İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan ədəbiyyatını güneyli quzeyli təbliğ etmək bizim missiyamızdır, məncə bütün sahələrdə, nədən danışırıqsa, əsla Güney Azərbaycan unudulmamalıdır.

Azərbaycan şairi Mirzə Tağıxan Rafət Təbrizi 1890-cu ildə Təbrizdə anadan olub. Müasir İran poeziyasının birinci şairi kimi tanınır. O Azərbaycan dilində, fars və fransız dillərində poemalar yazırdı. O "Azadıstan"' qəzetinin baş redaktoru olub və "Təcaddüd "(Müasirlik) qəzetində sosial və ədəbi sahədə məqalələr nəşr etdirib.

 Həbib Sahir, Əhməd Xürrəm, Yəhya Mirzə Daneş və başqa şairlərin və yazıçıların ardıcılları olduqları "Rafət Məktəbi" adlandırılan ədəbi məktəbin yaradıcısı olub. Trabzonda (Türkiyə) Naseri məktəbinin rəhbəri olub və həmçinin orada fransız məktəbində müəllim olub. Paris qəzetlərində ədəbi və siyasi məqalələr ilə çıxış edib. Trabzonda fransız konsulluğu tərəfindən fransız hökuməti tərəfindən göndərilən fəxri medal ilə təltif edilib.

O, Modernistlərin Bəyənatını nəşr edib: "Əziz yoldaşlar, biz ədəbi inqilabın çətin vaxtlarını yaşayırıq. Bizim istədiklərimiz heç də düşüncə və incəsənət dünyasında, ədəbiyyatda müasir eranı yaratmaqdan az deyil. Köhnəlmiş lakin, hələ də üstün olan statusu dəyişərək yeni müasir status ilə əvəz etməliyik.

Dil insanın fikir və hisslərini ifadə etmək üçün alətlərdir. Əgər biz iddia edə biləriksə ki, insan fikirləri və hissləri eralar ərzində heç bir dəyişikliyi qəbul etmir, onda dil dəyişikliyin yararsızı ola bilər. Aydındir ki, intellektual və perseptual müasirlik ədəbi müasirliyi tələb edir".

Mirzə Tağı xan Rafət Təbrizi çox az yaşayıbdır, 15 sentyabr 1920-ci ildə 31 yaşında Təbrizdə vəfat edibdir. O vaxtların siyasi vəziyyətinin altında, onun poetik işlərinin çoxu dağıdılıb və onun indi əldə çox məhdudlaşdırılan işləri vardır.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyhəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu gün mövzumuz orta əsr türk şəhərlərində küçə teatrları və əyləncə mədəniyyətidir. Düşünürük ki, marağınıza səbəb ola biləcəyik.

Orta əsr türk şəhərləri yalnız siyasi və iqtisadi mərkəzlər deyil, həm də mədəni həyatın canlandığı məkanlar olmuşdur. Bu şəhərlərdə küçə teatrları və ictimai əyləncə mədəniyyəti xalqın gündəlik həyatının ayrılmaz hissəsi idi. Əyləncə mərkəzləri yalnız zövq və istirahət məqsədi daşımır, həm də sosial tərbiyə, informasiya yayımı və mədəni kodların qorunması funksiyasını yerinə yetirirdi. Bu yazıda orta əsr türk şəhərlərində küçə teatrları, performanslar və əyləncə mədəniyyətinin ictimai və mədəni aspektləri araşdırılacaq.

Türk şəhərlərində küçə teatrları bazar meydanları, karvansaralar ətrafı və dini mərkəzlərin yaxınlığında yerləşirdi. Burada tamaşalar geniş auditoriyaya təqdim olunurdu. Küçə teatrları yalnız əyləncə məqsədli deyildi; onlar həm də sosial mesajların, dini və əxlaqi təlimlərin çatdırılması vasitəsi idi.

Küçə teatrlarının aparıcıları əsasən musiqiçilər, rəqqaslar, dastançılar və söz ustaları olurdu. Bu sənətkarlar yalnız əyləncə təqdim etməklə kifayətlənməyib, həm də ictimai tərbiyə rolunu yerinə yetirirdilər. Onlar dastan və nağılları ifa edərək nəsillər arasında mədəni yaddaşı qoruyurdular.

Kitabi-Dədə Qorqud və digər türk dastanları küçə teatrları vasitəsilə xalq arasında yayıldı. Dastan qəhrəmanlarının cəsarətləri, mənəvi və əxlaqi dərsləri tamaşaçılara əyləncə ilə birlikdə ötürülürdü.

Musiqi və rəqs küçə teatrlarının vacib hissəsi idi. Davul, qopuz, balaban kimi alətlər performansların ritm və dramatik effektini artırırdı. Rəqslər isə həm əyləncə, həm də dini-mifik məna daşıyırdı.

Küçə teatrlarında komik və satirik səhnələr geniş yayılmışdı. Bu performanslar ictimai problemləri, hökmdar və məmur davranışlarını dolaylı şəkildə tənqid etməyə imkan verirdi. Bununla da teatr həm əyləncə, həm də sosial nəzarət funksiyasını yerinə yetirirdi.

Küçə teatrları və əyləncə mərkəzləri şəhər sakinlərini bir araya gətirir, kollektiv təcrübə yaradırdı. Tamaşaçılar bir-biri ilə ünsiyyət qurur, xəbərlər və mədəni məlumatlar paylaşırdılar.

Tamaşalarda göstərilən qəhrəmanlıq nümunələri, dürüstlük, cəsarət və mərhəmət prinsipləri cəmiyyətin əxlaqi təliminə xidmət edirdi. Həmçinin dini bayram və mərasimlər zamanı küçə teatrları ritual elementlərlə birləşdirilərək, xalqın dini bilik və inamlarını möhkəmləndirirdi.

Küçə teatrları mədəni irsin qorunması və ötürülməsi üçün əsas vasitə idi. Dastan, nağıl, musiqi və rəqs performansları yazılı ədəbiyyat və rəsmi sənədlərlə yanaşı, xalq mədəniyyətinin canlı bir forması olaraq fəaliyyət göstərirdi.

Orta əsr türk şəhərlərində küçə teatrları və əyləncə mədəniyyəti yalnız istirahət məqsədi daşımır, həm də sosial tərbiyə, mədəni irsin qorunması və ictimai həyatın formalaşmasında mühüm rol oynayırdı. Bu mədəniyyət vasitəsi ilə türk şəhərləri yalnız siyasi və iqtisadi, həm də sosial-mədəni mərkəz kimi fəaliyyət göstərirdi. Küçə teatrları həm əyləncə, həm də sosial və mədəni inteqrasiyanın mühüm vasitəsi olmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Əhərdə yaşayıb yaradan Əhməd Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Əhər

BİRİNCİ SUAL

Ölümlər şirindi, ölümlər acı,

Yoxsulluq ölümün biridi bəlkə.

Biz hələ dünyadan nə bilirik ki,

O qız, o oğlanın əridi bəlkə?!

Ağaclar köynəyin dəyişir nədən?

Küçədən, küçəyə min sualım var.

Yadımda babamın nağıllarında,

Bir nağıl deyirdi: “Axtaran tapar.”

Axtardım, tapdığım bu gün sən oldun,

Ah qundaq, sənin də dərdin çox imiş.

Inqıltı səsinə analar gəldi,

Heç elə bil sənin anan yox imiş!..

Gözlərimdə yollar, içimdə dağlar,

Səni evlərinə kimlər aparar?

Atalı, analı yetim qundağın,

Bələyin kim açar, başın kim dadar?

Günəş də küsürdü dağın dalından,

Quşlar da göylərdən yığışırdılar.

Sızıltı səsinə can-can deyənlər,

Sadağa tullayıb soruşurdular.

Sən qucağımdaydın, mən oturmuşdum,

Kiçik əllərini üzümə çəkdin.

Dilənçi deyildik, biz qərib idik,

Beynimdə nə varsa gözümə tökdün.

Yolun qırağına kim qoyub səni,

Bəlkə də yenidən Həvva doğubdur!

Bizi göydən yerə gətdiyi kimi,

Səni də cənnətdən yerə qovubdu.

Biz hələ dünyadan nə bilirik ki,

Bir uşaq qolumda, ana olmuşam.

Atası kim ola, anası kimdi?

Birinci sualda hələ qalmışam...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Müasir İncəsənət Muzeyində illər öncə bir sərgi düzənlənmişdi. Sərginin bir guşəsindəki rəsmlərdə o qədər işıq, o qədər rəng, kolorit var idi ki, istər-istəməz diqqətimi çəkdi. Rəsmlərin imzasına baxdım – Elbəy Rzaquliyev. O vaxtdan məşhur rəssamın yaradıcılığı daim diqqət mərkəzimdə olubdur.

Bugünsə onun anım günüdür...

Azərbaycan SSR xalq rəssamı Elbəy Rzaquliyev 17 iyun 1926-cı ildə Bakıda anadan olub. Hələ məktəbdə oxuyarkən Bakı Pionerlər evinin rəssamlıq studiyasında məşğul olub. Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini bitirdikdən sonra, 1946-cı ildə ÜDKİ-nin rəssamlıq fakültəsinə daxil olub. Burada rəssamlıq fakültəsində oxuyan gənc rəssam Q.Şeqal, Y.Pimenov, A.Dixtyar və M.Boqdanov kimi peşəkar rəssam-pedaqoqlardan dərs alıb.

Təhsilini başa vurub, 1953-cü ildən "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında işləməyə başlamışdır. Bundan sonra onun yaradıcılığı iki əsas istiqamətdə inkişaf edib: rəngkar və kino rəssamı.

