“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Səma Muğannanın hekayəsi təqdim edilir.

NƏSR

Səma MUĞANNA

KABUSLARIN BULUD PARÇASI

Sən aldanmamısan... Sənin, bəlkə də, ən böyük günahın məni tanımamağın oldu. Sən məni tanısaydın, xəyallarımı və arzularımı da sevəcəkdin...  Sən məni tanımadın və eləcə də qaçdın... Amma, bəlkə də...

         “Bəlkə”lərlə dolu dünyada yaşamaq çox çətindir. Bəs xəyal və arzular? Bu, insanlar üçün, sadəcə, sevincli, kədərli bir duyğudur, amma onun üçün tamamilə fərqlidir. Mən o qızı tanıyıram. Bəzən dənizin kənarında çılpaq ayaqlarını quma basaraq hayqırar, bəzən isə kiçik ovucları ilə gözlərini qapayıb gülümsəyər. Gözləri qəhvəyidir, günəşdə göz bəbəklərində sanki bir çılğın balaca qız rəqs edir, amma yağış yağanda elə kövrək olur ki, bu qumlu sahil belə onun göz yaşlarını dindirməyi bacarmır... Saçları uzundur... Rüzgar kimi sərtdir, amma qartopu qədər həssas... Toxunsan, qopar əllərindən. O qız saçlarına toxunduğundan qumlu sahilə hədiyyə vermək istədi, amma sonra ayaqlarının qumda titrədiyini görüb geri çəkildi. Məhz o an dedi ki, bəlkə... Bu qızın taleyində yazılan o “bəlkə”, əslində, bütün alın yazısının cavabı idi.

         Göy guruldadı. Şimşək çaxanda göylərdən balaca, xəfif bir bulud parçası yerə qondu və çırpınmağa başladı. O, parçalanan, yaralı bulud parçasına toxunanda bulud parçası qışqırdı:

– Toxunma!

         Araya dərin bir sükut çökdü. Necə ola bilərdi ki, bir bulud parçası ağlayaraq çırpınsın?

         Bəlkə də, mən dəli olmuşam, insanların “şizofrenik” adlandırdığı dəlilik... Bəlkə də, arzular və xəyallar yaratmaq da bir dəlilikdir.

         Qız bulud parçasından yavaş-yavaş uzaqlaşmağa başladı. Ayaqları qumlu sahildən uzaqlaşdıqca üşüyürdü. Bədəninin hər zərrəsi titrədikcə ayaq barmaqları onu getdikcə qaçmağa vadar edirdi:

– Getmə! Sənə sözüm var! Səni biri ilə tanış edəcəm!

– Sən?

– Mənim adım yoxdur. Mən dünyaya gəldikdən sonra belə bir neçə dəqiqə içində ruhumu göylərə təslim etmişəm. İndi sənə deyiləsi vacib sözüm var. Məni diqqətlə dinlə.

Donub qalmışdı. Simasındakı cizgilər belə dəyişmişdi. Ovuclarını sıxıb yerində tullanaraq dinləyirdi.

– Sən... Sən axı buludsan!

– Bulud... Bax sən məni bulud olaraq görürsən. Mən sənə Tanrıdan ismarış gətirmişəm, amma sən hələ də xəyallarda yaşayırsan.

– Məgər xəyallarda yaşamaq bu qədər yanlışdır?

– Yox...  Ancaq sənin bağışlamadığın insanlar çoxdur.

– Mən bağışlamağı bacarmıram.

– Bəlkə də, sən onları unutmamaq üçün bağışlamırsan. Bəlkə də, qorxursan ki, bağışlasan, yenidən həyatına qayıdacaqlar. Bəlkə də, sən özün özünü sevmədiyin üçün bu tozlu quma ayaqlarını basıb ruhunu qorxaq böyütmək istəyirsən?

– Axı...

– Sus. Bax görürsən, həyatında nə qədər “bəlkə”lər var? Arzuların və xəyalların da səndən yavaş-yavaş qaçır, çünki sən onları bir qutucuğun içində boğub öldürmək istəyirsən!

– Mən qatil deyiləm!

– Qatil... Qatil sən və insanlar üçün silahla öldürən adamdır, amma sən ruhundakı arzularını gizlədib torpağa basdırdıqca ən böyük qatil olacaqsan. Sənin bir arzun vardı. Yox, yox, hətta iki arzun.

– Sən hardan bilirsən axı?

         Bu an arxadan kimsə onun çiyinlərinə toxunaraq adını çağırdı:

– Yasəmən...

– Qətiyyən arxaya çevrilmə, deyə bulud qışqırdı.

– Mən... Yasəmən? Adımı hardan bilirsiniz?

– Sənə dedim, sual vermə! Tez ol, diz çök, tez ol!

          İllər sonra adı ilə ona kiminsə səsləndiyini eşitmişdi. O, həyatda nə xoşbəxt, nə də bədbəxt idi, amma arzuları yarımçıq qalan bir insan necə yarımçıqdırsa, o da elə idi. Yerə baxanda balaca bulud artıq qeyb olmuşdu. Geri çevrildi, yanmış bir məktub parçası gördü. Titrəyən bədənini xəfif rüzgarın səsi bir az sakitləşdirdi. Xatırladı ki, o hələ buradadır, kainatda. Yanmış məktubun parçaları ovuclarına töküldü. Bir neçə dəqiqə ovuclarına baxıb parçalanan hissələri dənizə atdı və əlində yarımçıq qalan parçanı oxumağa başladı:

         Bax sənin arzuların da bu yarımçıq, yanmış məktub kimidir. Sənin qolların çox genişdir, Yasəmən. Açdıqca balaca körpələr sənə sığınmaq istəyir. Saçlarına toxunan xəfif rüzigar sənə heyranlıqla baxır. Göz bəbəklərinlə danışmaq istəyən ay gecənin hüznlü vaxtını gözləyir. Bəzən şimşək o qədər güclü qışqırır ki, yağış damlaları simandan süzülüb axmağa tələsir. Bax səninlə danışıram. İndi ayaqların qumdadır, amma qum torpaq deyil axı.

         Sən bu dəniz sahilinə arzularını danışmaq üçün gəlmisən, amma düşünmürsən ki, torpaq, sadəcə, ölüm və kəfən deyil. Bəlkə də, sənin üçün elədir. Görürsən, artıq sənin kimi “bəlkə”lərlə danışıram, amma hələ də arzularından söz aça bilməmişəm. Sənin bağışlamadığın bir insan vardı. Xatırlayırsan onu? Onu xatırlamaq üçün sən bu qumlu sahildən çıxıb ayaqlarını dənizə atmalısan. Sən azad deyilsən, Yasəmən. Sənin ürəyindəki arzularını qəbul etmədikləri və sən o arzuların pilləkənlərini hələ qalxmadığın üçün azad deyilsən!

         Bayaq balaca bulud parçası sənə arxaya baxmamağını söylədi, çünki bilirdi ki, sən hələ də küskünsən. Uşaqlığını xatırla, Yasəmən. Uzun saçlarınla danış, ona hər şeyi izah et. Axı sənin balaca barmaqların pianinonun üstündə gəzirdi. Bir gün o pianinodan əllərin qopdu, amma səni ən çox o səhnədə görmək istəyən bir şəxs vardı. Sən onu unutmusan. Bilirəm, ondan çox qırılmısan, amma qırılan parçaları tapmağa çalış! Biri bu gün qarşında idi. Bax, bulud...

