Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Yəqin ki, bir çoxunuz fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı, danimarkalı alim Nils Borun Nobel qızıl medalını alman nasistlərindən gizlətməsi tarixçəsini eşitmisiniz. Söhbət qızıl medalını ağıllı və elmi şəkildə çar arağında əridərək, onu faşistlərdən gizlətməsindən gedir.

 

Xatırlayaq ki, çar arağı spirtli içki deyil. Bu qatılaşdırılmış azot və xlorid turşularının qarışığından ibarətdir. Çar arağı qızıl və platin də daxil olmaqla bir çox kimyəvi maddələri və elementləri oksidləşdirən və həll edən güclü bir qarışıqdır.

Əslində isə bu hadisə belə olmamışdır.

Bir neçə mənbəyə müraciət edərək əsl həqiqətin necə olduğunu oxuculara çatdırmaq qərarına gəldim.

Birincisi, əridilən bir yox, iki medal olmuşdur. İkincisi, bu medallar Bora aid deyildi. Üçüncüsü isə, onları turşuda gizlədən şəxs şəxsən Bor deyil, onun əməkdaşı olmuşdur. 

Almaniyada façistlərin hakimiyyəti zamanı öz ölkə vətəndaşlarına Nobel mükafatı almağı və gəzdirməyi qadağan etmişdilər. Həmin illər bir çox elm adamları üçün çətin günlər başlayır. Xüsusilə də yəhudi kökləri olan və ya yəhudiləri dəstəkləyənlər üçün.

İki alman fiziki və Nobel mükafatı laureatı – Ceyms Frank (1925-ci il mükafatı) və Maks fon Laue (1914-cü il mükafatı) müsadirə olunmaması üçün qızıl medallarının saxlanmasını Nils Bora həvalə edirlər.

Alimlər mükafatlarını Kopenhagenə göndərirlər.

Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, professor Borun Kopenhagendəki nəzəri fizika İnstitutu 1933-cü ildən bəri bir çox yəhudi əsilli alman fizikləri üçün sığınacaq olmuşdur.

1940-cı ilin aprelində Almaniya Danimarkanı işğal edir. Və burada saxlanılan medalların təhlükəsizliyi Boru narahat etməyə başlayır. Üstəlik, yəhudi kökləri olan alimlərin özləri də təhlükə altında idi. Nils Borun köməyinə onun əməkdaşı, macar kimyaçısı Georg de Heveşi çatır.

Heveşi sonralar   xatırlayırdı: "Medalları gizlətməyi təklif etdim, lakin bu fikir medalların tapıla biləcəyindən ehtiyat edən Borun xoşuna gəlmədi. Ona görə də onları əritmək qərarına gəldim. Alman işğalçı qoşunları Kopenhagen küçələri ilə keçərkən, mən Ceyms Frank və Maks fon Lauenin medallarını əritməklə məşğul idim." 

Nasistlər Bor institutunu işğal edəndə orada uzun müddət və hərtərəfli axtarış aparırlar. Amma heç nə tapmayırlar. Ola bilsin ki, onlar sarı-narıncı maye olan bir kimyəvi qabı görüblər, lakin xlorun kəskin qoxusu yəqin ki, onlara qabın içindəkilərini anlamaq istəyini dayandırır. 

Müharibə bitdikdən sonra Nils Borun əməkdaşları həmin kimyəvi turşunun məhlulundan qızıl çıxarıb İsveç Kral Elmlər Akademiyasına təhvil verirlər. Orada isə yeni Nobel medalları hazırlanır və Maks fon Laue və Ceyms Franka yenidən təqdim edilir. 

Beləliklə, fizik Nils Bor və kimyaçı Heveşinin sayəsində dəyərli elmi mükafatın ikinci doğuluşu baş verir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün t.ü.f.d., Millət vəkiliMəlahət İBRAHİMQIZININ “Ermənistanda Azərbaycan türklərinin silinməz izləri” məqaləsi ilə tanış olacaqsınız.

 

Ermənistanda Azərbaycan türklərinin "silinməz izləri" və ya Qafqazda erməni məsələsinin tarixi kökü qədim dövrlərdən deyil, I Pyoturun Xəzəryanı yürüşündən sonrakı dövrdən başlayır. Bu haqda Çar Rusiyasının Qafqaz siyasətindəki "erməni məsələsi" hətta böyük dövlətlərin monarxlarının yazışmalarında da əks olunmuşdur. 

Çar Rusiyasının Qafqazda söz sahibi olmaq və imperiya marağının həyata keçirilməsi siyasətinin əsası I Pyoturun zamanında qoyulmuşdur. Qafqazın aftoxton əhalisinin əksəriyyəti islam inancına malik olduğundan Çar Rusiyasının bu bölgədə yürüdəcəyi siyasətin təməli, eyni zamanda əsas hədəfi və məqsədi bölgənin müsəlman əhalisinin tərkibinin xristian əhali hesabına dəyişdirilməsi idi. Ötən üç yüz il ərzində  bölgədə baş vermiş bütün tarixi proseslər də bu deyilənləri sübut etmişdi. Ümumiyyətlə, Çar Rusiyasının Qafqaz  siyasəti bir neçə mərhələdə həyata keçirilmişdir. İlk mərhələdə məqsəd əhalisinin əksəriyyətinin müsəlmanlardan ibarət olan Şimali Qafqazın müsəlman əhalisinin tərkibini xristian inanclı əhali hesabına dəyişdirmək idi. Daha dəqiq desək, erməni məsələsindən istifadə edərək bu bölgədə erməni əhalisinin sayını artırmaq idi. sonrakı mərhələdə hədəf Cənubi Qafqaz idi. Çar Rusiyası süquta uğradıqdan sonra bu siyasət Sovet dönəmində zahirən dəyişsə də, mahiyyət etibarı ilə davam etdirildi. Azərbaycan xalqının tarixi yurd yerləri olan Qərbi Azərbaycan torpaqlarının erməniləşməsi Sovet dövründə daha açıq və acımasız həyata keçirilirdi. Bütün beynəlxalq hüquq və normalara zidd olaraq həyata keçirilən deportasiya və etnik təmizləmə isə XX əsrdə insanlığa qarşı törədilən ən ağır cinayətlər sırasındadır. Qeyd etmək lazımdır ki, SSRİ Nazirlər Şurasının azərbaycanlıların deportasiyası ilə bağlı qərarından əlavə, Ermənistan Sosialist Respublikası ardıcıl olaraq, 1956-57, 1965, 1967, 1968-ci illərdə də buna bənzər qərarlar qəbul etmiş və bu qərarları qısa müddət ərzində icra etmişlər. Azərbaycanlıların indiki Ermənistan ərazisindən deportasiyasına dair oxucular kitaba daxil edilmiş Amerika Birləşmiş Ştatlarının Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (CİA-MKİ) tərəfindən hazırlanmış Stalinin 23 dekabr 1947-ci il tarixli bu qərarı və onun icrası ilə bağlı xüsusi hesabatda əldə edəcəklər. ABŞ MKİ-nin bu hesabatı 1946-1952-ci illərdə Ermənistanın bütün bölgələrindən azərbaycanlıların deportasiya edilməsi və boşaldılmış bu torpaqlara İran, Bolqarıstan, Suriya, İraq, Misir, Livan, Yunanıstan və Rumıniya kimi ölkələrdən gətirilmiş 120 mindən çox erməninin yerləşdirilməsi faktlarla təsvir edilir.Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, son iki yüz ildə "Böyük Ermənistan" xəyalı ilə yaşayan ermənilər müxtəlif dövlətlərin və terrorçu qrupların dəstəyi ilə Türkiyə və Azərbaycana qarşı çoxsaylı cinayət, qətliam və terror aktları da törətmişlər. Bu məlumatlar dünyanın bəzi mötəbər təşkilatları, xüsusilə də ABŞ MKİ (CİA) tərəfindən hazırlanmış bir sıra  hesabatlarda konkret faktlarla göstərilmişdir. MKİ-nin 1975-1983-cü illəri əhatə edən "Erməni Terrroru: ASALA davam edən beynəlxalq təhlükə" adlı  hesabatında adı keçən "ASALA", "Erməni Soyqırımına Ədalət Komandosu", "Erməni Fədailəri", "Məhkum  Nijde Qaragin  Qrupu", "Yanikyan", "Orli Qrup", "Yeni Erməni müqavimət hərəkatı", "Qara Aprel" kimi  onlarla  erməni terrorçu qrupları ABŞ və bəzi dövlətlər tərəfindən rəsmi olaraq terror təşkilatları kimi tanınır. Erməni terror təşkilatları haqda  daha ətraflı məlumatlar ABŞ-nin MKİ (CİA) Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (Central Intelligence Agency) hesabatında tanış olmaqolar.

