Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik qiraətdə sizlərlə Qubada yaşayıb yaradan ustad şair Ramiz Qusarçaylıdır. Azərbaycanda vətəndaşlıq, vətənpərvərlik poeziyasının ən mükəmməl nümunələrini yaradan şair bu dəfə Şuşaya xitabən yazır:

 

Yırtıb çadır-çadır şəhərcikləri

Abır şəhərinə qayıdır Şuşa,

Öpüb gözlərindən Xarı bülbülün

Cıdır şəhərinə qayıdır Şuşa.

 

Xoş mütaliələr! 

 

 

Şuşalı Vətən

 

Ad Şuşa adıdı,

yol Şuşa yolu,

Gün Şuşa günüdü, 

il Şuşa ili,

Şuşanın içində Şuşa qurulur,

Şuşanın içində Şuşa tikilir.

 

Öpüb ulduzunu, öpüb ayını

Öpüb hər rəngini çəkir gözünə,-

Göyü, qırmızını, yaşılı Vətən.

Nə gözəl sayrışır Şuşada bayraq,

Nə gözəl səslənir Şuşalı Vətən!

 

Şuşanın içində Şuşa tikilir,

Şuşanın içində Şuşa qurulur,

Şuşanın içində Şuşa ucalır,

“Şuşa, sən azadsan” təntənəsində,

Birliyin güçündə Şuşa ucalır,

Xalqın Qarabağa qayıdışında,

Tarixi köçünda Şuşa ucalır, 

Yolboyu güllənən bağ yerlərində,

Əkində-biçində Şuşa ucalır,

Hər qaya, hər dağda Şuşa ucalır, 

Külli Qarabağda Şuşa ucalır.

 

Yırtıb çadır-çadır şəhərcikləri

Abır şəhərinə qayıdır Şuşa,

Öpüb gözlərindən Xarı bülbülün

Cıdır şəhərinə qayıdır Şuşa.

 

Süzüb Xankəndini Xan şəhərindən,

Dikəlir yerindən Pənahəli xan,

Silir Natəvanın göz yaşlarını,

Hayqırıb Vaqifin məqbərəsindən

Bir-bir salamlayır yurddaşlarını.

 

Silkinib içindən kükrəyir Şuşa,

Başlanır şəhərin yeni erası,

Yerinə qayıdır Üzeyir bəyin

Dağları oynadan uvertürası.

 

Min bəstə üstündə tikilir Şuşa,

Şikəstə üstündə tikilir Şuşa,

Yerinə qayıdır Bülbülün səsi

Yerinə qayıdır Xan zənguləsi,

Çahargah nərəsi,

Segah naləsi.

 

Çıxır azadlığa damlanan damlar,

Damlanan qapılar,

o ah yerləri,

Silinir üzündən günah yerləri,

Hasarlar yerinə qayıdır indi,

Yenidən qurulur gorgah yerləri,

Məzarlar yerinə qayıdır indi.

 

Alıb bir-birindən yurd halallığı

Yerinə qayıdır binə daşları,

Alıb bir-birindən dərd halallığı

Yerinə qayıdır sinə daşları...

 

Yerinə qayıdır çəmənin ətri,

Yerinə qayıdır meşənin ruhu,

Yerinə qayıdır Vətənin ətri,

Yerinə qayıdır Şuşanın ruhu.

 

***

Minillik yerindən qopub divarlar,

Kərpicin kərpiclə bağ yeri yoxdu.

Daş var sinəsində yüz dağ yeri var,

Öpməyə üzünün sağ yeri yoxdu...

 

Muzeydə, məsciddə, qalareyada,

Vəhşi əməlləri,

vandal izləri.

Burdan nə qəbilə,

nə tayfa keçib,

Burdan donuz keçib, 

hay donuzları...

 

Bu bağlar nə qədər zillət yaşayıb,-

Əyir budaqları quru heyvalar,

Quru budaqları ovudur külək, 

Boylanır yollara şikəst ağaclar, 

Alçalar qızarır qan damlası tək.

 

Bu yollar nə qədər heyrət yaşayıb,-

Yumulan gözlərin son baxışları,

Ağaran üzlərin qan naxışları,

Yaralı səsləri, 

ölüm səsləri,

İrəli səsləri, 

hücum səsləri,

Qələbə səsləri, 

zəfər səsləri, 

Cəngavər səsləri, 

hünər səsləri!

 

Hər daşın üstündə şəhid nəfəsi,

Hər daşın altında şəhid qanı var.

Şuşanın nəfəsi igid nəfəsi

Şuşanın ər şözü, 

hürr dastanı var.

 

Yenidən tikilib qurulur Şuşa,

Yenidən arınıb durulur Şuşa,

Qovuşur dalanlar, 

qovuşur tinlər.