         İndi səninlə sağollaşıram, amma bu məktubu dənizə təslim et, görəcəksən, parçaları qumun üstünə çıxıb və səni gözləyir.

         Yasəmən əlindəki məktub parçasını qatlayıb dənizə təslim etdi. Birdən barmaq uclarına kiçik yanmış kağız parçalarının yapışdığını gördü, amma yanmış kağız parçaları suda ovulmamışdı. Onları titrək əlləri ilə ovuclarına alıb diqqətlə baxdı. Qəribədir, kağız parçalarının yanmış hissəsindəki yazılar suda silinməmişdi. Bu, Tanrının lütfü idi! Parçaları birləşdirib qumun üstünə qoydu:

         Məni bağışla, bəbəşkam. Sən bağışla ki, göylər də məni bağışlasın. İrəlidə səni gözləyən bir hədiyyə var. O hədiyyəyə yaxınlaş, xatırlayacaqsan. Atan...

         Yasəmənin titrəyən bədəni və hıçqırıqla göz yaşları məktub parçasının üstünə töküldü. Göz yaşları ilə məktubdakı sözlər yavaş-yavaş silindi...

         Ovcundakı parçaları sıxıb irəliyə doğru qaçdı. O qədər sürətlə qaçırdı ki, qəfildən balaca daş parçasına dəyib yıxıldı. Dizlərindən axan qanlı göz yaşları daha da incidirdi. Birdən kiminsə onun çiyninə toxunduğunu hiss etdi. Arxasına çevrilib baxmaq istəyəndə yenə də kimsə ona çevrilməməsini söylədi, amma bu dəfə Yasəmən bunu düşünmədən arxaya baxdı:

– Ata!

– Yasəmən, sakit ol, qızım.

– Sən məni 11 il öncə tərk etdin, ata. Tək məni deyil, hamımızı...

– Bilirəm, qızım, sizin yanınızda ola bilmədim, amma bax, yenə yanındayam.

– İndi səni görmək istəmirəm.

– Məni, sadəcə, bir neçə dəqiqə dinlə. Dizin yaralanıb, gəl həkimə gedək.

– Sən axı bu dünyada deyilsən.

– Deyəsən, göy üzünə heç baxmırsan. Düzdür, mənim göy üzünə gəlməyim çox gec oldu, amma indi də göylər məni rahat buraxmır. Məni bağışla, qızım, bağışla ki, qarşıdakı arzularına da çata biləsən.

– Bəlkə də, bağışlamaq heç vaxt olmayacaq, ata?

– Yasəmənim, sən bağışlamadığın müddətcə arzu və xəyalların səndən uzaqlaşacaq. Onlar sənin bir parçandır, amma unutma, insan olmayanlar üçün nifrət və kin, sadəcə, bir boşluqdur.

– Axı...

– Həyatındakı “bəlkə”ləri çıxart. Sən bəlkələrlə yaşadıqca gecikirsən. Əlindəki məktubun sənə kim tərəfindən göndərildiyini hələ anlamamısan?

– Sən göndərmisən.

– Yox, mənim göndərmək icazəm yoxdur. Bir başını qaldırıb diqqətlə buludlara bax, biləcəksən ki, o kimdir.

         Yasəmən yavaşca başını qaldırıb göy üzünə baxdı. Bu gün göy üzündəki buludları elə bil rəssam çəkmişdi. Yasəmən əllərini göyə qaldırıb dedi:

– Ata, bu gün ulduzlara daha çox yaxınam. Onlara toxunmağıma lap az qalıb, amma dizim çox ağrıyır.

– Bilirəm, qızım, amma zamanımız azdır. İrəliyə doğru yavaşca addımla.

– Axı çox ağrıyıram!

– Səbirli ol, mən sənə kömək edəcəm. İndi addımlamağa başla. Əllərini göyə qaldır, hiss et ki, yavaşca göy üzünə yaxınlaşacaqsan.

         Yasəmən bir qolunu yuxarı qaldırıb göy üzünü seyr etməyə başladı. Kiçik addımlarla addımlamağa başladı. Bir neçə addımdan sonra böyük bir qutu ilə rastlaşdı. Qutunun üstündə “Yasəmən, birinci arzun gerçəkləşdi” – yazılmışdı.

         Qutunu açanda içində balaca, ağ rəngli pianino gördü. Göz yaşlarına hakim ola bilməyən Yasəmən atasını həyəcanla səslədi:

– Ata!

– Burdayam, qızım.

– Axı mən pianinonu yarımçıq qoydum.

– İndi qoymayacaqsan. Əllərinə al, bağrına bas və onu hiss et.

Yasəmən həyəcanla pianinonu əllərinə alıb ona xeyli baxdı. Qutunun içində əlavə məktub da vardı. Qatlanmış kağız parçasını açıb oxudu:

         Bir arzunu tapmaq üçün lap az yolun qalıb, amma mənim bu kağız parçalarını sənə göndərməyimin səbəbi sənin özünsən. Sən özündən qorxursan, Yasəmən. O vaxt bir müəlliminin sənə olan nifrətinə görə ən böyük xəyalından vaz keçdin. İndi isə o biri xəyalını, arzunu bu fırtınalı dənizə təslim etmək istəyirsən. Sən bunun üçün çabalayırsan. Bəlkə də, arzuların çoxdur, amma sən onlara qovuşmaq üçün savaşmırsan. Bayaq dizin yaralandı, elə bilirsən ki, o indi baş verdi? Yox... Xatırlayırsanmı, məktəbdə oxuyan vaxt həyətdə qaçaraq yıxılmağını? Atan bəs? Yanında idi. İndi sən onu  etdiyi səhvlərə görə bağışlamaq istəmirsən, amma unutma, atanın da dediyi kimi, qəlbində qırıq parçalar az olsa da, kin, nifrət duyğusu arzularına yetməyə izn verməyəcək. Sənin ən böyük arzun nədir, Yasəmən? Rejissor olmaq, yoxsa pianoçu? Cavabında hər ikisini deyəcəksən. Bilirsən niyə? Çünki rejissor sənin arzun, pianoçu isə xəyalındır. Xəyal və arzu bir-birindən ayrılmayan parçalardır. Atan bayaq göy üzünə baxmağını dedi. Görürsənmi, göy üzündəki buludları sanki rəssam çəkib. Əslində, o buludlar həmişə elədir, amma sənin göz bəbəklərində o ulduzlar məhz ağ lentə bənzəyir. Bu saçlarına bağladığın bant, bəlkə, boynunu isidəcək şərf, ya da göy üzünə qaçmağın üçün bir nərdivandır. Yenə də bunların seçimini sən edəcəksən, Yasəmən. Atanı bağışla... Zamanımız azdır, bağışla ki, arzu və xəyalların qərib diyardan sənə qovuşa bilsin. Axı bizim dünyada sevgililəri belə ayırmaq günahdır. Bunu ən yaxşı sən bilirsən.

         Yasəmən qışqıraraq ətrafda atasını axtarırdı. Sürətlə qaçanda ayaqlarını torpağa basdığını hiss etdi. Diz çöküb dedi:

– Ata! Ata, hardasan, ata!

– Qızım! Gəl, irəliyə gəl!

– Ata, dizlərim çox ağrıyır, ata!

– Gəl, qızım, gəl!

         Yasəmən alnından axan qan-tər, dolaşıq saçları, çatlamış dizləri ilə torpaqdan yapışdı. Dırnaqları ilə torpaqdan yapışıb irəliyə atıldı:

– Ata! Ata, gəldim!