1987-ci ildə Qafqazda erməni separatizmi yenidən baş qaldıranda Sovet İttifaqının nüfuzlu qəzeti olan "Komsomolskaya Pravda" yazırdı: "...erməni xalqı "Böyük Ermənistan" psixozu durumundadır. Onlara yalnız və yalnız doğruları, yəni əslində, kim olduqlarını və heç bir zaman böyük dövlətə sahib olmadıqlarını söyləmək vacibdir". Məqalədə qeyd edilirdi ki, əgər onların iddia etdiyi kimi,"Böyük Ermənistan" dövləti olmuş olsaydı, dövlətin ən vacib şərtlərindən biri kimi pul sikkələri olardı. Tarix çoxdan sübut etmişdir ki, böyük dövlətlərdə bu dövlətin hakim millətinin və xalqının burada yaşayan etnik azlıqların dilinə, mədəniyyətinə, kulinariyasına, incəsənətinə, adət və ənənələrinə təsir etməsi  qaçılmaz gerçəklikdir. Ermənilərə gəldikdə, onların Qafqaz xalqlarına təsirində heç bir iz görünmür, hətta onların tarixinin, mədəniyyətinin, musiqisinin və incəsənətinin heç bir kiçik məqamında belə yer almamışdır. Əksinə, türk-Azərbaycan xalqlarının erməni xalqının dilində, mədəniyyətində, adət və ənənələrində, hətta ad və soyadlarında əks olunmuş yüzlərlə nümunələr vardır. Erməni dilində  4000-dən çox Azərbaycan-türk kəlmələri var və onların yüzlərlə ad və soyad türk kökənlidir. Musiqi alətlərinin çoxu Azərbaycan və türk alətləri, yeməklərinin çoxunun adı ya Azərbaycan türkcəsi, ya da Türkiyə türkcəsindədir. Hətta erməni nağılları və folklorunu təhlil etsək, bir daha Azərbaycan, Türkiyə və gürcü kökənli olduğu görünür. Aparılmış araşdırmalar göstərir ki, erməni dilində olan sözlərin 35 faizi qədim fars dilindən keçmə sözlərdir. Bu gün dilşünaslar və dil tarixi və nəzəriyyəçiləri  tərəfindən erməni dilində olan sözlərin çox az qisminin onlara xas olduğu bildirilir.

XIX əsrin əvvəllərində imzalanmış Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrindən sonra ermənilər məqsədli olaraq, uzun illər ərzində azərbaycanlıların yaşadıqları indiki Ermənistan ərazisinə, xüsusən İrəvan və Qarabağ bölgələrinə köçürülmüşdür. Bu ərazilərdə baş verən bütün proseslər şovinist erməni millətçilərinin və ideoloqlarının saxtalaşdırdıqları uydurma tarix və Azərbaycan-türk xalqlarının mədəni və qeyri-maddi  irsinin inkarı və məhv edilməsi ilə müşayiət edilirdi. Bu məkrli ideologiyanın və əsassız ərazi iddialarının nəticəsində bu gün indiki Ermənistanda azərbaycanlıların dədə-baba yurd yerlərində onlara məxsus bütün dini abidələr, məscidlər və minillər yaşı olan məzarlıqlar, əsrlər öncə yaradılmış binalar, körpülər dağıdılaraq yox edilmişdir. Erməni millətçilərinin  azərbaycanlılara qarşı törətdikləri bu cinayət və vandalizm ümumdünya mədəni irsinin qorunması nöqteyi-nəzərindən də dözülməz və qəbuledilməzdir. Çünki bu irs ümumtürk, islam və nəhayət, dünya mirasının tərkib hissəsidir.

törətdilmiş bu cinayətlər ümumbəşəri irsin qorunması haqqında beynəlxalq təşkilatların qəbul etdiyi sənədlərin bütün prinsiplərinin pozulması və  dünya mirasına qarşı soyqırım kimi də  dəyərləndirilməlidir.

1995-ci ildə britaniyalı arxeoloq Filip Kol və bir qrup müəllif tərəfindən yazılmış  "Milliətçilik, arxeologiya siyasəti və təcrübəsi" əsərində Ermənistanda mövcud olan islam abidələrinin azlığı vurğulanır. Əsərdə Türkmənçay müqaviləsi imzalanmazdan öncə azərbaycanlıların tarixən yaşadıqları  indiki  Ermənistan ərazisində, müsəlman əhalisinin üstünlük təşkil etməsi haqqında da bəhs edilir. Bununla bağlı müəlliflər  belə yazırlar: "Hansı demoqrafik statistikaya müraciət etsək, şübhəsiz ki, bu regionda islam dininə aid əhəmiyyətli qeyri-maddi abidələrin mövcudluğunu görərik. Bu gün  onların Ermənistan ərazisində demək olar ki, tam itirilməsini isə heç cürə  təsadüf hesab etmək olmaz".

Britaniyalı tədqiqatçı-jurnalist Tomas de Vaala müraciət edək. "Qarabağ: Ermənistan və Azərbaycan sülhlə müharibə arasında" kitabında o yazır: "Müasir Ermənistanda bu sadə faktları bilən azdır. Belə ki, əslində,  indiki Ermənistanın bir çox türkdilli müsəlmanların vətəni olması faktı erməni xalqının milli qəhrəmanı, XVIII əsrin böyük şairi olan Sayat Novanı təəccübləndirməzdi. Onun bizə qədər gəlib çatmış, demək olar ki, əksər balladaları həmin dövrdə Qafqazda "lingua franka", yəni əsas dil  rolunu oynayan Azərbaycan türkcəsində yazılmışdır". Müəllif kitabında əsrlər boyu indiki Ermənistanda yaşamış azərbaycanlıların XX yüzillikdə də tədricən ayrı-seçkiliyə məruz qalmalarını, ictimai həyatdan tam marginallaşdırılması kimi tarixi gerçəklikləri əks etdirən faktlara geniş yer vermişdir. Britaniyalı tədqiqatçı qeyd edir ki, azərbaycanlıların tarixən yaşadıqları bu ərazilərdə erməni əhalisinin nisbəti  havadarlarının dəstəyilə dəyişdirilərək, erməni xalqı üçün vətən hüququ statusu yaradılmışdır. Təssüf ki, süni və saxta yollarla qazandırılmış bu hüquqdan istifadə edərək erməni millətçiləri son iki yüz ildə azərbaycanlılardan kifayət qədər ərazi zəbt edə bilmişlər. 1918-1920-ci illərdə on minlərlə azərbaycanlı Zəngəzurdan qovulmuş və indiki Ermənistan ərazisində 1940-cı illərdə xaricdən gətirilmiş erməniləri yerləşdirmək üçün daha on minlərlə insan Azərbaycana deportasiya olunmuşdu. Tomas de Vaalun sözləri ilə desək, Ermənistan 1988-1989-cu illərdə azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi sonuncu etnik təmizləmə ilə  yerdə qalan azərbaycanlılardan da  "qurtuldu".

Tarixboyu erməni xalqının ideoloqları Azərbaycan xalqına, türk xalqına qarşı ədavət, düşmənçilik və qəsbkarlıq  nümayiş etdiriblər. Erməni millətçilərinə görə,"harada erməni olubsa, ora erməni torpağıdır" və bu düşüncə, əqidə,  məqsəd və prinsip erməni xalqı üçün dəyişməzdir.

Belə ki, Gülüstan müqaviləsindən sonra Çar Rusiyası dönəmində  Gürcüstanın Bolnisi bölgəsindən köçürülmüş ermənilərin Azərbaycanın qədim yaşayış məskəni olan Ağcakənd kəndində yerləşdirilməsinə ermənilər, hətta Ermənistanın Baş Naziri Paşinyan utanmadan bir neçə il bundan öncə Münhen Təhlükəsizlik Konfransında bu kəndin erməni kəndi və onun ermənilərə məxsus olduğunu iddia edirdi. Halbuki, Çar Rusiyasının Cənubi Qafqaz üzrə canişini Yermolovun rəhbərliyi ilə 1823-cü ildə Qarabağ əhalisinin siyahıyaalınması üzrə hazırlanmış təsvirdə bu inzibati ərazi Ağcakənd adlanır. Bu təsviri sənəddə Ağcakəndin yerləşdiyi inzibati-ərazi bölgə isə Talış mahalı adlanır. 1886-cı ildə Cənubi Qafqaz üzrə Statistika Komitəsinin və Cənubi Qafqaz canişinliyinin nəzarəti ilə dərc olunmuş "Qafqaz təqvimi"ndə Yelizavetpol (Gəncə) quberniyası üzrə Kontratenkonun məlumatlarında, eləcə də Sovet dövründə 1926-cı ildə aparılan siyahıyaalma sənədlərində də bu kəndin adı Ağcakənd kimi qeyd edilir. 1938-ci ildə tarixən Azərbaycan türklərinin yaşadıqları Ağcakənd kəndinin adı azərbaycanlıların deportasiyası və repressiyasına imza atan Stepan Şaumyanın soy ismilə Şaumyan adlandırılmışdır. (Hərçənd ki, 1923-cü ildə qədim Azərbaycan şəhəri Xankəndinin adı dəyişdirilərək Stepanakert adlandırılmışdır).

Akademik B.Piotrovski 1989-cu ildə İrəvanda keçirilmiş  simpoziumdakı çıxışında çəkinmədən səsləndirmişdir ki, erməni ideoloqları məqsədlərinə çatmaları üçün müxtəlif imperialist güclərin əlində alət olmağa üstünlük vermişlər. O, çıxışında Cənubi Qafqaz əhalisinin böyük əksəriyyətinin məhz müsəlmanlar, onların isə mütləq əksəriyyətinin azərbaycanlılar olduğunu dəlillərlə sübut etmişdir. Eyni zamanda alim qeyd etmişdir ki, Qafqazda azərbaycanlı əhali üstünlük təşkil etdiyindən bu bölgədə Azərbaycan türkcəsi hakim dildir.

Akademik fikirlərini tarixi qaynaqlarla bərabər, 1858-ci ildə Qafqaza, Şimali Azərbaycana səfər etmiş tanınmış fransız yazıçısı Aleksandr Dümanın "Qafqaza səyahət" əsərinə istinad edərək də əsaslandırmışdır. Aleksandr Dümanın bu əsərində qeyd edilir ki, Qafqazın qərb hissəsində (indiki Gürcüstan ərazisində) əhalinin çox hissəsi türkdilli olduğundan bu bölgədə türk dili hakim dildir. Aleksandr Düma yazırdı ki, bu dili bilən hər kəs bu bölgədə sərbəst dolaşa bilər.

