Super User
Dil, musiqi və kimlik: mahnılarda anlamın itirilən yeri
Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Musiqi - mədəniyyətin ən davamlı və təsirli ifadə formalarından biri kimi yalnız estetik zövq yaratmaq funksiyası daşımır; o, eyni zamanda dilin qorunması, etik normaların ötürülməsi və kollektiv kimliyin formalaşmasında mühüm rol oynayır.
Xüsusilə klassik musiqi nümunələrində söz və səs arasında qurulan incə balans mədəni yaddaşın ötürülməsində əsas mexanizmlərdən biri olmuşdur. Klassik musiqi mətnləri — muğam dəstgahları, xalq mahnıları, klassik romanslar və poeziya üzərində qurulmuş bəstələr — dilin estetik, semantik və etik imkanlarını maksimum səviyyədə nümayiş etdirən nümunələr kimi çıxış edir.
Müasir dövrdə isə musiqi istehsalının sürətlənməsi, bazar yönümlü yanaşmalar və rəqəmsal platformaların dominantlığı nəticəsində mahnı mətnlərində semantik dərinliyin zəiflədiyi, bəzən isə açıq şəkildə etik sərhədlərin pozulduğu müşahidə olunur. Bu məqalənin məqsədi klassik musiqilərdə sözlərin sətiraltı estetik dəyərini elmi–metodik çərçivədə təhlil etmək, yeni dövrdə yayılan bayağı və etikadan kənar mətnlərin dilə, zövqə və mədəni kimliyə təsirlərini akademik müstəvidə araşdırmaqdır.
Metodoloji yanaşma
Araşdırma kulturoloji analiz, sosiolinqvistika və musiqi semiotikası metodlarına əsaslanır. Klassik və müasir musiqi mətnləri müqayisəli şəkildə təhlil olunur, mətnlərin semantik dərinliyi, etik çərçivəsi və dil normalarına uyğunluğu nəzərə alınır. Bu yanaşma musiqi mətninin təkcə sənət nümunəsi deyil, eyni zamanda sosial təsir aləti olduğunu göstərməyə imkan verir.
Klassik musiqidə dil və sətiraltı estetika
Klassik musiqi mətnlərinin əsas xüsusiyyətlərindən biri açıq mənadan daha çox sətiraltı məna üzərində qurulmasıdır. Klassik şeir ənənəsində formalaşan bu yanaşma musiqi vasitəsilə daha da güclənir. Sevgi, həsrət, ayrılıq, zaman və ölüm kimi mövzular birbaşa ifadə edilmir; metafora, simvol və alleqoriyalar vasitəsilə təqdim olunur. Bu üsul həm estetik zövqü qoruyur, həm də etik çərçivəni aşmadan emosional təsir yaradır.
Məsələn, muğam mətnlərində istifadə olunan təbiət obrazları — gecə, yol, külək, səssizlik — insanın daxili vəziyyətinin poetik ekvivalentinə çevrilir. Dil burada sadəcə məlumat ötürmür, hiss və düşüncə formalaşdırır. Dilçilik baxımından bu cür mətnlər yüksək səviyyəli poetik diskurs nümunələridir və dilin normativ imkanlarını zənginləşdirir.
Musiqinin dil mədəniyyətinin formalaşmasında rolu
Sosiolinqvistik tədqiqatlar göstərir ki, musiqi gündəlik danışıq dilinin formalaşmasında mühüm təsir mexanizmlərindən biridir. Klassik musiqi dövründə mahnılar dilin estetik normalarını möhkəmləndirən vasitə kimi çıxış edirdi. İnsanlar mahnılar vasitəsilə yeni söz birləşmələri, məcazi ifadələr və sintaktik konstruksiyalar öyrənirdi.
Bu proses təkcə fərdi zövqü deyil, ictimai dil mədəniyyətini də formalaşdırırdı. Musiqi dili saflaşdıran, kobudluğu yumşaldan və etik sərhədləri qoruyan funksiyaya malik idi. Bu baxımdan klassik musiqi mədəniyyətin tənzimləyici elementlərindən biri kimi dəyərləndirilə bilər.
Müasir musiqidə bayağılıq və etik problemlər
Müasir dövrdə geniş yayılan bəzi musiqi mətnlərində semantik boşluq və dil pozuntuları diqqət çəkir. Elmi estetikada bayağılıq anlayışı məzmunun və formanın dəyərdən düşməsi, mənanın primitivləşməsi kimi izah olunur. Bu cür mətnlərdə söz estetik obyekt olmaqdan çıxaraq sadəcə diqqət çəkmə alətinə çevrilir.