– Qızım, əllərini tuta bilmirəm.

         Bu an göy üzündən balaca bulud parçası Yasəmənin saçlarından yapışdı. – Qəlbini dinlə, Yasəmən, artıq vaxtdır, deyən bulud parçası saçlarından sürüklənib torpaqda son nəfəsini təslim etdi.

– Ata, bağışladım. İndi azadam?

– Sən həmişə azad idin, qızım... Mənim ruhum azaddır.

– Bəs bulud parçası? O...

– Ölmədi. O bulud parçası sizi incitdiyim illərin kabusları idi. O quru torpağa, mən isə göylərə təslim oldum...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Əhərdə yaşayan Xan Sənəmdir.

Xan Sənəm

Əhər

III

Durağın saatı beşi göstərir,

Hələ beş yarıma neçə il qalır.

Bu cansız saatın işinə bax sən,

Bir sürü canlıdan necə can alır!

Gözləmək insanın nəfəsin kəsir,

Asılı boyunu ip kəsən kimi.

İntizar canımdan elə kam alır,

Macal da vermir ki, içəm çayımı.

Hayanda qaldı bəs bu qatar allah?

Söylənə-söylənə içini yeyir.

Yolunu gözləyir əsgər oğlunun,

Bağrına basdığı o şəkil deyir.

Hayanda qaldı bəs... Bu harasandır,

Buğların çeynəyib, əllərin ovur.

Sevgi dolu gözləriylə amansız,

Amana yol sürən saatı qovur.

Hayanda qaldı bəs bu qatar... Mənəm,

Bu səfər mənəm ki... Gəldi, gəldi, gəl...

İzdiham içində ha boylanıram,

Nə bir tanış düşür, nə qalxır bir əl.

Yenə də gəlmədin, gəlməyəcəksən,

Əh bu köynəyin də yaxası dardı!

Ümidimin qalan son parçasın da,

Qatardan son düşən adam apardı.

Adamlar, həyəcan, duraq, çay, masa,

Bu sayaq başıma fırlanırdı yer.

Biri: “Çayınızı dağıltdım bağış...”

Mənim dünyam idi dağıldı, boş ver!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr edilmiş məqalələrinin dərcini davam etdiririk.

Füzuli bizim mәnәviyyatımızdır. Bunu necә başa düşmәk lazımdır? İnsanın könül dünyası vә bu alәmә mәxsus duyğuların, meyil vә ehtirasların zәnginliyi, rәngarәngliyi şairin lirikasının әsas obyekti, tәhlildәn keçirdiyi başlıca mövzudur.

Füzuli insan şәxsiyyәti ilә fәxr edir, onun mәnәvi vüqarı ilә öyünür. Şairin ümumәn yaradıcılığında baş qaldıran vә uzaq әsrlәrin dәrinliyindәn, tarixin qaranlıqlarından gәlәcәyә, nurlu bir alәmә doğru boylanan bu qürurun başlıca әlamәti insanın sevmәyә vә sevilmәyә qadir vә layiq olmasıdır.

...Füzuli yüksәk mәqsәdlәr naminә insanın özünә, özünün gәrәksiz, zәif vә xırda hisslәrinә qarşı amansız olmasını әsl fәdakarlıq hesab edirdi, cavanmәrdlik, qәhrәmanlıq әlamәti sayırdı. Füzuliyә görә, aşiq işıqlı, saf ideallar uğrunda amansız vuruşmalara vә çәtin döyüşmәlәrә, mәnәvi-fikri sarsıntılara inadla davam gәtirәn vә qalib çıxan mәtanәtli döyüşçü olmalıdır. Hәqiqi, tәmiz mәhәbbәtә canından keçmәyi bacaranlar layiqdirlәr. Fikrәn mәhdud olanlar, miskin qәlblilәr vә şәxsiyyәtcә zәiflәr sevmәyi bacarmazlar. Onların bu çәtin, şәrәfli vә ali niyyәti yerinә yetirmәyә hünәri çatmaz. Füzuli eşqin mәnasında böyük hәyat idealını görürdü, hәqiqi aşiqi dә bu nurlu, tәmiz ideal yolunda özünü qurban verәn dәyanәtli vә mәğrur mücahid sayırdı...

Füzuli eşqinin mәnәvi-fikri qaynağı vә hәyat mayası – kәdәrdir! “Gәrdişi-dövran”ın çәtinliklәrinә igidliklә sinә gәrәn, cәbrinә vә sitәmlәrinә tәslim olmayan, “hәyat eşqidir” deyә car çәkәn mәtanәtli şairin könül tәrcümanı olan heyrәtli kәdәr!

Füzuli kәdәri bәdbinliyә yaddır. Bu kәdәr acizlik, zәiflik әlamәti olaraq onun yaradıcı hәyatına yaxın düşә bilmәmişdir. Belә olduğu halda, şairin bütün yaradıcılığından saçan bu od-alovu necә dәrk etmәli?..

İnsanın könül dilәklәri, mәnәvi varlığı cansıxıcı mövcudluq qanunlarının çәrçivәsinә sığa bilmәdiyindәn zәmanәyә vә ictimai varlığa qarşı daim üsyan edir... Şәxsiyyәtin fikrәn vә ruhәn ucalması, özünә layiq ehtiram qazanması naminә azadlıq zәruridir. Bu zәrurәt, uydurma vә saxta qanunlar, süni ehkamlar, köhnә vәrdiş kimi mәhdud sәdlәr tәrәfindәn rәdd edildikdә mәnәvi böhranın vә ruhi sarsıntının әn şiddәtli halı – kәdәr yaranır.

Şair kәdәri ağlın, düşüncәnin sirdaşı, qәlb hәyatının xalis cövhәri kimi yüksәk qiymәtlәndirir, onun mәzmun-mәnasını anlaya bilәnlәri müqәddәs sayır: “ürfan әhli”, “arif”, “kamil varlıq” hesab edir...

...Füzulinin idealı insanı azad görmәkdir. Bu ideal cәmiyyәtin icad etdiyi saxta qanunların zәncirindәn, şәraitin uydurduğu yaramaz ehkamların cәhalәtindәn xilas olub özünün könül dilәklәri ilә yaşayan insanın azadlıq hәsrәtidir...

Füzulinin qәlbi insanlığın faciәsi, dәrdi üçün döyünmüşdür. Hәmin ağrılı döyüntülәrlә bu gün onun qәzәllәri döyünmәkdәdir. Bu hәssas, incә vә işıqlı Qәlbin mәhz biz azәrbaycanlılara mәxsusluğundan... yalnız sevinc vә iftixar duymalıyıq!

Füzuli özlüyündә kәşf edilmәmiş, möcüzәsi – hikmәti tamamilә aşkar olunmamış bir kainatdır – insanlığın mәnәvi kainatı!..

Füzuli dühasını, Füzuli xilqәtini tәrif-tәhlil üçün hәlә ki söz, qәlәm vә fikir acizdir.

1970

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

İosif Brodski (1940-1996) XX əsr ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, yəhudi əsilli böyük rus şairidir, 1987-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı onun şeirlərini Səlim Babullaoğlunun tərcüməsində təqdim edir.

Otaqdan çıxmayasan

Otaqdan çıxmayasan, səhv də buraxmayasan.

Çəkdiyin “Şipka”dırsa, “Günəş”ə baxmayasan.