Qovuşur məscidlər, 

kilsələr, 

dinlər.

Müqəddəs minarə, 

qocaman qüllə,

Xan evi, 

Çöl qala, 

Çuxur məhəllə,

Sadıqcanın evi, 

Nəvvabın evi,

Xan qızı bulağı, 

İsa bulağı,

Yenə güllü-güllü gülür Güllü bağ,

Muğam nəfəsli bağ, 

muğam dilli bağ,

Boylanır cənnətin təmas yerindən,

Namusun, qeyrətin xilas yerindən,

Xofun, xəyanətin iflas yerindən,

Dərdini özünə danışır indi.

Əli yalın Şuşa, silahsız Şuşa,

Qəlbi təmiz Şuşa, günahsız Şuşa,-

Şuşanı bazara çıxaranların

Qara bazarına Bazarbaşından

Baxıb acı-acı qımışır indi,

Dərdini özünə danışır indi...

 

***

Şuşa şəhər deyil,-

Azərbaycanın

Ürəyi içində sınan şüşəydi,

Bu nə oyunuydu başına gəldi 

Bu nə vahiməydi,

nə əndişəydi... 

 

Bir ocaq başına yığılır indi,

Yad əldə qovrulub alışan Şuşa.

Bağrının başından doğulur indi

Bağrı şan-şan Şuşa, 

pərişan Şuşa.

 

Göz yaşı içində qan çeşmələri,

dünəndə qaldı,

Bakıda vəzifə çəkişmələri

dünəndə qaldı,

 

Muzdlular, quldurlar, quduz köpəklər,

Arxalı düşmənin bic oyunları,

Kənar zümrələrin iç oyunları

dünəndə qaldı,

 

Sorğular,suallar dünəndə qaldı,

Gümanlar,xəyallar dünəndə qaldı,

 

Donan hıçqırıqlar, donan nalələr,

Gecənin bağrını yonan nalələr,

Ağrımız, acımız, göz yaşlarımız,

Yurdundan didərgin soydaşlarımız

dünəndə qaldı,

 

Vətən qarşısında günahlarımız,

Günaha açılan sabahlarımız,

dünəndə qaldı,

 

Kükrədi zirvələr,coşdu dərələr,

Dağları lərzəyə saldı nərələr,

Gözündə, könlündə Vətən sevgisi,

Hər igid alınmaz bir səngər oldu,

Vətən başdan-başa səfərbər oldu.

 

Getdi cəhənnəmə erməni mifi,

Qaldı gözlərində istək-kamları,

Uçdu başlarına səngər yerləri

Yeraltı, yerüstü istehkamları.

 

Əzazil erməni quldurlarının,

"Dağlarda toy" adlı əməliyyatı 

cəhənnəm oldu,

Məkrli niyyəti cəhənnəm oldu.

 

Bütün millətlərdən gec doğulan da,

Bütün millətlərə öc doğulan da,

“Toy”suz doğulan da,

bic doğulan da,

Türkə toy tutmağa “məclis” qururdu,-

“Məclisin” məramı Şuşa işğalı,

Şuşanın süqutu,

itirilməsi 

Başına oyunlar gətirilməsi…

cəhənnəm oldu.

 

"Dağlarda toy" adlı Şuşa döyüşü

“Dənizdən dənizə” hay xülyasının

İlkin təməliydi,

çin olmasıydı. 

Varıb Xankəndidən İrəvanacan,

Varıb Ağrıyacan,

varıb Vanacan,

Erməni mifinin yayılmasıydı,-

cəhənnəm oldu.

 

Qayadan sürüşən ulu daşlara

Sarılıb bayrağı öpdü oğullar,

Torpağın ətrini gözünə çəkib 

Şuşanı gözünə təpdi oğullar...

 

***

 

Gün Şuşa günüdü, 

yol Şuşa yolu,

Şuşanın içində Şuşa tikilir,

Şuşanın içində Şuşa doğulur,

Şuşanın içində Şuşa qurulur,

Şuşanın içində Şuşa böyüyür,

Şuşanın içində Şuşa ucalır,

“Şuşa, sən azadsan” təntənəsində,

Birliyin güçündə Şuşa ucalır,

Xalqın Qarabağa qayıdışında,

Tarixi köçünda Şuşa ucalır, 

Yolboyu güllənən bağ yerlərində,

Əkində-biçində Şuşa ucalır,

Hər qaya, hər dağda Şuşa ucalır, 

Külli Qarabağda Şuşa ucalır.

 

Öpüb ulduzunu, öpüb ayını

Öpüb hər rəngini çəkir gözünə,-

Göyü, qırmızını, yaşılı Vətən.

