İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aktrisa ampluası aktyor ampluasına bənzəməz. İkincilərdə müxtəliflik hədsizdir, onlar hətta komediyadan faciəyə də keçə bilirlər, amma aktrisalar bu cəhətdən, xeyli mühafizəkardırlar, eyni tipli rollara bağlılıq nümayiş etdirirlər.

Mələk Abaszadə 31 oktyabr 1969-cu ildə Bakıda anadan olub. 1990-cı ildə Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kino aktyoru fakültəsini bitirib. 3 mart 1991-cu ildən Səməd Vurğun adına Rus Dram teatrın aktrisasıdır. Türkiyədə xoreoqraf Bilge Tususun xoreoqrafiya kursunu bitirib

Teatrda işlədiyi müddətdə bir neçə rollarda çıxış edib: Sanni (B.Sleyd "Çestvovaniye"), Sevər (Hidayət "Mənzil"), Ədilə Kərimova (Elçin "Poçt şöbəsində möcüzələr"), Ayşa Yüzbaşova (M.İbrahimbəyov "Neft bumu"). Mələk Abaszadə bir çox kliplərdə çəkilib. İbrus teatrında rollar oynayıb. 9 may 2024-cü ildə Prezident Mükafatına layiq görülüb. 

İBRUS Teatrı

1. İnsan Səsi | Jan Kokto | Monotamaşa

2. Ara Bir Görüşmək Üçün İnsan Axtarıram | Ideal Qadın rolunda

3. O və Onlar | Çexov | ДядяВаня əsasən | Sona rolunda

4. Tartuf | Molyer | xidmətçi Zarina rolunda

5. Ivan Buninin Son Doyüşü | R. İbrahimbəyov | Gülnar rolunda

6. Aslana Bənzər | R. İbrahimbəyov | Rəna rolunda

Akademik Rus Dram Teatrı

1. Yaz və Duman | T. Williams | Rosa Gonzalez rolunda

2. Kutlama | B. Sleyd | Sanni rolunda

3. Burla Xatun | Nəbi Xəzri | Şiranə rolunda

4. Mənzil | Hidayət | Sevər rolunda

5. Neft Partlayışı Hərkəsi Gülümsədir | M. İbrahimbəyov | Ayşə Yüzbaşova rolunda

6. Javoronok | Jan Anuy | Janna D'Ark rolunda

7. Karamazov Qardaşları | F. Dostoyevski | Agripina rolunda

Seriallar

1. Xosrof ve Şirin (rej. Xəyyam Abdullazadə)

2. Ay Yay Yay (rej. Ramin Hacıyev)

3. Fələk də Yıxa Bilməz (rej. Adil Azay)

4. Həkimlər (rej. Şahin Zəkizadə)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Eyyub Yaqubovun ifasında “Unutdun” mahnısını kim sevməz ki. Yaxud, yenə də Eyyub Yaqubovun ifa etdiyi “Mənə dəniz verin” mahnısını?

Bax həmin mahnını yazan bəstəkar barədə danışaq. Bu gün onun doğum günüdür. Amma haqqında məlumat çox azdır. Və elə bundan qaynaqlanaraq söyləyirəm ki, bəstəkar mediaya aşıq deyildir.

Adı: Nadir Nəriman oğlu Əzimov

Doğum tarixi: 31 oktyabr 1963-cü il.

Peşəsi: Azərbaycan bəstəkarı və dirijoru.

Fəxri adı: “Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi”

Üzvlüyü: Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı

Bəstəkar olaraq müxtəlif simfonik, orkestral və estrada musiqisi sahəsində çalışmaları var.

1990-cı ildə “Simfonik lövhə” adlı əsəri ilə musiqi sahəsində fəaliyyətini göstərib.

1991-ci ildə tar və xalq çalğı alətləri orkestri üçün “Xatirə” adlı əsəri yaradıb.

1993-cü ildə piano üçün “Variasiyalar” adlı əsəri bəstələyib.

Eyni zamanda, onun mahnıları da geniş dinləyici kütləsinə malikdir. Məsələn, “Sən gəlmədin” adlı mahnının musiqisi onun tərəfindən bəstələnmişdir.

Onun konsertlərinə və yaradıcılıq gecələrinə dair tədbirlər keçirilir. Məsələn, 2025-ci ildə “Mənə dəniz verin…” adlı yaradıcılıq gecəsi təşkil edilmişdir.

Nüsrət Kəsəmənli, Z.Əlişqızı, Ə.Şahin, B.Qaraca, H.Orucov, R.Sabirqızı və b. şairlərin sözlərinə mahnılar, "Qaynana əməliyyatı" /müəllif – Ə.Orucoğlu/ televiziya tamaşasına musiqi yazmışdır.

İctimai və media fəaliyyəti

Sosialmediadavə televiziyaverilişlərində ara-sıraiştiraketmişdir

Şəxsihəyatınadairbəzixəbərlərvə sosialməqamlardayeralıb, məsələn, övladı ilə bağlı toyxəbəri. Amma bunlar dəryada damla qədərdir.