Etikadan kənar ifadələrin normallaşması xüsusilə narahatedici məqamdır. Qadın və kişi obrazlarının obyektləşdirilməsi, kobud leksikanın estetikləşdirilməsi və şəxsi münasibətlərin açıq-saçıq formada təqdim edilməsi musiqinin tərbiyəvi və formalaşdırıcı rolunu zəiflədir. Psixoloji araşdırmalar sübut edir ki, təkrarlanan mətnlər şüuraltı səviyyədə davranış modellərini formalaşdırır. Bu isə gənc nəsil üçün uzunmüddətli mədəni risklər yaradır.
Klassik və müasir mətnlərin müqayisəli analizi
Müqayisəli təhlil göstərir ki, klassik musiqi mətnləri struktur və semantik baxımdan çoxqatlıdır. Metafora, simvolika və intertekstual əlaqələr bu mətnlərin əsas xüsusiyyətləridir. Müasir bayağı mətnlərdə isə bu elementlər ya tamamilə yox, ya da səthi xarakter daşıyır.
Klassik mətndə bir ifadə dinləyicini düşünməyə, məna axtarışına sövq edirsə, müasir bayağı mətndə məqsəd ani emosional reaksiya yaratmaqdır. Bu fərq musiqinin maarifləndirici potensialının necə zəiflədiyini aydın şəkildə göstərir.
Mədəni kimlik və dövlətin dolayı rolu
Musiqi mədəni kimliyin formalaşmasında əsas elementlərdən biridir. Dilin musiqi vasitəsilə qorunması milli yaddaşın davamlılığını təmin edir. Bu nöqtədə mədəni institutların və dövlətin rolu birbaşa müdaxilə deyil, keyfiyyətli işi təşviq edən mexanizmlər yaratmaqdan ibarət olmalıdır. Maarifləndirici layihələr, klassik irsin müasir interpretasiyalarının dəstəklənməsi və musiqi təhsilinin gücləndirilməsi mədəni davamlılıq baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
Dil, musiqi və etik dəyərlər bir-biri ilə sıx bağlı anlayışlardır. Klassik musiqilərdə sözlərin sətiraltı dərin gözəlliyi yalnız estetik zövq yaratmır, eyni zamanda mədəni kimliyi qoruyur və inkişaf etdirir. Müasir dövrdə bayağı və etikadan kənar mətnlərin yayılması bu tarazlığı pozur və mədəni yaddaşa zərbə vurur.
Elmi–metodik təhlil göstərir ki, problemin həlli musiqinin yaradıcı azadlığını məhdudlaşdırmaqda deyil, estetik və etik meyarları yenidən gücləndirməkdədir. Klassik dəyərlərin müasir formalarla sintezi musiqinin yenidən dilimizi saflaşdıran, düşüncəmizi dərinləşdirən və kimliyimizi qoruyan gücə çevrilməsinə imkan verə bilər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(16.12.2025)
“ASAN xidmət" “Take Off İstanbul 2025” startap sammitində
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin “İnnovasiyalar Mərkəzi”nin nümayəndə heyəti Türkiyə Respublikasının İstanbul şəhərində keçirilən “Take Off İstanbul 2025” beynəlxalq startap sammitində iştirak edib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına “ASAN xidmət”dən verilən məlumata görə, ASAN-ın tərəfdaşı olduğu tədbirdə ölkəmiz Azərbaycan stendi ilə təmsil olunub. Stenddə “İnnovasiyalar Mərkəzi”, ASAN AI Hub, "INNOLAND” İnkubasiya və Akselerasiya Mərkəzinin rezident startapları və yerli innovasiya ekosistemini təmsil edən perspektivli startaplar - “Enverson AI”, “Convitsa”, “Polygraf AI”, “Speakday”, “IOMETE”, “Qmeter”, “Tryverse” və “StarKidStories” təqdim edilib.
İki gün davam edən sammit çərçivəsində Azərbaycan stendi “Baykar” şirkətinin texniki direktoru Selçuk Bayraktar, “Take Off Girişim” Zirvəsinin direktoru İrem Bayraktar Aksakal, habelə investorlar və innovasiya ekosisteminin digər əsas iştirakçıları tərəfindən ziyarət edilib. Startapların fəaliyyəti ilə yaxından tanışlıq olub, qarşılıqlı əməkdaşlıq imkanları müzakirə edilib.
