Qarşıdan filologiya elmləri doktoru, professor, Prezident təqaüdçüsü, Əməkdar müəllim, şairə, ADPU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Hüseynovanın (Mahirə Nağıqızının) 65 illik yubileyi gəlir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ADPU-nun pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Aynur Qafarlının “Sözün mahir xanımı” məqaləsini təqdim edir.

Ədəbiyyat insanın özüdür. Onun duyğu və düşüncələrini ifadə edən söz varlığının zənginliyindən xəbər verən mənəvi bir dünyadır. Elə bir dünya ki, bu dünyada hər nə varsa qeyri-adi görünür, baxanda isə dünyanın özündə olan bütün qeyri-adiliklərdən seçilir.

Əlbəttə, onlar üçün Vətən, millət anlayışı başqalarına nisbətən daha qabarıq şəkildə anlaşılır. Həmin varlıqlar onlara görə varlıqlar içərisində varlıqların varlığı olur. Sevgiləri sözün düzülüşündə səflənərək ətrafdakıları heyrətləndirir, onları vəcdə gətirir. Böyük Ə.Xəqani, N.Gəncəvi, M.Gəncəvi, İ.Nəsimi, M.Füzuli, Ş.İ.Xətai, M.P.Vaqif, X.Natəvan, M.Ə.Sabir və b. öz sözləri ilə həmişəlik xalqımızın yaddaş tarixinə düşərək özlərinə ölməzlik qazanmışlar. Vətənimizi, millətimizi dünyada tanıtmaqla bərabər, həm də sözümüzün və dilimizin keşiyində durmuş, onu yad dillərin qatqısından qorumuşlar (Ə.Xəqani, N.Gəncəvi və M.Gəncəvi burada istisnadır, çünki onlar fars dilində yazmışlar). Onlardan sonra ədəbiyyatımızın keşiyində duranlar öz sələflərinin yolu ilə getmiş, yazmış olduqları əsərlərdə Vətəni və milləti yüksək sevgi və istəklə tərənnüm etmişlər. Sözümüzü və dilimizi sevgilərinə qataraq onu daha da lakonik və şirin etməyi bacarmışlar. Çağdaş poeziyamızda da bu ənənə özünü göstərməkdədir. Onlardan biri də poeziyamızda öz yolu, öz dəsti-xətti olan, bənzərsizliyi ilə seçilən sözün mahir şair xanımı Mahirə Nağıqızı Hüseynovadır.

Mahirə Nağıqızının poeziya dünyasın­dan danışmamışdan öncə onu da bildirməyi özümə borc bildim ki, o, fədakar ana, təcrübəli pedaqoq, sanballı alim və yüksək keyfiyyətlərə malik insandır. Bu baxım­dan da onu mən belə adlandı­rardım: insan-şair, insan-pedaqoq, insan-vətəndaş, insan-ana və ya qadın, insan-alim, insan-dost... Bunların başında isə birinci növbədə, Azərbaycan qadınına məxsus zəriflik, incəlik, gözəllik, saflıq və duruluq durur. Bütün sadaladıqlarım şairin poeziyasına da hoparaq oxucusunu duyğulandırır. Bu mənada Mahirə Nağıqızı bütün əzəməti ilə poeziyasındakı ideyaların tərənnümçüsü rolunda çıxış edə bilir.

Şairin poeziyasını diqqətlə nəzərdən keçirəndə şahidi oluruq ki, onun yaradı­cı­lığı mövzuca rəngarəngdir. Vətən və ana sevgisi isə onun yaradıcılığının ana xəttini təşkil edir. Fikrimizi istedadlı şairin yaradıcılığına müraciət etməklə əsaslandıraq:

Bitər sərhədlərin bu Yer üzündə,

Qəlbimdə sərhədin nədən bitmədi?

Gəmisən, üzürsən eşq dənizində,

Sənə məhəbbətim, Vətən, bitmədi.

“Onun daş nağılı” kitabında verilən “Vətən” şeirindən gətirdiyim bu nümunə­də müəllifin Vətənə olan sevgisinin sonsuzluğu elə-belə söz xatirinə deyilmir. Bu sevgi sonsuzluğun sevgi bələyinə çevrilərək onu üşüməyə qoymur. Həmçinin bu şeirdə Vətən mövzusuna yeni yanaşma duyulur, yəni şair Vətənə ana-bala münasibəti ilə yanaşır. Başqa bir bənddə biz bunu daha aşkar surətdə görə bilirik:

Ana harayını eşidir hamı,

Qadınlar, qızlar da bir ərə dönər.

 Oğullar seçəcək dost-düşmənini,

Hər biri uğrunda səngərə dönər.

Göründüyü kimi, şeirdən gətirilmiş bu bənddə müəllif güclü bir yenilik etmişdir. Buna metonomiya-addəyişmə və ya yerdəyişmə də demək olar. Bu yerdəyişmə nədir? Bilirik ki, müharibələr zamanı səngər igidləri-ərləri qorumaq üçün istifadə edilən sığınacaq bir yerdir. Ancaq bu nümunədə müəllifin ərə və səngərə baxışı başqadır. Ana harayını eşidənlər görür ki, burada qadın ər-igid yerində, əsl oğul-ər isə səngər yerindədir. Müəllifin yaratdığı, özü də bir ana-şair kimi yaratdığı qadın-ər və ər-səngər obrazı bu mövzuda yazılan əsərlər içərisində obraz olaraq bir yenilikdir. Mahirə Nağıqızının “Onun daş nağılı” kitabındakı başqa bir şeirindən gətirəcəyimiz nümunə ilə fikrimizi davam etdirək:

Atamla yanaşı daş qaldırırdı,

Deyərdi, bu daşlar ocaq daşıdı.

