“Ədəbiyyat və incəsənət” Uşaq saatını davam etdirir və bu gün sizlərə Azərbaycan ədəbiyyatının klassiklərindən biri olan Süleyman Sani Axundovun “Əhməd və Məleykə” hekayəsi təqdim ediləcək.

Böyük ədib bu hekayəni "Qorxulu nağıllar" silsiləsindən qələmə alıb.

Qışın orta ayı idi. Soyuqdan hamı qaçıb ev lərdə gizlənmişdi. Hacı Səmədin külfəti isti otaqda süfrənin başına cəm olub, yemək üçün onu gözləyirdi. O isə o biri otaqda öz işinə məşğul idi.

 Hacı Səməd əlli yaşında, safürəkli, rəhmdil bir kişi idi. Hacı Səmədin külfəti qoca anasından, arvadından, doqquz yaşında bir oğlundan və bir də yeddi yaşında qızından ibarətdi.

Hacı Səməd oğlu Məmmədi ibtidai şəhər məktəbində oxudurdu və bu ildən də qızı Fatmanı şəhər qız məktəbinə vermişdi. Hacı Səməd başqa müsəlman atalara bərəks olaraq uşaqlarının dərslərinə, ədəb və tərbiyəsinə çox fikir verərdi.

Hacı Səməd işini qurtarıb yemək otağına gəldi. O, süfrənin başında əyləşdi, yeməyə başladılar. Şam qurtardı. Hacı Səmədin xörəyin üstündən çay içmək adəti idi. Bu vaxt külfətə ya kitab, ya gündəlik qəzetlərdən oxuyardı. Bu da olmasaydı, gəzib-gördüyü vilayətlərdən danışardı. Buna görə də gözlüyü gözünə taxıb əlinə qəzeti götürəndə hamı sakit olub onun danışığını gözləyirdi. Hacı Səməd isə səsini çıxartmayıb özözünə yavaşcadan oxumağa başladı. Fatma bu sakitliyə davam etməyib qoca nənəsinə dedi:

– Nənə, mənə bir qorxulu nağıl söylə.

 Fatmanın qardaşı Məmməd, bacısından bu sözü eşidib dedi:

– İndi ki qorxulu nağıl istəyirsən, bəs niyə o günü nənəm Məlikməmməd nağılını söyləyəndə div adı gələn vaxt nənənin qucağına qısıldın?

– Yox, mən heç qorxmurdum, – deyə Fatma cavab verdi. Bu halda Hacı Səməd qəzeti yerə qoyub dedi:

– Yaxşı, qızım, bu gecə nənənin əvəzinə mən sənə bir qorxulu nağıl söylərəm, bu şərtlə ki, qorxmayasan.

– Yox, ata, qorxmaram, söylə.

Hacı Səməd çaydan bir neçə qurtum içib başladı:

– Qızım, biri vardı, biri yoxdu, şimalşərqdə, meşə içində, çay kənarında Tatarcıq adında bir kənd vardı. Bu kəndin əhli əkinçilik və çarvadarlıqla güzəran edərdi. Qızım, həmin nağıl olunan kənddə Nurəddin adında bir kişi vardı. Bu Nurəddinin on yaşında Əhməd adlı bir oğlu, altı yaşında Məleykə adlı bir qızı və Xədicə adında bir arvadı vardı. Nurəddinin sənəti əkinçilik idi və mal-qaradan ancaq bir atı vardı. Nağıl olunan zaman bahar və yay çox quraqlıq keçməyə görə o vilayətdə taxıl susuzluqdan yanıb tələf oldu. Çox çəkmədi ki, ətraf və əknafda aclıq başlandı. Payızın əvvəlindən Nurəddin arabasını qoşub şəhərə kirayəçiliyə getdi. Orada qazandığı pulu dörd gündən, beş gündən bir evinə göndərərdi. Külfəti də onunla güzəran edərdi. Əhməd kənd məktəbində oxuyurdu. Atası tərəfindən gələn məktubları asanca oxuya bilirdi. Bir neçə gün bundan əqdəm Əhməd yazıb atasından özü üçün bir başlıq və bacısı üçün bir əlcək istəmişdi. Hər ikisi bu şeylərin tezcə alınmasını xahiş edirdi. Lakin beş gün keçdi, bir həftə keçdi, on gün keçdi, atalarından bir xəbər çıxmadı. Xədicə bərk qorxuya düşmüşdü. Evdə pul və çörək də tükənmişdi. Bir dəfə, əziz balalarım, söz vaxtına çəkər, belə bir gecədə, qarlı çovğunun şiddətli vaxtında, Əhməd və Məleykə atalarının yolunu səbirsiz gözləyən zaman kim isə qapını döydü. Uşaqlar cəld: – Atam gəldi, – deyə qapıya tərəf yüyürüşdülər. Amma onun əvəzinə kürkə bürünmüş, əlləri əlcəkli, başı başlıqlı qonşuları Şəhabəddin içəri daxil oldu. O kişi Nurəddinlə bərabər arabaçılığa getmişdi. Bunu görcək Xədicənin ürəyini qorxu aldı. Uşaqlar: – Əmi, bəs atamız hanı? – deyə soruşduqları vaxt ondan cavab almadılar. Şəhabəddin Xədicəni bayıra çağırıb ərinin atlı-arabalı dərəyə uçub ölməyini xəbər verdi və onun cibindən çıxan altı manatı verib cəld getdi. Xədicə rəngi-ruhu qaçmış, nitqi tutulmuş halda içəri girdi və uşaqlarını bağrına basıb zar-zar ağladı. Bunların ahnaləsi, boranın gurultulu səsi bir-birinə qarışmışdı. Bunlar axırda sakit oldular. Əhməd anasından soruşdu: – Ana, bu aclıq ildə atasız biz necə dolanacağıq, acından öləcəyik. – Qorxma, oğlum, bu saçlarımı satıb sizi ac qoymaram, – deyə Xədicə oğluna təsəlli verdi, sonra hər ikisini soyundurub yatağa uzandırdı. Bir azdan sonra uşaqlar yuxuya getdilər. Amma o gecəni Xədicə sübhə kimi yata bilmədi. Fikir, xəyalət onu götürmüşdü. Sahibsiz arvad, yetim uşaqlar, aclıq ildə necə dolansın? Bir neçə müddət keçdi. Xədicənin pulu lap qurtardı. Yavaş-yavaş ev şeylərini satmağa başladı. Xədicə bir də baxdı gördü ki, evdə heç bir şey qalmayıbdır. Uşaqlar da acdır. Çörək üçün hansı qonşuya getdisə, əliboş qayıtdı, çünki hamı bunların günündə idi. Acından zavallı uşaqlar taqət və gücdən düşmüşdülər. Yazıq Xədicə hər yerdən ümidi kəsilmiş, dizlərini qucaqlayıb bir küncdə mumiya kimi oturmuşdu. Gizlin ağlamaqdan gözlərinin yaşı da qurumuşdu. Qızım, axşam oldu. Acından Məleykənin qırmızı yanaqları saralmışdı...

