İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sovetlər İttifaqı zamanında maraqlı işləri ilə ölkədə tanınan rejissor Firudin Səfərov 1977-ci ildə A. Nəvai adına Daşkənd Akademik Böyük Opera və Balet Teatrına dəvət edildi. O, 60-a yaxın opera tamaşalarına, o cümlədən P. İ. Çaykovskinin "Qaratoxmaq qadın", "İolanta", Q. Donisettinin "Sevgi şərbəti", C. Verdinin "Traviata", "Riqoletto", "Trubadur", C. Rossininin "Sevilya bərbəri", S. Prokofyevin "Odlu mələk" və başqa tamaşalara maraqlı səhnə həlli verdi.

 

O, Özbəkistanda keçirilən kütləvi bayramların bədii rəhbəri və quruluşçu rejissoru oldu, yaradıcı adamlar sırasında Azərbaycanı ləyaqətlə təmsil etdi. Firudin Səfərov hətta ölkədən kənarda çalışdığı vaxtlarda Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında dahi Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun", "Koroğlu", müasir türk bəstəkarı Nevit Kodallının "Van Qoq" və görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Vasif Adıgözəlovun "Natəvan" operalarına quruluş verdi.

Sənətçinin peşəkar kadrların yetişdirilməsində də xidmətləri böyük idi. O, uzun illərdir ki, Daşkənd Dövlət Konservatoriyasının opera hazırlığı fakültəsində bu istiqamətdə səmərəli iş apardı. Bir çox gənc vokalçılar ilk yaradıcılıq addımlarını məhz ustad rejissorun köməyi ilə atdı, böyük səhnədə öz istedadlarını nümayiş etdirə bildilər.

Firudin Səfərov 2002-ci ildən Daşkənd Dövlət Konservatoriyasının professoru idi.

 

Bəli, bu gün qardaş özbək teatrına töhfələr vermiş bu tanınmış rejissorun doğum günüdür.

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Firudun Səfərov 1 avqust 1933-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında zərb alətləri üzrə təhsil alıb, 1953-cü ildən 1964-cü ilədək dahi dirijor maestro Niyazinin rəhbərlik etdiyi Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrində çalışıb. 1968-ci ildə N. A. Rimski-Korsakov adına Leninqrad Dövlət Konservatoriyasının musiqili teatr rejissorluğu fakültəsini bitirib

 

1968-ci ildə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında quruluşçu rejissor kimi fəaliyyətə başlayan istedadlı sənətçi az bir zaman ərzində yüksək yaradıcılıq imkanlarına, dərin səhnə duyumuna malik olduğunu göstərə bilib. O, bir çox opera tamaşalarına quruluş verib, teatr aləmində bacarıqlı rejissor kimi nüfuz qazanıb. Respublikamızda keçirilən 40-a yaxın dövlət səviyyəli tədbirin hazırlanması Firudin Səfərova həvalə olunub.

1981-ci ildə A. Petrovun "Birinci Pyotr" operasının quruluşuna görə Özbəkistanın Dövlət mükafatına, 1986-cı ildə Özbəkistan Respublikasının, 1992-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının Xalq Artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

26 iyul 2024-cü ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır. 

 

Liderliyin xüsusi qanunları hansılardır?

 

«Seminarların və kitabların köməyi ilə uzun illər liderlik öyrətdiyim yuz minlərlə insana və özündə liderlik keyfiyyətlərini inkişaf etdirmək istəyən şəxs, sənə ithaf olunur. Bütün yüksəliş və enmələr liderliyin sayəsində baş verir» sözləri ilə başlayan «Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

 

Beləliklə, 21 qanundan növbətisi:

 

19.Vaxtın yetişməsi qanunu

«Ardınca insanları nə zaman aparmaq lazım olduğunu bilmək nə etmək və hansı istiqamətdə hərəkət etməyi bilmək qədər vacibdir».

Böyük liderlər gözəl bilirlər ki, insanları öz ardlarınca hansı vaxt aparsınlar. Liderin hər dəfə yeni addım atmaq istəməsi zamanı real olaraq 4 situasiya yarana bilər:

 - Qeyri münasib vaxtda səhv addım atmaq – fəlakət! Təbii ki, belə bir addım fəlakətə aparır.

 - Qeyri münasib vaxtda düz addım atmaq – müqavimət! Müsbət nəticə bəslənsə belə əlverişsiz şəraitin müqaviməti nəticəsində bu addım sonda uğursuzluğa gətirir və xəyal qırıqlığı yaradır.

 - Münasib vaxtda səhv addım atmaq – səhv! Burada da öncə müsbət nəticə qazanmaq elementləri görünsə belə, tam fiasko ilə nəticələnir.

 - Münasib vaxtda düz addım atmaq – uğur! İdeal şərait bax budur, belə vəziyyətdə uğur qazanmaq ehtimalı yüz faizə bərabər olur.

Uğur üçün tək düzgün fəaliyyət göstərmək deyil, bu fəaliyyəti məhz zamanı yetişəndə həyata keçirmək lazımdır ki, bu da vaxtın yetişməsi qanunudur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal “Oxucularımızın yaradıcılığı” rubrikasında bu gün sizlərə Cəfər Atayevin “Quyu” hekayəsini təqdim edir.

 

Əslində hər şey qaydasında gedirdi. Davutlu kəndinin sakinləri həmişəki kimi öz həyatlarına davam edirdilər. Ta ki o günə kimi...

İl 1989. Qəribə bir yay günü idi. Ağaclar yaşlı insan kimi görünür, budaqları isə vahimələndirirdi. Hələ ayda qırmızımtıl parıldayırdı. Sanki təbiət bu günü özəl edəcək nəsə hazırlamışdı. Yorğun bir günün sonunda Nazlı, sanki illərin yorğunluğunu göstərən gözləri yumulmasın deyə özünü zar-zor tuturdu. Yelləncəyində mürgüləyərək yellənən Nazlı arxadan gələn bir səsi eşitcək diksindi. Astaca balaca əlləri ilə yorğun gözlərini, iri, açıq, zilqara bəbəklərini sanki “bir azca da oyaq qal” deyərmişcəsinə ovuşdurdu.

Səs bağın ortasındakı ağacların arasından gəlirdi.

Nazlı az sonra olacaqlardan xəbərsiz, ağlında “bu toyuqları hinə salmaqdan bezdim, bunlar çıxmaqdan bezmədi”- deyə deyinərək ora yaxınlaşdı.