Qeyd və əhəmiyyət

Nadir Əzimov müasir Azərbaycan musiqisində estrada janrında və orkestral əsərlər sahəsində fəaliyyət göstərən bəstəkarlar arasında tanınmış şəxslərdəndir. Onun mahnıları həm kütləyə, həm də müsiqi aləminə yaxşı tanışdır.
Onun bəstələrinin zənginliyi və müxtəlifliyi – simfonik lövhələrdən tutmuş estrada mahnılarına qədər – onun çoxşaxəli yaradıcılıq potensialını göstərir.

Filmoqrafiya

1. Evlənmək istəyirəm

2. "Qayınana" əməliyyatı

3. Gəlinlər

4. Ayrılıq imiş

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çox sevdiyim “Təhminə” filmində Zaur Təhminənin ardınca Moskvaya gedir, orada başı çəkilişlərə qatılan Təhminə Muxtar müəllimlə və digər həmkarlarıyla vaxt keçirir, Zaursa özünü atılmış və tənha hiss edir, hətta heç kimə gərəksiz biri qismində görür. Bir axşam dəhlizdə təsadüfən iki aktyorun söhbətindən “Fellini barokkodan rokokkoya keçibdir” sözlərini eşidir, Təhminəyə və Muxtarla şam yeməyinə əyləşəndə onu adi bir uxajor hesab edən Muxtara “Fellini barokkodan rokokkoya keçibdir” söyləməklə onu mat qoyur…

Elə tək bu epizod adamı həvəsləndirir ki, baxsın görsün Fellini kimdir.

Baxıb görənlər isə gözəl bilirlər, müasir dünya kinosunun ən dahi rejissorlarından biridir, italiyalı Federiko Fellini.

Bu gün onun anım günüdür. Bir filminə baxaraq, ruhuan dua oxuyaraq ana bilərik bu insanı. O, hisslərin və ehtirasların kulminasiyasını çəkdiyi şedevr filmlərdə bacarıqca göstərə bilibdir. Yox, bozbaş filmlərə, melodramlara, yeşilcamlara, məişət seriyallarına baxanlar üçün deyil Fellini. Art house çəkən Fellini zövqlülər üçün yaradıbdır.

Federiko Fellini (Federico Fellini) 20 yanvar 1920-ci ildə Rimini şəhərində - İtaliyada doğulubdur. Bəli, o həqiqətən dünya kinosunun ən görkəmli və tanınan italyan rejissorlarından biri olub. Onun filmləri realizm və fantaziyanın, xəyalla reallığın birləşməsi ilə fərqlənib. Fellini öz yaradıcılığında insan psixologiyasını, cəmiyyətin ziddiyyətlərini və həyatın absurd tərəflərini poetik və bəzən satirik dillə ifadə edib.

Ən məşhur filmləri:

1. La Strada — “Yol”

2. La Dolce Vita — “Şirin həyat”

3. 8½ — “Səkkiz yarım”

4. Amarcord

5. Roma

Fellini özünəməxsus “fellinivian” (fellinivari) adlanan üslubla tanınıb. Bu üslubda xəyali səhnələr, teatrallıq, nostalji və simvolizm mühüm rol oynayıb. O, çox zaman öz xatirələrinə və şəxsi təcrübəsinə əsaslanaraq filmlər çəkib.

Mükafatlar:

1. 5 dəfə “Oscar” mükafatı

2. “Qızıl Palma budağı” (Kann Film Festivalı)

3. “Venesiya Film Festivalı”nda “Qızıl Aslan”

Fellini  31 oktyabr 1993-cü ildə Romada – İtaliyanın paytaxtında vəfat edib. Özü gedib, filmlərisə yaşamaqdadır,

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Böyük Britaniya ədəbiyyatı deyincə, şübhəsiz, dramaturgiyada Şekspir, poeziyada Bayron yada düşür. Bəzi ədəbiyyatşünaslar təkidlə Bayrondan sonra ikinci ad olaraq Con Kits deyirlər, amma opponentlər də az deyil, onlar başqa onlarca ad çəkirlər.

Bəli, ingilis poeziyası genişdir, rəngarəngdir, hər cərəyanda, hər üslübda uğur qazanan yetərincədir.

Yox, mən Con Kitsin ikinci ya dəxi, iyirmi ikinci olmasını söyləmək üçün haqqında yazmıram. Sadəcə, ad gününü xatırlatmaq istəyirəm. Bu gün onun anadan olmasının tam 230 illik yubileyidir.

Əlbəttə ki çox böyük tarixdir, 230 il yaddaşlarda qalmısansa, demək, yazmağına dəyərmiş.

Con Kits (John Keats) 31 oktyabr 1795-ci ildə Londomda -  İngiltərədə doğulub. John Keats İngilis romantik ədəbiyyatının ən parlaq və təsirli şairlərindən biri olub. O, qısa ömür sürsə də, poeziyasında gözəlliyin əbədiliyi, ölüm və həyatın keçiciliyi, təbiətin mükəmməlliyi kimi dərin mövzulara toxunub.

