“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun 85 illiyi münasibətilə keçirilən Poeziya müsabiqəsində fərqlənən gənc şairlərin şeirlərini təqdim etməkdədir

II YER

Allahşükür AĞA

LƏPİR

Axşam qoyub gəldiyim ayaq  izlərimi

Səhər  qarşılayıram,

Demək, yaşayıram...

Bir ayaq ləpirim

Axşam yağan yaz yağışından

Bir ovuc su saxlamış içində...

Bir  alagöz sərçə su içir

Ayaq ləpirimdən.

Başını yuxarı qaldırdıqca

Sərçənin duasını eşidirəm:

“Allah, sabahımız üçün də

Bir ayaq  saxla”.

Elə sevinirəm ki,

əyilib baxıram

ayaqlarıma...

BAYIL TÜRMƏSİ

Bu asfaltın altında

Bayıl türməsi olub bir vaxt.

Bizdə  ürəyə bax, gör hardan keçirik?

Ayağımı yerə bərk vururam,

Burda, bax burda

Müşfiqin dodağının qanı var.

Burda, bax burda

Müşfiqin bir şeiri var, divara yazılan,

Hecası cızılan.

Gərək  o divar parçasını götürüb saxlayaydıq.

Burda, bax burda,

Torpağın altında

Sızıltılı bir ah var.

Burda, bax burda

Bir günah var...

Yanımdakı qoca bir qadın deyir mənə:

Türməni çoxdan köçürüblər.

Deyirəm: qanı da?

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Liderliyin xüsusi qanunları hansılardır?

«Seminarların və kitabların köməyi ilə uzun illər liderlik öyrətdiyim yuz minlərlə insana və özündə liderlik keyfiyyətlərini inkişaf etdirmək istəyən şəxs, sənə ithaf olunur. Bütün yüksəliş və enmələr liderliyin sayəsində baş verir» sözləri ilə başlayan «Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Beləliklə, 21 qanundan növbətisi:

17. Prioritetlik qanunu.

«Liderlər başa düşürlər ki, aktiv fəaliyyət heç də həmişə doğru irəliləmək demək deyil»

Get-gedə qrafiki tam sıxlaşan, görüləcək işlərə vaxt tapmaqda çətinlik çəkən lider effektiv olmaq üçün seçim edərkən özünə 3 sual verməlidir:

 - Nəyi mütləq etməliyəm?

Prioritetlər siyahısında ən başda edilməsi mütləq olan işlər dayanmalıdır. Bütün o işlər ki, görüləsidir, amma şəxsən sizin tərəfdən görülməsi vacib deyil, başqalarına yönəlmək də olan.

 - Nə daha çox fayda verir?

Lider öz vaxtının əsas hissəsini daha çox güclü olduğu sferalara ayırmalıdır. Əgər hansısa əməkdaş liderə baxmış, işi 80 faizli effektivliklə görə bilirsə, lider onu 100 faizlik nəticəyə çatdırmaq üçün onun inkişafının qeydinə qalmalıdır ki, həmin işi ona həvalə edə bilsin.

 - Ən böyük mükafat nədir?

Ən böyük şəxsi mükafat o uğurdan gəlir ki, həmin uğur liderin ürəyində alov yandıra bilir. Ehtiras qədər heç bir şey insanı enerji ilə təmin edə bilməz.

Con Maksvell özünün ən prioritet sahələrini və bunlara ayırdığı zamanı da təqdim edib:

 - Liderlik; 19 faiz;

 - Unsiyyət; 38 faiz;

 - Yaradıcı fəaliyyət; 31 faiz

 - Xarici, kənar əlaqələr; 12 faiz.

Lider gərək heç zaman fəaliyyət ilə nailiyyəti qarışıq salmasın. Bilsin ki, əsl uğur yalnız öz əməkdaşlarını məhz birinci dərəcəli əhəmiyyətli olan işlərə yönəldəndə gəlir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Kitabları tanıdaq rubrikasında sizlərə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın "Söz dünyası" kitabı barədə bilgi verəcəyəm. Kitabı oxumuşam və sizlərə də tövsiyə edirəm.

Kitaba kitabın üz qabığında şəkilləri həkk olunmuş 22 nəfər haqda yazılar və onların müxtəlif vaxtlarda Anar haqda yazdığı yazılar və ya yazılardan, müsahibəlrədən parçalar daxil edilib.

Burada kimlər yoxdur?

