Cahangir Namazov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

Müsahibimiz Pakistanın "Sindh Courier" ədəbi saytının redaktoru, tanınmış şair və jurnalist, beynəlxalq mükafatlar laureatı, 10-dan çox kitabın müəllifi Nasir Aijazdır.

– Jurnalistika və ədəbiyyat sizin üçün bir-birini necə tamamlayır?

– Mənim üçün jurnalistika və ədəbiyyat bir sikkənin iki üzü kimidir — hər ikisi insan həqiqətlərini anlamaq və ifadə etmək istəyindən doğur. Jurnalistika məni faktlara, aydınlığa və real problemlərin təcili mahiyyətinə bağlayır. Bu sahə mənə hekayə anlatmaqda dəqiq, obyektiv və məsuliyyətli olmağı öyrədir. 

Ədəbiyyat isə mənə insan duyğuları, şüuru və təxəyyülünün dərinliklərini araşdırmaq azadlığını verir. 

Bu, bəzən faktlara əsaslanan yazılarda ifadə edilə bilməyən düşüncə, gözəllik və incəlik üçün bir məkan yaradır.

İllər ərzində gördüm ki, jurnalistika hekayələrimin həqiqiliyini təmin edir, ədəbiyyat isə empatiya, yaradıcılıq və estetik sənətkarlıq hissini öyrədir. Hər iki sahə mənə həm həqiqətə, həm də sənətə xidmət etməyə imkan verir — analizi estetika və emosional dərinliklə tarazlayır.

– “Həqiqət” sizin üçün nə deməkdir və ədəbiyyatda bu necə ifadə olunmalıdır?

– Mənim üçün həqiqət ilk növbədə səmimiyyətdir — həyatın təzadları, qeyri-müəyyənlikləri və natamamlıqları ilə olduğu kimi dürüst şəkildə əks etdirilməsidir. 

Bu, sadəcə faktların düzgünlüyü deyil, insan təcrübəsinin mahiyyətini tutmaq deməkdir. Ədəbiyyatda həqiqət səsin səmimiyyətində, müşahidənin dərinliyində və duyğulara sadiqlikdə təzahür edir. 

Böyük ədəbiyyat narahat gerçəklərdən qaçmır; əksinə, onları cəsarətlə araşdırır və oxucunun qəlbində iz buraxır.

Əsl ifadə müşahidə, empatiya və dürüstlük tələb edir — həyatın çoxqatlı təbiətini, yoxsa idealizə olunmuş versiyasını deyil, gerçəkliyini göstərmək. Mən inanıram ki, dürüst hekayələr insanları bir-birinə yaxınlaşdırır, anlayış yaradır və dəyişikliklərə təkan verir.

 – Fəlsəfə və mənəviyyat sizin ədəbi və jurnalist üslubunuzda hansı rol oynayır?

– Fəlsəfə və mənəviyyat mənim işimin mənəvi istiqamətvericisi və ruhudur. 

Fəlsəfə məni mövcud qənaətləri sorğulamağa, gerçəkliyə fərqli rakurslardan baxmağa sövq edir və dərin düşünməyə vadar edir.

Bu, məni səthi cavablarla kifayətlənməyib, daha dərinə getməyə çağırır.

Mənəviyyat isə mərhəmətimi və insanlarla bağlılığımı göstərir.

 Bu, mənə xatırladır ki, siyasi, sosial və mədəni təbəqələrin arxasında ortaq bir insanlıq var – mənaya, ümidə və bağa ehtiyac.

Hər iki sahə yazılarımı daha humanist və düşüncəli edir. 

Onlar məni hekayələrin mənəvi qatlarını axtarmağa, insanlara daha diqqətlə qulaq asmağa və onların rifahına qarşı həssaslıqla yanaşmağa ruhlandırır.

 – Şeirdə və ya məqalədə həqiqət necə başa düşülməli və ifadə olunmalıdır?

– Şeirdə həqiqət bəzən metafor, ritm və duyğu ilə, sözlərin fövqündə rezonans doğuran intuisiyayla çatdırılır. 

Şeir çoxqatlı mənalar, gözəllik və emosional həqiqət üzərindən təsir yaradır. 

Bu, bir anın və ya fikrin mahiyyətini oxucunun qəlbinə toxunacaq şəkildə ifadə etməkdir. Məqalədə isə həqiqət dəqiqlik, aydınlıq və ədalət tələb edir.  Bu, araşdırma aparmaq, çoxsaylı baxış bucaqlarını təqdim etmək və qərəzdən uzaq olmaq deməkdir.

Jurnalistika obyektivlik axtarır, lakin eyni zamanda bilinməyən və qeyri-müəyyən olanı da qəbul etməyi tələb edir. 

Hər iki forma – şeirin lirizmi və jurnalistikanın analitikliyi – həqiqəti işıqlandırmağa xidmət edir və hər ikisi gerçəkliklə bağlı anlayış və fərqindəlik yaratmağı hədəfləyir.

 – Sizi ruhlandıran həyat fəlsəfəsi varmı?

– Bəli, mənim üçün ilhamverici həyat fəlsəfəsi – təvazökarlıqdır. 

Nə qədər bilsək də, həmişə öyrənməli olduğumuz çox şeyin olduğunu düşünürəm. 

Həyat mənim üçün daimi inkişaf, təfəkkür və xidmət yoludur.

Hər bir hekayəni yeni bir bilik fürsəti, hər bir qarşılaşmanı isə səmimi bağ qurmaq fürsəti kimi görürəm.

Mərhəmət və dürüstlük yalnız işimdə deyil, bütün həyatımda əsas prinsipimdir. 

İnanıram ki, insan başqalarını mühakimə etmədən əvvəl başa düşməyə çalışmalı, daha çox dinləməli və təvazökarlıqla yanaşmalıdır – çünki təvazökarlıq empatiya və hikmətin qapısını açır.