Rəssamın kinostudiyada ilk işi kinorejissor Hüseyn Seyidzadə və Yan Fridin 1954-cü ildə quruluş verdikləri “Doğma xalqımıza” bədii-sənədli filmidir. O, bu film üzərində rəssamlardan C.Əzimov və A.Freydlə birgə işləyib. Bu filmin ardınca 1955-ci ildə dostu C.Əzimovla birgə “Bəxtiyar” və “Görüş” kinokomediyalarına bədii tərtibat verib.

1960-cı ildə Bakıda, 1960–1967-ci illərdə isə Moskvada və Kaunasda fərdi sərgiləri böyük müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirib və sənətsevərlərin diqqətini özünə cəlb edib. 1977-ci ildə Azərbaycanın xalq rəssamı fəxri adına, 1986-cı ildə SSRİ Dövlət mükafatına, 1998-ci ildə "Şöhrət" ordeninə layiq görülüb. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının katibi olub.

Yaratdığı əsərlərdən "Daşkəsənin gənc inşaatçıları", "Əli Bayramlı DRES-i", "İnsanların torpağı", "Çiçəklər arasında", "Qırmızı və ağ qızıl güllər", "Xəncər və məişət əşyalarından ibarət natürmort", "Tac-Mahal", "Yaponiya silsiləsi", "Əmək adamları", "Ana", "Montajçılar", "Kənddə" və digərləri böyük maraqla qarşılanıb. "Sevil", "Arşın mal alan", "Görüş", "Ögey ana", "Onun böyük ürəyi", "Bir məhəlləli iki oğlan", "Telefonçu qız", "Uşaqlığın son gecəsi" və s. kinofilmlərin rəssamı olub.

Filmoqrafiya

1. Araqarışdıran

2. Arşın mal alan

3. Arxadan vurulan zərbə

4. Arzularını çəkən rəssam

5. Bakıda küləklər əsir

6. Baladadaşın İlk Məhəbbəti

7. Bəxtiyar

8. Bəyin oğurlanması

9. Bir məhəllədən iki nəfər

10. Dənizə çıxmaq qorxuludur

11. Dərviş Parisi partladır

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı ("Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində" mövzusunda silsilə rəsmləri üçün)

- "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı

- "Şöhrət" ordeni

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

Rəssam 2007-ci il 15 sentyabrda 81 yaşında vəfat edib. Həmin il Mübariz Nağıyev tərəfindən Elbəy Rzaquliyevin həyat və yaradıcılıq yolundan bəhs edən “Arzularını çəkən rəssam” adlı qısametrajlı sənədli film çəkilib.

Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İnci Məmmədzadə

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Moskva şəhərində - soyuq şimalda yaçasa da poeziyası ilə qəlbləri, eləcə də öz ruhunu isindirən şair, publisist, tərcüməçi, həkim, həm AJB-nin, həm  AYB-nin Moskva bölməsinin katibi Afaq Şıxlı (Şıxlinskaya) ana vətəninə gəlibdir və Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB-nin təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə, Bakı Xətai Sənət Mərkəzində onunla görüş keçirilib.

Tədbiri Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB-nin sədri Güllü Eldar Tomarlı açaraq, Afaq Şıxlının ömür və yaradıcılıq yolundan danışıb. O, vurğulayıb ki, Afaq Şıxlı imzası ədəbiyyatsevərlərə yaxşı tanışdır və bu görüş oxuculara onu daha yaxından tanımaq imkanı yaratdı.

Sonra söz Afaq Şıxlıya verilib. O, çıxışında tədbirdən duyduğu məmnunluğu bildirib və oxucular qarşısında şeirlərini səsləndirib.

Tədbirdə Bakı Xətai Sənət Mərkəzinin direktoru Zahid Əvəzov, Əli Kərim adına Sumqayıt Poeziya Evinin direktoru, AYB Poeziya bölməsinin sədri, şair İbrahim İlyaslı, həmçinin Elşən İbrahimov, Tərlan Qasımov, Yunis Qaraxanov, Əli Nəsib Zərdabi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, "Ədəbi Turan Kitab Evi" ictimai birliyinin sədri Esmira Fuad, Afaq xanımın məktəb yoldaşları, dostları və yaxınları, eləcə də Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB idarə heyətinin üzvü Tərxanım Museyibqızı çıxış ediblər.

Tədbirin sonunda Afaq Şıxlı kitablarını tədbir iştirakçılarına hədiyyə etdi.

Bunə sirrdir? İnsanları tanımıram!..

Adamdımı, yoxsakimdiyanımızdayaşayanlar?

Fikirversək – çoxlarınıniki üzü,

çoxlarınınmindilivar.

Təpəgözdə şükürlüdür,

Çoxununheç gözü yoxdu.

Çuvalboydaağızvarkən,

danışmağasözü yoxdu.

Ayaqları filayağı –

həqiqətin üstdənkeçibtapdalayır.

Qarınları harınlıqdanpartlayarkən,

neçə insansəfalətdə çabalayır.

İnsafları deşik-deşik,

vicdanları döyənəkdi!

Əlyerinə – ikiqarmaq,

baş yerinə – boş sənəkdi...

Nə dəhşətdi!

İstəyirlər

adamlarınarasında çoxalsınlar...

İstəyirləradamkimiadamlardan çoxolsunlar...

Kimaçacaqbuncamənfurvarlıqlarınpaxırını?

Belə getsə,

belələrigətirəcək

budünyanınaxırını!

Dələduzlar “İnsan” adı

arxasındagizlənərkən,

niyə gərəkbuutancdanbiz əriyək?

Birdüşünün,

axı bizə nə düşübki, onlarada

adam deyək?

Bəli, Afaq xanımın şeiridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR

CAVİD BABAYEV

ÜÇ NƏFƏRLİK MOTOSİKLETLƏR

(hekayə)

Sən demə, məşhur Benzlər ailəsinin uşağı olmurmuş.

Avtomobil sənayesinin pioneri Karl Benz ilk gördüyü andan etibarən Bertha Ringerə aşiq olur, onunla evlənir, lakin sonradan Berthanın heç vaxt dünyaya uşaq gətirə bilməyəcəyi gerçəyiylə üzləşir. Elə Bertha da bu gerçəklikdən evlilikdən sonra xəbər tutur və dərhal Karldan ayrılmağı qərara alır. O, Karlı o qədər çox sevirmiş ki, onun sağlam, doğurğan bir qadınla ailə həyatı qurmasını və hələ evliliklərindən əvvəl Karlın həvəslə söhbət açıb dil boğaza qoymadan danışdığı “oğlan uşağı arzusu”nun reallaşmasını istəyirmiş. Bir axşam Karl əlində şərab şüşəsi, qoltuğunda qırmızı lentlə bağlanmış şokolad qutusuyla evə girib şad-şalayın işlərin necə əla irəlilədiyiylə bağlı sözə başlayanda Bertha ağlamaqdan özünü güclə saxlayır. O özünü Karlın bu böyük xoşbəxtlik şorbasının içinə düşmüş murdar bir milçək kimi hiss edir. Şam yeməyi boyu Karlın dilindən, gözündən sıçrayıb getdikcə ətrafı öz ağuşuna alan sevinc qığılcımlarının atəşinə tab gətirmir və ağlaya-ağlaya içini tökür. İş-güc əlindən arvadıyla doğru-düzgün vaxt keçirə bilməyən Karl o an bu qadının qəlbindəki gizli ağrılardan bu vaxtacan necə bixəbər qaldığının fərqinə varır. Həmin gecə mətbəxdə yemək masası başında arvadını bərk-bərk qucaqlayıb üz-gözündən öpən Karl Benz özünə bir söz verir: söz verir ki, bundan sonra atacağı hər addım arvadının xoşbəxtliyinə xidmət edəcək.

İllər keçir və Benzlər işlərində uğur qazanırlar. Bildiyiniz kimi, Karl Benz işində uğurlu olmaqla qalmır, hətta adını tarixə “avtomobilin atası” olaraq yazdırmağı da bacarır. Həyatları maddi baxımdan qaydasına düşən Benzlər pillə-pillə bütün problemlərdən xilas olduqca uzun müddətdir mətbəxlərinin tavanından asılı qalan o səssiz boşluq daha çox gözə batmağa başlayır. Karl uşaq mövzusunu yenidən açmaq barəsində haqq sahibi olmadığını düşündüyündən, həmişə söhbətin istiqamətini Berthanın müəyyənləşdirməsini gözləyir. Nəhayət, Berthanın bir sualı hər şeyin başlanğıcı olur: “Niyə düzəltdiyin maşın 1 yox, 3 yox, 5 yox, məhz, 2 nəfərlikdir?” Yəqin, təxmin edə bilirsiniz, bu sual başqa hansı suallara açar ola bilər. Bertha bu açarı kilidə özü qəsdən salmışdı. Beləliklə, bəzi qapılar açıldı və Benzlər övladlığa uşaq götürmək qərarına gəldilər. Qara saçlı, qara gözlü, qarayanız, iki yaşlı bir oğlan uşağı. Yox, üç yaşlı... yox, beş. İlahi, o necə də tez böyüyür. Çox keçmədi, Karl Benz anladı ki, artıq onun həyatında iki nəfərlik şeylərə yer yoxdur. İki nəfərlik çarpayılar üç adam tuturmuş. Beşiklər balaca otaqları daraltmır, böyüdür. Hər şeyi üç bərabər hissəyə bölmək olar. Hər şeyi! Bəs velosipedləri necə? Onları da üç bərabər hissəyə bölmək olar? Karl Benz ilk dəfə “ata” deyə çağırılanda anlamışdı... Anlamışdı ki, olar. Kağız üstündə cızma-qara və budur, Berthanın velosipedinin artıq 3 təkəri var. Velosipedi Karl idarə edir, arxasında Bertha və möhkəm borularla yan hissəyə bərkidilmiş böyük təkər üstündəki oturacaqda qara bir uşaq. Bu da son şəkil. Bilmirəm Benzlər xoşbəxt oldu, ya yox, amma deyə bilərəm ki, üç nəfərlik motosikletlər bax belə yarandı.