Əsas əsərləri:

1. Ode to a Nightingale (Bülbülə oda)

2. Ode on a Grecian Urn (Yunan vazasına oda)

3. To Autumn (Payıza)

4. Endymion (epik poema)

Keats poetik dilin musiqiliyinə, obrazların gözəlliyinə və duyğuların dərinliyinə xüsusi önəm verib. Onun məşhur fikri belədir:

> “A thing of beauty is a joy for ever.”

(“Gözəl bir şey əbədi bir sevincdir.”)

Keats romantik poeziyada insan hisslərinin və estetik gözəlliyin tərənnümçüsü kimi tanınıb. Ölümündən sonra onun yaradıcılığına maraq artdı və o, bu gün İngilis ədəbiyyatının ən sevilən şairlərindən biridir.         

Bəlkə də, həqiqətən Bayrondan sonrakıdır?

Keats 23 fevral 1821 Romada - İtaliyada vəfat edib. Bəli, razılaşın ki, 26 il çox qısa bir ömürdür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtundakı növbəti məktub Reyhan Kənan adlı müəllifdəndir. O, “Asif dastanı” adlı poemasını yollayıbdır.

ASİF DASTANI

Şəhid baş leytenant Asif Kərimova və bütün şəhidlərə həsr olunur.

Bir insan ömründən söz açıram mən,

Elə bir ömür ki, min ömrə dəyər.

Üzünün nuruna boyanar dünya.

Önündə  cahan da qəddini əyər.

Onu uşaq yaşdan tanıdım, bildim.

Yollar tanışlığın görüş yeriydi,

Ən çox anasıyla görürdüm onu,

Əzəldən anaya bağlı biriydi.

 Ağıllı, qayğıkeş, mədəni bir gənc, 

 Üzündən, gözündən sanki nur yağar,

 Elə bil əzəldən yazmışdı Allah,

 Üzünə təbəssüm, alnına vüqar.

 Elə təbəssümü yetər, deyəsən,

Şər olan hər şeyi yerində boğar,

Belə oğulları doğan analar,

Onu özüyçün yox, Vətənçün doğar.

Doğuldu bir kənddə, böyudü orda.

Hisslərin qoymadı düşə kəməndə,

Arzusu özündən böyük olanın,

Xəyalı sığarmı balaca kəndə?!

 Məktəb illərində öyrəndi nələr ?!

Uzatı hamıya mərd əlini də,

Yaddaşa toxundu sanki ilmələr,

 Öyrəndi yurdunun dərdlərini də.

Bilirdi yurdunun başında duman,

Qəlbində öz hissi duyğuları var,

 Görürdü ananın gözləri duman,

Bilirdi  vətənin qayğıları var.

                   ***

Beləcə, böyüydü balaca kənddə,

Kİm bilir qəlbindən nə arzu keçdi?!

Ali təhsil üçün Bakıya gedib,

 İstəyinə uyğun sənət də seçdi.

  Oxudu, işlədi, yuva da qurdu,

Sevindi göyərçin balalaıyla,

Ucaldı ananın dualarıyla,

 Nə qədər sevsə də doğmalarını,

Asif üstün tutdu yenə bu yurdu.

Vətən borcunu  da ödədi gəldi,

 Bir müddət hərbdən də ayrı yaşadı,

Amma ürəyində hərb sevgisini

Hamıdan, hər kəsdən gizli daşıdı.

Ta o günədək  dözdü, dayandı,

 İgidlik, cəsarət qanında yandı,

Düşmən həmləsinə nə qədər oğul,

“ Bizim General”da məğrur dayandı.

Vətən darda idi  hələ də lakin...

Məqamı gəlməkçün vaxt yetməliydi,

Vətəni düşməndən azad etməkçün,

Ali Baş komandan əmr etməliydi.

Düşmənin növbəti hücumu vaxtı ,

General Polad da  ən öndə idi,

 Vətən torpağına can qurban etmək

Elə bil əzəldən könüldə idi.

Bir parça torpağı azad edərək ,

Döyüşən oğullar şəhid oldular.

 Bax elə o zaman düşündü Asif ,

“Mənim generalım “şəhid oldusa,

Əsəblər gərilib, səbr doldusa,

Daha gözləməyin faydası yoxdur!

Qəzəbim düşmənin gözünə oxdur!”

Ali Baş kömandan əmr eyləyəndə.

O da öz yurdun qalası oldu,

  Körpə balaların basıb bağrına,

 O gündən Vətənin balası oldu.

O  gündən  məkanı bu odlu səngər,

Rütbəsi leytenant -igid bir əsgər,

İrəlidə Vətən, arxada Vətən,

Qəlbində yox idi bircə damcı da

 Şübbədən, qorxudan, şərdən  bir əsər.

O qisas alırdı  yağıdan, qisas,

Gözündə qığılcım haləsi vardı,

Bütün döyüş boyu qulaqlarında,

Əsir qadınların naləsi vardı.