Yazıçılardan Kamal Abdulla, Mövlud Süleymanlı, Çingiz Abdullayev, Natiq Rəsulzadə, İlqar Fəhmi, Elçin Hüseynbəyli, Pərvin, şairlərdən Nüsrət Kəsəmənli, Ramiz Rövşən, Sabir Rüstəmxanlı, Vaqif Bayatlı Önər, Rəşad Məcid, Səlim Babullaoğlu, tənqidçilərdən və alimlərdən Nizami Cəfərov, İsa Həbibbəyli, Rəfael Hüseynov, Əsəd Cahangir...

Əsəd Cahangir qeyd edir ki, “Kitabı son 30 ilin ədəbi-bədii prosesinin  güzgüsü adlandırmaq olar. Bu güzgüdə hər kəs öz dəqiq əksini tapır. Kitaba daxil edilən materiallarda müəllifin sərt, güzəştsiz obyektivliyi və ədaləti aydın görünür”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki:- “Bir insan ömrünün bütün əlamətlərini yaşamışam. Enişim də olub, yoxuşum da, rahatlıq da keçirmişəm, narahatlıq da, lakin bütün hallarda çalışmışam ki, ömrümü məntiqlə yaşayım. Doğru-düzgün olub-olmamağından asılı olmayaraq, yaşam məntiqim həmişə olub, bu gün də var. Ancaq doğrusu, yaşadığım illərdən çox, mən yaşayacağım illər haqqında düşünmüşəm. Doğrudur, yaşanmış illərə arxada qaldı demək düzgün olmazdı, çünki yaşayacağımız illərdəki hər şeyin fundamenti məhz bu illərdə qoyulub. Yaşadığımız illər ömrümüzün sonuna qədər bizimlə gedəcək. 40-50 yaş normalda kiminsə ömrünün tam hissəsi, kiminsə ömrünün yarısı, kiminsə ömrünün böyük bir hissəsi, kiminsə ömrünün sonluğunun ərəfəsidir. Həyatda başqa hər hansı bir şeyin sayımından söhbət gedəndə 40 ya 50 rəqəmi xüsusi bir məna kəsb etməyə bilər, ancaq insan ömrünün ifadəsinə yönələndə, 40 da, 50 də hikmətli rəqəmlərdir. İnsan ömrünün elə bir pilləsi var ki, o pilləyə qədər insan ancaq seçilmiş nəsnələrdən zövq ala bilir, maddi, mənəvi olmağından asılı olmayaraq, hər şeyin idealını axtarır və arzulayır. Elə ki 50-ni keçdi, yaxşı ya pis olmağından asılı olmayaraq, insan hər şeyi yaşamağa və qəbul etməyə hazır olur...”

O, 18 iyul 1960-cı ildə Naxçıvan rayonunun Cəhri kəndində dünyaya gəlib. 1983-cü ildə indiki Bakı Dövlət Universitetin Tarix fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib vəuzun müddət tikintidə fəhlə işləyib. Sonra Naxçıvan Dövlət Plan Komitəsinin bir idarəsində elmi redaktor, Naxçıvan Dövlət Universitetində laborant və müəllim vəzifələrində çalışıb. Naxçıvan Ali Məclisində sədrin siyasi məsələlər üzrə müşaviri, Naxçıvan Ali Məclisində şöbə müdiri, Naxçıvan Elmi-Texniki İnformasiya və Təbliğat Mərkəzində, Naxçıvan Dövlət Pedaqoji Universitetində müxtəlif vəzifələri icra edib. 1990-cı ildən başlayaraq "Ağrıdağ", "Ordubadın səsi", “Ülfət”, İki sahil, "Rezonans", "525-ci qəzet” kimi Azərbaycan və Naxçıvan miqyaslı mətbuat orqanlarında siyasi-publisustik və analitik məzmunlu məqalələrlə çıxış edib. 2001-ci ildən 2003-cü ilədək "Hürriyyət" qəzetinə rəhbərlik edib, 2003-cü ildən isə “Bakı Xəbər” qəzetində baş redaktor kimi çalışır.Azərbaycan Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvüdür. Sinəsini "Tərəqqi" medalı bəzəyir...

“Əslində biz hamımız yerimizdəyik. Dəyişən siyasi proseslərdir. Siyasət də, mətbuat da insan fəaliyyətinin ən elitar sahələrindən biridir. Elitar və intellektual sahələr olduğu üçün, bu meydanlarda səhv buraxmaq yox, buraxmamaq təəccüblü olardı. Səhvlər də, siyasi baxışların dəyişməsi də mümkündür. Kimlər ki, siyasətdə öz ambisiyalarına və daxili aləminə baxaraq siyasi baxışlarını müəyyənləşdirir, onların siyasi baxışları heç vaxt dəyişmir. Ancaq bu cür dəyişməzlik bütün hallarda cəmiyyətə ziyan vurur, tərsliyə çevrilir. Lakin kimlər ki, reallıqda gedən praktik proseslərə baxaraq öz siyasi baxışlarını müəyyənləşdirir, onların siyasi baxışlarının dəyişməsi həm normal, həm də faydalıdır. Reallıq dəyişirsə, bizim siyasi baxışlarımız necə dəyişməyə bilər?! Bununla belə, bir ölülər, bir də dəlilər fikrini dəyişmir kimi ifrat yanaşmalara da heç vaxt şərik olmamışam.”- söyləyir.