Erməni xislətinin mahiyyətinin və onun yaratmış olduğu problem və  faciələrin  tarixi  kökü, əslində,  bir daha dərindən araşdırılmalıdır. Məhz bu xislət erməni millətçi və ideoloqlarının tarix boyu ayrı-ayrı xalqlara, xüsusilə yaşadıqları ölkələrin əhalisinə qarşı müxtəlif cinayət əməlləri törətməyə sövq etdirmişdir.

Dədə Qorqud kitabələrində də öz əksini tapmış tarixi yurd yerlərimiz üzərində hüquqlarımızın bərpası üçün belə fundamental araşdırmalara ehtiyac var. Qərbi azərbaycan İcmasının yaranması və onun Qayıdış Konsepsiyası 1987-91-ci illərdə indiki Ermənistandan didərgin salınmış üç yüz minə yaxın Qərbi azərbaycanlının hüquqlarının bərpası, sülh yolu ilə, təhlükəsizlik şəraitində və beynəlxalq hüquq çərçivəsində ləyaqətli şəkildə qayıdışında mühüm və tarixi rol oynayacaqdır. Hesab edirəm ki, bu, tarixi missiyanın və ədalətin bərqərar olunmasında hər bir Qərbi azərbaycanlının məsuliyyətli və müqəddəs borcudur. Bu yolda hər kəsə uğurlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

 

DƏNİZİN SƏSİ GƏLİR

 

Unutmaq istəyirəm xatirələri,
Dənizin səsi gəlir...
Unutmaq istəyirəm
Qəlbimin sınıq məhəbbətini,
İztirablı bir eşqin hekayətini.
Unutmaq istəyirəm
Acı-şirin xatirələri,

Dənizin səsi gəlir.
Dəniz, sevdalı dəniz,
Əfsanələr kimi şirin, xəyali dəniz,
Üzmüşəm dalğalarında,
Günəşində yanmışam.
Qumlu sahillərini
Yalınayaq gəzib dolanmışam.

Məhəbbətim sənə bağlı, dəniz.
Sinəsi sinəm kimi
Hicran dağlı dəniz.
Unutmaq istəyirəm
Sahilində şirin yuxular kimi keçən

Həzin axşamları,
Günəşli səhəri,
Unutmaq istəyirəm
Yandırıb-yaxan xatirələri,
Dənizin səsi gəlir...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Onu son dəfə Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində Xəyal Rzanın “Mina” filminin premyerası zamanı görmüşəm. İllər yaş üstə yaş gətirsə də o, elə əvvəlki kimi gümrahdır, həvəslidir, kinomuzun uğurları uğrunda yenə tər tökür. Sadəcə, meydan istəyir. Meydan olsun, nəticə özünü çox gözlətməz.

 

Mən Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Oqtay Mirqasımov barədə danışıram. O, 12 iyun 1943-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. Moskvada ÜDKİ-nin rejissorluq fakültəsində təhsil alıb, Bakıya "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına qayıdıb. Bir neçə sənədli, bədii filmlərin quruluşçu rejissoru və ssenari müəllifidir. Filmləri Ümumittifaq festivallarında mükafat alıb. Azərbaycanın xalq artistidir. 1992–2001-ci illərdə "Azərkinovideo" İstehsalat Birliyinin baş direktoru vəzifəsində çalışıb. 2 avqust 2018-ci ildə Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının Milli Kino Mükafatına layiq görülüb.

 

Filmoqrafiya 

 

1. Tatarıstanda Azərbaycan günləri 

2. Vətəndaş, həkim, alim 

3. Yeddi qoyun nağılı

4. Yenidənqurmanın işığında... 

5. Nəzarətin reydi "Mozalan"ın qeydi 

6. Ovsunçu

7. Öpürəm 

8. Rəşid Behbudov 

9. Silinməyən izlər... 

10. Şeytan göz qabağında 

11. Şəhidlik zirvəsi 

12. Qara Qarayev-60 

13. Qaşqayın son proqnozu 

14. Qisas almadan ölmə. Keçmişdən məktublar 

15. Qobustan 

16. Qorunmağa möhtac qoruq

 

Mükafatları 

 

1. "İstiqlal" ordeni 

2. "Şərəf" ordeni 

3. "Cəfər Cabbarlı" mükafatı

 

Ustad sənətkar ömrünün 82-ci baharına qədəm qoydu. Ona sağlamlıq arzulayırıq, qoy şərəfli ömrü bundan sonra da uzansın, kinomuzun inkişafına sərf edilsin.

Amin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 Ötən ilin sentyabr ayında onun 65 yaşı tamam olub. Növbəti ad gününə isə, bir neçə ay qalıb. Deməli, hələ də onun üçün yubiley ili davam edir. Fürsətdən istifadə edib, onun haqqında bildiklərimi gec də olsa sizinlə bölüşmək istəyirəm. Çünki rusların atalar məsəlində deyildiyi kimi- gec olmağı, heç vaxt olmamağından yaxşıdır...

 

Fitrətindən gələn təbii analitik bacarığı var. Hər bir vəziyyəti dərinliklə təhlil edərək, ən yaxşı qərarı qəbul etməyi bacarır. Adətən, mükəmməllik axtarışı və detallara olan diqqəti ilə seçilir. Çalışqan və məsuliyyətli adamdır. Hər zaman öz üzərlərinə düşən vəzifəni yerinə yetirmək üçün yüksək səy göstərir. Onu həm də planlı iş görməsi və təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə tanıyırlar. Nizam-intizamı çox sevir və hər şeyi müəyyən qaydasına uyğun etməyi xoşlayır. O, hətta ətraflarındakı kiçik detalların belə fərqinə varır və onları diqqətlə nəzərdən keçirir. Bu da onu həm işdə, həm də şəxsi həyatda çox vaxt uğurlu edir...

 

Deyir ki:- “Dünyada yazmaqdan çətin bir iş yoxdur. Yəni, yazmaq belədir ki, ağ vərəqlə üz-üzə oturursan. Yazılı nitqinqanunlarına görə öz yazını redaktə edə bilirsən, yazını dəyişdirə bilirsən. Hər şey sənin əlindədir. Ancaq, yazmaq mənim üçün çox şirindir, həddindən artıq. Çünki sonra mən həmin yazını oxuyanda, fikirləşirəm ki, necə yaxşı fikirləşmişəm, nə yaxşı fikirlərlə yazmışam, yaxşı yazmışam. İnsanlara həmişə yaxşılıq arzulamışam. Yazılarımın heç birində mənfi bir emosiya yoxdur. Heç vaxt olmayıb. Elmi əsərlər, elmi məqalələr yazandan sonra xeyli fikirləşirəm yazını elə yazmaq lazımdır ki, oxucu bunu başa düşsün. Yəni skeptip kimi özümə qapanım, öz yazılarımı heç kim başa düşməsin, yox! Əksinə. Elmi əsəri, elmi məqaləni elə yazıram ki, oxucuda yaxşı bir hiss, ovqat oyatsın. Mən dilçiyəm axı. Dilimizin qanunlarını gözləyirəm, dilimizin gözəlliklərini çatdırıram yazılarımda. Birinci növbədə nə edirəm? Düzdür, elmi üslubda bir balaca çətindir. Ancaq hər halda o sözləri tapıb işlədirəm ki, onlar bizim məişətimizdə var. Öz dilimizin şirinliyini, gözəlliyini insanlara daddıraq. Bəziləri çalışır ki, əcnəbi dillərdən yeni sözlər işlətsin öz məqalələrində. Mən isə öz ana dilimizdə olan sözlərdən daha çox istifadə edirəm, əcnəbi sözlərdən qaçmağa çalışıram...”

 

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, ona xas olan ən böyük xüsusiyyətlərdən biri güclü analitik düşüncə tərzinə sahib olmasıdır. O, problemləri tez bir zamanda müəyyənləşdirə və bu problemləri həll etmək üçün effektiv yollar tapa bilir. Həmçinin, səmimi və etibarlı insandır və xəyanətdən zəhləsi gedir. O, başqalarına kömək etməkdən zövq alır və bu səbəbdən də, tanıyanlarının yanında xətri çox əzizdir... 

“Elm adamıyam, gəlib bu səviyyəyə çatmışam. Bir az utanıramda ki, özümə professor deyim. Lakin hər halda bu adı qazanmışam. Mükafatların demək olar ki, hamısını almışam. Təhsil Nazirliyindən də və s.. Yəni, mənim üçün çalşdığım kollektivdə kənar adam yoxdur. Su töküldü qaba, oldu içməli. Heç rəhbərlik etdiyim nəşriyyata da təsadüfi adamlar gəlmir, əksəriyyəti tanınmış şair, yazıçı, elm adamlarıdır. Ətrafım çox genişdir, lakin bir məsələ var ki, ziyalılar bir şeydə həmişə çətinlik çəkirlər. Onların çoxu nəşriyyatla mətbəəni ayıra bilmirlər. Respublikada gerçək həyatda ən tez tora düşən, ən tez aldanan da ziyalılardır. Mən bunu kənardan müşahidə edə bilirəm. Amma nəşriyyatımız respublikada o müəssisələrdəndir ki, bizim adımız nəşriyyat və poliqrafiyadır. Deməli həm nəşriyyat, həm də poliqrafiya, mətbəə statusumuz var.”- söyləyir.