Bütün bunları mənə Deyşa demişdi. Deyşa qəhvəyi gur saçlı, geniş kürəkli, hündürboy, 29 yaşlı bir qız idi. Mən isə o vaxtlar 11 yaşlı cılız bir oğlan uşağıydım. Qara Qarayev metrostansiyası yaxınlığındakı beşmərtəbəli binalardan birində, beşinci mərtəbədə nənəmlə birlikdə yaşayırdım. Günüm məktəblə ev arasında nənəmin öyüdlərini dinləməklə keçirdi. Qarayevdə birlikdə vaxt keçirə biləcəyim cəmi bir dostum var idi. Adını bura yazmağın doğru olmayacağını düşünürəm, ona görə də hələlik ona T deyək. Dərslərin əlindən çölə çıxmağa çox da imkan olmurdu, ancaq olan kimi T’ylə maşın yolunda top oynamağa gedərdik. Futbol stadionunu əvəz edə biləcək başqa bir yer yox idi. Maşın yolu Deyşanın qaldığı iyirmi mərtəbəli binayla bizim binanı biri-birindən ayırır, qıvrılaraq məhəllələrdən keçir, metrostansiyaya qədər uzanırdı. Biz ta uşaqlıqdan burada məskən salmışdıq, ancaq bir dəfə də olsun, Deyşa adlı birinə rast gəlməmişdik. Deyşanın bura nə vaxt gəldiyiylə bağlı heç kim heç nə demirdi. Sanki o qəflətən yolun altından çıxıb qarşı binaya düşmüşdü. İndiyədək “Deyşa” deyə bir ad eşidən də olmamışdı, ona görə onun hansı torpaqlardan gəldiyi də hamıya qaranlıq idi. Soruşacaqsınız ki, bəs niyə bütün bunları kimsə onun özündən soruşmurdu? Məsələ burasındadır ki, o bir az, necə deyərlər, təhlükəli görünürdü. Məsələn, ətrafda ondan başqa tək yaşayan adam tanımırdıq. Hələ-hələ qadın olaraq tək yaşamaq bu məhəllələrə yad bir şey idi. Deyşa bütün qadınlardan iri, hətta kişilərin bəzilərindən də hündür və cüssəli görünürdü. Onun gözəl olduğuyla hamı, yəqin ki, razılaşardı, lakin zeytun dənəsi kimi qara gözləri insanların cəsarətini qırır, ona yaxınlaşmalarına əngəl olurdu. Kişilər kimi geyinərdi. Heç kim onu yubkada, donda, ya da adi ətəkli paltarda bir dəfə də olsun görməmişdi. Saçlarını mismara bənzər qəribə dəmirlərlə yığar, heç vaxt makiyaj etməz, əynində dəri kurtka, onunla dəst şalvar və qoltuğunda dəbilqəsi olardı. Hə, yanlış eşitmədiniz! Dəbilqə. Çünki onun üç nəfərlik motosikleti vardı. O vaxtadək üç nəfərlik motosiklet görməmişdim və əminəm ki, bizim məhəllənin adamları da görməmişdi. Qarayev küçələrində yalnız iki təkərli kuryer motosikletlərinə rast gələ bilərdin. Hər səhər Deyşanın motosikletinin səsi eşidilərdi. Məktəb avtobusuna çatmaq üçün səhərlər tezdən – saat 6-da oyanıb hazırlaşar, evdən çıxana yaxın o səsi eşidər və Deyşanın da yola düşdüyünü anlayardım. Məktəbdən qayıdıb eyvanımızda çay səfası sürərkən də çox keçməz, küçə başından motosikletin səsi gələr, Deyşa eyvanımızın qabağına çatarkən sağa burulub üzbəüz evlərin arasıyla 20 mərtəbəli binaya doğru irəliləyərdi. 13-cü mərtəbədə qaldığını bilirdim, çünki bu mərtəbənin eyvanında onu görmüşdüm. Nə qədər uzaqda olursa-olsun, onu tanımamaq mümkün deyildi. Gecə gec saatlara qədər dərs oxuyardım və fasilələrdə hərdən eyvana çıxıb boş-boş qarşı binalara baxardım. Deyşanın mənzilinin işıqları həmişə yanılı olardı. O vaxtlar qaranlıqdan qorxduğu üçün işıqları yanılı qoyduğunu düşünərdim, amma sonra onun pəncərə qarşısından o yan-bu yana keçdiyini, arabir eyvana çıxdığını görəndə sadəcə yata bilmədiyini başa düşdüm. Lap işıqlar sönülü olsa da, pərdəyə düşən mavi şüadan televizorun açıq olduğunu anlamaq olurdu. Axı necə belə gec yatıb tez oyana bilirdi? Hara gedirdi? İşləyirdi? Nə işləyirdi? Bunları da bilmirdim. Ən maraqlısı da bu idi ki, o niyə tək yaşamağına baxmayaraq, belə böyük 3 nəfərlik bir motosikletə sahib idi?! Ona kiçik kuryer motosikleti və ya iki nəfərlik adi motosiklet bəs edərdi. Ağlıma da gəlməzdi ki, bir gün onun motosikletinə oturmaq və bu sualı ona şəxsən ünvanlamaq imkanım olacaq.

Dekabr ayının tam ortasında, soyuğun bıçaq kimi kəsdiyi günlərdən birində dərsdən sonra kəskin qarın ağrısı səbəbindən məktəb tualetində qıvrıla-qıvrıla qalmışdım. T də xəstələnmiş və dərsə gəlməmişdi. Bütün günümü və tualetdəki ağrılarımı təkbaşına yaşadıqdan sonra birtəhər özümü toplayıb həyətə çıxanda bizim xidmət avtobusunun artıq məktəbdən uzaqlaşdığını gördüm. Arxalarıyca nə qədər əl yelləyib çığır-bağır salsam da, fərqimə varmadılar. Məni yaddan çıxarmışdılar. Hələ davam edən ağrıyla əlim qarnımda dayanacağa sarı gedəndə düz yanımda tanış səsi eşitdim. Bu, Deyşanın motosikleti idi. Kaskanın altından səs eşidildi: “Gəl, mən səni aparım”. İlk dəfəydi, onu belə yaxından görürdüm. Dəbilqəsinin şüşəsində qəribə şəkildə buruşmuş əksimi görüb özümü toplamağa çalışdım. Əvvəlcə etiraz etdim, çünki sözün düzü, deyəsən, mən də ondan bir qədər qorxurdum. İsrarla oturmağımı istədi. Nəhayət, çantamı kürəyimdən çıxarıb qucağıma aldım və yan oturacaqda büzüşdüm. Kəlmə kəsmədən bir xeyli yol getdik. Motorun səsi qulaq batırırdı. Qaranlıq otaqdaymışam kimi ətrafa diqqət kəsilmişdim. Açara keçirilən brelok gözümə sataşdı. Bu heyvanı biologiya kitabında görmüşdüm. Koala. Ara küçələrdə kəskin dönüşlər etdikcə balaca koala fiquru o yan-bu yana yellənirdi. Birdən Deyşa başını mənə sarı çevirdi. Özümü itirib gözlərimi tez yellənən brelokdan çəkdim və solumdan axıb gedən mağazalara baxmağa başladım.

– Nolub? Qarnın ağrıyır? – Deyşa qəfil soruşdu.

– Nə?

– Deyirəm qarnın ağrıyır?

– Hə, bir az.

Əlini oturacağımın yanına salıb kiçik bir termos çıxardı.

– Götür iç! Yəqin, soyuqlamısan.

Qapağı açanda zəncəfil qoxulu çayın ətri məni vurdu. Soyuqda buxarlanan çaydan içə-içə öz-özümə düşünürdüm: “Səsi təsəvvür etdiyim kimi kobud deyilmiş. Əksinə, mehribandır”. Yol boyu bir çox şeyin təsəvvür etdiyim kimi olmadığını başa düşdüm. Oğrun-oğrun ona baxır, xəyal dünyam və reallıq arasındakı fərqlərdən təəccüblənirdim. Axır, gəlib çatdıq. Məni binamızla üzbəüz marketin qarşısında düşürtdü. Təşəkkür edib uzaqlaşmaq istəyərkən dedi:

– Yaxşıca dincəl! Anana deyərsən sənə isti şorba hazırlayar. Yaxşı?

– Mənim anam yoxdur. Nənəmlə qalıram, – qeyri-ixtiyari bu kəlmələr ağzımdan töküldü. Duruxdu, qaldığım binaya baxdı. Kaskanın altında hansı ifadənin gizli qaldığını bilmədim.

– Onda nənənə deyərsən. – dedi və motoru işə salıb ara küçələrdə gözdən itdi.

O axşam nə düz-əməlli yemək yeyə, nə də dərs oxuya bildim. Elə hey Deyşa haqqında düşünürdüm. Düzü, heç qarın ağrısını da hiss etmirdim. Özlüyümdə qərar verdim ki, bu haqda mütləq T ilə danışmalıyam. Belə də etdim.