O, 1992-ci ilədək Azərbaycan Demokrat Partiyasının(ADR) üzvü olub. 1992-ci ildə isə partiya sıralarından xaric edilib. 1992–ci ildə Yeni Azərbaycan Partiyasına(YAP) üzv yazılıb. 1998-ci ildə bu partiyanı da tərk edib və bir qədər sonra Demokratik Azərbaycan Partiyasını(DAP) təsis edib. 1998-ci ildə DAP-ın VI qurultayında rəhbərlik etdiyi partiya ADR-lə birləşib. 2005-ci ildə isə ADR-in Mərkəzi Nəzarət Təftiş Komissiyasının iclasında onun partiya sıralarından çıxarılmasına qərar verilib və bu qərardan sonra o, partiyadan xaric olunub... 

Deyir ki:- “Mətbuatımızda çox şey dəyişib. Dinamika var. Dünən əvvəlkindən, bu gün dünənkindən seçiləcək qədər yaxşıdır. Sabah daha yaxşı olacaq. Bir vaxtlar media ilə bağlı rəsmi ünvanlara yönəltdiyimiz tənqidi məsələlər bu gün, demək olar ki, həll edilib. Mediamız daha çox dövlətçi olmağa başlayıb. Mediaya dövlətin dəstəyi artıq bir institut kimi formalaşıb. Cənab İlham Əliyevin prezidentliyi dövründə mediamızda inkişaf fenomenləri daha çoxsaylı və sürətli olmağa başlayıb. Neqativlər, sözsüz ki, yenə var, lakin mediamızın özünün içində bu neqativləri əritməyə və yox etməyə qadir mexanizmlər də formalaşıb. Bu mənə həm jurnalist, həm də siyasətçi demək olar. Bu peşələrin hər ikisi mənim üçün doğmadır, qabiliyyətlərimə uyğun gəlir. Hər iki sahə təsadüfi adamları sevmir. Hər iki sahədə məşğuliyyət insandan başqa bir sıra sahələrdə önəmli olmayan keyfiyyətləri tələb edir. Ancaq unutmayaq ki, jurnalistə  siyasətçinin tribunası gərək olmaya bilər, lakin siyasətçi üçün jurnalistin tribunası vacibdən vacibdir. Fikrimcə, bu peşələr bir-birinə nəinki mane olmur, hətta bir-birini tamamlayır. Siyasi düşüncəsi zəif şəxsin yaxşı jurnalist olması da, yazı-pozusu olmayan şəxsin sanballı siyasətçi ola bilməsi də eyni dərəcədə mümkünsüzdür. Bu gün belə keyfiyyətlərə malik jurnalist sabah siyasətçi, siyasətçi isə jurnalist kimi tam uğurlu fəaliyyət göstərə bilər...”

Qəlbinin dərinliyində təkcə özü barədə deyil, həm də atrafdakı insanlar barədə düşünür. Yaxın dostlanna çox qaygıkeşlıklə yanaşır. O, kiminlə dostlaşırsa, demək olar uzun müddət, bəlkə də hamişəlik bu münasibəti saxlayır. Dostlarının uğurlarına sevinən adamdır. Başlarına bir iş gələndə isə çox kədərlənir. Hətta dostları ciddi xəstəliklərə düçar olanda gecə-gündüz onlara qulluq etməyə hazırdır və hücumu ən yaxşı müdafiə hesab edir. İnadcıl, vicdanlıdır. Nə kiminsə haqqına girir, nə dəki öz haqqını güzəştə getmir. Bir sözlə, barəsində söhbət açdığım Aydın Quliyev həqiqətin gözünə dik baxa bilir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xiyavda yaşayan Səhər Xiyavlıdır.

Səhər Xiyavlı

Xiyav

DARIXMA, XANIM

Qadın oturmuşdu ayna önündə,

Özündən getmişdi, özündə dalğın.

Keçmiş xatirələr keçir önündən

Mat qalıb özünə, üzündə dalğın.

Əl çəkib üzünün cizgilərinə,

Ah çəkib içindən şivən qopardı.

Xəyalı bir ləhzə, bir an içində,

Gəlinlik, gənclik çağa apardı.