— Bu gün gənc nəsilin mütaliəsini, oxuma mədəniyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

— Gənc nəsildə oxuma mədəniyyəti mürəkkəbdir. Bir tərəfdən, rəqəmsal media diqqət müddətini qısaldıb, çoxları asan və tez mənimsənilən məzmuna yönəlir. Bu, bəzən dərin oxuma vərdişlərinin azalmasına səbəb olur.

 Ancaq mən həm də mənalı bilik və hekayələrə həvəsli, ruhən açıq bir qrup gənci görürəm — çoxları onları ruhlandıran, düşüncələrini genişləndirən kitablar axtarır. Onlayn icmalar, kitab klubları və ədəbiyyat festivalları rəqəmsal məkanda belə oxumağı təşviq edir. 

Əsas məsələ bu marağı düzgün istiqamətləndirib, onların dünyagörüşünə müsbət təsir edəcək ciddi ədəbiyyata yönəltməkdir. Tənqidi düşüncənin inkişaf etdirilməsi, müxtəlif səs və fikirlərə çıxışın təmin edilməsi və oxumağı maraqlı və aktual etmək vacibdir.

— Tərcümə "yaradıcılığın ikinci doğuşu" adlana bilərmi?

— Əlbəttə! Mən tərcüməni bir növ yenidən doğuş kimi görürəm — yaradıcı dirilmə aktı ki, ideyaların, hekayələrin və mədəniyyətlərin yenidən yaşamasını təmin edir.

 Tərcümə edərkən həm qoruyucu, həm də yaradıcı oluram — orijinal mətni dərindən anlamalı və onu yeni dil və kontekstdə yenidən təsəvvür etməliyəm. 

Bu, sənətkar həssaslığı və mədəni anlayış tələb edən incə bir tarazlıqdır. 

Tərcümə vasitəsilə yeni baxışlar qazanır, fərqli nəsr üslublarını öyrənir və dili canlı, inkişaf edən sənət kimi yaşayıram.

Hər tərcümə mövcud sözlərə yeni həyat verir, beynimi yeni imkanlara açır və öz yaradıcılıq səsimi zənginləşdirir.

— Pakistanın indiki ədəbi mühitini necə dəyərləndirirsiniz?

— Pakistan ədəbi səhnəsi rəngarəng və dayanıqlıdır, şeir, nəsr, esselər və mədəni tənqid daxil olmaqla müxtəlif səslərlə zəngindir.

 İqtisadi çətinliklərə, siyasi problemlərə və məhdud infrastruktur dəstəyinə baxmayaraq, yazıçılar cəmiyyətimizin mürəkkəbliyini əks etdirən güclü və təhrikedici əsərlər yaradırlar. 

Zülmə qarşı çıxan, kimliyi araşdıran və mədəni kökləri qeyd edən hekayələrə böyük tələbat var. 

Lakin senzura, nəşr imkanlarının məhdud olması və yeni istedadlar üçün geniş platformaların olmaması kimi problemlər də mövcuddur. 

Buna baxmayaraq, yaradıcı və müqavimət ruhunun güclü olduğunu görürəm.

Biz yeni bir nəsil yazıçını müşahidə edirik ki, onlar səsi ilə Pakistanın zəngin mədəni mozaikasını dünyaya tanıdır.

— Beynəlxalq ədəbi layihələr sizin üçün hansı üfüqləri açdı?

— Beynəlxalq layihələrdə iştirak mənim üçün çox dərin təcrübə oldu — qlobal məsələlərə baxışımı genişləndirdi və müxtəlif ədəbi ənənə və üslublarla tanış etdi. 

Bu təcrübələr mədəniyyətlərarası dialoqu inkişaf etdirdi, stereotipləri sındırdı və sərhədlərarası dostluqları böyütdü. Hekayələrin ümumbəşəriyyətini və fərqli mədəniyyətlərin həqiqətləri ifadə etmə yollarının unikal olduğunu göstərdi. 

Bu dəyişmələr mənim yazılarımı daha incə, sosial məsuliyyətli və beynəlxalq əlaqəli etdi. 

Ədəbi əsərlərin sülh, anlaşma və həmrəylik körpüsü ola biləcəyini də sübut etdi.

— Hansı mükafat və ya tanınmanı ən çox qiymətləndirirsiniz?

— Bütün mükafatlar mənim üçün şəxsi əhəmiyyət daşıyır, amma ən çox mədəni anlayışın təşviqi və marginal səslərin gücləndirilməsinə verdiyim töhfəni tanıyan mükafatlar mənə daha yaxın və dəyərlidir. 

Bu mükafatlar hekayə anlatmağın müsbət dəyişiklik üçün güc ola biləcəyini təsdiqləyir — fərqliliklər arasında empatiya qurmağa kömək edir. 

Mənə xatırladır ki, işim sözlərlə dinləmək, gücləndirmək və müdafiə etmək kimi böyük məsuliyyət daşıyır.

— Hələ həyata keçməmiş yaradıcılıq planlarınız və ya arzularınız varmı?

— Bəli, şəxsi yolumu və şahid olduğum geniş sosial-mədəni hadisələri əks etdirən bir xatirə kitabı yazmaq arzusundayam. 

Jurnalistika, ədəbiyyat və mədəni mübadilə təcrübələrimi araşdırıb, bu sahədə öyrəndiklərimi bölüşmək istəyirəm. 

Həmçinin tarix əsasında romanlar yazmaq istəyirəm — tarix və fantastikanın qarışığı olacaq. Bundan əlavə, xüsusilə az təmsil olunan təbəqələrdən olan gənc yazıçılara mentorluq etməyi arzulayıram ki, onlar öz səslərini tapsın və ədəbi dünyada irəliləsinlər. Hekayə anlatmağın ömürlük bir məşğuliyyət olduğuna inanıram və yeni əsərlərlə cəmiyyətə töhfə verməyi səbirsizliklə gözləyirəm.

— Bugünkü qlobal ədəbi sahədə hansı istiqamətlər və məktəblər ən önəmlidir?

