Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

  

İşğaldan azad edilən torpaqlarımızla bərabər çx qiymətli mədəniyyət abidələrimiz də geri qayıtdı. Qədim tarixi abidələrimiz barədə bilgiləri bu gün Laçın rayonunda yerləşən Hüsülü kəndindəki Həmzə sultan sarayı ilə davam etdirirəm.

 

Sarayın tarixi 

 

Tarixi sənədlərdə sarayın 1761-ci ildə tikilməsi haqqında məlumat verilir. Saray əvvəl böyük bir kompleks kimi fəaliyyət göstəribdir. Bina memarlıq və mühəndislik baxımından dövrünün möhtəşəm tikintisi olduğunu göstərir.

XVIII əsrdə tikilməsi ehtimal edilən sarayın tikintisində şərq memarlıq ənənələrindən geniş istifadə edilib. 

 

Memarlıq xüsusiyyətləri 

 

Sarayın qapı və pəncərələri incə işləmələrlə qoz ağacından hazırlanıb. Binanın tikintisində şərq memarlıq ənənələrinin geniş istifadə edilib. Saray binası yerli daşlardan və gəc-əhəng qatışığından inşa edilib. avanları qalın yan divarlara bərkidilən saray ikimərtəbəli olmaqla xeyli sayda yardımçı otaqları və divanxanaları vardır.

 

İşğal dönəmində

 

Saray əvvəl böyük bir kompleks təşkil etsə də, dövrümüzə ondan yalnız bir saray binası qalııb. Laçın rayonunun 1992-ci ilin mayında Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalından sonra kəndin adı dəyişdirilib, Həmzə Sultan sarayı isə işğalçılar tərəfindən qonaq evi kimi istifadə olunub.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2025)

 

 

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

 

1.

Umberto Ekonun mənə evində verdiyi ilk sual bu oldu: - Məndən burada bizim kretinlər soruşan kimi sizdən də orada sizin kretinlər soruşdularmı, bu əlyazma həqiqətən var, ya yoxdur?!

Söhbət “Yarımçıq əlyazma”dan gedirdi və mənə bu sualı burada, əlbəttə ki, çoxları vermişdi.

2.

A.Axmatova. “Kleopatra”: Bu da son tərcümə işim.

“Artıq ölü dodağından öpmüşdü o, Antoninin,

Gözüyaşlı sərilmişdi Avqustun da ayağına.

Və qullar da çıxır xain.

Axşam düşür həzin-həzin,

Zəfər marşı təzim edir

 əzim Roma bayrağına.”

3.

Adətən deyirlər: ölüm həyatın içində, ölüm həyatın davamıdır. Amma əksinədir - həyat ölümün içində, həyat ölümün davamıdır.

4.

“Bir az günəşindən işıq ver mənə,

Səninki yenə də səndə qalacaq...

Yıxılsam, əlimdən tut,

Səninki səndə qalacaq.”

5.

Hacı Mir Həsən ağa Səyyah – gözəl və rahat bir niqab!.. Qışda öz adını isti paltar kimi əyninə geyinib yayda soyunan adam. Yayda o, sadəcə, Səyyah olurdu. U.Eko isə dedi ki, yox, adlar sadə və aydın olmalıdır. Xüsusilə, tərcümə edilən əsərlərdə.

6.

“ Mənim xalqım” deyənlər “mənim xalqım” deyənlərdən fərqlənir. Biri özünü xalqın içində görür, o biri xalqı öz içində.

7.

Paolo Suareş adlı məşhur servantesşünas XIX əsrin sonlarında iddia edirdi ki, “Don Kixot” romanının dünyaya bəlli olmayan daha bir əlyazması var. Bu naməlum əlyazmanın sonunda Don Kixot ölüm yatağından qalxır və sevimli atı Rosinanta sıçrayıb minir, sonra ildırım sürətilə çapıb uzaqlarda gözdən itir.

Bu zaman evdə əldən və heydən düşmüş qoca bir kişi yataqda uzanıb böyümüş gözlərilə dörd ətrafına heyrətlə baxır və ölümünü gözləyirdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Parsabadda yaşayan Zaman Paşazadədir. Şeirlərin orfoqrafiyasına toxunulmayıbdır.

 

 

Zaman Paşazadə

Parsabad

 

 

SSENARİ ŞEİR

DOĞUM

 

İçəri – gecə - doğum evi

Işıq izinsiz cumur gözlərimizə

Yenicə göz açmış kameradan zillənirik divardakı saata

Saat iyirmi dördü tələsir…

 

İçəri – gündüz – doğum evi

Çeşidli açıdan üzümüzə zillənir kameralar

Yaxınlaşdıqca dodaqları yekəlir

Öpülürük

Öyülürük

Öööö

Burnumuzdan gəlir ana südümüz

Zaman ağzımızın ağuz zamanı.

 

Mavi boyalı istamp güpsənir ayağımızın altına

Qaçarsaq, mavi, mavi, mavi qaçacağıq ağ döşəmələrin üzərində

Qaçarsaq, doğum evinin kameraları arxamızca qaçacaq…

 

Yoxlanılır təməl hüceyrələrimiz

Yoxlanılır sağlamlığımız

Yoxlanılır sağmallığımız

Yoxlanılır varlıq.

 

Içəri – gecə - ev

Zillənirik divardakı saata

Ağ bir pişikdir ağzını açmış bullayır sarğacını

Hipnoz edir gözlərimizi gedib-gələn quyruğu

Saat iyirmi dörd…

Geri, geri, geriyə dönür film

Kameralar itir dumanda.