Kremlə gizlətdi cizgilərini,

Dodağa nar rəngi matiki yaxdı.

Gözünün altına çəkib midadı,

Birazca sevincək üzünə baxdı.

Nə vaxtdan süzürdü qadını əri,

Xanımın düşünüb gəldi arxaya.

Dedi: "Boş ver, xanım, bu şey-şüyləri,

Bunlarsız bənzirsən canımçün, aya.

Yaşayış yolunun çal-çuxurunda,

Ağaran saçının olum qurbanı.

Üzündə cizginin qadasın alım,

Səni bəyənmişəm hər halda yəni.

Üzülmə, darıxma, ömür ilində,

Hər anın, hər fəslin gözəlliyi var.

Xınalı payız da gözəldir, gülüm,

Payızın başqa bir özəlliyi var.

Darıxma, darıxma, ana köksünü,

Hazırla körpəcik nəvəli çağa.

Gülümsə, gülümsə bütün ömrünü,

Bircə gülüşünə verim sadağa.

Anamsan, bacımsan, həm də yoldaşım,

Bütüncə həyatım üzünə qurban.

Gözündən başlandı ömür təqvimim,

Ağlama, yaşarma, gözünə qurban."

Sarıldı boynuna, aldı qadını,

Kişi qollarının çərçivəsinə.

Qadının qəlbinə dinclik gəldi,

Başını dayadı sol sinəsinə...

Tapbatap vururdu ikicə ürək,

Dodaqlar qovuşmaq üçün yanırdı.

Nağılın sonunda çəkildi pərdə,

Ulduz yaşmaq çəkib ay utanırdı.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sirr deyil ki, bədii ədəbiyyat nümunələri arasında detektivlər çoxoxunma statistikası ilə öyünürlər. Elə bizim ölkədə ən çox satılan kitablar listəsinə baxanda orada Çingiz Abdullayevlə Elxan Elatlının detektivləri həmişə ön sıralarda olur. Bu yay günlərində istirahət zamanı təbii ki, yüngül ədəbiyyat janrı hesab olunan bu janrlara müraciət edənlər çoxdur. Bəs indi ən çox hansı detektiv və triller nümunələri oxunur? Dünyanın ən populyar kitab platformalarından biri olan “Litres”in bu sahədə araşdırmasını “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı olaraq sizlərə təqdim edirik.

1. Aleksandra Endryus, "Mod Dikson kimdir?"

Florens Mod Dikson təxəllüsü altında gizlənən bir yazıçının köməkçisi olaraq çalışır. Bir gün qadınlar Mərakeşdə qəzaya uğrayırlar. Mod itir və Florens xəstəxanada özünə gəldikdən sonra özünü Mod kimi qələmə verməyə qərar verir. Patrisiya Haysmitin milyonlarla oxucusu olan "İstedadlı Mister Ripli" romanı ruhunda yazılmış  psixoloji trillerdir.

2. Viktor Metos, "Gecə məxluqatları”

Bu, “Qatilin arvadı" adlı bestsellerin davamıdır. Jessika Yardli - Federal prokurorun köməkçisidir. Onun həyat yoldaşı isə seriya qatilidir və o, bunu başa düşməkdə acizdir. Cesika layiq olduğu vəzifəni daşıdığını sübut etmək üçün şəhəri lərzəyə gətirən növbəti manyakın tutulmasında iştirak etməyə başlayır. Manyak qurbanlara hədsiz əzablar verir və cinayətlərin yerlərində Sarpong rəsmləri ruhunda iz qoyur. Jessika növbəti qanlı bir qurban olmağa risk edir. Və görəndə ki, manyak onun həyat yoldaşıdır... Gerisini sadəcə oxumaq gərəkdir.

3. Meri Kubik, "Digər xanım"

Netflix-in ekranlaşdırmağa hazırlaşdığı, The New York Timеs-ın bestsellerləri sırasında qərarlaşan bu roman dedikcə maraqlı və çəkicidir, həyəcan verir və nəfəs kəsir. Uill və Seydi Foust uşaqlarıyla birlikdə Uillin dədə-babadanqalma köhnə evində məskunlaşıblar. Uillin bacısı illər öncə çardaqda özünü asaraq öldürüb, qardaşsa keçmişin mistikasına qapanmaq haqda düşünmək istəmir. Amma nahaq. Gələcəkdə bu evdə yaşadıqca ailəni yaxşı bir şey gözləməyəcək. Bir gün Seydi bir mesaj alacaq: "Ölməlisən". Başqa bir gün kimsə onların qonşusunu öldürəcək...