Birdən Fatma özünü atasının qucağına atıb dedi: – Ata, demə, demə! Qorxuram.

 Hacı Səməd qızının başını sığallayaraq dedi: – Qorxma, qızım, dalı yaxşıdır. Qulaq as, harada qaldım? Hə, Xədicə Məleykəni soyundurub yerinə qoydu ki, bəlkə, yuxuya gedə. Amma yazıq tifil rahat ola bilmirdi. Axırda Xədicə onu sakit etmək üçün dedi: – Qızım, Məleykə, gözlərini yumub yat; onda gecə mələk bacamızdan sənə çörək salar. Məleykə gözlərini yumdu. Bir azdan sonra yuxuya getdi. Amma Əhməd anası ilə oyaq qalmışdı. Gecədən xeyli keçmiş bacadan gumbultu ilə bir şey icəri düşdü. Ana və oğul diksinmiş ayağa qalxdılar ki, görsünlər o düşən nədir. Gördülər ki, ağzı bağlı bir torbadır. Xədicə əli əsə-əsə  torbanın ağzını açdı. Gördülər ki, içi çörək, yemiş, cücə, yumurta və qeyri yeməli şeylərlə doludur. Bunu görcək Əhməd dedi: – Ana, gördünmü, mələk bacamızdan bizə çörək saldı. Xədicə heyrətdə qalıb cavab verə bilmədi. Bu halda torbanı boşaldanda içindən kağıza bükülmüş bir yumru şey çıxdı. Açanda gördülər ki, hamısı qızıl puldur. Bunu görən ana və oğul daha da artıq təəccüb etdilər. Bu halda Əhmədin gözünə pula bükülmüş kağızda yazı sataşdı: – Ana, burada yazı var; qoy görək nədir? – deyə Əhməd kağızı oxudu. "Qızım Məleykə, mən bir qoca səyyaham. Yolda evinizin yanında faytonumun çarxı oxdan çıxdı, onu salıncan mən istədim ki, sizdə bir az qızınıb, rahat olam. Qapıya gəldikdə anan dediyi sözləri eşitdim. Geri qayıdıb bu şeyləri və pulu sənin üçün hazır etdim və təzədən gəlib bacanızdan atdım. Yaşa, qızım, yaşa, mən qoca babanı da yaddan çıxartma. Xüdahafiz. Səyyah Cəmaləddin". Bu halda Məleykə oyanıb dedi: – Ana, mələk bacamızdan çörək saldımı? – Bəli, qızım, ancaq mələk yox, baban Cəmaləddin, – deyə Xədicə Məleykənin qabağını yeməli şeylərlə doldurdu. O gecəsi iki bala, bir ana şadlıqlarından bilmirdilər ki, nə etsinlər. Axırda hamı şad-xürrəm yıxılıb yatdılar. İndi siz də, əziz balalarım, durun yatın, səhər dərsə gedəcəksiniz.

Bu sözlərlə Hacı Səməd sözünü tamam etdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Pünhan" gizli deməkdir. Kitabının adı isə "Aşikar"" - K. Ağabalayev

Elmlər Akademiyasında yerləşən "Libraff" kitab evində şair Pünhan Əzimov Alatavalının "Aşikar" kitabının təqdimat mərasimi keçirildi. Tədbir səmimi və emosional ovqatı ilə seçildi, poeziyanın ruhu iştirakçıların qəlbinə sirayət etdi.