Tədbirin ikinci günü “İnnovasiyalar Mərkəzi”nin direktoru Vüsal Rüstəmov “Take Off İstanbul 2025” çərçivəsində təşkil olunan “Regional startap ekosistemi: Azərbaycan, Banqladeş, Türkiyə” mövzusunda panel müzakirəsində çıxış edib.
Bu il “Take Off İstanbul” sammiti 40 ölkədən 500-dən çox startapı, 250-dən artıq investoru, 75 maraqlı tərəfi və 11 sponsor təşkilatı bir araya gətirib.
Sammit TEKNOFEST çərçivəsində T3 Fondu, Türkiyə Respublikasının Sənaye və Texnologiya Nazirliyi və Prezident Administrasiyasının İnvestisiya və Maliyyə Ofisinin təşəbbüsü ilə təşkil olunaraq regionun ən genişmiqyaslı innovasiya və startap platformalarından biri kimi fəaliyyət göstərir.
Bu platforma innovasiyaların inkişafı üçün əlverişli və maneəsiz mühit formalaşdırmaq məqsədilə sahibkarları, mentorları, vençur kapitalı nümayəndələrini və şirkətləri bir araya gətirir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(16.12.2025)
Şirvanda həyat xilas edən həkimə Vəhdət Partiyası minnətdarlıq edib
Bir neçə gün öncə Şirvan Şəhər Mərkəzi Xəstəxanasında baş verən hadisə bütün Azərbaycanda böyük maraq və rəğbətlə qarşılanıb. Xəstəxananın Anesteziologiya, Reanimasiya və İntensiv Terapiya şöbəsinin müdiri Jalə Müslümova cərrahiyyə əməliyyatından sonra kliniki ölüm keçirən 37 yaşlı qadının ürəyini 45 dəqiqə fasiləsiz masaj edərək onu həyata qaytara bilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu gün Vəhdət Partiyasının Şirvan şəhər təşkilatının sədri İlkin Nuralıyev və Salyan rayon təşkilatının sədri Sahil Rəhimov Şirvan Şəhər Mərkəzi Xəstəxanasında olublar. Onlar Vəhdət Partiyasının rəhbərliyi və kollektivi adından həkim Jalə Müslümovaya təşəkkür ediblər. Görüş zamanı həkimin yüksək peşəkarlığı, təcrübəsi və fədakarlığı sayəsində bir insanın həyatının xilas edilməsinin təqdirəlayiq olduğu vurğulanıb. Bildirilib ki, həyatla ölüm arasında mübarizə aparan bir xanımın yenidən həyata qaytarılması Azərbaycan səhiyyəsi üçün nümunəvi hadisədir və bu cür həkimlər cəmiyyət üçün böyük dəyər daşıyır.
Həkim Jalə Müslümova göstərilən diqqət və dəyərləndirməyə görə Vəhdət Partiyasına təşəkkürünü bildirib. O qeyd edib ki, altı övlad anası olan bir pasiyentin həyatını xilas etmək onun üçün böyük sevinc və mənəvi məsuliyyətdir. “Bir ailə faciəsinin qarşısını almış olduq. Bu uğur təkcə mənim deyil, bütün tibbi kollektivimizin əməyinin nəticəsidir. İlk andan komanda şəklində çalışdıq, ürəyin qapalı masajı fasiləsiz davam etdirildi və nəticə əldə olundu. Bu, bizim xəstəxanada çalışan hər bir həkimin və tibb işçisinin birgə zəhmətinin göstəricisidir,” – deyə Jalə Müslümova bildirib.
Dünyanı xeyirxah əməllər xilas edəcək!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.12.2025)
15 dekabr - Türk Dili Ailəsi Günüdür
3 noyabr 2025-ci il tarixində, Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində keçirilən YUNESKO-nun Baş Konfransının 43-cü sessiyası çərçivəsində Türk dünyası üçün tarixi əhəmiyyətə malik mühüm bir hadisə baş tutdu.
Sessiyanın qətnaməsi ilə Türk Dili Ailəsi Gününün (World Turkic Language Family Day) qeyd olunması barədə raılığa gəlindi. Həmin gün də hər ilin 15 dekabr günü müəyyənləşdirildi. Bu əlamətdar gününü keçirilməsi ilə bağlı ortaya olduqca böyük əmək qoyan təsisatlardan biri də Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu oldu.
Tədbirdə Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Türkmənistan, Özbəkistan və Macarıstanın YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəliklərinin rəhbərləri, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti, Özbəkistanda akkreditə olunmuş diplomatik korpusun və beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri, tanınmış alimlər, mədəniyyət institutlarının təmsilçiləri və media nümayəndələri iştirak edirdilər.