— Gələcək səmimi və müxtəlif səslərə əsaslanan hekayələrindir. Mən yerli xalq nağıllarını, postkolonial baxışları və ənənəvi sərhədləri aşan eksperimental ədəbi formaları dəstəkləməyin vacibliyini görürəm. Xüsusi bir ölkə adını çəkmədən deyə bilərəm ki, bir neçə ölkə dominant paradigmaları çağıran və insan təcrübəsini genişləndirən enerjili işlər yaradır. Mən inanıram ki, mədəniyyətlərarası mübadilələr və əməkdaşlıqlar daha inklüziv, yenilikçi ədəbi mənzərə yaratmaq üçün əsas olacaq — yerli səslərə dəyər verən, amma qlobal məsələlərə toxunan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Aysel Fikrət,

Azərbaycan Milli Konservatoriyasının mətbuat katibi

Bu gün yenidən Azərbaycan Milli Konservatoriyasının (AMK) sənətkar müəllimlərindən söz açmağa ehtiyac duydum. Artıq 25 yaşını qeyd edəcək olan Azərbaycan Milli Konservatoriyası yarandığı gündən milli musiqi ənənələrinin, xüsusilə muğamın təbliği və inkişafı ilə tanınıb. Bu inkişafda böyük payı olan, adı musiqi təhsili verən tədris ocağını musiqi məbədinə çevirən, onu müqəddəsləşdirən məhz orada dərs deyən ustad sənətkarlardır. Bu sənətkarlar Azərbaycan mədəniyyətinin əzəli və özəyidir. Onlarla qürur duyuruq.

Bu dəfə söhbət səhnəmizin dəyərli simalarından biri, Xalq artistimiz Mənsum İbrahimovdan gedir. Uzun illərdir məni bir məqam düşündürür: necə olur ki, biz öz cəvahiratımız olan sənətkarlarımızın əsl dəyərini gec anlayırıq?

İllərlə Azərbaycan mədəniyyətinə xidmət edən sənətkarımız Mənsum İbrahimovu həm sənətkar, həm də müəllim kimi tanımaq mənim də payıma düşdü. Mənsum İbrahimov fədakar və ustad sənətkardır. Onun fədakarlığının nümunəsi tələbələridir. Bu məqamda gözəl sənətkarla bir səfərimizi xatırlayıram: Şuşaya gedirdik. Bu ziyarətə bizimlə birgə xanəndələr də yola düşmüşdü. Söhbət əsnasında anladım ki, bu istedadlı iki xanım xanəndə – Gülzar Fərəcova və Sədəf Budaqova – Mənsum müəllimin tələbələridir.

Mənsum müəllim hər getdiyi kiçik səfərə belə tələbələrini aparar. Heç kimin xətri qalmasın deyə səhnəni onlarla bölüşər, onlara yaradıcılıq işığı olar. Özü sənətkar olanların hamısında bu yüksək keyfiyyət olmur. Onun səmimi və ədəbli davranışı Azərbaycan musiqisinin şah damarı olan muğamın xiridarı olmasından irəli gəlir.

Mən düşünürəm ki, Mənsum İbrahimov varlığı ilə özündən sonra bu yolda addımlayan, bu sənətdə sona qədər qalmaq istəyən hər kəsə bir örnəkdir. O çətin günlərdə – Xankəndimizə hələ qovuşmamışdıq, postları keçirdik – qayıdarkən İsa bulağına getmək istədik. Polis heyəti Milli Konservatoriyanın əməkdaşları içində sənətkarı gördü və bizə bələdçilik etdi. İsa bulağı bizə nağıl kimi gəldi. Elə bu məqamda Mənsum müəllim, istedadlı xanəndə, Əməkdar artist Təyyar Bayramov, Gülzar Fərəcova və Sədəf Budaqova “Qarabağ” mahnısını oxumağa başladılar. Bu görüntünü hər kəs lentə aldı. Hələ evə çatmamış çox sayda dinləyici bu səhnəyə baxmışdı. Hətta Mədəniyyət xəbərlərində yayımlandı.

Bu gözəl hadisəni onunla bölüşəndə yenə təvazökarlıqla gülümsədi. Halbuki o dövrdə bu böyük bir hadisə idi.

Mənsum İbrahimov Azərbaycan Milli Konservatoriyasının Muğam və Xanəndəlik kafedrasının müdiridir. Bu kafedrada Xalq artistləri, Əməkdar artistlər və otuzdan çox sənətkar dərs deyir. Azərbaycan mədəniyyətinin öndə gedən sənətkarları burada təhsil alan tələbələrə ustad-tələbə qayda-qanunlarını gözəl şəkildə aşılayır. Onun idarəçilik bacarığı və müəllimlərinə verdiyi dəyər bütün layihələrdə özünü göstərir.

Xalq artisti Mənsum İbrahimov, Əməkdar artistlər Təyyar Bayramov, Elnur Əhmədov və Xalq artisti Elçin Həşimov - bu gözəl dördlük xalqımızın hələ Qarabağa ümidlə baxdığı dövrdə "Qarabağ" qrupunu yaradaraq dünyanı gəzdi. Qırxdan çox xarici ölkəni ziyarət edən sənətkarlar konsertlə yanaşı, həmin ölkələrdəki Azərbaycan diasporunu da ziyarət edirdilər. Oradakı həmvətənlərimiz və xarici dinləyicilər onları ayaq üstə alqışlayırdı. Bu sevgi sonsuz və tükənməz idi.

Ta erkən yaşlardan sənətlə nəfəs alan sənətkar bu gün də böyük ümidlə sənətinin keşiyində dayanır. Mənsum İbrahimov daim dinamik yaradıcılıq fəaliyyətindədir. Onun fəaliyyəti həm xarici ölkələrə yaradıcı səfərləri, həm də Azərbaycanın bölgələrində verdiyi konsertləri əhatə edir. Eyni zamanda bir çox önəmli dövlət tədbirlərində iştirak edir. Azərbaycanı qarış-qarış gəzmək – sənəti yaşatmaq deməkdir.

Bu, bir sirr deyil. Bu, bir möcüzə də deyil. Bu, Allah vergisidir. Mənsum İbrahimovun bir sadə özəlliyi də var: o, sadədir. Onu tamaşaçı sevir və yolunu gözləyir.