Nəhayət üç yaşlı, bədheybət ağacın arasından gələn səsə boylandı. Orada heç nə yox idi. Az öncə gələn səs isə gah sağdakı ağac tərəfdən, gah soldakından, gah da tam qarşısındakından gəlirmiş kimi əks-səda verirdi. Nazlı reaksiya vermədən donub qalmışdı, olanlara kiçik beynində bir anlam verməyə çalışırdı. Alnından süzülən soyuq tər damcılarının neçəsi qara iri bəbəklərinin içinə gedib göynədir, neçəsi yanağından çartlamış dodağlarını yandıraraq süzülürdü. Ağzı açıq, dəli kimi gah sağa, gah sola boylanırdı. Sanki ayaqları yerə yapışıbmışcasına bədənini tərpədə bilmir, bu hadisədən qaçıb qurtulammırdı.

Bu dəmdə yanındakı quyudan gələn körpə çığırtısı Nazlının bütün bədənini titrətdi, bu səs indiyə qədərki vəziyyəti tamam dəyişmişdi. Elə bil ruhu bədənindən çıxdı,  yox-yox, sanki ruhu bədəninə daxil oldu, ya da yox, bu ruh deyildi... Bu tam başqa bir şey idi. Bu şey Nazlının zülmət qarası gözlərini parıldadıb, beynini keyləşdirmişdi. Lakin quyudakı inilti dinməmişdi.

Az sonra özünü uşaq ağlaması və ara bir fəryad səsi ilə əvəz edən bu inilti Nazlının balaca qəlbində həm qorxu, həm mərhəmət hissi oyatdı. Quyunun qapısını açmağı tapşırırdı içindəki səs, belə də etdi. Çətinliklə də olsa bu dəmiri yerə salmağı bacarmışdı. Amma quyunun suyu çəkilmişdi. Su yerinə yerdə üçbucaq şəklində bir-birinə yaxın üç yanılı şam var idi, ortasında isə bir gəlincik.  Bunca fəryadın bu vahiməli gəlincikdən çıxması nə qədər ağılasığmaz olsa da, o şamları ora kimin qoyması və hələ yandırması düşüncəsi daha betər qorxudurdu adamı... Bu, başdan ayağa dəlilik idi.

Bütün bədəni qan tər olan Nazlıya içindəki səs o gəlinciyi xilas eləməyi tapşırdı. Uzun kəndir tapıb, bir ucunu belinə bağlayıb, digər ucunu isə quyunu əhatə edən 3 ağacın ətrafında dəfələrlə dolayaraq nəhayətində bağlaya bildi. Dərindən nəfəs alıb quyunun üstünə çıxdı. Astaca birinci ayaqlarını, sonra bədənini quyuya saldı.

Sağa-sola baxır, sanki çırpınırdı bu boşluğun içində.

Nəfəsi daralır, quyunun dərininə düşdükcə ciyərləri ağırlaşırdı. Getdikcə uzanan uzun yolun sonunda quyunun dibinə enməyi bacardı, amma bu dəmdə bədəni yüngülləşmişdi, sanki illərlə bədənində həbs olan bir şey azad olmuşdu.. Bir qədər donub, daha sora gördüyünə inana bilmədi. Yerdə nə şamlar, nə də gəlincik var idi. 

Nazlının gözlərinin parıtlısı itdi. Tez əlini bura düşdüyü kəndirə atanda orda kəndirin olmadığını gördü. Son dəfə çabaladı, başı gicəlləndi, yerə yıxıldı. Gözünü açanda özünü qaranlıq bir otaqda tapdı. Bu, otaq da deyil, tunel idi, damdar idi, məzar kimi. Yox-yox, geniş idi.

Nazlı getməyə başladı, get-gedə uzanan yol isə onu yorurdu. Budur, o çatmışdı. Qarşısında yol ayrıcı və hər yol ayrıcında bir qapı durmuşdu. Sağdakı qapı tərəfdə qışqırıq, fəryad, soldakından isə gülüş səsləri yüksəlirdi. Nazlı özü də bilmədən bir-birindən bağımsız iki kainatın ortasında idi. Bir qədər düşünüb gülüş gələn qapıya tərəf qaçdı. Nazlı qaçdığca qapı ondan daha da uzağa düşürdü..

Yorulan Nazlı içindəki bir səslə daha da şiddətli qaçmağa başladı.

 “Get, get, sən bacararsan!”

Nazlı qapıya yaxınlaşanda artıq təmiz taqətdən düşmüşdü, yorğunluq ifadə edən qara gözləri bozarmış, göz altları sallanmış, ayaqları isə sanki bədənindən uzaqlaşmaq istəyirmiş kimi qaçırdı. Boğazı o qədər qurumuşdu ki, elə bil, illərlə suya həsrət olan səhra yerləşirdi ağzının içində.

Bayaqdan yanında qaçıb fikir vermədiyi bir budağa gözü sataşdı. Bu budaq Cənnətdən çıxmışdı. Budağın üstündə isə parıldayan almalar göz oxşayırdı.

Sol əlini bir ümüdlə atıb almanın birini qopardı...

***

Səhər saatları.

Ailə 9 yaşında Nazlını bütün qorum-qonşudan sorub-soruşdurandan sonra, ümidini  üzüb, ən yaxın polis şöbəsinə üz tutdu. Həyətdə axtarış zamanı qapağı yarımçıq  qoyulmuş bir yer quyusu polislərin diqqətlərini çəkdi. İçində isə Nazlının şişmiş, cansız bədəni. Əlində isə bir dişlənmiş alma.

Uzun tərəddüddən sonra ailə qızın yuxuda gəzdiyini etiraf etdi və cinayət işi bağlandı.

O hadisədən bir həftə keçmişdi ki, ailəni gecə yarısı bir səs oyatdı.  Quyudan uşaq çığırtısı səsi gəlirdi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)      

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Haqqında bəhs edəcəyim şəxs həqiqətən də kinoçular sülələsinin nümayəndəsidir. Azərbaycan kino və televiziya rejissoru Ələkbər Muradov kinomexanik Yunus Muradovun oğlu, rejissor Murad Muradovun atasıdır. Hamısı ömrünü kinoya həsr edib.