Beləliklə, YUNESKO 15 dekabr gününü Türk Dili Ailəsi Günü elan etdi və bu gün ilk dəfədir həmin tarixi gün qeyd edilir.
Bu hadisə türk xalqlarının tarixi üçün növbəti əlamətdar hadisə olmaqla, onların dil və mədəni birliklərinin beynəlxalq miqyasda tanınmasını, eləcə də türk sivilizasiyasının dünya mədəniyyətinin və humanitar əməkdaşlığın inkişafına verdiyi töhfəni əks etdirir.
Yolun açıq olsun, Türk birliyi!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.12.2025)
“ASAN xidmət"in Rumıniyada tətbiqi ilə bağlı növbəti müzakirələr
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin sədri Ülvi Mehdiyevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin Rumıniya Hökumətinin Baş Katibliyinin dəvəti əsasında bu ölkəyə səfəri davam edir.
“Ədəbiyyat və imcəsənət” portalına ASAN-dan verilən məlumata görə, səfər çərçivəsində Rumıniya tərəfinin təşəbbüsü ilə Rumıniya Parlamenti Senatının sədri Mirça Abrudean ilə Dövlət Agentliyinin sədri arasında görüş keçirilib. Mirça Abrudean “ASAN xidmət” modelinin beynəlxalq səviyyədə nümunəvi təcrübə kimi tanındığını vurğulayaraq bu sahədə əldə olunan nailiyyətlərə görə Dövlət Agentliyinin sədrinə təbriklərini çatdırıb.
Həmçinin Dövlət Agentliyinin nümayəndə heyətinin iştirakı ilə Rumıniya Parlamentində “Dövlət Sektorunda İnnovasiya Forumu”nun qalibləri ilə görüş keçirilib. Görüş zamanı dövlət xidmətləri sahəsində innovativ texnologiyaların tətbiqi və bu istiqamətdə “ASAN xidmət”in uğurlu fəaliyyəti qeyd olunub.
Səfər zamanı qarşı tərəfin təşəbbüsü əsasında Rumıniyanın Baş nazirinin müavini Marian Neakşu ilə də görüş baş tutub. Görüş zamanı qarşı tərəfə “ASAN xidmət” modeli, onun fəaliyyət mexanizmi, vətəndaş məmnunluğuna əsaslanan xidmət prinsipləri və sosial innovasiyalar sahəsində əldə edilən nəticələr barədə ətraflı məlumat verilib.
Rumıniya Hökumətinin Baş katibi ilə keçirilmiş görüş çərçivəsində ötən il imzalanmış Anlaşma Memorandumunun əhəmiyyəti qeyd edilib və “ASAN xidmət” modelinin Rumıniyada tətbiqi istiqamətində həyata keçirilməsi planlaşdırılan fəaliyyətlərə dair müzakirələr aparılıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.12.2025)
GÜNÜN FOTOSU: Zelenski Kupyanskda
Rusiya KİV-i Ukraynanın Kupyansk şəhərinin alınması barədə məlumat yaydıqdan sonra Ukrayna prezidenti V. Zelenski təcili Kupyanska gedib, oradan foto çəkdirib paylaşaraq rusların yalan danışdığını isbat etmişdir.
Foto: AP
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.12.2025)
RƏSM QALEREYASI, Linsdey Kustuş, “Döyüşkən xoruz”
RƏSM QALEREYASI, Linsdey Kustuş, “Döyüşkən xoruz”
ABŞ-ın xanım rəssanı Linsdey Kustuşun “Döyüşkən xoruz” əsəri onun kənd təsərrüfatı mövzulu silsilə əsərlərindəndir. Kətan üzərində yağlı boya ilə işlənmişdir.
Mədəniyyət naziri BMT-nin 11-ci Qlobal Forumunda iştirak edir
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının paytaxtı Ər-Riyad şəhərində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Sivilizasiyalar Alyansının (UNAOC) 11-ci Qlobal Forumu işə başlayıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, “UNAOC: Bəşəriyyət üçün dialoqun 20 ili - Çoxqütblü dünyada qarşılıqlı hörmət və anlaşmanın yeni dövrünə doğru” şüarı ilə keçirilən forumda dövlət və hökumət başçıları, beynəlxalq və regional təşkilatların rəhbərləri, dini liderləri, eləcə də özəl sektor, gənclər, incəsənət, idman, akademik dairələrin təmsilçiləri və media nümayəndələri iştirak edirlər.
Tədbirdə Azərbaycanın mədəniyyət naziri Adil Kərimlinin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri şeyxülislam Allahşükür Paşazadə və Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Ramin Məmmədov iştirak edir.
