Təranə Turan Rəhimli, filologiya elmləri doktoru, dosent. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Balaş Azəroğlu deyəndə, ilk olaraq Güney Azərbaycanda yaşayan qan qardaşlarımızın azadlıq mübarizəsi və 21 Azər hərəkatı yada düşür. Milli azadlıq mücadiləsini boğmaq istəyən, o tay-bu taylı Vətənin nəfəsini tıxayan qanlı əlləri qoparıb atmaq yolunda hər cür təzyiqə mərdliklə sinə gərən azadlıq mücahidlərindən biri idi Balaş Azəroğlu. Bu gün onun doğum günüdür.

Yaradıcılığı boyu bütöv Azərbaycan amalına sadiq qalan, qələminə sarılıb mübarizəsini davam etdirən şair millətinin səsini bütün dünyaya duyurmaq istəyirdi. “Elə oğul istəyir vətən...” adlı şeirindəki kimi:

İndi elə oğul istəyir vətən

düşmənlərin başına 

alov töksün dilindən!

Qalxıb Savalan dağına

bir millətin dərdini 

bütöv Şərqə bağırsın,

Qoy qoca Şərq eşitsin

dili bağlı,  

qolu bağlı,

Sinəsi çarpaz dağlıların 

səsini!  

Təsadüfi deyil ki, Balaş Azəroğlunun bu şeiri 1960-cı ildə dərc olunandan dərhal sonra Xalq yazıçısı və böyük tənqidçi Mehdi Hüseyn “Şair Azəroğluya açıq məktub” ünvanlı məqalə yazmış, siyasi lirikanın gözəl örnəyi olan bu əsərin doğurduğu sevinci ədəbi ictimaiyyətlə bölüşmüşdü. Mehdi Hüseyn bu şeirdə “sərrast atəşə bərabər tutula biləcək iti və kəsərli parçalar”ın təsirindən doğan həyəcanla yazırdı: “Mən sənin əsərini oxuyanda həm sevinir, həm də qəzəblənirdim, sevinirdim ona görə ki, sən xalqımızın ən görkəmli şairlərindən biri kimi Səməd Vurğun ənənələrinə sadiq qalaraq mənə Vurğunun səsini və nəfəsini xatırladırsan, aktual-siyasi məsələləri həqiqi şeir dili ilə yazmağı bacarırsan; qəzəblənirdim ona görə ki, sənin odlu misralarını oxuduqca başı min bəla çəkmiş Azərbaycan xalqının qəddar düşmənləri ilə sanki bir daha üz-üzə dururam”.   

Balaş Azəroğlu poeziyası sərhədlərlə, tikanlı məftillərlə Güney və Quzey Azərbaycanı ayıranların bir milləti bütövlük amalından, milli ruhundan, mənəvi dəyərlərindən ayıra, qopara bilmədiklərinin isbatıdır. O, bütöv Azərbaycanın şairidir. Şairin yaradıcılığını azərbaycançılıq kontekstində nəzərdən keçirəndə bu əzəmətli poeziyanın başdan-başa milli düşüncə həmrəyliyinin, bütövlüyün, milli təəssübkeşlik və vətənpərvərliyin tərənnümünə həsr olunduğunu müşahidə edirik. Şair SSRİ-nin mövcudluğu, həmin dövrün siyasi gerçəklikləri və sovet ideologiyasının hakim olduğu dövrdə milli birlik, milli bütövlük ideyasını şeirlərinin mərkəzi mövzusuna çevirmişdi. Tənqidçilərin Güney mövzusu kimi təhlil etdiyi, siyasi lirika örnəkləri kimi dəyərləndirdiyi bu şeirlərdə böyük bir millət sevgisi, milli tarixi kimliyə, yüzilliklərdən gələn dəyərlərə, əzəmətli keçmişə, dünənə sahib çıxmaq ideyası son dərəcə qüvvətli səslənir. Həsrət, nisgil qoxulu bu şeirlərdə həm də vətəndaşlıq qürurundan güc alan cəsur bir azadlıq çağırışı var. “Susmaq mənə ağır gəlir” deyən sənətkarın bu çağırışını əks etdirən bir çox misralar bədii təsir gücü ilə oxucunu dərindən düşündürür, onun ruhuna sirayət edir:

Səadət vətəndədir, məncə, 

Torpağı, göyü, 

suyu, sərvəti azad vətəndə!

Oğlu, qızı, 

dili, sənəti azad vətəndə.  

Balaş Azəroğlu 1921-ci il noyabrın 11-də Bakıda anadan olmuş, orta təhsilini burada almış, ədəbiyyat müəllimi Cəfər Rəmzinin təsirilə qəlbində ədəbiyyat sevgisi cücərmişdi. Valideynləri İran təbəəsi olduqlarından 1938-ci ildə ailəcə Güney Azərbaycanın Ərdəbil şəhərinə sürgün edilərkən bu ədəbiyyat sevgisini də qəlbində götürüb aparan gəncin həyatında yeni bir yol başlamışdı. Bu yol onu fars ibtidai məktəbindən milli azadlıq hərəkatı mücahidliyinə, 21 Azər hərəkatına qədər aparıb çıxarmışdı. İran Xalq Partiyasının üzvü, “Azərbaycan zidd faşist cəmiyyəti”nin Ərdəbil vilayəti şöbəsinin sədri, həmin cəmiyyətin orqanı “Yumruq” qəzetinin redaktoru, Azərbaycan Demokratik Firqəsi Ərdəbil vilayət komitəsinin şöbə müdiri, “Cövdət” qəzetinin redaktoru, “Şairlər məclisi”nin Ərdəbil şöbəsinin rəhbəri, Təbrizdə Azərbaycan Dövlət Radio Verilişləri Komitəsinin sədr müavini, “Yazıçılar və Şairlər Cəmiyyəti”nin idarə heyətinin üzvü kimi səmərəli siyasi, ədəbi və jurnalistik fəaliyyəti illərində (1941-1946) Balaş Azəroğlu bütün gücü ilə bütöv Azərbaycan amalının gerçəkləşməsi məramına xidmət edib. Güney Azərbaycanda milli mübarizənin öndəri Səttarxana həsr etdiyi şeiri ilə müsabiqə qalibi və mükafatçısı olduğu vaxtdan başlayaraq azadlıq mübarizəsini tərənnüm edən poeziyası ilə ədəbi mühitin diqqətini öz üzərində toplayıb.

“Dnepr” (1937) adlı ilk mətbu şeirini hələ Bakıda ikən yazsa da, həqiqi sənət yolu, qələmini bir ömürlük savaşa – milli mübarizəyə həsr edəcəyi yol Ərdəbildən başlamış, ilk şeir kitabları Ərdəbildə və Təbrizdə nəşr olunmuşdu. Keşməkeşli ömür isə qarşıdaydı. İranın getdikcə mürəkkəbləşən siyasi həyatı, milli azadlıq hərəkatı mücahidləri və milli hökümət tərəfdarlarına amansız divan tutulması, Seyid Cəfər Pişəvəri başda olmaqla Azərbaycan Milli hökümətinin qurucularının böyük işgəncələrə məruz qalması, sonu görünməyən siyasi təzyiqlər onun mənsub olduğu Abizadələr ailəsini də yenidən öz el-obasından ayrılmaq məcburiyyəti qarşısında qoyur. Ailə Bakıya qayıdır. Beləliklə, Balaş Azəroğlunun Azərbaycan Dövlət Universitetindən başlayan təhsil yolu onu müxtəlif məsul vəzifələrdə elmimizi, ədəbiyyatımızı layiqincə təmsil etməsinə qədər gətirib çıxarır.

Həyatının, yaradıcılığının, fəaliyyətinin zirvəsində isə həmişə Güney mövzusu yer alır. Güney Azərbaycan Yazıçıları Cəmiyyətinin sədri kimi fəaliyyəti, Güneyli şair Məhəmməd Əmani yaradıclığından namizədlik dissertasiyası müdafiə etməsi, Saib Təbrizi yaradıcılığını doktorluq dissertasiyası mövzusu kimi seçməsi də bu faktı bir daha təsdiqləyir. O, “Azərbaycan” qəzetinin redaksiyasında ədəbi-bədii şöbənin müdiri və məsul redaktoru işlədiyi illərdə ədəbi-publisistik yazılarında Güney mövzusu xüsusi aktuallıq qazanır. 

Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Orta yüzillər ədəbiyyatı” şöbəsinin baş elmi işçisi işlədiyi vaxtlar Güney şairlərinə son dərəcə təəssübkeş münasibətlə yanaşır, onların ədəbi irsinin öyrənilməsi, əsərlərinin fars dilindən Azərbaycan dilinə tərcüməsi, kitablarının tərtibi işinə böyük əmək sərf edir. Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın farsca şeirlərinin tərcüməsi, “Məhəmməd Əmani” adlı monoqrafiyası, bir çox Güneyli klassik şairin, eləcə də Saib Təbrizinin “Seçilmiş əsərləri”nin (Bakı, Yazıçı, 1980) tərtibi, qəzəl, qəsidə, təkbeytlərinin fars dilindən tərcüməsi, ön söz, çıxarış və şərhlərinin yazılması bu əməyin nəticəsidir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Güney Azərbaycan ədəbiyyatı üzrə baş müşaviri kimi xidmətləri də öz ədəbi amalına həyatının sonunadək sadiq qalmağın örnəyidir.

