artisti Brilliant Dadaşovanın ansamlında musiqiçi və aranjimançı kimi fəaliyyət göstərib. 2000-ci ildən özünün rəhbərlik etdiyi "Qaytağı" instumental ansamblını yaradıb. Həmin ansambl 2012-ci ildən Azərbaycan Dövlət Televiziyası və Radiosunun nəzdində bugünədək fəaliyyət göstərir. Bütün bu illər ərzində Ənvər Sadıqov bir sıra xarici ölkələrdə musiqi proqramları ilə çıxış edib.  

Xalq musiqisi ifaçı sənətinin əsasıdır, onu mənimsəmədən uğurlu musiqiçi olmaq mümkün deyil. Prinsipcə, incəsənətdə qəbul olunmuş standartlar var, qalan hər şey törəmədir. Buna görə də, ifaçıdan ilk növbədə xalq musiqisinə əsaslanan xətti və orijinallığı qoruyub saxlamaq tələb olunur...

 

Deyir ki:- “Ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, istənilən ailədə ən azı bir xalq aləti olmalıdır ki, uşaq onu görsün, daha yaxşısı isə eşitsin. Qarmon muğam ahəngi ilə həm diapazonuna, həm də səslənməsinə görə yaxşı uzlaşır. Və konkret olaraq bu, mənim üçün az oldu, nə isə daha çox şey istəyirdim, daim axtarışda idim. Paralel olaraq "Eagles", "ABBA", "Imagination", "Shakatak", Vaqif Mustafazadənin musiqisini dinləyirdim. Sonuncu məni valeh edirdi, həmişə düşünürdüm ki, onun erkən ölümü təbiidir, çünki o, mümkün olan hər şeyi edib. İmprovizasiya- ayrıca bir incəsənətdir, uzaqlara aparan, düşünməyə vadar edən bir incəsənət.

Baxmayaraq ki, “qarmon” “harmoniya” sözündən əmələ gəlib, mənə elə gəlir ki, harmoniyanı bu alətdə ilk olaraq məhz mən tətbiq etmişəm, nə qədər təvazökarlıqdan uzaq olsa da. Harmoniya mənim nail ola bildiyim bir şeydir, musiqiyə mənim öz yanaşmamdır. Gündüz başqa musiqini dinləyirdim, axşam toylarda çalırdım, hər dəfə hiss edirdim ki, mənim çalğım ümumi fonda fərqlənir. Mənə qulaq asmağa başladılar…

Valeri Koftunu dinləyirdim və ciddi-cəhdlə akkordeon ifasını qarmona keçirməyi bacarırdım, bu isə kifayət qədər çətindir. Nəticədə o, təsadüfən mənim ifamı dinlədi və 2001-ci ildə “Exo Moskvı” radiosunda bir saatlıq verilişi mənim yaradıcılığıma həsr etdi...”

 

Ənvər Sadıqov 2001-cı ildə Azərbaycan Demokratik Tələbə Gənclər Təşkilatının "Zirvə Mükafatı"na, 2006-cı ildə "Bakılı" Beynəxalq Mədəniyyət Cəmiyyətinin "HUMAY" mükafatına layiq görülüb. Təhsilinin davamı olaraq o, 2006-cı ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Musiqi fakültəsinə daxil olub, oranı bitirdikdən sonra 2015-2017-ci illərdə Azərbaycan Milli Konservatoriyasının xalq çalğı alətləri fakültəsində təhsilini davam etdirərək magistr dərəcəsinə yiyələnib. 2017-ci ildən konservatoriyada müəllim vəzifəsində çalışır, 2019-cu ildən isə konservatoriyanın “İnstrumental-muğam" kafedrasında Azərbaycan qarmonu aləti üzrə ixtisas-muğam fənnindən baş müəllim kimi dərs deyir...

Bu yerdə yadıma ABŞ-da yaşadığım illər düşdü. Və mən Ənvərlə bağlı o hadisəni belə xatırlayıram...