Zamansız – içəri – iç

Cənində bir budda heykəliyik

Boynumuz da göbək bağından bir boyunbağı

Ayağımızın altında doğum çarpayısı

 

 “Ədəbiyyat  və incəsənət”

(30.10.2025)

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

ANAR, ŞEİRLƏR

“İTİRDİYİM DOSTLARLA...”

 

İtirdiyim dostlarla

yuxuda görüşürəm.

maska-filan taxmadan

görüşüb öpüşürəm.

Gündüz ölən dostlarım

Gecə yuxuma girir.

Mən burdan danışıram.

Soruram: orda nə var?

Cavab vermir heç biri,

Məlul-məlul baxırlar.

Oranın ünsiyyəti

bəlkə susub baxmaqmış

Görəsən, o dünyada

yuxular belə varmış?

Ordakı dostlarım da

Hərdən görürmü məni,

ordakı yuxularda?

 

Əslində kim bilir kim,

Kimdi yuxulu, ayıq?

Bəlkə onlardı oyaq,

Biz burda yuxudayıq.

                   13 yanvar 2020

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2025)

 

      

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeiriləri təqdim edilir.

        

Rəhmət BA­BA­CAN

(Özbəkistan)

 

1998-ci il­də Öz­bə­kis­ta­nın Xa­rəzm vi­la­yə­tin­də ana­dan olub. Şe­ir­lə­ri bir çox dil­lə­rə çev­ri­lib. Dün­ya Gənc Türk Ya­zar­lar Bir­li­yi­nin üz­vü­dür.

 

 

Şeiri dilimizə uyğunlaşdıran: Səlim Babullaoğlu

RUHUM AĞRILARDAN QIVRILIR YENƏ

 

Ruhum ağrılardan qıvrılır yenə,
Vücudun soyuyub sönməyi vardır.
Bu suçsuz ürəyim sızlayır yenə,
Yenə yarın məndən dönməyi vardır.

Sənə gəlməkdəyəm könlümdə umud,
Gecəni, gündüzü düşünüb yordum:
Ya sözün kölgəli bəyaz bir bulud,
Ya qara gözlərin əzabın yurdu.

Sonra Allah dedim, bax, mən allahsız,
Köksümdə daşlaşdı bir qərar: – İlğım!
Hamı günahkardır, hamı günahsız,
Əzab dalımızca düşüb, yazığıq.

Bilirəm, yanında xətrim əzizdir,
Bu canın o cana enməyi vardır.
Asi ürəyimdə gözlənti izi,
Yenə yarın mənə dönməyi vardır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında növbəti tələbə yazısını təqdim edirik. ADA Universiteti 2-ci kurs tələbəsi Nahidə İsmayılın yazdığı “O yollar” essesi 8 Noyabr - Zəfər Gününə həsr edilibdir.

 

NAHİDƏ İSMAYIL

“O YOLLAR”

 

“Barıt qoxulu o yollar, o yollar

Səni bəs nə vaxt qaytarar, qaytarar?”

 

Qarabağ…İşğal…Qaçqınlar…Gündəliyin arxasındakı işğal tarixləri… Böyüklər sözlərində yaşatdılar bizə o günləri. O vaxtlar yaşamamamıza, o acıları gerçəkdə çəkməməmizə rəğmən Qarabağ bizim də qəlbimizdə böyük bir yara olmuşdu.

Bir mətn xatırlayıram dərslikdən. Diyarından didərgin düşmüş bir Qarabağ atı haqqında idi. O at sanki Qarabağdan yox, həyatdan didərgin düşmüşdü. Yemirdi, içmirdi, vətənsiz yaşamaq istəmirdi. Bir yarış günü uzaqdakı dağı Qarabağa oxşatmışdı. Vətəndən ayrı düşmüş varlıq üçün hər uzaq, əlçatmaz məsafə vətənəmi bənzəyərdi? Çünki vətən də çox uzaqlarda idi.

O dağa qaçarkən yolda ölmüşdü o at. Gedib çata bilməmişdi öz Qarabağına. Ən son göydəki günəşə baxanda bir təsəllisi vardı. Eyni günəş onun Qarabağına da işıq saçırdı.

Atın zülüm yaşadığı həmin həyatdan insanlar nələr çəkmişdilər? Onlardamı hər üfüqə baxdıqda “O uzaqlarda Qarabağ var” deyərdilər? Onlardamı eyni səma, eyni günəş altında olmaqdan ümid görərdilər? Onlardamı tək torpaqdan deyil, öz həyatlarından qaçqın düşmüşdülər? İnsanlar həqiqətən nələr çəkmişdilər?

O gün ilk dəfə nifrət nədir başa düşdüm. Düşmən nədir daha yaxşı anladım. Qəzəb hissim ilk dəfə o qədər qabardı. İntiqam almaq istəyirdim, amma gücüm sadəcə əlimdəki kitaba çatırdı…

Divarda Azərbaycan xəritəsi asılmışdı. Qalxıb xəritəyə, Qarabağa baxdım. Qarabağ uzaqlarda… Qarabağ səssiz… Qarabağ hüzünlü… Qarabağ bizsiz… İnsanlar düşmənin əlindən qaçqın düşdülər o torpaqlardan. Qarabağ, sən düşmənin əlində nələr çəkirdin?!

Bu hadisənin üstündən aylar keçdi. Divardan asılmış hər Azərbaycan xəritəsində ilk Qarabağı görürdüm. Vətənsiz qıvrılan o atı görürdüm. İçimə hüzün, bir az da ümidsizliklik dolurdu.