Qapıdan o tərəfə puçdur hər şey, xüsusən xoşbəxtəm hay-həşiri.

Yalnız ayaqyoluna və dönəsən tez geri.

Otaqdan çıxmayasan, nə gərək var taksiyə -

dəhliz boyda bir məkan sənə isnişibsə

və sayğacla bitirsə? Şirin-şəkər birisi

ağzın açıb girirsə içəri, dəymə, getsin.

Otaqdan çıxmayasan, guya azarlamısan.

Yaxşı nə var dünyada stuldan və divardan?

Bir yerə eyni adam dönəcəksə axşamı-

bəlkə də daha əzgin, varmı bunun anlamı?

Otaqdan çıxmayasan, rəqs edəsən təkcənə

çılpaq bədəndə palto, yalın ayaqda çəkmə.

Giriş kələm qoxuyur, bir də ki kirşə yağı.

Çoxlu hərf yazmısan, nəyə gərək artığı.

Otaqdan çıxmayasan. Qoy təkcə elə otaq

bilsin ki, necəsən sən. Qoy qəlbində bir dodaq

inkoqnito ergo sum söyləsin zahiriyə.

Otaqdan çıxmayasan. Yaddır bura Parisə.

Axmaq olma! Başqası olmayan şeyə bənzə.

Otaqdan çıxmayasan! Mebelə bənzə bəzən -

divar üzlüklərinə qarış. Səngər qur, gizlən

aləmdən, eşdqən, irqdən, hər cürə xəstəlikdən.

Söyləmişəm həmişə, tale var ha - oyundur

L. V.Lifşitsə

Söyləmişəm həmişə , tale var ha - oyundur.

Kürü varsa balığı nə təmizlə, soyundur.

Qotik üslub qalibdir həmişə məktəb kimi,

Həm də gözə girirsə, batmır ki, iti tini.

Pəncərinin yanında oturmuşam. Və qovaq…

Az adamı sevmişəm. Amma ki, qoruyaraq.

Saymışam meşəliklər çox vaxt elə odundur.

Bütün qız nəyə gərək; bəyaz dizlər saçır nur.

Əsrin yeli qaldıran tozanaqdan yorulur

eston günbəzlərində rusun gözü yumulur.

Ev təmiz. Pəncərənin yanında oturmuşam.

Burda xoşbəxt idim mən. Bir də yəqin olmaram.

Yazmışam hər lampada var tavanın qorxusu.

Sevişmək bir iş kimi feillərdən yoxsuldur,

və Evklid səhv edir, dırmananlar konusa-

sıfır tapmaz axırda, yol açarlar kosmosa.

Pəncərənin yanında oturmuşam. Önümdən

gəlib keçir gəncliyim: gülürəm, tüpürürəm.

Demişəm, hə, yarpaqlar deşir tumurcuqları,

zay torpağa düşdüsə bir ağacın tumları

pöhrə verməz heç zaman; laləzar ilə çəmən

belə istimnanadır təbiətdə də bəzən.

Pəncərənin yanında oturmuşam. Dizimi

qucub söhbət edirik - yorğun kölgəm… ikimiz.

Nəğmənin bir mənası yoxdursa da nə eybi,

xorla ki, oxumurlar, bu da bir cür təsəlli.

Belə çıxışlar üçün heç olmasa bir kimsə

boynuma minə bilmir. Oturmuşam bu gecə

pərdələri dalğalı pəncərənin yanında,

dəniz-təcili yardım qıyya çəkir o yanda.

İkinci növ zamanın vətəndaşıtək, diri,

ikinci növ mal sayıb ən yaxşı fikirləri-

acı təcrübəsini gələcək əsrlərə

boğanaqla davamın vəsiyyət eləyirəm.

Oturmuşam, gecədir. Nə fərq edər otaqda

qaranlıq nə cürədir, ya necədir qıraqda.

Kənddə Allah künc-bucaqda deyil ki...

Kənddə Allah künc-bucaqda deyil ki,

hər yerdədir, qoy danışsın təlxəklər,

qab-qacağa, dam-daşa nur ələyər,

düz ortadan qapını bölər iki.

Kənddə Allah aşıb-daşar. Çuğunda

axşamları o mərçimək bişirər,

o duyular yeməklərin buğunda,

şahid kimi hələ mənə gülümsər.

Çəpər çəkər. Qızı meşəbəyiyə

qismət edər. Yayındırar ördəkdən

gülləsini qoruqçunun o Yiyə

hər dəfə bir zarafatla, ürəkdən.

Düzü baxsan, bu şeyləri seyr etmək

duyulanda vıyıltısı payızın

yeganə bir nemətdir ki, bəxtinə

düşübdür bu ateistin, yazığın.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

Nihad Alimoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çox aktual bir mövzuya müraciət edirik: İnsanlarımız niyə xarici ölkələrə üz tuturlar? Sovetlər dönəmində azərbaycanlılar elliklə Rusiyaya axışır, ordan qazanırdılar. Xüsusən də həmyerlilərimiz Rusiya bazarlarında piştaxta arxasında özlərini rahat hiss edirdilər. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkə vətəndaşlarının iş üçün ən çox üz tutduqları ölkələr bu dəfə Rusiya ilə bərabər, həm də Türkiyə oldu. Amma indi vəziyyət xeyli dəyişib. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının bəhs edəcəyi növbəti mövzu da məhz elə bu barədədir.

Son illər soydaşlarımız məşğulluqla bağlı pblemlərini Çexiya, Slovakiya, Polşa kimi ölkələrdə - keçmiş socialist düşərgəsind həll etməyə başlayıblar. Son nəticədə indi adları çəkilən Avropa ölkələrində minlərlə azərbaycanlı işləyir, diasporumuzu formalaşdırır. Bəs vətəndaşlarımız Avropaya işləməyə hansı şərtlərlə gedirlər?

İşədüzəldən şirkətlər vasitəsilə

Avropada işləmək istəyənlər bunu həm özləri, həm də vasitəçi şirkətlərin xətti ilə reallaşdıra bilərlər. Birinci halda vətəndaşlar turist qismində "köhnə qitə"yə səfər edə, orada iş tapa və əmək münasibətlərini yerindəcə rəsmiləşdirə bilərlər. İkinci halda isə işi Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müxtəlif şirkətlər tapır və işləmək istəyən şəxslərdən sənədləri yığaraq Avropaya göndərir, lazımi prosedurlardan sonra işçi vizası düzəldir və bunun müqabilində xidmət haqqı alırlar. Amma bu məsələdə son dərəcə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Nəzərə alınmalıdır ki, bazarda olan şirkətlərin çoxunun Avropada yerləşən və işçiyə ehtiyacı olan müəssisələrlə rəsmi əməkdaşlığı yoxdur. Şirkətlər daha çox vakansiyalar barədə məlumatları hansısa yollarla əldə edir və görə biləcəyiniz işləri sizin əvəzinizdən onlar görürlər.