Nə gözəl sayrışır Şuşada bayraq,

Nə gözəl səslənir Şuşalı Vətən!

                                      İyul, 2022

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2025)

 

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət"  portalının Cənub təmsilçisi

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsindəCəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarını təqdim edir. Növbəti qələm sahibi yazıçı-şair Hicran Əhmədlidir.

 

Qısa təqdimat:

Hicran Nadir qızı Əhmədli (Hicran Əhmədli): 1982-ci ilin mart ayının 28-də Cəlilabad şəhərində dünyaya göz açıb. Sonradan valideynləri ilə birgə rayonun indiki Günəşli (keçmiş Pakrovka) kəndinə köçərək orada yaşayıb.

O, Cəlilabadın tanınmış ziyalıları və Dövlət məmurlarından sayılan mərhum Rəşid Əhmədovun nəvəsidir. 2000-ci ildə Əfilağa Həsənov adına Şəhriyar kənd 1 saylı tam orta məktəbini əla qiymətlərlə bitirib və təhsilini tibb bacısı kimi davam etdirib. 2003-cü ildə ailə həyatı quraraq paytaxt Bakı şəhərinə köçüb.

Doğma elimizin gənc xanım şairlərindən sayılan Hicran Əhmədlinin ədəbiyyat və poeziyaya böyük marağı məktəb illərindən etibarən başlamışdır. O, şeir və poeziyadan əlavə, həm də nəsr və hekayə sahəsində qələm əhlidir və indiyədək bir neçə hekayə müəllifi olmuşdur.

Son illərdə onda olan maraq və həvəs qəlbindən süzülərək coşub-çağlamış və beləliklə də onu şeir, poeziya və bədii ədəbiyyata möhkəm bağlamışdır.

Xanım şair əsasən vətənpərvərlik, sevgi, ağrılı və kədərli, həmçinin, uşaq mövzularında bir-birindən gözəl və mənalı şeirlər yazır. İndiyədək onun qələmi ilə yazılıb ərsəyə gəlmiş "Söz xəzinəsi", "Zəfər", "Şam işığı", "Qarabağ Azərbaycandır!" və "Zirvəyə gedən yollar" kimi şeirləri ölkənin ədəbi-bədii və elmi-publisistik məcmunələrində, habelə ədəbi-bədii jurnallardan sayılan "Xəzan" və "Azad qələm" kimi dərgilərdə işıq üzü görmüşdür. Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, 2023-cü ilin avqust və sentyabr aylarında tanınmış türk bəstəkarı Ərdoğan Tozoğlu tərəfindən Hicran xanımın "Hələ yaşa sən" və "Payız günləri" adlı şeirlərinə musiqi bəstələnmişdir. Bundan əlavə, bəstəkar Yaqut Almaz da, şair Hicran Əhmədlinin "Bir oğul böyütdü Səmayə ana" adlı şerinə musiqi bəstələyərək onu "101 mahnı" adlı kitabında təqdim etmişdir...

Hicranxanım 2025-ciildə "TuranYazarlarBirliyi"nə üzvolmuşdur. Onun şeirlərindən ibarət "İtirdiklərim" adlı şeir toplusu da 2025-ci ildə nəfis şəkildə çap olunmuşdur. Ailəlidir və 2 övladı var.

 

Bədii ədəbiyyat nümunəsi:

 

"Çiçəklidağlar"

 

Nə qədər gözəldir, dağların qarı,

Baxdıqca ürəkdə sözlər oxşayır.

Bəlkə də gözləyir, çiçəklər yarı,

Al-əlvan gözəllik gözlər oxşayır.

 

Çiçəyə bürünüb, zirvəli dağlar,

Sinəmdə bulaq tək sözlərim çağlar.

Sanki qonaq olub, dağlara bağlar,

Al-əlvan gözəllik gözlər oxşayır.

 

Təbiət yaraşıq veribdir sizə,

Bir nişan verin siz, mən düşüm izə,

Kaş mehman olasız, a dağlar bizə,

Al-əlvan gözəllik gözlər oxşayır.

 

Bənzəri var sanki bizim dağlara,

Bəhrəsi bol olan yaşıl bağlara,

Hicranı tək istək, sizə bağlar a,

Al-əlvan gözəllik gözlər oxşayır.

 

Son olaraq doğma elimizin şairi Hicran xanıma uzun, sağlam, mənalı-məsud ömür, yaradıcılıq sahəsində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayıram!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu janr çətin janrdır, amma insanları hədsiz güldürən və əyləndirən janrdır həm də. Tanınmış parodiyaçı Həsən Cəbrayılov sovetlər dönəmində çox məşhur idi. Televiziya, konsert salonları onun çıxışlarını növbələyirdi.

Bu gün unudulmaz sənətkarın anım günüdür.