Bezmədi, qəlbində nə gücü vardı,

Anam sinəsində ocaq daşıdı.

Belə ki, Azərbaycan-Türk düşüncəsinə görə Vətən, torpaq, eləcə də dil ana adı ilə tanınan varlıqlardır. “Ana Vətən”, “ana torpaq”, “ana dili” birləşmələri dedik­lə­ri­mizi təsdiqləyir. Yurd, ocaq, çıraq varlıqları isə birbaşa ata-baba adı ilə bağlıdır. Baba yurdu, ata ocağı, ata çırağı anlamları dediklərimizin gerçək olduğundan xəbər verir. “Onun daş nağılı” şeirində isə ana obrazı ata obrazı ilə bərabərləşir. Ana başa düşür ki, ocaq nə deməkdir. Ocağın istisinə istilik qatan ocaq daşının qeyri daşlardan fərqi nədir? Ömrü boyu sinəsində ocaq daşımaq da soyuğun istiliklə əvəzlənməsinə işarədir.

“Gedək uzaqlara” adlı şeirində də Mahirə Nağıqızı qadın olmağın müqəddəsli­yini önə çəkərək bu müqəddəsliyi yaşamağın qadın üçün ən yüksək ad və şərəf olduğunu özünəməxsus şəkildə qələmə alır. Şeirin son bəndində bu müqəddəslik real şəkildə öz əksini tapır:

...Yenidən başlayaq həyatımıza,

Yenidən yazılsın ömür varağı.

Yenidən yanında müqəddəsləşim,

Yenidən öyrənim qadın olmağı.

Zənnimcə, qadına və qadınlığa bu cür münasibət təkcə şairin özünə məxsus deyil. Bu bütünlüklə qadın və qadınlığa aid olan məsələdir. Müəllifin özü isə qadın və qadınlığın rəmzinə çevrilən qadın şair obrazıdır. Müəllifin digər yazılarında da həmişə döyünən, döyünməkdən usanmayan bir ürəyin kövrəkliklə baş-başa vermiş hayqırtısı duyulur.

Şəhidlərə həsr olunan “Şəhid nəğməsi” şeirində biz bu döyüntünü lap çılpaq­lığı ilə hiss edirik. Həmin şeirində də müəllif öz üslubuna sadiq qalaraq Vətən torpaq­larının bütövlüyü yolunda özlərini şəhid etmiş müqəddəs insanların şəhidliyini öz baxış bucağına uyğun olaraq verir. Şəhidləri sadəcə olaraq Vətən torpaqlarının bütövlüyü uğrunda canlarından keçmiş qəhrəmanlar kimi yox, həm də onların hər birini Vətən torpağının bir parçası olaraq qələmə alır. Şairə görə onların hər biri bir ünvandır:

Boy vermiş məzarın qəbir daşları,

Bir ömrün daşlaşan arzu-kamıdır.

Onların sağlığı döyüşən əsgər,

Məzarı – Vətənin istehkamıdır.

Şəhidlər, şəhidlər! Öz canınızla,

Bizə yol açdınız, dövran verdiniz.

Millətə diz çöküb baş əymək üçün,

Şərəfli, müqəddəs ünvan verdiniz!

Şeirin bütün bəndlərində şəhidlərin və şəhidliyin ucalığı göz önünə gətirilir, əbədiyaşarlığı poeziyanın dili ilə qışqırıqsız, bağırtısız, sakit, ancaq yanğı və sevgi ilə qələmə alınır. Müəllif bu əsərində 44 günlük Vətən savaşının millətimizə gətirdiyi başucalığı ünvanını obrazlı olaraq şəhidlərin igidliyi ilə bağlı olduğunu mətnaltı oxucuya çatdırır.

Bildiyimiz kimi, dövləti dövlət edən onun atributlarıdır. O atributların ən uca sayılanı isə bayraqdır. Harada dövlətin bayrağı dalğalanırsa, deməli, orada Vətən var, Vətən torpaqlarının azadlığı mövcuddur. Məncə, dünyada elə bir xalq olmaz ki, bayrağını sevməsin. Şairlər isə ona şeir həsr etməsin. Azərbaycan xalqı da burada xüsusi olaraq fərqlənir. Tarixdən məlumdur ki, Azərbaycanın söz ustaları üçrəngli müqəddəs bayrağımıza şeirlər yazmışlar. İlk olaraq bu sırada biz Əhməd Cavadın, Cəfər Cabbarlının adlarını xüsusi olaraq vurğulamalıyıq.

Bununla yanaşı, onu da deməliyik ki, çağdaş poeziyamızda da bir sıra söz adamları bayrağımıza böyük sevgilərlə şeirlər yazmışlar. Onlardan biri də xüsusi dəst-xətti ilə seçilən şair Mahirə Nağıqızıdır. Şairin “Al bayrağım” şeiri öz poetik çəkisi ilə seçilən sənət nümunəsidir. Aşağıda şeirdən verəcəyimiz nümunə ilə fikrimizi əsaslandırmağa çalışaq:

On illərdir içimiz rənglərini göyərdir,

Yaşamaq haqqımızın əbədi rəmzisən bir...