2020-ci il, sentyabr ayı… Səfərbərlik vaxtı idi. “Müharibə olacaq” - deyirdilər. Müharibə… Bu söz ürəyimi əsdirirdi. Müharibə tökülən qan demək idi, müharibə göz yaşı demək idi, kimi üçün atasız, kimi üçün balasız qalmaq demək idi. Müharibə kədərin başqa adı idi.

Çox keçmədən deyilənlər gerçək oldu. Sentyabrın 27-si müharibə başladı. O günlərdən bir filmdən xatırlayırmış kimi kadrlar xatırlayıram. Gülərək müharibəyə gedənləri xatırlayıram. “İllərdir bu günü gözləyirdik” deyənləri xatırlayıram. Mən müharibə olacaq deyə üzülərkən şəhid olacaq deyə gülənləri xatırlayıram. Hər gün şəhid saylarını eşitdiyimizi xatırlayıram. Ağlayan anaları, “Atam hanı?” deyən uşaqları xatırlayıram. Havanı xatırlayıram. “Əsgər fəslidir” deyirdilər. Nə yağış yağırdı, nə şaxtalı soyuq, nə də qızmar isti var idi. Hava da dəstək olurdu əsgərlərimizə…

Sonra bir gecə xatırlayıram. Həyətdən səslər gəlir, kimsə göyə fişəng atırdı. Anam otağa sevinclə gəlib “Cəbrayıl azad olub!” dedi. Gecə idi. Yuxulu idim. Bəlkə, elə gördüyüm də yuxu idi.

Səhər oyananda gerçək olduğunu öyrəndim. İlk dəfə bir ümid hiss etdim. Sanki donaraq izlədiyim o filmdə mən də canlanmışdım. Artıq ümidim var idi. Cəbrayıl çoxu üçün ümid olmuşdu. Bəlkə… bəlkə Qarabağın hamısı qayıdardı…

O vaxtlar hər gün günlük yazırdım. Hər gün yaşadığım o filmdən yazırdım. O cəsur əsgərlər adımızı tarixə qızıl hərflərlə yazərkən mən də öz dəftərimə öz hislərimdən yazırdım. Azad olunan hər torpaqdan yazırdım. Füzuli... Zəngilan... Qubadlı… 30 il əvvəl uşaqların tüfəng səsləri ilə oyandığı gecələr biz fişəng səsləri ilə oyanırdıq.

Filmin 44-cü kadrı idi. “Şuşa azad olub!” deyə qışqırdılar. İlk dəfə mən də həyətdə idim. Bitmişdi hər şey. Qarabağ bizim idi. Kimi qışqırır, kimi gülür, kimi əlində bayraq qaçırdı. Mən isə evə tələsirdim. Axşam yazmaq gec olardı, elə indi olanları günlüyə yazmalı idim.

Evə çatan kimi əlimə aldım günlüyü. Bu günlüyün ən xoşbəxt səhifəsi olacaqdı. Boş səhifə açdım. Başlıq: 08.11.2020

Əllərim əsirdi. Hardan başlayacağımı bilmirdim. İki söz yazdım: “Bu gün”. Qələmi geri çəkdim. Nə yazım, necə yazım? Gözümü tarixə zilləyib düşünürdüm. İlk dəfə günlük yazmaq bu qədər çətin idi.  Ağlıma bir şey gəlir, qələmi kağıza yaxınlaşdırır, amma tez geri çəkirdim. Tarixə baxdıqca kövrəlirdim. 90-cı illərdə insanların çəkdiyi zülümlər, məktəb dərsliklərindəki şəkillər, bir də həyətdəki “Qarabağ azaddır!” qışqırıqları beynimdə canlanırdı. Dəftər önümdə göz yaşlarımla islanırdı.  Qələmi son dəfə vərəqə yaxınlaşdırdım. Bacarmırdım, içimdəki duyğunu sözlərə tökməyi bacarmırdım. “Bu gün” dən sonra 3 nöqtə qoyub dəftəri bağladım və hönkürtü ilə ağlamağa başladım.

Birdən xəritə yadıma düşdü. Ayağa qalxıb divardakı həmin xəritənin önündə dayandım. Bir neçə ay bundan əvvəl xəritənin önündə bizə həsrət qalan Qarabağa ağlamışdım. İndi yenə eyni xəritənin önündə Qarabağa “Ağlama, biz qayıtdıq!” dedim.

O yollar…

Bəlkə hələ də barıt qoxuyan o yollar…

Vəfalı idi o yollar…

Sözündə durmuşdu o yollar…

Cənab leytenant, nəhayət, o yollardan bizə hay verdi…

Və nəhayət, savaşdan xoş müjdəli pay verdi…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2025)

 

 

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq ötən günlərdə sizə Mehman İmanovun  "Sənə bir söz deyim, heçkimə demə" adlı şeirini paylaşdıq və deyək ki, şeir həm ədəbiyyatçılar, həm oxucular arasında çox bəyənildi.

Öz yolu ilə gedən, heç kəsi təqlid etməyən müəllifin bu dəfə bir neçə şeirini təqdim edirik.

Düşünürük ki, poeziyamıza əlavə rəng çaları verə biləcək bir şairdən söhbət gedir.

 

 

 

BİR QIZ VARDI

 

Boyu bəstə, saçı siyah, 

Bir qız vardı.

Tələbəydik, illər qabaq, 

Bir qız vardı... 

 

Hərdən dərsdən söz salardım, 

Baxıb xəyala dalardım,

O, A, mənsə E alardım, 

Bir qız vardı... 