 

Ələkbər Muradov1 avqust 1948-ci ildə Bakıda anadan olub. Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunda, Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kinooperatorluq fakültəsində təhsil alıb. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında, AzTV-nin "Ekran" Yaradıcılıq Birliyində çalışıb. Bir müddər Lider TV-də və İctimai TV-də işləyib.

 

Filmoqrafiya

1. Anamın duaları

2. Anaya məktub

3. Armudu

4. Bakı. Müharibə illəri

5. Boru xətlərində yeni texnika

6. Dədə Şəmşir

7. Dünən, bu gün, sabah

8. Ərənlər

9. Gəmiqaya

10. Güllələnmə təxirə salınır!...

11. "Hacı Mail" nağılı...

12. Hamı bir nəfər üçün

13. Həsir

14. Hökm

15. Kənd əhvalatı

 

Mükafatları

- Cəfər Cabbarlı mükafatı

- "Əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı.

 

Hər bir filmə ürətini qoyub. Tanınıb, bəyənilib. Uzun ayların gərgin əməyindən sonra ortada qalan lent yazılarını ömrünün bəzəyi sayıb. Ta ki ömrü qırılanadək.

Ələkbər Muradov 1 avqust 2013-cü ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrindən biri barədə qısa ədəbi təhlillərimi qələmə almaq və onu B.Vahabzadə poeziyasının heyranları ilə bölüşmək istəyirəm...

 

ANA DİLİ

Dil açanda ilk dəfə «ana» söyləyirik biz,

«Ana dili» adlanır bizim ilk dərsliyimiz.

İlk mahnımız laylanı anamız öz südüylə

İçirir ruhumuza bu dildə gilə-gilə.

 

Bu dil bizim ruhumuz, eşqimiz, canımızdır,

Bu dil bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır.

Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,

Bu dil əcdadımızın bizə miras verdiyi

Qiymətli xəzinədir…onu gözlərimiz tək

Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək.

 

Bizim uca dağların sonsuz əzəmətindən,

Yatağına sığmayan çayların hiddətindən,

Bu torpaqdan, bu yerdən,

Elin bağrından qopan yanıqlı nəğmələrdən

Güllərin rənglərindən, çiçəklərin iyindən,

Mil düzünün, Muğanın sonsuz genişliyindən,

Ağsaçlı babaların əqlindən, kamalından,

Düşmən üstünə cuman o Qıratın nalından

Qopan səsdən yarandın.

Sən xalqımın aldığı ilk nəfəsdən yarandın.

 

Ana dilim, səndədir xalqın əqli, hikməti,

Ərəb oğlu Məcnunun dərdi səndə dil açmış.

Ürəklərə yol açan Füzulinin sənəti,

Ey dilim, qüdrətinlə dünyalara yol açmış.

 

Səndə mənim xalqımın qəhrəmanlıqla dolu Tarixi varaqlanır,

Səndə neçə min illik mənim mədəniyyətim,

Şan- şöhrətim saxlanır.

Mənim adım-sanımsan,

Namusum, vicdanımsan!

 

Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,

Bu dil əcdadımızın bizə qoyub getdiyi

Ən qiymətli mirasdır, onu gözlərimiz tək

Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək!

Ey öz doğma dilində danışmağı ar bilən fasonlu ədabazlar,

Qəlbinizi oxşamır qoşmalar, telli sazlar.

Bunlar qoy mənim olsun,

Ancaq Vətən çörəyi,

Sizlərə qənim olsun!

 

Bəxtiyar Vahabzadə

 

Şeirin təhlili:

Bu şeir ana dilinə yazılmış, onun müqəddəsliyini, dəyərini və xalqın həyatındakı əvəzsiz yerini tərənnüm edən möhtəşəm bir əsərdir. Şair ana dilini sadəcə bir ünsiyyət vasitəsi kimi deyil, bir millətin ruhu, tarixi, mədəniyyəti, kimliyi və ən dəyərli mirası kimi təqdim edir. Şeir boyu ana dilinin nəsildən-nəslə ötürülməsi vacib olan qiymətli bir xəzinə olduğu vurğulanır.

 

Şeirin quruluşu və məzmunu

Şeir hər biri ana dilinin fərqli bir tərəfini açıqlayan bəndlərdən ibarətdir:

 

Birinci bənd:

Bu bənddə uşaqlıqdan bəri ana dilinin mənimsənilməsi prosesi, yəni laylalarla ruhumuza hopması və "ana" sözünün ilk deyilən kəlmə olması təsvir olunur. Ana dilinin ana südü kimi təbii və qidalandırıcı olduğu vurğulanır. Bu, dilin insan varlığı ilə ayrılmaz bağını göstərir.

 

İkinci bənd:

Ana dilin bir millətin ruhu, eşqi, canı və insanlar arasındakı əhdi-peymanı (and, razılaşma) olduğu qeyd edilir. Ana dilin dünyanı tanıdan, əcdadlardan miras qalan ən dəyərli xəzinə olduğu fikri təkrarlanır və onu qorumağa çağırış edilir. Buradakı "gözlərimiz tək qoruyub" ifadəsi dilə olan bağlılığın zirvəsini göstərir.

 

Üçüncü bənd:

Bu hissə şeirin ən lirik və coşğulu hissəsidir. Ana dilin yaranış mənbələri olduqca canlı və təsirli şəkildə təsvir olunur. Dilin uca dağların əzəmətindən, coşqun çayların hiddətindən, torpağın, elin bağrından qopan yanıqlı nəğmələrdən, güllərin rəngindən, çiçəklərin iyindən, Mil düzünün, Muğanın sonsuz genişliyindən, ağsaçlı babaların əqlindən, kamalından və hətta düşmən üzərinə cuman Qıratın nalından qopan səsdən yarandığı deyilir.

Bu ana dilin coğrafiya, tarix, təbiət və millətlə olan dərin və mənəvi bağını göstərir. "Sən xalqımın aldığı ilk nəfəsdən yarandın" ifadəsi dilin bir millətin var oluşu ilə eyni olduğunu vurğulayır.

 

Dördüncü bənd:

Ana dilinin xalqın əqlini, hikmətini və müdrikliyini özündə saxladığı qeyd olunur. Füzuli kimi böyük şairlərin əsərlərinin ana dildə yaranması və bu dilin qüdrəti ilə dünyaya yol açması xüsusi vurğulanır. "Ərəb oğlu Məcnunun dərdi səndə dil açmış" misrası dilin bədii gücünə və duyğuları ifadə etmə qabiliyyətinə işarədir.