Sabahısı olanları T-yə danışdım, lakin o mənə inanmadı. Deyşaya kiminsə yaxın düşə biləcəyini mümkünsüz sayırdı. Ona izah etməyə çalışdım ki, təsəvvürümüzdəkilər yalandır, ancaq T məni dinləmədi. Bircə yolum qalırdı. T-ni o motosikletə mindirmək. Nə olur-olsun, bunu bacarmalıydım. Plan qurmağa başladım. Onun məktəb avtobusuna minməsinin qarşısını almalı, özümlə dayanacağa aparmalı və nəhayət, Deyşanın oradan keçməsini gözləməliydim. Gün boyu T-yə tez-tez sudan, çaydan, bufetdən aldığım meyvə şirələrindən təklif etdim. Dərsdən çıxanda isə mənlə ayaqyoluna qədər gəlməsini istədim. Əlbəttə ki, o da içəri keçmə ehtiyacı duydu. Elə bu an barmaq uclarımda cəld içəridən çıxıb təmizlikçinin qapı yanındakı dolaba söykədiyi saplı süpürgəni T-nin qapı kilidinə bərkitdim. Ayağımla süpürgəyə dayaq oldum. Planımın qalanı öz axarıyla getdi. T-ni inandırmağa çalışdım ki, qapı öz-özünə kilidlənib və mən də guya açmağa kömək edirdim. Təbii ki, biz çıxanda avtobus artıq yox idi. T mənimlə dayanacağa getməyə məcbur oldu. Geriyə Deyşanın gəlməsinə ümid bağlamaq qalırdı. Hər şey gözlədiyimdən də tez baş verdi. Uzaqdan motosikletin gəldiyini görən kimi cəsarətimi toplayıb əlimi azca yuxarı qaldırdım, ancaq tez də endirdim. T nə etdiyimi anlamağa macal tapmamış motosiklet qarşımızda dayandı və Deyşa kaskanın şüşəsini qaldırıb muncuq kimi gözləriylə bizə baxdı.

– Bu dəfə ikiniz də avtobusu ötürmüsünüz? – soruşdu.

– Hə, – cavab verdim.

Sonra olanları anlatmağıma ehtiyac belə yoxdur. T, gözlədiyim kimi, yan oturacaqda quruyub qalmışdı. Heyrətdən ağzını bıçaq açmırdı. Mən isə dediklərimin doğruluğunun isbatından zövq ala-ala Deyşanın arxasında oturub onun belindən yapışmışdım. Yol boyu özümü həm xoşbəxt, həm də bir qədər qəribə hiss edirdim. Deyşanın belini qucaqlamağımın nə mənaya gəldiyini anlamağa çalışıırdım. Filmlərdəki oğlanlar kimi hiss edirdim özümü. Uşaq ağlımla sanki Deyşanın mənim olduğuna qərar vermişdim. O vaxtlar bu hissin nə olduğunu anlaya bilməmişdim. O, nişanlım, sevgilim, dostum, bacım, yoxsa anam idi? Bəlkə, hamısı birdən? Bəlkə, heç biri? “Əsas odur ki, xoşbəxtəm” deyə, düşünüb bütün suallardan imtina etdim.

Ancaq xoşbəxtliyim çox uzun sürmədi. Növbəti gün T vacib bir məsələ ilə bağlı danışmaq istədiyini deyib məni bir küncə çəkdi.

– Anam o motosikletə mindiyimizi öyrənib. – dedi.

– Nə olsun ki?

– Dedi ki, bir də olmasın!

– Niyə?

– Çox bir şey demədi, sadəcə, dedi ki, o, yaxşı qız deyil. Onun yanında olmamalıyıq.

– Dəli olmusan? Soyuqda qarın ağrısından qıvrıla-qıvrıla küçələrdə qalanda məni evə aparan o oldu. Bəs dünən ikimiz də avtobusu ötürəndə bizə kim kömək etdi?

– Bilirəm. Bəs indi nə edək?

– Qulaq as, böyüklər hələ də elə bilirlər ki, Deyşa təhlükəli, pis bir adamdır. Biz onlara göstərməliyik ki, bu belə deyil. Əgər onun bizə necə kömək etdiyini hamı görsə, onda hər şeyi özləri başa düşəcəklər. Lap biz özümüz də onlarla söhbət edərik.

Həmin gün T ilə ətraflı söhbət edib axşam evə yenə Deyşayla qayıtmağa razı saldım. Bu dəfə Deyşayla aramdakı sədlərin qırıldığını, bağlarımızın gücləndiyini hiss edirdim. Onunla söhbət edib suallar verirdim. Motosiklet belində onu qucaqlamaq içimi güvən hissi ilə doldururdu. Əmin əllərdə idim və ən əsası, ilk dəfə idi ki, məni qoruyacaq, yanımda ola biləcək, problemlərimi bölüşüb birlikdə həll yolları yarada biləcəyim bir insana sahib olmağa başladığımı duymuşdum. O axşam Deyşaya üç nəfərlik motosikletlər barədə olan sualımı da verdim. O da Karl Benzlə bağlı həmin o hekayəni danışdı. Bəlkə də, hekayəni birbəbir mən yazdığım sözlərlə, mən yazdığım formada nəql etməmişdi, ancaq hər halda mövzu da, məqsəd də eyni idi.

Bir gün daha keçdi və hər şeyin necə daha bərbad bir hal aldığının fərqinə vardım. T döyülmüşdü.

– Anam dedi ki, bir də sözündən çıxsam, lap pis olacaq. – T tənəffüsdə başını aşağı salıb sulu gözlərlə olanları danışmağa başladı. – Dedi ki, hər şeyi gedib nənənə deyəcək!

– Nənəmə?

– Hə. Üstəlik, dedi ki, özü Deyşanın ağlını başına gətirəcək.

– Bu nə deməkdir?!

– Bilmirəm! Dedi ki, əgər sən də motosikletdən əl çəkməsən, bizi birlikdə oynamağa qoymayacaq.

– Axı niyə?!

– Deyir, Deyşa yaxşı qız deyil. Siqaret çəkir, pivə içir, gecələr tək qalır. Deyir... deyir...

– Nə deyir?

T üzünü yana çevirib asta səslə deyəcəyi son sözləri də dedi:

– Deyir ki, o, pozğundur!

– Pozğun?!

Qulaqlarıma inanmırdım. Bu deyilənlər doğru ola bilməzdi. Hər şey yalan idi, yalan!

T ilə dərsin sonuna qədər, demək olar ki, kəlmə kəsmədik. Olanlar qarşısında deməyə sözümüz qalmamışdı. Çıxışda hamı avtobusa tərəf irəlilədi. T də hamıyla birgə. Mən yerimdən tərpənmədim. T geri çevrilib gəlmədiyimi gördü. Çarəsizcə gözlərimə baxdı. Baxışlarımızla sağollaşdıq.

Bu dəfə lap çox gözlədim, amma nəhayət, küçə başından burulan motosikleti gördüm və sevincək ayağa qalxıb yola yaxınlaşdım. Deyşa kəskin tormozla düz qabağımda dayandı. Sonra kaskasını çıxardı. Saçları batan günəşdə parıldayır, balaca burnu qızarırdı. Ancaq nədənsə baxışlarını gözlərimdən yayındırırdı.

– Yenə avtobusu ötürmüsən?

– Yox, sadəcə, sənlə getmək istədim.

Deyəsən, bu cavabı gözləmirdi, çaşqınlığı gözlərindən bəlli oldu. Ətrafa boylandı, baxışları məktəbimin divarlarında gəzişdi. Sonra üzünü mənə tutdu:

– Qulaq as, əslində, mən indi başqa yerə gedirəm. Bəlkə, bu dəfə avtobusla gedəsən? Əgər üstündə pulun yoxdursa, mən verərəm.

– Yox, pulum var! Amma çox soyuqdur. Bayaqdan burdayam. Məni heç olmasa yaxın bir yerdə düşürə bilmərsən?

Deyşa iç çəkib o yan-bu yana baxdı.

– Həm də qarnım ağrıyır! – bunu yalan demişdim.

– Yaxşı, otur, getdik.

Sevincimin hüdudu yox idi. Yan oturacaq boş olsa da, Deyşanı qucaqlaya bilmək üçün arxa oturacaqda oturdum. O da heç nə demədi. Saçları daşda bitən güllər kimi kaskanın altından çıxıb üzümə toxunurdu. O an T-nin dediklərini düşündüm. İstədim Deyşaya bütün olanları deyib həqiqətləri öyrənim, ancaq demədim. Bir şeyi anlamışdım. Anlamışdım ki, mən artıq Deyşanı sevirəm. O lap doğrudan da, siqaret çəkib içki içirsə belə, mən yenə onu sevirəm. Əlbəttə, bunlar pis vərdişlərdir, ancaq əgər onu sevirəmsə və əgər bu içki, siqaret məsələləri həqiqətdirsə, onda mən özüm Deyşanın bu pis vərdişlərdən uzaq durmağına, onları tərgitməyinə kömək etməliyəm. Sevgimi göstərməliyəm. Qaldı ki onun haqqında deyilən başqa nalayiq ifadələrə, bunların heç birinə inanmayacaqdım. Artıq Deyşanı tanıyırdım. Onun necə biri olduğunu ona uzaqdan baxıb yaxın durmayan, dalınca danışan ikiüzlülər yox, mən bilə bilərdim. Bir də ki zamanla hər şeydən danışıb bir-birimizi daha yaxşı tanıyacaqdıq. Uşaq qəlbim mənə bunları dedikcə Deyşanı daha möhkəm qucaqladım, yanağımı kürəyinə qoydum. Ürək döyüntülərini hiss edirdim. Elə bil qəlbi yerindən çıxacaqdı. Mənə elə gəldi ki, bədəni şam kimi titrəyir. Yoxsa külək məni aldadırdı?!

– Üşüyürsən? – ondan soruşdum.

– Yox, – boğuq səslə cavab verdi. – Üşümürəm.

Yanacaqdoldurma məntəqəsində saxladı. İkimizə də isti şorba aldı. Həm motosikletin, həm də özümüzün qarnını doyurduq və yenidən yola düşdük. Biz metrostansiyaya çatanda yağış yağmağa başlamışdı. Stansiya çıxışında saxladı.

– Yaxşı, hələlik, burdan o yana özün getməli olacaqsan.

Kaskanın şüşəsindən damcılar süzülürdü. Sağollaşdıq. Çantamı başıma tutub evə yüyürdüm.

Sonrasını yazmaq, nələrin baş verdiyini danışmaq mənim üçün hər nə qədər ağır olsa da, deməliyəm.