Sənətkar bütün ömrünü sənətə həsr edir. Öz üzərində yorulmadan çalışır. Sənət fədaisinə çevrilir, sənətdə yetişir və yetişdirir. Vətənin mədəniyyətinin, muğamın keşiyində dayanmış bir əsgər olur.

Yalnız bir gün görürsən ki, araşdırmadan, bilmədən, cahilcəsinə kiminsə düşüncəsi məni də sarsıdır. 

Bax, belə zamanlarda açıqlama verməyə ehtiyac duyuram.

Məcnunun yaşı olmaz!

(Söhbət sosial mediada yaşının çox olduğu səbəbindən Məhsun İbrahimovun Məcnun roluna uyğun gəlmədiyini iddia edən bir postdan gedir – red.)

Rejissor, Əməkdar incəsənət xadimi Hafiz Quliyevlə danışırdım. Hafiz müəllimə dedim: "Mənsum müəllim haqqında bir yazı yazmaq istəyirəm – cavab olaraq yox. Hər anlamaza cavab verməyə ehtiyac yoxdur. Bilirəm ki, Mənsum müəllimdən sonra opera səhnəmizdə sizin rejissorluğunuzla bir çox Leyli və Məcnunlar olub: İlkin Əhmədov, Elnur Zeynalov, Xəyal Hüseynov, Mirəli Sərizadə, Arzu Əliyeva, Gülzar Fərəcova, Rəvanə Əmiraslanlı, Xalq artisti Nəzakət Teymurova. Mənsum İbrahimov da yalnız tamaşaçı istəyi ilə xüsusi tamaşalarda və tamaşaçı sevgisi ilə izlənilərək səhnəyə dəvət olunur”.

 "Əlbəttə, dediyiniz kimidir," – dedi Hafiz müəllim. Bu da mənə kifayət etdi.

Çox qəribə olsa da, bu cür insanlar məndə çox böyük bir ümid yaradır. Çünki haqqın səsini susdurmaq olmur. Belə mənasız sözlərin isə heç bir gün ömrü olmur – çünki yalandır.

Və ey binəvalar, Məcnunun yaşı, qocalığı olmur. Məcnun – dahi Füzulinin Allaha olan eşqidir. Bu eşqi duyan sənətkar Məcnun rolunu uzun illər oynaya bilər. Mənsum İbrahimov kimi sənətkara bir kəlmə belə söyləyən adam nə Füzulidən, nə muğamdan, nə də eşqdən bir anlayışa sahib ola bilməz.

Yeni xanəndələrin ifasında canlandırılan Məcnun və Leyli obrazları bəşəri bir mövzunun nəsildən-nəslə ötürülməsinin təcəssümüdür. Mənsum müəllim “Leyli və Məcnun”un televiziya versiyası, kompozisiya variantı və teatr-film yaradıcılığı çərçivəsində bu mövzuda hər zaman tövsiyəsinə ehtiyac duyulan və dəvət olunan sənətkar olaraq qalacaq.

Allah sənətkara uzun ömür versin. O, hər zaman tamaşaçı istəyi ilə səhnəmizin məcnunudur. 

Çünki bu adı qazanmaq üçün, əvvəlcə sənətinin aşiqi – Məcnunu olmalısan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

 28 May – Müstəqillik Günü münasibətilə Kanadanın paytaxtı Ottavada ölkə parlamentinin binası önündə Azərbaycan bayrağı ucaldılıb. Mərasim "Vətən" Azərbaycan İncəsənət və Mədəniyyət Mərkəzi və Kanada Azərbaycan Evinin birgə təşkilatçılığı ilə baş tutub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, tədbirdə Ottava, Toronto, Monreal və digər şəhərlərdə yaşayan Azərbaycan icmasının nümayəndələri, diaspor təşkilatlarının rəhbərləri və fəalları, Azərbaycanın Kanadadakı müvəqqəti işlər vəkili Vasif Abutalıbov, Türkiyə Cümhuriyyətinin Kanadadakı səfiri Can Dizdar və Kanada parlamentinin ilk türk əsilli deputatı Sima Acan iştirak edib.

Kanada Azərbaycan Evinin təmsilçisi Sevinc Quliyeva, deputat Sima Acan, səfir Can Dizdar və müvəqqəti işlər vəkili Vasif Abutalıbov Azərbaycan xalqını bu əlamətdar gün münasibətilə təbrik edib, ölkəmizin müstəqillik tarixindən və onun əhəmiyyətindən danışıblar.

Tədbir bədii proqramla davam edib. “Mənim Azərbaycanım” həftəsonu məktəbinin şagirdləri Azərbaycan rəqsləri və nağara ritmləri ilə çıxış ediblər. Ottavada fəaliyyət göstərən “Qarabağ” Azərbaycan dili məktəbinin şagirdləri isə vətənpərvərlik mövzusunda şeirlər səsləndiriblər.

Qeyd edək ki, 2023-cü ildə fəaliyyətə başlayan Kanada Azərbaycan Evi xaricdə mədəniyyətimizin, tariximizin, milli dəyərlərimizin yaşadılması və tanıdılması istiqamətində işlər görür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Coşqun Xəliloğlunun “Şəhidlər barədə şeirlər” silsiləsini təqdim edir. Bu gün Murad Gözəlova həsr edilmiş şeirlə tanış olacaqsınız.

MURAD ZABİL OĞLU GÖZƏLOV

(12.05.1995.-05.11.2020.)

Neftçala rayonunun Həsənabad qəsəbəsində anadan olmuş, Həsənabad qəsəbə orta məktəbinin və Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin nəzdindəki Bakı Neft-Energetika Kollecinin məzunu, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin tələbəsi, Qarabağın azad edilməsi uğrunda Vətən müharibəsinin şəhidi.

Şəhid olduğu yer:  Qubadlı rayonu.

Dəfn yeri:  Neftçala rayonu.

DÜŞMƏNİ TARİMAR EYLƏDİ MURAD

-İntizarla bitə bilməz ömrümüz,

Daha bəsdir, tükənibdir səbrimiz,

Qoy verilsin, “Get irəli!” əmrimiz,

Yad əllərdə torpaq eyləyir fəryad,

Döyüşə hazıram, -söylədi Murad.