İki gün davam edəcək forum çərçivəsində təşkil olunacaq sessiyalarda “Çoxqütblü dünyada məsuliyyətli liderlik: inklüziv dialoq vasitəsilə çoxtərəfliliyin təşviqi”, “Bəşəriyyətə inam: dinlərarası dialoq sülhə və vahid bəşəriyyətə körpü kimi”, “Rəqəmsal reallıqlardan real dünyaya: dipfeyklərə, süni intellektlə idarəolunan dezinformasiyaya və yeni alqoritmlərlə gücləndirilmiş nifrətə qarşı mübarizə”, “İnsan ləyaqətinin qorunması və mənsubiyyətin təşviqi: miqrasiya hekayələrinin yenidən qurulması və şəhərlərin hamı üçün inklüziv məkanlar kimi yenidən düşünülməsi” və digər mövzular müzakirə ediləcək.
Eyni zamanda, forum çərçivəsində UNAOC Dostlar Qrupunun Yüksək Səviyyəli Görüşü və UNAOC Gənclər Forumu təşkil olunacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.12.2025)
Qazaxıstan teatrı bu gün Bakıda tamaşa göstərəcək
Kurmanbek Jandarbekov adına Jetısay Dram Teatrı bakılı tamaşaçılara bu gün “Mənim dostum” tamaşasını təqdim edəcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, bu, teatrın Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi, ölkəmizin Qazaxıstandakı səfirliyi, Qazaxıstan Respublikasının Azərbaycandakı səfirliyi və Türküstan Vilayəti Mədəniyyət İdarəsinin dəstəyi ilə keçiriləcək ilk qastrol səfəridir.
Qazaxıstandan gələn qonaqlar insan qəlbinin incə tellərinə toxunan və tamaşaçılara unudulmaz emosiyalar bəxş edən "Mənim dostum" tamaşasını təqdim edəcəklər.
Tamaşanın ideya müəllifi Nurjan Tutov, səhnə versiyası və quruluşçu rejissor Abzal Maksim, quruluşçu rəssamı isə Qazaxıstan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət xadimi Baxıt Srailovdur. Layihənin rəhbəri isə “Dara” döş nişanı laureatı Oral Kamaldır.
“Mənim dostum" geniş auditoriya ünvanlanıb, müasir teatr formaları və beynəlxalq mədəni layihələri izləyən tamaşaçılar üçün maraqlı olacaq.
Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrının səhnəsində nümayiş olunacaq tamaşa saat 19:00-da başlayır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.12.2025)
İstanbulda Azərbaycan ədəbiyyatının ümumtürk ədəbi dilinə verdiyi töhfələrə dair panel iclas keçirilib
Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilən 42-ci Beynəlxalq Kitab Sərgisi çərçivəsində “Azərbaycan ədəbiyyatında ümumtürk ədəbi dili və Azərbaycan ədəbiyyatı” mövzusunda panel iclas keçirilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a isrinadən xəbər verir ki, Azərbaycan Nəşriyyatlar Assosiasiyası İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin sədri Şəmil Sadiqin moderatorluğu ilə keçirilən toplantıda Türkiyədəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Samir Abbasov və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Dünya Ədəbiyyatı” jurnalının baş redaktoru Seyfəddin Hüseynlinin məruzələri dinlənilib.
Panelin əsas məqsədi həm Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği, həm də İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Əli bəy Hüseynzadə, Hüseyn Cavid kimi şəxsiyyətlərdən başlayaraq ədəbiyyatımızın ümumtürk ədəbiyyatına, ədəbi dilinə verdiyi töhfələri Türkiyə ictimaiyyətinə daha yaxından tanıtmaq olub.
İclasda Azərbaycan ədəbiyyatının Türk dünyası ədəbiyyatına, türk ədəbi dilinə xidmətləri, tarixboyu bu prosesə yanaşmalar, mədəniyyətimiz və ədəbiyyatımızın Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi tərəfindən Türkiyədə tanıdılması istiqamətində görülən işlər, eləcə də ölkəmizin Türk dünyasının ortaq dilinin formalaşmasında siyasi-tarixi baxımdan gördüyü işlər barədə geniş məlimat verilib.
Tədbirdə Azərbaycanda Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illiyi ilə bağlı keçiriləcək tədbirlərə hazırlıq barədə danışılıb, bu baxımdan ölkəmizin Türk dünyasının mərkəzinə cevrilməsi və tutduğu mövqe xüsusi vurğulanıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.12.2025)