 

Busəsini dadmadığım, 

Əllərini tutmadığım, 

Vüsalına çatmadığım, 

Bir qız vardı... 

 

Sözündən heç vaxt dönməzdi, 

Dərdin kimsəylə bölməzdi, 

Lağ etməzdi, kin bilməzdi, 

Bir qız vardı... 

 

Küsürdüsə, barışmazdı, 

Qaynamazdı, qarışmazdı, 

Dindirməsən, danışmazdı, 

Bir qız vardı... 

 

Sevincindən uçmadığım, 

Görüşünə qaçmadığım, 

Ürəyimi açmadığım, 

Bir qız vardı...  

 

Heç bilmədim, 

O da məni sevirdimi?

Heç bilmədim sevdiyimi, 

Gözlərimdən bilirdim? 

Bir qız vardı... 

 

 

TANIYARAM  

 

                      Otuz il sonra rastlaşsaq, 

                      İlk günkü tək sızlar yaram. 

                      Mən özümü unudaram.., 

                      Sən adımı unudarsan...

 

Otuz il sonra rastlaşsaq, 

Tanıyarsan görən məni?

Xatırlarsanmı bir zaman, 

Həsrətindən ölən məni? 

 

Mən bilirəm, tanıyaram, 

Yerişindən tanıyaram, 

Üzün yad gəlsə də mənə, 

Gülüşündən tanıyaram. 

 

Saçlarının boyasından,  

Gözlərinin qarasından,

Əgər tanıya bilməsəm, 

Ürəyinin yarasından tanıyaram..,  

Tanıyaram yenə səni... 

 

Sən mənimçün bir kitabsan, 

Sətirindən tanıyaram. 

Milyon çiçəklər içində,

 Ətirindən tanıyaram.

Tanıyaram yenə səni... 

 

Göz yaşının axışından, 

Duruşundan, baxışından,  

Hörüyünün naxışından,

Gülüm, nəfəs alışından tanıyaram.., 

Tanıyaram yenə səni… 

 

Tanıyaram çox uzaqdan,

Küsdüyün taledən, bəxtdən, 

Ürək döyüntü səsindən, 

Göz qırparkən keçən vaxtdan tanıyaram.., 

Tanıyaram yenə səni... 

 

 

APAR 

 

Gedirsən, get, nəyin var, 

Götür özünlə apar. 

Qalmasın bir yadigar, 

Salıb izinlə apar. 

 

Əlimdən əllərinin,

 İstisini də apar. 

Eşqinin od-alovun, 

Tüstüsünü də apar. 

 

Gülüm, ruhuma çökən, 

Ətrini də al, apar. 

Məndə xətrin qalmasın, 

Xətrini də al, apar. 

 

Gözümün yaddaşından,

 Gülüşünü də apar. 

Dodağımdan busəni, 

Öpüşünü də apar. 

 

Gözdən yaşı da apar, 

Saçdan dəni də apar 

Mən sənsiz necəqalım..? 

Götür, məni də apar... 

 

 

GƏLƏRSƏNMİ?

 

Bir də gəlsək bu dünyaya,

 Yenə məni sevərsənmi?

 Görən tanıyarsan məni, 

Göz yaşımı silərsənmi? 

 

Dünyaya başdan küsmüşəm,  

Bahardan, qışdan küsmüşəm,

Gözümdə yaşdan küsmüşəm, 

Gəlib sevindirərsənmi? 

 

İllər sonra məni görsən, 

Məndə olan “səni” görsən, 

Saçlarımda dəni görsən, 

Ağlarsanmı, gülərsənmi? 

 

Günlər keçdi, aya döndü, 

Qaçqınlar obaya döndü,

 Qaranquş yuvaya döndü, 

Sən də bir gün dönərsənmi? 

 

Hicrin sıxsa ürəyimi, 

Çin eylərsən diləyimi..? 

Zümrüd quşun lələyini, 

Yandıranda gələrsənmi..? 

 

 

SƏNƏ ŞEİR YAZIRAM…

 

Sən nişan üzüyünü,

Seçməyə tələsirsən.

Yığıb cehizlərini, 

Köçməyə tələsirsən. 

Mən hələ də, gözəlim, 

Sənə şeir yazıram.

Aşiqlər şəhərindən, 

Həsrətlər ölkəsindən, 

Əl-ələ tutduğumuz

Ağacın kölgəsindən, 

Sənə şeir yazıram.

 

Əğyar busəndən dadıb,

Gülüşündən kam alır.

Mənsə rəsminə baxıb.., 

Baxıb... xəyala dalır.., 

Sənə şeir yazıram.

 

Sən gəlinlik seçən gün, 

Sənə şeir yazıram.  

Sən “şirin çay” içən gün, 

Sənə şeir yazıram. 

 

Sən sevdiyin insana, 

Eşqinizdən yazırsan.

Əhdinizdən yazırsan,

Mən bunu qana-qana, 

Sənə şeir yazıram.

 

Əğyar üzündən öpüb, 

Əllərindən tutanda, 

Telini oxşayanda,

Dizlərində yatanda, 

Hər şeyi dana-dana, 

Ürəyim yana-yana, 

Sənə şeir yazıram…

 

 

ANAMA DEMƏYIN, AYRILMIŞIQ BİZ

 

Anam son zamanlar çox kövrək olur, 

Saçları ağarır, bənizi solur,

Adi bir sözdən də gözləri dolur, 

Anama deməyin, ayrılmışıq biz.