 

Beşinci bənd:

Ana dilinin bir millətin qəhrəmanlıqlarla dolu tarixini, min illik mədəniyyətini, şan-şöhrətini özündə saxladığı bildirilir. Dilin millətin adı-sanı, namusu və vicdanı olduğu vurğulanaraq dil ilə kimlik arasındakı ayrılmaz əlaqə ortaya qoyulur.

 

Altıncı bənd:

Bu bənd təkrar və son çağırışı özündə ehtiva edir. Şeirin əvvəlindəki "Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi" və "onu gözlərimiz tək qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək!" misraları təkrarlanaraq ana dilinin miras olma xüsusiyyəti bir daha vurğulanır.

Şeirin sonunda isə öz doğma dilində danışmağı "ar bilən fasonlu ədabazlara" (öz doğma dilində danışmağı ayıb bilən, yalançı, təkəbbürlü adamlara) sərt bir etiraz səslənir. Bu insanların qoşmaları, telli sazları bəyənmədiyi, yəni öz mədəniyyətindən uzaqlaşdığı qeyd olunur. Şair bu cür insanlara "Vətən çörəyi, sizlərə qənim olsun!" deyərək böyük bir lənət oxuyur, ana dilinə və vətəninə xəyanət edənlərə qarşı kəskin qəzəbini ifadə edir.

 

Şeirin bədii xüsusiyyətləri

Bununla bağlı aşağıdakı məqamlara diqqət çəkmək olar:

1. Lirik və coşqulu üslub: Şeir bütövlükdə emosional və yüksək ovqatlı bir dillə yazılıb. Ana dilə olan dərin sevgi və bağlılıq hər misrada hiss olunur.

2. Zəngin təsvirlər və bədii təsvir vasitələri: Xüsusilə üçüncü bənddə ana dilinin qaynaqlarının təsvirində istifadə olunan dağlar, çaylar, torpaq, çiçəklər, babalar, Qırat kimi obrazlar şeirə xüsusi rəng qatır.

3. Təkrarlar: "Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi" və "onu gözlərimiz tək qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək" kimi misraların təkrarı əsas fikri möhkəmləndirir və şeirə ritmiklik verir.

4. Bənzətmələr (Təşbeh): Ana dilinin "ruh", "eşq", "can", "əhdi-peyman", "qiymətli xəzinə" və "namusum, vicdanım" kimi ifadələrlə müqayisə edilməsi dilin dəyərini daha da artırır.

5. Vətənpərvərlik duyğusu: Şeirdə təkcə ana dil sevgisi deyil, eyni zamanda dərin bir vətən və millət sevgisi də hiss olunur. Dil, vətənin və millətin ayrılmaz bir hissəsi kimi qəbul edilir.

6. Didaktik ton: Xüsusilə son bənddə, öz doğma dilini bəyənməyənlərə qarşı səslənən sərt tənqid şeirə öyüdvericilik verir.

 

Nəticə:

Bu şeir, ana dilinin bir millət üçün nə qədər həyati əhəmiyyətə malik olduğunu coşqulu və təsirli şəkildə ifadə edən, dərin mənalar daşıyan bir əsərdir.

Şair ana dilini sadəcə bir ünsiyyət vasitəsi kimi deyil, onu bir millətin kimliyi, tarixi, mədəniyyəti və ruhu ilə eyniləşdirir. Xüsusilə öz dilini alçaldanlara qarşı səslənən sərt tənqidi, şeirə güclü bir mesaj və xəbərdarlıq xarakteri qazandırır. Şeir, oxucunu ana dilinə sahib çıxmağa və onu qoruyaraq gələcək nəsillərə ötürməyə təşviq edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

ANAR, “QIRX GÜN, QIRX GECƏ”

 

Yusif!

Mənim etibarlı, ağıllı, istedadlı dostum, yaraşıqlı, gözəl-göyçək qardaşım! Səni itirdiyimiz o dəhşətli anlardan qırx gün, qırx gecə keçir. Bilirəm, zaman ötdükcə Vaxt ən ağır yaraları sağaltmasa belə, qaysaqlayır, göynərtisini ovudur, amma ölümündən keçən bu qırx günün elə bir saatı, dəqiqəsi olmayıb ki, sənin yoxluğunun dözülməz ağrısını duymayım, hər dərdimi, hər sözümü, həmişəki kimi, səninlə bölüşə bilməyəcəyimin acısını hiss etməyim. Gecələr yuxuma gəlirsən, “bilirsən, filankəs də lax çıxdı” deyirəm, “gündə yeddi dəfə allahlıq iddiasına düşən indi yetmiş yeddi dəfə düşür”, “tək alçaq dağları yox, elə uca dağları da yaratdığını bəyan edir” deyirəm. “Aybənizin nəvəsi oldu” deyirəm.

Ölümündən iki gün qabaq, xəstəxanada son görüşümüzdə ordu orduna yapışmış, kül rəngli sifətində gördüyüm zəif, amma əvvəlki kimi işıqlı təbəssümünlə gülümsünürsən, heç nə demirsən...

Nə deyəcəksən axı? Əbədi sükut dünyasındasan. Elə bir dünyada ki, ora ünvanlanmış suallar həmişə cavabsız qalır. Bizi böyük qismi (hamısı yox, əstəğfürullah!) çörəyi dizinin üstündə olan, dönük, kəmfürsət, paxıl və kinli adamlardan ibarət “ədəbi mühit”də, bu canavar sürüsünün içində qoyub niyə getdin? Bizi – Vaqifi, Fikrəti, Çingizi, Arifi, məni... Çingiz, Arif bizdən cavandırlar, bizlərdən sonra hələ çox illər yaşayacaq və bəlkə haçansa birlikdə işlədiyimiz günləri xatırlayacaqlar: “Anar bir az qaraqabaq idi, Vaqif çox vaxt qaşqabaqlı, Fikrət bəzən dalğın olurdu, amma Yusif... Yusifin həmişə dodağında təbəssüm, dilində xoş bir lətifə, heç kəsi incitməyəcək, heç kəsin qəlbinə toxunmayacaq şux zarafatı olardı”.