Evə gələn kimi nənəm məni o ki var döydü. Anasının T-yə dediyi şeylərin eynisini nənəm də mənə dedi. Nənəm qoca qadın idi, qarşı qoya bilərdim, lakin alınmadı. Uşaq ürəyim içinə düşdüyü vəlvələdən, iyrənclikdən titrəkləşib daha da cılızlaşdı. Sanki hər şey bir uşağın heç vaxt anlaya bilməyəcəyi, böyüklüyü və bulanıqlığı içində boğulacağı şeylərdən hörülmüşdü. İnsanları belə qəzəbli görməmişdim. Dünya artıq mən bilən dünya deyildi. Bütün sözlər mənim lüğətimdən kənarda dayanmışdı. Ağlaya-ağlaya pəncərəmdən Deyşanın mənzilinə baxdım. İşıqları yanırdı. Yalan demişdi, başqa yerə yox, elə birbaşa evə getmişdi. Yavaş-yavaş böyüklərin real dünyasını anlayırdım. Yalan və gizlilik.

Növbəti gün müəllimlərimin ağzından çıxan heç nəyə qulaq vermir, T ilə danışmır, səssizcə son dərsin son zəngini gözləyirdim. Əslində, nəyi gözlədiyimi özüm də başa düşmürdüm. Daha nə olacaqdı ki? Nə ola bilərdi?

Çıxış zəngi ürəyimi saldı. Sərxoş halda partamdan qalxdım. Dumanlı fikirlərlə küçəyə çıxdım. Sıraya girən uşaqlar bir-bir avtobusa minirdi. Hər kəsi özümdən qabağa buraxırdım. Bir müddət daha küçə başına baxdım. Çiskinli havada hər şey bulanıq idi. Qəfil bu bulanıqlıq içindən uzaqda dayanmış motosikleti gözlərim seçdi. Ürəyim çırpındı. Ancaq motosiklet yerindən tərpənmirdi. Gözlərimi çəkmədən dayanacağa doğru bir-iki addım atdım. Elə bu vaxt motosiklet hərəkətə gəldi, sürət götürdü, mənə doğru istiqamət aldı, sonra qəfil burulub sol küçəyə girdi və gözdən itdi. Siqnal səsi məni ayıltdı. Hamı yerini almışdı, bir mən qalmışdım. Avtobusa mindim. Yalnız ən arxa oturacaqlarda boş yer qalmışdı. Avtobusun qapısı bağlandı. Başımı aşağı salıb arxaya keçəcəkdim ki, sürücümüz Hikmət dayı məni çağırdı. Ona yaxınlaşdım. Alçaq səslə dedi:

– İndicə qəşəng bir qız bunu mənə verdi və dedi ki, sənə verim. – gülə-gülə ovcuma nəsə basıb əlimi bərk-bərk sıxdı. – Hə, indi keç yerini al, gedək.

Uşaqların səs-küyü, gülüş dolu söhbətləri arasından keçib arxaya doğru irəliləyə-irəliləyə ovcumu açdım. Bu, brelok idi. Koala breloku. Yerimdə oturdum. Avtobus tərpəndi. Çevrilib arxa şüşədən son dəfə baxdım küçəyə. Çantamı çıxardım, yerimi rahatladım. Yanağımdan bir neçə damcı ovcuma – brelokun üstünə düşüb əridi. Avtobus sürət götürdü. Breloku çantamın zəncirbəndinə bərkitdim. Evə yollandıq.

Bu, Deyşanı son görməyim idi. Uzaqdan da olsa. Onu bir daha görən olmadı. 13-cü mərtəbənin pəncərələri uzun müddət qaranlığa gömüldü. Deyşa hara getdi? Nə vaxt getdi? Heç kim bilmədi. Qeybdən gəldiyi kimi, birdən-birə qeybə çəkildi.

Bu hadisələrin üstündən illər keçib, çox şey dəyişib. Artıq evliyəm və bir oğlum var. Nənəm torpaq altına, T isə Avropaya yollandı. Mən elə indi də Qarayev metrosu yaxınlığında yaşayıram. Oğlum özəl liseylərdən birində təhsil alır, həyat yoldaşım atçılıq mərkəzində çapar kimi yarışlara çıxır, mənsə vəkiləm. Qısası, həyatımdan narazı deyiləm. Uşaqlığımda baş verən bu hadisələri yazmaq ehtiyacı isə sonralar baş qaldırdı. Belə ki, mən uzun müddət sonra təsadüfən öyrəndim ki, üç nəfərlik motosikletlər heç də Deyşanın mənə danışdığı hekayədəki kimi yaranmayıbmış. Ümumiyyətlə, Karl Benzin bu məsələyə heç aidiyyatı yoxdur. Benzlər ilk avtomobili ortalığa çıxaranda artıq uşaqları da varmış. Özü də doğmaca, nə az, nə çox, düz 5 uşaq. Üç nəfərlik motosiklet ideyası isə Jean Bertoux adında bir fransız ordu zabitinə məxsusdur. Belə başa düşdüm ki, bu motosikletlər elə ən çox müharibənin işinə yarayıb. Britaniyalılar pulemyotlarını qoymağa yer axtaranda görüblər ki, belə bir motosikletin yan oturacağına qoysalar, elə yollarını gedə-gedə istədikləri yerə rahatca atəş aça bilərlər. Nəysə, bax belə. Üzülməyin, Karl Benzlə olan hekayənin çox şirin olduğunu mən də bilirəm, amma nə etmək olar?! Həqiqətlər şirin deyil. Düşünürəm, görəsən, Deyşa mənə həqiqəti olduğu kimi desə, nə olardı ki? Yoxsa onun özünü də aldatmışdılar? Nə bilim. 11 yaşlı uşağa həqiqətləri olduğu kimi deməyin çətinliyi bir yana, doğruluğu da sual altındadır. Şirin bir yalanla uşaq qəlbini isitmək, onu bu yolla “yaxşı bir insana” çevirməyə çalışmaq...

Maşında orta güzgüdən arxada oturmuş oğluma baxıram. Onun dünyayla bağlarının vaxtından tez qırılmaması naminə neçə cür yalan danışmışam? Sağımda oturan arvadıma baxıram. Görəsən, o neçə şirin yalan sayıb mənim ovcuma? Bu arada öz maşınım daxil bugünkü maşınların əksəriyyəti 4 nəfərlikdir. Mənim ailəmsə 3 nəfərlik. Orta güzgüdən oğluma baxdığım kimi, oğlumun yanındakı həmin o bir nəfərlik boşluğa da baxıram hərdən. Qoca Deyşanı orada xəyal edirəm. Saçları küləkdə uçuşur, burnunun ucu qızarır. Bu qədər şeyi danışmışkən bir sirri də aşkara çıxarım artıq: nənəmi belə xatırlamağa çətinlik çəkdiyim bu yaşımda, olmayan anamı təsəvvür etməyə çalışarkən gözlərimin qarşısında Deyşa dayanır.

Bir vaxtlar bel çantamda yırğalanan koala isə indi maşınımın açarından yapışıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər rejissor çəkdiyi filmlərdə, qoyduğu tamaşalarda özünü tam ifadə edə bilmir, istəyi ilə əməli uyğun gəlmir. Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Xamis Muradov məhz istəyi ilə əməli uyğun gələn rejissorlardandır. Bu gün onun doğum günüdür. 82 yaşı qeyd ediləcək.

Rejissor, ssenarist Xamis Muradov 15 sentyabr 1943-cü ildə Qax rayonunun Qaxmuğal kəndində anadan olub. Yeddiilik məktəbi bitirdikdən sonra 14 saylı sənət məktəbində, 14 yaşında Bakıya gələrək 72 nömrəli məktəbdə təhsil alıb. 1962–1966-cı illərdə M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda oxuyub. 1969–1971-ci illərdə Moskvada fəaliyyət göstərən ali rejissorluq və ssenarist kurslarında təhsilini davam etdirib.

1966-cı ildən C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında fəaliyyətə başlayıb. 50-dən çox sənədli filmin rejissoru, eyni zamanda 20-yə yaxın filmin ssenari müəllifidir. 1988–2001-ci illərdə "Salnamə" studiyasına rəhbərlik edib.  2002-ci ilin əvvəlindən 2011-ci ilin axırlarınadək C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktoru vəzifəsində işləyib.

Filmoqrafiya

- Rejissor assistenti kimi

1. Torpaq. Dəniz. Od. Səma

2. Qanun naminə

- İkinci rejissor kimi

1. Şərikli çörək

- Rejissor kimi

1. Nəsimi

2. Aşıq Ələsgər

3. Daşkəsən

4. Həmid Sultanov

5. Məndə sığar iki cahan...

6. Bahar günəşi

7. Şənlik bizə yaraşır

8. Əbədi qardaşlıq

Ad və mükafatlar

1. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı

2. "Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

3. "Qızıl Çıraq" Milli Kino Mükafatı

4. "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adı

5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İnci Məmmədzadə

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yenə də tavana baxdığım gecələrdən biridir. Otaq səssiz, hava tərpənmir, köhnə divar saatı fırlana-fırlana zamanı öldürür. Həyat isə tək bir sualın ətrafında fırlanır.. Bura niyə gəldim? Mən demirəm haraya, sadəcə bura. Həyat deyilən yerə, bu coğrafiyaya, bu zamana, bu toplumun arasına...

Heç kim məndən soruşmadı, gəlmək istəyirsənmi deyə. Mən bu sistemə yazılmadım. Qəbul imtahanı vermədim. Amma artıq buradayam. Və bu "burada olmaq" hissi bir tək oturub nəfəs almaq deyil. Bu, sanki bir gözəgörünməz miqyasa salınmaqdır, ölçülürəm, çəkilirəm, uyğun gəlib-gəlmədiyimə baxılır. Bəzən hiss edirəm, bu dünya mənə dar deyil, sadəcə mən bu dünyanın əlinə yatmıram.

