10–11 iyun 2025-ci il tarixlərində Qazaxıstanın Türküstan şəhərində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun və Türküstan vilayətinin Akiminin dəstəyi ilə “Türk sivilizasiyasının abidələri: Tədqiqat yolları, mühafizə və bərpa metodları” mövzusunda “Türk Dünyasının Memarları və Bərpaçıları” II Beynəlxalq Simpoziumu keçirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan verilən məlumata görə, tədbir türk mədəni irsinə məxsus memarlıq abidələrinin öyrənilməsi, qorunması və bərpasına həsr olunub. Simpoziumun məqsədi türk ölkələrindən olan memar, bərpaçı, alim və ekspertlərin təcrübə mübadiləsi aparmaları üçün peşəkar platforma yaratmaqdır.

Simpoziumun təntənəli açılış mərasimində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulova, Türküstan vilayətinin Akim müaviniYertay Altayev, ICESCO-nun irs üzrə eksperti Osama Elnahas, Qazaxıstan Respublikasının Mədəniyyət və İnformasiya Nazirliyinin nümayəndələri, eləcə də beynəlxalq ekspertlər iştirak ediblər.

Plenar iclas çərçivəsində Türk ölkələrinin elmi institutlarının nümayəndələrinin məruzələri dinlənilib. Məruzələrdə memarlıq irsinin araşdırılmasında müasir texnologiyaların tətbiqi, bərpa metodları, ənənəvi tikinti materialları və iqlim şəraitinin abidələrin qorunmasına təsiri kimi məsələlərə xüsusi diqqət yetirilib.

Simpoziumun gedişatı “Türk mədəni irsinin abidələrinin tarixi-mədəni əhəmiyyəti və tədqiqi” və “Memarlıq abidələrinin qorunması və bərpası” mövzularında panel sessiyaları ilə davam edib. Sessiyalarda türk mədəni irsinin abidələrinin tarixi və mədəni dəyəri, bərpa işlərində rəqəmsal həllər, profilaktik konservasiya və mədəni irsin qorunmasında fənlərarası yanaşmalar müzakirə olunub. Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Özbəkistan və Macarıstandan olan mütəxəssislər öz təcrübələrini bölüşüblər.

Tədbirin diqqətçəkən məqamlarından biri böyük ensiklopedik əsər – Mahmud Kaşğarinin “Divani Lüğat-it-Türk” kitabının 950 illiyinə həsr olunmuş sərgi və Xoca Əhməd Yəsəvi adına Beynəlxalq Qazax-Türk Universitetinin mədəniyyət mərkəzində nümayiş etdirilən «Мың заман – бір Түркістан» adlı musiqili tamaşa olub.

Simpoziumun proqramı çərçivəsində Arıstan-bab və Xoca Əhməd Yəsəvi türbələrinin yerləşdiyi Otrar rayonu üzrə səfər də təşkil edilib ki, bu da iştirakçılara türk memarlıq ənənəsinin canlı nümunələri ilə yerində tanış olmaq imkanı yaradıb.

Tədbir türk dünyasının ortaq irsinin qorunması və tanıdılması sahəsində elmi və praktiki əməkdaşlığın inkişafına mühüm töhfə olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

10 iyun – təqvimdə adi bir gün kimi görünsə də, bu tarix televiziya aləminə səs, duruş və dəyər qazandıran bir simanın doğum günü kimi yadda qalır. Bu gün – Nərgiz Cəlilovanın günüdür. Onun adı deyildikdə göz önündə ilk canlanan – efirin sakit və eyni zamanda dərin ritmidir. Səs tonu, baxışı, sözləri – bunların hər biri illərdir tamaşaçının yaddaşına həkk olunub.

Televiziya – hər kəsin rahatlıqla daxil ola bilmədiyi bir sahədir. Bu sahədə var olmaq üçün yalnız gözəllik və ya nitq kifayət deyil. Gərək sözündə düşüncə, duruşunda inam, baxışında mövqe olsun. Nərgiz Cəlilova bu tələblərin hamısını təkcə qarşılamır, onları bir sənətə çevirir. O, aparıcılığa sadəcə peşə kimi deyil, məsuliyyət və etibar kimi yanaşır. Çünki canlı efir – bir cəmiyyətin güzgüsüdür və bu güzgüdə özünü aydın göstərmək hər aparıcının bacaracağı iş deyil.

Azərbaycan televiziyasının formalaşmasında qadın aparıcıların rolu danılmazdır. Tarixdə geri dönsək, görərik ki, 1950-ci illərdən başlayaraq, Azərbaycan qadını efirdə artıq yalnız təqdimatçı deyil, fikir daşıyıcısına çevrilirdi. Bu yolun çağdaş davamçılarından biri də Nərgiz Cəlilovadır – o, sadəcə xəbər oxumur, fikrin ritmini yaşayır və yaşadır.

Onun aparıcılığı təkcə informasiya verməyə yönəlmir – o, tamaşaçının hisslərinə də toxunur. Hər buraxılışda bir az jurnalist, bir az psixoloq, bir az da sənətkar olur. Nərgiz xanım ekran qarşısında sanki şəffaf bir pərdəni aralayır – səslə duyğunu, informasiyayla insaniliyi birləşdirir.

Bu gün – 10 iyun – onun doğum günüdür. Amma əslində, bu tarix həm də Azərbaycan televiziyasına ruh verən insanlardan birinin həyat səhnəsinə çıxış tarixidir. Onun efirdəki fəaliyyəti sadəcə bir iş deyil – bu, bir mədəniyyətin daşıyıcılığıdır. Televiziya ekrandan ibarət olsa da, onun işığı içdən gəlir – məhz Nərgiz Cəlilova kimi insanlar sayəsində.

Doğum gününüz mübarək, Nərgiz xanım! Sizin kimi insanlar efiri təkcə doldurmur – onu mənalandırır. Hər yeni yaşınızda, hər  çıxışda işığınız bir az da artır. Bu xalq, bu tamaşaçı sizi sevir – çünki siz yalnız danışmırsınız, hiss etdirirsiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Rəhim Təkindir.

Rəhim Təkin

Təbriz

ÖLÜMƏ DOĞRU

Deyirsən bu qədər qəmin yiyəsi,

Bəs niyə saçları bu cür qaradı?

Sən ki, məni məndən yaxşı tanırsan,

Sözlərin qəlbimə dəyən yaradı.

Soyuq baxışlarla, gözündə yaşlar,

Buza dönür, buza! Çörəyə buz səp.

Mənim işim daha yaradan keçib,

Yaradan ayrılan sümüyə duz səp.

Qəmin çoxluğundan ağarar saçlar,

Mənim içərimə sanki qar yağıb.

Sanki sümüklərim kəfən gözləyir,

Saçımın yerinə onlar ağarıb.

Gözü yaşlı ölsəm, silməyin onu,

Öz yasımda qoyun özüm ağlayım.

Mənim kəfənimi qara götürün,

Öz yasımı qoyun özüm saxlayım.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Ruhum heç vaxt Qarabağdan və Qarabağ sevdasından ayrı düşməyib. 

Düşüncələrimi həmişə könül mülkümün də, mənəvi dünyamın da şəriksiz səyyarəsi, düşüncələrimin davamının göy qurşağı bilmişəm və hər zaman bu vətənin, millətin oğlu olaraq nə vaxtsa “irəli” əmri verilərsə ön sıralarda olub əlimdəki xəncərdən tutmuş, silahımdakı patrona qədər bütün gücümlə Xocalı qatillərindən qisas alacağım günü gözləmişəm. 