4. Cennifer Mikmaxon, "Məni qorxutmayın”

“Qış insanları” və "Məni içəri dəvət edin" trillerlərinin müəllifindən yeni bir şedevr. Neptun ləqəbli seriya qatili kiçik bir şəhəri qorxu içində saxlayır. O, qadınları oğurlayır, sonra isə cəsədləri polis binasının yaxınlığında qoyur. Reginanın anası beləcə itir, lakin 20 il sonra onu evsizlər üçün sığınacaqda sağ tapırlar. Bu bir mesaj deyilmi? Neptunun yeni məqsədi Taranı ovlamaqdır, Reginanın dostunu.

5. Nita Prouz, "Qulluqçu"

Kanadalı ədəbi redaktorun debüt romanıdır. Molli Grey erkən valideynlərini itirib və nənəsinin nəzarəti altında böyüyüb. Qız qapalıdır, insanlardan qaçır, amma tapmacaları sevir. Bəli, bəli. Tapmacaları sevir. Oteldə qulluqçu işləyən Molli bir dəfə iş növbəsi zamanı otelin nömrələrindən birində Mister Blekin meyitini aşkar edir. Polis Mollini əsas şübhəli hesab edir. O, təqsirsizliyini necə sübut etsin?

6. Jan-Kristof Qrange, "Tanrıların vədləri"

Berlində, 1939-cu ildə yüksək zümrədən olan qadınları öldürməyə başlayırlar. Onların hamısı qapalı kluba gedirlərmiş və hansısa Mərmər insan barədə yuxu görürmüşlər. İşi gizli polisə və mülki psixiatrlara verirlər, çünki ənənəvi təhqiqat üsullarına bu cür işdə etibar etmək olmaz. Nəticə başgicəlləndirici olur...

Tarixi dekorasiyalarda triller yazmaq tanınmış Fransa detektiv ustası Qrange üçün bir sınaq olub. Deyək ki, çox maraqlı və canlı çıxıb.

7. Tani Frenç, “Feytful-Pleys”

Məşhur müəllifdən çoxdan gözlənilən daha bir yenilik. Frenç janrın pərəstişkarlarına "Arxasında kölgə" və "Gizli yer" kimi bestsellerlər hədiyyə edib. Buna görə də bu növbəti romanı çoxları oxumaq həsrətində olublar. Feytful-Pleys küçənin adıdır və buradakı tərk edilmiş evlərdən birindən bir köhnə çamadan tapılır. Dublində yaşayan  detektiv Frenk Makki çamadandakı ilk sevdiyi qızın əşyalarını tanıyır. 20 il əvvəl o, səhərə qədər Rozini gözləmişdi. Sevgililər birlikdə xoşbəxtliklərinin ardınca qaçmaq istəyirdilər, amma qız gəlməmişdi. Nə baş verdiyini anlamaq üçün Frank keçmişə qayıtmaq məcburiyyətində qalır...

8. Stiven Kinq, "Billi Sammers"

Qəhrəman – Billi Sammers ABŞ dəniz piyadalarının keçmiş snayperidir, eləcə də əxlaq kodeksinə malik muzdlu qatildir. O, yalnız pis insanları təmizləyir. Sammers bu işdən uzaqlaşmağa qərar verir, amma son əmri yerinə yetirmək lazımdır – prinsipsiz killer Alleni öldürmək.

9. Kamilla Lekberq və Henrik Fekseus, "Mentalist".

Stokholmda qılınclarla deşilmiş sirk qutusu tapılır. İçində də qadın cəsədi. Kim özündən dəhşətli bir sehrbaz obrazı təsəvvür edib?

Müfəttiş Mina Dabiri məsləhətçisi qismində illüzionçu Vinsenti cəlb edir. Hər ikisi komandada işləməyə öyrəşməyiblər, amma indi ortada çox məsuliyyətli bir iş var: günahsız həyatın qırılması.

10. ANONUMİS layihəsindən ikinci roman, "Mixail Bulqakovun gizli gündəliyi” Bu layihənin kitabları ikiqat xəfiyyəçilik vərdişləri tələb edir. Müəllifliyi göstərilmədən çıxan kitabları oxuyan oxucular yalnız cinayətkarın kimliyini deyil, müəllifin də kimliyini axtarmış olurlar. Orest Volinin yeni istintaqı - Moskva Muzeyindəki bir qətldir. Bıçaqlanmış bir naməlumun cəsədi aşkar edildikdən sonra mistik bir şəkildə yoxa çıxıb. Bunun arxasında kim dayanır və Bulqakovun qeydlərinin bura nə dəxli? Oxuduqca heyrətlənir və heyrətlənirsən.