Eləydi Yusif. Ağlıma sığışdıra bilmirəm ki, bundan sonra bir daha Yazıçılar Birliyindəki, yaxud Milli Məclisdəki otağımın qapısından o təkrarsız təbəssümünlə içəri girməyəcəksən – çiynində fotoaparat, böyründə cib telefonu, həmişə səliqəli, şıq geyinib-kecinmiş, yaxanda kostyumuna uyğun zövqlə seçilmiş qalstuk, pencəyinin döş cibində eyni rəngli dəsmal, başında dama-dama kepka...

Təpədən-dırnağa aristokrat və ziyalı idin. Qiyafəndə, davranışında, oturub-durmağında, insanlarla rəftarında, sənin əlinə su tökməyə layiq olmayan adamların hücumlarına, böhtanlarına ağayana etinasızlığında... İctimai və ədəbi qara-qışqırığa biganəliyinə, onu eyninə almamağına görə bəzən səni qınayırdım. “Qəribəsən e, – deyirdin, – bir it, ya qoca köpək səni dişləyirsə, sən də onu dişləməlisən? Hürüb-hürüb yorulacaqlar...”

Haqlısan, Yusif. Sənin belə-belə şeyləri vecinə almamağının səbəbi o idi ki, müdrik insan idin, dünya malında – vəzifə, şöhrət, fəxri ad-filan gözün yox idi. Elə bu hücumların da əksərən məhz bu sayaq şeylərə tamah salanlar tərəfindən edildiyini yaxşı bilirdin. Elə bir ailədə dünyaya gəlmişdin ki, uşaqlıq çağından şöhrətin hər üzünü və ən geniş miqyasını görmüşdün. Bu sarıdan da gözün tox idi. İntizarla onun-bunun ağzına baxıb bir qaşıq tərif payını umanlardan, onun-bunun qələmini pusub özü haqqında mübaliğəli sözlər eşitməyin nisgilini çəkənlərdən və xudanəkərdə, bu sözləri eşitməyəndə özü-özünü şişirdib dağ başına qoyanlardan deyildin. Mirzə Cəlilin topuğundan olub, onunla bəhsəbəhsə girən zavallılara ancaq xəfif bir təbəssümlə gülümsünürdün. Sənin bu təbii kübarlığının, ziyalı ləyaqətinin kökünü yalnız mənşəyinlə, nəslinlə, anadan olduğun, yetişdiyin ailənlə bağlamaq düz olmaz. Əlbəttə, əsil-nəcabətin, ailə tərbiyəsinin də əhəmiyyəti az deyil. Amma bu əsil-nəcabət, ləyaqət bəy nəslinə mənsub olduğu qədər, adi bir çoban nəslinə də mənsubdur. Məsələn, tutalım, çoban ailəsində dünyaya gəlmiş Mövlud Süleymanlının ləyaqəti, daxili mədəniyyəti, ziyalılığı yazıçı ailəsində göz açmış bəzi şərəfdən dəm vuran şərəfsizlərdən min pay artıqdır. Səndə isə hər iki cəhət son dərəcə ahəngdar şəkildə bir-birini tamamlayırdı. Ailəndən gələn ağayanalıq və öz təbiətinin zənginliyi – böyük istedad, dərin zəka, geniş savad, dünyaya, hadisələrə, insanlara, həyata və ölümə müdrik baxış... Və bəlkə dünyanın bütün ağrı-acılarını, insanların bütün naqisliklərini, xırdaçılıqlarını, yekə-yekə sözlər, gurultulu şüarlar ardında vəzifə, kürsü, şan-şöhrət hərisliyi, iyirmi gün ləzzətini duyduqları üç, ya dörd nömrəli telefonları qaytarmaq üçün sifətdən-sifətə düşdüklərini, maaşa dolananların kasıbçılığına rişxənd edən harınların hər üzünü gördüyünçün özünə başqa bir dünya qurmuşdun. Bu dünyaya ailə üzvlərindən və ən yaxın dostlarından başqa heç kəsin yolu yoxdu. Bu dünya sənin düşüncələrinin, aləmə car çəkməyib əzabını içində yaşatdığın dərdlərinin, ağrılarının, min bir milli, ictimai və məişət problemlərinin dünyası idi. Uğurla başa vurduğun bədii əsərlərinin və gələcək yaradıcılıq niyyətlərinin dünyası idi.

İnsanlardan bezəndə bu dünyada quşlarla, balıqlarla ünsiyyət tapırdın – mənzilində saxladığın balıqlarla, quşlarla...

Quşlar, balıqlar, kitablar, musiqi, bir də nəvələrinin məzəli sözləri – bəlkə axır illər sənə qalan son sevinclər idi.

Bir də xatirələrin sevinci. Axı sən elə bir ömür sürmüşdün ki, çoxları yalnız bu ömrün həsədini çəkməklə öz ömürlərini çürüdür. Nə olmayıb sənin ömründə, Yusif? İlk növbədə yaradıcılıq fərəhi – gözəl hekayələrin, filmlərin, ədəbiyyatımızın iftixarı olan, dildən-dilə çevrilmiş “Qətl günü” romanın... Xalqımızın ən ağır günlərində onunla bir olmağın, onun yanında və onun keşiyində durmağın, dərdiylə yaşamağın xatirələri. Apardığın mitinqlər, iştirak etdiyin toplantılar, çıxışların, müsahibələrin... Məqamında sənin adından, şöhrətindən bol-bol istifadə edib sonra səni “unudanların” həqiqi məqsədlərini anlamağın və bu xəyal qırıqlığından qırılmamağın, bədbinləşməməyin... Ölkələr, maraqlı insanlar, kitablar, filmlər, ilk gənclik illərindən sevib-sevilməyin... Hər günü beş ömrə bərabər bir ömür...

Sənin və mənim evlərimizdə, iş yerlərimizdə, dost məclislərində, Qazaxda, Göyçayda, Dərbənddə, Almatıda, Bişkəkdə, Moskvada, Türkiyədə, Misirdə, Çində, Kanadada, ABŞ-da birgə keçirdiyimiz unudulmaz günlər, uzun-uzadı söhbətlərimiz – bütün bunlar, – ötən günlər, saatlar sənin olduğu qədər, mənim də xatirələrimdir.