Hər bir vətəndaş kimi məndə vətən, torpaq anlayışını fərqli cür təsəvvür etmişəm.  Nə şəhadət, nədə qazi olmaq nəsibimdə olmasa belə ğvətənin azadlığı üçün canını, qanını fəda edən şəhidlərimizdən bir fatihə surəsini əksik etməmişəm.  Bu gün oxucularımıza xəyali qəhrəmanlardan yox, Azərbaycan oğullarının qəhrəmanlığından və vətənə olan eşqinin tərcümeyi-halı olan “Ağ atlı oğlan” filmi barədə danışmaq istəyirəm. 

1992-ci ildə Təbrizdə olan Ənvər Əbluc İran-İraq müharibəsində şəhid olan 10-12 yaşlı oğlanın qəhrəmanlığı haqqında eşidir. Bakıya qayıdanda isə Qarabağda qızğın döyüşlər gedirdi. Azərbaycan televiziyasında bir neçə dəfə cəbhəyə qaçan uşaqları göstərirdilər. Elə həmin vaxt rejissor belə igid uşaqlar haqqında film çəkmək qərarına gəlir.

“Ağ atlı oğlan” belə yaranır…

Filmimizin qəhrəmanı nənəsinin nağılları ilə böyüyən 12-13 yaşlı Muraddır. Onun ən sevdiyi isə “Ağ atlı oğlan” nağılıdır. Bu nağılın qəhrəmanı hər dəfə ağ paltarda, ağ atda gözlənilmədən meydanda görünəndə xalq ədalətin, xeyirin şər üzərində qələbəsinin şahidi olur.

Cəbhəyə getmək üçün evdən qaçan Murad yolda Əbdül dayı və Cəfərlə tanış olur. Əsas hadisələr bundan sonra baş verir. Murad öz arzusuna çatır, öz ağ tankında döyüş meydanına çıxır.

1995-ci ildə ekran üzü görən film real hadisələrə əsaslanır. Filmin musiqiləri Oqtay Rəcəbova, ssenarisi İsi Məlikzadə və Ənvər Əbluca məxsusdur.

Ekran əsərində Yaşar Nuri, Sədayə Mustafayeva kimi məşhurlar rol alıblar.

Çəkilişlər Füzuli, Qaraheybət, Ceyranbatan, Nabran və Xudatda baş tutub. Bu zaman hərbçilərin kino heyətinə çox köməkliyi olub.

Rejissorun oğlu, Murad kimi tanıdığımız Abbasqulu Əbluc isə Azərbaycan Tibb Universitetinin Müalicə işi fakültəsində təhsil alıb. 2008-ci ildən Milli Onkologiya Mərkəzində anestezioloq-reanimatoloq olaraq çalışır.

Ön xətdə - səngərlərin həndəvərlərində uşaqlıq illərini, uşaqlığın bəyaz dünyasını xatırlamaq təzad deyilmi? Xatırlamada milli-xəlqi ruh varsa, milli-xəlqi ruha söykənən tarix, dövləti, dövlətçiliyi döyüş-döyüş qoruyanlar, qələbə-qələbə tarix yaradanlar, igidlik, igidlər, varsa, təzad deyil. Uşaqlığında dava-dava oyunlarının əsgəri olanlar hərbi xidmətdə o illəri bir qədər kövrəkliklə xatırlayırlar. Həmin xatırlamalarla səngərlərin həndəvərlərində bizim xatırlamalarımız arasında etiraf edilməli bir bağlılıq var. Bayaqdan bəri həmin bağlılıq haqqında düşünürəm.

Uşaqlığımızda nağılları çox sevmişik, Məlikməmmədin igidliyinə, dərzi şagirdi Əhmədin ağlına, zəkasına vurulub nağıl-nağıl böyümüşük, nağıl-nağıl durulmuşuq. Məlikməmmədlər hər birimizin şəriksiz qəhrəmanı olub. Uşaqlar yeniyetmələşib, yeniyetmələr cavanlaşıb, cavanlar yaşa dolub - yaşlaşıb, Məlikməmmədlər həmişə eyni yaşda - igidlik yaşında qalıb.

Müharibə illərinin uşaqları nağıl qəhrəmanlarını tamam-kamal tanımağa macal tapmadılar, müharibənin qəhrəmanlarını tanıdılar. 1990-cı ilin 19 yanvar gecəsi imperiyanın tanklarının qarşısını kəsənləri tanıdılar, Şuşanı, Laçını, Kəlbəcəri, Ağdamı, Füzulini, Cəbrayılı, Qubadlını, Zəngilanı qoruyanları tanıdılar. Meşəli, Bağanıs-Ayrım, Ağdaban, Xocalı faciələrindən onların da ürəyi burxuldu...

Bir az əvvəl əsgərlərlə səmimi söhbətimiz olmuşdu. Nağıl qəhrəmanlarıyla başlayan söhbətimiz qəhrəmanlarımızla tamamlanmışdı. Çavuş Yusif Nağıyev demişdi:

- Zamanında nağılları, nağıl qəhrəmanlarını biz də sevmişik. Elə həmin vaxtlarda müharibənin nə olduğunu ata söhbətlərindən, oxuduqlarımızdan, televiziyada gördüklərimizdən bilmişik. Elə o yaşlarımızda da dərk etmişik ki, müharibə döyüş, qəhrəmanlıq deməkdir. Qəhrəmanlarımızı tanıdıq və aydınlığıyla dərk etdik ki, nağıllar bizi bu qəhrəmanların qəhrəmanlığının mahiyyətini öyrənməyə, məqamında təkrarlamağa hazırlayırmış.

Nağılların bəm-bəyaz dünyasında yeniyetmələşənlər, gəncləşənlər gördülər ki, uşaqlıq illərində nağılçılardan eşitdikləri, oxuyub tanıdıqları qəhrəmanlar ayrı adla, ayrı biçim qəhrəmanlıqlarla onlarla çiyin-çiyinə, nəfəs-nəfəsə yaşayırmış. Gördülər də, tanıdılar da, sevdilər də. Hər biri torpaqlarımıza tamah salanlara qarşı döyüşlərdə Azərbaycan əsgərinin, zabitinin qəhrəmanlığının məzmununu, necəliyini düşüncələrinə köçürə-köçürə hərbi xidmətə başlayıb, əsgərləşib. Müharibə illərinin uşaqları belə böyüyüb.

2020-ci ilin sentyabr ayında başlanan haqq mübarizəmizdə canını, qanını fəda edən şəhidlərimizində uşaqlıq qəhrəmanları Babək, Koroğlu, Qaçaq Nəbi kimi Azərbaycan oğullarının olduğunu söyləmək çətin deyil. Çünkü  bu saydığım igidlərin hər biri bu vətənin, bu millətin azad yaşamlarının əlindən alınmaması üçün necə və nələrlə mübarizə apardıqlarını bilirik.  Uşaqlıqda hamımız Məlikməmməd olmaq, düşmənin kökünü kəsmək istəmişik. Daha sonra isə  Qarabağda gedən döyüşlərin qəhrəmanlarını tanımışıq. İctimaiyyətin onlara sevgisini görmüşük. Böyüyəndə onların davamçısı olmağı qərara almışıq. Yəni biz nağıl qəhrəmanlarının deyil, real qəhrəmanların qəhrəmanlığını yaşada-yaşada, o qəhrəmanlıqlarla yaşaya-yaşaya böyümüşük.  Bir daha, həm də dönməzliklə əmin oluruq  ki,  mənəvi-psixoloji hazırlığın belə düşüncələr əsasında formalaşdığı üçün bu səviyyədə yüksəkdir. Uşaq ikən Qaçaq Nəbinin,  Babəkin, Əlif Hacıyevin ardında durub vətəni müdafiə etmə xəyallarını quran uşaq idiksə, bu gün o xəyalları  ermənilərin  “keçilməz” dediyi Ohanyan xəttini keçib ermənilərin Qarabağımızda qurduğu murdar səltənəti yerlə bir edən  qalib ordunun nəfərləriyik. 