Füzuli döyüşü, Sonra Qubadlı,

 O döyüş qələmə necə sığar ki ?!

 Ölümü gözünə alan oğullar,

 Gülləni düşmənə elə sıxar ki....! 

Yollar Şuşayadək gedib çıxanada,

Asif də hamının yanında idi,

 Döyüş yoldaşları, dörd tərəfində,

Şuşa gözlərinin önündə idi ..

Noyabrın üçü  son döyüş günü,

Sinəyə tuşlanan “ox”dan xəbərsiz,

Kaş ki yan keçəydi o güllə ondan,

Kaş döyüş bitəydi, izsiz, xətərsiz.

Amma ki ... Nə deyim yazı beləymiş,

Şuşa azadlığı rahatca deyil,

İgid oğulların qanıyla almış.

Asif lap əzəldən cavan ömrünü

Vətən torpağına ərməğan demiş...

                          ***

O bir qaya hər zərbədən oyulmaz,

İgidliyi yağışlarla yuyulmaz,

Qartalardan bir qıy səsi istərəm,

Öz səsimlə hey qışqırsam duyulmaz.

Onun igidliyi , onun ərliyi ,

Torpağa toxumtək əkildi gəldi,

Vətən bayrağını uca tutanlar,

Elə o bayrağa büküldü  gəldi.

 Asiftək oğullar birmi, ikimi? 

Azadlıq verilmir, alasan gərək,

Kim çəkər bu yurdun ağır yükünü?.

Onunçün ürəkli olasan gərək.

Sevib onu, qoruyarsan yurd olar,

İgid oğul yadı yolda durdurar,

 Oğulları tanıtmağa gərək yox,

Ana qurdun balası da qurd olar.

 Şəhid anasının saçlarında dən,

 Sevincdən, gülüşdən sanki əl çəkər,

Bilsə də dönüş yox ağır səfərdən,

 Yollara  yol salar, gözü yol çəkər..

Ay ana, bilirəm ürək tab etmir,

Necə inandırım balan ölmədi?

Hər gedən qayıtdı, hər gedən gəldi,

 Sənin şəhid balan yenə gəlmədi.

Onu görmək üçün yollar bəs etməz,

 Oğullar vətənin tabeliyində,

Asifi axtarıb tapasan gərək,

 Vətən göylərinin maviliyində

                                 (22.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ta qədimdən filosoflar, yazıçılar, dövlət xadimləri uğur barədə, məqsəd və hədəfə çatma yolları barədə fikirlər söyləmiş, rəy bildirmişlər. Bu söylənilənlərdən ən qiymətliləri aforizim halını almış, tarixin sınağından çıxaraq bu günə qədər gəlib çıxmışdır.

Bu aformzmləri elə bircə dəfə oxumaq insana bəs edir ki, fikir təlatümlərindən qopub müəyyən qərarları qəbul etsin, özünə lazımi keyfiyyətlər aşılasın, uğura, məqsədə doğru gedən düz yolu tapıb inamla, qətiyyətlə irəliləməyə nail olsun. Bu cür kəlamlardan bəziləri, düşünürəm ki, uğura doğru yolunuza işıq tuta bilər. Odur ki, uğur barədə aforizmlərdən ən seçmələrini verməyi məqsədyönlü hesab edirəm.

Bu gün daha 10 aforizm:

Uğurun nələrin bahasına başa gəldiyini düşünəndə ona qarşı bir həqarət duyuram.

Q.Flober

İnsanlar uğursuzluqla qarşılaşmaq qorxusundan təslim olmağı üstün tuturlar.

H.Ford

Kim öz uğuruna inanırsa, gec-tez onu əldə edəcək.

K.Gebbel

İynəni tikməyi bacaran adama verirlər.

A.Hoffman

Dünyada tikan toxumu əkən insanı gül baxçasında axtarma!

   C.Rumi

Heç vaxt ümidsizliyə qapılmayan adam üçün dünyada qeyri-mümkün iş yoxdur.

Xaqani

Həyatda ən böyük uğur xoşbəxtliyə nail olmaqdır.

A.Kamyu

Qələbənin ilkin şərti cəsarətdir.

A.Kembell

Yalnız həyatın sirlərini bilən insanlar uğur  qazana bilər.

C.Kollenz

Kamalındır dövlətin, kamalına arxalan.

N.Gəncəvi

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (31.10.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

Arxivimdən Saxa-Yakutiyanın yeganə xanım Xalq şairi, Saxanın Yazıçılar Birliyinin başqanı Natalya İvanovna Xarlampyevanın yubiley gününə - 70 illiyinə həsr etdiyim yubiley yazısını portalımızın oxucularına ərmağan edirəm.

Natalya xanımın – Saxa-Yakutiyanın yeganə xanım Xalq şairi, Saxanın Yazıçılar Birliyinin başqanı Natalya İvanovna Xarlampyevanın yubiley günüdür. Uzaqlardakı Yaxın Ürəyin, mötəbər xanım əfəndinin 70 yaşı tamam olur. Biz ona “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” (Akd. Nizami Cəfərov), “Saxa şeirinin anası”, “Dilbər Xatun”, “TürkAna” və bu kimi yaraşıqlı sözlərlə müraciət edirik.