Baxmayaraq ki, 65 yaşı var, lakin özünütəkmilləşdirmə və öyrənmə arzusu hələ də onu tərk etməyib. O, yeni biliklər əldə etmək və öz bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün daim çalışır. Sağlam həyat tərzinə və fiziki rifaha böyük önəm verir. Və həmişə də ətrafındakı insanlara sağlam həyat tərzini təbliğ edir...

Bildinizmi, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı kimdir? Filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Məmmədli. O, 19 sentyabr 1959-cu ildə Bakının Bülbülə qəsəbəsində anadan olub. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra, 1977-1979-cu illərdə Moskva şəhərində əsgəri xidmətdə olub. 1985-ci ildə indiki Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini, 1988-ci ildə isə indiki Azərbaycan Dillər Universitetinin nəzdindəki xarici dillərin iki illik Fars dili şöbəsini əla qiymətlərlə bitirib. 1989-1992-ci illərdə Moskvada SSRİ Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunda təcrübə keçib. 1992-1994-cü illərdə Moskva və Moskvaətrafı şəhərlərin arxivlərində çalışıb. Həmçinin İran İslam Respublikasının Təbriz şəhərindəki Dil və Ədəbiyyat Universitetində də təcrübə keçib. İndiyədək bir neçə elm ocaqlarında çalışıb. Hazırda pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, AMEA-nın Dilçilik İnstitutunun baş direktorudur. 1989-cu ildə "Müasir Azərbaycan dilində feli sinonimlər" mövzusunda namizədlik, 2000-ci ildə isə "Müasir Azərbaycan dilində alınma terminlər (1920–1991-ci illər)" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib...

Deyir ki:- “Dilçilik İnstitutu öz fəaliyyətində hər zaman dünya dilçilik elminin müasir inkişaf meyillərini nəzərə almağa çalışır.  Azərbaycan dilçiliyinin və Azərbaycan dilinin inkişaf  perspektivlərinin müəyyənləşdirilməsi, Azərbaycan dilinin müasir dilçilik metodlarının tətbiq edilməsi ilə tədqiqi, Azərbaycan dilinin tarixi morfologiyası, müasir dilçilik cərəyan və məktəblərinin dərindən  və hərtərəfli öyrənilməsi, nəzəri dilçilik istiqamətində tədqiqatların genişləndirilməsi institut olaraq qarşımızda duran əzaz vəzifələrdir. Eyni zamanda, müasir dilçilik nəzəriyyələrinin Azərbaycan dilinin materialları əsasında araşdırılması, müasir texnologiyaların tətbiqi ilə Azərbaycan dilinin və dilçiliyinin inkişafıyla bağlı kompleks proqramların hazırlanması və s. institutun əsas prioritet istiqamətlərindəndir...”

On beşə yaxın kitab, o cümlədən 5 monoqrafiyanın, 100-dən artıq elmi, 200-ə qədər publisistik məqalənin müəllifidir.Elmi-publisistik yazıları həmçinin İran İslam Respublikası və Türkiyə Cümhuriyyətinin qəzet və jurnallarında dərc edilib. Dünyanın ən nüfuzlu Beynəlxalq konfranslarında çıxışlar edib. Əsərləri İran, Türkiyə, Qirğizistan,Rusiya, Hindistan,Yaponiya, Şri-Lanka və başqa ölkərlərdə nəşr olunub...

Xeyli səmimi adamdır. Xüsusiyyətlərini bilsəniz, onunla asanlıqla anlaşacaqsınız. Diqqətlidir, nizam-intizama, səliqə-səhmana, təmizliyə böyük önəm verir. O, göstərişdən və lovğalıqdan çox uzaqdır. İdarə etmədə, o cümlədən təşkilatçılıqda mütəşəkkildir. İnanılmaz dərəcədə ağıllıdır və həmişə aldığı məlumatları özü üçün təhlil etməklə məşğuldur, dərin zəkası onu heç vaxt yanıltmır. O, ətrafında dinc, nizamlı bir məkan yaratmaqdan həzz alır. Düşdüyü hər vəziyyətdə bütün nəticələrə nəzarət etməyi bacarır. Bir işi başa vurdusa, növbəti işi də uğurla başa vurmaq üçün həmişə hazırdır...

Xülasə, haqqında söhbət açdığım Nadir Məmmədli həm alim, həm dost, həm yoldaş və həm də bir insan kimi çox mükəmməldir. Adı kimi nadir insanlardan biridir. Onu sevmək imandandır...

Yeri gəlmişkən, gec də olsa 65 yaşını təbrik edirəm!..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

 

 

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bir qrup şəxs öz işində məsləhətli adam axtarırdılar. Gündüz vaxtı əldə fənərlə axtarış da bir nəticə vermədiyindən, polisə müraciət etmək qərarına gəlmişdilər. Axtarılan şəxsin vizual görüntüsü, biometrik məlumatları haqqında təsəvvür belə yox idi. Polis mümkün məlumatları əldə edərək, ibtidai istintaq tədbirlərini həyata keçirib, axtarışa davam edirdi. Faktla bağlı araşdırma aparılır.

 

Onlar axtarışı sürətləndirmək məqsədilə xoşqədəmə yox, Xoşqədəm xanıma ehtiyac duyulduğunu hiss etdilər. Sağ olsun Xoşqədəm xanım ki, bir qrup şəxsi qəbul edib, televiziya ekranlarından məlum hadisəni işıqlandıraraq daha çox insana çatmasına kömək etmək qərarına gəlmişdi. Amma çox təəssüf ki, ailə problemlərini böyük iştahla tum çırtlayaraq izləməyə alışmış Pakizə xala və digər həmkarları, onların maraq dairəsinə uyğun olmayan bu dəfəki verilişin başlanğıcını görüb "tfu belə verilişə" deyərək, televizoru söndürmüşdülər...

 

İndi bütün ölkə həmin şəxsdən agah olmuş, onu axtarırdı. Ancaq bir nəfər də olsun "gördüm" deyən yox idi. Bizim qəhrəmanlar axtarışı sürətləndirmək və bu istiqamətdə olan auditoriyanı genişləndirmək məqsədilə, təsir dairəsi geniş olan Lalə Azərtaşa da müraciət etməyi unutmadılar. Sağ olsun, Lalə xanım da bu bir qrup tifilləri yalnız buraxmadı. Münsiflər heyəti bu dəfə onlara uyğun olmayan mövzu ilə rastlaşdıqlarından susqun vəziyyətdə, sponsorların verdiyi yumşaq mebeldə əyləşərək yuxulamışdılar. Artıq bu axtarış geniş vüsət aldığından, bikar adamlar normal olaraq şayiələr yaymış, tez-tez efirə zənglər etməyə başlamışdılar.

 

"Orda gördüm", "burda gördüm" cümlələri artıq qulaq qanatmağa başlamışdı. Yalnız içlərində deyilən bir xəbər inandırıcı idi...

O, ölkədən qaçıb gedib...

İndi onu tapmaq üçün Interpola müraciət etmək lazım gələcəkdir.

 

Polis axtarır, televiziya bağırır, insanlar soraqlaşır, qonşular pıçıldaşır, səhifələr paylaşır, TikTok şir istəyib, reytinq axtarır...

Hamının gözünün kökü saralaraq yol gözləyir, qulaq telefon zəngi, "Alo, mənəm" kəlməsini intizarla eşitmək istəyir.

 

Və birdən ümidlər sönmək üzrəykən zəng gəlir. Ümidlər yenidən közərməyə başlayır. Telefon dəstəyi götürülür,

– Alo, kimdi? – soruşulur.

Çox keçmədən cavab eşidilir:

– Qadan alım, mənəm ey, Nərbala, xolodilnik ustası.

– Ay dayı, nə lazımdı?

– Sizin adamı tapmışam.

– Necə, necə? Nə danışırsınız? Tez olun, deyin görək, hardan, necə?

– Hə, tapmışam. Çox nahaq yerə bu qədər əziyyət çəkib onu səhv yerdə axtarmısınız. Ölkəni ayağa qaldırmısınız. O, öz yerində olub həmişə.

Həmin məsləhətli adam – sən demə, boş keçən dərslərdə, "şirinliklə" yazılan qiymətlərdə, tanışlıqlarla düzəldilən işlərdə olub...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

Bugünkü kino mövzumuz “Asif, Vasif, Ağasif” filmi barədədir. Apardığım araşdırmalar və topladığım materiallar nəticəsində əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı, görkəmli operator və rejissor Rasim İsmayılovun həyat yoldaşı, Azərbaycanın əməkdar jurnalisti Nadejda İsmayılovanın filmlə bağlı söylədiyi fikirləri oxucularımıza təqdim edəcəyəm.  

 

“Asif, Vasif, Ağasif” filmi 1983-cü ildə lentə alınıb. Film sadə azərbaycanlı ailəsində cərəyan edən hadisələrədən bəhs edir. Ekran əsərinin əsas macəraları isə vaxtının çoxunu işdə olan atanın üç dəcəl oğluyla gəzintiyə çıxması zamanı baş verir. Uşaqlardan ortancılı Vasifin yoldan keçərkən təsadüfən bağça uşaqlarına qoşularaq getməsi hadisələrin kuliminasiya nöqtəsi olur.

Filmin ssenari müəllifi Nadejda İsmayılova, quruluşçu rejissoru Rasim İsmayılov, quruluşçu rəssamı Məmməd Hüseynov, bəstəkarı Ruhəngiz Qasımova, rejissoru Elmira Əliyeva, operatoru Ramiz Əliyev, montaj edəni Nisə Hacıyeva, direktoru Arif Səfərovdur.