Güneyli şairlər içərisində məhz Balaş Azəroğlunun Azərbaycanın həm Güneyində, həm də Quzeyində böyük nüfuz qazanmasını şərtləndirən amillər vardı. Tənqidçi Məsud Əlioğlunun yazdığı kimi, “Azəroğlu, İran Azərbaycan poeziyasının yeni mərhələsində – şeirin müasirlik hissi ilə get-gedə qüvvətləndiyi, mühüm hadisələri əks etdirməyə qabil olduğu əlamətdar bir vaxtda şair kimi məşhur olmuşdur. Onun qələmə aldığı mövzular, toxunduğu və canlandırdığı həyat həqiqətləri, Səttarxan, Xiyabani və Pişəvəri kimi mərd mübarizlərin, xalq hərəkatı qəhrəmanlarının döyüş əzmini, vətənpərvərlik ideallarını və şəxsi-ictimai fədakarlığını əks etdirən müasir İran Azərbaycan şeirinin ən yaxşı, qabaqcıl ənənələrinin davamı kimi diqqəti cəlb edir”.  

Azərbaycanın həm quzeyində, həm də Güneyində yaşayıb yaratdığı üçün Balaş Azəroğlunun ədəbi yenilikləri Güney şeirinə gətirmək imkanları vardı. Əruzdan başqa vəzn tanımayan, xalq şeiri vəzni olan hecaya belə xor baxan Təbriz şairlərinin sərbəst vəzni qəbul etməsində şairin önəmli rolu olub. Yeni fars şeirinin banisi Nima Yuşicin və Xalq şairi Rəsul Rzanın Balaş Azəroğlunun yenilik axtarışlarına təsiri onunla nəticələnib ki, o, Güney Azərbaycan şeirinə sərbəst vəzni gətirməklə yanaşı, bu poeziyada hecanın mövqeyini də möhkəmlədib. Xalq yazıçısı Anarın “O taylı-bu taylı şeirimizin ağsaqqalı” məqaləsində müşahidə etdiyi kimi, “onun bu tarixi xidməti Güney Azərbaycan ədəbiyyatına yeni bir ab-hava gətirməklə bərabər, ümumazərbaycan şeirində də mühüm və parlaq bir səhifədir”. 

89 illik bir ömrün Güney harayını, bütöv Azərbaycan sevgisini Balaş Azəroğlunun bütün şeirlərində görmək mümkündür. Ərdəbildə, Təbrizdəykən Bakının həsrətini çəkən şair Bakıda yaşadığı illərdə də Güney Azərbaycanın nisgilinə dözə bilmirdi. Ömrünün ahıl yaşlarında yazdığı şeirlərdə Təbriz arzusunu dua kimi dilə gətirirdi. 2001-ci ildə qələmə adığı “Ulu Tanrım” adlı şeirində Tanrıya üz tutub dualarında “Qismət ola, bir də görəm Təbrizi” deyir. “Təbriz yuxuma gəlir”, “Mən istəyən zaman ola”, “Nigarançılıq”, “Niyə qoydun gəldin?!”, “Şeyx Səfi küçəsi” kimi şeirlərində bu nisgil daha qabarıq görünür. Xudafərinə həsr etdiyi “Vüsal körpüsü” şeirində də Vətənlə bağlı ən müqəddəs arzusunu dilə gətirir: 

Bir körpü olmaq istəyirəm,

Hicran daşlarından hörsünlər onu,

Daha hicran olmasın,

Kəsməsin insanların yolunu.

Adı “vüsal körpüsü” olsun.

İnsanlar keçsin üstündən

Vətəndən Vətənə.

Gəlib çatmamış ömrümün sonu

Kaş o körpüdən keçmək

Qismət ola bir gün mənə...

Onun “sevgilim” ünvanlı, ömür-gün yoldaşı Mədinə Gülgünə yazdığı şeirlərdən də Təbriz, Ərdəbil qoxusu gəlir. Şair Mədinə xanımı adi həyat yoldaşı yox, Təbrizlə bağlı ən ülvi xatirələrin şəriki, milli azadlıq yolunda qoşa addımladığı məslək yoldaşı, qələm, fikir, amal dostu kimi yüksək dəyərləndirir. “Unuda bilmirəm” şeirində Mədinə Gülgünün vəfatından doğan acı kədəri, tənhalığı ifadə edərkən bu duyğuları daha qabarıq görürük.

Dönüb çiyninin üstündən gəldiyi yollara baxanda nə qədər təlatümlü illər yaşadığını görən şair buna əsla peşman olmur, çünki bu həyəcanların hamısı vətənlə bağlıdır, insana şərəf verən, baş ucalığı gətirən təlatümlərdir. “Ömrüm mənim” şeirində yazdığı kimi: 

Keşməkeşdə keçdi gəncliyim, 

Təəssüf etmirəm yenə.

O illəri yenidən qaytarsalar mənə

İnan, beləcə yaşayaram

Başı uca, üzü ağ.

Ömrün payızına qədəm qoyub

Tökülsəm də yarpaq-yarpaq,

Qəm yemə sevgilim.

Bir də ki, nə qəm,

Mən ki, gəncliyimi itirməmişəm.

Hələ qışa da çox var...

Nə üçün yaşadığını duyan

Ömrün payızın, qışın da

Üzü ağ yaşayar. 

“Ana Vətən” adlı şeirinin ovqatı da belədir. “Hər şey isidə bilməz, Həyatı bahar kimi, insanı Vətən kimi!” deyən şairin hər bir şeirində vətən var, azadlıq arzusu var. “Qızıl balıq” adlı şeirində hovuza atılan böyük bir qızıl balığın sıçrayıb özünü hovuzdan kənara atmasını belə şair azadlıq üsyanı kimi görüb mənalandırır:

– Ey insan, vurma əllərini!

Toxunma!  

Onu dalğası adam boyu qalxan 

dənizə aparmayacaqsan əgər!

Əl vurma nahaq!

Sənin beş addımlıq hovuzunda 

o qalmayacaq.

...Əl vurma!

O balığa ey insan!

Əl vurma, əgər onu 

azadlığa çıxartmayacaqsan!

Balaş Azəroğlu vətənin hər iki tayında azadlıq mübarizəsinin şəhid qanları bahasına başa gəldiyini öz gözləriylə görüb, həmin üsyanların bilavasitə iştirakçısı və ya şahidi olub. “Azadlığa qəsd olundu” şeirində şair iki fərqli zamanda – 1946-cı ilin 12 dekabrında Təbrizdə axıdılan qanı və 1990-cı ildə Bakıda 20 yanvar faciəsini xatırladır. Hər iki milli faciədə “qar üstündə qırmızı laləyə bənzəyən” insan qanını Balaş Azəroğlu “azadlığın qanı” hesab edir, istiqlal yolunun bu qanın içindən keçdiyini vurğulayır:

Əvvəl Təbrizdə qəsd oldu azadlığa,

Sonra Bakıda.

Fəqət ölmədi azadlıq,

Güneydə batan günəş

Quzeydə doğuldu.

Azadlıq ilahi nemətdir,

İstər gülləyə tut, istər dardan as,

Onu boğmaq olmaz,

Öldürmək olmaz.

Şeirlərindən birində şairi bal arısına bənzədən Balaş Azəroğlu şairlərin fikri, arzunu, sözə çevirib misra-misra düzdüyü şeirin çalarlarını yaratdığı ovqata görə belə fərqləndirir: 

Şeir var, qulaq asanda yatırsan,

Şeir var ayağa qaldırır yatanları.

Bu misra onun bütövlükdə yaradıcılıq yolunu, poeziyasının başlıca məramını ifadə edir. Balaş Azəroğlu poeziyası Vətənin azadlıq mübarizəsi üçün milləti ayağa qalxmağa səsləyən Vətən fədaisinin, Ərk qalası kimi əzəmətli İnsanın bir ömürlük üsyanıdır. Bu üsyanda saç ağardan şairin vətənləşən həyat xronikasında bütöv Azərbaycan görünür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Zaman beyində işləyir…

İntervensional nevrologiya tibbin ən həssas sahələrindən biridir. Ölkəmizdə bu sahə üzrə demək olar ki, ixtisaslaşmış həkim yoxdur. Bildiyiniz kimi bədəndəki digər damar sistemlərindən fərqli olaraq, beyin damarları olduqca nazik strukturlardır, diametri cəmi bir neçə millimetr, hətta bəzi nahiyələrdə bir millimetrdən də az olur. İnsult zamanı laxtanın çıxarılması, həmin nahiyəyə stent yerləşdirilməsi və ya anevrizmanın bağlanması kimi həyati əhəmiyyətli müdaxilələrin kateterlə bu damarlarda hərəkət etməklə aparılması həkimdən yüksək qayğı, qabaqcıl texniki bacarıqlar və lazımi avadanlıq tələb edir.