 

Həsən Cəbrayılov əslən Ərdəbil şəhərindən olsa da, 1949-cu ilin mayın 1-də İranın paytaxtı olan Tehran şəhərində dünyaya göz açıb. 1953-cü ildə ailəsi ilə birgə Bakıya köçüb. Bakı şəhəri 39 nömrəli tam orta məktəbini, Rabitə Texnikumunu və Azərbaycan Politexnik İnstitutunu (hazırda AzTU), Moskva Teatr İnstitutunun nəzdindəki estrada rejissorları fakültəsində 3 kursu bitirib.

1970-ci illərin əvvəlində Bakı Elektrik Maşınqayırma Zavodunda işləyib. 1977-ci ildən Azərbaycan Televiziyasının elektromexaniki, 1994-cü ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Televiziyasının videotekasında arxivarius kimi çalışıb. Verilişlərin bərpası ilə məşğul olub, arxivi əzbər bilirdi, fenomenal yaddaşa malik olub və günün istənilən anında tələb olunan materialı tapa bilib. 1970-ci illərin əvvəlindən çalışdığı zavodun bədii özfəaliyyət ansamblında müğənni, parodiyaçı və konfransye kimi çalışıb, Şərq xalqlarının populyar mahnı və təranələrini ifa edib.

O vaxtdan da özünəməxsus parodiya ustalığını geniş tamaşaçı kütləsinə təqdim edib. Azərbaycanda parodiya sənətini fundamental şəkildə ilk olaraq məhz Həsən Cəbrayılov başladıb. İlk dəfə böyük səhnəyə Moskvada 1980-ci ildə çıxıb. 100-ə yaxın dildə, 300-dən çox aktyor və müğənniləri parodiya etməyi bacarıb. Filmlərə və verilişlərə baxdıqca məşhur aktyor, müğənni və aparıcıların səsləri, ifa və danışıq tərzini mənimsəyib. Peşəkar yumorist və müğənni kimi hər dəfə tamaşaçıların qarşısına maraqlı proqramlar ilə çıxıb, onların sevgisini və alqışını qazanıb.

 

Beş kitabın və 300-dən çox məqalənin, müxtəlif səpkili şeirlərin də müəllifidir. Həsən Cəbrayılov 27 iyul 2019-cu ildə işdən evə qayıdarkən infarkt keçirib və təcili xəstəxanaya çatdırılaraq əməliyyat olunub. Özü də bilmədən daha əvvəl 4 dəfə mikroinfarkt keçiribmiş. 2019-ci il iyulun 31-də vəfat edib.

 

Mükafatları

Müxtəlif yarışmaların, o cümlədən Moskva "Beynəlxalq Tələbə baharı-80", İrəvan "Tələbə baharı-81", Kutaisi Ümumittifaq, Bakı Estrada Artistləri, Bolqarıstanın Qabrovo şəhərində keçirilən yumor yarışmasının, Tehran "I Dünya Yumor" və İstanbul festivallarının qalibi və çempionu olub. İki milli ədəbi və musiqi mükafatlarına layiq olunub.

Azərbaycan Respublikasında televiziya və radio sahəsində xidmətlərinə görə Prezident İlham Əliyev tərəfindən, 2016-cı il noyabrın 7-də, "Tərəqqi" medalı ilə təltif olunub.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı 3 gün ardıcıl Təranə Dəmirin 11 yeni şeirini  təqdim edir.

 

 

9.

 

Burda zaman dayanıb,

Bu nə sükutdu, Allah.

Gün  də  qaçıb  gizlənib,

Hər  yan  buluddu, Allah.

 

Sıra-sıra  məzarlar

Hərəsi  bir  biçimdə.

Dayanıb  yol  gözləyir

Hamı  daşın içində.

 

Burda  gəlib gedənlə

Ölülər  hesab çəkir.

Hərə  öz daşı altda

Görən  nə əzab  çəkir?

 

Hayana  boylanırsan

Ayrılıqdı, həsrətdi.

Məzar-məzar  qaranlıq,

Şəkil-şəkil  sərhəddi.

 

Hər  daş  yıxıla-dura

Keşik  çəkir  qəbrinə.

İlahi, bu daşların

Səbrinə bax, səbrinə.

 

 

10.

 

Ay əlləri qabarlı, 

Üst-başı bulaşıq qız.

Yanağını gün döyən,

Saçları  dolaşıq qız.

 

Bu şəhərin balaca,

Ac  sakini, gün aydın.

Bilirəm ağlamısan,

Gözündəki  nəm aydın.

 

Yıxılma, dizlərini

Daş qanadır, yer əzir.

Sənin ayaqların yox,

Baxışların  tələsir.

 

Deyirlər dilənçisən,

Öz adın nədi  bəs, qız?