Xanım Xarlampyeva incə ruhlu lirik şairdir, ictimai xadimdir, mədəniyyət-sənət xadimidir.

O, öz xalqının yığvalı haqqında tarixi düşüncələrlə, quzey türklərinin mənəvi dəyərlərinin  qorunması, təbliği işi ilə ardıcıl məşğul olur. Saxa (Yakut) ədəbiyyatının tanıtımı, tərənnümü yönündə onun böyük xidmətləri var. Məhz onun təşəbbüsü  ilə  Saxa-Yakutiya   Respublikasında “Böyük qarın kəraməti” adlı Uluslararası Poeziya Festivalı təşkil edilir. (Mənə də nəsib olub, həmin festivalda nümayəndə olmuşam).

1952-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Manqan oymağında doğulan Natalya xanım Yakutiya Dövlət Universitetinin (indiki M.K.Ammosov adına Quzey-Doğu Federal Universitetinin) Tarix-filologiya fakültəsini bitirib. 1975-ci ildən məqalələri və şerləri dövrü mətbuatda dərc olunur. 15 şer kitabının, 20-dən çox nəsr əsərinin müəllifidir. O, Saxada, Rusiya Federasiyası içində keçirilən çoxsaylı festivallardan başqa Varşavada, Londonda, Hanoyda keçirilmiş uluslararası poeziya festivallarının, eləcə də, Bakı və Sumqayıtda keçirilmiş tədbirlərin iştirakçısı olub. 2016-cı   ildə   Natalya   xanımın kitabları Londonda   (ingiliscə),   Kazanda (tatarca),  Kızılda (tuva dilində), 2018-ci ildə isə bu sətirlərin müəllifinin təşəbbüsü ilə Bakıda çıxıb (“Mənim rəfiqim Aprel” – Afaq Şıxlı, Rəsmiyyə Sabir, Oqtay Hacımusalı və bu sətirlərin yazarının çevirməsində).

Natalya İvanovna Saxada jurnalist və nəşr işinin təşkilatçısı olaraq da tanınır. O, mətbu fəaliyyətə “Severnaya  trassa” qəzetində  müxbir olaraq başlayıb; yerli gənclər qəzetinin redaktoru, “Kıım” adlı qəzetin mədəniyyət şöbəsinin müdiri, “Saxa-Sire” qəzetinin baş redaktoru (1990-2012), Yakutsk şəhərindəki ən böyük kitab nəşriyyatının baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərib.1994-cü ildə Saxa (Yakut) dilində gün üzü görən “Dilbər Xotun” (“Dilbər Xatun”) adlı qadın jurnalının ilk redaktoru da o olub. Doqquz mövsüm dövlət televiziyasında “Ааҕарбалаҕан” adlı televiziya verilişinin aparıcısı olub, 2015-ci ildən “Saxa” radiokanalında canlı verilişlər aparıb. 2012-ci ildən 2017-ci ilin iyun ayına qədər Saxa-Yakutiya Dövlət başçısının mədəniyyət məsələləri üzrə müşaviri vəzifəsində çalışıb.

Natalya Xarlampyeva   Qazaxıstan   Respublikasının Uluslararası “Alaş” Ədəbiyyat Ödülü (1998), Rusiyanın “Böyük   Ədəbi   Ödül”ü  (2003),   Rusiya  Yazıçılar Birliyinin və Smolensk vilayətinin Aleksandr Tvardovski adına ödülü (2003) ilə təltif olunub. Rusiya Federasiyasının Əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına, 2002-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Xalq şairi fəxri adına, 2015-ci ildə Rusiya federasiyasının Puşkin medalına, 2021-ci ildə Saxanın Platon Oyunski adına Dövlət Mükafatına layiq görülüb.

***

Bundan tam 4 il öncə NatalyaXarlampyeva Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) dəvəti ilə respublikamızda səfərdə oldu. Natalya xanım səfəröncəsi bir xahişdə bulundu. O, I Türkoloji Qurultayın keçirildiyi binanı ziyarət etmək istəyirdi. Onun mənəvi babaları bu zalda I Türkoloji Qurultayda iştirak etmişdi. İctimai və dövlət xadimi İsidor Baraxovun (1898-1938) başçılığı ilə 3 saxalı türkoloq Qurultaya yola düşmüş, onlardan biri sağlıq durumuna görə, yalnız Moskvayadək gələ bilmişdi; digər iki nümayəndə geri döndükdən sonra Saxada müqəddəs ziyarətdən gəlmişlər kimi qarşılanmışdı....