 

Tanrının yerdəki mələyi dözməz, 

Puç olar arzusu, diləyi dözməz, 

Eşitsə anamın ürəyi dözməz, 

Anama deməyin, ayrılmışıq biz.

 

Yar məni qəlbindən silsin, eybi yox, 

Könlünü əğyara versin, eybi yox, 

Dost düşmən qoy bilir bilsin, eybi yox, 

Anama deməyin, ayrılmışıq biz.

 

Bilsə küsə bilər, danlaya bilər, 

Ürəyi sıxılar, ağlaya bilər, 

Göz-gözə gəlmirəm, anlaya bilər, 

Anama deməyin, ayrılmışıq biz.

 

Anam kədərini gizləyir məndən, 

Anam o qızı çox istəyir məndən, 

Anam toy xəbəri gözləyir məndən, 

Anama deməyin, ayrılmışıq biz.

 

 

AĞLADAR SƏNİ

 

Gülüm, baharda rastlaşsaq, 

Qışım ağladar səni. 

Ağlamaram demə,

Göz yaşım ağladar səni. 

 

Yadına düşər o ilk, 

Görüş ağladar səni. 

Yanağında qalan ilk, 

Öpüşüm ağladar səni. 

 

Səsim ağladar səni, 

Sözüm ağladar səni, 

Yalanlarıma inan, 

Düzüm də ağladar səni. 

 

Məlhəmini qıymadığın

Yaram ağladar səni. 

Vermədiyim bir quru, 

Salam ağladar səni. 

 

Könlündə qalan ağrım, 

Sızım ağladar səni. 

 Sənin adını qoyduğum, 

Qızım ağladar səni. 

 

 

MƏNƏ KÖMƏK ELƏ, UNUDUM SƏNİ

 

Bacara bilmirəm özüm-özümlə, 

Mənə kömək elə, unudum səni. 

Xəyalın yel kimi oynar közümdə, 

Mənə kömək elə, unudum səni.  

 

Səndən özgəsini yar biləmmirəm, 

Sənintək əhdimdən tez dönənmirəm, 

Ümid istəmirəm, eşq dilənmirəm,

Mənə kömək elə, unudum səni. 

 

Gözümün yaşını qurutmaq olmur, 

Könlümü kiritmək, ovutmaq olmur, 

Səni sən olmadan unutmaq olmur, 

Mənə kömək elə, unudum səni. 

 

Gəl dedim, yanıma gəlmədin, gülüm, 

Necə viranəyəm bilmədin, gülüm, 

Nə atdın, nə də ki sevmədin, gülüm, 

Barı kömək elə, unudum səni. 

 

Unuda bilmirəm, mən gizləmirəm,  

Səndən vəfa, insaf, ar gözləmirəm, 

Çörək istəmirəm, su istəmirəm,

Mənə kömək elə, unudum səni. 

 

 

DARIXACAQSAN 

 

Sən elə bilmə ki, ayrılıq sondu,

Hər məni görəndə darıxacaqsan.

Naxçıvan o qədər böyük deyil ki, 

Üz-üzə gələndə darıxacaqsan.

 

Bizim mahnımızı hər eşidəndə, 

Rəsmimə baxanda darıxacaqsan.

Hər ulduz axanda gözün dolacaq, 

Hər yağış yağanda darıxacaqsan…

 

Göz-gözə, əl-ələ dolaşdığımız,

Həmin küçələrdə darıxacaqsan.

Bəlkə unudarsan al şəfəqləri, 

Ən çox gecələrdə darıxacaqsan.

 

Səninçün dərdiyim tər çiçəklərin, 

Güllərin ətriyçün darıxacaqsan.

Şəninə şeirlər yazmayacaqlar, 

Şeirimin sətriyçün darıxacaqsan.

 

Bir gün göz yaşların dönəcək selə, 

Gözün məni gördü darıxacaqsan. 

Üç yüz altmış beş gün unutsan belə, 

Fevralın ondördü darıxacaqsan. 

 

Saxta gülüşlərin yoracaq səni, 

“Xoşbəxt” oyunlarda darıxacaqsan…

Özgə bir ocaqda sən məndən ötrü, 

Əğyarın qoynunda darıxacaqsan.

 

 

 

 

HARDASA...

 

Hardasa bir eşqin ilk qığılcımı,

Hardasa bir sevda hönkürüb ağlar.

Hardasa bir qızın vağzalı səsi,

Hardasa bir oğlan ürəyi dağlar.

 

Hardasa nəğmələr oxunur indi,

Hardasa bir evdə yasin surəsi,

Hardasa bir məzar qazılır indi,

Hardasa körpənin ilk zümzüməsi.

 

Hardasa kosmosa uçurlar indi,

Hardasa şeytana daş atanlar var,

Hardasa itə ət atırlar indi,

Hardasa bələkdə ac yatanlar var.

 

Hardasa bir evdə toy həyəcanı,

Hardasa bir ana xonçalar bağlar,

Hardasa bir məzar daşının üstə,

Hardasa bir şəhid anası ağlar...

 

 

YAĞIŞ YAĞMA

 

Yağma, yağış, indi tavanı daman,

Nə qədər çətirsiz ev var, ocaq var.

 Cırıq başmaq geyib dərsə yollanan, 

Ayağı islanan körpə uşaq var.

 

Yağma, yağış, yar yolun gözləyən 

İndi ilk görüş üçün tələsən var 

Üzünün bəzəyin yuyursan deyə

Səndən inciyən var, səndən küsən var 

 

Sənin hər damlanda xəyala dalan,

 Darıxıb, ürəyi sıxılanlar var.