Haqqında söhbət açmaq istədiyim Vüqar Cəfər məhz tibbin bu sahəsi üzrə uzmandır. Zarafat deyil, o, İstinye Universitetində bu sahədə ixtisasartırma təhsili alan ilk azərbaycanlı və Türkiyədə yalnız 40 nevroloqdan biridir…

“Sol tərəfim tamamilə iflic olmuş halda onun yanına getdim və sağalacağıma heç bir ümidim yox idi. Onun sayəsində indi əllərimi və ayaqlarımı hiss edirəm. Çox şanslıyam ki, işini mükəmməl bilən uzman doktor Vüqar Cəfər kimi birinə rast gəldim. O, çox nadir hallarda rastlaşdığım azsaylı uzmanlardan biridir. Mən deyərdim ki, o, təkcə həkim deyil, ürəyinizi asanlıqla aça biləcəyiniz gözəl insanlardan biridir. Allah ona uzun ömür versin!”- bu kəlmələr onun şəfa verdiyi insanlardan birinə məxsusdur…

Vüqar Gülhüseyn oğlu Cəfər 1991-ci ilin may ayının 13-də Cəlilabad rayonunun Göytəpə şəhərində anadan olub. Əslən Yardımlının Arus kəndindəndir. Orta təhsilə Göytəpədə yiyələnib. Elmə və insan sağlamlığına olan dərin marağı, onu Azərbaycan Tibb Universitetinə gətirib. Universitetin üçüncü kursunda oxuyarkən Prezident təqaüdünə layiq görülüb və Türkiyəyə göndərilib. Orada o, təhsilini Ondoqquz Mayıs Universitetinin Tibb Fakültəsində davam etdirərək 2015-ci ildə məzun olub. Daha sonra Dicle Universitetinin Nevrologiya kafedrasında ixtisas təhsilini başa vurub və 2020-ci ildə Nevrologiya Mütəxəssisi adına layiq görülüb. Lakin, o yalnız klassik nevrologiya ilə məhdudlaşmayıb. Nevrologiyanın ən qabaqcıl və nadir hallarda tətbiq olunan sahələrindən biri olan İnvaziv Nevrologiyaya üzrə uzman kimi yetişib…

...Çox yaradıcı insandır, estetik istedadlıdır. Hərəkətlərində çox diqqətlidir. Kiməsə zərər vurmaqdan uzaqdır. Öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün yorulmadan, o cümlədən gecələr də işləyə bilir. Fəaliyyətində sakit və dinc mühitə üstünlük verir. Romantikdir, hadisələrdən tez təsirlənir. Son dərəcə cəlbedici, ləyaqətli və xarizmatikdir. Təbii olan hər şeyə meyllidir. Səmimi davranışı, yüksək mədəniyyəti ilə ətrafındakılara nümunə olmağı bacarır. İnsanlara qarşı yumşaq və mehribandır. İstər iş, istərsə də adi həyatda hər şeyin ən yaxşısını etməyə çalışır…

Deyir ki:- “Təsəvvür edin ki, apardığım əməliyyatlar heç bir kəsik olmadan, hətta bir millimetr ölçülü damarlar üzərində olur. Buna görə də, intervensional nevroloq radioloq kimi damar girişini izləyir, cərrah kimi əməliyyat aparır və nevroloq kimi beyin funksiyasını qoruyuram. Bu sahə ən yüksək risk, bacarıq və texnologiya səviyyəsini birləşdirir…”

O, 2022-ci ildə Türkiyənin İstanbul şəhərində qapalı prosedur texnikalarına malik “Medicana Beynəlxalq Xəstəxanası”nda VGR İnsult Bölməsini quraraq və öz komandası ilə fəaliyyətə başlayıb və dünyada nevrologiyanın ən sürətlə inkişaf edən sahələrindən biri olan invaziv insult müalicəsini tətbiq edən ilk həkimlərdən biridir. Onun  rəhbərliyi altında qurulan VGR İnsult Bölməsi, çoxsahəli yanaşması ilə bu sahədə aparıcı mərkəzlərdən biridir. Bu müalicələrə aşağıdakılar daxildir: Beyin arteriyasının tıxanması üçün angioplastika (trombektomiya), karotid arteriya stenozu üçün stent yerləşdirilməsi və beyin anevrizmalarının qapalı dövr müalicəsi (spiral və ya axın yönləndiricisi tətbiqi. Dünyada yalnız bir neçə mərkəzdə istifadə edilən bir texnika olan karotid arteriya vasitəsilə kök hüceyrə terapiyası üzərində işləyən Dr. Cəfər bu texnikanı Türkiyədə tətbiq edən ilk nevroloqlardan biridir. Bu müalicə, insultdan sonra zədələnmiş beyin toxumasının bərpasına töhfə verməyi hədəfləyən gələcəyin tibbi texnologiyalarından biridir…

...Cəmiyyət içərisində ön planda olmağı, seçilməyi xoşlamır, sakit yaşamağı və özünü səbirli aparmağı bacarır. Dostluqda çox sadiqdir.  İncə və səmimi yumoru yaxşı duya bilir. İşlərində daimi və stabildir. Bəli, stabil olması da onun ən müsbət xüsusiyyətlərindən biridir. Yalanı, xəyanəti qəti sevmir və bağışlamır. Hətta qarşısındakı insanın yalan danışdığını dərhal hiss edə bilir. İntizamlı, nəzakətli və nəcibdir. Elə bu xüsusiyyətlərinə görə də uğur ondan yan ötmür. Demək olar ki, bir çox işdə müvəffəqiyyət əldə etməyi bacarır…

Vüqar Cəfər yalnız insult müalicəsində mövcud metodlara diqqət yetirmir, həm də regenerativ tibb sahəsində tədqiqatlar aparır. Onun bu sahədəki vizyonu, insultdan sonrakı reabilitasiyadan kənara çıxmaq və beyin hüceyrələrinin canlandığı bir dövrün başlanğıcıdır. O, təkcə öz sahəsini mükəmməl bilən uzman deyil, həm də elmi biliklər yaradan bir akademikdir. Ümumdünya İnsult Təşkilatının və Avropa İnsult Təşkilatının fəal üzvü olaraq, qlobal elmi ictimaiyyətlə daim qarşılıqlı əlaqədədir. O, müntəzəm olaraq dünyada və Türkiyədə keçirilən insult konqreslərində çıxış edir və milli və beynəlxalq ekspert rəyi almış tibbi jurnallarda dərc olunan məqalələri ilə elmi ictimaiyyətə töhfə verir. Bütün bunlara görə də,  haqqında qürurla bəhs etdiyim uzman doktor Vüqar Cəfər həm işlədiyi klinikada, həm də akademik sahədə "məhsuldar və aparıcı nevroloq" kimi seçilir. O, həmçinin Türkiyədəki Azərbaycan Həkimlər Assosiasiyasının təsisçisi və prezidentidir. Bu assosiasiya vasitəsilə o, iki ölkə arasında tibbi əməkdaşlığı gücləndirir və gənc Azərbaycan həkimlərinə mentorluq edir, onların peşəkar inkişafına töhfə verir. İnsult müalicəsində hər saniyənin bir həyat demək olduğunu bilən Vüqar həkim nevrologiyanı təkcə bir ixtisas kimi deyil, həm də həyat xilas etməyin ən incə forması kimi görür.

Onun uzaqgörənliyi beynin mürəkkəb damar yollarında həyatı yenidən canlandırmaq və bu möcüzəni hər bir xəstədə yenidən yazmaqdır. Axı, zaman beyində işləyir…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

O, bir zamanlar Laqosun (Nigeriya) tozlu küçələrində dolaşan balaca bir oğlan idi. Arıq, yorğun, ac. Evi yox, əlindən tutacaq biri yox, onu gözləyəcək bir qapı da yox idi. Uşaqların adətən oynayıb-güldüyü yaşda,o, həyatda sağ qalmağı öyrənirdi.

Bir tikə çörək üçün kimə yaxınlaşmağı və kimdən qaçmağı isə yaxşı bilirdi. Gecələr isə şəhərin səs-küylü olduğu bağlı mağazaların yanında və ya körpünün altında yatırdı. Bununla belə həyatda qalmaq üçün içində kiçik bir qığılcım vardı.

Günlərin birində isə güclü tropik yağış altında qarşısına Britaniyadan olan bir qadın çıxır. Qadın burada könüllü kimi çalışırdı və küçə uşaqlarına kömək edirdi. Qadın həmin gün ona yemək verir. Ertəsi gün, yenidən qayıdır. O biri gün yenə də gəlir...

Bir dəfə qadın ona yumşaq, lakin qətiyyətlə deyir: “Sən artıq küçələrdə yaşamalı deyilsən. İstəyirsənsə, mənimlə gedək”.

Uşaq sadəcə sakitcə başını tərpədir. Beləliklə, onun həyatında yeni dövr başlayır.

Keçmişin yaraları tez keçib getmir.  Həmin illər yuxusuz gecələr, qorxulu anlar idi. Amma indi hər şey fərqli idi: stolun ətrafında gülüş, İlk dərslik, ilk məktəb günü. O, öz gələcəyini qurmaq üçün inadkarlıqla oxudu və çalışdı. Və o gün gəlib çatdı:

O, məzun kimi məktəbin buraxılış mərasiminə qatılır. Adı ucadan səslənir. Səhnəyə çıxır. Çiynində isə mantiya xalatı. Onun anası olmuş qadın isə bu səhnəni görəndə, sevincdən ağlayırdı.