 Yaxşı bəs, nə üçün varam? Bu sualı soruşmaq sadəcə bir intellektual məşq deyil. Bu sual nəfəs almaq kimidir, alınmasa, içimdə bir şey yavaşca boğulmağa başlayır. Yuxudan oyanırsan, gedirsən bir işin arxasınca, qayıdırsan, yeyirsən, yatırsan. Sabah yenə təkrar. Bir az gülürsən, bir az yazırsan, bir az göz gəzdirirsən. Amma içində elə bir səssizlik var ki, heç bir səs onu batıra bilmir. Mənə deyirlər, həyat elə budur. Mən isə içimdən soruşuram, bəs o zaman nəyə görə bu qədər narahatam? Mən artıq yaşamaq deyil, hiss etmək istəyirəm Çox adam yaşamaqdan danışır. Amma onların dediyi yaşamaq, sanki bir növ proqramdır, oxu, işlə, ailə qur, pul qazan, yaşa. Amma mən bu proqramda deyiləm. Mən yaşamaq deyil, hiss etmək istəyirəm. Hər şeyi. Özümü, səmanı, torpağı, onun səsini, gözəlliyini, mənanı.. Amma bəzən hiss etdikcə daha çox əzilirəm, çünki bu hisslərin qarşısında boşluq var. Heç nə cavab vermir. Və bu vaxt başa düşürəm ki, boşluq əslində qaranlıq deyil, cavabsızlıqdır.

 Bəzən küçədə dayanan bir gənc görürəm. Sakitdir, telefona baxır. Heç nə demir. Amma mən onun içində öz sualımı hiss edirəm. O da bilir, bu sistemin quruluşu onun içinə toxunmur. O da gözləyir, bir səs, bir işarə, bir mənzərə... nə olursa olsun, sadəcə bir şey olsun ki, ona desin: "Sənin burda olmağın boşuna deyil." Çünki insan varlığını doğrultmaq üçün yalnız yaşamalı deyil, tanınmalı, görünməli, hiss edilməlidir. Əks halda yaşamaqla yox olmaq arasında fərq qalmaz.

 Və ən dəhşətlisi nədir bilirsən? Həm var olmaq, həm olmamaq. Gündəlik həyatla axıb gedirsən, amma içində hər şey dondurulub. Qəlbinin bir yerində sanki kimsə hələ də səni oyatmağa çalışır, amma sən çoxdan yorulmusan. Niyə oyanaq ki, dünya yenə eyni olacaq. Mən tavanın çatlarını saydıqca bu düşüncə də çat verir, ya bu varlığın içində özümü tapmalıyam, ya da bu varlığın heç biri mənim deyil. İnsan buraya niyə gəlir bilmir, amma buradan necə gedəcəyini sorğulamağa başlayanda artıq var olmaq deyil, varlığı aşmaq istəyir. Mən hələ burdayam. Gözləyirəm ki, bu tavandan nə vaxtsa bir səs düşəcək... və deyəcək,  "gəl, indi sən başlayırsan."

Bu səhər çay içərkən pəncərədən baxdım. Birisi lüks maşında siqaret çəkirdi, digəri zibil qutusunu eşələyirdi. Eyni küçədə. Eyni havada. Eyni dildə danışan, eyni ölkədə doğulan iki insan. Amma biri üçün həyat seçimdir, digəri üçün isə məcburiyyət. Və içimdə sual qalxır. Hansı ədalət bu qədər fərqə izn verib? Əgər hər şey bu qədər təsadüfi və zalımdırsa, onda niyə bizə doğruluq öyrədilir? Niyə məktəbdə "yaxşı insan olun" deyirlər, sonra isə yaxşı olanlar arxa sırada qalır? Bəzən elə gəlir ki, bu düzümdə vicdan ayaq altında qalan bir səhv düymədir.

 Burda bir oyun var. Hamı oynayır. Bəziləri qaydalara əməl edir, digərləri isə qaydaları yazır. Ədalət, bir çox hallarda zəiflər üçün nəzərdə tutulub. Güclülər üçün isə alternativ yollar var. Bu o qədər gözəgirəndir ki, artıq gənclər ədalətə inanmır. Onlar uzaqdan izləyir, başını aşağı salır, ya da qəzəblə susur. Sual budur ki, əgər doğru olmaqla heç nə qazanmayacağıqsa, niyə doğru olaq? Və bu sual verilməyə başlayıbsa, cəmiyyət artıq ruhunu itirib deməkdir. Bəzən gecə oturub oxuyursan, çalışırsan, zəhmət çəkirsən. Amma sabah birisi gəlir, heç nə etmədən səndən qabağa keçir. Ya onun tanışı var, ya pulu, ya da sadəcə şansı. Əziyyətin nəticə ilə əlaqəsi itəndə, insanın içindəki səbəb nəticə hissi ölür. Həmin an artıq nə məqsəd qalır, nə motivasiya. Sadəcə yorğunluq qalır. Və səssiz bir sual.

"Bütün bunlar niyə idi?" Ən qəribəsi budur ki, bu oyunu oynamaq istəməyənlər bu torpağı tərk etmək istəyir. Deyirlər, "burda yaşamaq olmur."Amma bəlkə də problem yaşamaqda deyil, problem yaşamağın bu qədər ləyaqətsiz formada təqdim olunmasındadır. Bəzən mən də fikirləşirəm. Getmək, bu qədər bəsit olmamalıdır. Amma bəzən qalmaq da özünə qarşı zorakılıq kimidir. Düşünürsən ki, bəlkə başqa yerdə həyat səninlə danışar, sənin əziyyətini tanıyar.

 Bir çox adam sakitdir. Küçədə, sosial şəbəkədə, ailədə. Sakit görünür. Amma bu sükut məmnunluqdan yox, öyrəşməkdəndir. Hamı düzümün belə olduğunu qəbul edib. Və heç kim dəyişməyə çalışmır, çünki dəyişmək istəyənlər artıq dəyişib və getmişdir. Ədalət olmayanda, insanlar bir nöqtədən sonra öz kiçik dünyalarında öz şəxsi qanunlarını yaradır. Və bu cəmiyyət, çoxlu kiçik qapalı "mən"lərdən ibarət xaotik bir yerə çevrilir. Əgər yaxşılıq artıq nəticə vermirsə, biz yaxşı qalmağı necə bacaraq? Əgər səbr axırda yox olmaqla nəticələnirsə, səbr fəzilət olmur, sadəcə susdurma üsuluna çevrilir.

Bu gecə də bir pəncərə arxasında düşünürəm, bəlkə də, bu sistemdə ədalət yoxdu, sadəcə ümid saxlayanlara "ədalət" adı verilmiş bir illüziya var. Bəzən elə hiss edirəm ki, bu torpaq məni sevmir. Bunu demək təkəbbür deyil. Sadəcə... burda bir şey qırılıb. Sanki bu yerin ruhu ilə mənim ruhum arasında ünsiyyət pozulub. Nə o danışır, nə mən eşidirəm. Hiss etmədiyim bir torpaqda necə kök sala bilərəm? Çöldə dayanıram. Səssiz bir küçə, boş bir baxış və mən.. Bir yerdə olub, oraya aid olmayan bir varlıq.

Onlar deyir: "bura sənin vətənindir, torpağındır, anandı..."Amma bu torpaqla münasibət yalnız coğrafi olmamalıdır. Bir yerin sənə doğma olması üçün o da səni qəbul etməlidir. Yolunda gedərkən əzilməməlisən, sənə "get" deyən baxışlarla qarşılaşmamalısan. Bura doğrudursa, niyə bu qədər yad hiss edirəm? Əgər doğulduğum yer mənim yerim deyilsə, onda yerim hardadır?

 Biz nə kəndin uşaqlarıyıq, nə də şəhərin. Kənd bizə "unutdun bizi" deyir, şəhər isə "sən bizdən deyilsən." Arada qalmışıq. Ən təhlükəli yer, ikisi arasında, heç birinə aid olmadan yaşamaqdır. Bu hiss, köksüzlükdən daha ağırdır. Çünki sən bilirsən, hər yer var, amma sənin yerin yoxdur. Yatmağa yastıq var, dayanmağa yer yox. Bəzən bir kəndə gedirəm. Uzaqda. Çaylar axır, ağaclar titrəyir, səssizlik doludur. Amma o səssizlik illərlə unutmağa məcbur edilmiş nələrinsə susqunluğudur. Bu torpaqda bir zamanlar danışan çox şey vardı. İndi isə danışmaqdan yorulmuş kimi görünür. Bu torpağın özü belə susubsa, gənc insan burada necə danışsın?

Gedirik, çünki... Bəziləri deyir, gənclər niyə gedir? Cavab sadədir, çünki çağırılmırlar. Bu torpaq "qal" demir. Burda qalmaq təkcə fiziki mövcudluq deyil, qalmaq üçün ruhun da yer tapmalıdır. Əgər sənə lazım olan məktəb yoxdursa, sənət yoxdursa, söz yoxdursa, insan bir gün yorulur. Və yavaşca gözlərini sərhədlərə dikir. Bəzən qürbət bir yerdə doğma hiss edirsən. Sadəcə ona görə yox ki, səni anlayırlar. Ona görə ki, orada kim olduğunla maraqlanırlar. Burda isə çox vaxt kim olduğun önəmli deyil, sən sadəcə bir rol oynamalısan. Ailənin gözündə nə olmalısansa, dövlətin gözündə kim görünməlisənsə, məhəllənin gözündə necə davranmalısansa... Bu yer mənə deyir ki, "olma". Mən isə içimdən pıçıldayıram, amma mən artıq olmuşam...