“Ədəbiyyat  və incəsənət “

(30.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Fəridə Səfiyevanın essesi təqdim edilir. 

Əməkdar jurnalist Svetlana Nəcəfovanın və onun məktəb yoldaşlarının əziz xatirəsinə 

İrəvanda bir sinif var idi...

Uşaqları mehriban, səmimi, ürəyiaçıq.

Səhər açılanda məhəllələrdən bir-birini səsləyərdilər. Küçənin o başından:

- Süsən, gəlmirsən?

- Əfşan, tez ol, gecikirik!

- Baboş, tələs, müəllim danlayacaq!

Ayaq səsləri bir-birinə qarışar, yolboyu danışa-danışa, gülə-gülə məktəbə üz tutardılar. O məsum səslər bütün məhəlləni oyadardı. Küçənin tinində əsən külək də o səslərə qulaq kəsilərdi sanki. Səslər doğma idi, əziz idi. Azərbaycan türkcəsində səslənirdi. O səslər bu torpağın, bu şəhərin nəfəsi, ruhu idi...

Müharibə təzə bitmişdi. Qıtlıq vardı, aclıq vardı. Bəzən meyvə qurusundan başqa yeməyə heç nə tapılmazdı. Ailələrdə müharibədən dönməyənlərin ağrısı, axıdılan göz yaşları vardı. Amma qədim İrəvanın dar küçələrində böyük arzularla yaşayan kiçik insanlar - uşaqlar vardı.

Nə ayağına uyğun gəlməyən ayaqqabı, nə dizi süzülmüş şalvar, nə də anasının köhnə ətəyindən tikilmiş paltar onların xoşbəxtliyinə mane ola bilmirdi. Onlar ürəklərində məktəbə getməyin, parta arxasında dərs oxumağın, dostluğun saf sevincini daşıyırdılar.

Sinfin ən balacası idi Svetlana. Məktəbə altı yaşında getmişdi. Ona görə boyca hamıdan kiçik, çəlimsiz görünürdü. Sibirdən bəraət alaraq qayıtmış "xalq düşməni" Hacı Nəcəfovun və əmisinin himayəsində böyümüş Kubra xanımın yeganə qızı, üç uşağın sonbeşiyi idi. Gözünü dünyaya açandan həyatın sərt üzü ilə qarşılaşmışdı. Məktəbə xüsusi həvəslə gedirdi. Müəllimlərinin tərifi, vaxtilə Qori seminariyasını bitirmiş atasının öyüd-nəsihətləri onu daha da ruhlandırırdı.

Müəllimlər zəif oxuyan şagirdlərlə məşğul olmağı Svetlanaya tapşırar, ona  etibar edərdilər. Evə qayıdanda isə bu balaca qızcığazı başqa bir vəzifə gözləyirdi - anasının bağda əkib becərdiyi göyərti dəstələrini götürüb bazara aparmaq. Orada gözəl geyimli həmyaşıdlarını görəndə həsədlə baxardı. Balaca qəlbində bir sual doğardı: "Görəsən, mən də bir gün belə gözəl geyinə biləcəyəmmi?" Amma  ruhdan düşməzdi, daha səylə çalışar, dərslərini böyük əzmlə oxuyardı.

İstirahət günlərinin birində Svetlana bibisi oğlu Maratla arx qırağına oynamağa getmişdi. Suda üzüb dolaşan balaca balıqlar onların diqqətini çəkdi. Qərara gəldilər ki, vedrə gətirib onları tutsunlar,  həyətlərindəki arxa buraxsınlar. Elə də etdilər... O "balıqlar"ın əslində çömçəquyruq olduğunu isə yalnız yayda - həyəti qurbağa səsi başına götürəndə bildilər...

Svetlananın sinifdə yaxın rəfiqələri vardı. Onlardan birinin atası azərbaycanlı, anası erməni idi. Rəfiqəsi özü danışırdı ki, anası ilə sözü çəp gələndə qadın qızının damarında axan "azərbaycanlı qan"ını lənətləyərdi.

Bu söhbət balaca Svetlana üçün hələ anlaşılmaz idi. Çünki onların yaşadığı məhəllədə, İrəvanın mərkəzində qonşularının hamısı azərbaycanlı - mehriban, yardımsevər insanlar idi. Tək-tük ermənilər var idisə, onlar da bağda-bağatda fəhləlik edər, azərbaycanlıların verdiyi pulla dolanardı.