Rəsmi dəvət məktubu ilə

Bununla belə, işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası ilə peşəkar şəkildə məşğul olan şirkətlər də var. Onlardan birinin rəhbəri Elməddin Əliyev deyir ki, Avropada işləmək üçün ən vacib məsələ işəgötürəndən rəsmi dəvət məktubunun əldə edilməsidir:

"Bunun üçün Avropada işləmək istəyən şəxslərin sənədləri toplanılaraq işəgötürənə göndərilir və dəvətnamə hazır olana qədər bu məsələ nəzarətdə saxlanılır. Dəvətnamə gəldikdən sonra isə vətəndaş viza üçün növbəyə yazılır. Bu prosesin müddəti ölkələrdən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, Slovakiyaya iş üçün müraciət edən şəxslərin sənədləri iki-üç ay ərzində hazır olur. Buradakı iş və maaş barədə öncədən vətəndaşlara məlumat verilir. Dəvətnamə gəldikdə isə artıq onun üzərində vətəndaşın yaşayacağı ünvan da qeyd olunur. Çünki yaşayış ünvanı olmadan viza almaq çətinləşir. Vətəndaşı Slovakiyada qarşılayan olmasa da, o, həmin ünvanı xəritədən taparaq özü yerinə çata bilir. Slovakiyaya ailə ilə getmək istəyənlər də müraciət edə bilərlər. Burada proses iki mərhələli olur. Öncə ailə üzvlərindən biri, daha sonra isə digəri Slovakiyaya göndərilir. Ər-arvad birlikdə getsələr, onların ikisinin də işləməsi mütləqdir (zavodlarda ailəvi işləyənlər var). İşə düzəlmək üçün hər iki şəxs xidmət haqqı ödəyir. Həmin məbləğə viza rüsumu, sığorta pulu, dəvətnamə, vakansiya və zəmanət məktubu daxildir".

Çexiyadakılar

Çexiyada həmyerlilərimiz çoxdur və mütləq əksəriyyət iaşə sistemində çalışır. Restoran və kafe açaraq şəxsi sahibkarlıq edənlər də var, onun-bunun obyektində çalışanlar da. Turistik məkanlarda xırda-xuruş satanlar, küçələrdə canlı reklamçı olaraq turistləri restoranlara, turistik marşrutlara dəvət edənlər olduqca çoxdur.

Elə bu yerdə xatırladaq ki, Avropaya ilk olaraq azərbaycanlılar Almaniyada kütləvi iş tapmış, mövsümi albalı yığımında iştirak etmişdilər. Almaniyadan maşın daşımaq və Polşadan ərzaq gətirməklə başlayan mövsümi işlərimizə bu albalıyığma nisbətən masştablı və əhatəli şəkildə əlavə edilmişdi.

Praqda hətta “Bakı” restoranı da var. Küşələrdə dilimizdə danışıq eşidəndə əsla təəccüblənməməlisiniz.

İaşədən şaxələnmələr də baş verir. Məsələn, bir tanışımız var, “Şkoda” avtomobil konsernində konveyer çalışdırıcısıdır, aylıq 4500 avro qazancı var.

Polşadakılar

Polşa da azərbaycanlıların iş üçün maraq göstərdiyi ölkələrdəndir. Amma burada iş yerləri, əsasən, zavodlardadır, fiziki əmək tələb edən işlərdir. Polşada işləyən Nizami Namazov deyir ki, belə işlərin hər saatına görə ən yaxşı halda 20 zlot (7 manat), əksər hallarda isə 12-15 zlot (4-5 manat) ödəniş edilir. Yəni hər gün 10 saat işləyən adam gündəlik minimum 120 zlot (42 manat), maksimum isə 200 zlot (70 manat) qazana bilər.

"Beləliklə, zavodda işləyirsənsə, ev kirayəsi daxil olmaqla ayı 3000-5000 min zlot (1000-2000 min manat) gəlirlə başa vurmaq olur. Mənim isə Polşada işim İT sahəsi ilə bağlıdır və internetdən tapmışam. Burada yerli dili bilmək üstünlükdür. Amma mən daha çox ingilis dilindən istifadə edirəm. Xərclərə gəlincə isə, burada evin kirayəsi kommunal ödəniş daxil olmaqla azı 1200 zlot (420 manat) xərc tələb edir. İctimai nəqliyyatda birdəfəlik gediş haqqı 4-6 zlot (1-2 manat) təşkil edir. Amma tələbələrə 74 zlota (26 manata) aylıq kart verilir. 30 Gb-lıq internet paketi üçün isə 30 zlot (10 manat) ödəmək lazımdır", - deyə həmsöhbətimiz bildirir.

N.Namazov işi ilə bağlı Çexiyada da tez-tez olur. Onun sözlərinə görə, bu ölkədə də məşğulluqla bağlı şərtlər, demək olar ki, Polşadakı kimidir:

"Baxmayaraq ki, bir çox azərbaycanlılar deyirlər ki, Çexiyada iş tapmaq Polşadan asan və gəlirlidir, amma orada qiymətlər buradan yüksəkdir".

Ruisya və Türkiyə

Bu ölkələrə işçi qüvvəsi axını hədsiz çoxdur, siz də bu barədə çox bilgilisiniz. Ona görə də bu iki qonşu ölkə üzərində dayanmayacağıq.

Yekun

Ölkədən beyin axını müstəqilliyin ilk illərində çox yüksək həddə idi. Alimlər, müəllimlər, musiqiçilər, idmançılar kütləvi halda özlərinə daha yüksək məvacibli ölkələr axtarışında idilər.

Amma indi əmək miqrasiyası beyin yox, əzələ, güc axını şəklini almaqdadır. Bizim insanlar Avropada hazırda çox ucuz işçi qüvvəsidir. Həmin o çex, polyak sahibkar özününkünə verəsi olduğu pulun beşdə birini bizimkilərə verib də onların əməyini istismar edir.

Əslində, bu heç istismar da deyil. Bizimkilər bu puldan xoşbəxt olurlarsa, demək, avropalı sahibkarlar savab iş tuturlar.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Rastıma dinşünas alım ElnurMustafayevin yazdıqları çıxdı. Onları “Maraqlı söhbətlər” üçün uyğun bilib də diqqətinizə çatdrıram:

“Ağdam rayonu Abdal kənd məscidinin epiqrafik abidələri haqqında bir neçə söz …

Bu yaxınlarda Ağdam rayonunda çalışan məmur dostlarımızdan biri Ağdam rayonu Abdal kəndində yerləşən kənd məscidinin yazılı abidələrinin şəkillərini oxumağım üçün mənə göndərdi.

Məscidin giriş hissəsində, əsas qapının üzərində dörd yazılı abidəyə rast gəlmək mümkündür. Mənə göndərilmiş şəkillər əsasında, məscidə aid dörd yazılı abidənin üçünü oxudum. Digər kitabınin üzərində yazılar pozulduğu üçün mətni oxumaq mümkün olmadı. Abdal kənd məscidinə aid epiqrafik abidələrin həm orijinal mətnlərini, həm də ana dilimizə tərcümələrini qeyd edirəm:

1) I kitabə (giriş qapısının üzərində)

إِنَّمَايَعْمُرُمَسَاجِدَاللَّهِمَنْآمَنَبِاللَّهِوَالْيَوْمِالْآخِرِ

 بانيانمسجدجماعتابدالاست١٢٩٦

Tərcümə: "Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə. Allahın məscidlərini yalnız Allaha və qiyamət gününə iman gətirənlər təmir edə bilərlər" (Tövbə 9/18). Məscidi inşa edənlər Abdal camaatıdır, 1296".

I kitabənin ilk sətrinə ərəb dilində Qurani-Kərimin Tövbə surəsinin 18-ci ayəsi, ikinci sətrində isə məscidi inşa edənlərin kimliyi və inşa tarixi qeyd edilmişdir. Kitabədə hicri-qəməri tarixlə qeyd edilən 1296-cı il, miladi tarixlə 1879-cu ilə təsadüf edir.