Ruhumuz-qəlbimizdə asılan dirəyindir,

O dirəkdə uca dur, qal, dalğalan, bayrağım!

İllərdir ki, içimizin bayrağımızın rənglərini göyərtməsi, məncə, hələ Sovetlər birliyi dönəmində Azərbaycan şeirində göy, yaşıl rənglərinin adının çəkilməsinin ya­saq edilməsinə sətiraltı bir baxışdır. Bu da əsl söz adamına məxsus olan gedişdir de­sək, yəqin ki yanılmarıq. Müəllifin başqa mövzuda yazdığı şeirlərdə də bu cür ma­raq­­lı epizodların tez-tez şahidi oluruq; şairin dünya poeziyasında əzəli və əbədi mövzulardan biri olan sevgi mövzusunda yazmış olduğu şeirlərindən birinə müraciət edək:

Sevgimizin yaşı varmı?

İçində möhnət qocalır.

Qəm yağışı yağır, kəsmir,

Verdiyin möhlət qocalır.

“Qocalır” adlı gəraylıdan gətirdiyimiz bu nümunə özünün orjinallığı ilə seçilən bir nümunədir. Möhnətin və möhlətin qocalması isə Mahirə Nağıqızının poetik çəkisinə şirinlik qatan, işıq salan uğurlu tapıntıdır.

Ümumiyyətlə, Mahirə Nağıqızının demək olar ki, bütün şeirlərində bu cür dolu, sanballı misralara rast gəlmək mümkündür. Bütün bunlar onun şairlik istedadının dərin, güclü və mükəmməl olduğundan xəbər verir.

...Bircə anda gəldi-keçdi bu ömür

Bilmədim ki, nəyi-necə yaşadım

Düzəlməyir, düzəlmədi günümüz

Mən bu ömrü elə-belə yaşadım

Bu misralar yaşadağı ömürdən narahat olan şair qəlbinin çırpıntılarının bəddi təzahürüdür. Onu tanıdığım qədər və yaxşı tanıyanların dili ilə əminliklə deyə bilərəm ki, Siz bu ömrü ülə-belə yaşamadınız. Sizə can sağlığı, Tanrı verən şərəfli ömür payınıza isə bərəkət diləyirəm. Çağdaş poeziyamızın qadın şairlərinə nümunə olan Mahirə Nağıqızına elmi və bədii yaradıcılığında bol-bol uğurlar arzu edirəm.       

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)                                                                         

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

“Asilərim elə hey...”

Asilərim elə hey məni dəfn eləyirlər

“tükənibdir” deyirlər.

Amma mən də beləyəm

“Basdırılandan” sonra,

“tükənəndən” sonra da

On cild kitab yazıram.

Bir gün əgər, doğrudan,

əcəl qapımı döysə,

Ölümə də hazıram.

Amma hələ ki sağam

Yazmaqçün yaşayıram,

yaşamaqçün yazıram.

                   12 yanvar 2020

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Parsabadda yaşayan Zaman Paşazadədir. Şeirlərin orfoqrafiyasına toxunulmayıbdır.

Zaman Paşazadə

Parsabad

KLAUSTROFOBİYA

Qapıdan içəri keçən əşyaları alkollayıramsa

Pəncərədən sızan hər bir şeyi

Quşların səsini

Çiçəklərin qoxusunu

Havanı

Və uzaq keçmişdə öpüşdüyümü xatırlayıb alkollayıramsa

Fikir vasvasılığı deyil

Ardı kəsilməyən faciələrin normal qorxularıdır.

Hələ ayaqla görüşmək nədir ki,

Plastic geyimlə izolə sevişmək ehtimalı da var.

Bütün gücsüzləşdirən ölümcül viruslardan

Öldürməyib də gücləndirən kabuslara qədər

Dünya sonu sinemasının ssenari qaynağıdır qorxularımız.

Biz möcüzələrə inandığımız yerdə

Tanrının şapkasından bir dovşan çıxıb dişlərini ağardır

Acizliyimiz möcüzələrdən daha böyük

İnanmaq kələməsi daha kiçikdir.

Biz qum saatının boğazında ilişən nisbilik nəzəriyyəsiyik

Biz hər səhər tanrının ümidi ilə yuxudan durub,

hər gecə ateist giririk yatağımıza

Bütün günü yuxuda gördüyümüz dörd divarı unutmağa çalışırıq.

İndi gəl “Evdə qal” çağırışına ləbbeyk de

İndi gəl qərəntinə trendinə qoşul

İndi gəl klaustrofobiyanı açıqla polislərə

Çörək klaustrofobiyası

Ev kirası klaustrofobiyası

Leylanın gözlərinin klaustrofobiyası

İndi gəl evdə qal və bütün fobiyalara yolux.

Gəlin, tanınmamaq üçün maskalarımızı taxaq, əziz vətəndaşlar

Çünki “taclı adam yeyənlər” əli silahlı gəzir şəhərdə

Çünki ölüm maskalılara toxunmur.

Bir gün tanrı da yer kürəsini billiard topu kimi qara dəliyə salıb

Maskasını götürəcək üzündən

Biz o zaman tanıyacağıq tanrını

Və oyun bitəcək.