Bu heç bir qan, qohumluq və ya borc tələb etməyən bir sevgi hekayəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıçılığı rubrikasında Ağdam Sosila-İqtisad kollecinin tələbəsi Ayşən Cəfərlinin “İkinci məktub” hekayəsi təqdim edilir.

Səidə xala dağlıq bir kənddə yaşayırdı. Kəndin ən ucqarındakı tənha ev ona məxsus idi. Burada nə telefon vardı, nə də siqnal — sanki müasir dünya bu evin qapısından içəri keçə bilmirdi. Sakitlik yalnız küləyin səsi ilə bölünürdü. Oğlu Təbriz isə Vətənin keşiyində dayanan igidlərdən biri idi. Səidə xala yaxşı bilirdi ki, sərt soyuqda əllər necə çatlayır, ayaqlar necə buz kəsir. Toxuduğu corabları poçtla əsgərlərə göndərir, hər göndərişdə ürəyindən bir parça da yola salırdı.

Bu günlərdə nigaranlığı daha da artmışdı. Müharibənin otuz dördüncü günü idi. Təbrizdən son məktubu alandan düz bir ay keçmişdi. Hər gün köhnə radiodan xəbərləri dinləyir, “bəlkə bu gün məktub gələr” ümidi ilə yaşayırdı.

Günorta ev işlərini bitirib həyətə düşdü. Səssizlik kənd havasından da soyuq idi. Heç kimin gəlmədiyini görəndə üzündəki yorğun gülüş bir az da soldu. Yelləncəyin yanına keçib yeni aldığı iplərlə yarımçıq qalan corabları toxumağa başladı. Hər ilmə — bir dua. Oğluna, oğlu kimi əsgərlərə.

Elə bu vaxt bir neçə kənd sakini onu ziyarətə gəldi. Səidə xala həm onlarla söhbət edir, həm də corab toxumağa davam edirdi. Təbrizin uşaqlıq xatirələrindən danışdıqca gözləri dolur, dodağının kənarındakı o titrək gülüş özləmə qarışırdı. Dağlıq ərazinin soyuğu içəriyə qədər işləyirdi. Evdə təkcə onun incə səsi, küləyin uğultusu və sobadakı odunların çatırtısı eşidilirdi.

Söhbət bir anda kəsildi. Qapı döyüldü. Səidə xala qapını açanda qarşısında Əbülfət kişini gördü. Onun əlində tutduğu zərf Səidə xalanın gözünə ilk toxunan şey oldu. Adətən məktub gətirəndə sevinirdi, amma bu dəfə kişinin baxışları qəribə idi — ağır və dolu.

—   Salam, Səidə bacı, — dedi Əbülfət kişi, səsi titrəyirdi.

—   Salam Əbülfət qardaş, məktub var?

Əbülfət kişi başını yavaşca tərpətdi və açıb oxumağa başladı:

“Salam, anacan. Necəsən? Hava necədir orada? Bilirəm, sən yenə çöldə oturub corab toxuyursan. Amma etmə, canım anam. Soyuqdur oralar. Neçə dəfə demişəm, kəndə en, Məryəm xalagildə qal. Yanında adam olsun. Sən məndən, mən də səndən nigaranam. Narahat olma, hər şey qaydasındadır. İnan, bu torpaqlar üçün dəyər. O üçrəngli bayrağı ən uca zirvədə dalğalanan görmək var ha… bax, o mənzərə hər şeyə dəyər. Qələbə bizim olacaq. Səni çox sevirəm, anam. Özündən muğayat ol.”

Səidə xala məktubu dinlədikcə göz yaşlarını saxlaya bilmədi. Əbülfət kişinin səsi titrəyib kəsildi. Qadın başını qaldırıb ona baxdı:

— Başqa nə yazır? Niyə susdun?

Əbülfət kişi dərindən nəfəs aldı.
— Bu məktub on gün əvvəl yazılıb… bu gün çatıb. Amma… bu gün başqa bir xəbər də gəldi, Səidə bacı.

Səidə xalanın ürəyi sanki yerindən qopdu.
— Nə xəbəri? — dedi, səsi güclə çıxaraq.

Kişi gözlərini gizlətməyə çalışdı, amma alınmadı.
— Başın sağ olsun, Səidə bacı. Vətən sağolsun.

Dünya bir anlığa səssizləşdi. Rənglər soldu, nəfəs yarım qaldı, döyüntülər qulaqlarında ağır bir gurultu kimi səsləndi. Dizləri boşaldı. Qorxu böyüdü, böyüdü… keçməyəcək kimi. Çünki gedənlər heç vaxt geri dönməyənlərdi.

Əllərində tutduğu çərçivəyə baxdı. Gözündən süzülən yaş şəklin şüşəsinə düşdü. Şəkli bərk-bərk qucaqladı. Çöldə yağış sel kimi yağırdı. Hər damcı evin içində sanki daha gur eşidilirdi. Radio cızıltılı səslə xəbərlər verirdi, sobadakı od isə alovlanmağa davam edirdi.

Səidə xala indi tamamilə tək idi. Tək övladı vardı. Onu da Vətənə qurban vermişdi. Şam işığının zəif sarı işığında böyük guşənin qarşısına keçdi. Oğlunun şəklini divardakı digər şəklin — yoldaşının şəhid olduğu illəri yazan çərçivənin yanına asdı.

— Bir oğlum daha olsaydı… — pıçıldadı, — Onu da Vətənə qurban verərdim…

Əvvəl 1967–1992 yazan yoldaşının şəklinə, sonra 1991–2020 yazan oğlunun simasına baxdı. Əlləri ilə oğlunun gülən üzünə toxundu. Dodaqları titrədi:

— Mən onu qoruya bilmədim… Sən onu qoruyarsan, elə deyilmi?

Sobanın alovu yüksəldi, kölgələr iki şəklin üzərində rəqs etdi.

Bu evə iki dəfə qara xəbər düşmüşdü. İki dəfə bayraq gətirilmişdi. İki dəfə “dözümlü olun” deyilmişdi. Amma o heç vaxt diz çökməmişdi. O, iki canını torpağa vermişdi. Və yenə də ayaqda idi.

Bu ev də hüsnündə dalğalanmış iki bayrağa görə qürurluydu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Hafiz Ataxanlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Epiqraf: 

“Mənim niyyətlərimin məqsədi həqiqət və namuslu həyatdır”           

Horatsi

PROLOQ

2002-ci il ildə Lider televizyasında Vüqar Qaradağlının rəhbərliyi altında əməkdar incəsənət xadimi Rafiq Quliyev, rejissor İqbal Məmmədəliyev, jurnalist İxtiyar Hüseynli, operatorlar Rüfət Süleymanov və Rəşad Nuriyevlə birgə cənab İlham Əliyevin Qaradağdan seçilmiş millət vəkili kimi fəaliyyətini özündə ehtiva edən sənədli filmə ad seçərkən mənim təklif etdiyim “İlham Əliyev” “Ümidlərin gerçəklik məqamı” versiyası rəhbərlik tərəfindən bəyənildi.

“Siyasət dağıtmaq yox, qurub-yaratmaqdır. Xalqa elə siyasət lazımdır ki, onun təhlükəsizliyini təmin etsin və normal yaşayış üçün şərait yaratsın”

Prezident İlham Əliyev.

YOL

Yol-təkcə coğrafi məfhum, məsafə göstəricisi deyil, həm də doğru istiqamətdə, dürüst strategiyada hədəfə doğru əzmlə irəliləmək rəmzidir.

Dünyaya bioloji varlıq kimi gələn insan əxlaqi-intellektual tərbiyə, mənəvi-pisxoloji mühit, mətin iradə, konseptual fəlsəfi düşüncə, müsbət fəzilətli davranış tərzi sayəsində öz yollarını və yolçuluq missiyalarını müəyyənləşdirir. Ürəyinin həniri ilə zillətləri aydınlatmağı fəaliyyət kredosuna çevirənlər söz və əməl vəhdətinin təsdiq təntənəsini yaşadanlardır. Ulu yolun qayım-qədimliyində yeni dünya nizamını modifikasiya etməyi bacarmış siyasi xadimin fəaliyyəti zəka sahibi Nəsrəddin Tusinin təsnifatı ilə xarakterizə olunur.

“Ölkə sahibində mətinlik olmalıdır. Bu qətiyyəti, fitri iradəni, dərin mühakiməni, böyük təcrübəni özündə ehtiva edir.”

“Əxlaqi-Nasir

3-cü məqalə, 4-cü fəsil.

“Mən indiyədək siyasi...konyuktura ilə məşğul olmamışam. Gücümü yalnız real işlərə sərf etmişəm.”

Prezident İlham Əliyev

Ali baş Komandan İlham Əliyev İstiqlal yolunda səbr və təmkinlə irəlilədi, gerçək situasiyanı, mövcud imkanları analitik təfəkkür tərzindən keçirdi, hazırlıqları mükəmməl səviyyəyə çatdırdı, mənəvi-pisxoloji döyüş ruhunu, qalibiyyət təşnəsini yetkin fiziki-texnoloji nəticə ilə birləşdirdi və Zəfər yolunun inşasına başladı. Zəngəzur yolu ilə birləşəcək müqəddəs yola çıxdı.