Tədbirdə 100-150 nəfərə yaxın poeziyasevər iştirak edirdi. Onların arasında Səbuhi Xırdalanlı, Kamran Ağabalayev, Rəşad Mikayılzadə, eləcə də aktrisa Günəş Tegin kimi tanınmış simalar yer alırdı. Media nümayəndələri, ədəbiyyat həvəskarları və müxtəlif sahələrdən gəlmiş qonaqlar tədbirin ab-havasına xüsusi rəng qatdılar. Portal dostumuz Nail Zeyniyev də qonaqlar arasında idi.

Təqdimatda səslənən qəzəllər, səhnəyə sanki qeyri-adi bir sehri gətirdi. Qonaqlar böyük diqqətlə şairin söz dünyasına səyahət etdi, ruhlarının dərinliklərinə doğru bir yol aldı. Tədbirin ən təsirli məqamlarından biri, qəzəllərin səsləndirildiyi anlardı. Sözlər, zamanın ritmini dəyişdi, məkanın sərhədlərini aşdı. Hər kəs bir anlıq susdu, dinlədi, içindəki duyğulara qulaq verdi. Sanki illərlə axtarılan bir səs, bir söz tapılmışdı. Bu anlar, təqdimatı adi bir tədbirdən çıxarıb, unudulmaz bir poeziya axşamına çevirdi.

Tədbir boyu iştirakçılar tərəfindən Pünhan Əzimova maraqlı suallar ünvanlandı. Şair qəzəl yazmaq prosesindən danışdı və poetik yaradıcılığının sirlərini bölüşdü. Onun sözlərinə görə, qəzəlləri yazmaq üçün özünə suallar verir, bu suallara cavab axtararkən sözlər içində bir məna dünyası qurur. Qəzəllərini sakit kabinetlərdə deyil, məclislərdə, səfərlərdə, həyatın təbii axarında yazdığını vurğuladı. Bu yanaşma onun şeiriyyətinə həm canlılıq, həm də ruh dərinliyi bəxş edir.

Pünhan Əzimovun "Aşikar" kitabı məhz bu duyğuların, bu sualların və iç səsin poetik cavabıdır. Kitab şairin müxtəlif zamanlarda yazdığı qəzəllərdən ibarətdir və hər bir qəzəl ayrı-ayrılıqda bir könül hekayəsi, bir ruh pəncərəsidir.

Tədbir zamanı Pünhan Əzimov kitaba toplanmış qəzəlləri imzaladı və qonaqlara hədiyyə etdi. İmzalanma anı isə tədbirin başqa bir emosional zirvəsi oldu: hər bir kitab, bir təşəkkür, bir dua, bir dua kimi iştirakçıların qəlbinə toxundu.

Təqdimatda həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatının klassiklərinə ehtiram göstərildi. Elecə də azərbaycanlı şair  Sailin köhnə qəzəllərini yenidən işıq üzü görmək niyyəti tədbirin unudulmaz məqamlarından biri oldu. Tapdığı iki qəzəlin birini də bizim üçün səsləndirdi.  Şair Mövlananın kəlamlarına da istinad etdi və tədbir boyu sözə, hikmətə sığal çəkən fikirlər səsləndirildi. Pünhan Əzimovun "İnsana təşəkkür etməyən, Allaha şükür edə bilməz" fikri tədbirin ümumi ruhunu ifadə edən ən təsirli cümlələrdən biri oldu.

Tədbirin sonunda hiss olunurdu ki, bu təqdimat sadəcə bir kitabın təqdimatı deyil, eyni zamanda sözə, könülə, duyğuya bir səcdə idi. Burada hər kəs bir anlıq öz iç səsini dinlədi, susdu və poeziyanın sehrində azıb getdi.

Ən gözəl sözlər, susqun qəlblərə toxunanlardır. "Aşikar" bu toxunuşun səmimi təcəssümüdür.

Belə tədbirlər bir daha göstərir ki, sözlər, yalnız yazılmaq üçün deyil, yaşanmaq üçün var. "Aşikar" təqdimatı, sanki bir kitabın səhifələrindən yox, insanın qəlbindən doğan bir əhvalat idi. Pünhan Əzimovun qəzəlləri, içindəki sonsuz sualları və axtarışları bizə sadəcə sözlərin möcüzəsini deyil, insanın özünü tapmaq yolundakı həqiqəti də göstərdi.

Bəlkə də ədəbiyyat, hər bir oxucuya yalnız gözlə görünənləri deyil, eyni zamanda görünməyənləri göstərən bir gücdür. Bu güc, hər misrada bir dünya, hər sətirdə bir həyat doğurur. Pünhanın yaratdığı dünyada biz yalnız onun sözlərinə qulaq asmırıq, həm də içimizdəki ən dərin hisslərə toxunuruq.