 Bəzən insan bir torpaqda doğular, amma onun ağacına çevrilə bilməz. Sular onu sulamaz, küləklər onu oxşamaz, insanlar onu sezməz. Belə torpaqda qalmaq, sadəcə fiziki olaraq mövcud olmaqdır. Və mövcud olmaqla yaşamaq arasında, bəzən ölmək qədər fərq var. Bu gün bir yerdə səsimi qaldırdım, heç kim eşitmədi. Bəlkə də eşitdilər, sadəcə qulaq asmaq istəmədilər. Çünki bu cür səslər çoxalanda düzümün balansı pozulur. Və düzüm yalnız bir şeyi sevir, səssizliyi. Ancaq içimdəki səssizliklə çöldəki səssizlik eyni deyil. Mənim içimdəki, qışqırığın boğulduğu bir boşluqdur. O səslə bir yeri dəyişmək istəyirsən. Amma bilirsən ki, səsin divara dəyib geri qayıdacaq.

 İnsan elə-belə üsyan etmir dostum.  Əgər bir gənc sükutu dağıdırsa, demək ki, əvvəl çox uzun müddət susub. Bu qəzəb, sadəcə qəzəb deyil, tanınmaq istəyidir, dəyər görmək istəyidir, aid olmaq istəyidir. Yəni içində qaranlıq yox, əslində işıq axtarışı var. Amma sən bu qəzəbi ifadə etdikcə, insanlar susdurmaq üçün ya səni lağa qoyur, ya da "səbr elə"deyirlər. Əgər səbr sonsuzdursa, insan özü yox olur. Və bu yoxluğun içindən... başqa biri doğulur.

 Bir yerdə oturursan. Gözlərin ekranda, qulaqların musiqidə, əlin telefonda. Amma özün hardasan? Sənin içində iki nəfər var, biri bu qaydaları qəbul edən, digəri isə hər şeyi yandırmaq istəyən. Biri susur, digəri qışqırır. Biri təhlüklədir, digəri qorxaq. Biri uyğunlaşır, digəri gizlincə içindən qaçır. Bəzən hiss edirəm, içimdə nə qədər çox adam yaşayırsa, mən bir o qədər təkəm.

 Dəyişmək istəyirəm. Hər şeyi. Özümü, ətrafımı, düzümü, dili, mövqe anlayışını. Amma hara gedəcəyimi bilmirəm. Bu bir labirintdir, çıxış olduğunu hiss edirsən, amma heç bir divarın arxasında yol yoxdur. Və sən bu boşluqda ayaqda qalmağa çalışırsan. Yıxılmamaq üçün hərəkət edirsən, amma hara gedirsən bilmir, sadəcə yerində dövr edirsən. Bunu görənlər sənə "cəld fırlanırsan" deyir, amma sən bilirsən, çevrəndəki torpaq hələ də eyni yerdədir.

 İçimdə bu qədər enerji var. Yandırmaq, qurmaq, uçurmaq, yaratmaq, qoparmaq, dəyişdirmək.. Amma yön yoxdur. Və insan yönsüz gücə sahib olanda ya özü partlayır, ya da ətrafını dağıdır. Bu şəhərdə hər gün içində partlayan, lakin səssizcə yoluna davam edən neçə nəfər var görəsən? Hərəsi bir gün bir qığılcımla ya ucalacaq, ya da tam yanacaq. Bəzən hiss edirəm, içimdəki qəzəb, bir gün məni öz yerimdən qoparıb atacaq. O gün ya özüm olacam, ya da heç kim. Çünki bu qədər üsyan, bu qədər qaranlıq, bu qədər sorğu boşluqda qalmaz. Ya birinə çevrilər, ya da hamını dağıdar. Mən sadəcə istəyirəm ki, bu dağıntının içindən bir yol açılsın. Yolun haraya getdiyini bilmirəm, amma getmək istəyirəm. Çünki artıq burda qalmaq qaranlığa çevrilib. İnsan yalnız çörəklə yaşamazmış.

Səhər yeməyi yeyirəm, amma doymuram. Nə yeməyə, nə içməyə, nə də istirahətə ehtiyacım vardı o saat. İçimdə fərqli bir aclıq var, sözlərlə ifadə olunmayan, amma daim sızlayan bir hiss. Sanki nəsə çatışmır. Əlimdə olan hər şey tamamdır, amma həyatın özü natamamdır. Boşqab doludur, ruh isə boş. Bax budur bu dövrün aclığı.

 İnsanın aclığı bəzən mədəsində olmur ki. Bəzən bir cümləyə acırsan, bir baxışa, bir anlayışa, bir mənzərəyə. Bəzən tək bir sual var içində, "bütün bunların mənası nədir?" Əgər səhər oyanırsansa, gün boyu işləyirsənsə, axşam isə yatağa girib növbəti günü gözləyirsənsə və bütün bu dövrə bir cümləlik izah tapmırsansa, bu, sadəcə yorğunluq deyil. Bu, ruhun səssizcə acından ölməsidir.

 Bu günlərdə ümumiyyətlə çox danışırıq. Hər yerdə səs var, amma eşidiləcək söz yoxdur. Təhsil var, amma məna yox. Mədəniyyət var, amma ruh yox. Sistem var, amma məqsəd yox. Texnologiya var, amma niyə yaşadığımız bilinmir. İnsanlar canlıdır, amma sanki içlərində nəsə ölüb. Bir vaxtlar şeir yazırdıq, indi bloq. Bir vaxtlar sorğu vardı, indi "trendlər". Bir vaxtlar ruh danışırdı, indi sosial şəbəkə bağırır. Qurtuluşsa yalnız mənada var. Əgər həyatın mənası yoxdursa, zənginlik də, vəzifə də, münasibət də, mükafat da sadəcə üstü bəzədilmiş boşluqdur. Ruh yalnız öz yerində olarkən doyur. O yer isə, nə rəsmi kürsüdür, nə də diplom kağızı. O yer, səni sən edən şeyin yaşadığı məkandır. Əgər sən bu həyatda iz qoymaq istəmirsənsə, demək ki, artıq içindəki nəsə sönüb. İstəmək, ruhun sağ qalmasıdır.

İstəmək, mənaya toxunmaq istəyidir.

 Bu torpaqda bəziləri tarix tərəfindən unudulub. Amma daha qorxulusu odur ki, bəziləri özünü özü unutmaq məcburiyyətində qalıb. Çünki bu sistemdə mənanı axtarmaq çox vaxt "bədbəxtlik" sayılır. Sənə deyirlər ki, "çox düşünmə, özünü yorma, başını aşağı sal." Amma başını aşağı saldıqca, ruh da aşağı enir.

Ruhum acdır. Çünki bu həyat təkcə yeməklə, içməklə, çalışmaqla dolmur. İnsan nəsə gözləyir. Təsdiq, ilham, sevilmək, görülmək, hiss edilmək… Amma ən çox, mənanı hiss etmək istəyir. O mənanı tapmadıqca, bu yer ona tanış olmur. Tanımadığın yerdə isə insan həmişə qonaq kimi yaşayar. Bəzən bir sual, bir musiqi, bir cümlə yetər… Yetər ki, ruh öz evini tanısın.

O zaman, bəlkə də... qalmaq istəyə bilərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onun əsas populyarlıq dönəmi müstəqilliyimizin ilk illərinə təsadüf etdi. Sovetlərdən müstəqilliyə adlayanda sovetlər dönəminin bir neçə gənc və orta yaşlı ifaçısı yeni dalğada yer alıb məşhurlaşdılar. Bu sırada əsasən iki ad var idi: Aygün Kazımova və Brilyant Dadaşova.

Bu gün Brilyant xanımın doğum günüdür.

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Brilliant Dadaşova 15 sentyabr 1959-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. Brilliant Dadaşovanın musiqi karyerası 1983-cü ildə Eldar Mansurovun mahnıları ilə başlanıb. 1985-ci ildə Brilliant Dadaşova Moskvada keçirilən Ümumdünya Gənclər Festivalında ilk dəfə böyük səhnəyə gəlib. 1986-cı ildə Brilliant Dadaşova və Akif İslamzadə "Hər şey gözəldir həyatda" adlı mahnını yazdırıblar və bu mahnı Azərbaycanda çox məşhur olub. Həmin ildə Dadaşovanın eyni adlı musiqi albomu çıxıb.

1987-ci ildə o, sovet ifaçıları arasında keçirilən müsabiqədə birinci yerə nail ola bilib. 1988-ci ildə Topxana meşəsindəki hadisələrdən sonra müğənni "Haydı, ər igidlər" mahnısını ifa etdiyinə görə ciddi töhmət alıb. 1989-cu ildə Brilliant Dadaşovanın çox məşhur "Bayatılar" adlı mahnısı işıq üzü görüb. Qısa müddətdə hitə çevrilən "Bayatılar" mahnınısı Brilliantdan sonra Sezen Aksu, Edvvard Maya, Keti Garbi, Reno, Levent Yüksel, Monika Salmaso, "Brazilian girls", "N Dubz", DJ Brizi və Eusebio Belli və başqa dünya ulduzları tərəfindən yüzlərlə versiyada ifa olunub.

1990-cı ildə müğənninin mövcud Sovet rejimin əleyhinə oxuduğu "Heykəllər" mahnısına görə yenidən qadağalara məruz qalıb. Elə həmin illərdə o Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "musiqili teatr aktyoru" fakültəsini bitirib. Həmin ildə də Türkiyəyə ilk dəvət alan müğənni TRT kanalının "Avrasiya konseri" çəkimlərində iştirak edib.

1991-ci ildə Brilliant Dadaşova Yaşıl Teatrda ilk solo konsert proqramı ilə çıxış edib. 1993-cü ildə dövlət televiziyasında "Bu axşam" proqramının aparıcılığını etməklə Azərbaycanda ilk aparıcı müğənni olub. Həmin il müğənninin "Azərbaycanın səsi" adlı ilk albomu işıq üzü görüb. 1994-cü ildən müğənni indiki Heydər Əliyev adına Sarayda ilk böyük solo konsert proqramı ilə çıxış edib.