30 il ərzində dilimizin ümümişlək sözləri sırasına daxil olmuş “qaçqın”, “köçkün” ifadələri Qələbə dilinin içində əridi, assimlasiyaya uğradı.

Dünya 21-ci əsrin müharibə taktikasını gördü. İkili standartlar metydançasında oynayanlar Azərbaycan həqiqətləri qarşısında susmaq məcburiyyətində qaldılar.

Azərbaycan Ordusunun şöhrəti dillərdə dastan oldu.

“Canım Vətənə fəda” deyib hayqıranların cəsarəti, döyüş əzmi düşmənin canına qorxu saldı.

Hərbirazərbaycanlıköksününaltındaürəkyerinə Azərbaycanbayrağının çırpıntısını eşitdi.

Müzəffər Ali Baş Komandan, qüdrətli ordu, qalib xalq  epitentlərindən fərəhimiz dağa döndü.

Paralel olaraq informasiya cəbhəsində də döyüşmək gərəkirdi və Ali Baş Komandan bu yöndə də ikibaşlı siyasət dəllallarının əlindən su içmiş qərəzli jurnalistlərin qəzəbli suallarına məntiqli, lakonik cavabı ilə onların arzularını ürəklərində qoydu, siyasi jurnalistikadan ustad dərsi keçdi. “Haqq-ədalət” yolunun düzlüyünə cığırlar kölgə sala bilməz” mesajını verdi. Və “Biz Qarabağı cənnətə çevirəcəyik” niyyətli dövlət başçısının göstərişi ilə dərhal quruculuq prosesinə start verildi.

Sumqayıt – Ağdam yolunda

Yazıçı- publisist, şair Süleyman Hüseynovun dəvəti ilə sentyabrın 25-də mənim də Qarabağa getmək arzum gerçəkləşdi.

“Az press” saytının rəhbəri, tanınmış video-fotomüxbir S.Rasim də bizimləydi. Yolumuzu Ağdamdan saldıq. Qələbədən sonra Qarabağa ilk kəs yollanan hər soydaşımız kimi mənim də ürəyim həyəcandan çırpınırdı.

İşıqlı yurd.

1930-cu ildə Azərbaycanın inzibati ərazi vahidi kimi rəsmiləşən Ağdam Qoşqar və Xaçın çaylarının zümzüməsini dinləyir. Üçoğlantəpədə aparılmış arxoloji axtarışlar nəticəsində ərazinin 6-8 min il əvvəl mövcudluğu və Qafqazın ilk şəhər tipli yaşayış məskəni sayıldığı isbatlanıb.

Ağdamın etimologiyası- işıqlı ev deməkdir. 

Muğam- tarixin ağlı-qaralı səhifələrinin ruhun havacatında çatdırılmasıdır, ovqatın ladıdır.

Muğam – katarsisdir. Qarabağ deyəndə düşüncədə muğam assosasiya olunur. İlk ziyarətimiz Ağdam Muğam Mərkəzində gerçəkləşdi. Mərkəz memarlıq üslubu ilə göz oxşayır. Muğam sənətinin inkişafı, böyük tədbirlərin düzənlənməsi, gənc nəslin sənətin incilərinə dərindən bələd olması üçün gərəkən bütün şərait yaradılıb.

1868-70-ci illərdə Kərbəlayı Səfixan Qarabağinin memarlığı ilə ərsəyə gəlmiş, 2 minarəli, 1 günbəzli Ağdam Cümə məscidindən artıq azan səsi eşidilir, burda namaz qılınır, dualar oxunur. Məscidin həyətindəki seyid qəbirlərini də ziyarət etməyi özümüzə borc bildik.

Hər tərəfdən yaşıllıqla əhatə olunmuş İmarət kompleksi Ağdamda ən çox ziyarət olunan məkandır. Xan ailəsinin və yaxınlarının məzar abidələri, iqamətgah ocaqları müasir texnoloji imkan və mütamadi verilən muğam ifaları ilə maraq doğurur. Dəyərli şair, rus istilası, siyasi çəkişmələr üzündən, Xanlığın mənafeyi naminə şəxsi həyatını ağrı-acı ilə keçirmiş xeyriyyəçi Xurşudbanu Natəvanın ruhu bu gün cənnətə dönən azad Qarabağda dinclik tapıb. 

1751-52-ci illərdə hərbi müdafiə məqsədi ilə tikilmiş, Qarabağ Xanlığının ikinci paytaxtına çevrilmiş Şahbulaq qalasının ərazisi buz kimi çeşməsi, yaşıllığı, estetik görünüşü ilə dəyərlidir. Bir az aralıda tarix elminin fədakarları- arxeoloqlar çalışırlar.

Ağdam otelində 3-cü mərtəbənin balkonundan günəşin zərrin şəfəqləri ilə salamlaşmaq alayı bəxtiyarlıq bəxş edir adama. Səhər yeməyindən sonra terasa qalxdıq. Yenidən qurulan, tikinti meydançasına çevrilən Ağdam buradan ap-aydın görünür. Bir tərəfdə erməni xislətinin, vəhşi təfəkkürünün göstəricisi olan dağılmış, yağmalanmış evlər, digər tərəfdə sürətlə tikilən çoxmərtəbəli binalar, sosial obyektlər, texnikanın səs-küyü, Ağdam konfrans zalı, Hilton oteli, yaşayış evləri. Zaman dağıdıcı şüurla qurub-yaratmaq təşnəli zəkanın fərqini aydınladır sanki. Və bu yerdə filosof Falesin deyimini xatırlayıram.

-Məkan hər şeyi əhatə etdiyindən, o hər şeydən üstündür.

-Ağıl hər şeyi ötüb keçdiyindən o, hər şeydən sürətlidir.

-Zərurət hər şeyin üzərində hökmran olduğundan o, hər şeydən güclüdur.

-Zaman hər şeyi aşkar etdiyindən o, hər şeydən müdrikdir.

Füzulidə həyat qaynayır.

Bu ərazi 1827-ci ilə qədər Qarabulaq adlandırılıb. Sonradan rus polkovniki Karyağinin şərəfinə adını dəyişiblər. Sadəcə, Qarabağ ləhcəsinə uyğun olaraq “K” “Q” ilə əvəzlənib, “Qaryağin” olub.

1959-cu ildə dahi şairin adını əbədiləşdirmək məqsədi ilə Füzuli adı verilib. Füzuli 1993-cü il, avqustun 23-də işğal olunmuşdu. 27 sentyabr, 2020-ci ildə ilk qələbə xəbərini də Füzuli istiqamətindən aldıq.

İşğal dövründə ən çox erməni vəhşiliyi ilə üzləşmiş Füzulinin yaraları sağalmaq üzrədir. Şəhərin mərkəzində tikilmiş yaşayış evləri sakinlərin ixtiyarına verilib, iaşə obyektləri, istirahət mərkəzləri istifadəyə verilib. İndi kiçik Qafqazın Çaxmaq silsiləsinin şərq yamaclarından mənbəyini götürən Köndələnçay Füzuli kəndlərinin suvarma sisteminə yenidən həyat verir.

 Quruçay mədəniyyətinin tərkib hissəsi, Füzulidən 14 km şimal-şərqdə yerləşən, paleolit və mezolit dövrlərini əhatə edən Azıx mağarasında arxeoloqlarımız şövqlə yeni axtarışlar aparırlar.

Yeri gəlmişkən

1969-cu ildə aşkara çıxarılan Azıx mağarası qədimliyinə görə dünyada 4-cü, SSRİ- də 1-ci yaşayış məskəni sayılırdı. Ulu Öndərin göstərişi ilə mağara kompleksi haqqında sənədli film çəkildi. Xarici ölkələrdə keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti günlərində həmin film mütləq yer alırdı. Həmçinin ötən əsrin 70-ci illərində Respublika rəhbərinin göstərişi ilə Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakultəsinin tələbələri arxeoloji praktika keçmək üçün Azıxa göndərilirdi.

Arzu

Ötən əsrin 70-ci illərində dahi şair Məhəmməd Füzuli ilə bağlı milli təəssubkeş Heydər Əliyev böyük cəfalara qatlaşıb. İraqın Kərbala şəhərində Füzulinin məqbərəsinin tikilməsi ilə bağlı təşəbbüs göstərən dövlət başçısı qarşıya çıxan əngəllərə baxmadan məqsədə doğru irəliləyib. Sov.İKP MK-nın İraqla əlaqələrə məsul şəxsi Neçkindən gələn arayışda yazılırdı:

“İraqın əlverişsiz daxili vəziyyəti ucbatından bu məsələni İraq höküməti qarşısında qaldırmaq mümkün deyil”. Amma Ulu Öndər israr edir. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə və AMEA- ya tapşırıqlar verir. İş o yerə çatır ki, 1976-cı il, iyulun 21-də İraq konsulu Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə nota çatdırır. “İraq Prezidenti dəftərxanasının rəhbərliyi bildirir ki, İraq ərazisində dəfn olunduğundan şair Füzulinin mavzoleynin bərpası üçün hökümət məsuliyyət daşıyacaqdır ”.