Bu an, bir kitabın təqdimatı deyil, insanın özünü kəşf etdiyi, içindəki əks-sədaları tapdığı bir an oldu. Pünhan Əzimova yalnız bu kitabı ilə deyil, bütün yaradıcılığı ilə insanın özünü və dünyanı daha dərindən anlaması yolunda yeni bir qığılcım olmağı arzulayırıq. Onun qələmindən çıxan hər bir misra, bəlkə də bir çoxlarımız üçün həyatın, zamanın və varlığın mənasını daha aydın görməyə kömək edəcək.

Yeni əsərləri və gələcək yaradıcılığı, sadəcə kitablar deyil, bizə dünyanı və insanı bir az daha başa düşmək üçün bir fürsət verəcək.

Hər bir yaradıcılıq uğuru, onun sözlərindən ilham alaraq daha çox insanın ruhunu oyandırsın. Pünhan Əzimova yolunun hər addımında yeni uğurlar və sonsuz ilhamlar diləyirik. Poeziyanın və insanın dərinliyinə doğru yeni kəşflərlə dolu bir yolun olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Təranə Turan Rəhimli, filologiya elmləri doktoru, dosent. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Balaş Azəroğlu deyəndə, ilk olaraq Güney Azərbaycanda yaşayan qan qardaşlarımızın azadlıq mübarizəsi və 21 Azər hərəkatı yada düşür. Milli azadlıq mücadiləsini boğmaq istəyən, o tay-bu taylı Vətənin nəfəsini tıxayan qanlı əlləri qoparıb atmaq yolunda hər cür təzyiqə mərdliklə sinə gərən azadlıq mücahidlərindən biri idi Balaş Azəroğlu.

Yaradıcılığı boyu bütöv Azərbaycan amalına sadiq qalan, qələminə sarılıb mübarizəsini davam etdirən şair millətinin səsini bütün dünyaya duyurmaq istəyirdi. “Elə oğul istəyir vətən...” adlı şeirindəki kimi:

İndi elə oğul istəyir vətən

düşmənlərin başına 

alov töksün dilindən!

Qalxıb Savalan dağına

bir millətin dərdini 

bütöv Şərqə bağırsın,

Qoy qoca Şərq eşitsin

dili bağlı,  

qolu bağlı,

Sinəsi çarpaz dağlıların 

səsini!  

Təsadüfi deyil ki, Balaş Azəroğlunun bu şeiri 1960-cı ildə dərc olunandan dərhal sonra Xalq yazıçısı və böyük tənqidçi Mehdi Hüseyn “Şair Azəroğluya açıq məktub” ünvanlı məqalə yazmış, siyasi lirikanın gözəl örnəyi olan bu əsərin doğurduğu sevinci ədəbi ictimaiyyətlə bölüşmüşdü. Mehdi Hüseyn bu şeirdə “sərrast atəşə bərabər tutula biləcək iti və kəsərli parçalar”ın təsirindən doğan həyəcanla yazırdı: “Mən sənin əsərini oxuyanda həm sevinir, həm də qəzəblənirdim, sevinirdim ona görə ki, sən xalqımızın ən görkəmli şairlərindən biri kimi Səməd Vurğun ənənələrinə sadiq qalaraq mənə Vurğunun səsini və nəfəsini xatırladırsan, aktual-siyasi məsələləri həqiqi şeir dili ilə yazmağı bacarırsan; qəzəblənirdim ona görə ki, sənin odlu misralarını oxuduqca başı min bəla çəkmiş Azərbaycan xalqının qəddar düşmənləri ilə sanki bir daha üz-üzə dururam”.   

Balaş Azəroğlu poeziyası sərhədlərlə, tikanlı məftillərlə Güney və Quzey Azərbaycanı ayıranların bir milləti bütövlük amalından, milli ruhundan, mənəvi dəyərlərindən ayıra, qopara bilmədiklərinin isbatıdır. O, bütöv Azərbaycanın şairidir. Şairin yaradıcılığını azərbaycançılıq kontekstində nəzərdən keçirəndə bu əzəmətli poeziyanın başdan-başa milli düşüncə həmrəyliyinin, bütövlüyün, milli təəssübkeşlik və vətənpərvərliyin tərənnümünə həsr olunduğunu müşahidə edirik. Şair SSRİ-nin mövcudluğu, həmin dövrün siyasi gerçəklikləri və sovet ideologiyasının hakim olduğu dövrdə milli birlik, milli bütövlük ideyasını şeirlərinin mərkəzi mövzusuna çevirmişdi. Tənqidçilərin Güney mövzusu kimi təhlil etdiyi, siyasi lirika örnəkləri kimi dəyərləndirdiyi bu şeirlərdə böyük bir millət sevgisi, milli tarixi kimliyə, yüzilliklərdən gələn dəyərlərə, əzəmətli keçmişə, dünənə sahib çıxmaq ideyası son dərəcə qüvvətli səslənir. Həsrət, nisgil qoxulu bu şeirlərdə həm də vətəndaşlıq qürurundan güc alan cəsur bir azadlıq çağırışı var. “Susmaq mənə ağır gəlir” deyən sənətkarın bu çağırışını əks etdirən bir çox misralar bədii təsir gücü ilə oxucunu dərindən düşündürür, onun ruhuna sirayət edir:

Səadət vətəndədir, məncə, 

Torpağı, göyü, 

suyu, sərvəti azad vətəndə!