Bəli, do, re, mi, fa, sol, lya, si- ilk baxışdan adi görünən bu sıralama səsə çevriləndə ilahi möcüzə yaradır. Yeməkxanada əyləşib nahar etməyə hazırlaşırdım. Telefonumu əlimə götürüb, "YouTube"də Ənvər Sadıqovun "Təəssürat" adlı konsertinin videosunu seçdim. Düyməni basıb videonu hərəkətə gətirdim. Qulaqcıqdan istifadə etməyi xoşlamadığımdan ecazkar musiqi sədası altında qarşımda olan təamlardan dadmağa başladım. Yaxınlıqdakı masada 7-8 gənc amerikalı əyləşmişdi. Gənclər deyib gülə-gülə nahar edirdilər. Birdən həmin masaya qəribə bir sükut çökdü. Hiss etdim ki, onlar musiqiyə diqqət kəsiliblər. Bir qədər sonra gənclərdən biri mənə yaxınlaşıb xahiş etdi ki, telefonun səsini ucaldım. Səsin zəif olduğunu görüb, başqa birisi bel çantasından çox da böyük olmayan səsgücləndiricini çıxarıb, telefonu "Bluetooth" vasitəsi ilə ona qoşmağı xahiş etdi. Və musiqi sədaları yeməkxananın salonuna yayıldı. Hamı Ənvərin barmaqlarının yaratdığı səsin sehrinə düşmüşdü. Arada məndən soruşdular ki, bu hansı ölkənin musiqisidir, ifaçı kimdir?

Birtəhər anlatdım ki, Azərbaycan adlı keçmiş sovet ölkələrindən birinin musiqisidir, ifaçı da Ənvər Sadıqovdur. Sən demə, həmin gənclər Miçiqan Dövlət Universitetinin musiqi fakultəsinin tələbələri imiş. 1 saat 45 dəqiqəlik konserti böyük həvəslə dinləyib, sonda hamısı, yəni yeməkxananın həmin hissəsində olan 20-30 adam ayağa qalxaraq, ölkəmizin adını yarıdüz, yarısəhv- "Long live Azerbaijan!"- deyə, alqışlamağa başladılar. Kaş o mənzərəni siz də görəydiz, qürur hissi qəhərə dönüb necə boğazımda ilişib qalmışdı. Sevincdən gözlərim yaşarmışdı. Amerkalıların Azərbaycan musiqisinə verdikləri bu dəyər və yaşadığım bu hadisə iki gün idi ki, məni rahat buraxmırdı. Ənvərə təşəkkürümü bildirmək, ona- var ol, qardaş, barmaqların var olsun!- deməyə tələsirdim. Nə yaxşı ki, belə sənətkarlarımız var, onlar öz ifaları ilə möcüzə yaradıb Azərbaycan musiqisinin nə qədər gözəl olduğunu dünyaya çatdıra bilirlər. Musiqisi gözəl olan xalqın mənəviyyatı da gözəldir. Bəli, yaşasın, var olsun, Azərbaycan!..

 

Bu gün - aprelin 30-u Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, "Qaytağı" instrumental ansamblının bədii rəhbəri, ustad musiqiçi Ənvər Sadıqovun ad günüdür, 59 yaşını qeyd edəcək. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayırıq.

Çox yaşa, Ənvər!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə sadəcə təqvimi vərəqləyəcəyik. Bu gün 30 aprel. Həmin gün türk xalqlarının təqvimində nə ilə yadda qalıb?

 

 1. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin son günləri – 30 Aprel 1920:

• Fakt:
  30 aprel 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Bakıda sonuncu dəfə fəaliyyət göstərdi.
• Ətraflı:
  1918-ci ildə qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) müsəlman şərqində ilk demokratik respublika idi.
  Lakin 1920-ci ilin aprelində, Sovet Rusiyası Azərbaycanı işğal etmək üçün hücuma keçdi.
• 27-28 aprel 1920 tarixində Azərbaycan hökumətinə ultimatum verildi.
• 28 aprel 1920-ci ildə Sovet qoşunları Bakıya girdi.
• 30 aprel tarixi isə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin faktiki olaraq idarəetmədə son günü sayılır.
  AXC liderləri, parlament üzvləri və dövlət adamları təqib olundu, bəziləri sürgün edildi, bəziləri isə edam olundu.
• Tarixi əhəmiyyəti:
  Bu gün Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk mərhələsi başa çatdı və ölkə 70 illik sovet əsarətinə məruz qaldı.