Nəhayət Heydər Əliyevin gərgin səyləri, siyasi iradəsi və dəmir məntiqi sayəsində Bakıda Yaxın Şərq alimlərinin, Füzulişünasların iştirakı ilə Beynəlxalq simpozium keçirilir. “Yazıçı” nəşriyyatında Füzulinin əsərləri yeni nəşrdə hazırlanır.

(mənbə: Professor Musa Qasımlı, “Heydər Əliyev-İstiqlala gedən yol” monoqrafiyası)

Möhtəşəm Zəfərdən sonra Şuşada, Xankəndində, Ağdamda, Laçında, Zəngilanda yetərincə beynəlxalq tədbirlər gerçəkləşib. Könül istər ki, 2026-cı il, mayın birinci on günlüyündə Ulu Öndərin təşkil etdiyi 1-ci Beynəlxalq simpozuiumdan 50 il sonra bədii qiraətçilər, aktyorlar, Füzuli obrazları Füzuli aeroportunda əcnəbi qonaqları, ədəbiyyatşünas alimləri, şair və yazıçıları qarşılayıb şəhərin mərkəzinə gətirsinlər.

Xocavəndin ahənrübası

Şəhidlərimizin Anım mərasiminə Xocavənddə qatıldıq. Qarabağ iqtisadi rayonuna daxil olan, böyük əraziyə malik Xocavənd 1992-ci ilin oktyabrında işğala məruz qalmışdı.

İndi rayonun mərkəzində Ali Baş Komandan İlham əliyevin qaldırdığı müqəddəs Azərbaycan Bayrağı əzəmətlə dalğalanır. Burda da sürətli quruculuq işləri gedir. Bütün xidmət sahələrinin yerli şöbələri fəaliyyət göstərir. Xocavənd gözəl məkandır, adamı ahənrüba kimi çəkir özünə.

“Ölkə sahibinə sadiq və əməlisaleh köməkçilər lazımdır.”

Nəsrəddin Tusi, “Əxlaqi-Nasir” 3-cü məqalə, 4-cü fəsil. 

Prezident İlham Əliyevin Ağdam-Füzuli- Xocavənd rayonları üzrə nümayəndəsi Emin Hüseynov can yanğısı, sevgi və şövqlə dövlət başçısının tapşırıqlarını yerinə yetirir. Səhərdən axşama qədər rayonlar arasında, tikinti meydançalarında, beynəlxalq tədbirlərdə, problemlərin həllində çalışır. Emin müəllimin Sumqayıtlı olması, heç şübhəsiz qürurlandırdı bizi.

Xocalı- qan yaddaşımız.

Xocalı qətliamının acısını hər birimiz yaşamışdıq. Şahid söhbətlərini dinlədikcə, arxiv materiallarına baxdıqca, vəhşiliyin hüdudsuzluğu heyrətindən göz bəbəklərimiz böyümüşdü. Qardaş-bacılarımızın donmuş vücudlarını, oyulmuş gözlərini, kəsilmiş, deşilmiş əzalarını, sökülmüş dişlərini gördükcə, dişimiz dişimizə dəymişdi. Yayın cırhacırında belə “Xocalı” adı gələndə üşümüşdük.

Tənimiz yox, ruhumuz üşümüşdü, 30 il idi ki, üşüyürdük. Şükürlər olsun bu günə!

Xocalının mərkəzində rahatca gəzirik, şəkil çəkdiririk Süleyman Hüseynovla. Bir vaxtlar bu küçələrdən uşaq nalələri göyə bülənd olmuşdu. Bu günsə yolun o üzündən, məktəbin həyətindən voleybol oynayan yeniyetmələrin “qol” nidaları Xocalı parkına yayılır. Bu xronometraj fərqini nəsib edən Ali Baş Komandana və Ordumuzun əsgərlərinə eşq olsun!

Zəfərin bərqi

Bələdçimiz, Xocavənd nümayəndəliyinin məsul əməkdaşı Emin Quliyev yorulmadan, usanmadan, həvəslə bizi gəzdirir, yeniliklər haqqında məlumat verirdi. Ərazini əl içi kimi tanıyır, hər kəsin böyük hörmətini qazanıb. Axşam saat 21-2200 radələrində Xocavənddən çıxıb Xankəndi gecələrini seyr etmək və Ağdama, otelə qayıtmalıydıq.

-Sizə elə bir yer göstərəcəyəm ki, könlünüz fərəhlənəcək,- dedi Emin. Və Dağdağan kəndinin üstündə, dikdirdə maşını saxladı.

Allahım! Bu nə möcüzədir?!

Şuşa və Xankəndində işıqlar bərq vurur. Yox, bu sadəcə Mingəçevir Su Elektrik stansiyasında fizika elminin düsturu ilə ərsəyə gələn, bütün ölkəyə paylanan elektrik deyil.

Bu-ruhumuzun qələbə sevincindən işıldayan vizual təqdimatdır.

Bu işıqlar- canını Vətəninin ərazi bütövlüyü uğrunda fəda etmiş Şəhidlərin al-qırmızı qanıdır, səmadan simvol şəhərlərimizin üzərinə düşüb, bərq vurur.

Bu işıqlar – Ali Baş Komandanın, qalib Sərkərdənin məğrur baxışları, düşmənin canına vicvicə salan nüfuzudur.

Xankəndi qüruru

Xankəndində gümrahlıqdır. Yaşayış var artıq. Məşhur brend marketlərinin, restoran və kafelərin şöbələri fəaliyyət göstərir. Hər tərəfdə qızğın tikinti və təmir işləri gedir. Ölkənin hər yerindən ailəvi gələnlər sevinc və coşqu, həvəslə, bəxtiyarlıqla şəkil çəkdirirlər. Taksilər Bərdəyə, Şuşaya, Tərtərə, Ağdama, Füzuliyə müştəri səsləyirlər. Yanımızdan Xankəndi-Bərdə mikroavtobusu keçir. Bir anlıq adama yuxu kimi gəlir. Qaldığımız Bulud oteldə, digər kafe və restoranlarda mükəmməl xidmət mədəniyyəti müştəri məmnuniyyətinə rəvac verir. Geniş imkanlara malik Xankəndi stadionu MDB oyunlarını qarşılamaq üçün hazırlanır. Mərkəzi parkda şəhidlər üçün Xatirə kompleksi tamamlanmaq üzrədir. Qarabağ Universitetinin qarşısındakı parkda dərsdən çıxmış tələbələri görürük. Sevincləri ikiqatdır. Tələbə adını qazandıqlarına və Xankəndinin ilk tələbə sakinləri olduqlarına görə. Kim bilir, bəlkə bu tələbələrin içində gələcəyin “nobel”çiləri, “Oskar” mükafatçıları, dünya şöhrətli alimləri, həkimləri var?!

Xankəndində ruhu dincəldən, yorğunluğu unutduran qəribə bir aura, göz oxşayan görüntü, könül açan sakitlik var.

4 il əvvəl- yarımçıq qastrol

2021-ci ildə qələmə aldığım, Xalq artisti Firudin Məhərrəmovun Sumqayıt Dövlət dram Teatrında quruluş verdiyi, Birinci Qarabağ savaşını və 44 günlük Vətən müharibəsini özündə ehtiva edən “Missiya” mistik dramı ilə Laçına qastrol səfərinə çıxmalıydıq. Əsərin əsas obrazlarından biri – gerçək Milli Qəhrəman Qorxmaz Eyvazovun doğulduğu Güləbird kəndində şəhidin xatirəsini anıb, Laçın rayonunda tamaşanı göstərməliydik.

Sentyabrın 18-də, gecə Sumqayıtdan çıxdıq. Təşkilatçılardan Şuşa yolu getməyimizi istəmişdik. Beləliklə, sentyabrın 19-da səhər-səhər Şuşaya çatdıq. Yenicə çay süfrəsinə oturmuşduq ki, geri qayıtmaq barədə komanda gəldi. Sonradan bildik ki, həmin gün antiterror əməliyyatına başlanması barədə Ali Baş Komandan İlham Əliyev əmr verib.

Şuşanın dağları başı dumanlı

Bu da qürur yerimiz, yaddaş saxlancımız, mədəniyyət beşiyimiz Şuşa! 2021-ci ilin sentyabrnda əyləşdiyimiz yeri axtardım tapa bilmədim. Əsla bu- mənim yaddaşımın zəifliyi ucbatından deyil, şəhərin sürətli inkişaf prosesinə görədir. Üç dəfə - 1905, 1920, 1992 – ci illərdə yandırılmış, 8 mayda bağrının başı qarsımış Şuşa, nəhayət , 8 noyabrda qəm köynəyindən sıyrılıb çıxdı. Şuşanın qurucusu Pənahəli Xanın ruhu toxtadı.

Müasir Azərbaycan Dövlətçiliyinin banisi Heydər Əliyevin vəsiyyəti yerinə yetirildi. Ulu Öndərin “Əsrin müqaviləsi” ilə strateji konsepsiyasının təməlini qoyduğu beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsi ideyası, yeni dünya nizamında, Prezident İlham Əliyevin diplomatik konseptində ali səviyyəyə çatdı.