 “Ədəbiyyat  və incəsənət”

(31.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Ruslan DOST ƏLİ

(Azərbaycan)

***

bax, yenə küləklər oyun çıxardır,
ağaclar oynayır, toz çıxır yerdən.
yerdən bir gül çıxır Nərgiz adında,
mən elə bilirəm, qız çıxır yerdən...

qışın ortasında lalə görmüsən?

qışın ortasında yanıb-yaxılıb

bağrının başına lalə deyən var.

dərdlərin əlindən dəliyə dönüb,

dərdlərin əlindən yuxusu qaçan,

hər gecə özünə layla deyən var…

bu yol hara gedir başın götürüb?

adamlar dayanıb, yol gedir, Allah!

desəm, inanmazsan, adam görmüşəm,

illərdi düşübdü yolun ağına,

özüylə əl-ələ yol gedir, Allah…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon mədəniyyət mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Sənət bəzən bir sükutdur — sanki dünyanı dayandırıb onun nəfəsini dinləmək kimi. Həqiqət isə o sükutun dərinliyində gizlənmiş bir səsdir. İkisi bir-birinə bağlı, amma heç vaxt tam birləşməyən iki dünyadır — biri insanın içindən doğulur, digəri dünyanın özündən. Bəzən sənət həqiqəti tapmaq üçün yaranır, bəzən də həqiqət sənətin içində itir.

Sənətin doğuluşu və insanın həqiqət axtarışı

İlk insan mağara divarına ov səhnəsi çəkərkən, o sadəcə hadisəni təsvir etmirdi — o, varlığının mənasını tapmağa çalışırdı. Həmin rəsmlər həm sənət idi, həm də həqiqətin ilk əlaməti. İnsan öz içindəki təlatümü, qorxunu, sevinci, ölümdən doğan həyatı anlamaq üçün rəngləri, səsləri, hərəkətləri yaratdı. Bu mənada sənət — insanın ilk duasıdır.

Amma o dua zamanla dəyişdi. Hər dövr sənəti öz həqiqətini yaratdı: Qobustanın daşlarına həkk olunan cizgilərdən tutmuş miniatürlərə, muğamın dərinliyindən çıxan fəlsəfəyə qədər hər biri bir “həqiqət” deyirdi. Lakin bu həqiqət heç vaxt yeknəsəq olmadı — çünki sənətin gücü onun çoxsəsliliyindədir.

Sənətkar həqiqəti elan etməz, o, sadəcə onu hiss etdirər. Çünki əsl sənət suallar qoyur, cavabları diktə etmir. Bəxtiyar Vahabzadənin “İnsan” poemasında olduğu kimi, sənət insanı öz içində axtarışa sövq edir: “Bax özünə, gör sən kimsən?” — bu çağırış əslində sənətin fəlsəfəsidir.

Sənətkarın məsuliyyəti və vicdanı

Sənətkarın borcu təkcə gözəllik yaratmaq deyil. O, həm də zamana, cəmiyyətə və vicdanına qarşı cavabdehdir. Əgər sənət insanı düşünməyə, silkələnməyə, öz içindəki zəncirləri qırmağa sövq etmirsə, o zaman o, sadəcə forma oyunudur.

Azərbaycan sənəti bu mənada maraqlı bir taleyə sahibdir. Burada sənət çox zaman bir müqavimət forması olub — işğala, ədalətsizliyə, unudulmağa qarşı. Sabirin satirası, Üzeyir Hacıbəylinin musiqili komediyaları, Cəfər Cabbarlının qadın azadlığı mövzusundakı pyesləri — bunların hamısı sənətin həqiqət uğrunda mübarizəsinin sübutudur.

Ancaq hər dövrdə sənətkar eyni sualla üz-üzə qalıb: Həqiqətə sadiq qalmaqmı, yoxsa zamanın diktəsinə boyun əyməkmi?

Bu sual müasir dövrdə daha kəskinləşib. Texnologiya, sürət, informasiya bolluğu insanın ruhunu boğur, sənət isə bu xaosun içində yenidən doğulmağa məcburdur.

Sənətin azadlığı və həqiqətin sərhədləri

Sənətin ən böyük paradoksu onun azadlıqla həqiqət arasında qalmasıdır. Çünki bəzən azad sənət həqiqəti təhrif edir, bəzən də həqiqət azadlığı məhdudlaşdırır. Məsələn, sovet dövründə sənətkar “həqiqət” adına müəyyən ideologiyaya xidmət etməyə məcbur idi. Amma eyni zamanda o dövr sənəti gizli simvollarla, metaforlarla dərin mənalar daşıyırdı.

Bu gün isə vəziyyət fərqlidir. İndi senzura azalıb, amma dəyərlərin sərhədi itib. Sənətin azadlığı bəzən dəyərləri aşındırmaqla səhv salınır. Halbuki əsl azadlıq mənəvi məsuliyyətdən azad olmaq deyil, onu daşımaq cəsarətidir.

Sənət azad olanda insanı da azadlaşdırır — amma bu azadlıq boşluğa yox, mənaya aparmalıdır. Elə buna görə də Nizami Gəncəvinin əsərləri bu qədər ölümsüzdür: o, sənətin azadlığını əxlaqın dərinliyi ilə birləşdirə bilmişdi.

Ümumbəşəri baxış: sənət və həqiqətin sərhədsiz dialoqu

Sənət təkcə bir millətin, bir dövrün işi deyil. O, bəşəriyyətin ruhuna çevrilən enerjidir. Leonardo da Vinçinin “Mona Liza”sı ilə Səttar Bəhlulzadənin “Xəzər dalğaları” eyni sualı soruşur: Həqiqət nədə gizlidir — gözəllikdə, yoxsa sükutda?