Yox olsun fitnəni yaradanları,

Anlada bilmədik, kor nadanları,

Torpağa tökülən şəhid qanları,

Qisasa çağırır, ürək deyil şad,

Döyüşə hazıram, -söylədi Murad.

O torpaqda var min illik izimiz,

Şükür, hələ bükülməyib dizimiz,

Nələr gördü neçə ildə gözümüz,

Bəsdir daha, şəhid olubdur Polad,

Döyüşə hazıram, -söylədi Murad.

Neftçalada, Həsənabadda doğuldu,

Görənlər deyirdi,-Əhsən, oğuldu,

Kolleci bitirdi, mühəndis oldu,

İnsanı ucaldır yaxşı əməl, ad,

Döyüşə hazıram, -söylədi Murad.

Qəlbində nə qədər arzusu vardı,

ADNSU-ya girəndə çox bəxtiyardı,

Bilirdi, hər şeydən öncə diyardı,

At oynada bilməz torpağımda yad,

Döyüşə hazıram, -söylədi Murad.

 II

Geyindi, yenə də hərbi libasın,

Başlatdı kafirin matəmin, yasın,

Hüseyn əmisinin aldı qisasın,

Yurd azad olduqca ruhlar olur şad,

Düşməni tarimar eylədi Murad.

Əzizdir Vətənin qayası, daşı,

Bunu anlayammaz kütbeyin naşı,

Oldu Vətən oğlu, yurd vətəndaşı,

Əbədi yaşayan, qeyrətli övlad,

Düşməni tarimar eylədi Murad.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Mən yeni-yeni yazmağa başladığım zamanlarda əlimə M.Ə.Sabirin “Hophopnamə”si düşdü. Onu bir neçə dəfə oxudum. Bu əsər mənə böyük təsir bağışladı. Bundan sonra mən də Sabir kimi... gizli imzalar ilə satirik şeirlər yazmağa başladım.”

           Məşhur özbək şairi Qafur Qulam

Mirzə Ələkbər Sabir 1862-ci ilin 30 mayında Azərbaycanın Şirvan bölgəsinə daxil olan Şamaxı şəhərində anadan olub. Sabirin əsl adı-soyadı Ələkbər Tahirzadədir. "Sabir" sözü "səbr edən" mənasını verir, "Mirzə" isə oxuyub-yazmağı bacaran, təhsil almış şəxslərə hörmət və ehtiram məqsədilə istifadə olunan müraciət formasıdır. Mirzə Ələkbər Sabirin valideynləri Hacı Məşədi Zeynalabdin və Səltənət xanımdır. 

12 yaşına çatdıqda, Azərbaycan maarifçiliyinin görkəmli nümayəndələrindən olan Seyid Əzim Şirvani tərəfindən açılmış "Üsuli-Cədid" məktəbində təhsil almağa başlayır. Bu məktəbdə Sabir yalnız dini təhsil deyil, eyni zamanda dünyəvi elmlərlə də tanış olmuşdur. Burada Azərbaycan türkcəsi, fars dili, ərəb dili, rus dili, təbiət elmləri, tarix, coğrafiya, hesab, şəriət və klassik ədəbiyyat üzrə dərslər almışdır.

Sabirin ədəbi istedadı məhz bu məktəbdə üzə çıxır. Müəllimi Seyid Əzim Şirvani onun şeirlərinə maraq göstərərək, ədəbiyyata olan marağını artırmaq üçün əlavə tapşırıqlar verirdi. Sabir ilk dəfə fars dilindən Sədi Şirazinin "Gülüstan" əsərindən mənzum hekayələri tərcümə etməklə yaradıcılıq fəaliyyətinə başlamışdır. Şeirlərinə görə Seyid Əzim onun bacarığını yüksək qiymətləndirir və ona Nizaminin "Xəmsə" toplusunu hədiyyə edir. Sabir bu əsərə xüsusi önəm vermiş və sonralar ondan tərcümələr etmişdir.

Mirzə Ələkbər Sabir, ədəbiyyat tarixində əsasən satirik şair kimi tanınmasına baxmayaraq, yaradıcılığının ilk mərhələsində klassik şeir ənənələri çərçivəsində qəzəllər qələmə almışdır. Bu səbəbdən professor, ədəbiyyatşünas Cəfər Xəndan Sabirin bədii irsini tematik və üslubi xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq iki əsas dövrə bölmüşdür:

1905-ci il rus inqilabına qədərki dövr

1905-ci il rus inqilabından sonrakı dövr

Mirzə Ələkbər Sabirin yaradıcılığında dil məsələsi mühüm yer tutur. Şair ana dilin qorunmasına, düzgün istifadəsinə və təhsildə tətbiqinə xüsusi diqqət yetirmişdir. O, ana dilində təhsili milli şüurun formalaşması baxımından vacib hesab etmiş, ictimai məzmunlu şeirlərini sadə və anlaşıqlı dillə qələmə almışdır.

“Yaz günləri” şeirində Sabir təbiət gözəlliklərini uşaqların baxış bucağından təqdim edərək, onların estetik dünyagörüşünün formalaşmasına yardım edir. Burada uşaq poetikasına xas olan ritm, ahəng və sadəlik qorunmuş, mövzu isə fəslin poetik təəssüratları üzərində qurulmuşdur. “Artıq alıb əskik satan tacir” şeirində Sabir uşaqların tərbiyəsində ailənin, xüsusilə valideyn nümunəsinin mühüm rol oynadığını önə çəkir. Şeirdə atasından ədalətsiz davranışlar öyrənən bir uşağın timsalında mənfi sosial vərdişlərin nəsildən-nəslə ötürülməsinin təhlükələri göstərilir və uşaqların düzgün tərbiyəsi üçün valideynlərin məsuliyyətinə diqqət yetirilir.