Əsaya söykənib zorla dayanan, 

Ayağı sürüşüb yıxılanlar var.

 

Hardasa körpəsi üşüyər deyə

Ümidin günəşə bağlayanlar var

Yağış yağma, şəhid məzarı üstə,  

İndi hönkür-hönkür ağlayanlar var.

 

 

BUMU? 

 

Kimisi tox, kimisi ac, 

Dünya, ədalətin bumu? 

Süni güllər könüldə tac, 

Bağban, təravətin bumu? 

 

İnsan hər gün bir libasda, 

Bir gün toyda, bir gün yasda 

Həkim öldürməkdə usta, 

Loğman, təbabətin bumu? 

 

Əzrayıl can qapısında,

Hələömrün yarısında,

Molla qazanc arzusunda, 

Hacı, ibadətin bumu? 

 

Vicdanın yox bir zərrəsi 

Çatır haqq hesab vədəsi 

Eşidilir “şeypur səsi” 

Qiyam, əlamətin bumu? 

 

Qarğa qartal səmasında,

Tikanlar gül simasında,

Əyri doğru libasında,

Haqq, yeni adətin bumu? 

 

Hələsağalmamış yaram,

Demədimmi sevda haram?! 

Söz vermişdin vurulmaram,

Ürək, sədaqətin bumu? 

 

Sevincimdə gözün qaldı,

Odun söndü, közün qaldı,

getdin yara izin qaldı,

Dilbər, əmanətin bumu? 

 

Çalınır vağzalı səsi, 

Bu hicran çətin keçəsi, 

Bu gün yarın toy gecəsi, 

Mehman, fərasətin bumu? 

 

 

VƏTƏN

 

30 il yol çəkən gözün, 

Daha nurla dolsun, Vətən. 

İndi “yanlar” çöküb dizin,

Saçlarını yolsun, Vətən. 

 

Sil,gözünün yaşını, gül,

Yaşma etdi düşməni kül, 

Biz qoymazdıq Xarı bülbül,

Ayaq altda solsun, Vətən. 

 

Dönməsəydik Cıdır düzə, 

Torpaq küsəcəkdi bizə, 

Qayıtmışıq evimizə, 

Daha sınıb ovsun, Vətən. 

 

Sildik alnımızdan arı,

Kaş o gün tez gələbarı ,

Göyçə göldən yağıları,

“İti qovan” qovsun, Vətən. 

 

Yolumuz gedir Turana, 

Zəngəzura, İrəvana, 

Azca qalıb Naxçıvana,

Pənah yolum olsun, Vətən! 

 

 

XOCALI  

 

Bu nə soyuq, bu nəqardı, Xocalı,

Üşüdünmü,bu nəhaldı, Xocalı,

Bəşər kordu, kardı, laldı, Xocalı,

 Görmürlərmi… əsrin faciəsini? 

Niyə duymur dünya haqqın səsini…

 

Suçu nəydi bələkdəki canların,

Bizəhaqdır tökmək kafir qanların,

Körpələrin başın kəsən “yanların”,

Kəsmək gərək itdən gələn nəslini, 

Niyə duymur dünya haqqın səsini? 

 

Atəşkəsə itaətdən bezmişəm

 Kağız üstdəədalədən bezmişəm, 

İlahiyə sikayətdən bezmişəm…

Anlamıram “ədalət” kəlməsini, 

Niyə duymur dünya haqqın səsini…

 

Bu vəhşətə necə dözdün, ey cahan..? 

Haqqın yolu cana-candır, qana-qan. 

On dörd əsr yas saxlayan müsəlman–

Eşitmədin… Xocalı naləsini?! 

Niyə duymur dünya haqqın səsini? 

 

Dünya, səndən mədət uman deyiləm, 

Mən ki türkəm çətin zülmə əyiləm, 

Haqq ədalət keşikcisi deyilən- 

BMT-mi, erməni kilsəsimi? 

Niyə duymur dünya haqqın səsini 

 

 

NAXÇIVANA ŞƏHİD GƏLİR

 

Göylərdə təyyarə görünür yenə,  

Evlərə od-alov salmağa gəlir…

Neçə körpələri yetim qoymağa, 

Anaların bağrın yarmağa gəlir…

 

Qoymayın, təyyarə göylərdən enə, 

Onda kədər gəlir, göz yaşı gəlir…

Bir adaxlı qızın sevdiyi oğlan, 

Birinin ömür-gün yoldaşı gəlir…

 

Göylərdə təyyarə görünür yenə, 

Bütün ümidləri üzməyə gəlir…

Saçlara zamansız dənlər salmağa,

 Gözlərdən yaşları süzməyə gəlir…

 

Qoymayın təyyarə göylərdən enə, 

Qoymayn ürəklər qübarla dolsun. 

Qoymayın təyyarə səsi gələndə, 

Analar, bacılar, saçını yolsun. 

 

Yenə Naxçıvanın gözləri yaşlı, 

Neçəyarım qalmış diləklər gəlir.

 Vətənçün şəhadət yolunu seçən, 

Bayrağa sarılmış mələklər gəlir. 

 

 

ŞƏHİD VƏSİYYƏTİ

 

Əgər şəhid olsam, ata, ay ata, 

Məzarım üstünə anam gəlməsin. 

Qoymayın naləsi məni oyada, 

Məzarım üstünə anam gəlməsin. 

 

Məzarda şəklimi görsə inanmaz, 

Mənə anam kimi kimsələr yanmaz, 

Ürəyi bu dərdə dözməz, dayanmaz, 

Məzarım üstünə anam gəlməsin. 