Xan qızı Nətavanın imarəti qarşısında dayandıq. Xeyriyyəçi şairin 1871-ci ildən Ağdamdan çəkdirdiyi bulağın suyundan içdik. Şuşanın 17 məhəlləsindən biri – Çöl Qala məhəlləsi, 17 bulaqdan biridir bura. Güllələnmiş heykəllər, erməni düşüncəsinin, hikkənin və vəhşiliyin sindromu. Şərhə ehtiyacı olmayan tarixi videosüjet.

Şuşanın mərkəzi meydanı adamdan iki göz istəyir ki, saatlarla tamaşa etsin bu gözəlliyə. Klassika ilə modernizmin vəhdət məqamında bərpa olunan meydanın estetik həzzi təkcə gözləri doyurmur, həm də zehniyyətə, ürəyə yağla bal kimi

 yaxılır. Meydanda tikilmiş Yuxarı Gövhər Ağa məscidi ən qədim dini ocaqlardan sayılır.

Layihə müəllifi Mir Möhsün Nəvvab, memarı Kərbalayı Səfixan Qarabaği olub. 2023-cü ildə restavrasiya edilib. Böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin də məqbərəsini ziyarət etdik.

Yeri gəlmişkən

1967-ci ildə Şuşa şəhərində Heydər Əliyev Vaqifin məzarına baş çəkmək istədiyini bildirir. Çox çətinliklə tapılan və bərbad gündə olan məzarı Ulu Öndərə göstərirlər. İki il sonra Azərbaycana rəhbərlik edən Heydər Əliyevin göstərişi ilə Vaqifin məqbərəsi tikilir. 1982-ci il, qarlı yanvar ayında respublikanın görkəmli şair və yazıçılarının iştirakı ilə Heydər Əliyev abidənin açılışını gerçəkləşdirir.

Cıdır düzünə çıxmağı çox arzulayırdım. Prodüserlər Rasim Həsənov və Fikrin Bektaşı ilə birgə işlədiyimiz layihədə Cıdır düzü məkan olaraq keçirdi. Ssenari yazılarkən yer haqqında dolğun təsəvvürün olması çox vacibdir. Şükürlər olsun Allaha, bu arzuma çatmağı nəsib etdi mənə. Qarabağ xanlığı dövründən fəaliyyət göstərən Cıdır düzündə çövkən oyunları, Novruz şənlikləri, pəhləvan yarışları, qoç və dəvə döyüşləri keçirilib. Fikir adamı, böyük alim, musiqişünas Mir Möhsün Nəvvab da tez-tez burada “Məclisi – Fəramuşan” cəmiyyətinin məclislərini təşkil edərmiş. Elə məzarı da Cıdır düzünün yanındadır. Bəlkə də, ruhu tarixi məkandan pasiban olmaq üçün burada dəfn edilməsini arzulayıb?!

Cıdır düzünün digər istiqamətinə, şərq qayalara, əlçatmaz uçurumlara baxıram və qeyri-mümkünü mümkünə çevirən, cəsarətin və igidliyin heyrət məqamını yaşadan xüsusi təyinatlarımızı xatırlayıram. İstiqlal təşnəli, yurd sevdalı, şir ürəkli ərənlərə “əhsən” söyləyirəm. Şəhid olanların ruhuna Fatihə göndərirəm, qazilərə şəfa diləyirəm və düşünürəm ki, bu qəhramanlıq haqqında məlumatı olan heç bir düşmən bizə qarşı savaşı ağlına belə, gətirməz. Artıq ümidlər gerçəklik məqamına yetişib.

Hava axşama doğru dəyişir. Deyirlər, bu aylarda buralarda peydərpey yağış yağır. Qoy yağsın, bərəkətdir. Amma hələ ki, yağış yoxdur. Şuşanın dağlarının üstündə ağ pəmbə buludlar görünür.

“Nəyi demişiksə, onuda etmişik. Bir dənə də yerinə yetirilməmiş vəd yoxdur. Mən həmişə demişəm sözümüzün qüvvəti imzamız qədər olmalıdır və bu gün bu, belədir.”

  İmza: Prezident İlham Əliyev

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025) 

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru,filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...

KÖNÜL VERDİK

Könül verdik, biz and içdik

Əhdimizə dönə-dönə.

Amma yenə inanmadıq

Nə sən mənə, nə mən sənə.

Ayıltmadıq könlümüzdə

O gözləri yol çəkəni.

Xəyallanıb uçurmadıq

Nə sən məni, nə mən səni.

Sənin sevda yollarını

Kirpiyimlə süpürənəm.

Bu eşqsiz, bu sevdasız

Nə sən sənsən, nə mən mənəm.

Bir uçuşu görməmişik

Nə sükansız, nə yüyənsiz.

Biz ki bütöv olmamışıq

Nə sən mənsiz, nə mən sənsiz.

                         Bəxtiyar Vahabzadə

Şeirin təhlili:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Könül verdik" şeiri iki insan arasındakı mürəkkəb münasibətləri, etibarın olmamasını və bir-birini tamamlamayan sevgini olduqca təsirli şəkildə təsvir edir. Şeir boyu bu qeyri-müəyyənlik və tamamlanmamışlıq hissi özünü büruzə verir.

Birinci bənd:

Şeirin ilk bəndi münasibətin əsas paradoksunu ortaya qoyur:

"Könül verdik, biz and içdik

Əhdimizə dönə-dönə.

Amma yenə inanmadıq

Nə sən mənə, nə mən sənə".

Burada şair sevgililərin bir-birinə qəlb verdiyini, hətta and içdiyini qeyd edir, lakin buna baxmayaraq qarşılıqlı inamın olmadığını vurğulayır. Bu, münasibətin zahiri tərəfi ilə daxili mahiyyəti arasındakı ziddiyyəti göstərir. And içmək ciddiyyət nişanəsi olsa da, inamsızlıq hissi bu ciddiyyəti kölgədə qoyur.

İkinci bənd:

İkinci bənddə könüllərin "ayıltmadığı" və "uçurmadığı" qeyd olunur:

"Ayıltmadıq könlümüzdə

O gözləri yol çəkəni.

Xəyallanıb uçurmadıq

Nə sən məni, nə mən səni".

Bu misralar sevginin ruhu yüksəldən, xəyalları alovlandıran gücünün bu münasibətdə işə yaramadığını ifadə edir. Sanki daxili bir boşluq, yola çıxmaq istəyən gözlərin belə oyana bilmədiyi bir durum təsvir olunur. Bu, sevginin mənəvi baxımdan nə qədər sönük olduğunu göstərir.

Üçüncü bənd:

Üçüncü bənddə şair öz fədakarlığını dilə gətirir:

"Sənin sevda yollarını

Kirpiyimlə süpürənəm".

Bu misra sevgilinin yolunu kirpikləri ilə süpürmək kimi böyük bir fədakarlığa hazır olduğunu göstərir. Lakin bəndin ikinci hissəsində belə deyir:

"Bu eşqsiz, bu sevdasız

Nə sən sənsən, nə mən mənəm,"

Bu misraları deməklə, bu fədakarlığın belə əsl mənliyə aparmadığını ifadə edir. Sevgi olmadan nə onun, nə də özünün əsl "öz"ü ola bilməyəcəyini vurğulayır. Bu da sevginin insan varlığının təməl hissəsi olduğunu göstərir.

Dördüncü bənd:

Şeirin sonuncu bəndində isə şair tamamlanmamışlıq hissini metaforik şəkildə ifadə edir:

"Bir uçuşu görməmişik

Nə sükansız, nə yüyənsiz.

Biz ki bütöv olmamışıq

Nə sən mənsiz, nə mən sənsiz".

Sükansız və yüyənsiz uçuş, azadlığın və tamlığın simvoludur. Lakin şeirdə bu uçuşun heç vaxt baş vermədiyi qeyd olunur. Bu münasibətdəki həqiqi ahəngin və bütünlüyün əlçatmazlığını göstərir.

Son misra bir daha vurğulayır ki, onlar bir-birləri olmadan, həqiqətən də bütöv deyillər, lakin bu bütünlük əldə olunmamış qalır.

Nəticə:

Nəticə olaraq, "Könül verdik" şeiri sevgini, bağlılığı və inamı dərindən araşdırır. Bəxtiyar Vahabzadə bu şeirdə ikili hissləri - sevgi arzusu ilə inamsızlıq arasındakı ziddiyyəti, fədakarlıqla əlçatmazlıq arasındakı uçurumu ustalıqla təsvir edir.

Şeir oxucunu münasibətlərin mürəkkəbliyi, qarşılıqlı inamın vacibliyi və əsl bütünlüyün əhəmiyyəti barədə düşünməyə vadar edir. Şeirin ümumi tonu kədərli və bir qədər də ümidsizdir, çünki sevgililər heç vaxt tamamilə bir-birinə inana və ya tamamlana bilmirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının 1 şair, 1 şeir rubrikasında bu gün şair Azər Mirzənim "Bayrağım” şeiri təqdim edilir.