Sabirin tərcümə etdiyi və Ezopun məşhur təmsillərindən biri olan “Qarğa və tülkü” əsərində uşaqlara hər kəsə inanmağın doğru olmadığı izah edilir. Sabir bu şeirdə həm əyləndirici, həm də öyrədici funksiyanı birləşdirərək təmsil janrının imkanlarından məharətlə istifadə etmişdir. “Məktəbə tərğib” şeirində isə şair uşaqlara məktəbə getməyi tövsiyə edir, təhsilin cəmiyyətin tərəqqisi üçün mühüm olduğunu vurğulayır. Sabirin bu mövzularda yazdığı şeirlər yeni tipli məktəblərin genişləndirilməsinin tərəfdarı olduğunu göstərir və bu ideyalarına görə dövrünün bəzi dairələri tərəfindən tənqid və təqiblərə məruz qalmışdır.

Şairin "Ə.Sabir Tahirzadə” adlı bir çox imzası ilə “Məktəb şagirdlərinə töhfə”, “Ə.Sabir Tahirzadə” imzası ilə “Təbib ilə xəstə” yaxud “Ə.S.” imzası ilə “Molla Nəsrəddinin yorğanı”, yenə də “Ə.S.” imzası ilə “Molla Nəsrəddin və oğru”, “Ə.S.” “Yalançı çoban” mənzum hekayələrini ancaq və ancaq valideynlərə kömək kimi uşaqların tərbiyəsinin formalaşmasına həsr etmişdir.

“Kim nə deyər bizdə olan qeyrətə?” şeirində isə xalqın zahiri qəhrəmanlığının içi boş olduğu ironik tərzdə təqdim olunur. Sabir “iş görəcək yerdə söz əzbərləmək”, “boş söhbətə aşiq olmaq”, “yay gəlməmiş qızmaq” kimi davranış nümunələri ilə milli xarakteri satirik şəkildə təsvir edir. O, bu şeirdə xalqı yaxşı tanıdığını və ona layiq olduğu qiyməti verdiyini göstərir.

Görkəmli şair 25 iyul 1911ci ildə vəfat etmişdir.

Amma xatirəsi əbədiləşmiş, adı dillərdə əzbər olaraq qalmışdır. Sabirabad rayonu, İstiqlal küçəsindəki abidəsi, cild-cild kitabları…

Mir Cəlalın «Mirzə Ələkbər Sabirin sənət dünyası» əsərində şairin yaradıcılıq metodları və sənətkarlığı dərindən təhlil edilir. Əli Akifin «Mirzə Ələkbər Sabirin satira sənətkarlığı» kitabı isə onun satira janrındakı ustalığını ön plana çıxarır. Həmçinin Rafael Hüseynovun «Şirvan şairləri» monoqrafiyasında Sabir Şirvan bölgəsinin ədəbi mühitində formalaşmış görkəmli şairlərdən biri kimi təqdim olunur. 

1962-ci ildə Muxtar Dadaşov tərəfindən Mirzə Ələkbər Sabirin anadan olmasının 100 illiyinə Sabir adlı qısametrajlı sənədli film həsr edilmişdir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

ABŞ-nin George Mason (Corc Meyson) Universitetinin tələbəsi, universitetin Təhlükəsizlik Siyasəti Araşdırmaları Mərkəzinin (Center for Security Policy Studies) redaktoru Əli Məmmədovun həmin ölkənin mətbuatında məqaləsi işıq üzü görüb.

“ABŞ-nin Cənubi Qafqaza yanaşmasını tənzimləməyin vaxtı çatıb” (“Time to adjust the US approach to the South Caucasus”) adlı məqalədə müəllif ABŞ-nin Cənubi Qafqaz siyasətinə yenidən baxmasının zəruriliyini vurğulayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş uzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, müəllif bölgədə dəyişən güc balansının təhlilini verərək ABŞ-nin regiona daha aktiv və məqsədyönlü yanaşmasının vacibliyini qeyd edib. Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Rusiyanın təsirinin zəiflədiyini, İranın isə bölgədə rolunu artırmağa çalışdığını bildirib. Bu şəraitdə ABŞ-nin iştirakının sabitliyə və strateji tarazlığa töhfə verə biləcəyini diqqətə çatdırıb.

Müəllif İkinci Qarabağ Müharibəsi və onun nəticələrinə də toxunub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası, Türkiyənin dəstəyi və Rusiyanın passivliyinin regionda siyasi və təhlükəsizlik baxımından yeni vəziyyət yaratdığını bildirib. İranın isə Ermənistanla əlaqələrini gücləndirərək Azərbaycan-Türkiyə-İsrail yaxınlaşmasına qarşı ehtiyatlı mövqe tutduğunu vurğulayıb.

Məqalədə Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesi region üçün çox mühüm fürsət kimi qiymətləndirilir. ABŞ bu prosesi dəstəkləməklə yanaşı, Gürcüstan da daxil olmaqla üç ölkə arasında iqtisadi və nəqliyyat əməkdaşlığının genişləndirilməsini təşviq etməlidir. Bu yanaşmanın formal ittifaqlardan fərqli olaraq çevik diplomatiya və regional təşəbbüslərin dəstəklənməsi ilə həyata keçirilə biləcəyi diqqətə çatdırılıb.

Həmçinin ABŞ-nin Türkiyə və Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığı, enerji və nəqliyyat layihələrinə dəstəyi, Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrin inkişafı üçün Cənubi Qafqazda şərq-qərb dəhlizlərinin əhəmiyyəti vurğulanıb. Müəllifin fikrincə, Vaşinqtonun formalaşmaqda olan yeni yanaşması – ikitərəfli əməkdaşlıq, infrastruktur əsaslı siyasət və enerji təhlükəsizliyinə fokuslanma həm regionun dayanıqlığını gücləndirə, həm də ABŞ-nin strateji maraqlarını təmin edə bilər.