Bilirəm ki, xatirələr yazmamısan, ancaq gündəlik aparırdın. Bu ortaq xatirələrimizin hansıları əks olunub yazılarında, – bilmirəm. Hər halda, bütün bunları canlandırmaq, ötüb keçmiş ömrümüzü bir daha kağız üzərində yaşamaq mənim öhdəmə düşür. Həm öz yerimə, həm sənin yerinə. Əlbəttə, ömür vəfa etsə…

Səninlə bağlı min bir epizodu, dərin-dürüst fikirlərini, dəqiq mülahizələrini, şux zarafatlarını, bənzərsiz yumorunu, zəngin və canlı şəxsiyyətinin müxtəlif cizgilərini daha dolğun və ətraflı şəkildə qələmə almaq indi mənim yoldaşlıq borcum, vəzifəmdir.

Vaqif küçəsində hekayələrini dinlədiyim, hekayələrimi dinlədiyin o uzaq günlər, “Qətl günü”nün əlyazmasını oxuduğum gecə, Ankarada mini-bara qoşduğun məzəli şeir, Qahirədə piramidalara getməyə ərinməyin, “əşi, kinoda görmüşük də” deməyin, İstanbulda Çiçək passajında Eminin hesabına qəhvə içməyimiz, sonra İstiqlal caddəsində Eminə qalstuk almağın, Vaqifin hər təzə şeirindən duyduğun və böyük qardaş təmkiniylə gizlətməyə çalışdığın qürur, mənə bağışladığın qəlyan (“Axır ki, sənin də bir keyfiyyətli qəlyanın olsun”, – dedin), gecə yarısı telefon zənglərin…

Akvarium balıqları və qəfəsdəki quşlar, fotolar və dama-dama kepka… İndi isti-isti bütün bunları xatırlamaq, xəyalımda bir də yenidən yaşamaq mənə çətindir, Yusif. Dəfn mərasimində danışa bilmədim. Arazın matəmində olduğu kimi, o gün də qəhər məni boğurdu. Yalnız bir-iki söz deyə bildim. Bu yazım da bəlkə bir az dağınıq oldu. Bəlkə içimə yığılmış acılar və bu acıları səninlə paylaşa bilməyin imkansızlığı elə sözləri, elə ifadələri işlətməyə məcbur etdi ki, bu gileylər sənin haqqında, – büllur kimi pak, təmiz, qəlbi hər cür həsəddən, kin-küdurətdən, xıltdan xali olan insan haqqında yazıya düşməməliydi. Buna görə bağışla məni, Yusif…

Neyləməli; “Kimə deyim dərdimi, dünya dolu adamdır?” Axı heç birinə heç bir pislik, bədxahlıq etmədiyimiz, əksinə, bacardığımız dərəcədə, imkanlarımız daxilində həmişə yaxşılıq etməyə çalışdığımız, həmişə ancaq və ancaq xeyirxahlıq göstərdiyimiz bu insanlar nə istəyir bizdən, ay Yusif? Nə veriblər ala bilmirlər?

Cavab yoxdur…

Yusif yoxdur…

Yusif Səmədoğlunun vəfatından qırx gün qırx gecə keçir…

                                               Sentyabr, 1998

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

İlkin Əbəlfəz Bakıda yaşayır. Ali təhsilli iqtisadçı menecerdir.

İlk şeir yazmağa hələ məktəb illərindən başlasa da o vaxtın təfəkkürü ilə indiki təfəkkür uzlaşmır deyə əvvəlki şeirlərini deyil, 2020-ci ildən bəri topladığı şeirlərinin dərc edilməsini istəyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında bu gün onun son yazdığı şeirlərdən bəzilərini sizlərin mühakiməsinə verəcəyik.

Yeri gəlmişkən, İlkin Əbəlfəz tezliklə sizlərə yeni kitabını təqgim edəcək – “Atasız uşaqlar” romanının.

 

 

 

SON BİR NƏĞMƏ İSTƏYİRƏM SƏNDƏN, ŞAİR

Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair,

Dərdlərimi ovutmağa.

Həzin-həzin, köz-köz olan

 Ürəyimin atəşini soyutmağa,

 Göz yaşımı qurutmağa…

 

 Son bir nəğmə istəyirəm səndən. şair,

Arzularım dilə gəlsin.

Heç kimim yox bu dünyada,

 Elə bil ki, tək qalmışam,

İtirdiyim xəyallarım, duyğularım

Geri gəlsin…

 

Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair,

Təkliyimi onla bölüm.

Nəyim varsa verim ona,

Ən dəyərli əşyamı da,

Başımdakı ağlımı da,

Olan-qopan yaddaşımı,

Qəbirdəki baş daşımı verim ona.

Nolar yenə vurma düyün,

Onu görüm, sonra ölüm…

 

Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair,

Notlarında o da olsun.

Gah bəmində, gah zilində,

Hərdən evin bir küncündə

Durub elə mənə baxsın.

 Gah da yolun döngəsində

Keçib dayansın qarşımda,

 Dalğalansın göz yaşımda…

Gah bəmində, gah zilində,

 Hər ayrılıq nəğməsində

Xatırlatdın onu mənə,

Ağrı oldun ürəyimdə.

 

Olan olub, keçənlər də keçib, şair,

 Son bir nəğmə istəyirəm səndən, şair…

 

 

MƏNƏ SEVMƏYİ ÖYRƏT

Ay dərdimi dən bilən,

Sevincimi qəm bilən,

Ay sevgimi kəm bilən,

 Mənə sevməyi öyrət!

 

 Gecə ulduzum, ayım,

Tanrıdan sevgi payım,

Yazı yazım, say sayım?

 Mənə sevməyi öyrət!

 

Danlayırsan, dinmirəm,

Alçaldırsan, enmirəm,

Mən sevməyi bilmirəm?

Mənə sevməyi öyrət!

 

Yundursa, əyləş didək,

Misal deyil həll edək,

Hansı məktəbə gedək?

 Mənə sevməyi öyrət!

 

Aşiqinə çəkmə dağ,

Bəyənməyirsən nahaq,

 Bir qələm al, bir varaq,

 Mənə sevməyi öyrət!

 

 

ŞAİR

Nə yaman duyğusal olmusan, şair,

Bir az dözümlü ol, bir az möhkəm ol.

Nə yaman ərköyün olmusan, şair,

Bir az soyuqqanlı, azca ötkəm ol.

 

Nə yaman başını qatıblar yenə,

Yenə için-için düşüncədəsən.

Vallah, hamı səni anlaya bilməz,

Səni sevəndəsən, düşünəndəsən.

 

Nə yaman gözlərin qızarıb belə,

Bəbəyin elə bil qan çanağıdır.