 2. Türkiyədə təhsil islahatları və qız liseylərinin açılması – 30 Aprel 1913:

• Fakt:
  30 aprel 1913-cü ildə Osmanlı İmperatorluğunda ilk dəfə olaraq rəsmi dövlət qız liseyləri açıldı.
• Ətraflı:
• Əhməd Cavad Paşa dövründə qızların təhsilə cəlb olunması üçün qanunvericilik tədbirləri görüldü.
• İlk dövlət liseyləri İstanbulda açıldı, sonrakı illərdə Anadolu şəhərlərinə yayıldı.
• Bu, Türk qadınının cəmiyyət həyatına daha fəal qatılmasının əsas başlanğıcı sayılır.
• Tarixi əhəmiyyəti:
  Türkiyədə qadın təhsilinin və bərabər hüquqların inkişafı üçün ilk ciddi dövlət təşəbbüsü idi.

 3. Kütül-Əmara zəfərinin qələbə günü – 30 Aprel 1916:

• Fakt:
  Kütül-Əmara zəfərinin rəsmi qələbə elan olunduğu tarix 30 aprel 1916-dır.
• Ətraflı:
• İngilislərin 29 aprel 1916-cı ildə təslim olmasından sonra 30 aprel günü Osmanlı Ordusu rəsmi olaraq zəfəri qeyd etdi.
• Halil Paşa ordusuna "Kut Qəhrəmanları" adı verildi.
• İstanbul və başqa şəhərlərdə bu münasibətlə dualar oxundu, bayram keçirildi.
• Tarixi əhəmiyyəti:
  Bu hadisə uzun illər Osmanlı döyüş ruhunu yüksəldən əsas amillərdən biri oldu.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sıra gənc nasirlərindir. Bu gün sizlərə Lamiyə Məmmədovanın “Pişik” hekayəsini təqdim edirik.

                                                                                                                                  

 

Lamiyə MƏMMƏDOVA

                                              

“PİŞİK”

                                                                     

          Bu soyuq yaz gecəsində başımı qaldırıb səmaya baxıram. Zülmətdə parıldayan ulduzu düşün. Gözqamaşdırıcı parlaqlığı olan ulduz. Bax belə bir ulduz dəyir gözümə. Əvvəlcə bir, iki, üç... daha sonra neçə-neçə belə ulduz qaranlığı yırtaraq çıxır ortalığa. Baxdıqca zövq alıram. Soyuq iliklərimə qədər işləyir. Səncə, bu vecimədir? Əlbəttə ki, yox. Belə bir gözəllikdən gözlərimi məhrum edib isti evimə gedə bilmərəm. Eh, hansı isti ev axı. Lənət olsun, ev ki isti deyil.Yenə məni tənhalıq boğur. Başımı aşağı salıb uzun-uzun düşünürəm. Bu gecə anamın yanına gedim bəlkə. Hə, bu, yaxşı fikirdi. Kim məni qapıdan geri qaytarsa da, o qaytarmaz. Yenidən başımı qaldırıb ulduzlara baxıram. Sayrışan ulduzlar mənə təsəlli verir. Sanki “Ananın yanına get, o səni gözləyir” deyirlər. Ulduzlara gülümsəyirəm. Yolumu dəyişib anamın yanına tələsirəm.

          Qapını üç dəfə taqqıldatdıqdan sonra, nəhayət, anam köhnə taxta qapısını açır. İçəridən isti ilə qarışıq, anamın qoxusu üzümə vurur. Onun gözlərində eynək, çiyinlərində yun şal, əlində köhnə qəzet parçası var. Yorğun görünür. Amma mənim gəldiyimi görüb təəccüblənmədi nədənsə. Deməli, ulduzlar düz deyirdi, –düşünüb gülümsədim. Anam gülümsədiyimi görüb təəccübləndi, deyəsən.

         – İçəri girmək fikrin yoxdur?

         – ...

         – Mən üşüyürəm axı…

         – Əlbəttə... yəni mən evə girmək istəyirəm.

         – Onda buyur – deyib anam taxta qapıya qısılır.