Sevgisi  qəpik-quruş,

Xəyalları  şikəst qız.

 

İnanma  bu şəhərin,

İşığına, balaca. 

Burda  qaranlıq  düşür

Adamın  arxasınca.

 

Bu  şəhərin gecəsi,

Gündüzü  yalançıdı.

Açma  ovuclarını,

Göy  üzü  yalançıdı.

 

 

11.

 

Kimin  ömrüdü məndəki,

Alıb  köçdən yaşayıram.

Bir  nabələd  yolçu  təki

Qalıb köçdən yaşayıram.

 

Vurnuxuram  söz  içində,

Didərginəm döz  içində,

Qırılmışam   öz  içimdən,

Düşüb gücdən, yaşayıram.

 

Quruca  adam özümdə,

Ögeyəm, yadam  özümdə,

Yer  yoxdu  tutam  özümdən,

Tutub heçdən yaşayıram.

 

Bu  mənəmmi, mən deyiləm,

Həm gerçəyəm, həm deyiləm,

Neyləsə, küsən deyiləm,

Dərdi içdən yaşayıram.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2025)

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

"Ədəbiyyat və incəsənət" portalının  dəyərli izləyiciləri, hər birinizə salam olsun. "Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" rubrikasının budəfəki qonağı çağdaş ədəbiyyatımızın sevilən roman ustadı, ən çox oxunan, sevilən müəlliflər siyahısında yer alan Varis bəydir.

 

-- Xoş gördük, dəyərli Ustadımız, romanlarınızı oxuyarkən şeir parçalarından məharətlə istifadə etdiyinizi bilirik. Bu şeir parçaları obrazın daxilindəki təlatümü bildirərək tematik bağlılığı ilə oxucunu daha da təsirləndirir.

Əziz Ustadımız, hal- hazırda bilmirik, bəlkə də, hansısa romanınız doğulmağa hazırlaşır, ya hekayəniz tamamlanır. Elə bu anın ovqatına uyğun olaraq Sizə də " Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" deyirik.

 

-- Xoş gördük.

“Sevdiyin şeir” anlayışı həqiqətən də özündə bir müvəqqətiliyi, aniliyi ehtiva edir. Səndən sevdiyin şeiri söyləməyini istədikləri anın ovqatına bələnmiş olur.

Bax indi, yayın bu qızmarında, iyulun bu sonuncu günündə, avqustun ərəfəsində içimdə hisslər burulğanı çövlan etməkdədir. Dünyamızın ağrı-acıları, dörd yandan üstümüzə şığıyan bəd xəbərlər, yaşadığımız zəmanənin insani münasibətlərə qılınc çəkməsi, mənəvi deqradasiya xofu – hamısı birləşib müdhiş bir kədərə sürükləyib məni.

Şeir məgər musiqi ilə eyniyyət təşkil etmirmi? Xoş günündə, toy-düyündə diringi musiqilərə alüdə olub da ağrılı-acılı anlarında, qüssəyə, kədərə batanda insan həzin, ağır, ləngərli musiqi axtarmırmı?

Şeir də elədir.

İyulun 30-dan 31-nə keçən bu zil qaranlıq gecədə cismən olmasa da ruhən təkəm, lap yalquzaq təkliyi kimi bir təklik duyuram. Yazmaqla, kədər yükümü kağızlara daşımaqla təsəlli tapmaq istəyim də nəticəsiz qalmaqdadır.

Biz ömür karvanına qoşulub gedincə nə sarvan, nə dəvələr yorğunluğumuzu nəzərə almazlar, eyni ahənglə irəliləyərlər. Belədə, geri qalmamaq üçün daha inadla, zor gücünə hərəkət etməyə məcbur olarıq. Nəfəsimiz təntiyər, gözlərimiz qaralar, ayaqlarımız təpərdən düşər.

Və belə anda ən böyük arzumuz bir dayanacağa yetişmək olar.

Hətta, bu – son dayanacaq olsa belə.

Bu da 2025-ci ilin 30 iyulundan 31 iyuluna keçən gecədə sizə söyləmək istədiyim sevdiyim şeir.

Onun müəllifi Vaqif Səmədoğludur.

“Yaman ölməli gecədir...”

 

Kağızın üstünə düşüb,

İki əlimin kölgəsi.

Yenə də lap zilə qalxıb

Təkliyin yalquzaq səsi...

 

Vaxtdan yaxa qurtarmışam,

Bilmirəm saat neçədir.

Ay yarımçıq, ulduzlar yox,

Yaman ölməli gecədir...

 

Nə varım var, nə barxanam

Ömür yükü bağlamağa.