Rollarda Məmməd Məmmədov, Şükufə Yusupova, Leyla Bədirbəyli, Nəzri Babayeva, Emil Pənahov (Asif), Ramin Aslanov (Vasif), Hökümə Cəlilova (Ağasif), Xalidə Quliyeva, Ramiz Əzizbəyli, Ruhəngiz Qasımova, Zemfira Sadıqova, Ramiq Həsənov (Nadir), Təranə Həşimova (Elmira), Pərvanə Həşimova (Esmira) və başqaları çəkilib.

Çəkilişdə 69 və 83 saylı uşaq bağçalarının və Bakı şəhəri Yuri Qaqarin adına Pionerlər Sarayının kollektivi iştirak edib.

 

4 qardaş və “R əməliyyatı”

 

Nadejda İsmayılova deyir: “Rasimgilin çox gözəl ailəsi olub. Bu haqda biz ailə qurduqdan sonra özü mənə danışıb. Onların ailəsində hamı bir-birini çox sevir, qayğı ilə yanaşırdı. Atası ilə anasının bir-birinə olan sevgisi isə çox böyük idi. Həmçinin uşaqların qayğıkeş, gözəl Xeyransa nənəsi vardı. Xeyransa nənənin ümumilikdə 14 nəvəsi olsa da, ən çox Rasimi istəyirdi.

Yaşanan illər ərzində onların ailəsində çoxlu maraqlı hadisələr baş verirdi. Rasimgil özü dörd qardaş idilər: Rasim, Ramiz, Rafiz, Rais. Atasının adı “R” hərfi ilə başlayırdı deyə, uşaqların da adı ona uyğunlaşdırılmışdı. Hətta əksəriyyət onlara zarafatla “R əməliyyatı” deyə müraciət edir və qafiyələndirirdilər.

Yeri gəlmişkən, ortancıl qardaş Rafiz Ismayılov Azərbaycanın görkəmli rəssamıdır.

Uşaqların böyüdüyü illər müharibə vaxtına təsadüf etmişdi. Onun atası Mircəfər Bağırovun hakimiyyəti dövründə nüfuzlu vəzifə sahibi, nazir idi. Başqalarına baxanda onların yaşayışı yaxşı təmin olunmuş, daha təhlükəsiz idi.

Valideynlər övladlarını əməyə hörmətlə böyüdüblər. Atası davamlı olaraq işdə olduğundan onların tərbiyəsi ilə əsasən anaları məşğul olub. Çünki ata Mircəfər Bağırovun vaxtında günün bəlkə də 20 saatını işdə keçirir, demək olar fasiləsiz işləyirdi. Tez-tez ezamiyyətlərə getdiyindən uşaqlar onun üzünü çox az görürdü".

 

Uşağını seçimə gətirən analar...

 

Nadejda İsmayılova davam edir: “Bildiyiniz kimi Rasim ”Nəsimi", “Yenilməz batalyon”, “Yeddi oğul istərəm”, “Gün keçdi”, “Dədə Qorqud”, “Şir evdən getdi” və s. kimi məşhur Azərbaycan filmlərinin operatoru olub.

O uşaqları çox sevirdi və mütləq onlar üçün nəsə etmək istəyirdi. Hələ tələbəlik illərindən uşaqlara həsr olunmuş film çəkmək arzusunda idi.

Qayğısız, gözəl, ciddi uşaqlıq keçirən Rasim yaşadığı günləri əbədiləşdirərək film çəkmək qərarına gəlmişdi. Onsuz da onun uşaqlara böyük marağı vardı. Biz ailə qurduqdan sonra bütün bu danışdıqlarımdan xəbər tutdum. Mən onun uşaqlara həsr olunmuş film arzusunda olduğunu bilirdim. Ona görə də belə bir ssenari yazdım. Yazdığım ssenari Rasimin uşaqlıq xatirələrini əks etdirirdi.

Məsələn, filmdəki kinoteatr səhnəsində Vasifin şarı əlindən çıxıb tavana yapışır. Doğrudan da Rasim atası ilə film izləməyə gedəndə belə bir məqam yaşamış, şarı əlindən çıxdığına görə qalmaqal yaratmışdı. Onun atası çox böyük şəxsiyyət, ağıllı, savadlı, düzgün, vicdanlı, hər şeyin yerini bilən insan olub. Demək olar ki, “Asif, Vasif, Ağasif” başdan-ayağa avtobioqrafik bir filmdir. Düzdür, filmdə 3 qardaşın obrazı yarandı. Fikirləşdik ki, real ailədəki 4 oğlanın təsviri çox olacaq. Ona görə də uşaq sayını reallıqdakı kimi saxlamadıq".

Nadejda xanım bildirir ki, çəkilişlər Bakıda aparılıb: “Çəkilişlər əsasən Bakı küçələrində, bulvarda, zooparkda, bağça və eyni zamanda pavilyonda həyata keçirilib. Ailənin yaşadığı evin təsvir olunduğu ev pavilyonda qurulmuşdu.

Hadisələrin cərəyan etdiyi bağça, geyinib-soyunma otağı, mahnı oxuduqları yer real bağçada lentə alınmışdı".

Filmdə oyanayacaq uşaqların seçiminə gəldikdə Nadejda xanım deyir ki, onlar 500 nəfər uşağın içərisindən seçilib: “Böyük müsabiqə idi. ”Azərbaycanfilm" kinostudiyası belə bir film çəkildiyini, bunun üçün müsabiqə elan etdiyini açıqlayanda kinostudiyaya insan axını oldu. Hər kəs öz uşağı ilə gəlirdi. Eyni zamanda çəkiliş qrupu uşaq bağçalarına gedərək, ordan uşaqlar seçirdi.

Rasim 500 uşaqla fərdi şəkildə söhbət etdi. Baş rol üçün 50 uşaq arasında fotosınaqlar keçirildi. Kinosınaq üçün isə 20 uşaq təsdiq olundu və həmin 20 uşaq kamera önündə dayandı. Onların içərisindən isə 3 nəfər baş rola seçildi. Beləcə böyük müsabiqənin nəticəsində Emil (Asif), Ramin (Vasif), Hökümə (Ağasif) baş rola təsdiq olundu.

Onu deyə bilərəm ki, seçimlər zamanı çoxlu maraqlı hadisələr yaşanırdı. Rasim otaqda oturur və valideynlər növbə ilə otağa daxil olub söhbətləşirdi. Uşaqlarla yanaşı, valideynlərlə də işləmək çətin idi. Belə günlərin birində bir valideyn öz uşağı ilə gəlir və o uşağı bayırda qoyub özü Rasimlə danışmağa girir. Ana uşağın çəkilməsi üçün gəlsə də, onu içəri qoymur və uşaq qapının arxasında ağlayır, səsini də Rasim eşidir. Rejissor soruşur ki, uşaq niyə ağlayır? Ana cavab verir ki, başa düşmədim, ağlayan uşaqlar heç kimə lazım deyil? Həmin an çox gülməli bir situsiya yaranmışdı.

Daha bir hadisə danışım. Deməli, balaca bir oğlan gəlmişdi. Rasim soruşdu ki, sən bizə nə göstərəcəksən? Uşaq cavab verdi: “Heç nə”. Rasim: “Bəs niyə gəlmisən?”. Uşaq: “Anam dedi ki, bura gəlsəm, mənə velosiped alacaq”. Rasim dedi ki, bəlkə mahnı oxuyasan? Uşağın cəmi dörd yaşı vardı. Amma inanın, o elə bir mahnı oxudu ki, hamımız çox təəccübləndik. O yaşda uşaq yaşından çox böyük, ədəbsiz sözlərlə dolu bir mahnı ifa etdi. Təbii ki, o filmə seçilmədi".

 

“Mən oğlan deyiləm, Höküməyəm...”

 

Müsahibimiz deyir ki, filmdə Ağasif rolunda çəkilən Hökümə Cəlilova sonralar “Zerkalo” qəzetinə verdiyi müsahibədə maraqlı xatirələrini dilə gətiribmiş.

Nadejda İsmayılova deyir: “Ağasif rolu üçün çəkiləcək uşağı çox axtardıq. O, 3 yaşında olmalı, bizim müəyyən etdiyimiz kriteriyalara uyğun gəlməli idi. Hökümə çəkilişlərə gələndə çox balaca idi. Onun replikaları çox az idi. Balaca olduğundan danışa bilmirdi deyə, onun replikalarını digər uşaqlara verirdilər. İki ay keçəndən sonra o elə danışmağa başladı ki, bütün replikalarını özü dedi. Demək olar ki, o filmə çəkilə-çəkilə böyüdü.”

Hökümə illər sonra film haqqında xatirələrini danışarkən “Zerkalo” qəzetinə müsahibəsində demişdi: “Mən bir gün anamla yol gedirdim. Tanımadığım bir qadın (rejissor assistenti) mənə yaxınlaşıb dedi ki, nə gözəl oğlandır bu. Mən isə uşaq tələffüzü ilə ”mən Höküməyəm" deyə cavab verdim”.

Ona oğlan deyilməsinə əsəbiləşsə də filmdə çəkilməyə dərhal razı olub. Və kinsotudiyaya gələndə ordakı şərait onun çox xoş xoşuna gəlmişdi.