Tolstoy deyirdi ki, “sənət insanları birləşdirməlidir”. Bu fikir hələ də aktuallığını itirməyib. Çünki sənət, bütün fərqliliklərə baxmayaraq, insanın ortaq ağrısını və sevincini paylaşmaq deməkdir. Savaşın içində yazılan bir şeir, zəlzələdən sonra çəkilən bir tablo, susdurulmuş bir xalqın mahnısı — bunların hamısı bir dildə danışır: həqiqətin dili.

Həmin dildə millət, din, zaman fərqləri əriyir. O dildə yalnız insan qalır.

Müasir dövr: sənətin sınaqları

Bugünün sənətkarı üçün ən böyük sınaq texnoloji xaosun içində ruhu qorumaqdır. Sosial şəbəkələr, süni intellekt, trend mədəniyyəti – bunlar sənətin ritmini dəyişdirib. Amma bu dəyişiklik həm təhlükə, həm də fürsətdir.

Bir tərəfdən sənət kütlələşib — hər kəs “yaradıcı” ola bilir. Digər tərəfdən, dərin düşüncə, bədii məsuliyyət arxa plana keçib. Lakin sənətin mahiyyəti dəyişmir: o yenə də insana “dur və bax” deyir. Bax, amma gör. Gör, amma duy.

Məsələn, bir gənc rəssam rəqəmsal fırça ilə tablo yaradırsa, bu da sənətdir, əgər o, insan ruhunun dərinliyinə toxunursa. Çünki vasitə dəyişir, amma məqsəd eyni qalır — həqiqəti hiss etdirmək.

Sənətin həqiqəti dəyişdirmə gücü

Sənət bəzən bir fikri dəyişdirir, bəzən bir dövləti silkələyir. Amma ən böyük təsiri fərdi səviyyədə göstərir — bir insanın baxışını dəyişdirməklə dünya da dəyişir.

Azərbaycan musiqisinin, poeziyasının, teatrının ən dəyərli tərəfi də buradadır: o, insana “daha yaxşı ol” mesajını verir. Məsələn, muğamın içində bir fəlsəfə gizlidir: hər səs bir yüksəliş, hər pauza bir səssiz dua kimidir. Bu, həm sənətdir, həm həqiqət.

Sənətin məqsədi dünyanı dəyişmək deyil, insanı dəyişdirməkdir. Çünki dəyişən insan dünyanı da özü ilə birgə dəyişir.

Sənət və həqiqətin birləşdiyi nöqtə

Həqiqət bəzən sözlə deyil, səssizliklə deyilir. Sənət o səssizliyi formaya çevirir. Ona görə sənətkar hər dövrdə bir növ peyğəmbər kimidir — amma o, kəlamla deyil, duyğu ilə danışır.

Sənət və həqiqət eyni mənzilin iki qapısıdır. Birindən girəndə o birinə çıxırsan. Sənətin dəyəri onun nə qədər “doğru” olmasında deyil, nə qədər “insan” olmasındadır.

Sonda sənətə bir dua kimi baxmaq istəyirəm:

Əgər sənət bizi bir anlıq da olsa, öz içimizə baxmağa vadar edirsə — deməli, o, həqiqətin izinə düşüb. Və bəlkə də, elə həqiqətin özü odur: insanı yenidən insan edən sənət.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət"

Portalın əməkdaşlarının cavablandırdıqları növbəti ekspress-sorğu hazırda sərin-ilıq günlərini yaşadığımız payız fəsli ilə bağlıdır. Payızı niyə sevmək, yaxud niyə sevməmək?

Payızı xatırladan rənglər, kəklikotulu çay və yanında sevdiyimiz insanlar,  sətirlərində özümüzü tapdığımız bəzən isə axtardığımız kitablar, müzakirə əsnasında unutduğumuz başlıqlar. Siyahını bir az da uzada bilərəm, amma düşünürəm ki, siz oxucular anladınız nə demək istədiyimi.

Bu dəfə məsələ payızdır. Onu sevmək və sevməmək üçün kifayət qədər səbəblərimiz var və ya tapa bilərik. Niyə sevməmək? Nədir payızı bu qədər sevimsiz fəsil edən? Araşdırmalar göstərir ki, günəşsiz havalarda xoşbəxtlik  hormonu ifraz olunmadığı üçün insanlar depresiyaya və ya melaxonik vəziyyətə daha yatqın olur. Kimiləri üçün bu bir kabusdur, kimiləri üçün isə sadəcə bir kəşf.   İnsan duyğularını yaşamadığı hadisələrə vermək istədiyi reaksiyalar əvəzinə onları basdırdığı üçün bu hal kabus olur.

Bəs görəsən kəşf nə zaman olur? 

Payızı olduğu kimi  yaşayıb özümüzə təhammülümüz artdıqca artıq bu kəşfə çevrilir. Dinclik, yavaşlamaq, müşahidə etmək və özünə eləcə də yaxınlarına daha çox vaxt ayırmaq - hamısı həyatın daha çox hissəsində özünü göstərmək istəyir.  Hər birinə həyatımızda yer verib, dözümlülüyü artırdıqca ifadə etməyə  başladıqca  dəyişir.

Bir müddətdir ki, yaşamaqdan yazmağa vaxtım olmurdu. İndi isə hər birini yenidən xatırlayıb yazmaq istəyim gəlir, tam olaraq istək də deyil. Ağlımda olan bir neçə kəlməni yazmağa çalışıram, nəticədə görürəm zaman necə keçibsə ifadə etməyə çalışdığım bir neçə kəlmə böyük bir cümləyə çevrilib, hətta hekayə olub. Bunda payızında rolu yetərincə böyükdür.  