Allah, məni yarı öldür,

Yarı saxla ağlamağa...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2025)

Atilla Öztürk,

siyasi şərhçi, AISEDA İctimai Birliyinin həmtəsisçisi, NDU “Xüsusi hüquq” kafedrasının müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

XXI əsr beynəlxalq münasibətlər sistemində çoxqütblülüyün möhkəmləndiyi, suverenlik və milli azadlıq ideyalarının daha yüksək səslə ifadə edildiyi dövrdür. Bu tarixi transformasiyanın tərkib hissəsi olaraq, uzaq Okeaniyada yerləşən Yeni Kaledoniya arxipelaqı da müstəqillik axtarışında olan xalqların səsinə çevrilib. Lakin bu səslərin BMT səviyyəsində eşidilməsi, müzakirə predmeti olması və siyasi gündəmin əsas istiqamətlərindən birinə çevrilməsi təsadüfi deyildi. Bu, konkret siyasi iradənin, liderlik vizyonunun və beynəlxalq tribunaların effektiv istifadəsinin nəticəsidir. Bu kontekstdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rolunu xüsusi qeyd etmək zəruridir.

 

Yeni Kaledoniya Fransa Respublikasının inzibati ərazisi kimi uzun illərdir ki, hüquqi və siyasi baxımdan qeyri-müəyyən bir statusda saxlanılırdı. Lakin Kanak xalqının milli kimliyi və azadlıq arzusu sönməyib, əksinə, zaman keçdikcə daha da güclənib. 1980-1990-cı illərdəki qanlı qarşıdurmalar, Noumea Sazişi və bir neçə dəfə keçirilmiş referenduma baxmayaraq, Fransa hələ də bu regionun müstəqilliyini tanımaqdan imtina edirdi. Belə bir vəziyyətdə bu xalqın səsini dünyaya çatdırmaq üçün yeni mexanizmlərə, qlobal həmrəyliyə və siyasi dəstəyə ehtiyac duyulurdu.

Azərbaycanın 2019-2023-cü illər üzrə Qoşulmama Hərəkatına (QH) sədrliyi təkcə texniki rotasiya deyildi. Bu, İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun artmasının və prinsipial mövqeyinin göstəricisi idi. Prezident Əliyev QH çərçivəsində çıxışlarında daim BMT Nizamnaməsində əks olunmuş “xalqın öz müqəddəratını təyin etmək hüququ” prinsipinə istinad etmiş, kolonializmin bütün təzahürlərini qətiyyətlə pisləmişdir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev sadəcə bəyanatlarla kifayətlənmədi. Bakı şəhərində keçirilən beynəlxalq konfranslara, forumlara Yeni Kaledoniya nümayəndələri dəvət edildi. Onların tribuna tapması üçün şərait yaradıldı. Bu, həm siyasi, həm də mənəvi baxımdan ciddi dəstək idi. 2023-cü ilin ortalarında Bakıda keçirilən “Dekolonizasiya: İnsan Hüquqları Konteksində Tarixi Ədalətin Bərpası” adlı beynəlxalq konfransda Kanak nümayəndəsinin çıxışı və Azərbaycan ictimaiyyəti tərəfindən coşqu ilə qarşılanması bir dönüş nöqtəsinə çevrildi.

Fransanın indiki hakimiyyət orqanları bir tərəfdən “demokratiya ixracı”ndan danışır, digər tərəfdən isə öz ərazisindən minlərlə kilometr uzaqda yerləşən torpaqlarda – o cümlədən Yeni Kaledoniyada – xalqın səsini boğmağa çalışır. Bu ikili standartlara qarşı ilk qlobal səviyyəli çıxışlardan biri 2023-cü ilin əvvəllərində Bakıdan gəldi.

2024-cü ilin əvvəlində BMT-nin xüsusi sessiyasında İlham Əliyevin çıxışı böyük rezonans doğurdu. O, açıq şəkildə bildirildi ki, Dekolonizasiya prosesi yalnız Afrika ilə yekunlaşmır. Okeaniya, Karib hövzəsi və Hind okeanı adaları da bu prosesin tərkib hissəsidir. BMT-nin missiyası bu xalqların iradəsinə hörmət etməkdir.

Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda neokolonializmə qarşı apardığı prinsipial siyasətin bariz nümunələrindən biri də 2023-cü ilin sentyabr ayında Bakıda keçirilmiş “Neokolonializmlə mübarizə: Bəşəri dəyərlərin müdafiəsi” adlı beynəlxalq konfrans oldu. Bu konfransda Afrika, Karib hövzəsi və Okeaniya ölkələrinin nümayəndələri, o cümlədən Yeni Kaledoniya və Fransız Polineziyası liderləri də iştirak etmiş və öz xalqlarının müstəqillik arzularını ifadə etmişdilər. Konfransda Prezident İlham Əliyevin dəstəyi ilə çıxış edən nümayəndələr, Azərbaycanın bu məsələdə lider rolu oynadığını vurğuladılar. Bu tədbir nəticəsində “Bakı Təşəbbüs Qrupu” adlı yeni beynəlxalq platforma yaradıldı. Həmin qrupun əsas məqsədi müstəmləkə altında qalan xalqların səsini dünyaya çatdırmaq, onların hüquqlarını müdafiə etmək və dekolonizasiya prosesini sürətləndirməkdir. Bakı Təşəbbüs Qrupu artıq BMT və Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində bir neçə təşəbbüs irəli sürmüş və Fransanın müstəmləkə siyasətinə qarşı konkret çağırışlar etmişdir.

Aparılan uğurlu siyasətin nəticəsidir ki, 12 iyul 2025-ci il – Paris yaxınlığındakı Bougival şəhərində keçirilən danışıqların sonunda bütün siyasi fraksiyaların təmsilçiləri ilə birlikdə Fransa Dövləti və Yeni Kaledoniya təşkilatları “Agreement Project of the Future of New Caledonia” (Bougival Sazişi) adlı tarixi sənədi imzaladılar.

Saziş, Yeni Kaledoniya ərazisinin “Yeni Kaledoniya Dövləti” statusu ala biləcəyi, dual (ikinci) vətəndaşlıq hüququnun tanınması və daxili idarəetmə səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi kimi əsas prinsipləri əhatə edir.

 

Müqavilədə təsbit edilir:

1. Siyasi statusun yenidən tənzimlənməsi

Müqaviləyə əsasən, Yeni Kaledoniya "Xüsusi Muxtar Siyasi Ərazi" statusu aldı. Bu status əvvəlki dərəcədə mərkəzdən idarəolunmadan fərqlənərək, daxili idarəetmə, təhsil, mədəniyyət, sosial təminat və yerli hüquq sahələrində daha geniş səlahiyyətlər verirdi. Xarici siyasət və müdafiə isə Parisin nəzarətində saxlanılır;

2. Yeni konstitusion aktın hazırlanması

Fransa və Yeni Kaledoniya nümayəndələrindən ibarət birgə komissiya yaradıldı. Bu komissiya 2025-ci ilin sonuna qədər yeni konstitusion akt layihəsi hazırlamalı və onu həm Fransa Milli Assambleyasında, həm də yerli parlamentdə təsdiqə təqdim etməlidir;

3. Referendum perspektivi

Müqaviləyə əsasən, 2030-cu ilə qədər Yeni Kaledoniyada son və qəti qərar xarakteri daşıyacaq müstəqillik referendumu keçiriləcək. Bu referendumdan əvvəl Fransa üzərinə götürdü ki, Kanak xalqına qarşı diskriminasiyanı aradan qaldırmaq, sosial və iqtisadi bərabərliyi təmin etmək üçün xüsusi proqramlar həyata keçirəcək;

4. İqtisadi və sosial bərabərlik proqramları

Müqavilədə əks olunmuşdur ki, Yeni Kaledoniya üçün 1.5 milyard avro dəyərində sosial-iqtisadi inkişaf paketi ayrılacaq. Bu vəsaitlər infrastruktur, səhiyyə, təhsil və iş yerlərinin yaradılması sahələrinə yönəldiləcək. Kanak gəncləri üçün Fransada ali təhsil almaq imkanları genişləndiriləcək və yerli universitetlərə dəstək artırılacaq.

Fransa tərəfi ilk dəfə olaraq, rəsmi müqavilə sənədində XIX və XX əsrlərdə Kanak xalqına qarşı həyata keçirilmiş kolonial və assimilyasiya siyasətlərinə görə “tarixi təəssüf” ifadə etmişdir. Bu, hüquqi məsuliyyət anlamına gəlməsə də, simvolik baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyırdı.

Bu müqavilənin bağlanmasında beynəlxalq təzyiqlər də mühüm rol oynadı. Xüsusilə Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində Azərbaycanın sədrliyi dövründə Fransa üzərində artan təzyiq və Kanak xalqına beynəlxalq dəstəyin güclənməsi Parisin kompromisə getməsini labüd etdi. Eyni zamanda, BMT-nin kolonializmlə mübarizə üzrə xüsusi məruzəçiləri bu prosesi müşahidə etmiş və ədalətli qərarın əldə olunması üçün tövsiyələr vermişdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Mərhum gülüş ustası, görkəmli aktrisa Nəsibə Zeynalovanın yeganə övladı, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Cahangir Novruzovun bu gün doğum günüdür, Türkiyədə yaşayan aktyor 71 yaşını qeyd edir. Fürsətdən istifadə edib Türkiyədə yaşayan və çalışan digər soydaşımız – məşhur musiqiçi Əlixan Səmədov vasitəsilə Cahangir müəllimi təbrik edir, ona 100 il ömür və sənət zirvəsi arzu edirik.