Azər Mirzə Cəlilabad ədəbi mühitinin istedadlı nümayəndəsi və şairdir.

BAYRAĞIM

Yerin Tanrı ucalığı

"Yaşa! Çox yaşa" bayrağım.

"Namusunu hifz etməyə"

Girdim savaşa bayrağım!

Sən xoşbəxt dalğalan, bəsim,

Can evimdə - son nəfəsim.

Anam qədər müqəddəsim,

Vətənlə, qoşa bayrağım.!

Ərk qalamsan-görk qalamsan,

Kölgən yetər, daldalansam.

Sən mənim, əsgər balamsan-

Sən mənim paşa bayrağım.!

Körükləndi köksüm, niyə?

Şərəfli Göytürksün-deyə.

Hər yandan görüksün deyə-

Qaldırdım Şuşa bayrağın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

İrəvan xanlığı, Cənubi Qafqazın strateji yerləşməsində olduğundan Osmanlı İmperiyası ilə əlaqələri həm rəqabət, həm də diplomatik uyğunlaşma elementləri ilə zəngin olmuşdur. Beləliklə, xanlığın Osmanlılarla münasibətləri aşağıdakı məqamlar üzrə təhlil edilə bilər:

·         Geosiyasi baxımdan İrəvan xanlığı Osmanlı sərhədi ilə qonşu idi və Osmanlı–Səfəvi, sonradan Osmanlı–Qacar İran münaqişələrinin kəsişməsində yerləşirdi. Məsələn, regionun Osmanlı‑Səfəvi müharibələri dövründə nəzarət sahələri tez‑tez dəyişmişdir.

·         Xanlıq üçün Osmanlılarla münasibət qarşı tərəflə sərhəd diplomatiyası və bəzi hallarda müttəfiqlik və ya nominal itaət münasibətləri yaratma ehtiyacını doğurmuşdu. Bu, xanlığın öz müstəqilliyini qorumaq üçün müxtəlif imperiyalara qarşı balans siyasəti yürütməsi ilə bağlı idi.

·         Osmanlı tərəfdən bölgədə Türk‑Səfəvi müharibələri çərçivəsində İrəvan zonasında girişimlər baş vermiş, xanlığın idarəçiləri üçün Osmanlı imperiyasının planları ciddi təhlükə mənbəyi idi.

·         Bu münasibətlər şərtlərində İrəvan xanlığı bəzi dövrlərdə Osmanlılarla siyasi‑milli maraqlar üzrə manevr etmək zorunda qalmışdı — məsələn sərhəd buraxılışları, vergi siyasetləri, silahlı razılaşmalar. Lakin konkret arxiv sənədləri Osmanlı ilə bağlanmış müqavilələr barədə hələ geniş yayımlanmayıb.

·         Nəticədə, Osmanlıyla münasibətlərin dalğalı xarakteri xanlığın strateji müstəqilliyi üçün çətin şərait yaradıb, onun fəaliyyətini məhdudlaşdırmış və digər böyük güclər (məsələn, Qacar İranı və Rusiya İmperiyası) qarşısında zəif mövqeyə gətirmişdir.

İrəvan xanlığı, Qacar dövründə İran imperiyasının tabe bölgələrindən biri olmuş və buna uyğun olaraq Qacarlarla əlaqələrində bir neçə əsas mərhələ müşahidə olunur:

·         Qacarların hakimiyyətə gəlməsi ilə (1789 və sonrası) İrəvan xanlığı İranın şimal‑qərbində strateji bir hissə olaraq daha ciddi şəkildə Qacar mərkəzi hakimiyyətinin təsir dairəsinə daxil oldu.

·         Qacar hakimiyyəti altında İrəvan xanlığı üçün müəyyən «əlamətdar» idarəçilər təyin olundu. Məsələn, Hüseynəli xan Qacar (1759‑1783) İrəvan xanı olmuş və arxiv materiallarında «Hüseynəli xanın divanı» kimi sənədlər qeyd edilmişdir.

·         Qacarlarla münasibətlərdə əsas məsələ kimi Rusiyanın Cənubi Qafqasa daxil olması, İran‑Rusiya müharibələri və nəticədə xanlığın talehinin dəyişməsi durur. Belə ki, Qacar‑Rusiya müharibələri nəticəsində İrəvan xanlığı Rusiya İmperiyasına tabe edilməsi istiqamətində addımlar atdı. Məsələn, xanlıq 1828‑ci ildə Türkmənçay müqaviləsi ilə Rusiyaya təhvil verildi.

·         Qacar hakimiyyətində xanlığın daxili muxtariyyəti məhdudlaşdı, mərkəzin təyinatlı davranışı artdı. Mərkəzin İrəvan üzərinə təsirinin artması xanlığın müstəqillik mövqeyini zəiflədə bilmişdir.

·         Bu münasibətlər nəticəsində İrəvan xanlığının siyasi rolu dəyişdi: əvvəlki dövrdə sərbəst xanın idarə etdiyi muxtar bir vahid ikən, Qacar dövründə bu muxtariyyət tədricən məhdudlaşdı və nəticədə imperiyalara qarşı dayanma gücü azaldı.

Şəkildə: Sonuncu İrəvan xanı Hüseynqulu xan Qacar

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında birgə layihəsində bügünkü təqdimat “töre” anlayışının mənşəyi və mahiyyəti barədədir.

“Töre” termini ilk dəfə Orxon-Yenisey abidələrində (VIII əsr) sistemli şəkildə işlədilmişdir. Bilgə Kağan abidəsində deyilir:

“Türk bodun üçün gecə yatmadım, gündüz oturmadım. Tanrı bağışladığı üçün töre quruldu.”

Bu ifadə göstərir ki, töre Tanrı mənşəli bir qayda kimi qəbul edilirdi və xaqan onun qoruyucusu sayılırdı. Töre yalnız hüquqi qaydalar toplusu deyil, həm də ilahi ədalət, cəmiyyətin harmoniyası və nizamıanlamına gəlirdi.

Töre Tanrının kainata bəxş etdiyi nizamın yerdəki təzahürü sayılırdı. Türk mifoloji təfəkküründə Tanrı kainatı “törə” (qanun) ilə yaratmış, insanlar isə bu nizamı pozmadan yaşamalı idi. Buna görə də “töre” həm kosmik nizam, həm ictimai ədalət, həm də əxlaqi davranış modeli kimi qəbul olunurdu.

Qədim türklərdə dövlət ideyası “El” anlayışı ilə birgə “Töre” üzərində qurulurdu. El— xalqın və dövlətin birliyini, Töreisə bu birliyin qanunlarını ifadə edirdi. Beləcə, “El tutmaq” (dövlət idarə etmək) “Töre saxlamaq”la bərabər mənada işlədilirdi.

Hökmdar (kağan, xan) Tanrı tərəfindən seçilmiş sayılırdı, lakin onun hakimiyyəti yalnız “törəyə uyğun” olduqda qanuni hesab edilirdi. Töre pozularsa, Tanrı səltənəti əlindən alar, bu ideya Orxon yazıtlarında açıq şəkildə ifadə olunur.

Bu sistemdəədalət, doğruluq, ağıl, igidlik kimi dəyərlər törenin əsas dayaqları idi. Töre həm də tayfalararası münasibətləri, mülkiyyət anlayışını, ailə və nikah qaydalarını, cəza və mükafat prinsiplərini müəyyənləşdirirdi.

İslamın qəbulundan sonra da töre anlayışı türklərin düşüncəsində yaşayaraq şəriətlə sintezləşmişdir. Məsələn, Səlcuqilər və Osmanlılar dövründə dövlət idarəçiliyində “şəriət” (ilahi qanunlar) və “örf” (töre mənşəli adət və qaydalar) paralel şəkildə mövcud idi.

Osmanlı hüquq sistemində “örfi hüquq” anlayışı qədim türk töresinin davamı idi. Sultan Qanuni Sultan Süleyman dövründə (XVI əsr) tərtib olunan “Qanunnamələr” bu töre ənənəsinin yazılı formaya düşmüş nümunələridir.

Töre yalnız hüquqi deyil, həm də əxlaqi və mədəni dəyər sistemi idi. Türk dastanlarında, xüsusilə “Oğuz Kağan”, “Koroğlu”, “Manas” kimi epik abidələrdə töre “doğruluq, mərdlik, vəfa, qonaqpərvərlik və nizam-intizam” anlayışları ilə birgə işlədilir.
Oğuz Kağan dastanında Oğuzun oğullarına nəsihətləri törenin mənəvi əsaslarını əks etdirir: xalqı qorumaq, ədalətli olmaq, Tanrıya və ailəyə sədaqətli qalmaq.

Türklərdə “töre” anlayışı sadəcə bir qanunlar toplusu deyil, dünya nizamının və cəmiyyətin mənəvi əsasıdır. O, Tanrı iradəsi ilə xalqın iradəsini birləşdirən ideya sistemidir. Töre türk dövlətçilik fəlsəfəsində ədalətin, məsuliyyətin və kollektiv nizamın rəmzi kimi çıxış etmiş, islam dövründə də öz ruhunu qoruyaraq, müasir türk hüquq və mədəni sisteminə qədər gəlib çatmışdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.11.2025)