Nağılların fəlsəfəsi qəhrəmanlıqdı, qəhrəmanlığa aludəliyin, meyilin, təşnəliyin təbliğidi, mahiyyəti etibarilə şər qüvvələrə qarşı mübarizədi. Azərbaycan əsgərinin düşüncələri uşaqlığından nağıllarımızın fəlsəfəsi əsasında mübarizəyə yönəldilib. Müharibə bizim mübarizliyimizi  döyüş əzmi səviyyəsinə, döyüş əzmini qələbə ruhu həddinə çatdırıb. Azərbaycan əsgəri ona görə güclüdü. Azərbaycan Ordusu belə əsgərlərin ordusudu.

Dünyada ikinci ən qədim insan məskəni Füzuli rayonu ərazisindəki Azıx mağarası olub. Yəni bəşərə bəşərilik, dünyəvilik işığı Azıx mağarasından düşüb. Azərbaycan əsgəri Ali Baş Komandanın döyüş əmriylə döyüşəcək, torpaqlarımızı işğaldan azad edəcək, qələbə qazanacaq, nağıl təfəkkürünün başlanğıcı olan bu mağaranı da azadlığa çıxardacaq...

 Mübarizlik milli-xəlqi ruhdan, milli mentalitetdən gəlir. Min illər əvvəl bu ruhu Cavanşirlər yaşadıb, sonralar Basatlar, Beyrəklər, Qaraca Çobanlar, Uzun Həsənlər, Xətailər, Cavad xanlar... Bu ruh yaşarı ruhdu, yaşanıla-yaşanıla yaşadılan ruhdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandı, bu ruh yaşadıldı,  Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı qəbul edildi, bu ruhu Azərbaycan zabiti, Azərbaycan əsgəri böyük sədaqətlə yaşadır”, - deyəydim. Onu da deyəydim ki, on illərdi müharibəyə görə, müharibənin gerçəkliklərinə görə Azərbaycanımızda nağıl dünyası uşaqları cazibəsində saxlaya bilmir, nağıllar həmin nağıllardı, qəhrəmanlar həmin qəhrəmanlardı, zaman o zaman deyil - dünyanın arşını əyilib. Dünyanın əyilmiş arşınını Azərbaycan əsgərinin Böyük Qələbəsi düzəldəcək...

“Ağ atlı oğlan” filmi müharibənin fəlsəfəsini də açır, gerçəkliklərini də göstərir. Filmdə Murad aydın düşüncəsiylə, müharibəyə, müharibə aparanlara, Vətənə fərdi münasibətiylə həm müharibə illərinin uşaqlarını, həm də rəmz formatında xalqı təmsil edir. Murad nağıllara meyilli yaşda olsa da, döyüşlərdədi - döyüşür, harada olduğunu ailəsi də bilmir. Döyüşür - inanır, inanır - döyüşür. Ağ atlı oğlanların gələcəyinə, Ali Baş Komandanın əmriylə döyüşəcəyinə, müharibənin qurtaracağına inanır, torpaqlarımızın işğaldan azad ediləcəyinə inanır. Ona da inanır ki, Ağ atlı oğlanlar nağıl qəhrəmanları yox, qətiyyətiylə, döyüş əzmiylə, qələbə ruhuyla, Vətənə, dövlətə, dövlətçiliyə məhəbbətiylə tarixlər yazmağa qadir azərbaycanlı qəhrəmanlar olacaq.

Muradlar - müharibə illərinin uşaqları 2016-cı ilin Aprel döyüşlərini xatırlayır, əsgərlərin döyüş əzmini, qələbə ruhunu, Lələtəpədə, Bayraqtəpədə, Günnütdə əzəmətlə dalğalanan bayraqlarımızı xatırlayır. Bu xatırlamaların hər biri nağıllardan gerçəkliyə düşən işıqdı. Bu işıq xatırlayanların da, bizim də ürəyimizi telləndirir...

1993-cü ilin dekabr ayının 29-uydu. Murovdağın ətəyində - Zəligöldə blindajda bir səmimi söhbətin cazibəsindəydik. Sahib Aslanov tavar sazda “Qaraçı”dan “Ruhani”yə keçmişdi - xallar-güllər ruhumuzun nazını çəkmişdi. Sahib əsgərlərə xitabən demişdi:

- Nağıl qəhrəmanları sizin sevdiyiniz kimi sevilmir. Uşaqların qəhrəmanları siz olacaqsınız. O uşaqlar özlərindən kiçiklərə nağıl qəhrəmanlarından deyil, gerçək qəhrəmanlardan - sizlərdən danışacaqlar.

Onda mənə elə gəlmişdi ki, blindajın işığı artmaqdadı...

Hərbi xidmətə nağıl qəhrəmanlarından daha çox müharibə qəhrəmanlarını tanıyıb gələnlərin əhatəsində belə düşüncələr yaddaşımın “qırışığını açır”. Yeniyetmələri gəncləşdirən, gəncləri əsgərləşdirən qəhrəmanlarımızı - Əlif Hacıyevi, Yusif Mirzəyevi, Vəzir Orucovu, Şirin Mirzəyevi, Etibar İsmayılovu, ... , Mübariz İbrahimovu xatırlayıram. Məni səngərdən bu xatırlamalar uğurladı. Sabahlarımızın qəhrəmanlarının əhatəsində dünənlərimizin qəhrəmanlarını xatırlamaq mənəvi borcödəmə kimi yaşanıldı...

...Nağılların fəlsəfəsi qəhrəmanlıqdı. Xalqın sabahlarını, qəhrəmanlıq məfkurəsi təmin edir; əsgərlərimiz işıqlı, nurlu sabahlarımıza xidmət edirlər.

Son iki abzasımı şəhid analarına həsr edərək bitirirəm. Heç kim deyə bilməz ki, övlad itkisi keçicidir. Xeyir, övlad itkisi fələyin insana çəkib çəkə biləcəyi ən ağrıdıcı dağdır. Lakin zirvəsi qar kimi ağaran ağsaçlı analarımız başını dik tutub hər yerdə bu fikri dilə gətirirlər:

- Vətənə xidmətdə təmənna olmur. Ölkə başçısının bu qayğısı bütün hərbi qulluqçuların hərbi xidmətə münasibətini daha da artırıb. Bilirik ki, Türkün  başlıca qayəsi azad edilən torpaqlarımızın düşməndən  və ona uzadılan yad əllərdən qorumaq və ona sahib çıxmaqdır.  Taleyimizdən razıyıq ona görə ki, ALLAH bizə, bizlərə haqq dünyasına köçmədən qələbə sevinci yaşatdı. Nağıl qəhrəmanlarının gerçək qardaşlarıyla bir sırada...

... “Vətənə, xalqa, dövlətə xidmət ömrümüzün mənasıdır” deyən Azərbaycan əsgəri bilir ki, Muradların yolunu gözlədiyi Ağ atlı oğlan elə onun özüdü, səngərdaşıdı. Ali Baş Komandanın döyüş əmriylə ayaqlanan bu millət işğal altında olan tarixi torpaqlarımızda da şəhid qanı ilə sulanan üçrəngli bayrağımızı dalğalandıracaq və ucadan bütün düşmənlərin qulaqlarını kar edəcək bir səs yüksələcək, “Sənin üçün hər birimiz Mübarizik, Ana Vətən!” deyib döyüşəcək, qələbə ruhuyla döyüşəcək, gerçək qəhrəman olmaq üçün döyüşəcək...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Arzuları necə həyata keçirməyin Barbara Şer təlimatı

Barbara Şerin tam adı «Arzulamaq ziyanlı deyil. Doğrudan da, istədiyin şeyi necə əldə etməli» olan kitabın məğzi budur: «Arzuların həyata keçməsi üçün özünühipnozla məşğul olmaq, ekstrasens – falçı yanına getmək lazım deyil. Lazım olan arzuya çatmaq məsələsinin praktiki metodikasını işləyib hazırlamaq, planlaşdıra bilmək bacarığı, özünü yeniliklərə hazırlamaq xüsusiyyəti, lazımi material və informasiyalara yol tapmaq, yeni kontaktlar qazanmaqdır».