Nə etsən, nə desən faydası olmaz,

 Lap göz yaşların da el qınağıdır.

 

Səsində kövrəklik xırıltı nədir,

Nəsə oğurlanıb, nəyinsə sınıb?

Küskün baxışların söylə kimədi,

 Kimsə, elə bil ki, qəlbini qırıb?

 

Amandır özünü toparla, şair,

Üzündən qəm-kədər silinsin bir az.

Yenə də ürəkdən yaz, yarat, şair,

Acı keçmiş ilə yaşamaq olmaz.

 

 

ÜSYAN

Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

Min ağrı bu dərdə bərabər oldu.

Gülən gözlərimin dərinliyində

 Ömrüm selə döndü, dərbədər oldu.

 

 Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

Hər nəfəs aldıqca dağlanır içim.

Hər şəkil, hər dəfə adı gələndə

Ox olub sancılır, köç edir köçüm.

 

Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

Bu dərdim ömürlük yoldaşım oldu.

Fərmanı verildi gələn günlərin,

Cəlladtək üstünə möhürün vurdu.

 

Elə dərd verdi ki, Allahım mənə,

 Dərd də özlüyündən utandı, vallah.

Daha yorulmuşam, daha ölürəm,

Məni öz yanına apar, ay Allah.

 

 

DÜNYA

Hamımızın gözündə nəm,

Əsir alıb sevinci qəm,

Qan ağlayır dünya-aləm.

Nə boşluğun bir boşluğu,

 Nə dolunun dolusu var.

Hər şeyin bir yalanları,

Hər şeyin öz doğrusu var.

 

Kitablar da səhv yazılır,

Quş da quştək civilləmir.

Topuğuna daş dəyənlər

Aslan kimi inilləmir.

Bağlı qapı arxasında

Min hoqqadan çıxır ismət.

Sevgi bitir yataqlarda,

Allah kərim, ya da qismət.

 

Gücü çatmır çöldəkinə,

Söz deməyə ər kişinin.

Xəyanətsiz öz evini

Yaşatmağa hər kişinin.

Seçim qoyur qarşımıza,

Heç baxmayır yaşımıza,

Yazır qəbir daşımıza

 “Bu, dünyadan nakam gedir.”

 

Yavan çörək doyuzdurmur

Yetim-yesir uşaqları.

Nə atılan körpələri,

Nə boş qalan qucaqları.

Qurban etmə günahlara,

Qıyma yazıq insanlara.

Ömrü keçən qarı dünya,

 Çovğun edən qarı dünya.

Bizi kama yetirməsən,

Səni görüm qarı, dünya.

 

 

MƏN ÖLƏNDƏ

Ölən vaxtı hamını yığacam ətrafıma,

Mən öləndə qəbrimə heykəl də qoydurarsız.

Sevmirəm sadə qəbir, yaraşmaz heç adıma,

 İmkan olsa, heykəli mərmərdən yondurarsız.

 

Qoy uzaqdan seçilsin sadə qəbir içində,

Bolluca ehsan verin üçündə, yeddisində,

Tanınmış molla olsun qoy mənim məclisimdə,

Adıma üç-dörd “kuplet” şeir də yazdırarsız.

 

Malımdan və mülkümdən kimsəyə pay verməyin,

Mən kasıbı sevmirəm, kasıbı dindirməyin,

Dəyməyin pullarıma, acları güldürməyin,

Nəyi qoyub getmişəm, eləcə saxlayarsız.

 

Onsuz da bilirəm ki, haqqıma girəcəksiz,

Bu nanəcib, vicdansız, bu alçaq deyəcəksiz,

Kömək etmədim deyə arxamca söyəcəksiz.

Qəbirdən xortdayaram, çox dərin basdırarsız…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bir vaxtlar – onda ki, cəmi 2 telekanal vardı, internetsiz, əlbət ki YouTube-suz bir həyat sürülürdü, bax onda bir veriliş vardı, “Retro”. Xanım və bəy aparıcı ekranda görünən kimi milyonlar nəfəs dərmədən onlara baxırdı. Xanım Həmidə Ömərova idi, bəysə Ayaz Salayev.

 

Azərbaycanın tanınmış rejissoru Ayaz Salayev 1960-cı ilin 1 avqustunda Bakıda anadan olub. 1977–1982-ci illərdə Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun Kinoşünaslıq fakültəsində təhsil alıb. 1983–1985-ci illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında və "Azərbaycanfilm"də redaktor vəzifəsində çalışıb. 1986–1988-ci illərdə ÜDKİ-nin aspiranturasında oxumaqla bərabər, həmin təhsil ocağında "müasir film" fənnindən dərs deyib.

1995-ci ildə çəkdiyi "Yarasa" filmi Fransa, Almaniya, İspaniya, Yunanıstan, Belçika, İsveçrə, İsveç, Finlandiya, ABŞ, Kanada, Rusiya, Bosniya və Herseqovina, Misir, Türkiyə, Monqolustan və digər ölkələrdə keçirilən otuza yaxın müsabiqədə iştirak edib. Film Fransanın Anje şəhərində keçirilən beynəlxalq Avropa kinosu festivalında Qran-priyə və digər nüfuzlu mükafatlara layiq görülüb.

18 dekabr 2000-ci ildə Azərbaycan kino sənətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülüb. Müxtəlif ali və orta təhsil ocaqlarında kino tarixindən dərs deyib.

 "İnternyus-Azərbaycan"da rejissor kimi fəaliyyət göstərdiyi müddətdə bir neçə sənədli film və sosial məzmunlu videoçarx çəkib. 

13 dekabr 2023-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin 100 illiyi münasibətilə "Tərəqqi" medalı ilə təltif edilib.

 

Filmoqrafiya

1. Qız qalası əfsanəsi

2. Retro

3. Ordubad

4. Evlənmək istəyirəm

5. Bir dəfə görmək...

6. Təkəlduz

7. Ata

8. Bir nəfər hamıya görə

9. Təxribat

10. Yarasa

11. Anlam

12. Vahimə

13. Koma 0,1 saniyədə

14. "Ağ-qara" gecələr

 

Bu gün doğum gününü – 65 illik yubileyini qeyd edən Ayaz Salayev son günlər sosial medianın qınaq obyektinə çevrilib. Türk dilinə cəmiyyətin meyl salmasını pislədiyinə görə nu topa-tüfəngə tuturlar. Lakin gəlin fikri konteksdən kənara çıxarıb bu tanınmış kino xadimindən düşmən obrazı yaratmayaq. Türkiyə bizim qardaşımızdır, bu öz yerində. Ayaz Salayev də kino industriyamızın ünlü adıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Bu dəfə yolumuz Almaniyayadır.