2) II kitabə (giriş qapısının sağ tərəfində)

"أكثرمنالصلاةفيالمساجدخيرالبقاعافضلالمعابدوالسرفيفضلصلاةالمسجدقبرالمعصومبهمستشهدا

كتبهحسنبنخليل"

Tərcümə: "Ən xeyirli-bərəkətli məkan [və] ən fəzilətli ibadət yeri olan məscidlərdə namaz və duaların sayını çoxaldın. [Bu] məsciddə namazın fəzilətli olmasının sirri burada şəhid olmuş məsumun qəbridir. [Mətni] Həsən Xəlil oğlu yazdı".

II kitabə ərəb dilində nəsx xətti ilə yazılmışdır. Kitabədə yazılan məlumatların əsasında güman etmək olar ki, məscidin inşa edildiyi ərazidə şəhidlik məqamına yetişmiş böyük övliyalardan biri dəfn olunmuşdur. Bundan əlavə, kitabəyə həkk olunmuş yazılar əsasında XIX əsrdə yaşamış Həsən Xəlil oğlu adlı bir azərbaycanlı xəttat və həkkakın adını öyrənmiş oluruq.

3) III kitabə (giriş qapısının sol tərəfində)

"عملمعماركربلائىصفيخانقراباغي"

Tərcümə: "Memar Kərbəlayi Səfixan Qarabağinin işidir"

III Kitabədən məlum olur ki, məscidi məşhur qarabağlı memar Kərbəlayi Səfixan (1817-1910) inşa etmişdir. “

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə olan əsas əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Ümumdünya kasıblara yardım günü

Statistikaya görə, 20-ci əsrin sonlarında planet əhalisinin dörddə biri – milyard yarım insan yoxsulluq, dilənçilik həddində olub. Yoxsulluğun ləğvi barədə proqramların genişmiqyaslı icrasına isə BMT 10 il əvvəl başlayıb. Yoxsulluq deyiləndə bura təkcə boş ciblər, boş qazanlar aid edilmir, işsizlik, mənzilsizlik, yaxşı təhsilə və müalicəyə imkanın olmaması da özündə yoxsulluğu ehtiva edir.

Azərbaycanda rəsmi statistikaya görə yoxsul adam demək olar ki yoxdur, hamı yağ-bal içində yaşayır. Təsadüfən, kiminsə beləsi rastına çıxsa, Allahın və BMT-nin xatirinə, lütfən bu gün ona yardım etsin.

Həmişəyaşıl bitkilər günü

Həmişəyaşıl bitkilər günüdürsə, nəzərə almalıyıq ki, ölkəmizdə həmişəyaşıl şam və küknar ağacları yetəri qədərdir. Yarpaq tökməyən sitrus bitkiləri də çoxdur. Xüsusən, subtropik cənub zonamız həmişəyaşıl bitkilər üçün vətəndir. Talış dağlarının qoynundakı Hirkan meşələri sözügedən bitkilərin ən unikallarını öz qoynunda bəsləməkdədir. Üstəlik, Azərbaycanda çox nadir Eldar şamı da yetişməkdədir. Odur ki, bu bayram bizlərə xüsusən düşərlidir.

Bakıda tez-tez ağacəkmə kampaniyası keçirilir, ən müxtəlif əlamətdar hadisələrə həsr edilən bu aksiyalarda minlərlə həmişəyaşıl ağac əkilir. Bu gün də bir aksiya keçirmək, düşünürəm ki, yerində olardı.

Brejnev və “Titanik”

BMT bu günə daha bir bayram düzənləyib – Təminat günü. Bu günün məğzi odur ki, insan yaranışından bəri özünü bütün zəruri şeylərlə vaxtında təmin etməlidir. Qida, mənzil, istilik, tibbi ləvazimatlar, nəqliyyat və sair bu qəbildəndir. Burada informasiya təminatı da başlıca rol oynayır. Amerikalılarda isə başlıca məsələ ilin hər bir günündə mətbəx bayramlarına sevinməkdir, bu gün Milli şüşə konfet günüdür, üstəlik, Milli yulaf keksi günüdür.

1997-ci ilin bu günündə məşhur “Titanik” filmi ekranlara çıxıb, prokatın 25-ci günündə artıq öz büdcəsinə 200 milyon dollar toplamaqla rekorda imza atıb; 1941-ci ildə 15 yaşlı İngiltərə şahzadəsi Yelizaveta “Zoluşka” tamaşasında baş rol alaraq əsgərlər qarşısında çıxış edib, onları qələbəyə ruhlandırıb; 1917-ci ildə Monreal və Toronto arasındakı matçla Milli Hokkey Liqası fəaliyyətə başlayıb.

19 dekabrda dünyaya gələn tanınmışların siyahısına da bir nəzər salaq: 1969-cu ilin bu günündə əfsanəvi cazmen Vaqif Mustafazadənin yadigarı, tanınmış caz ifaçısı Əzizə Cəfərzadə; 1962-ci ildə detektiv romanları ilə ölkədə xeyli populyar olan yazıçı Elxan Elatlı, 1927-ci ildə  görkəmli ədəbiyyatşünas alim İmamverdi Əbilov, 1915-ci ildə dünyaşöhrətli fransız müğənni Edit Piaf; 1906-cı ildə “Şiroko şaqaet Azebidjan” deyərək Azərbaycanı faciələrə sürükləyən sovet rəhbəri Leonid Brejnev doğulublar.

Dünyaşöhrətli energetik alimimiz

19 dekabrda tanınmış azərbaycanlı alim Kamal Abdullayevin də doğum günüdür. Yüksək minerallı və çirkab suların emalı və sənayedə istifadəsi, dəniz suyunun istilik elektrik stansiyalarında kompleks emalı kimi qiymətli tədqiqatlar müəllifi olan Kamal Abdullayev 50-dən artıq elmlər namizədi və 4 elmlər doktoru yetişdirib, 4 monoqrafiyanın və 300-dən artıq elmi əsərin, 20-dən artıq ixtiranın müəllifidir. O, 1981-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı və keçmiş İttifaqın “Əlaçı fəxri energetik” adı, elmi nəticələrinə görə isə keçmiş SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin qızıl və gümüş medalları ilə təltif olunub. 2000-ci ildə ekologiya sahəsindəki elmi işlərinə görə “M.Lomonosov” adına və “Y.Məmmədəliyev” adına medallara, “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülüb, 2010-cu ildə isə “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunub. Kamal Abdullayevin adı Amerikada çap olunmuş “XX əsrin məşhur alimləri” ensiklopediyasına düşüb və eyni zamanda o, 2012-ci ildə ABŞ-ın Bioqrafiya İnstitutunun “Elmin açarı” mükafatına layiq görülüb. 2017-ci ildən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsüdür.

“Qara kvadrat”ın doğuluşu

Ən nəhayət, 1915-ci ilin 19 dekabrında ünlü rəssam, abstraksizmin bir qolu olan suprematizmin banisi Kazemir Maleviç Petroqradda 39 iş ortaya qoyub ki, bunlardan biri də məşhur “Qara kvadrat” olub. Bilirsinizmi, fitri istedadı olan bu Rusiyada yaşayan polyak rəssamı gənc ikən Moskva rəngkarlıq məktəbində oxumaq istəyib, onu “istedadsızsan” deyə ora qoymayıblar. Gedib işləyib, səfalət içində yaşayaraq rəsmlər çəkməkdə davam edib, inadla yenidən həmin məktəbin qapısını açıb, yenə də onu qəbul etməyiblər. Gedib teatrda dekorasiyalar çəkən, sərgilərə qatılan Kazemir tədricən rəssam kimi tanınıb, vaxt gəlib, “Qara kvadrat” rəsmini çəkərək dünyaca şöhrətlənib, varlanıb. Onun məşhur ikən sərgisinə bir vaxtlar məktəbə girməsinə imkan verməyən müəllimlər də gəlib təzim edərək əl çalıblar.