Barbara Şerin kitabında çox dəyərli bir hissə var: həyatdan nə istədiyinizi bilmək, özünüzə yaxın olan emosional obrazı tapmaq, öz arzularınızı daha yaxşı ifadə etmək üçün 5 sadə çalışma.

Dördüncü çalışma.

Özünüzün iyirmi ən sevdiyiniz məşğuliyyəti vərəqə köçürün. Bura, həm böyük vaxt aparan məşğuliyyətlər (məsələn, kino çəkilişi), həm də epizodik məşğuliyyətlər (məsələn, pəncərədən yoldan keçənləri müşahidə etmək) aid ola bilər. Yazandan sonra iyirmi punktun hər birinə bir-bir nəzər yetirin və hər birində də özünüzə sual verin: son dəfə mən nə zaman bu işlə məşğul olmuşam, bu hobbi hər hansı xərc tələb edirmi, onunla təklikdəmi, yoxsa kampaniya arasında məşğul oluram, bu məşğuliyyət ruhumunmu (məsələn, konsertə getmək), yaxud cismiminmi (məsələn, səhər gimnastikası) tələbidir.

Sonda analiz edib bu suala cavab tapın: Bu iyirmi məşğuliyyətdən hansılarını həyatınızda daimi etmək istəyərdiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

DURNA

Mən
 yuxuda durna oluram
 gecələr,
Çırpıb qanadlarımı
 yerdən üzülürəm.
Geniş-geniş havalarda səf çəkən
Durnaların qatarında düzülürəm.
Uçuruq uça bildikcə,
uçuruq diyar-diyar…
uçuruq – qəlbimizdə
torpaqdan aldığımız
ən şirin,
Ən incə,
ən sevimli arzular.

Uçuruq uça bildikcə…
Bizə həsrət qalan ellərə
qanad salırıq,
Uca-uca dağların başında
əylənib qonaq qalırıq.
Torpağın ətrini aparırıq
ulduzların aləminə.
Həyat səsi qatırıq
Göydə soyuq-soyuq işıqlanan
         ayın yalqızlıq qəminə.
Səhər
şəfəqlər oyadır məni.
Sevinə-sevinə durub
qalxıram ayağa:
Sonra bütün günü
nə həvəsim olur,
nə macalım,
bir də yerdən üzülüb
                   durna olmağa.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Keçmiş Vartaşen şəhəri və  rayonu Azərbaycanın qədim tarixə malik yaşayış məskənlərindən olub. Burada insanlar hələ neolit dövründə məskunlaşmışlar. Bizim eranın əvvəllərində bu ərazi Qafqaz Albaniyasının, IX–XVI əsrlərdə Şirvanşahlar, XVI–XVIII əsrlərdə Səfəvilər dövlətlərinin, XVIII əsrin ortalarından XIX əsrin əvvəllərinədək isə Şəki xanlığının tərkibinə daxil olmuşdur.

 1930-cu il 8 avqust tarixli qərarla Azərbaycan SSR-in rayonlaşdırılması ilə əlaqədar inzibati vahid kimi mərkəzi Vartaşen kəndi olmaqla ayrıca Vartaşen rayonu təşkil olunub. Vartaşen kəndinə 1961-ci il sentyabrın 9-da rayon tipli qəsəbə, 1969-cu il martın 15-də isə şəhər statusu verilib. 1991-ci ilin fevralında Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarına əsasən həm Vartaşen şəhərinin, həm də rayonun adı dəyişdirilərək Oğuz adlandırılmışdır.

Bizim söhbətimiz Vartaşen toponimi haqqında olacaqdır. Toponim təbii və ya insan tərəfindən yaradılan obyektlərin xüsusi adıdır. Onlar bir yerin keçmişini, orada baş vermiş tarixi hadisələri, xalqın tarixini, etnik qrupların tərkibini, etnogenizini, təfəkkürünü, məşğuliyyətini, dilini, dini inanclarını, mədəniyyətini və s. əks etdirir. Toponimlərin öyrənilməsi və əhəmiyyəti yalnız tarixçilər, coğrafiyaçılar və dilşünaslar üçün deyil, həm də hər bir insan üçün faydalıdır.  Ona görə də onların tədqiq olunması olduqca əhəmiyyətli və çox maraqlıdir.

Vartaşen toponimi də öyrənilməsi maraqlı olan belə toponimlərdəndir. Bəri başdan deyək ki, bu toponim haqqında bir sıra versiyalar var və fərqli mülahizələr söylənilmişdir.

Həmin versiyaların bir qismində ehtimallara, əfsanə və rəvayətlərə, bir qismində isə real tarixi gerçəkliklərə istinad olunur.

Məsələn, bir mülahizəyə görə, “Varta” yağış ilahələrinin birinin adı olub.   Toponim də həmin ilahənin adı və “şen” sözü ilə formalaşıb.

 Başqa bir mülahizədən isə belə məlum olur ki, əslində Vartaşen sözünün əsli türkcə “Artaş” olub. “Ar” (”ər”) türkcə igid, mərd mənasını verir. “Taş” isə türk dillərində t>d əvəzləməsini nəzərə alsaq, “daş” deməkdi. Deməli, “Artaş” daş kimi, möhkəm insan mənasını verir. Kənd də Artaş tərəfindən salındığı üçün Artaşın (yəni Artaşın yaşadığı yer, kənd)  adlanmışdır. Sonralar A>V əvəzlənməsi olmuşdur.

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Ələkbərli və E.Qaraqoyunlu “Türk mənşəli erməni soyadları” əsərində (səh:452, Bakı, “Qaya”-2016) yazırlar ki, “...saitlə başlanan sözlərin əvvəlinə “v” samitinin əlavə olunması bulqar dilinə də xas bir əlamət olmuşdur və Azərbaycanda bulqar türklərinin məskunlaşması ilə əlaqədar buradakı toponimlərdə də belə dil hadisələrinə tez-tez rast gəlinir. Məsələn: Eti//Veti//Vedi. Keçmiş Vartaşen rayonunun adı da bu yolla düzəlmiş ola bilər”.

Digərlərinə görə, toponim hind-iran mənşəli “vard” (gül) və türk mənşəli “şen” (kənd) sözlərindən yaranmış, “güllər kəndi”  deməkdır. Bu fikir “Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası”nda (II cild, səh:410, 1978-ci il) da təkrarlanır. 

“Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti”ndə isə (II cild, səh:142, 2007-ci il)   göstərilir ki, "Vartaşen" toponimi  fars dilindəki "varde" (qala, qüllə) və "şen" (kənd, məskən) sözlərindən ibarət olub, (-a birləşdirici saitdir) "qala kəndi" mənasını verir.  

Bəzi araşdırmaçılar da toponimin adını Rusiya Elmlər Akademiyasının 2015-ci ildə çap etdirdiyi "Albania Caucasica" kitabında adı keçən “Vərdud” (“Gülüstan”) kəndinin adı ilə əlaqələndirirlər. Həmin kəndin VI-XV əsrlərdə indiki Oğuz şəhəri ərazisində yerləşdiyini nəzərə alaraq Vartaşen toponiminin də bu ad əsasında formalaşdığını bildirirlər.