Acizanə tövsiyəm və sözümün canı odur ki, siz də yazın, yazmaq alınmırsa birinə danışar kimi danışın. Ya da elə biri varsa ona danışın. İnsan ən çox öz köklərindən qopduqca özündən uzaqlaşıb özü ilə vaxt keçirtmədikcə hərşey ona əziyyət kimi gəlir. Sırf yazmaq belə payızı daha sevilən və yaşanılır hala çevirəcək. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün yeri məktəbliyə vermişik, Sumqayıt şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin IX sinif şagirdi Nərmin Azər qızı Nizamlının Zəfər günü ilə bağlı yazdığı esseni - əsgər məktubunu dərc edirik. Qeyd etmək istəyərdik ki, Nərmin bir sıra esse müsabiqələrinin də qalibidir.

Öyrənəndə ki, bu misraları doldurmaq mənə həvalə edilib, ürəyim titrədi...

 Ümidvaram ki, yeriniz rahatdır. Şəxsən, məndə elədir ki var, yaxşıdır. Çox istəyərdim, bu yazılar surətinizə, hüsnünüzə nigaran ananızdan olsun. Sizə könlünü açıb, fikrini, halını-əhvalını bildirsin, ya da bacınız, qardaşınız, atanız danışsın. Bu misralar ananın isti xörəklərinə çönüb səni doyurub, ananın nigarançılığını yox etsin. Lakin əfsus, bu yazılar sizə məndəndir.

Qələmə alan Nizamlı Nərmin Azər qızıdır.

 Yazdığım bu yazılarla bilmərəm qəlbinizin hansı nöqtısinı rifahlıq çatdıraram, lakin məndən yazmaqdır. Orada kölnünüzdən keçən nə, ağlınıza düşən nə bilmərəm, lakin başınızı qata bilərəm — şeirlərimlə, misralarımla.

 Könlünüzdən bəlkə ana keçir, ya ata, qardaş – bacı, bilmirəm.Lakin bilirəm ki, bir uzaqlıq var, bir ayrılıq var. Anadan - bacıdan, evdən - eşikdən. Bu qəlb bilsə belə ki, onu gözləyən gözlər, hisslər yoxdu, yenə də həsrət çəkər. Yenə də bağlayar könlünü bir ümidə. Hələ ki, onu gözləyən varsa, lap gözü arxada qalar.

 Heyif ki, bu yoluna həsrət gözlərin nigaranlığını nə ala bilirəm, nə də bu ayrılığa olmuşları birləşdirə bilirəm. Həsrətlərində yanan pərvanələr yalnız bir - birini bir zəngdə, bir xatirlədə "görə" bilirlər. Budur ki, var, gözünə, qaşına hər zərrəsinə həsrət ananın ifadəsi.

Qorxuram qayğına dözə bilmərəm,

Sevincimdən göyə süzə bilmərəm,

Qorxulu yuxumdur sənsiz hər gecəm,

Qayğını çəkdiyim zülmət, nər gecəm.

Qəlbimə od qoydu ağlayan səsin,

Duydum, mənə gəldi isti nəfəsin,

Qorxuram yetmərəm istəyinə mən...

Bilmirəm, bu yazılarım hara gedib çıxacaq, hansı yolları aşacaq, lakin nə əhəmiyyəti, nə mahiyyəti. Əsgər ki əsgərdir. Amma yenə də, insanı öldürən, öldürməyə apara biləcək şübhə var bu dünyada. Odur ki, maraq edirəm, mən də "sətirlərin sahibini".

 ... Bu sətirlər sizinçündür. Arzularla dolu, xoş hisslər və özünü sərrastca ifadə etməyə çalışan uşaqdan sizə dualı hədiyyədir.

Özünüzdən müğayat olun!

Sizi Allaha əmanət edirəm...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, "Həməşəra" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, yazıçı-publisist, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi,

Bu günlərdə Cəlilabad ədəbi mühitinin görkəmli nümayəndələrindən olan, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatı, peşəkar bədii qiraətçi və şair Mikayıl İnçəçaylının ikinci şeir kitabı işıq üzü görmüşdür.

Kitabın əsas məlumatları:

Kitabın adı: "Gözlərimdə yaş gəlmişəm" (Şeirlər)

Müəllif: Mikayıl İnçəçaylı

Redaktor və ön söz: Bilal Alarlı (filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, "Qızıl Qələm" və "Rəsul Rza" mükafatları laureatı)

Dizayner: Zahid Məmmədov

Texniki redaktor: Rövşanə Nizamiqızı

Naşir: "Elm və təhsil" nəşriyyatı, Bakı

Nəşr olunduğu il: 2025

Kitab barədə:

Bu kitab bədii qiraətçi və şair Mikayıl İnçəçaylının indiyədək poeziya sahəsində işıq üzü görmüş sayca ikinci kitabıdır. Müəllifin ilk şeirlər kitabı olan "Üz qoyaram torpağına kəndinin" adlı kitabı isə 2016-cı ildə işıq üzü görmüşdür.

"Gözlərimdə yaş gəlmişəm" adlı bu kitab f.ü.f.d Bilal Alarlının ön sözü ilə başlayır. Ardınca filoloq Nəsib Abidin "Öz təbiəti və həyat duyumu ilə seçilən könül lirikası" başlıqlı yazısı yer almışdır. Nəsib Abid burada Mikayıl İnçəçaylı poeziyasını bir filoloq kimi qısaca araşdırmış və təhlil etmişdir.