Nadejda xanım davam edir: “Uşaqlarla işləmək olduqca çətin idi. Seçilən uşaqlar çox talantlı idilər. Onlar özlərini oynayırdılar, çox təmiz və səmimi idilər. Səmimilikdə recissor böyük aktyorlardan çox uşaqların işini bəyənirdi. Rasim həmişə deyirdi ki, mənim uşaqlarla bir o qədər problemim olmurdu, nəinki böyüklərlə.

Uşaqlar böyükləri həmişə gərginlikdə saxlayırdılar. Onlar hər şeyə həssas yanaşırdılar. Bu filmdə oynayan aktyor heyəti yüksək peşəkarlar idi. Onların yüksək peşəkarlığı isə bu film üçün deyildi, ona görə də müəyyən dəyişiklik lazım gəlirdi. Hətta bəzi məqamlarda böyük aktyorlar da çətinlik çəkirdi.

Bütün bunlara baxmayaraq Rasim həmişə deyirdi ki, peşəkar olsalar da, onları müəyyən qədər dəyişmək lazımdır ki, uşaqlarla uyğunlaşa bilsinlər. Çünki, uşaqlarla işləyəndə hansısa pafos, yüksək göstəricilərə ehtiyac qalmırdı. Əslində uşaqlarla işləmək özü peşəkarlıq tələb edirdi".

 

“Rasim Leyla Bədirbəyliyə nənə

rolunu təklif etməkdən çox qorxurdu”

 

Nadejda İsmayılova deyir: “Azərbaycan film sənətinin qəhrəmanı Leyla Bədirbəyli nənə obrazını yaratdı. Mən onu çox sevirdim və bilirdim ki, Rasim onu filmdə çəkməyi çox istəyir. Amma bir çox filmlərin baş qəhrəmanı olmuşdu deyə, Rasim nənə rolunu ona təklif etməyə dəhşətli dərəcədə çəkinirdi. Leyla xanım yaşlansa da, çox gözəl idi. Ona kiçik rol üçün təklif vermək bir az çətin idi. Çünki, o ”Fətəli Xan", “Arşın mal alan” kimi Azərbaycan filminin incilərində rol alıb. O möhtəşəm insan idi. Ssenarini oxudu və razılşadı. Rasim onu əmin etdi ki, bu filmdəki nənə ənənəvi Azərbaycan nənəsi olmayacaq. Yəni tamaşaçılar uzun ətəkdə, başı bağlı, saçı ağ olan nənə görməyəcəklər. Leyla xanımın yaratdacağı nənə obrazı müasir nənələrdən idi, hansı ki, o kosmetikadan da istifadə edə bilirdi, başı açıq da gəzirdi və s.

Onu da deyim uşaqlar Leyla xanımı çox sevirdi və ona çox inanırdı. Aktrisa da öz növbəsində uşaqlarla çox səmimi idi. Ən çox Hökümə onu sevirdi".

Ssenarist deyir ki, rejissor kinostudiyanı uşaqlar üçün düzəltmişdi: “Orda çox sayda oyuncaqlar, eyni zamanda o vaxt uşaqların çox sevdiyi ”Karloson" vardı. Filmdən sonra Rasim Höküməyə Karlosunun oyuncağını hədiyyə etmişdi. Bu hədiyyədən o çox sevinmişdi. Hökümə hazırda BP şirkətində maliyyə sektorunda çalışır. O sonralar deyirdi ki, valideynlərimizin bizi sevməsi anlaşılandır. Amma mən anladım ki, eyni zamanda Rasim əmi də məni çox sevir. Çünki Rasim uşaqların özünü rahat hiss etməsi üçün hər şey edirdi. Çəkilişdən əvvəl Hökümə mütləq Rasimin qucağında olurdu. Əksi qeyri-mümkün idi".

 

Ruhəngiz Qasımova filmin

 musiqili obrazını yazmışdı

 

Nadejda İsmayılova deyir: “Demək olar ki, çəkilişlərin əksəriyyətində olmuşdum. Filmin çəkilişləri əsasən yay fəslində baş tutdu. Ilin əvvəlində başladıq, sonunda artıq hər şey hazır oldu, bir ildən az çəkdi. Film çox uğurlu alındı. Insanlar hələ də efirdə ona maraqla baxırlar.

Hələ 2 il əvvəl Cəmil Quliyev Azərbaycan Film Fondun rəhbəri olanda film texniki cəhətdən yeniləndi. Bu ekran əsərilə neçə-neçə nəsillər böyüyüb.

Avtobioqrafik film olsa da, Rasim həmişə deyirdi ki, yaxşı bir işin ərsəyə gəlməsi üçün professionallarla çalışmaq lazımdır. Komanda yaxşı olduğu üçün hər şey uğurlu alındı. O həmçinin filmin bəstəkarı Ruhəngiz Qasımovadan çox razı idi. Ruhəngiz xanım hətta bir neçə epizodda da çəkilmişdi. Onlar dostluq münasibətində idi. Ruhəngiz Rasimin nə istədiyini bilirdi və demək olar ki, filmin musiqili obrazını yazdı. O uşaq hisslərini, həyəcanını yaxşı duyurdu deyə, bu film üçün çox yaxşı bəstələr etmişdi.

Trolleybusdakı çəkilişlər çətin olsa da, maraqlı idi. Rasim fantaziyalı insan idi. Oradakı quruluş onun ideyası idi. Mövzu onun üçün doğma olduğu üçün hər şey onun istəyi kimi reallaşırdı. O həm opreator, həm rejissor kimi çox qabiliyyətli idi".

 

“Ata, uşağın əlindən

belə də tutmaq olar?”

 

Nadejda İsmayılova: “Rasim ana rolunda çəkilən Şüküfə Yusupovanı öz anasına oxşadırdı. Onda anasına xas olan müdriklik, gözəllik, emosianallığı görür və hiss edirdi. O eyni zamanda heyvanları çox sevirdi.

Ata rolunda oynayan Məmməd Məmmədov aktirsa Şəfiqə Məmmədovanın qardaşı idi. O talantlı insan olsa da, obrazı Rasimin istədiyi kimi yaratmamışdı. Məmməd şən idi, Rasimin öz atası isə çox ciddi, alicənab. Bu obrazı öz atasının timsalında gördüyündən, alınan nəticə onu qane etmədi. Məmməd sadə insan idi, uşaqları da çox sevirdi.

Rasimin təsəvvür etdiyi ata tipi olmasa da, təqdirlayiq obraz yaratmışdı. Məmməddə uşaqlara xas xüsusiyyətlər daha çox idi. Nahar fasiləsində uşaqlar ona nəsə aldırırdı. Məsələn, onlar ən çox dondurma xoşlayırdılar. Hər şey hazır olana qədər onlar istədiklərini elətdirirdilər. Bir gün Asif rolunda oynayan Emil Məmmədə dedi ki, ehh ata, əvvəl uşaqları yedizdirmək lazımdır ki, sonra özün yeyəsən. Uşağın bu sözünə çəkiliş qrupu çox gülmüşdü.

Deməli, atanın uşaqlarla küçədən keçdiyi kadrlar çəkilirdi. Birdən Ramin (Vasif) Məmmədə dedi ki, uşağın əlindən belə də tutmaq olar? Kiçik uşaq Məmmədə əldən necə tutmaq lazım olduğunu öyrədirdi. Məmmədin uşağı yox idi deyə, bu sahədə təcrübəsi də yox idi. O zaman da çox gülmüşdük".

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

 

İlin bütün ayları gözəl olsa da bahar fəslinin öz gözəlliyi və özəlliyi var. Odlar Yurdu Azərbaycanda daha çox aprel-may-iyun aylarının özəlliklərindən biri də ölkənin dilbər güşələrindən sayılan Qarabağ bölgəsinin Şuşa şəhərində Xarıbülbülün çiçək açmasından ibarətdir.

 

Qısa təqdimat:

"Wikipedia"nın təqdim etdiyi məlumata əsasən, Xarıbülbül (lat. Ophrys caucasica) - bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin səhləbkimilər fəsiləsinin ofris cinsinə aid bitki növüdür.

"Xarıbülbül" isimdir, fars dilindəki xar-tikan və bülbül sözlərinin birləşməsindən yaranıb. Xarıbülbül çoxillik ot bitkisidir. Gövdə 20-40 sm hündürlükdədir. Soğanaqları şarvari və ya xırda-ellipsvaridir. Yarpaqları gövdənin qaidəsində yerləşir, uzunsov-lansetvari və ya uzunsov-ellipsvari, eni 2-3 sm, uzunluğu 5-10 sm-dir. Çiçək qrupu seyrəkdir, 5-6 çiçəkdən ibarətdir. Çiçəkyanlığının kənar ləçəkləri 12-sm uzunluğunda açıq-bənövşəyi rənglidir. Daxili ləçəklər 3 sm uzunluqda oval-lansetvari, bənövşəyi və birdamarlıdır. Dodaqcıq məxmərvaridir, yuxarı hissədə irəliyə doğru qısa əlavə çıxıntısı var, qonur, üzəri bir neçə sarımtıl ləkəlidir, hər biri ensiz, açıq-sarı haşiyəlidir. Yay ayları, xüsusilə də aprel-iyun ayları Xarıbülbülün çiçəkləmə dövrü sayılır. Xarıbülbülün 50-dən çox növü var ki, onların çoxu ölkəmizdə yetişir. Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, bülbülü xatırladan Xarıbülbül çiçəyi Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabına daxil edilmiş nadir növdür.

Xarıbülbül Azərbaycanda İkinci Qarabağ müharibəsində şəhid olan əsgərlərin xatirəsinin rəmzi olaraq qəbul edilir. Bundan əlavə, həm də Azərbaycan ordusunun zəfər simvolu kimi tanınır...