Natalya xanım mənəvi babaları haqqında, onların Bakıya səfəri ilə bağlı  xatirələrin işığında böyüyüb... O, Azərbaycanlı araşdırmaçı-yazar Aida Eyvazlıya verdiyi müsahibədə bu mövzuya toxunub:

A.E.: -Bakıya ilk gəlişinizdə 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultayı keçirilən zalda süzülən göz yaşlarınızı xatırlayıram...

N.X.: - Bakıya gəlincə ilk görmək istədiyim yer həmin bina oldu. Siz bilirsiniz ki, biz ruhlara inanırıq. Daşların da ruhu var, yaddaşı var. Mən bizim ədəbiyyatımızı, əlifbamızı yaradan dahilərə minnətdaram. XIX əsrdə Rusiyanın özünün elə alilmləri barmaqla sayaılırdı. Çar Rusiyası elmin bütün sahələrində inkişaf əldə etmək üçün alimləri Almaniyadan, Avropadan dəvət edirdi. Yakutiyanı zəbt etsinlər deyə, buraya da alimlər, ekspedisiyaçılar göndərilirdi; buraya göndərilən əksər ziyalılar isə ya inqilabçılar, ya da siyasi baxışlarına görə rejimə etiraz edənlər idi. Hətta onların qarşısında şərt qoylurdu ki, həmin ziyalı insanlar burada yakut və digər yerli xalqların dillərini öyrənməməlidir. Sürgün olunan insanların içərisində  polyak linqvisti Edvard Pekarskiy var idi. Pekarskiy bizim dilimizin yazılışını,  transklipsiyasını yaratdı – ilk dördcildlik “Yakut-Rus dili sözlüyü”nün müəllifi oldu. Sizə maraqlı gələ bilər ki, o bizim dili bu qədər incəliklərinə qədər necə bilirdi? Çünki həyat yoldaşı yakut qızı idi. Bizim ədəbiyyatçılarımız və dilçilərimiz də 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultaya həmin lüğəti gətirmişdilər. Çünki o böyük kişilər ortaq əlifba yaratmaq istəmişdi... Böyük Mustafa Kamal Atatürk də ərəb qrafikalı əlifbadan latın qrafikalı yeni Türk əlifbasına keçid edəndə, Pekarskinin yaratdığı “Yakut-Rus dili sözlüyü” istəmişdi. Yakut dili bir çox türk dillərindən fərqli olaraq, öz ilkinliyini qoruyub saxlamşdı. Ötən yüzilin 20-30-cu illərində yaşayan maarifçi kişilər ancaq xalq üçün, ümumi dil üçün çalışırdı. Onlar həmin zaman kəsiyində bilmirdi ki, 1926-cı ildən az müddət keçəndən sonra türklük ideyalarına görə təqib olunacaqlar, yaratdıqlarının tarixdən silinmək təhlükəsi yaranacaqdır... İndi filoloq kimi onların nə düşündüklərini daha yaxşı anlayıram, hiss edirəm”...

Natalya xanım öz həyat, sənət kredosu olan, milli dəyərlərə sadiq, bəşəri dəyərlərə sayğılı xanım əfəndidir. Onun şeirlərini oxumaq, onu dinləmək, onunla söhbət etmək  çox xoşdur, bir sözlə, o, zövqün özüdür. İstedad və insanlıq, mötəbərlik və təvazö, ədəbiyyat-sənət və dövlət təfəkkürü bir canda, bir ömürdə ən yaxşı şəkildə necə birləşə bilərsə, o, məhz Natalya xanımın şəxsiyyətində, yaradıcılığında təcalla tapır...

***

Natalya xanımın poeziyasında hansı etnoqatlar, hansı üfüqlər və o üfüqlərə daşıyan möhkəm qanadlar var? 

Öz dədə-baba torpaqlarında yaşayan türk xalqlarının çox geniş coğrafiyası zaman-zaman ədəbiyyatda, mədəniyyətdə, bir sözlə, həyatda öz müsbət və mənfi təzahürləri ilə səciyyələnib. Örnəyi, Güneydən Quzeyə, Gündoğardan Günbatara keçidlərin, böyük köçlərin güzərgahı olmuş qaynar Qafqazlardan fərqli olaraq, burdan çox uzaqlardakı Saxa-Yakutiyada uzun, soyuq qış gecələrinin hüznü (Natalya Xarlampyevanın önəmli təmsilçisi olduğu) poeziyaya nağıl kimi hopub... Saxada milli ərazi çox böyük, əhali çox az, qışlar uzun, yazlar qısa, doğma qardaşlarsa oralardan xeyli uzaqdır... Öz ilkin dini inancı ilə xristian dini inancının, üçqatlı dünya inanc sistemi ilə “Tanrının oğlu İsa”nın təliminin Saxa ədəbiyyatında interperetasiyalara gətirib çıxardığı görünməkdədir – Natalya xanımın yaradıcılığında olduğu kimi... Saxa ədəbiyyatı sözdən artıq səs kimi gəlir adama – elə bil Şaman qımqımısı, gümül­dənməsi, sözsüz danışmasıdır...