Məqaləni ətraflı şəkildə aşağıdakı linkdən oxumaq mümkündür:

https://www.atlanticcouncil.org/blogs/turkeysource/time-to-adjust-the-us-approach-to-the-south-caucasus/

Qeyd edək ki, Əli Məmmədov 2022-ci ildə Şuşada keçirilən Diaspor Gənclərinin III Yay Düşərgəsinin və 2024-cü ildə Amerika Azərbaycan Gənclər Forumunun iştirakçısıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Aslanov Əbülfət Şəmməd oğlu 1913-cü ildə Oğuz (keçmiş Vartaşen) rayonun Muxas kəndində anadan olmuşdu. Orta təhsilini tamamladıqdan sonra əvvəlcə Şəki Pedaqoji Texnikumunda, sonra isə keçmiş APİ-nin (indiki ADPU-nun) filologiya fakültəsində təhsil almışdı.

Pedaqoji fəaliyyətə texnikumu bitirdikdən sonra başlamışdı. Bir müddət məktəb direktorü və keçmiş rayon partiya komitəsində məsul vəzifədə işləmişdi.

1951-ci ildə Vartaşen Rayon Xalq Maarif Şöbəsinə (RXMŞ-nə) müdir təyin olunmuşdur. 28 il bu vəzifədə işləmişdir.

Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru ADPU-nun Şəki filialının direktorunun elmi işlər üzrə müavini Nuralı Çələbiyev deyir ki, mən Əbülfət müəllimin zamanında işləməmişəm. Ancaq haqqında çox müsbət fikirlər eşitmişəm. Hamı onu təhsil təşkilatçısı, rəhbər işçi kimi çox tələbkar, qurucu, fədakar bir insan kimi tanıyır. Xatirəsi indi də qədirbilən insanların qəlbində yaşayır. 

Ə.Aslanovun rəhbərliyə ilə Oğuzda təhsilin inkişaf etdirilməsinin uğurlu dövrü başlanmışdır. Artıq 50-ci illərin sonunda rayonda ibtidai, ümumi orta və orta məktəb olmaqla 34 məktəb mövcud idi. Bu məktəblərdə 3536 nəfər şagird təhsil alırdı. Orta məktəbdə oxuyanlar bütün şagirdlərin 51,2 %-ni təşkil edirdi. Bu illərdə onlarla yeni təhsil müəssisələri açılmış, yeni sinif otaqları tikilmiş, maddi-texniki baza xeyli yaxşılaşdırılmışdı. Məsələn, 1959-cu ildə məktəblərdə cəmi 10 fizika, 4 kimya, 4 biologiya kabineti vardısa, 1976-cı ildə məktəblərdə 26 fizika, 27 biologiya, 27 kimya, 22 dil-ədəbiyyat, 15 riyaziyyat, 23 tarix, 20 coğrafiya və 7 xarici dil kabinet və laboratoriyaları fəaliyyət göstərirdi və s. Ə.Aslanov hələ  keçmiş “Lenin bayrağı” (indiki “Oğuz yurdu”) qəzetinin 01 sentyabr 1973-cü il tarixli sayında dərc olunmuş “Vəzifələrimiz aydındır” adlı məqaləsində yazırdı: “İndi 13 orta və 13 səkkizillik məktəblərdə hər cür əyani vəsait və avadanlıqla təmin olunmuş yaraşıqlı divar çkafları olan kimya-biologiya, fizika, dil-ədəbiyyat, riyaziyyat, tarix-coğrafiya və s. fənn kabinetləri yaradılmışdır… məktəblərdə kifayət qədər texniki vəsait vardır. Müəllimlərimiz maqnitofon, filmskop, televizor, elektrofon və s. texniki vəsaitlərdən səmərəli istifadə edə biləcəklər”.

Əbülfət müəllimin bu illərdəki fəaliyyəti onun bacarıqlı, qabiliyyətli əsil təhsil təşkilatçısı, gözəl müəllim, səmimi və xeyirxah insan olduğunu sübut edir. Oğuzun tanınmış ziyalılarından Emin Əzimli öz xatirələrində qeyd edir ki,“Əbülfət Şəmməd oğlu Aslanov Oğuz təhsilinə öz möhürünü vurmuş müəllimlərdən, səriştəli rəhbərlərdən idi. Onun maarif naziri Mehdizadə ilə isti münasibətləri rayonda təhsilin inkişafına layiqli töhfəsini vermişdi. Əbülfət müəllim sözünü deməyi bacaran, sözü eşidilən kişilərdən idi. Onun rəhbərlik etdiyi dövrdə təhsilimiz respublikada qabaqcıllar sırasında olmuş, dəfələrlə kecici qırmızı bayraqlara, pul mükafatlarına layiq görülmüşdü. Yeri cənnət olsun”. 1977-ci ildə Maarif naziri M.Mehdizadənin Oğuza gəlməsi, rayonun təhsili və onun problemləri ilə maraqlanması, Oğuz şəhərində tikilməkdə olan 1176 yerlik məktəb binasında işlərin gedişi ilə tanış olması da həmin səmimi və işgüzar münasibətlər sayəsində baş tutmuşdu.

1977-1978-ci illərdə rayonda hamılıqla orta təhsilin, demək olar ki, başa çatdırılması da Əbülfət müəllimin rəhbərliyi və təşkilatçılığı ilə reallaşmışdı. Həmin illərdə Oğuz məktəblərinin bütün dərəcələr üzrə artım respublika səviyyəsinə yaxın olmuş, hətta bəzi göstəricilərə görə onu ötüb keçmişdi.

Əbülfət müəllim məktəblərin ixtisaslı kadrlarla təmin edilməsini təlim-tərbiyənin keyfiyyətinin yüksəldilməsində əsas amillərdən hesab edirdi. Onunla eyni dövrdə işləmiş, tanınmış təhsil işçilərindən olan K.Əhmədov söyləyir ki, o çox maarifpərvər adam idi. Mənim işə qəbul əmrimi də Əbülfət müəllim verib. O vaxt kənd yerində işləyən müəllimləri hərbi xidmətə aparmırdılar. Lakin mən ərizə ilə müraciət etdim məni şəhər məktəbinə dəyişin ki, hərbi xidmətə gedim. Mənə zarafatla dedi ki, ay oğul, orada (Calud kəndində) işləmək hərbi xidmətdə olmaq kimi bir şeydi, get işlə.