Vartaşen toponimi Albaniyada Mehranilər sülaləsinin əsasını qoyan, Girdiman dövlətini yaradan Mehranın nəvəsi, Cavanşirin ulu babası, alban knyazı Cəsur Vardanla da əlaqələndirilir. Vardan qədim alban şəxs adlarından olub. AYB-nin üzvü, şair-tədqiqatçı Y.Rza(yev) özünün “Oğuzda “Avesta”nın izləri” adlı əsərində (Mingəçevir-2010, səh:74) yazır: “Vartaşen” sözünün mənşəyinin hind-iran, erməni mənşəyi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur...Vartaşen də türk-Azərbaycan mənşəli sözdür. Bu toponim Vardan adlı şəxsin adından yaranmışdır...Burada “d” “t”-ya çevrilmiş, “n” isə düşmüşdür. Söz ilkin formada “Vardanaşen” olmuş, sonralar “Vartaşenə”ə çevrilmişdir”. Belə ehtimal olunur ki, “Vartaşen” ucada, ali məqamda duran, ərənə, od oğluna, Tanrı övladına məxsus yer mənasını daşıyır.

Yuxarıda adı şəkilən “Türk mənşəli erməni soyadları” əsərində (səh:452) də qeyd edilir ki, “-an şəkilçisinin köməyilə yaranan art+an//artan sözü feili sifətdir. “V” samiti proteza hadisəsi yolu ilə “artan” sözünün əvvəlinə əlavə edilmiş və Vartan şəxs adı düzəldilmişdir. Vartan şəxs adını... Azərbaycanın keçmiş Vartaşen (indiki Oğuz) rayonunun adı ilə müqayisə etmək olar”.

Tarixi faktlar göstərir ki, Azərbaycan Respublikasının Xocalı rayonunun Naxçıvanlı kənd inzibati ərazi dairəsindəki Aranzəmin  kəndinin digər adı da vaxtı ilə “Vardaşın” olub. B.Budaqov və Q.Qeybullayev “Yuxarı Qarabağ toponimləri” əsrində (2005) qeyd edirlər ki, XVIII əsrdə Şirvan xanı Mustafa xan bir neçə Yuxari Qarabağ kəndini  öz xanlığına köçürmüş və onlar indiki Oğuz rayonu (keçmiş Vartaşen) ərazisində “Vartaşın” adlı kənd salmışlar. Bu fakta istinad edən bəzi araşdırmaşılar indiki Oğuzun keçmiş adının  yuxarıda adı çəkilən Aranzəmin kəndinin ikinci adından götürüldüyünü iddia edirlər. Lakin "Albania Caucasica" kitabında göstərilən faktlar toponimin tarixinin daha qədimlərə gedib çıxdığını göstərir.

Vartaşen toponiminin tərkibindəki “şen”ə istinadən onun erməni sözü olması haqqında deyilənlər isə tamamilə cəfəngiyatdır. M.Kaşğarlının, L.Z.Budaqovun, İ.M.Dyakonovun, H.A.Abelovun tədqiqatlarında göstərilir ki, "şen" sözü sırf türk sözüdür və bu söz "yaşayış yeri", "kiçik məntəqə", "məhəllə", "abad yer", “kənd” mənasındadır. XIII əsrə aid "Türk-ərəb lüğəti"ndə də "şen" sözünün, "məskun", "əhali yaşayan yer", "əhalisi sıx olan yer" mənasında olduğu göstərilmişdir.

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, tanınmış dilçi alim F.Rzayev özünün “Naxçıvan əhalisinin etnogenizi tarixindən m.ö. II-I minilliklər (Naxçıvan oykonimləri əsasında) əsərində (II cild, səh: 129, Naxçıvan-2017.) haqlı olaraq yazır ki, “bu gün erməni dilində gen-bol işlənən “şen” sözü qədim türk sözü olmaqla onların dilinə adlamış qar dənəsi-“qar kut”, “lavaş”, “dolma”, “soğan” kimi minlərlə sözlərimizdən biridir. Ermənilər həm dilimizi, həm tariximizi, məişət və inanclarımızı oğurlamaqdan bu gün də əl çəkmir, özlərini “qədim xalq” kimi tanıtmağa çalışır, oğurluqlarını davam etdirirlər”. Onlar hətta Qərbi Azərbaycandakı tarixi yaşayış məntəqələrinin də bəzilərinin adını dəyişərək “Vartaşen” qoymuşlar. Məsələn, 1945-ci ildə Artaşat rayonundakı Mehrablı kəndinin adı “Vartaşen”lə dəyişdirilmişdir.       

 AMEA Folklor İnstitutunun elmi işçisi T.Nəsib  də “Qars, Ani və çevrəsindəki tarixi-coğrafi adların öntürk uyqarlıqları, orta əsrlər türkmonqol maddi-mənəvi həyatı ilə etimoloji bağlılığı və bunlara erməni iddiası” adlı məqaləsində yazır: “Şen” kökü ilə yaranmış toponimlər yanlış olaraq ermənicə yer, yurd mənasında izah olunur. Həmin kök ilk başlanğıcda, türkcə əcdadla bağlı yurd deməkdir. Bu, açıqca şenadan (börüdən), qurddan törəmə əcdad əfsanəsinin yaddaş qatının ifadəçisi və daşıyıcısıdır. Şimali Azərbaycanda Qutqaşen (Qəbələ), Vartaşen (Oğuz) yaşayış məskənlərinin adı da hər cəhətdən birbaşa həmin əcdad əfsanəsinin ruh aləmini özündə cəmləşdirib. Qut kökü göyün kutunu (xeyirxahlığını) almaq mənasını, qa kökü ikinci əfsanədə 4 qardaşdan birinin qu quşuna çevrilməsi inancını, şen kökü də börüdən (şena) törəmə təsəvvürünü Qutqaşendə cəmləşdirərək birləşdirib. Eyni cəhətdən də Vartaşen toponimində də Var-bar (börü), ta dağ kultu, şen-yenə də börüdən (şena) törəmə mənaları birləşib”.

Hörmətli oxucu, oxuyub gördüyünüz kimi, araşdırmaçılar “Vartaşen” toponimi barədə xeyli versiya irəli sürsələr də, çoxlu mülahizə və ehtimallar söyləsələr də, bu barədə hələlik konkret yekdil fikir yoxdur. Bu isə adı çəkilən toponimin daha ətraflı öyrənilməsinə ehtiyac olduğunu göstərir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru Əkbər Qoşalının “Olaylar”a verdiyi geniş və maraqlı müsahibəni oxucularımızla bölüşürük: 

Ədəbiyyatın cəmiyyətlə dialoqunu qurmaqda, milli kimliyi qoruyub gələcək nəsillərə çatdırmaqda söz adamlarının üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bu missiyanı uğurla yerinə yetirən qələm sahiblərindən biri də tanınmış şair-publisist, Beynəlxalq "Alaş" Ədəbiyyat mükafatı laureatı Əkbər Qoşalıdır. Onun yaradıcılığı milli düşüncəyə, mənəvi dəyərlərə və bəşəri duyğulara söykənir. Ədəbi fəaliyyəti ilə yanaşı, ictimai fikir proseslərində də fəal iştirak edən Əkbər Qoşalı müasir dövrün ədəbi və mədəni çağırışlarına özünəməxsus yanaşması ilə seçilir.

Şair-publisist Əkbər Qoşalı ilə ədəbiyyat, milli ideya, yaradıcılıq yolu və zamanın ruhu haqqında maraqlı müsahibəni təqdim edirik.

-Əkbər müəllim, publisist kimi yazılarınızda sosial məsələlərə kəskin, bəzən də poetik yanaşma müşahidə olunur. Poeziyadakı Əkbər Qoşalı ilə publisistikadakı  Əkbər Qoşalı arasında hansı fərqlər və ya paralellər vardır?