Natalya xanım həmvətəni olan tanınmış mədəniyyət xadimi – Saxa-Yakutiya Respublikasının Xalq artisti Andrey Borisovun dəyərləndirməsinə diqqət edək: “O bizim olonxosutların, toyuksutların, Kulakov poeziyasının, Alampanın, Oyunskinin, Semyen Danilovun yadigarıdır, onların ocağını qoruyandır, yakut poeziyasının anasıdır”.

Akademik Nizami Cəfərovun 2018-ci il sentyabrın 15-də “Ədəbiyyat qəzeti”ndə yayınlanmış “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” adlı yazısında oxuyuruq: “Saxa (Yakutiya) Respublikasının  Xalq şairi Natalya Xarlampyevanın "Mənim rəfiqim aprel" kitabçasında elə bir şeir yoxdur ki, müəllif mənsub olduğu etnosun hamımız üçün doğma hisslərinin arxeoloji dərinliyinə getməsin, bununla belə, elə bir şeirə də rast gəlməzsən ki, ruhuna modern düşüncə texnologiyaları hopmamış olsun. Hər cür müqayisə, xüsusilə şairlə şairin, şeirlə şeirin müqayisəsi, əlbəttə, nöqsanlıdır, ancaq deməliyəm ki, Natalya Xarlampyevanın poeziyasında Oljas Süleymenov üslubuna bənzərlik gördüm. O mənada yox ki, Natalya xanım öz möhtəşəm həmkarını təkrar edir; yox, o baxımdan ki, hər iki sənətkarın yaradıcılığında, təfəkküründə qədimliklə müasirliyin son dərəcədə zərif, həssas, eyni zamanda "akademik sistem"ə çevrilmiş mükəmməl harmoniyası var.

...Natalya Xarlampyevanın poeziyasını həm ideya-məzmun, həm də poetika-forma baxımından səciyyələndirən ən mühüm əlamət etnik-tarixi yaddaşın canlılığı, sağlamlığı və bütövlüyüdür...

Mən də ulu türkün bir parçasıyam -

Kökləri dərindən-dərin,

Qızılı bayrağında boz qurd,

Kültigin dövrünün varisi.

Hansı uğursuzluğun əliylə

Quzeyə üz tutdu

Mənim ulu babam,

Quzeydə məskən saldı?..

Səhralarda qumların sehr dolu pıçıltısı,

Aralın parlaq suyu,

Düzlərin sarı üfüqü,

Qızıl dəvələrin qəmli gözləri

Uzaqlarda qaldı...

...Bu yazını "Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən ürəyi" adlandırdım. Görünür, ona görə ki, burada söhbət xanım şairdən gedir... Ancaq ona eyni müvəffəqiyyətlə "Türk poeziyasının yakut-saxaca düşünən beyni" adını da vermək olardı”...

Saxadan başlamış Tatarıstanadək olan Sibir coğrafiyasındakı azsaylı türk xalqlarının ədəbiyyatı ritm etibarı ilə musiqilidir, nəğmə türündədir. Sibir türküləri ilahi özləmi barındırır...

Natalya xanımın özünə mənəvi ustad qəbul etdiyi Platon Oyunskinin əsərləri, özkeçmişi ilə tanış olduqca, Türk dünyasının XX yüzildə yaşayıb-yaratmış başqa bir mütəfəkkir ədibi– Hüsyen Cavid (və Cavidin yaratdığı obrazlar) gözlərimiz önündə canlanır. Nə təvafüqdür ki, hər iki mütəfəkkir ədibin aqibəti eyni olub, hər ikisi repressiyaya məruz qalıb, hər ikisi İrkutskda öldürülüb. Aida Eyvazlı ömür paralellərinə diqqət çəkir: “Hər ikisi 1955-ci ildə bəraət alıb. Talelərinin başqa bir oxşar cəhəti də ibrətamizdir: Cavidin qızı Turan Cavid və Oyunskinin qızı Sardana Oyunski! –Hər iki xanım öz atasının yolunda ömrünü şam kimi əridərək, ailə həyatı qurmayıb”...

Saxa-Yakutiya ədəbiyyatının klassiki Platon Oyunskinin bizim təşkilatçılığımız, Aida Eyvazlının uyğunlaşdırması ilə Bakıda (2019) və Ankarada (2021) gün üzü görən “Qırmızı şaman” kitabı da Natalya xanımın ideyası əsasında hazırlanıb.

Natalya xanımın öz kitabının Bakı və Sumqayıtda,  Oyunskinin kitabının Yakutskda təqdimat törənləri unudulmazdır... Hər üç təqdimatda Natalya xanımın əsaləti özünü parlaq şəkildə göstərdi, oxucular onun sözünün və özünün sehrinə düşdü...