 

Xarıbülbül çiçəyi barədə mif...

İndiyədək "Xarıbülbül" çiçəyinin Qarabağ torpağı və Şuşaya xas olduğunu eşitmişdik. Hətta, "Xarıbülbül çiçəyi yalnız Şuşada, Cıdır düzündə bitir, ayrı yerlərdə isə bitmir!" – kimi söyləyənlər də az deyildi. Bu, əslində bir növ mif idi. Bu mifin yaranmasında isə xüsusi səbəb mövcuddur. Deyilənlərə görə, 1801-ci ildə Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan öz qızı Ağabəyim ağanı bir sıra siyasi məqsəd və tarazlıq hədəfi ilə İran hökmdarı Fətəli şaha ərə verir. 

Fətəli şah Ağabəyimi sevindirmək və onun qürbətdə öz doğma evində olduğu kimi yaşamasına şərait yaratmaq məqsədi ilə Tehranda onun şərəfinə böyük bir bağ saldırır və bu bağda Qarabağın Xankəndi, Şuşa və ətraf ərazilərində bitən bütün ağac və gül-çiçəklərdən əkdirir. Bu bağa qulluq etmək üçün Şuşadan xüsusi bir bağban gətirir və bağın da adını "Vətən bağı" qoyurlar. Lakin bağbanların bütün cəhdlərinə rəğmən Ağabəyimin Qarabağda tez-tez gördüyü xarıbülbül bitkisini bu bağda əkib becərmək mümkün olmur. Çünki əkilən çiçəklər az müddət ötdükdən sonra yanırdı. Öz dövrünün bacarıqlı şairəsi olan Ağabəyim xanım Şuşadan uzaqda xarıbülbülün bitməməsindən məyus olaraq dərdini belə dilə gətirib:

 

Vətən bağı al-əlvandır,

Yox içində xarı bülbül,

Ömür sürməli dövrandır,

Səsin gəlsin sarı, bülbül.

 

Oxu, quşlar dilə gəlsin,

Xoş nəfəsin elə gəlsin,

Yarım gülə-gülə gəlsin,

Mən çalanda tarı, bülbül.

 

Bülbül, sənin işin qandı,

Aşiqlər oduna yandı,

Nədən hər yerin əlvandı,

Köksün altı sarı, bülbül…

 

Məhz bundan sonra da Xarıbülbül çiçəyinin yalnız Qarabağ bölgəsi və xüsusilə də Şuşada bitdiyi düşüncəsi yayılmağa başlayır. Həmin şeir sonralar "Sarı bülbül" adı ilə Azərbaycan xalq mahnısına çevrilir.

Əslində hər bir vətənsevər azərbaycanlı Qarabağ və onun ətraf rayonlarının uzun illər boyu erməni işğalı altında qaldığı dövrlərdə həmin şeir əsasında oxunan mahnını Azərbaycanın tanınmış xanəndəsi, mərhum sənətkarımız Səxavət Məmmədovun (1953-1991) həzin və dərdli ifasında dinləyərək kədərlənir, bəzən də göz yaşlarına hakim ola bilmirdilər. O zamanlar bir çox insanlarımız Qarabağ və Şuşa qədər Xarıbülbülün də işğal edildiyi və onların nə vaxtsa geri qayıdacağından yavaş-yavaş məyus olmağa başlamışdılar. Lakin II Qarabağ Savaşı zamanı Müzəffər Ali Baş Komandanın cəsarəti və qətiyyəti, qardaş Türkiyə və Pakıstanın dəstəyi, Azərbaycan ordusunun şücaəti, xüsusilə də şəhidlərimizin qanı və qazilərimizin canı bahasına Qarabağ və ətraf bölgələrimiz erməni işğalından azad oldu, ərazi bütövlüyümüz və dövlət suverenliyimiz bərba edildi. Təbii ki, uzun illər boyu işğal altında qalmış Xarıbülbül çiçəyi də öz azadlığına qovuşub əsil sahiblərinə qayıtdı...

Əvvəllər Xarıbülbül çiçəyinin yalnız Qarabağda və Şuşanın Cıdır düzündə bitdiyi kimi təsəvvür mövcud olsa da, zaman ötdükcə toxumla çoxalan bu çoxillik bitkinin Azərbaycanın digər bölgələrində də yetişdiyi aydınlaşmışdır. Buna misal olaraq Qax, Qazax, İsmayıllı, Yardımlı və Cəlilabad rayonlarının ucqar dağ ətəylərini göstərmək olar.

 "Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı"nda təqdim edilən məlumata əsasən, bu çiçəyə Azərbaycanda Şuşa və ətraf ərazilərdə, Samur-Dəvəçi, Kür-Araz və Xəzərsahili (Siyəzən rayonu, Beşbarmaq dağının təpə hissəsində) ovalıqlar, Kür düzənliyi, Abşeron, Diabar, Böyük Qafqazın cənub yamacı və Kiçik Qafqazın cənub rayonlarında rast gəlinir.

Bir neçə il öncə "Xəzər TV"dən Səbuhi Yusiblinin aparıcılığı ilə efirə gedən "Səyyah" verlişində də Xarıbülbülün Cəlilabadın dağ kəndlərindən birində (Tahirli kəndindəki dağ ətəyində) bitdiyi lentə alınmış və yayımlanmışdı.

Bu baxımdan Azərbaycanımızın hər bir guşəsi və hər bir məkanı bizə Qarabağ kimi doğma, əziz və dəyərli olmalı, bu ölkənin suyunu içən və çörəyini yeyən hər bir ləyaqətli vətəndaş isə onun şimalından cənubuna, şərqindən qərbinə qədər hər bir güşəsini və hər qarışını Qarabağ torpağı kimi sevib, göz bəbəkləri kimi qorumağa mükəlləfdir...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 "Bakı müharibədən çıxmış şəhəri xatırladırdı. Anamla indiki "20 Yanvar" dairəsindən keçərkən yerdə bir qan gölməçəsi gördük. Anam dayanıb qana baxdı. Təəccüblə dedi ki, bu nə doğma qandır… Sonradan, lap sonradan öyrəndik ki, bu qan, doğrudan da çox doğma qan imiş…"

 

Bu gün 20 Yanvar şəhidi İlham Allahverdiyevin doğum günüdür. Bir müddət ölkədə Sevgililər gününü məhz İlamla və nun şəhid olmasına dözməyərək intihar edən sevgilisi Fərizəyə həsr etmək barədə fikirlər dolaşmışdı mediada. Bu, gözəl təklif idi. Amma əfsus ki, dəstəklənmədi…

 

İlham 1962-ci il iyunun 12-də Ağdam rayonunda anadan olmuşdu. Əvvəlcə oradakı 1 saylı, sonradan Bakıdakı 54 saylı orta məktəbdə təhsil almışdı. Atasını çox erkən itirmişdi. Bakıda müəyyən müddət yaşadıqdan sonra Ağdamda yaşayan nənəsinə həyan olması üçün onun yanına göndərilmişdi. İlham Ağdamda həm zavodda işləyir, həm də nənəsinin qayğısına qalırdı.

1980–82-ci illərdə Latviyada hərbi xidmət keçir. Xidmətini başa vurandan sonra Bakıya qayıdan İlham Dadaş Bünyadzadə adına gəmi təmiri zavodunda tornaçı işləyir. İşləyə-işləyə həm də Bakı Texniki Texnikumunu bitirir.

1989-cu ildə subay olan İlhamın evlənməsi məsələsi Allahverdiyevlər ailəsinin gündəminə gəlir. İlham ailəsinin təklif etdiyi qızların heç birinə razı olmayıb, bacısı ilə bir sinifdə oxumuş Fərizənin adını çəkir. 1989-cu il martın 19-da nişanları olur.

İyunun 30-da toyları olur. (Əvvəldə bəhs etdiyim bu cütlüklə bağlı Sevgililər gününün də məhz 30 iyunda keçirilməsi təklif olunurdu).

1990-cı ilin yanvarında alovlu vətənpərvər olan İlham işğalçı sovet qoşununun Bakıya soxulmasını heç cür həzm edə bilmirdi. Yanvarın 19-da o, Fərizəni yaşadıqları evdən götürüb, anasının yanına aparır. Fərizənin təhlükəsizliyinə əmin olandan sonra əyninə qara paltar geyinib, qardaşı oğlu Əjdəri də öpüb, evdən çıxır. Axşama yaxın İlham qardaşı Elxanla "Şamaxinka" deyilən ərazidə görüşürlər. İlham və onun dostları barrikadada qalan soydaşlara yardım üçün gedəndə indiki 20 Yanvar dairəsində atəş aça-aça gələn tanklarla qarşılaşırlar.

 İnsanları qətlə yetirəcəklərini görən İlham silahsız insanlara güllə atmamaları üçün əlini qaldırıb tankın qarşısna çıxır. Sovet ordusunun əsgərləri İlhamı güllələyirlər. Müdaxilə edilsə də onu həyatda tutmaq mümkün olmur, o, 20 yanvar 1990-cı ildə şəhid olur.

 

Səhər tezdən qardaşı Elxan anası ilə birlikdə İlhamın axtarışına çıxırlar. Elxan daha sonra xatırlayacaqdı:

"Bakı müharibədən çıxmış şəhəri xatırladırdı. Anamla indiki "20 Yanvar" dairəsindən keçərkən yerdə bir qan gölməçəsi gördük. Anam dayanıb qana baxdı. Təəccüblə dedi ki, bu nə doğma qandır… Sonradan, lap sonradan öyrəndik ki, bu qan, doğrudan da çox doğma qan imiş… "

Onlar İlhamı həmin günü Respublika Klinik Xəstəxanasında tapırlar.