         İçəri girib sobanın yanındakı yelləncək stula yayılıram. İsti ayaqlarıma dəyir. Anam köhnə fincanımda darçınlı çay gətirir, yanında da bişirilmiş qənd. Fincanımın qulpunda kiçik çat görürəm. Amma bu, əhəmiyyətli deyil. Əsas odur anam fincanımı saxlayıb. İsti çaydan qurtumladıqca bədənimə hərarət gəlir. Çayın buğuna baxıram. Sonra başımı qaldırıb üzbəüzdəki pəncərdən ulduzların sayrışmasına diqqət edirəm. Elə bu an gözümə pəncərənin önündəki divanda mışıl-mışıl yatan pişik dəyir. Pişiyin qara və sıx tükləri var. Təəccübdən yerimdə dik qalxıram. Anam gülümsəyərək:

         – Hə artıq evdə tək yaşamıram – deyir.

– Axı sən pişikləri sevmirdin?

         – Həə, elə idi. Bəzən insan özünə dost axtarır. Bu yaşdan sonra sevdiklərim mənimlə dost olmazdı. Ona görə də sevmədiyimlə dost olmağı seçdim.

         Bu məni kədərləndirir. Məni uzaq, həm də çox uzaq keçmişə aparır. O zaman 3, ya da 4 yaşım var idi. Pişikləri çox sevirdim. Bütün gün həyətdə onlarla oynayırdım. Anamın mənə acığı tuturdu. Mənə əsəbiləşir, danlayır və hətta döyürdü. Buna baxmayaraq, pişiklərə olan sevgim azalmırdı. Anamın gözündən yayınan kimi pişiyimi qucağıma alıb bağa qaçırdım. Burada məni tapa bilməyəcəklərini düşünüb onu qucaqlayır, əzizləyirdim. Bir gün anam bu gizli görüşümüzdən xəbər tutdu. Məni o ki var danlayıb əllərimin üstünə şillələr vurdu.

         Beləcə günlər davam edirdi. Mən pişiyimi yenə əvvəlki kimi sevirdim, anam da məni döyürdü. Bir müddətdən sonra pişiyimin 7 balası oldu. Balalardan biri şikəst idi. Pişiyimin balalarının doğulması ailəmiz üçün fəlakət idi. Onları evdən bir yolla uzaqlaşdırmağı düşünürdülər. 

         Bir səhər oyananda artıq pişiklərim həyətdə yox idilər. Bu məni dəhşətli dərəcədə kədərləndirdi. Pişiklərimi meşəyə aparıb azdırmışdılar. İlk günlər ağlasam da, sonra bunun bir faydasının olmadığını gördüm. Hər gecə çarpayıma uzananda ürəkdən dua etməyə başladım. Dua edirdim ki, Allah pişiklərimi qorusun. Xüsusilə də şikəst balanı. Bir həftə sonra pişiklərim qayıdıb gəlmişdilər. Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Məni ən çox sevindirən həmin şikəst balanın da qayıtması idi. Ana pişik balasını ağzına alıb gətirmişdi. Evdəkilər məəttəl qalmışdılar. Bir neçə gün onlarla oynadım. Amma bütün xoşbəxt günlər kimi, bu günlər də bitdi. Yenidən pişikləri parça torbaya yığıb azdırmağa apardılar. Bu dəfə gözlərimin önündə oldu bütün bunlar. Mən daha ağlamadım. Yenə gecələr dua etdim. Amma onlar daha qayıtmadılar.

         Valideynlərimi qəddar hesab edə bilərsən. Amma onlar da özlərinə görə haqlı idilər. Pişiklərlə çox oynasam, xəstə olacağımdan qorxduqları üçün idi bütün bu qadağalar. Təbii ki, o zaman mən belə düşünmürdüm. Bütün dünyanın mənə qarşı olduğu qənaətinə gəlmişdim. Valideynlərimin bu hərəkətini mənə olan ən böyük cəza kimi qiymətləndirdim. Daha heç vaxt pişiyim olmadı.