***

“Mən Natalya Xarlampyevanın yazmaq eşqini yaddaşının qutkültür süxurlarından aldığını bilirəm. O qutluluq onun damarlarındakı əsl qanda mövcuddur və elə ona görə şeirləri hər nə qədər insana kövrəkmiş, lirik duyğular üzərində köklənibmiş kimi görünsə də, bu lirikanın, bu kövrəkliyin içində qərib bir təlatüm də var; bu təlatüm türk xatununun ərcə, ərkəkcə, hər zaman meydanlarda olmasından, at minib qılınc qurşanmasından irəli gəlməkdədir. Bu onun qədəridir. Ruhunu, mənliyini, yüzilliklərdir söykəndiyi ulus kimliyini unutmaması, yaddan çıxarmaması, tam tərsi, övladlarına (mənəvi övladlarına) ötürmək istəyi onun qədəridir”. – Natalya xanımın Azərbaycanda çıxmış ilk və hələlik yeganə şeirlər kitabına ön söz yazan dostumuz Oqtay Hacımusalı belə vurğulayır.

Bu fikirlər isə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist Adilə Nəzərə aiddir: “Bu adda şeirlər toplusu şairin duyğuları olmaqla bərabər onun dünyagörüşü və yazıldığı dövrün sosial, mədəni və siyasi həyatı haqqında məlumat kitabçasıdır.  Daha dəqiq desək, şairlər dövrünün nəbzi, şeirlər isə güzgüsüdür. Elə buna görə deyirlər ki, ədəbiyyat ən doğru tarixdir.

Kitab bir qabdır, şeirlər də bir içim su... Suyu içdikdən sonra qabını qırmadığımız kimi, şeirləri oxuyandan sonra da dəyərini vermək gərəkdir. Natalya Xarlampyevanın “Mənim rəfiqim aprel” adlı şeirlər toplusunu oxuduqca şairin könül bağçasına ən gözəl duyğu ortağı oldum. Şair nə qədər desə də ki, “Mən atəşəm! Məni anlamağa çalışmayın! Mənim ruhum alovun tüstüsü kimidir”... Mən yenə də onu anladım”...

***

Natalya xanım deyir (yazır):

Mən də ulu türkün bir parçasıyam -

Canımda, qanımda duyuram bunu,

Hikmətini duyuram daşüstü yazıların,

Elmlərin qüdrətini

Yaddaşıma yazıram mən,

Yazıram ki,

unutmayım kim olduğumu”!

Sizi unutmamışıq, əziz Natalya xanım!

Yubileyiniz qutlu olsun! Çox yaşayın!

URUY-AYXAL!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Sumqayıt bölməsi və Ə.Kərim adına Poeziya Klubunun birgə təşkilatçılığı ilə tanınmış şair-publisist, folklorşünas, filologiya elmləri doktoru, Əməkdar jurnalist Avtandil Ağbabanın 70 illik yubileyinə həsr olunmuş “Taledən nə gəlsə başıma haqdı” adlı ədəbi-bədii gecə keçirilib. 

Tədbir Poeziya Evində gerçəkləşib.

Gecənin əvvəlində Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda canından keçən qəhrəman Vətən övladlarının əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib, ardınca Dövlət Himni səsləndirilib.

Poeziya Evinin direktoru, şair İbrahim İlyaslı çıxış edərək qonaqları salamlayıb, yubilyar haqqında xoş sözlər söyləyib. Daha sonra AYB Sumqayıt bölməsinin sədri, şair Gülnarə Cəmaləddin tədbirin məqsədi və məramı barədə danışaraq Avtandil Ağbabanın ədəbi mühitdə, eləcə də Azərbaycan folklorşünaslığında özünəməxsus yer tutduğunu vurğulayıb.

Tədbirdə millət vəkilləri Əziz Ələkbərli, Cavanşir Feyziyev, Hikmət Babaoğlu, Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin nümayəndəsi Fərman Kazımov, AYB-nin katibi Elçin Hüseynbəyli, şair Əşrəf Veysəlli, filologiya elmləri doktoru, professor Rafiq Yusifoğlu, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt təşkilatının sədri Rafiq Oday, professor Aslan Bayramov, SDU-nun dosenti Dəyanət Cümənov, Uşaq və Yeniyetmələrin Yaradıcılıq Mərkəzinin direktoru, tanınmış şair Əvəz Mahmud Lələdağın qızı Əntiqə Rzayeva və başqaları çıxış edərək yubilyarın yaradıcılığından, insani keyfiyyətlərindən və Azərbaycan ədəbiyyatına verdiyi dəyərli töhfələrdən söz açıblar.

25 nömrəli tam orta məktəbin şagirdləri və Sumqayıt Dövlət Universitetinin tələbələri Avtandil Ağbabanın şeirlərini səsləndirib. Onların səmimi ifaları tədbirə xüsusi bir ruh qatıb. alqışlarla qarşılanıb.

Gecədə tələbə Aşıq Kənanın sazın müşayiəti ilə ifa etdiyi xalq havaları məclisə xoş ovqat bəxş edib, tədbir iştirakçılarını duyğulandırıb.

Səmimi və isti ab-havada keçən yubiley gecəsi Avtandil Ağbabanın 70 illik ömrünə və zəngin yaradıcılığına layiqli bir hörmət nişanəsi kimi yadda qalıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)