Bir dəfə heç kimə məlum olmayan alman mühəndisi və dünyanın ilk daxili yanma mühərrikli avtomobilinin ixtiraçısı Karl Benz  üç velosiped təkəri olan "Motorwagen" adlı benzin mühərrikli ilk özüyeriyən maşını ehtiyatla işə salır və Manheym şəhərinin böyük meydanına sürür. Meydana  göz gəzdirən Benz burada nəqliyyatın hərəkətinə heç bir maneə görməyir...

 

Amma təəssüf ki, meydanın o tayında bir evin kölgəsində dayanmış arabalı atı görməyir. Arabanın üstündə isə kolbasa, sosiska və vetçina yığılmışdı. Bu bir  yerli kolbasa istehsalçısı idi və mallarını müştərilərə çatdırırdı. At qəribə və qorxulu, yüksək səslə cingildəyən və dəhşətli dərəcədə tüstülənən arabanın düz ona doğru irəlilədiyini görən kimi hürküb qaçmağa başlayır. Bu zaman arabada olan vetçina və ət məhsulları  yerə tökülərək səki boyu səpələnir. Böyük qalmaqal baş verir. Kolbasa ustası dərhal “şeytan maşını”nın sürücüsündən dəymiş ziyanı ödəməyi tələb edir. Əlacsız qalan Karl Benz yolda toz üstünə tökülmüş  bütün ət məhsullarını almalı olur. Baxmayaraq ki, o vaxtlar onun pula çox ehtiyacı var idi.

Bu hadisə Benzə çox təsir edir. Bu haqda  dostlarına deyir: "Kolbasa satıcısı  mənə açıq-aşkar istehza ilə deyir ki, ötən bazar günü necə yaxşı alver edib... O, bölgənin ən varlı adamıdır. Amma mənə də Benz deyərlər, ilk avtomobilimi ona satacağam. Bu mənim revanşım olacaq!"

Qeyd etmək lazımdır ki, Karl Benz əvvəllər üç təkərli “Motorwagen”ini heç cür sata bilmirdi. Benzin mühərrikli bu araba insanlarda inam yaratmırdı: ətrafdakılara təhlükəli, çox səs-küylü və əlverişsiz görünürdü. İxtiraçı Manheym şəhəri ətrafında gəzərkən həm atları və piyadaları qorxudur, həm də maşının benzin bakının həcmi kiçik olduğundan, onu tez-tez doldurmalı olurdular. Benzin isə həmin vaxtlarda ancaq apteklərdə satılırdı.

 1887-ci ildə "Motorwagen" Parisdəki Ümumdünya Sərgisində iştirak edir. Və bundan bir il sonra, 1888-ci ildə Karl Benz nəhayət Almaniyada ilk avtomobilini satır. Təəssüf ki, Karl Benzin ilk avtomobilinin məhz Manheymdəki həmin kolbasa ustasına və ya başqa bir qəssaba satdığı haqda dəqiq fakt yoxdur. Bu məlum deyil və tarix bu haqda susur.  Bununla belə, əminliklə söyləmək olar ki, vəd edilmiş revanş alınır – illər sonra nəinki Almaniyanın, eləcə də dünyanın bütün kolbasa istehsalçıları artıq öz məhsullarını arabalarla deyil, daha rahat olan mühəndis Benzin avtomobilləri ilə daşıyırdılar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təşkilatçılığı ilə Xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun 85 illiyi münasibətilə keçirilən Poeziya müsabiqəsində fərqlənən gənc şairlərin şeirlərini təqdim edirik.

 

  

I YER

 

 

Cavid QASIMOV

 

 

***

 

Dil bilməyən sərçələr

Bu qışı da qarşıladı

Həyətimizdə.

Yenə dua edirlər:

– Bol olsun süfrələrin çörək qırıntıları...

 

Dəyirmanların ürəyi daşdan olmasaydı,

Köçməzdi ölkədən ölkəyə quşlar...

 

Zaman ötdükcə anlayıram ki,

Sünbül günəşdən də yandırıcıdır.

Yoxluğu nəinki yeriməyi bacaranlar,

Uçmağı bilən quşlar üçün də utandırıcıdır.

 

Gileylənmirəm, İlahi, gileylənmirəm.

Buna da şükür,

Bizi sərçələrin duaları saxlayır,

Sərçələri sən.

 

 

***

 

O gün yadımdadır, qarışqalar da

Yeraltıbahardan qayıdırdılar,

Çiçəklər təzəcə dil açmışdı ki,

Arılar nahardan qayıdırdılar.

Mən isə dənizdən şeir deyirdim

Qanadı qırılmış qağayılara.

 

O gün yadımdadır, yarasalardan

Gecənin qanını götürürdülər.

Hə, hə...

Yadımdadır çarpayısında

Uzanan adama köçürürdülər.

Mən isə həyatdan şeir deyirdim

Gecəni yatmayan səfil dostuma.

 

O gün yadımdadır, işıqforların

Gözləri hirsindən qan bağlamışdı.

Görmüşdü uzaqda işıq dirəyin

Kimsəsiz bir uşaq, qucaqlamışdı.

Mən isə anadan şeir deyirdim

Körpələr evinin darvazasında.

 

O gün yadımdadır, dostum gəlmədi,

Onu da bayraqla gətirmişdilər.

Heç vaxt uzaqlara ata bilməyən

Ayağın uzaqdan götürmüşdülər.

Mən isə yollardan şeir deyirdim

Oğlu itkin düşmüş ata evində.

 

O gün yadımdadır, ağaclar hələ

Körpə meyvələrin bəsləyirdilər.

Dəcəl uşaqları meyvə dərməyə

Kölgə-kölgə düşüb səsləyirdilər.

Mən isə qocaya şeir deyirdim

Meyvədən xəbərsiz əlağacından.

 

O gün yadımdadır, xatırlayıram:

Daha günüm yoxdur xatırlanası.

Söz verdim Allaha, şeir yazmaram

Qadın qulağına pıçıldanası.

O gün yadındadır?

– Yadımda deyil...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)