Baxın, həyat budur. Sən zəif ikən üstünə yeriyənlər sən güclənəndə qarşında təzim edirlər. Tanrı sizləri həmişə güclü etsin!

“Ədəbiyyat və incəsnət”

(19.12.2025)

Cahangir Namazov,

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

ƏSƏD CAHANGİR

“QAYTAR MƏNİ DƏNİZLƏRƏ”

Tanrım, səndən başqa heç kəs,

Kiməm, nəyəm, bilmir, axı.

Mən dünyayla dolanardım,

Dünya yola vermir, axı -

Qaytar məni dənizlərə.

Ya daş elə, ya quş elə,

Apar məni bir yuxuya.

Bulud elə, yağış elə,

Döndər bircə damla suya -

Qaytar məni dənizlərə.

Dənizlərin məhəbbəti

Sonsuz olur, dərin olur.

Orda hər şey təmiz olur,

Orda hər şey sərin olur -

Qaytar məni dənizlərə.

Dişim olsun mirvarilər,

Yosunlar saçlarım olsun.

Qızıl balıq dostum olsun,

Su pərisi yarım olsun -

Qaytar məni dənizlərə.

Yolub yosun saçlarımı

Sellərə vermək istərəm.

Mən dənizin yavrusuyam,

Dənizdə ölmək istərəm -

Qaytar məni dənizlərə.

DƏNIZLI – DUYĞULARIN DƏRIN DÜNYASI

Şeir — şairin ruhudur.

O, şairin daxili aləmində gizlənən ən incə sirlərin səsə, sözə və ahəngə çevrilmiş halıdır. Şairin qəlbində nə varsa — iztirab da, həsrət də, arzu və sevinc də — mütləq şəkildə şeirdə əks olunur. Elə buna görə də şeir oxunarkən biz təkcə sözlərlə deyil, ruhla ünsiyyət qururuq.

Əsəd Cahangirin “Qaytar məni dənizlərə” şeiri insanın öz qaynağına, əsl vətəninə, paklığa və Haqqa dönüş arzusunun parlaq bədii ifadəsidir.

Bu şeirdə yalnız şairin şəxsi duyğuları deyil, ümumbəşəri bir iztirab, dərin bir həsrət cəmlənmişdir.

Şeirin əsas bədii qatını dəniz obrazı təşkil edir. Dəniz burada sadəcə təbiət mənzərəsi deyil, çoxqatlı rəmzdir: həyatın başlanğıcı, paklıq, doğuluş və axirət, Haqqa dönüş. Bu obraz bütün mətn boyu şeirin ideya yükünü daşıyan mərkəzi simvol kimi çıxış edir.

Şair bədii sənət vasitələrindən ustalıqla istifadə edir.

“Dişim olsun mirvarilər” misrasında dişlərin mirvariyə bənzədilməsi yalnız zahiri gözəlliyi deyil, insanla təbiət arasındakı vəhdəti ifadə edir.

“Dünya yola vermir” ifadəsi isə real bir haldan çox, rəmzi məna daşıyır: dünya insanı öz azadlığına, daxili paklığına buraxmır.

Bulud, yağış, daş, quş, yosun kimi obrazlar insanın müxtəlif halətlərinin bədii təcəssümüdür. Şair hər bəndin sonunda təkrarlanan

“Qaytar məni dənizlərə” nidası ilə həm öz ruhunu, həm də oxucunu Haqqa yönəldir, daxili çağırışı ümumbəşəri dua səviyyəsinə yüksəldir.

Ədəbi sənət baxımından əsərdə radif, qafiyə, təşbeh, isti’arə, təzad və paralelizm ustalıqla işlənmişdir. Bu isə şeiri musiqi kimi axıcı, ritmik və təsirli edir.

Simvolik qatda dəniz azadlığın, paklığın və Allahın rəmzi kimi çıxış edir. Təsəvvüfi baxımdan isə şeir daha da dərinləşir.

Təsəvvüfdə insan həyatı ruhun səfəridir — Haqqdan gəlib yenə Haqqa qayıdan yol.

Ruh Allahın nəfəsindən yaradıldığı üçün onun əsl mənbəyi də Haqqın hüzurudur.

“Mən sulardan doğulmuşam,

Suda ölmək istəyirəm”

misraları Qurandakı “İnna lillahi və inna iləyhi raciun” — “Biz Allahdanıq və Ona dönəcəyik” ayəsinin bədii ifadəsi kimi səslənir.

Şair özünü su və torpaqdan yaranmış bilir və yenidən suda — yəni əsl mənbədə, Haqqda əriyib yox olmağı arzulayır.

“Ya daş elə, ya quş elə” nidaları da insanın fənaya çatmaq, hansı halda olursa-olsun, yalnız Haqqa qovuşmaq istəyinin poetik ifadəsidir.

Bu şeir sadəcə təbiət təsviri deyil, insan ruhunun qaynağa dönüşü üçün səmimi və ağrılı bir iltacıdır.

Burada bədii sənətlər, ahəng və rəmzlər birləşərək dərin fəlsəfi məna yaradır.

Hər bir misra insanın daxili iztirabını, azadlığa, paklığa və Haqqa can atmasını ifadə edir.

Şeirin qüdrəti də məhz bundadır: o, şəxsi hissi ümumbəşəri və əbədi bir duyğuya çevirə bilir. Bu məqamda alman mütəfəkkiri Hötenin hikmətli kəlamı yada düşür:

“Əgər özünü dənizlərlə əhatələnmiş görməmisənsə, deməli, dünya və ona münasibətin haqqında heç bir təsəvvürün yoxdur.”

Əsəd Cahangirin həm cismani, həm də ruhən dənizə yaxınlığı bu şeirdə açıq-aydın hiss olunur. Şeir o qədər geniş məna qatına malikdir ki, oxucu öz təfəkkür və təxəyyül dünyasından çıxış edərək fərqli nəticələr çıxara bilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)

Rəqsanə Babayeva,

Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Televiziya ekranı artıq uzun müddətdir ki, yalnız əyləncə vasitəsi deyil. O, eyni zamanda cəmiyyətin güzgüsünə çevrilib. Bəzən özümüzü orada görmək istəyirik, bəzən isə orada gördüyümüz kimi olmağa başlayırıq. Xüsusilə son iyirmi ildə Azərbaycanda və regionda seriallar sadəcə axşam saatlarını dolduran ekran məhsulları olmaqdan çıxaraq, gündəlik həyatın dilinə, davranışına və hətta xəyallarına sirayət edən güclü mədəni mətnlərə çevrilib.

Bu gün bir seriala baxarkən çox vaxt fərqinə varmadan bu sualın ətrafında dolaşırıq: Biz ekranda bir hekayəmi izləyirik, yoxsa bizə təqdim olunan bir həyat modelinimi?

Bu yazı serialları ittiham etmək üçün deyil, onların mədəni təsir mexanizmini anlamaq üçün qələmə alınıb.