                                                  

***

    

Anam pişiklə yanaşı oturub meyvə soyurdu. Otaqda sobanın gurultusu və pişiyin mırıltısından savayı səs yox idi. Arabir iti bıçağın şüşə meyvəqabına toxunduğu zaman çıxan cingiltili səs digər iki səsin ritmini pozurdu. Pişik yerində gərnəşdi. Sonra yerə tullanıb yanıma gəldi. Ayaqlarıma sürtündü. Qucağıma qalxdı. Bir xeyli oturduqdan sonra sürüşüb yenidən ayaqlarımın yanına düşdü. Ayaqlarımın üstünə qalxıb elə ordaca yuxuya getdi. Düzdü, gələrkən gecəni burada qalacağımı düşünmüşdüm. Amma indi fikrimi dəyişdim. Pişiyi qucağıma alıb ayağa qalxdım. Birdən-birə istədim ki, gedərkən qucağımdakı pişiyi də özümlə aparım. Qoy bu hərəkətim anama cəza olsun. Gözlərim qucağımdakı pişiyə zilləyərək dayanmışdım. Anam yorğun səsilə:

         – İstəyirsənsə, götür özünlə apar, – dedi.

         Diqqətlə anama baxdım.

         – Uşaq olarkən səni pişiyindən ayırmışam...bəlkə, bu pişik...

         – İstəmirəm....

         Pişiyi divana qoyub, bir dilim alma götürüb çıxdım. Qapıdan çıxarkən anam üçün nə qədər çox darıxdığımı hiss etdim. Kaş ki, qalmağımı istəyəydi. Çölə çıxan kimi üşüməyə başladım. Soyuq evimi və məni qarşılayacaq tənhalığımı xatırladım. Bir də pişiyimi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

          

Bu dəfədəki yazımızda sizə  Oğuz rayonundakı qədim, amma çox qədim tarixi hadisələrin şahidi olmuş, turistlərin də hədsiz maraq göstərdikləri  Muxas  qülləsindən söz açmaq istəyirik.

 

Bu qüllə Oğuz rayonunun Muxas kəndinin şimalında, Daşağıl keçidinin qarşısında, Daşağılçayın sol sahilində yerləşir. İnventarlaşdırılaraq rayonun yerli əhəmiyyətli abidələri siyahısına daxil edilmişdir. 

Qüllə yerləşdiyi dağ yamacının relyefinə uyğun olaraq şimal, cənub və qərb tərəfləri düzbucaqlı, şərq tərəfi isə yarımdairəvi formada tikilmişdir. Abidənin ətrafında hasar yoxdur. Qüllənin perimetri 24,7 metrdir. Qüllə qalığının hündürlüyü 11,6 metr, diametrinin qalınlığının hündürlüyü 11,6 metr, divarlarının qalınlığı aşağı hissədə 1,5 metr, yuxarı hissədə bir metrdir. Bu qüllənin özünəməxsus xüsusiyyətindən biri də odur ki, onun yerdən giriş qapısı yoxdur. Deyilənə görə, qülləyə asma nərdivanla daxil olurmuşlar. Bunu qüllənin qərb divarının hündürlüyündə qapı yerinin olması da sübut edir. Qapı kvadrat formalı olub, qüllənin içərisinə doğru iki pillə ilə enir.  

Muxas qülləsi üçmərtəbəli olmuşdur. Onun birinci və ikinci mərtəbələri yaxşı qalmış, üçüncü mərtəbəsinin yuxarı hissəsi uçub dağılmışdır. Muxas qülləsi çay daşı və kirəcməhlulundan tikilmişdir. Daşların içərisində 1 x 0,5 x 0,5 metr ölçüdə iri düzbucaqlı sal (qaya daşı) daşlar da var. Tikintidə cərgə üsulu hörgüsündən istifadə edilmişdir.  Tədqiqatçılar qüllənin tikilmə üsuluna görə Bakı, Ramana və Nardaran qalalarına oxşadığını yazırlar.

 

 Arxeoloq F.Qədirov 1965-ci ildə burada iki sahədə, qüllənin qərb və şərq divarlarının dibində kəşfiyyat qazıntısı aparmışdır. Qazıntı zamanı çoxlu sayda şirli və şirsiz, cızma naxışlı saxsı məmulatları (qazan, kasa, bardaq, boşqab, xeyrə və s.) tapılmışdır. Arxeoloq “Azərbaycanın şimal müdafiə istehkamları” əsərində göstərir ki, bu qala təxminən IX əsrdə tikilmiş, ondan XIV əsrədək istifadə edilmişdir. 