Bundan sonra kitabda şairin indiyədək müxtəlif illərdə qələmə aldığı bir-birindən gözəl və mənalı olan 63 şeiri yer almışdır. Şeirlər təbiət, həyat, sevgi, övlad və s. kimi müxtəlif mövzulara aid olsa da daha çox vətənpərvərlik mövzusunu ehtiva edir.

Mikayıl İnçəçaylı şəxsən Cəlilabad ədəbi mühitinin görkəmli nümayəndəsi və peoziya sahəsinin söz sahibi olsa da, indiyədək bir sıra tanınmış şairlər və filoloqlar onun poeziya dünyasını yüksək qiymətləndirmişlər. Bununla bağlı Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, "Sözün işığı" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, Prezident təqaüdçüsü, Cəlilabad Rayon Veteranlar Təşkilatının sədri, şair, publisist Ədalət Salman, kitabın redaktoru f.ü.f.d, Bilal Alarlı, filoloq Nəsib Abid və başqalarından ad gətirmək olar.

Mikayıl İnçəçaylı Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış, hörmətli və dəyərli nümayəndələrindən biri kimi həm bacarıqlı şair, həm də bacarıqlı bədii qiraətçidir. Gözəl və təsirli səs tembrinə malik olduğu üçün istər öz şeirləri, istərsə də digər şairlərin şeirlərini çox gözəl və təsirli formada qiraət etməyi bacarır. Bu da poeziya sahəsində Ulu Tanrı tərəfindən hər kəsə verilməyən xüsusi bir bacarıqdır.

Bütün bunlardan əlavə, el şairi həm də öz insani keyfiyyətləri, səmimiyyəti, doğru-dürüstlüyü və təvazökarlığı ilə tanınır və hörmətə layiq görülür. Etiraf etmək lazımdır ki, Mikayıl İnçəçaylının malik olduğu yüksək etika və mədəniyyəti onun şeir və poeziya bacarığını əhatə etmişdir. Bu da ondan olduqca dəyərli bir şəxsiyyət, ziyalı şair obrazını yaratmışdır. Məlumat üçün bunu da qeyd etmək lazımdır ki, şairin "Gözlərimdə yaş gəlmişəm" adlı şeirlər kitabının təqdimatı onun 65 illik yubileyi ilə birlikdə 21.10.2025 tarixində Cəlilabad rayonunun tanınmış ziyalıları və Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış simalarının iştirakı ilə Cəlilabad şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində yüksək səviyyədə keçirilmişdir...

Arzu və diləklər:

Fürsətdən istifadə edib, Cəlilabad ədəbi mühitinin əziz və dəyərli nümayəndəsi, bədii qiraətçi və şair, "Həməşəra" Fəxri Diplomu laureatı Mikayıl İnçəçaylını işıq üzü görmüş ikinci şeir kitabına görə səmimi qəlbdən təbrik edir, eyni halda ona uzun, sağlam və mənalı-məsud ömür, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Uluqbəy barədədir.

XV əsr Türk-İslam dünyasının elm tarixində xüsusi yeri olan Mirzə Məhəmməd Təragay Uluqbəy (1394–1449) yalnız bir dövlət xadimi və sərkərdə deyil, həm də Şərq intibahının ən böyük riyaziyyatçılarından və astronomlarından biri kimi tanınır. O, Səmərqənd elmi məktəbinin banisi, Türk renessansının elmi siması kimi tarixdə iz qoymuşdur. Onun fəaliyyəti türk xalqlarının elmi irsinin inkişafında, xüsusən də astronomiya və riyaziyyat sahələrində dönüş nöqtəsi olmuşdur.

Uluqbəy Teymuri sülaləsinin nümayəndəsi idi. O, Əmir Teymurun nəvəsi, Şahruxun oğlu idi. Gənclik illərindən elmi fəaliyyətə maraq göstərmiş, dövrünün alimləri – Qazi Zəcd, Cəmaləddin Kəşfi, Qiyasəddin Kəşani və Əli Qüşçu kimi dahi elm adamları ilə birgə çalışmışdır.

1417-ci ildə Səmərqənddə Uluqbəy Akademiyasını (mədrəsə və rəsədxana kompleksini) təsis etmişdir. Bu məkan o dövrdə dünyanın ən qabaqcıl elmi mərkəzlərindən biri idi. Burada riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya, fəlsəfə, dilçilik kimi fənlər sistemli şəkildə tədris olunurdu.

Uluqbəyin rəhbərliyi ilə inşa edilən Səmərqənd Rəsədxanası(1424–1429) o dövrün ən inkişaf etmiş müşahidə mərkəzlərindən biri idi. Onun tərkibindəki 40 metr radiuslu kvadrant sayəsində səma cisimlərinin mövqeyi yüksək dəqiqliklə ölçülürdü. Bu rəsədxana Avropa elminin inkişafına da təsir etmiş, sonrakı əsrlərdə Kopernik və Tycho Brahe kimi alimlər üçün nəzəri baza yaratmışdır.