-Əslində, poeziyada da, publisistikada da, digər janrlarda, yaradıcılıq növlərində də bir Əkbər var. - Janr, növ və s. fərqliliyi olsa da, əlbəttə, vuran eyni könül, yazan eyni əldir. Klassik kulturoloji üslubla desək, əl-ürək-ruh birliyi ilə yazılıbsa, janrın, növün, kateqoriyanın, hətta mövzunun elə də prinsipial önəmi qalmır. 

Poeziya - mənim içimdəki "mən"in səsi-ünü, publisistika - necə deyərlər, çöldəki, yaxud adi gözlə də görünən və sosiallaşmış adamın dilidir, üslubudur, yanaşmasıdır. Şeirdə  duyduqlarımız obrazlaşdırılır, publisistikada düşündüklərimiz əsaslandırılır. Şeirdə simvolika üstünlük qazana bilir, publisistikada açıq və ya daha açıq danışmış oluruq. Necə deyərlər, biri - qəlbin sözüdür, biri - vicdanın hayqırtısı; dərinlikdə və üfüqötəsində qəlb vicdanı, vicdan qəlbi tamamlamırsa, yazılanlar nəyə yarar?.. 

Yəni, hər iki halda da müəllif bəlli - mənəvi, milli, estetik və ictimai mövqe daşıyıcısıdır. Fərq isə, poetik dildə metaforlar, bədiilik, obrazlılıq, publisistik yazıda təhlil, fakt, arqumentin üstünlük təşkil etməsindədir. Təkrarçılıq olmasın, ancaq hər ikisində mənimçün səmimiyyət, məsuliyyət və həqiqət axtarışı bir növ ortaq damardır.

-Siz həm də Türk dünyası mövzusunda fəal fikirlər söyləyirsiniz. Şeirdə "türkçülük" və "şair ruhu" necə birləşir? Sizcə, şair bu ideyaları sadəcə yaşatmalı, yoxsa yönəltməlidir də?

-Türkçülük, turançılıq mənim üçün sadəcə fikir deyil, həm də ruh halıdır - başqa sözlə, özümü ifadəmdir, gözümün üfüqgenişliyi, sözümün məna dərinliyidir. Şeirdə bu ruh - ya dilin özündə, ya da duyğunun yönündə təcəlla edir, səciyyə qazanır. Şair ulusunun söz yaddaşıdır, elin vicdanıdır, tarixin nəfəsidir. Yəni şair həm yaşatmalı, həm də, belə demək olarsa, yön verməlidir. Əgər şair sadəcə nostalji duyğularla yetinirsə, ideyanı gələcəyə daşıya bilməz. 

Məncə, türkçülük, turançılıq düşüncəsi təkcə bir tarix, folklor, ya da mifoloji məsələsi deyil; türkçülük həm də çağdaşlıq, yenilik və gələcək hədəfdir, Qızıl Alma yolçuluğudur. Biz "ortaq keçmişdən ortaq gələcəyə" aparan ulu yolun yolçularıyıq. Şeirdə bu ruh poetik bir nişanə, əlamət kimi görünürsə, publisistikada o, ideoloji, daha doğrusu, ideya xətt kimi irəliləyir.

-Ədəbiyyat bəzən öz dövründən irəli, bəzən də ondan geridə ola bilər. Sizcə, Azərbaycan poeziyası bu gün hansı dövrdədir - zamanın qabağında, ortasında, yoxsa arxasında?

-Bu sual təkcə poeziyanın deyil, bütöv götürsək, toplumun güzgüsüdür. Azərbaycan poeziyasında fərqli səviyyələr var: bəziləri zamandan irəlidədir, yaxud buna can atır; bəziləri öz günündə eşələnir, bəziləri isə keçmişin bir növ təkrarı ilə uğraşır. Ancaq bütövlükdə deyə bilərəm ki, poeziyamız yenidən öz köklərinə - milli-estetik dəyərlərinə qayıtmaqla yanaşı, dünya ədəbiyyatı ilə mümkün və vacib dialoqa girir. Bu, pozitiv haldır. 

Zamanın qabağında olmaq isə təkcə çağdaş forma deyil, həm də düşüncə keyfiyyəti, fikir səviyyəsi, xarakter ismarıcıdır. Bu mənada, bir qisim şairimiz çağının ruhunu duyur, digərləri isə bu ruhu yalnız təqlid edir. Bir dəstə də var ki, harda olduqlarını, nə etdiklərini heç özləri də bilmir...

-Şeirinizi oxuyan adam sizi şəxsiyyət kimi daha yaxından tanıyırmı? Yoxsa Əkbər Qoşalını anlamaq üçün şeirdənkənara - publisistikaya, çıxışlarınıza, fəaliyyətinizə də baxmaq lazımdır?

-Artıq vurğuladığımız kimi, şeir - müəllif üçün duyğu, düşüncə və onlardan irəli ruhi gücün fikir meydanında təntənəli paradıdır; publisistika - fikrimiz, sosial-siyasi mövqeyimizdir. Bir yazarı bütöv şəkildə tanımaq istəyən onun yaradıcılığına da bütöv baxmalıdır - poeziya olsun, publisistika olsun, ictimai fəaliyyət olsun - onların ayrı-ayrılıqda ifadə etdikləri birgə ifadəlilikdən üstün deyil. 

Oxucu şeirdə məni hiss edər, publisistikada anlayar, ictimai fəaliyyətimdə isə yaşadığımı və  necə bir amalla yaşadığımı görər. 

Təkcə şeirə baxan məni duyğusal adam kimi qavrayar, publisistikaya baxan isə daha qətiyyətli, prinsipial... - bunlar ayrı-ayrılıqda doğrudur, amma bütövlük, mahiyyət öz tamlığını - fikir, duyğu və əməl birliyində tapır. Əgər klassik sufi filosoflarının üslubunu nəzərə alsaq və bəndə qatında ifadəni qüsur saymasaq, çoxşaxəli fəaliyyət göstərən universal yaradıcı insanın halı bir növ, "Vəhdətül-vücud" düsturuna uyğun yorumlana bilər. 

-Sizcə, yazıçı və ya şair üçün "ideoloji mövqe" nə dərəcədə vacibdir? Ədəbi azadlıq və milli məsuliyyət arasında necə bir tarazlıq yaratmaq olar?

-Əgər yazıçı toplumun nəfəsini duyursa, o ideoloji mövqe qaçılmazdır; amma bu, bir partiyanın proqramı kimi deyil, vicdanın mövqeyi kimi, daha dəqiqi, ideyanın özü kimi anlaşılmalıdır. Ədəbi azadlıq fərdi ifadədir, milli məsuliyyət isə ümumi varlıqla bağlılıqdır. Məncə, nə azad  yazıçılıq milli mənsubiyyətsiz, nə millət azad ruh və fikirsiz irəliləyə bilməz. Bunlar qoşa qanad kimi yorumlanmağı haqq edir. "Milli olmayan bəşəri ola bilməz" - Asif Atanın sözüdür. Yazıçının azad olması, onun köksüz olması deyil, əlbəttə. Əlbəttə, ədəbi azadlıq və milli məsuliyyət bir-birinə qarşı deyil, əksinə, bir-birini tamamlayan dəyərlərdir. Tarazlığı vicdan və səmimiyyət təmin edir.

-Bu sualım sizə bəlkə haşiyə kimi gələcək - yəqin yaradıcılığınıza, ideya-siyasi xəttinizə, başqa sözlə, ideoloji yönümünüzə görə tənqidlərlə də rastlaşırsınız - belə hallarda necə bir mövqe göstərirsiz, cavabınız nədən ibarət olur?