 

O gül yanağına yaşlar tökülər, 

Sevinci, gülüşü ərşə çəkilər , 

Saçına dən düşər, beli bükülər, 

Məzarım üstünə anam gəlməsin. 

 

Göynəyər anamın bağrının başı, 

Düşsə məzarıma damla göz yaşı, 

Yandırar torpağı, əridər daşı, 

Məzarım üstünə anam gəlməsin. 

 

 

ŞUŞA

 

“Şuşa sən azadsan”,azadsan daha,

 Sil gözün yaşını, biz gəldik, Şuşa! 

Qaçqınlıq yaraşmaz idi bu xalqa, 

Qayıtdıq hür gəldik, öz gəldik Şuşa! 

 

Əgər dönməsəydik biz o düzlərə, 

Bu utanc olardı qənim bizlərə, 

“Polad”a, “Fərid”ə, “Mübariz”lərə, 

Biz axı vermişdik söz, gəldik, Şuşa! 

 

Yerdəqalmadı ki şəhid qanları, 

“İti qovan kimi” qovduq “yanlar”ı, 

Qayalar dırmaşıb biz sənəsarı, 

Tarixə qoyaraq iz gəldik, Şuşa! 

 

“Yanlar” xülyalara tez inandılar, 

Bu xalqın qüdrətin, şanın dandılar, 

Alışar, unudar, dönməz sandılar, 

Bir getdik ,gələndə yüz gəldik Şuşa! 

 

Sən bizə hava tək, su tək gərəkdin, 

Sən tapdaq altında gör, nələr çəkdin, 

“Nəoldu paşinyan verməyəcəkdin..?”

Vermədi, çökdürdük diz,gəldik, Şuşa !

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2025)

 

 

Rəqsanə Babayeva

Beyləqan rayon mədəniyyət mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

 

Bir xalqın kimliyi onun pasportunda deyil, yaddaşındadır. Bu yaddaş daşlara, nağıllara, dillərə, mahnılara, adətlərə, susqun baxışlara hopmuş görünməz bir ruhdur. O ruh itəndə, millət də bir şəkil kimi qalır – rəngsiz, səsiz, canlısız. Mədəniyyət, əslində, xalqın yaddaşının səsini eşitməkdir.

 

Kimliyin görünməyən kökləri

 

İnsanın kimliyi necə uşaqlıq xatirələri ilə formalaşırsa, millətin kimliyi də onun tarixi xatirələri ilə yaranır. Bizim kimliyimiz Qobustanın qayaüstü rəsmlərindəki ov səhnəsində, “Kitabi-Dədə Qorqud”un dastan dilində, Nizaminin qəlbindəki məhəbbət fəlsəfəsində, muğamın sükutunda gizlidir.

Mədəniyyət təkcə keçmişin xatirəsi deyil — o, bu günün nəfəsidir. Çünki yaddaş təkcə saxlamaq deyil, həm də yaşatmaqdır. Biz xalq olaraq nə qədər ki o səsi duya bilirik, deməli, hələ varıq.

Amma bəzən bu səs zəifləyir. Texnologiyanın, qloballaşmanın, sosial şəbəkələrin səs-küyündə mədəni yaddaşın pıçıltısı eşidilməz olur. İnsan öz dilində danışır, amma yad dəyərlərlə düşünür. Onda sual yaranır: mədəniyyət — köhnə xatirədirmi, yoxsa yaşadığımız günün mənası?

 

Dil — kimliyin nəfəsi

 

Ana dili mədəniyyətin ürəyidir. Dil itəndə, onunla birlikdə düşüncə də yox olur. Hər bir söz, hər bir ifadə bir xalqın minillik təcrübəsinin daşıyıcısıdır. “Yurd”, “el”, “namus”, “vətən”, “qonaq” — bunlar sadəcə söz deyil, tarixdir, fəlsəfədir, mənəvi kodlardır.

Azərbaycan dili bu mənada həm köhnəni daşıyır, həm də yenini doğurur. O, Nəsiminin qəzəllərində üsyan, Vahabzadənin misralarında çağırış, müasir gəncin dilində hələ də yaşamaq üçün dirənişdir. Dil həm birləşdirir, həm də qoruyur.

Ümumbəşəri baxışdan yanaşsaq, hər bir xalqın dilinin qorunması bəşəriyyətin mədəni müxtəlifliyinin qorunması deməkdir. Fransızca olmasa idi, romantizmin bəzi çalarlarını, Yaponca olmasa, zen fəlsəfəsinin dərinliyini, Azərbaycan türkcəsi olmasa, muğamın vətənini anlaya bilməzdik.

Amma bir həqiqət var: dil ancaq istifadə olunanda yaşayır. Onu yalnız dərs kitabında öyrətməklə deyil, gündəlik həyatın ruhuna qatmaqla qorumaq mümkündür.

 

Xalq yaddaşı — keçmişin canlı nəfəsi

 

Xalq yaddaşı, əslində, görünməz bir kitabdır — səhifələri əfsanələrlə, mahnılarla, adət-ənənələrlə yazılıb. Hər toyda səslənən “Yallı”, hər Novruz tonqalında atılan addım, hər bayatıda gizlənən kədər — bunların hamısı o yaddaşın sətirləridir.