Hekayə anlatmaqla həyat öyrətmək arasındakı incə sərhəd

Serial öz mahiyyətinə görə hekayə danışır. Obrazlar var, qarşıdurmalar var, dəyişmə və dönüşlər var. Lakin müasir serial anlatısı klassik hekayəçilikdən fərqli olaraq davamlılıq üzərində qurulub. Həftələrlə, aylarla, bəzən illərlə eyni obrazlarla “yaşayırıq”. Onların evlərinə girir, münasibətlərinə şahid olur, sevinclərinə və məğlubiyyətlərinə alışırıq.

Bu davamlılıq serialı güclü edir. Amma eyni zamanda təhlükəli bir yaxınlıq da yaradır. Çünki zaman keçdikcə tamaşaçı artıq hekayəni izləməkdən çox, obrazla eyniləşməyə başlayır. Obrazın seçimləri normallaşır, davranışları haqlı görünür, danışıq tərzi gündəlik həyata keçir.

Bu nöqtədə serial artıq sadəcə bir bədii mətn deyil, davranış təklifi funksiyasını daşımağa başlayır.

Seriallar niyə bu qədər təsirlidir?

Bu coğrafiya güclü şifahi və vizual hekayəçilik ənənəsinə malikdir. Dastanlar, xalq rəvayətləri, teatr, kino və televiziya serialları eyni mədəni axarın fərqli formalarıdır. Serial izləmək çox vaxt təkcə fərdi seçim deyil, ailə daxilində paylaşılmış bir ritualdır.

Seriallar cəmiyyətin açıq danışmaqda çətinlik çəkdiyi mövzuları dolayı yollarla gündəmə gətirir: ailə münasibətləri, ədalət hissi, sosial fərqlər, güc və vicdan dilemması. Bu baxımdan seriallar ictimai şüurun gizli qatlarına toxunur.

Məhz buna görə də onların təsir gücü böyükdür. Çünki danışılan hekayə tamaşaçının artıq tanıdığı və ya yaşadığı bir reallığa söykənir.

Obrazlar: Rol modeli, yoxsa dramatik vasitə?

Bir serialın uğuru çox vaxt onun obrazları ilə ölçülür. Güclü, xarizmatik, ağrı yaşamış, amma ayaqda qalmış obrazlar tamaşaçıda heyranlıq doğurur. Problem də məhz burada başlayır.

Dramaturji baxımdan obrazlar tez-tez sərt qərarlar verən, kəskin davranan, ifrat emosiyalar yaşayan fiqurlar olur. Bu, ekran üçün təsirlidir. Lakin real həyatda bu davranışların nəticələri fərqlidir.

Xüsusilə gənc tamaşaçı üçün serial obrazları fərqində olmadan rol modelə çevrilə bilər. Güclü olmaq – sərt olmaqla, hörmətli olmaq – susmaqla, sevilmək – fədakarlıqla eyniləşdirilə bilər. Bu qəliblər sorğulanmadan qəbul edildikdə, serialın dramatik dili gündəlik həyata daşınır.

Yaxşı ilə pis arasındakı boz zona

Son illər seriallarda diqqət çəkən bir meyl var: Qəti yaxşı və qəti pis obrazlar azalır, onların yerini “boz zonada” yaşayan, səhvləri olan, amma anlaşılan obrazlar tutur. Bu, bədii baxımdan zənginlikdir. Çünki həyat da tam qara-ağ deyil.

Amma bu bozluq bəzən etik bulanıqlıq yaradır. Yanlış davranışlar keçmiş travmalarla əsaslandırılır, səhvlər psixoloji səbəblərlə izah olunur. Nəticədə tamaşaçıda belə bir fikir formalaşa bilər: “Şərait belədirsə, bu davranış normaldır.”

Serialın vəzifəsi əxlaq dərsi vermək deyil. Amma yanlışın daimi şəkildə əsaslandırılması dəyər meyarlarını elastikləşdirə bilər. Burada məsələ qadağa deyil, tarazlıqdır.

Serial dili və gündəlik həyat

Seriallar təkcə hekayə danışmır, dil yaradır. Replikalar gündəlik danışığa keçir, mimikalar, baxışlar, susqunluq belə məna daşıyır.

Bu dil zamanla gündəlik həyatın bir hissəsinə çevrilir. İnsanlar duyğularını seriallardan öyrəndikləri ifadə formaları ilə dilə gətirməyə başlayır. Bu, bəzən emosional zənginlik yaratsa da, bəzən süni davranışlara səbəb olur.

Çünki real duyğular ssenaridəki qədər aydın və ölçülə bilən deyil. Serial dili isə duyğuları sadələşdirir və bu da gözləntiləri dəyişir.

Platforma serialları və yeni anlatı forması

Rəqəmsal platformaların yayılması ilə serial anlatısı da dəyişib. Bölümlər qısalıb, temp sürətlənib, vizual estetika ön plana çıxıb. Tamaşaçı artıq həftəlik deyil, ardıcıl şəkildə izləyir.

Bu, hekayə sıxlığını artırsa da, düşünmək üçün ayrılan fasiləni azaldır. Bir bölüm bitən kimi digəri başlayır. Tamaşaçı təsiri həzm etmədən növbəti epizoda keçir.

Beləliklə, serial izlənən yox, istehlak edilən məzmun halına gəlir. Sürətlə istehlak edilən hər şey kimi, iz buraxır, amma dərinləşmir.

Biz özümüzümü izləyirik?

Bəlkə də əsas sual budur: Seriallar bizə yeni həyatlar göstərir, yoxsa artıq yaşadığımız duyğuları görünən edir?

Bir çox tamaşaçı seriallara özündən parçalar tapdığı üçün bağlanır. Yaşaya bilmədiyini yaşayır kimi olur, deyə bilmədiyini obraz vasitəsilə ifadə edir. Bu, müəyyən mənada emosional boşalma sahəsidir.

Amma bu bağ şüurlu olmadıqda, insan öz həyatını təxirə sala bilər. Yaşamaq əvəzinə izləmək, qərar vermək əvəzinə gözləmək seçilir. Serial həyatın məşqi olmaqdan çıxıb, yerini tutmağa başlayır.

Seriallar mədəniyyəti korlayırmı?

Bu sual tez-tez səsləndirilir. Amma düzgün sual bu deyil. Mədəniyyət birtərəfli təsir mexanizmi deyil. Seriallar cəmiyyəti formalaşdırır, cəmiyyət də serialları. Ekrandakı hekayələr tamaşaçıda qarşılıq tapdığı üçün davam edir.

Əsas məsələ tamaşaçının passiv, yoxsa aktiv mövqedə olmasıdır. İzlənən hər şey sorğusuz qəbul edilərsə, serial yönləndirici olur. Amma müzakirə edilərsə, düşünülərsə, serial mədəni mətnə çevrilir.

Seriallar həyatımızdan çıxmayacaq. Çünki hekayə anlatmaq ehtiyacı insanlıq qədər qədimdir. Məsələ serial izləmək və ya izləməmək deyil, necə izlədiyimizdir.

Hekayəni izləyib özümüzü itirmədən…

Obrazları anlayıb davranışlarını sorğulayaraq…

Duyğulara qapılıb ağlı kənarda qoymadan…

Seriallar bizə özümüzü göstərə bilər. Amma güzgüyə baxarkən gözümüzü yummamaq şərti ilə.

Çünki hekayə güclüdür. Amma şüur ondan da güclü olmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2025)