Brilliant Dadaşova Azərbaycanı İsveç, Avstriya, Almaniya, Böyük Britaniya, Amerika Birləşmiş Ştatları və digər dövlətlərdə uğurla təmsil etməyə başlayıb. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Rusiyada solo konserti ilə çıxış edən ilk Azərbaycan müğənnisi məhz Brilliant Dadaşova olub. O, Rusiyanın ən iri iki şəhərində — Moskvada və Sankt-Peterburqda çıxış etib.

Brilliant Dadaşovanın 1994-cü ildə "Sevəcəyəm" adlı musiqi albomu çıxıb. Bu disk həm Azərbaycanda, həm də Türkiyədə çox uğurlu olub.

1995-ci ildə "Züleyxa" mahnısına çəkilmiş videoklip Rusiya kanalında nümayiş etdirilməyə başlayıb və kanalın qızıl onluğunda uzun müddət ərzində ön cərgələrdə sabit qalıb. Həmin o ildə, müğənninin "Züleyxa" adlı diski çıxıb.

Albomlar

1. Sevəcəyəm (Cavanşir Quliyevin mahnıları)

2. Brilliant Dadaşova, İlqar Muradov, SKRUK – Azerbaycan Şarkıları

3. Eldar Mansurovun Mahnıları

4. Səninləyəm

5. Qəm eyləmə

6. Dönməz daha gedən qatar

7. Masal Dünyam

Kliplər

1. Züleyxa

2. Seveceğim

3. Azərbaycanım, Oy    

4. Oh Dedim, Ah Dedim

5. Самолёт

6. Dərdimdən Öləcəksən

7. Gözlərin Deyir Ki, Sevirsən

8. Ayrılıq Yağışı

9. Aytən

Filmoqrafiya

1. Yaramaz

2. Kənar adamlar

3. Haray

4. Bir cənub kəndində

5. Əzizə Cəfərzadə

6. Dəvətnamə

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)

Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Türk ədəbiyyatı ünlüləri” layihəsində bugünki həmsöhbətimiz - yaradıcılığında türkçülük, milli kimlik və azadlıq mövzuları əsas yer tutan, əsərləri ilə türk dünyasında tanınan, çağdaş Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi, şair və publisist, Mahmud Kaşqarlı adına medalı, Türk Dünyası Uluslararası Şeir Festivalının qızıl mükafatının laureatı, Türk Dünyası Uluslararası Araşdırmalar Akademiyasının fəxri professoru Rüstəm Behrudidir.

Sentyabrın 12-də ünlü şair özünün növbəti doğum gününü qeyd edibdir.

Sual: — Şeirlərinizdə “xalq ruhunun iztirabları” və tarixin nəfəsi duyulur. Bir şairin qəlbində Vətənin ağrıları hansı ahəngdə əks olunur?

Cavab: — Mənim şeirlərimdə xalqın ağrısı təkcə söz deyil, nəfəsdir. Vətənin yarası şairin ürəyində qan kimi döyünür, hər misrada xalqın göz yaşının izi var. O ağrı mənim içimdə musiqi kimi səslənir – həm ahəngdir, həm də fəryad.

Sual: — Siz öz yaradıcılığınızla çox ürəklərə yol tapdınız. Amma bu yolda ədalətsizlik və inkar halları ilə qarşılaşdığınız oldumu?

Cavab: — Ədalətsizlik mənim yol yoldaşım olub. Kim sözünü düz deyirsə, qarşısında divar görəcək.Mən də gördüm. Amma inkar olunmaqdan qorxmadım – çünki həqiqət qəlblərə yol tapır, divarlar isə bir gün dağılır.

Sual: — Həyatda və ya yaradıcılıqda irəliləmək baxımından sizin üçün “səbir” nə deməkdir?

Cavab:— Səbir mənim üçün lal fəryaddır. Səbir – içində üsyan olan səssizlikdir.O səssizlik olmasa, sözün gücü də olmazdı.

Sual: — Bu gün çağdaş türk ədəbiyyatında sizi sevindirən və narahat edən meyillər nələrdir?

Cavab: — Məni sevindirən çağdaş türk ədəbiyyatında kimlik axtarışı, köklərə dönüşdür. Məni narahat edən isə bayağılıq, ruhsuzluqdur.Ədəbiyyat bazara çevriləndə, şair ruhunu itirir.

Sual:—Sizin üçün “ədəbiyyat – cəmiyyətin ürəyidir” ifadəsi nə məna kəsb edir?

Cavab: — “Ədəbiyyat – cəmiyyətin ürəyidir” – bu o deməkdir ki, xalqın qanı harada axırsa, şairin sözü də orada axmalıdır.Əgər ədəbiyyat yoxdursa, deməli cəmiyyətin ürəyi də dayanıb.

Sual: — Milli kimlik, xalq ruhu və Türk Birliyi kontekstində ədəbiyyat sizcə türkdilli xalqları mənəvi olaraq necə birləşdirə bilər?

Cavab: — Ədəbiyyat türkdilli xalqları Tanrının eyni nəfəsiylə birləşdirə bilər. Dilin gücü ilə, ruhun gücü ilə.Çünki türklərin böyük birliyi qılıncla yox, sözlə baş tutacaq.

Sual:— Sizin yaratdığınız şeirlər təkcə keçmişə deyil, həm də gələcəyə bir məktubdur. Siz hansı gələcək üçün yazırsınız?

Cavab:— Mən şeirlərimi gələcəkdə azad və kimliyini unutmayan bir nəsil üçün yazıram.Gələcəyin türk uşaqları şeirlərimdə öz kökünü tapsın deyə.

Sual: — Sizin fikrinizcə, şeir – dərdi dilləndirməkdirmi, yoxsa dərddən qurtulma vasitəsi?

Cavab: — Şeir dərdi dilə gətirməkdir, amma elə gətirmək ki, onu bölüşən insan dərddən yüngülləşsin. Şeir – həm dərd, həm də dərmandır.

Sual: — Təsəvvüfdə “yox olmaq” (fəna) vasitəsilə “var olmaq” (bəqa) mərhələsinə çatılır. Bir şair kimi siz bu mənəvi mərhələni necə yaşadınız?

Cavab:— Mənim üçün “fəna” – bu dünyadan küsmək, “bəqa” isə sözlə var olmaqdır.Şair ömründə çox ölür, çox doğulur. Mən də hər şeirimdə bir az yox oluram, bir az da var oluram.

Sual: — Mətanətin forması nədir? Həyatınızın hansı ağır günləri sizi bu günkü Rustəm Behrudi şəxsiyyətinə çevirdi?

Cavab:— Mətanət odur ki, sınsan da ayağa qalxasan.Mənim həyatımın ağır günləri – həbs, təqiblər – məni sındırmadı, əksinə içimdəki şairi böyütdü.

Sual: — Sizcə, bu gün Türk dünyası hansı yeni oyanışlara ehtiyac duyur?

Cavab: — Türk dünyası yeni oyanışa – öz köklərinə dönməyə ehtiyac duyur. Dilini, tarixini, mədəniyyətini qoruyub gələcəyə daşımağa. Bu oyanış olmadan millət özünü itirəcək.

Sual:— Bəzən şair öz qəlbini başqalarının ürəklərinə meydan edir. Sizdə ilham və yaradıcı iztirab bir-birinə necə təsir edir?

Cavab:— İlham mənim üçün Tanrı nəfəsidir.Amma o nəfəs gələndə qəlbimdə iztirab da baş qaldırır. Yaradıcı iztirabla ilham bir-birini tamamlayır – biri olmazsa, o biri də olmaz.

Sual:— Sizin yaratdığınız obrazlar – “Ruhsuzluq”, “Göz yaşı”, “Yara”, “Xatirə” – bunların içində hansında daha çox yaşamısınız?

Cavab:— Mən “Yara”da daha çox yaşamışam.Çünki yara sağalmır, şairin ömrü boyu qanayır. “Xatirə” də ordadır, “Göz yaşı” da, amma ən çox məni “Yara” təyin edib.

Sual:— “Millət” sözü sizdə yalnız Vətən sevgisi deyil, həm də yaddaş, iztirab və şərəf hissidir. Sizcə, bu gün gənclər bu duyğunu necə anlayır?

Cavab:— “Millət” mənim üçün torpaqdan əvvəl yaddaşdır. Gənclərin bəziləri bu gün milləti sadəcə bayraq və himnlə anlayır. Amma millət – iztirabdır, qan yaddaşıdır, şərəf yüküdür. Gənclərin bu dərinliyi anlaması üçün sözə, ədəbiyyata ehtiyac var.

Sual:— Rustəm bəy, hazırda xəyallarınızdan nələr keçir, nələrlə məşğulsunuz?..

Cavab:— “Acı Badem” xəstəxanasının pəncərəsindən ağrı içində yarpaqları yenicə saralmağa başlamış çinar ağaclarına baxıram...Adamlar da ağaclar kimidi! Qaçmağa, sığınmağa bir yer yox ki buralarda... “İnsan tək doğulub, tək yaşayıb, tək də ölür” demişdim bir zamanlar! Gəlib indi olan olur! Bir sonbahar sabahı qurd ulayanda doğulmuşdum, qurdlar ulaşanda bitəcək hər şey!

Tanrı mənə bir missiya vermişdi — türk yurdlarından Tanrı dağına gedən yola çıraq tutmaq, o yolun adı–adsız qəhrəmanların şeirlərini oxumaq, “Qızıl alma”nın nurunu anlatmaq! Bunu bacardımmı?Bilmirəm!Bu da belə bir ömürdü yaşadım!

Nə yatmısan, ruhum, oyan,

Bir də vaxt ola-olmaya.

Xəbər var Tanrı dağından,

Dur gedək “Qızıl alma”ya...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2025)