-Aha. İmzasına, səmimiyyətinə və fikri mövqeyinə sayğı duyduğum şəxslərin tənqidlərini nəzərə alıram, düşünürəm, bəzən də uhulət-suhulətlə cavab verirəm. Özümə muhatab bildiklərimlə fikir mübadiləsi mənim üçün də, onlar üçün də həm faydalı, həm də zəruri olur. Amma sözündə, mövqeyində ardıcıllıq olmayan, əsassız iddialarla ortaya çıxanlar - açığı,  məni nə intellektual, nə də insani baxımdan maraqlandırmır.

Bilirsiz, bizim özümüzə görə çevrəmiz, mühitimiz var; zaman-zaman elə olur ki, hansısa yazını, statusu paylaşanda artıq bilirik - "marallarım" harada olsalar da, bir azdan pırtdayıb çıxacaqlar. Hirs-hikkə, paxıllıq, qısqanclıq əsiri olanların bu halları onların çeçələ barmağının ucunca ağıllarını, yarımdəftərlik savadlarını, bir atımlıq "istedad"larını da sıfırlayır və "nə yuvanın quşu" olduqlarını hər halları ilə görə bilirik. Bəzən sadəcə sosial səbəblərlə və çox da əsassız inciyənlərin bu incikliyi guya "ədəbi tənqid" kimi qabartmağa çalışdığını müşahidə edirik. Bu isə artıq qərəz və şəxsi ambisiya məsələsi olub, acı gülüş doğurur.

Mən nə etdiyimi, hansı yolda olduğumu və bu yolun kimlərə nəyə görə rahatsızlıq yaratdığını bilirəm. Öz prinsipləri, duruşu, gələcək baxışı olan insanlar üçün bu cür bekara təzyiq cəhdləri təəccüblü deyil. Ən önəmlisi - şəxsi münasibət və ya münasibətsizlikləri ədəbi, ictimai müstəviyə daşımaq nəyə yarar? 

Mən həmişə səmimiyyətin, dürüst yanaşmanın tərəfindəyəm. Əgər tənqid sağlam və aydın məqsədlidirsə, o zaman mənim üçün dəyərlidir. Yox, əgər bu, sadəcə qaranlıqdan atılan daşlardırsa - onların hədəfi də, mənası da olmur. Yaramazlar öz yolsuzluqlarında olsun, biz də öz və düz yolumuzda! Əvvəl Allah!

-Aydındır. Əkbər bəy, mənə elə gəlir, yaradıcılığınızda zaman anlayışı həm poetik, həm fəlsəfi məna daşıyır. Sizcə, zaman sizi dəyişir, yoxsa siz zamanı?

-Zaman - həm içimizdə, həm çölümüzdə axan bir anlayışdır. Mən zamanı təkcə təqvimdə yox, həm də öz ruhumuzun halında, toplumun dəyişən mənzərəsində görürəm. Şair, yazıçı zamanın "ötəni" deyil, "duyanı" olmalıdır. Yəni şairin hünəri zamanın səsini eşidib onu ifadə etməsindədir. Bəzən zaman bizi dəyişir - çevrə, ictimai proseslər, yaşantılar və s... bəzən isə biz zamanın ruhunu dəyişməyə can atırıq. Məncə əldə qələm, könüldə sevda, ağılaltında təlatümlər varsa, şeir yazanda, esse qələmə alanda, məqalə işləyəndə bir növ zamanla dialoqa girmiş oluruq. Bəlkə, elin "gör, nə hala düşmüsən" deyimi də, Məmməd  Arazın "umdum nə verdi ki, küsdüm nə verə?" sualı,  Aşıq Veysəlin "Uzun, incə bir yoldayım" müəyyənliyi və hətta, Yunus Əmrənin "gəl, gör məni eşq neynədi?" ritorikası da o təlatümlərin, şimşək çaxışlarının, gurşadların məhsuludur... Yəqin ilin bütün fəsillərində haradasa, bir əli qələmli, könlü dolu, gözü yolda olan var ki, onuncun "Caddələrdə rüzgar" yoxdursa belə, yenə, "Lampada titəyən alov üşüyür"...

Uzun sözün qısası, yəni vurğuladığımız münasibət təkcə dəyişmə yox, həm də dönüş olsa gərək...

-Şeirdə "mən" çox vaxt "biz"ə çevrilir. Siz öz poeziyanızda daha çox fərdi bir ruhla danışırsınız, yoxsa ümummilli, kollektiv bir kimliklə?

-Yaxşı sualdır. Mənim şeirlərimdə "mən" bir insan olaraq var, amma bu "mən" sırf şəxsi eqo deyil, bir ruh halıdır - toplumun, ulusun, Türk dünyasının yaşadığı duyğu-düşüncənin qısa özətidir. "Mən" - o "biz"in içində bir nəfəsdir. Şeir dəftərdi yaşantı da, ümumi taleyüklü hisslər də var, təbii; amma ümumilikdə desək, mən şeirə ulusumun könlündəki sızıltını, alnındakı qırışı, gözündəki umud işığını gətirməyə çalışıram. Ona görə də bəzən bir sətirdə həm bir fərdin, həm bir toplumun dərdi yığılmış ola bilər. Bu, həm poetik məsuliyyətdir, həm də mənəvi borc...

-Sizcə, bir yazarın, özəlliklə də şairin daxili təkamülü onun dilinə necə sirayət etməlidir? Başqa sözlə, zamanla üslub dəyişməlidirmi, yoxsa qorunmalıdır?

-İç təkamül yazının təbii nəfəsidir. Şair, əgər yaşadıqları ilə dəyişmirsə, yazdıqları ilə də dəyişə bilməz. Amma dəyişmək dedikdə, bu kökdən qopmaq anlamında olmamalıdır. Mənə görə, üslub bir ağacsa, dəyişmək onun budaqlarının yeni səmtlərə uzanmasıdır, kökünün quruması deyil. Zamanla dil cilalanır, fikirlər dərinləşir, bəlkə səs tonu dəyişir - bu normaldır. Amma ruh eyni qalmalıdır. Üslub - təkcə texnika deyil, həm də şəxsiyyətin səslənmə formasıdır.

-Sizcə, insan ruhunda hansı anlar şeirə çevrilir? Həmin anlarda daxildə baş verən prosesləri necə izah edərdiniz?

-Ruhun susduğu, amma ürəyin danışmaq istədiyi anlar var - bax, şeir orda doğulur. Hər kəs yaşar, amma hər kəs yazmaz. Şair yaşadıqlarını duyğunun içindən süzüb sözə çevirən şəxsdir. Mənim üçün şeir bəzən bir baxışın altında cilvələnir, bəzən bir qoxunun içində, nə bilim, səssizlikdə, bir gecənin lap dərin yerində doğulur... An olur ki, bir söz, cümlə beynində işıq kimi yanır və hiss edirsən ki, artıq illa yazmalısan. Bu, təkcə estetik seçim deyil, bir növ varlığa borcdur. Hər bir şeir, əslində, yaşadığımız bir anın təntənəsidir - ya içdən gələn qırılma, ya da qalxma nöqtəsi - belə olunca da, nöqtə nöqtəlikdən çıxır, uzanır nida olur...

-Bir gün qələmi yerə qoymaq məqamı gəlsə, sizcə, hansı əlamət sizin buna hazır olduğunuzu göstərər?

-Ağır sualdır. Məncə, insan yazmağı dayandıranda yox, sözlə yaşaya bilməyəndə qələmi yerə qoyur. Yazı mənim üçün nəfəs kimidir - nəfəs almadığın an artıq başqa varlıq olursan. Əgər bir gün içimdən gələn söz məni oyatmasa, yazdıqlarıma, özümə inanmasam və ya hiss etsəm ki, artıq sözüm heç kimin ruhunu oxşamır, toxunuşu yoxdur - "deməli, artıq fərqli qərar verməyin vaxtıdır" deyərəm və o qərarı verərəm.