İlhamın vurulduğunu ilk hiss edən isə Fərizə olur, güllələr atılanda İlhamı vurduqlarını deyir. 

 

İlham və Fərizə 

 

Hər xalqın tarixində unudulmaz səhifələr, qəlbə dağ çəkən günlər olur. Azərbaycanın müasir tarixində bu cür acı dolu, eyni zamanda qürurverici günlərdən biri də 20 Yanvar faciəsidir. Həmin gecə təkcə torpaqlar deyil, könüllər də qan ağladı. Amma bu gecənin ən simvolik və ürəkləri titrədən hekayələrindən biri — İlham və Fərizənin eşq və vəfa dastanı idi. Bu iki gənc, sevginin ölümsüzlüyünü, vətənə olan bağlılığın insan ruhunu necə yüksəldə biləcəyini bütün dünyaya göstərdilər.

 

"Sevgi ilə başlanan ömür"

 

İlham Allahverdiyev — gənc, saf qəlbli bir vətən sevdalısı idi. Bakı Dövlət Universitetində təhsil alır, gələcəyini bu torpağın xoşbəxt sabahlarına həsr edirdi. O, yalnız bilik axtaran bir tələbə deyildi, həm də milli ruhla döyünən bir qəlbin sahibi idi. Hər dəfə "Azərbaycan" deyiləndə gözləri parlayar, ürəyi fəxrlə döyünərdi.

Fərizə Allahverdiyeva isə onun həyatının günəşi idi. Onların sevgisi sanki bir filmdən çıxmışdı — saf, təmiz, səmimi. Qısa zamanda bir-birinə bağlanan bu iki gənc ailə həyatı qurdu. Həyat yeni başlayırdı, arzular kövrək bir yaz səhəri kimi gözəldi. Gələcək planlarla dolu idi. Amma həyatın onlar üçün başqa, daha uca bir yazısı var idi…

 

"Qanlı Yanvar və İlhamın şəhadəti"

 

1990-cı il, yanvarın 20-si — Azərbaycanın qan yaddaşına çevrilən o gecə. Sovet qoşunlarının Bakıya daxil olması ilə şəhər odlara qərq oldu. Silahsız insanlara atəş açılır, qocalı-cavanlı insanlar tankların altına düşürdü. Qaranlığın içində bir millətin qüruru qanla yazılırdı.

İlham da həmin gecə vətənin fəryadını eşidənlərdən idi. O, özünü küçələrə atdı — bir əsgər kimi deyil, bir vətəndaş, bir oğul kimi. Amma bu cəhd onun son nəfəsi oldu. Güllə onun gənc sinəsini parçaladı. İlham Allahverdiyev həmin gecə şəhid oldu — öz torpağının azadlığı üçün canını qurban verən minlərlə igiddən biri…

 

"Fərizə – Eşqin şəhidi"

 

Fərizə İlhamın ölüm xəbərini eşidəndə dünya onun üçün dayanmışdı. Gözlərinin nuru, həyatının mənası, o yeni qurduğu ailə bir anda əlindən alınmışdı. Göz yaşları gözlərinə sığmadı, qəlbinin fəryadı səssizcə içini yandırdı. 

Bir neçə gün sonra, yanvarın 24-də Fərizə də bu dünyanı tərk etdi. Rəsmi səbəb ürək çatışmazlığı olsa da, xalq onu eşq şəhidi kimi qəbul etdi. O, İlhamla birgə bu dünyadan köçməyi seçdi. 

 

"Bir məzarda iki ömür"

 

İlham və Fərizə, sevginin və vətənə bağlılığın ən uca zirvəsinə yüksəldilər. Onlar Şəhidlər Xiyabanında yan-yana dəfn edildilər. Bir tabutda, bir məzarda — bir ömürü paylaşdıqları kimi bir ölümü də paylaşdılar. Qırılmış bir eşqin deyil, əbədiləşmiş bir dastanın qəhrəmanlarına çevrildilər.

Onların məzarı bu gün minlərlə insanın ziyarət yeridir. Hər çiçək, hər dua bir sevginin, bir xalqın vəfa andıdır.

 

"Əbədi sevda, əbədi yaddaş"

 

İlham və Fərizənin hekayəsi təkcə bir eşq hekayəsi deyil — bu, bir xalqın yaddaşına yazılmış əbədi izdir.

Azərbaycan xalqı bu cütlüyü unutmadı. Çünki onların adı sadəcə bir sevda dastanı yox, 20 Yanvarın simvolu, şəhidliyin, vəfanın və milli ruhun canlı təcəssümüdür.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, sizlərə İltimas Səmiminin şeirləri təqdim edilir.

 

İltimas SƏMİMİ

 

YOX OLAR

 

Səni xatırlayanlardan

Biri belə

Kövrəlmədi.

Yoxluğuna nə göy qaraldı,

Nə yer üşüdü.

Sənsizlik belə başladı,

Belə də ötəcək...

Doğmaların yaddaşında

Yaxasını cıran acı xatirələrin

Köz-köz sönər.

Əlləri qoynunda

Xəyallara qərq olmuş

Neçə söz

Payız yarpağı kimi soldu.

Yoxluğuna

Nə zaman dayanar,

Nə də göy üzündə günəş

Yox olar.

 

 

OYANA

 

Arzular məzarlığına dönən

Bu yarımçıq ömür

Kimindir?

Bir az göz yaşı,

Bir az da hicran qoxuyur.

Üstündən ayrılıqlar

Yol salıb,

Ölümə üz tutanlar

Ağır-ağır yeriyir.

Yaşamaq kəlməsi

Göz yaşı sıxmaqdadır.

Şirin bir yuxuya sarılıb

Ömrü bitirməyənlər

Mümkün deyil oyana.

 

 

SİLİNƏR

 

Ovcunu bərk sıx,

Yollar qaçar əlindən.

Ayağın altında  torpaq

Diksinər,

İçində yuxusu qarışmış 

Arzuların

Yarpaq-yarpaq saralar.

Təsəllin bir qarış yol,

Bir qaşıq ümiddir.

Nə yol bitir,

Nə ümid.

Bu sükut alın yazındır,

Bütün cığırlar ayrılığa aparır.

Yer üzünə kölgə tökən

Bu qaranlıq gecə

Taleyini oxuyur.

Kiri, qoy küləklər əsməsin,

Yer üzündə bütün xatirələr silinər...

 

 

ADA KİMİ

 

Sığalmı istədin?

Küləklər əsdi.

Qəfil bir yaz yağışı

Yollara süzülən

Bütün göz yaşlarını yudu.

İndi Yer üzündə

Bir "Əlvida" kəlməsi

Göyərməkdədir.

Kölgəsində tənha bir qoca

Xatirələrə qərq olub.

Qayğılardan sıxılan ürəyi

Dənizdə,

Üstündə qara ruhlar dolaşan

Kiçik bir ada kimi...

 

 

BİRCƏ XATİRƏ QALIR

 

O gözlərdən uzaq düşmək

Qəfil ölümlə

Üz-üzə gəlməkdir.

Hər şey bitmiş kimi...

Evin  bir küncünə

Qısılıb ağlamaqdan başqa

Sevənlərin əlindən

Nə gəlir ki?

Ona da vaxt olsa.

İntizar bir yandan,

Həsrət bir yandan.

Səhər nə vaxt doğuldu,

Gün nə tez ötüşdü,

Axşam nə tez düşdü?..

Sevənlərə yeltək ötən zamandan

Bircə xatirə qalır...

 

 

YAVAŞ-YAVAŞ İTƏCƏKSƏN

 

Sevdiyin insanlar da

Çıxıb gedəcək,

Yorğun baxışlarından

Heç nə duya bilməz sən.

Qaranlıq gecədə

Başının üstündən

Qara ruhlar dolaşar.

Qorxulu yuxular,

Qulağına axan səslər

Səni bir an da rahat qoymaz.

Ürəyini didən

Ölüm xofu,

Yaddaşından silinməyən

Bir nakam sevgi saçlarını yolacaq.

Sən o sevginin kölgəsində

Yavaş-yavaş itəcəksən...

 

 

AXTARMAQDADIR

 

Yorulub əldən düşdü:

Kim hansı qapıda,

Hansı tində,

Hansı küçədə?

Şəhər sükut içində,

Hava da göz yaşı

Qoxuyur.

Balıqsız dəniz kimi,

Bu şəhərin küçələrində

Bir kimsə yox.

Qara ruhlar dolaşır.

Yollar yorulub,

Bir yarpaq pıçıltısına

Həsrət qalıb elə bil.

Əllərim qaranlığa

Qərq olmuş küçələrdə

İtirdiyim günləri axtarmaqdadır...

 

 

QARA EDİB                

 

Üz tutub qarşıdakı 

O divara da

Bir kəlmə söz de.

Daşqəlbli insanlartək

Soyuqanlı...

Önündə  qan tökülsə də,

Yenə susar.

Kilidləmiş o ağ qapı

Heç kimin üzünə açılmaz.

O ağ qapıya üz tutanlar

Ümidinin hər şeydən

Üzüldüyünü bilib

Hönkür-hönkür ağlayarlar.

Elə bil dar ağacıdır,

Cəllad kötüyüdür,

Qəfil çaxan bir güllədir.

O ağ qapı ağ olsa da,

Çox insanın taleyini qara edib...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2025)