Hətta müharibədən sonra İrəvana ermənilərin kütləvi axını da qızcığazı qorxutmurdu. Amma anasının danışdığı o dəhşətli xatirələri də unutmurdu. Anası deyərdi: "1918-ci ildə mən uşaq idim. Erməni-müsəlman davası başlamışdı. Hər gecə pəncərələrimizə güllələr yağırdı. Bizim yerimizi pəncərə altında salırdılar ki, güllə dəyməsin. Həyəcanla hər gecə Allaha yalvarırdım: Ay Allah, kaş dünən öləydim, bu gün bu qorxunu yaşamayaydım."

Hərdən içinə dolan qorxuya baxmayaraq, Svetlana da digər uşaqlar kimi qəlbində bir sevinc daşıyır, dostları ilə əylənir, gələcək üçün planlar qururdu. İçi həyat eşqi, oxumaq arzusu, insanlara sevgi ilə dolu idi.

Axundov məktəbi kökləri, ənənələri yaşadan Azərbaycan ruhunun məktəbi idi. Svetlananın sinif yoldaşları - Süsən, Əfşan, Fəxrəddin, Yaşar, Akif, Ceyran, Tərifə... - hər biri mehriban idi, sadiq idi, doğma idi. Özləri böyüdükcə arzuları da böyüyür, qurub-yaratmaq həvəsi artırdı.

Svetlana məktəbi medalla bitirdi. Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə daxil oldu. Ancaq hər yay doğma şəhərinə qayıtdı. Hər gəlişində bir-birindən daha dəhşətli, qanqaraldan hadisələr barədə eşitdi: qonşuluqda yaşayan cavan oğlan, eyni iş müqabilində ermənidən az maaş aldığından şikayət etdiyinə görə döyülmüş, aldığı zədələrdən dünyasını dəyişmişdi. Qoca Matan xala bazara gedərkən erməni məktəbinin yanından keçmiş, "balaca cəlladlar" - erməni uşaqları tərəfindən təhqir olunmuş, yıxılmış və ölmüşdü.

Bu hadisələr, bu faktlar gənc jurnalist Svetlana Nəcəfovanın içini etiraz hissi ilə doldurur, qələmi ilə üsyan etmək istəyini doğururdu.

Zaman dəyişirdi... Əvvəlcə yavaş-yavaş... sonra qəfil. İrəvanın küçələrində tanımadıqları adamlar dolaşmağa başladı. Əvvəllər qonaq kimi gələn ermənilər artıq ev yiyəsi olurdu. Yerli əhali zorla şəhərdən köçürülürdü. Məktəblərin, küçələrin adları dəyişdirilirdi. O sinfin uşaqları da - kimisi gecə yarısı, kimisi gündüz doğma şəhəri tərk edirdi. İrəvanıın uşaq səsləri ilə dolu küçələri səssizləşdi... Şəhər ana dilində səslənən kəlmələr üçün darıxırdı.

SSRİ-nin dağılması ilə baş verən hadisələr, yaşadığımız dəhşətli olaylar heç zaman yaddaşımızdan silinməyəcək. Belə bir məqamda Əməkdar jurnalist Svetlana Nəcəfova haqq səsimizi dünyaya çatdırmaq yolunu seçdi: kəskin çıxışları, tutarlı yazıları, ermənipərəst Storovoytovaya yazdığı ağrı və nifrət dolu məktubu, 20 Yanvar hadisələrində nümayiş etdirdiyi vətəndaş mövqeyi ilə seçildi.

Həyatının hər bir dönəmində doğulduğu İrəvanın məhəbbətini, nisgilini ürəyində, yazılarında yaşatdı. Göz yaşına boğulmadan oxunması mümkün olmayan "Yaralı məhəbbətim - İrəvanım mənim" adlı məqaləsini yazdı. Sevimli sinfini, doğma dostlarını heç zaman yaddan çıxarmadı.

Zamanla Axundov məktəbinin 1953-1954-cü il məzunları Bakıda bir-birini tapmağa başladı. Sonra qərara aldılar: ara-sıra görüşmək lazımdır. Mayın 9-u görüş günləri oldu. Hər il həmin günü səbirsizliklə gözlədilər. Doğma şəhərin, doğma məktəbin ətrini bu ünsiyyətdən aldılar. Bəzən zarafatlarla, bəzən göz yaşları ilə o günləri yenidən canlandırdılar:

- Yadındadır, dərsdən qaçıb meyvə oğurluğuna getmişdik, müəllim bizi necə danladı?

- Akif, yadındadır, dərsə gecikmişdin, sinfə pəncərədən girmək istədin. Şalvarın ağacın budağına ilişib cırıldı...

Şaqraq gülüşlər, uşaqlaşan çöhrələr, işıqla, nurla parlayan gözlər...