Oğlu, qızı, 

dili, sənəti azad vətəndə.  

Balaş Azəroğlu 1921-ci il noyabrın 11-də Bakıda anadan olmuş, orta təhsilini burada almış, ədəbiyyat müəllimi Cəfər Rəmzinin təsirilə qəlbində ədəbiyyat sevgisi cücərmişdi. Valideynləri İran təbəəsi olduqlarından 1938-ci ildə ailəcə Güney Azərbaycanın Ərdəbil şəhərinə sürgün edilərkən bu ədəbiyyat sevgisini də qəlbində götürüb aparan gəncin həyatında yeni bir yol başlamışdı. Bu yol onu fars ibtidai məktəbindən milli azadlıq hərəkatı mücahidliyinə, 21 Azər hərəkatına qədər aparıb çıxarmışdı. İran Xalq Partiyasının üzvü, “Azərbaycan zidd faşist cəmiyyəti”nin Ərdəbil vilayəti şöbəsinin sədri, həmin cəmiyyətin orqanı “Yumruq” qəzetinin redaktoru, Azərbaycan Demokratik Firqəsi Ərdəbil vilayət komitəsinin şöbə müdiri, “Cövdət” qəzetinin redaktoru, “Şairlər məclisi”nin Ərdəbil şöbəsinin rəhbəri, Təbrizdə Azərbaycan Dövlət Radio Verilişləri Komitəsinin sədr müavini, “Yazıçılar və Şairlər Cəmiyyəti”nin idarə heyətinin üzvü kimi səmərəli siyasi, ədəbi və jurnalistik fəaliyyəti illərində (1941-1946) Balaş Azəroğlu bütün gücü ilə bütöv Azərbaycan amalının gerçəkləşməsi məramına xidmət edib. Güney Azərbaycanda milli mübarizənin öndəri Səttarxana həsr etdiyi şeiri ilə müsabiqə qalibi və mükafatçısı olduğu vaxtdan başlayaraq azadlıq mübarizəsini tərənnüm edən poeziyası ilə ədəbi mühitin diqqətini öz üzərində toplayıb.

“Dnepr” (1937) adlı ilk mətbu şeirini hələ Bakıda ikən yazsa da, həqiqi sənət yolu, qələmini bir ömürlük savaşa – milli mübarizəyə həsr edəcəyi yol Ərdəbildən başlamış, ilk şeir kitabları Ərdəbildə və Təbrizdə nəşr olunmuşdu. Keşməkeşli ömür isə qarşıdaydı. İranın getdikcə mürəkkəbləşən siyasi həyatı, milli azadlıq hərəkatı mücahidləri və milli hökümət tərəfdarlarına amansız divan tutulması, Seyid Cəfər Pişəvəri başda olmaqla Azərbaycan Milli hökümətinin qurucularının böyük işgəncələrə məruz qalması, sonu görünməyən siyasi təzyiqlər onun mənsub olduğu Abizadələr ailəsini də yenidən öz el-obasından ayrılmaq məcburiyyəti qarşısında qoyur. Ailə Bakıya qayıdır. Beləliklə, Balaş Azəroğlunun Azərbaycan Dövlət Universitetindən başlayan təhsil yolu onu müxtəlif məsul vəzifələrdə elmimizi, ədəbiyyatımızı layiqincə təmsil etməsinə qədər gətirib çıxarır.

Həyatının, yaradıcılığının, fəaliyyətinin zirvəsində isə həmişə Güney mövzusu yer alır. Güney Azərbaycan Yazıçıları Cəmiyyətinin sədri kimi fəaliyyəti, Güneyli şair Məhəmməd Əmani yaradıclığından namizədlik dissertasiyası müdafiə etməsi, Saib Təbrizi yaradıcılığını doktorluq dissertasiyası mövzusu kimi seçməsi də bu faktı bir daha təsdiqləyir. O, “Azərbaycan” qəzetinin redaksiyasında ədəbi-bədii şöbənin müdiri və məsul redaktoru işlədiyi illərdə ədəbi-publisistik yazılarında Güney mövzusu xüsusi aktuallıq qazanır. 

Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Orta yüzillər ədəbiyyatı” şöbəsinin baş elmi işçisi işlədiyi vaxtlar Güney şairlərinə son dərəcə təəssübkeş münasibətlə yanaşır, onların ədəbi irsinin öyrənilməsi, əsərlərinin fars dilindən Azərbaycan dilinə tərcüməsi, kitablarının tərtibi işinə böyük əmək sərf edir. Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın farsca şeirlərinin tərcüməsi, “Məhəmməd Əmani” adlı monoqrafiyası, bir çox Güneyli klassik şairin, eləcə də Saib Təbrizinin “Seçilmiş əsərləri”nin (Bakı, Yazıçı, 1980) tərtibi, qəzəl, qəsidə, təkbeytlərinin fars dilindən tərcüməsi, ön söz, çıxarış və şərhlərinin yazılması bu əməyin nəticəsidir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Güney Azərbaycan ədəbiyyatı üzrə baş müşaviri kimi xidmətləri də öz ədəbi amalına həyatının sonunadək sadiq qalmağın örnəyidir.