 

Cahangir Novruzov 1954-cü il iyul ayının 31-də Bakı şəhərində doğulub. 1971-ci ildə orta məktəbi bitirib. Sonra Mirzəağa Əliyev adına incəsənət institutunun rejissorluq fakultəsinə daxil olub və SSRİ xalq artisti Mehdi Məmmədovun rəhbərlik etdiyi sinifdə təhsil alaraq 1976-cı ildə həmin institutu bitirib. Diplom işini Musiqili Komediya teatrının səhnəsində Georgi Xuqayevin "Sevgilimin anası" operettasını hazırlayaraq müdafiə edib. Eyni ildə təyinat alaraq həmin teatrda çalışmağa başlayıb.

 1979-cu ildə Sabit Rəhman adına Şəki Dövlət Dram Teatrına quruluşçu rejissor vəzifəsinə təyin edilib. Bu teatrın səhnəsində həm də aktyor kimi bir çox rollar oynayıb. 1981-ci ildə isə SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin Mədəniyyət adamlarını təkmilləşdirmə İnstitutunun rəhbər işçilər fakultəsinə qəbul olunub və eyni zamanda da Moskva Malaya Bronnaya teatrında RSFSR-in xalq artisti professor A. Efrosun rəhbərliyi altında staj keçməyə başlayıb. İki il ərzində bir çox əsərlərin quruluşlarında A. Efrosa assistentlik edib.

 1983-cü ildə Moskvadakı təhsilini bitirərək Şəki teatrına dönüb. 1984-cü ildə SSRİ xalq artisti professor G. Tovstonoqovun yaradıcı laboratoriyasına qəbul olunub və hər il iki dəfə olmaq üzrə Sankt-Peterburqda 1988-ci ilə qədər çalışmalarda iştirak edib. 1985-ci ildə Şəki teatrına baş rejissor vəzifəsinə təyin olunub. Orada çalışdığı illər ərzində teatrı Kazan, Daşkənd, Səmərqənd, Moskva və Praqa şəhərlərinə qastrol səfərlərinə götürüb. 1986-cı ildə Çexoslovakiyada keçirilən "Çeşskaya Buduyovutsa" gənc teatrlar festivalında jüri heyətinin üzvü kimi iştirak edib.

 

1987-ci ildə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin təşkil etdiyi Mirzə Fətəli Axundovun 175 illik yubileyinə həsr olunan teatr festivalında hazırladığı "Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli Şah" əsəriylə birincilik mükafatını qazanıb. 1988-ci ildə Parisdə keçirilən "Bovinyi" teatr festivalında fəxri jüri heyətinin üzvü kimi iştirak edib. 1989-cu ildə Mədəniyyət nazirliyi tərəfindən Musiqili Komediya teatrına baş rejissor vəzifəsinə təyin olunub.

1990-cı ildə teatrın əsaslı təmir və yeni inşaata başlaması səbəbiylə Gənc Tamaşaçılar Teatrının rus bölməsinə baş rejissor olaraq təyin olunub. 1991-ci ildə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının təşkil etdiyi I Mono tamaşalar festivalında Şekspirin "Hamlet" əsərinin motivləri əsasında hazırlanan "Olum ya Ölüm" tamaşası ilə birincilik mükafatı qazanıb.

1995-ci ildə Türkiyə Cumhuriyyətinə Universitetdə dərs demək üçün dəvət olunub. Hal hazırda Türkiyənin Adana şəhərində Çuxurova Universitetinin Dövlət Konservatoriyasının teatr bölməsində çalışır.

 

Filmoqrafiya

1. Bizim Cəbiş müəllim

2. Aktrisanın təbəssümü

3. Qəribə adamlar

4. Qorxma, mən səninləyəm

5. Dad

6. Gedərgəlməz

7. Qoca palıdın nağılı

8. Ordan-burdan

9. Yaşıl eynəkli adam

10. Bəxt üzüyü

11. Ac həriflər

12. Bala-başa bəla!

13. Həm ziyarət, həm ticarət...

14. Sarı gəlin

15. Dəvətnamə

16. Bəylik dərsi

17. Ölüm növbəsi

 

Mükafatları

- "Əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- "TÜRKSOY-un 20 illiyi" yubiley medalı

- TÜRKSOY-un "Haldun Taner" mükafatı

- "Qazaxıstanın Fəxri Mədəniyyət Xadimi" medalı

- Azərbaycanın Xalq artisti fəxri adı

- "Diaspor fəaliyyətində xidmətə görə" medalı

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2025)