Mədəniyyət bu yaddaşı qoruyaraq gələcəyə daşımaqdır. Bu baxımdan Azərbaycan mədəniyyəti həm kökə bağlı, həm də dünyaya açıq olub. Qarabağ xalçasının naxışlarında həm qədim türk motivləri, həm də Qafqazın təbiətinin poetik izləri var. Bu sintez, əslində, bizim kimliyimizin fəlsəfəsidir: kökdən qidalanıb dünyaya açılmaq.

Bəşəri miqyasda baxdıqda isə, xalqların mədəni yaddaşları bir-birinə toxunaraq böyük bir insanlıq tarixini yaradır. Misir ehramı ilə Qobustan qaya rəsmi fərqli mədəniyyətlərə məxsus olsa da, ikisinin də kökündə eyni niyyət dayanır: yadda qalmaq, unudulmamaq.

 

Mədəniyyətin dəyişməz və dəyişən tərəfi

 

Mədəniyyət statik deyil, canlı orqanizm kimidir. O, zamanla dəyişir, lakin kökünü itirəndə ruhunu da itirir. Müasir dövrdə bu proses daha sürətlidir. Moda, internet, qlobal pop mədəniyyət – bunlar insanları birləşdirir, amma fərqləri silir.

Bizim vəzifəmiz fərqi qorumaqdır, təcrid olmaq yox. Mədəniyyət bir divar deyil ki, onu qorusunlar; o, bir nəfəsdir ki, onu yaşatsınlar. Gənc nəsil dünya ilə ayaqlaşmalı, amma öz dilində düşünməyi, öz musiqisi ilə hiss etməyi bacarmalıdır.

Mədəniyyət yalnız keçmişi saxlamaq deyil, həm də gələcəyi yaratmaq məsuliyyətidir. Səməd Vurğunun dediyi kimi, “mədəniyyət xalqın mənəvi qüdrətidir”. Bu qüdrət yalnız sənətdə, ədəbiyyatda deyil, gündəlik davranışda, bir-birimizə münasibətdə də ölçülür.

 

 Milli kimliyin universal dəyərlərlə dialoqu

 

Mədəniyyətin böyüklüyü onun başqaları ilə danışa bilməsindədir. Hər xalqın mədəniyyəti bir səsdir, bəşəriyyət isə bu səslərin xorudur. O xor yalnız o zaman harmonik səslənir ki, heç bir səs susdurulmasın.

Azərbaycan mədəniyyəti bu harmoniyada öz yerini həm Şərqin dərinliyindən, həm Qərbin düşüncəsindən alır. Bizim poeziyamızın hikməti ilə Avropa humanizmi, bizim muğamımızın səsi ilə klassik musiqinin melodiyası bir-birinə toxunur. Bu, sadəcə təsadüf deyil — bu, mədəniyyətin universallığıdır.

Amma universal olmaq milli olmaqdan imtina demək deyil. Əksinə, yalnız kimliyini bilən millət bəşəriyyətə nəsə qata bilər. Çünki başqasına açılmaq üçün əvvəlcə özünü tanımaq lazımdır.

 

Mədəniyyətin sükutu və dirçəlişi

 

Bəzən mədəniyyət unudulur, amma heç vaxt ölmür. Çünki o, xalqın ruhuna yazılıb. Qarabağda hər dağda, hər kənddə, hər sükutda bir mahnı gizlidir. O mahnı illərlə susdu, amma yenə də ölmədi. Çünki yaddaş onu qorudu.

 

Hər dəfə bir saz səsi eşidəndə, bir xalça toxunanda, bir uşaq “Ana dilim” şeirini əzbərləyəndə mədəniyyət yenidən doğulur. Hər dəfə bir sənətkar xalqının dərdini sözə, rəngə, səsə çevirdikcə, kimlik yaşayır.

Bu mənada mədəniyyət təkcə keçmişin mirası deyil — o, gələcəyin ümididir.

 

 Həqiqi mədəniyyətin ölçüsü

 

Həqiqi mədəniyyətin ölçüsü nə qədər böyük sarayların, muzeylərin, ya da tədbirlərin olmasında deyil. Həqiqi mədəniyyət bir xalqın bir-birinə, təbiətə, tarixə, mənəviyyata necə yanaşmasındadır.

Bir xalqın mədəni səviyyəsi onun necə geyindiyində deyil, necə düşündüyündə, necə dinlədiyində, necə yaşadığında görünür.

Mədəniyyət, əslində, bir gözəllik tərbiyəsidir. Hər kəs onu içindən keçirdiyi qədər yaşadır. Bu baxımdan, bir gəncin kitab oxuması, bir qadının xalça toxuması, bir musiqiçinin saz çalması, bir müəllimin ana dilində dərs deməsi — bunların hamısı milli kimliyin qorunmasıdır.

 

Yaddaşın işığı

 

Mədəniyyət və kimlik bir ağac kimidir — kökü keçmişdə, budaqları gələcəkdə. O ağacın kökünü suvarmaq üçün yaddaş gərək, işıq salmaq üçün dil gərək, meyvə vermək üçün yaradıcılıq gərək.

Biz bu ağacı yaşatdıqca, xalq qalır.

Yaddaş sönməsin deyə dil yaşamalıdır.

Dil yaşasın deyə mədəniyyət nəfəs almalıdır.

Mədəniyyət nəfəs alsın deyə insan ruhuna qulaq verməlidir.

Bəlkə də elə insanın var olmasının sirri də budur — unutmamaq.

Unutmamaq və hər dəfə yenidən xatırlamaq: biz kimik, haradan gəlirik, hara gedirik.

Çünki kimliyini unudan xalq bir gün tarixdə ad olaraq qalır.

Yaddaşını yaşadan xalq isə — mədəniyyət olur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2025)