Güneyli şairlər içərisində məhz Balaş Azəroğlunun Azərbaycanın həm Güneyində, həm də Quzeyində böyük nüfuz qazanmasını şərtləndirən amillər vardı. Tənqidçi Məsud Əlioğlunun yazdığı kimi, “Azəroğlu, İran Azərbaycan poeziyasının yeni mərhələsində – şeirin müasirlik hissi ilə get-gedə qüvvətləndiyi, mühüm hadisələri əks etdirməyə qabil olduğu əlamətdar bir vaxtda şair kimi məşhur olmuşdur. Onun qələmə aldığı mövzular, toxunduğu və canlandırdığı həyat həqiqətləri, Səttarxan, Xiyabani və Pişəvəri kimi mərd mübarizlərin, xalq hərəkatı qəhrəmanlarının döyüş əzmini, vətənpərvərlik ideallarını və şəxsi-ictimai fədakarlığını əks etdirən müasir İran Azərbaycan şeirinin ən yaxşı, qabaqcıl ənənələrinin davamı kimi diqqəti cəlb edir”.  

Azərbaycanın həm quzeyində, həm də Güneyində yaşayıb yaratdığı üçün Balaş Azəroğlunun ədəbi yenilikləri Güney şeirinə gətirmək imkanları vardı. Əruzdan başqa vəzn tanımayan, xalq şeiri vəzni olan hecaya belə xor baxan Təbriz şairlərinin sərbəst vəzni qəbul etməsində şairin önəmli rolu olub. Yeni fars şeirinin banisi Nima Yuşicin və Xalq şairi Rəsul Rzanın Balaş Azəroğlunun yenilik axtarışlarına təsiri onunla nəticələnib ki, o, Güney Azərbaycan şeirinə sərbəst vəzni gətirməklə yanaşı, bu poeziyada hecanın mövqeyini də möhkəmlədib. Xalq yazıçısı Anarın “O taylı-bu taylı şeirimizin ağsaqqalı” məqaləsində müşahidə etdiyi kimi, “onun bu tarixi xidməti Güney Azərbaycan ədəbiyyatına yeni bir ab-hava gətirməklə bərabər, ümumazərbaycan şeirində də mühüm və parlaq bir səhifədir”. 

89 illik bir ömrün Güney harayını, bütöv Azərbaycan sevgisini Balaş Azəroğlunun bütün şeirlərində görmək mümkündür. Ərdəbildə, Təbrizdəykən Bakının həsrətini çəkən şair Bakıda yaşadığı illərdə də Güney Azərbaycanın nisgilinə dözə bilmirdi. Ömrünün ahıl yaşlarında yazdığı şeirlərdə Təbriz arzusunu dua kimi dilə gətirirdi. 2001-ci ildə qələmə adığı “Ulu Tanrım” adlı şeirində Tanrıya üz tutub dualarında “Qismət ola, bir də görəm Təbrizi” deyir. “Təbriz yuxuma gəlir”, “Mən istəyən zaman ola”, “Nigarançılıq”, “Niyə qoydun gəldin?!”, “Şeyx Səfi küçəsi” kimi şeirlərində bu nisgil daha qabarıq görünür. Xudafərinə həsr etdiyi “Vüsal körpüsü” şeirində də Vətənlə bağlı ən müqəddəs arzusunu dilə gətirir: 

Bir körpü olmaq istəyirəm,

Hicran daşlarından hörsünlər onu,

Daha hicran olmasın,

Kəsməsin insanların yolunu.

Adı “vüsal körpüsü” olsun.

İnsanlar keçsin üstündən

Vətəndən Vətənə.

Gəlib çatmamış ömrümün sonu

Kaş o körpüdən keçmək

Qismət ola bir gün mənə...

Onun “sevgilim” ünvanlı, ömür-gün yoldaşı Mədinə Gülgünə yazdığı şeirlərdən də Təbriz, Ərdəbil qoxusu gəlir. Şair Mədinə xanımı adi həyat yoldaşı yox, Təbrizlə bağlı ən ülvi xatirələrin şəriki, milli azadlıq yolunda qoşa addımladığı məslək yoldaşı, qələm, fikir, amal dostu kimi yüksək dəyərləndirir. “Unuda bilmirəm” şeirində Mədinə Gülgünün vəfatından doğan acı kədəri, tənhalığı ifadə edərkən bu duyğuları daha qabarıq görürük.

Dönüb çiyninin üstündən gəldiyi yollara baxanda nə qədər təlatümlü illər yaşadığını görən şair buna əsla peşman olmur, çünki bu həyəcanların hamısı vətənlə bağlıdır, insana şərəf verən, baş ucalığı gətirən təlatümlərdir. “Ömrüm mənim” şeirində yazdığı kimi: 

Keşməkeşdə keçdi gəncliyim, 

Təəssüf etmirəm yenə.

O illəri yenidən qaytarsalar mənə

İnan, beləcə yaşayaram

Başı uca, üzü ağ.

Ömrün payızına qədəm qoyub

Tökülsəm də yarpaq-yarpaq,

Qəm yemə sevgilim.

Bir də ki, nə qəm,

Mən ki, gəncliyimi itirməmişəm.

Hələ qışa da çox var...