AYB-nin üzvü, şair-tədqiqatçı Y.Rzayev isə özünün “Oğuz abidələri” kitabında qalanın ilk öncə atəşpərəstlik təlimi və ayinlərini icra etmək üçün, həm də IX əsrdə yox, ondan çox-çox əvvəllər tikildiyini ehtimal edir. 

Muxas qülləsi tikinti xüsusiyyətlərinə və inşaat materiallarıan görə Qəbələ şəhəri müdafiə istehkamlarını xatırladır.

Tədqiqatçıların yekdil fikrinə görə, qüllə qarovul məntəqəsi kimi düşmən qoşunlarının hərəkətini müşahidə etmək rolunu daşımışdır. Orta əsrin gözətçi məntəqələri kimi Muxas qülləsi də yadelli işğalçılardan, qəfil basqınlardan qorunmaq üçün tikilmişdir. Qəfil düşmən basqınlarını ilk dəfə buradan görüb el-obaya xəbər verirmişlər. Bəd xəbəri tez çatdırmaq üçün gecə tonqallardan, gündüzlər tüstüdən və çaparlardan istifadə etmişlər.

Muxas qülləsinin təxminən 40 km cənub-şərq tərəfdə yerləşən qədim Qəbələ şəhəri xarabalıqlarının varlığına əsasən də demək olar ki, bu qüllə bir qarovul məntəqəsi kimi Qəbələ hakimlərinin əlində olmuş və şimal tərəfdən Daşağıl keçidi vasitəsi ilə olan hərbi təhlükənin qarşısını almaq üçün müşahidə əhəmiyyəti daşımışdır.

 

S.Mürvətqızı “525-ci qəzet”də çap olunmuş “Tolerant mühiti ilə seçilən Oğuz rayonu dini və milli dözümlülükdə nümunəvi bölgədir” məqaləsində yazır ki, “Tarixi mənbələrə görə, Böyük Qafqaz sıra dağlarından Azərbaycana keçmək üçün 13 dağ keçidi var. Onlardan ikisi Oğuz rayonu ərazisində yerləşir və həmişə də bu keçidlər fəal rol oynayıb. Tarixin müxtəlif dönəmlərində həmin keçidlər vasitəsilə yadellilər Azərbaycan ərazisinə hücumlar edib. Təsadüfi deyil ki, məsələn, Daşağıl keçidinin qarşısında Muxas qülləsi yerləşdirilib. Bu abidə eramızın VI-VII əsrlərinə aid müdafiə istehkamı rolunu oynayan, Alban dövlətinə xas olan bir abidədir. Yerli camaatın-Daşağıl əhalisinin dediklərinə görə, orada Qaravul dərəsində onların ilk keşikçi dəstəsi dururdu. Düşmən buradan hücum edəndə onlar tonqal yandırıb Muxas qülləsinə xəbər verirmişlər. Muxas qülləsindən bu xəbər tonqalla Malux qalasına ötürülürdü. Oradan da Aydınbulaq, daha sonra Göyçayın Gavur qalasına, oradan isə indiki Çuxurqəbələ ərazisində yerləşən Gavur qalaya məlumat ötürülürmüş. Beləliklə, həmin hücumdan cəmi 10-15 dəqiqə sonra Albaniyanın paytaxtında (Qəbələdə) məlum olurdu ki, şimal keçidini düşmənlər pozublar. Düşmənin qarşısını almaq üçün ilk hərbi dəstənin yerləşdirildiyi yer də Malux qalası (Muxas qülləsindən 10-15 km. cənubda yerləşən bu qala-şəhər e.ə.təxminən II əsrdə yaranmış, XIII-XIV əsrlərdə tənəzzülə uğramışdır-İ.V.) olub. Burada sayı 1000-1500 nəfərə çatan hərbi dəstə yerləşirmiş”.

 

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, unikal bir məkanda mövqe tutan və  rayon tarixinin nişanələrindən olan Muxas qülləsi turistlərin xüsusi maraq göstərdiyi tarixi memarlıq abidələrindən biridir. Hər il buranı xeyli sayda yerli və xarici turist ziyarət edir. Sizləri də dəvət edirik.

        

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)