Uluqbəyin ən mühüm əsəri “Zici-Cədid-i Gurgani” (“Yeni Gurgani Zici”) adlı astronomik kataloqdur. Bu əsər 1018 ulduzun koordinatlarını ehtiva edir və onun müşahidələri 30 ildən artıq davam etmişdir. Əsərin hazırlanmasında Əli Qüşçu böyük rol oynamışdır. Uluqbəy bu əsərdə ulduzların hərəkətini, günəş və ayın il ərzindəki mövqelərini, təqvim sistemlərini və coğrafi en dairələrini yüksək riyazi dəqiqliklə müəyyənləşdirmişdir. Bu əsər Avropa elminə XVI əsrdə latıncaya tərcümə edilərəkastronomiyanın əsas qaynaqlarından birinə çevrilmişdir.

Uluqbəy elmə ilahi təfəkkürün bir forması, kainatın harmoniyasını dərk etməyin yolu kimi baxırdı. Onun fəlsəfi görüşlərində Türk rasionalizmi və İslam rasionalizminin sintezi açıq şəkildə görünür. O, insanı biliklə ucaldan varlıq kimi qəbul edir və elmin ictimai tərəqqinin təməl daşı olduğunu vurğulayırdı.

Uluqbəyin məktəbində yetişən alimlərdən biri – Əli Qüşçu sonradan İstanbulda elmi məktəbin əsasını qoydu. Beləliklə, Uluqbəyin təsiri təkcə Mərkəzi Asiyada deyil, bütün Türk-Osmanlı elmi mühitində də hiss olunmağa başladı.

Təəssüf ki, Uluqbəyin maarifçi və elmi yönümlü siyasəti bəzi dini çevrələrin və siyasi qüvvələrin narazılığına səbəb oldu. 1449-cu ildə oğlu Əbdüllatifin əmrilə edam edildi. Lakin onun yaratdığı Səmərqənd rəsədxanası və astronomik zicləri yüzilliklər boyu elmi irsin mühüm hissəsi kimi yaşadı.

Bu gün Uluqbəyin adı UNESCO tərəfindən “bəşəriyyətin elmi irsinin simvolu” kimi tanınır. Səmərqənd, Daşkənd, Bakı və İstanbul universitetlərində onun adına kafedralar və elmi mərkəzlər fəaliyyət göstərir.

Uluqbəyin elmi fəaliyyəti Türk sivilizasiyasının intellektual yüksəlişinin parlaq nümunəsidir. O, siyasəti elmlə, idarəçiliyi biliklə birləşdirmiş, elmə dövlət səviyyəsində himayə edən ilk türk hökmdarlarından olmuşdur. Onun yaratdığı Səmərqənd məktəbi yalnız astronomiyanın deyil, həm də Türk mədəniyyətinin rasional və elmi düşüncə ənənəsinin bünövrəsini qoymuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kifayət qədər ciddi və məsuliyyətli ampluadır - Kino və teatr bəstəkarı. Və bu ampluada bu gün 70 illik yubileyi qeyd edilən Cahangir Zülfüqarov özünü çox rahat və sərbəst hiss edir.

Cahangir Zülfüqarov 31 oktyabr 1955-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Bülbül adına musiqi məktəbini bitirərək, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında xalq artist Cövdət Hacıyevin kursunda təhsil alıb. Təhsilini başa vurduqdan sonra Azərbaycan Dövlət Teleradio Şirkətində redaktor işləyib. Cahangir Zülfüqarov 1986-cı ildən Respublika bəstəkarlar ittifaqının üzvüdür. 1986-ci ildən bu günə qədər Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla teatrında misiqi hissə müdiri vəzifəsində işləyir.

 Teatrda işlədiyi müddətdə burada Azərbaycan və rus truppalarında hazırlanan Aleksandr Ostrovskinin "Qar qız", Kamal Aslanovun "Şərq nağılı", "Göy saqqal", Həsənağa Hüseynovun "Saz əhvalatı", Bertolt Brextin "Kuraj ana", Mirzə Fətəli Axundovun "Parisi dağıdanlar", Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin "Qızıl xoruz", Namiq Ağayevin "Oxay və Əhməd", Rəhman Əlizadənin "Damdabaca", "Tıq-tıq xanım", "Maymaq", "Dəcəl çəpişlər belə-belə işlər", Ələkbər Hüseynovun "Səadət quşu" və "Möcüzəli tamaşa", Tofiq Ağayevin "Qoçaq Əhməd", Xanımana Əlibəylinin "Ləpələrin nağılı", Nicat Kazımovun "Ələddin", Şarl Perronun "Qırmızı papaq", Cani Rodarinin "Çipollino" və sair tamaşalara musiqi bəstələyib.

 Eləcə də animasiya filmlərinə, sənədli filmlərə, “Romeo və Cülyetta” (1999), “Otello” (2000) şou-filmlərinə musiqilər, mahnı və romanslar bəstələyib. Müxtəlif musiqi janrlarında əsərləri var. Axırıncı işlərindən biri onun "Qala" filminə bəstələdiyi musiqidir. 9 may 2012-ci il tarixdə Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülüb. 30 aprel 2014-cü ildə, 6 may 2015-ci ildə, 6 may 2016-cı ildə, 1 may 2017-ci ildə, 9 may 2018-ci ildə  və 10 may 2019-cu ildə Prezident Mükafatına layiq görülüb. Bəstəkar Oqtay Zülfüqarovun oğludur.

Filmoqrafiya

1. Bəşəriyyətin beşiyi

2. İthaf

3. Qala

4. Qısa monoloqlar

5. Pirə qayıdan yol

6. Azərbaycan mətbəxi: Dadsonrası dad

7. Xeyirlə şərin rəqsi

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.10.2025)