Nə üçün yaşadığını duyan

Ömrün payızın, qışın da

Üzü ağ yaşayar. 

“Ana Vətən” adlı şeirinin ovqatı da belədir. “Hər şey isidə bilməz, Həyatı bahar kimi, insanı Vətən kimi!” deyən şairin hər bir şeirində vətən var, azadlıq arzusu var. “Qızıl balıq” adlı şeirində hovuza atılan böyük bir qızıl balığın sıçrayıb özünü hovuzdan kənara atmasını belə şair azadlıq üsyanı kimi görüb mənalandırır:

– Ey insan, vurma əllərini!

Toxunma!  

Onu dalğası adam boyu qalxan 

dənizə aparmayacaqsan əgər!

Əl vurma nahaq!

Sənin beş addımlıq hovuzunda 

o qalmayacaq.

...Əl vurma!

O balığa ey insan!

Əl vurma, əgər onu 

azadlığa çıxartmayacaqsan!

Balaş Azəroğlu vətənin hər iki tayında azadlıq mübarizəsinin şəhid qanları bahasına başa gəldiyini öz gözləriylə görüb, həmin üsyanların bilavasitə iştirakçısı və ya şahidi olub. “Azadlığa qəsd olundu” şeirində şair iki fərqli zamanda – 1946-cı ilin 12 dekabrında Təbrizdə axıdılan qanı və 1990-cı ildə Bakıda 20 yanvar faciəsini xatırladır. Hər iki milli faciədə “qar üstündə qırmızı laləyə bənzəyən” insan qanını Balaş Azəroğlu “azadlığın qanı” hesab edir, istiqlal yolunun bu qanın içindən keçdiyini vurğulayır:

Əvvəl Təbrizdə qəsd oldu azadlığa,

Sonra Bakıda.

Fəqət ölmədi azadlıq,

Güneydə batan günəş

Quzeydə doğuldu.

Azadlıq ilahi nemətdir,

İstər gülləyə tut, istər dardan as,

Onu boğmaq olmaz,

Öldürmək olmaz.

Şeirlərindən birində şairi bal arısına bənzədən Balaş Azəroğlu şairlərin fikri, arzunu, sözə çevirib misra-misra düzdüyü şeirin çalarlarını yaratdığı ovqata görə belə fərqləndirir: 

Şeir var, qulaq asanda yatırsan,

Şeir var ayağa qaldırır yatanları.

Bu misra onun bütövlükdə yaradıcılıq yolunu, poeziyasının başlıca məramını ifadə edir. Balaş Azəroğlu poeziyası Vətənin azadlıq mübarizəsi üçün milləti ayağa qalxmağa səsləyən Vətən fədaisinin, Ərk qalası kimi əzəmətli İnsanın bir ömürlük üsyanıdır. Bu üsyanda saç ağardan şairin vətənləşən həyat xronikasında bütöv Azərbaycan görünür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA

“EZOP”

Bilmirəm,

yaşayıb, yaşamayıb

belə bir adam;

kölə-filosof.

Düzü düzünə deyə bilmədiyini

çevirib eyhamlar dilinə,

Belə əlac axtarıb

ürək dərdinə,

könül nisgilinə.

Necə olur-olsun;

ya varmış, ya yox;

Ezop gedib,

dili qalıb,

Dünyanın min bir müşkülü qalıb.

Bəzən qorxudan işlənir bu dil,

bəzən qəzəbdən.

Siz necə, bilmirəm,

Allah rəhmət eləsin,

mən ki yerdən göyə

razıyam Ezopdan.

Bursa, 1968

“Ədəbiyyat və incəsənət”

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Bu gün Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında (ADNA) törədilən terror aktının növbəti ildönümüdür. 12 nəfərin həlak olduğu dəhşətli  terror hadisəsindən 16 il ötür.

Kütləvi qətllə nəticələnən faciə 2009-cu il aprelin 30-da Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının (ADNA) Bakı şəhəri, Dilarə Əliyeva küçəsi, 227 saylı ünvanda yerləşən ikinci korpusunda baş verib. Ali məktəbin binasına daxil olan Gürcüstan vətəndaşı, 1980-ci il təvəllüdlü Qədirov Fərda Əsəd oğlu inzibati binanın birinci mərtəbəsindən altıncı mərtəbəsinədək qarşısına çıxan hər kəsə “Makarov” tipli tapançadan atəş açıb, nəticədə 12 nəfər ölüb, 13 nəfər isə yaralanıb. Hadisəni törədən şəxs binanın sonuncu mərtəbəsində əlindəki silahla özünü vuraraq intihar edib.

Baş vermiş hadisə ilə bağlı Respublika Baş Prokurorluğu və Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarından ibarət əməliyyat istintaq qrupu yaradılıb. Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində F.Qədirovla əlaqəli şəxslərin bir çoxu cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub. Baş verən kütləvi qətlin sifarişçisinin erməniəsilli Gürcüstan vətəndaşı Mardun Qumaşyan olduğu müəyyənləşib. Cinayət işinin materiallarına görə, Neft Akademiyasında terror aktının törədilməsini sifariş verən Qumaşyan Mardun Qriqoryeviç 1951-ci il mart ayının 6-da Gürcüstanın Marneuli rayonunun Şulaver kəndində anadan olub. Mardun Qumaşyanın barəsində İnterpol xətti ilə beynəlxalq axtarış elan olunub. Fərda Qədirovun ölümü ilə əlaqədar cinayət işinin onun barəsində olan hissəsinə xitam verilib.

Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmənin 2010-cu il avqust 10-u tarixli hökmü ilə iş üzrə təqsirləndirilənlər - Nadir Əliyev, Cavidan Amirov, Nəcəf Süleymanov ömürlük, Ariz Qabulov isə 11 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 3 sentyabr 2015-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti adlandırılıb.

Terror aktı nəticəsində ölənlərin və yaralıların adlarını xatırladıram:

Neft qaz istehsalı və emalı texnikası kafedrasının müdiri, professor Abdullayev Ramiz Xəlil oğlu, 1940-cı il təvəllüdlü

Nəzəri Mexanika fakültəsinin laboratoriya müdiri Əzizova Tamilla Zülfüqar qızı, 1951-ci il təvəllüdlü

Neft qaz istehsali və emali texnikası kafedrasının müəllimi, dosent Vahidov Məcnun Abdulvahid oğlu, 1946-cı il təvəllüdlü

Biotexniki və texniki cihazlar kafedrasının laborantı Məmmədova Şəfa Afət qızı, 1978-ci il təvəllüdlü

Tələbələr:

Məmmədov Taleh Tariyel oğlu, 1988-ci il təvəllüdlü

Bəndəliyev Yusif Telman oğlu, 1989-cu il təvəllüdlü

Bağırov Ayaz Cavanşir oğlu, 1988-ci il təvəllüdlü

Cabbarov Savalan Allahverdi oğlu, 1987-ci il təvəllüdlü

Abdullayev Emin İmaməli oğlu, 1989-cu il təvəllüdlü

Babaşov Ruslan Cəfər oğlu, 1990-cı il təvəllüdlü

Aslanov Ceyhun Sakit oğlu, 1988-ci il təvəllüdlü

və Akademiyaya süd məhsulları gətirən:

Qurbanova Ayna Abbasqulu qızı, 1957-ci il təvəllüdlü

Yaralananların siyahısı:

İsayev Kənan

Mustafa Məhəmməd

Rüstəmbəyov Faiq

Şirəliyev İlkin Azər oğlu (1989-cu il)

Mustafayev Elşən Elbəy oğlu (1989-cu il)

Axundov Rəhman

Cəmiyev Elvin Azər oğlu (1989-cu il)

Hüseyinli Zemfira

Daas Muavviyyə (Suriya)

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, anonsunu çoxdan vermişdik. Nəhayət, 30 aprel yetişdi. Aprelin 30-u Heydər Əliyev Sarayında dünyaşöhrətli italyan tenoru ALESSANDRO SAFİNA konsert verəcək. Onu Qara Qarayev adına Azərbaycan kamera orkestri müşayiət edəcək. Konsert zamanı dünya şöhrətli italyan tenoru, ona uğur gətirən yeni kompozisiyaları və bütün sevilən hitlərini ifa edəcək.

Dünya musiqisində tenorlar ən elit təbəqə hesab edilir, onlar tarixdə qalırlar, elə bu səbəbdən də, tutalım, pop ulduzlar yaddan çıxırlar, tenorlar isə yaddaşlara həkk olunurlar. Elə çağdaş dünyamızın ən ünlü tenorlarını – xüsusən hazırda bir nömrə olan ispan Plasido Dominqonu unutmaqmı olar?

Və bu sırada ünlü italyan tenoru Alessandro Safina da yer alır.

Bu ilahi səsə malik ifaçının tərcümeyi-halına baxanda nəyi görürük? Alessandro Safina hələ uşaqlıqda musiqi ilə maraqlanırdı. O, 17 yaşında Florensiyada konservatoriyaya daxil olur və bir neçə ildən sonra  Avropanın ən yaxşı musiqi teatrlarında solistlik edirdi. Safinanı dünya şöhrətli edən unikal bir səs, təbii cazibə və yaradıcı cəsarəti oldu. 

Böyük müvəffəqiyyət Safinaya Hollandiyada gəldi. Insieme a te albomundan olan Luna singlı, 14 həftə ərzində Hollandiyanın hit parad zirvəsində qaldı. Albom özü burada dördlü platinə çevrildi və daha bir neçə onlarla ölkədə buraxıldı. Alessandro dünyaya Sara Braytman, Elton Con, Yuen Makqreqor, Barbara Hendrix, Sumi Ço ilə gözəl duetlər hədiyyə etdi. Və mən əminəm ki, ilahi səslərin sehrinə düşmək üçün elə bu yazını oxuyub bitirən kimi oxucularım YouTube platformasında bu duetləri dinləyəcəklər.

Bundan əlavə, Safina kinoya da çəkilib və Baz Lurmanın "Moulin Rouge"-u da daxil olmaqla, filmlərin soundtrack-lərinin yazılmasında iştirak edib.

Bu gün Heydər Əliyev Sarayına gəlib onu dinləməməyə melomanlar üçün heç bir səbəb qalmadı məncə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.04.2025)