Ə.Aslanov təhsil işçilərinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşar, həmişə onların problemlərinin həllinə  kömək göstərərdi. Keçmiş təhsil işçisi, AYB-nin üzvü, şair-tədqiqatçı R.Rza(yev) həmin günləri xatırlayaraq yazır: “Əbülfət Aslanovu hörmətlə xatırlayıram. Qayğıkeş, alicənab, sözükeçərli, təşkilatçı, nüfuzlu bir insan,pedaqoq, şəxsiyyət idi. 1974-cü ilin sonunda mən APİ-nin filologiya fakültəsinin birinci kursunda qiyabi oxuyanda Rayon Xalq Maarif Şöbəsində filmoteka müdiri vəzifəsi boşalmışdı. Orda işləmək üçün Rayon Partiya Komitəsinin lll katibinə müraciət etdim. Katib: “Qəti olmaz”,- dedi. Dedi ki, qiyabiçi tələbə üçüncü kursu qurtarandan sonra dərs deyə bilər, filmoteka müdirliyi isə heç olmaz, o, məsul vəzifədir. Boynumu burub RXMŞ-ın qabağında durmuşdum. Dedilər ki, Əbülfət müəllimlə görüş. Görüşdüm,  fikrimi bildirdim. Əbülfət müəllim telefonda lll katiblə yarım saat mübahisə etdi. O dedi olmaz, bu dedi olar, yetim oğlandı, şagirdim olub, kömək edəcəyik, işləyəcək. Katibin son "olmaz" sözündən sonra, Əbülfət müəllim telefon dəstəyini qoyub bir dəqiqə xəyala daldı. Sonra dedi ki, oğul, get ərizəni yaz ver katibəyə, əmrini al, təhvil-təslim olsun, işlə... Hamı məəttəl qalmışdı ki, mən necə işə düzəlmişəm... 5 il Əbülfət müəllimlə işlədim. Həmişə qayğıma qalırdı. Mənə pionerlər evində dərnək, qiyabi məktəbdə yarım ştat dərs, internatda qalmağa otaq (o vaxt hər gün kəndimizə gedib gəlirdim) da verdirdi. O, tək mənə yox, bütün müəllimlərə dayaq durar, qayğıkeşlik edərdi. Onun dövründə heç bir müəllim milisə, prokurorluğa düşməzdi, nüfuzu, sözü keçərli idi... Allah Əbülfət müəllimə rəhmət eləsin! Məkanı cənnət olsun!”

Onun pedaqoji sahədə səmərəli fəaliyyəti həmişə yüksək qiymətləndirilmişdir. Əbülfət müəllim Əməkdar müəllim fəxri adına, “SSRİ Maarif Əlaçısı” döş nişanına layiq görülmüş, respublika və ümumittifaq müəllimlər qurultayının nümayəndəsi olmuşdur.

Ə.Aslanovun müdir olduğu illərdə RXMŞ-si dəfələrlə fəxri fərman, diplom, pul mükafatı, keçici Qırmızı bayraq almışdır.

Ə.Aslanov 1979-cu ildə vəfat etmişdir. Onun xatirəsi bu gün də qədirbilən oğuzlular və Oğuz müəllimləri tərəfindən hörmət və ehtiramla yad olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün şair, publisist, ssenari müəllifi, satirik Fikrət Sadığın doğum günüdür.

Fikrət Sadıq 1930-cu il mayın 30-da Şamaxı şəhərində anadan olmuşdur. Burada ibtidai, Kürdəmirdə orta təhsil aldıqdan sonra Bakıda sənət məktəbini bitirmişdir. 1955-ci ildə Kürdəmirdə elektrik montyoru işlədiyi vaxt axşam məktəbini bitirmişdir. Sonra ADU-nun Filologiya fakültəsində təhsil almışdır (1956–1961).

Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik illərində universitet nəşriyyatının buraxdığı "Gənclik nəğmələri" almanaxında dərc etdirdiyi "Artist" və "Ana əli" şeirləri ilə başlamışdır. Poetik yaradıcılığında bədii tərcürməyə də meyil etmişdir. "Yumaq top", "Bir parça vətən", "Oğul" pyesləri, "Xırdaca gəlin", "Daş balkon", "İlk məhəbbət haqqında daha bir hekayə" və s. onun qələminin bəhrəsidir.

Tümen, Perm, Novosibirsk və Altay vilayətlərində keçirilən ədəbiyyat günlərində iştirak etmişdir. Macarıstan Xalq Respublikasına yaradıcılıq təşkilatlarının təcrübə mübadiləsi müşavirəsinə göndərilən sovet yazıçıları nümayəndə heyətinin tərkibində olmuşdur.

Azərbaycan yazıçılarının VII–VIII qurultaylarında Azərbaycan Yazıçıları İttifaqı təftiş komissiyasının sədri, IX qurultayında idarə heyətinin üzvü, qəbul komissiyasının və Şirvan filialının sədri seçilmişdir. Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı, "Əməkdə igidliyə görə" medalı ilə (1986) təltif olunmuşdur. Azərbaycan Yazıçılar Birliyində poeziya üzrə məsləhətçi işləmişdir (1975-ci ildən). 2002-ci ildən prezident təqaüdçüsü olub.

Əsərləri 

1. Cığır

2. Ömrün bir günü

3. Dəniz küçəmizə gəlir

4. Cırtdan hara getmişdir?

5. Bala kirpi

6. İşığın yaşı

7. Göydə nə var

8. Ağ cığır

9. Yerdən göyə ümid

10. Göydən alma düşmədi

Filmoqrafiya 

1. Cırtdanın yeni sərgüzəşti

2. Fransa qəhrəmanı 

3. Naxçıvan-50 

4. Süleyman Rüstəm 

5. İçəri Şəhər

Fikrət Sadıq 16 noyabr 2016-cı ildə 86 yaşında Bakıda vəfat etmişdir.

Allah rəhmət eləsin!

Sənətkar barədə həmkarım Elman Eldaroğlunun daha geniş yazını gün ərzində sizlərə təqdim edəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)