-Oxuculara Əkbər Qoşalını daha dərindən tanımaq üçün hansı şeiri və ya hansı yazını oxumağı tövsiyyə edərsiniz və niyə məhz onu?

-Doğrusu, bu, çətin sualdı... amma çətin olduğu qədər də maraqlıdır. 

Məncə, belə örnəklər ən azı ikirəqəmli ədədlər sayındadır. Bu an isə ağlıma gələn, "Karantin dövrünün üçüncü şeiri", yenə "Karantin dövrünün beşinci şeiri"dir. Poemaların isə hər birini fərqləndirsək, qüsur olmaz zənn edirəm: "Dərvişin nağılı", "Su pərisi" və "Çobanbayatı" - hər üçü haqqında mötəbər, sağlam fikirlərə bələdəm. - Onlar mənim həm poetik, həm də ruhani, mistik baxışlarımı ifadə edir. Bu şeirlərin, poemaların hər biri haqqında ən ümumi fikir "təbiət və tərbiyə" antitezisi odaqlıdır. 

Digər tərəfdən "Türk dünyasında ədəbiyyat... Ədəbiyyatda Türk dünyası..." adlı - Azərbaycan Yazıçılarının Qurultayına məruzəmi vurğulaya bilərəm - mötəbər rəylərə görə, burada həm aydın baxış, həm məsuliyyətli yanaşma, habelə yeni ideyalar vardır. 

Əlbəttə, yayınladığım, çap etdiyim yazıların hər biri mənimçün doğmadır, dəyərlidir; sizin bu, bir qədər gözlənilməz sualınız qarşısında yadıma düşənləri dedim. - Ən azı, adını çəkdiyim örnəklərlə həm duyğusal, həm də fikri baxışlarımı daha aydın çatdıra bildiyim qənaətindəyəm.

-Heç olmazsa, həmin iki şeiri bizimlə bölüşə bilərsinizmi?

-Əlbəttə. Sevə-sevə. Buyurun:

KARANTİN DÖVRÜNÜN ÜÇÜNCÜ ŞEİRİ

Duyğuma yenildim,

Düşündüm, daşındım.

Fikr etdim, zikr etdim,

Dərd açdım, danışdım...

Yeridim, yüyürdüm,

Dəyişdim... və artdım.

Taleyim, taleyim,

Səni mən yaratdım.

Nəyim var - ömürdü!..

Öz yaxam, öz əlim...

Hər sabah, hər sabah

Qiyamət günüdü,

Mən yenə,

mən yenə,

Hər günün adına

bir fidan dikəltdim...

KARANTİN DÖVRÜNÜN BEŞİNCİ ŞEİRİ

Bulaqlar, bulaqlar,

bol sulu bulaqlar,

Özünüz, özünüz su içmədiniz.

Ağaclar, ağaclar,

bar verən ağaclar,

Meyvə yemədiniz, yarpaq dərmədiz.

Ah, Günəş,

ah, Günəş, hələ sən,

hələ sən...

Səni nə isidər?

Çiçəklər, çiçəklər,

nə qoxlarsınız?

Yağışı üstünə yağmayan buludlar,

bəs sizi kim duyar,

bəs sizi kim ağlar?..

Bir də mən, bir də mən -

Ömrünü özünə çox görən...

Müsahubəni aldı: Səidə Ramazanova

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)

 Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bugünkü mövzumuz Qacarlar dövründə Azərbaycan türklərinin roludur. Qacarlar dövrü əlbəttə ki, türk qövmününü inkişafında və türkçülüyün təntənəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir, bu səbəbdən də mövzu maraq doğurur.

Qacarlar dövrü (1796–1925) Azərbaycan tarixində mühüm bir mərhələ təşkil edir. Bu dövrdə həm siyasi, həm də mədəni baxımdan Azərbaycan türklərinin bölgədəki rolu və təsiri xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Qacarlar sülaləsinin mənşəcə türk olması, Azərbaycanın tarixi torpaqlarının Qacar imperiyasının tərkibində olması və azərbaycanlıların dövlət idarəçiliyində, hərbi sahədə, ədəbiyyat və elm mühitində fəal iştirak etməsi bu dövrü daha əhəmiyyətli edir. Bu araşdırmada Qacarlar dövründə Azərbaycan türklərinin müxtəlif sahələrdəki fəaliyyəti təhlil olunur.

Qacarlar, Qızılbaş tayfa ittifaqının tərkibinə daxil olan və əsasən qacar adlı türk tayfasından çıxmış bir nəslə aiddirlər. Bu tayfa XVII əsrdə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşmış və sonralar İran siyasi səhnəsində nüfuz qazanaraq hakimiyyətə gəlmişdir. Qacar sülaləsinin qurucusu Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşada böyümüş, burada siyasi və hərbi təcrübə qazanmışdır. Bu fakt Azərbaycanın Qacarlar üçün mərkəzi ərazi olduğunu təsdiqləyir.

 Qacar imperiyası dövründə Azərbaycan türkləri müxtəlif səviyyələrdə siyasi hakimiyyətdə təmsil olunmuşdur. Təhmasib mirzə, Abbas mirzə və digər şahzadələr Azərbaycan türklərindən ibarət ordu ilə idarəetmədə mühüm rol oynamışlar. Bir çox hallarda Qacar sarayında Azərbaycan türkcəsi əsas ünsiyyət dili olmuşdur. Diplomatik yazışmalarda və dövlət sənədlərində də bu dilin istifadəsinə rast gəlinir.

Qacar ordusunun əsas hissəsi Cənubi Azərbaycanın və ətraf bölgələrin türk tayfalarından təşkil olunmuşdu. Azərbaycan türkləri peşəkar süvari dəstələri, xüsusilə də Qızılbaş və Şahsevən tayfaları vasitəsilə Qacar dövlətinin hərbi gücünün əsas dayağı olmuşdur. 1804–1813 və 1826–1828-ci illər Rusiya-İran müharibələrində azərbaycanlılar əsas döyüşçü qüvvə kimi iştirak etmişdir.

 Qacar dövründə Azərbaycan türkcəsində ədəbiyyat geniş inkişaf etmişdir. Abbasqulu ağa Bakıxanov, Səbuhi, Zərdabi, Mirzə Fətəli Axundzadə kimi mütəfəkkirlər bu dövrdə maarifçilik ideyalarını yayaraq milli şüurun yüksəlməsinə töhfə vermişlər. Həmçinin Güney Azərbaycanda Məhəmməd Tağı Sidqi, Şəhriyar kimi şəxsiyyətlər azərbaycanlıların ədəbi-mədəni həyatında dərin iz buraxmışlar.

 XIX əsrin sonlarında və XX əsrin əvvəllərində Cənubi Azərbaycanda milli oyanış prosesi güclənmiş, azərbaycanlı ziyalılar arasında konstitusiyalılıq, milli dil və mədəniyyətin qorunması ideyaları yayılmışdır. 1905–1911-ci illər İran inqilabında azərbaycanlılar fəal iştirak etmiş, Təbriz bu hərəkatın mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Səttarxan və Bağırxan kimi milli qəhrəmanlar bu mübarizənin əsas simaları olmuşdur.

 Qacarlar dövrü Azərbaycan türklərinin həm siyasi, hərbi, həm də mədəni cəhətdən bölgədə böyük rol oynadığı bir dövrdür. Onlar dövlətin idarə olunmasında mühüm vəzifələr daşıyır, ordunun əsas sütununu təşkil edir və milli mədəniyyətin inkişafında fəal iştirak edirdilər. Azərbaycan türkləri bu dövrdə təkcə İranın deyil, bütövlükdə türkdilli xalqların tarixində iz qoymuş, milli kimliklərinin formalaşması və qorunmasında müstəsna rol oynamışlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2025)