Zaman keçdi... Dünyanı ağuşuna alan ağır pandemiya dövrü gəldi... Dünya birdən-birə səssizliyə büründü... Sonra isə - yarpaq tökümü başladı... Görüş yerinə gələnlərin sayı azaldı. Vaxtilə səs-küylə uşaqlıq xatirələri danışanların sırası seyrəldi. Şaqraq səslər hüznlü söhbətlərlə əvəz olundu. Sonra... sonra bu görüşlər də bitdi...

Qəribədir, elə bil sözləşmişdilər... Sanki bir-birinin ardınca getməyə söz vermişdilər. Kim bilir, bəlkə də...

2021-ci ildə də Svetlana xanım da haqq dünyasına qovuşdu. Əgər sağ olsaydı, iyulun 8-də 87 yaşı olacaqdı. Təsəllim bircə ondadır ki, Svetlana Nəcəfova yazılarında, çıxışlarında, insanların xatirələrində, yaddaşlarında ləyaqətli bir insan, işinin peşəkarı kimi qaldı.

Taleyin hökmü ilə bu gün Axundov məktəbinin 1953-1954-cü il məzunlarının çoxunun məzarı burada - Bakıdadır. Tanrıdan böyük bir arzum var... İrəvan torpağına ayaq basım, əyilib o müqəddəs torpağı öpüm, ovcuma doldurub Bakıya gətirim, əzizlərimin qəbrinə səpim! Axı bu, sadəcə torpaq deyil - nəsillərin səsi, anamın nəfəsi, doğma yurdumun ruhudur!

İrəvanda bir sinif var idi...

Xatirələrdə, fotolarda yaşayacaq bir sinif...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün daha bir ünlü sənətçinin anım günüdür - Azərbaycan xalq artisti, teatr sənətçisi, Sofiya Hüseynovanın.

O, 17 fevral 1926-cı ildə Naxçıvanda anadan olub. Atası Həsən İsmayılov hərbçi, anası Xədicə Qazıyeva isə aktrisa olub. Sofya Hüseynova orta məktəbi Naxçıvanda bitirib. Şagird vaxtlarında uşaq rollarında səhnəyə çıxıb. Anasının tövsiyəsi ilə 1944-cü ildən teatrın truppasına daxil olub. 1945-ci ildə qısa müddət Zaqatala Dövlət Dram Teatrında işlədikdən sonra yenə Naxçıvana qayıdıb.

Sofiya Hüseynova həyatı boyu Naxçıvan teatrın aktrisası olub, bir-birindən maraqlı və rəngarəng obrazlar yaradıb. Gülnar və Xuraman, Fitnə ("Vaqif" və "Fərhad və Şirin" Səməd Vurğun), Sara və Gülnisə, Susanna, Nadya ("Solğun çiçəklər", "Aydın" və "Oqtay Eloğlu", Cəfər Cabbarlı), Tərgül ("Məhsəti", Kəmalə Ağayeva), Humay ("Komsomol poeması", İsgəndər Coşqun) və s. rollar aktrisanın yaradıcılıq nailiyyətləri sayılır

Milli koloriti həmişə əsas götürən aktrisa, eyni zamanda əcnəbi dramaturqların pyeslərinin tamaşalarında oynadığı obrazların yaşadığı dövrün etiket qaydalarını, sosial mənşəyini, kübar davranış tərzini dərindən mənimsəyib. Mənimsədiklərini isə ifa etdiyi rollarda yaradıcılıqla reallaşdırıb. Bu baxımdan kruçinina, Larisa ("Günahsız müqəssirlər" və "Cehizsiz qız", Aleksandr Ostrovski), Liana ("Bostan iti", Lope de Veqa), Xanuma ("Xanuma", Avksenti Saqareli) rolları aktrisanın ifasında məharətlə oynanılıb. Mütənasib uca boyu, zərif bədən quruluşu aktrisaya müxtəlif rollar oynamağa geniş imkan yaradıb.

Filmoqrafiya

- Tale yükü

Mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

3. "Naxçıvan MSSR əməkdar artisti" fəxri adı

4. "Şöhrət" ordeni

5. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı

6. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

7. "Teatr Xadimi" qızıl medalı

Aktrisa 30 iyul 2015-ci il tarixində 89 yaşında Naxçıvanda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

Nizami Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Nemət Mətinin "Məscid yolunda gülləri qoxulamaq" hekayəsi haqqında bir neçə cümlə

Nemət Mətinin yazdığı bu hekayə süjeti sadə qurulmasına baxmayaraq, özündə emosional dərinlik və insanın keçmişə bağlılığını ifadə etmək istəyir. İtki və sevgi kimi ağır mövzular hər zaman oxucunun diqqətini çəkir və müəllifin bu mövzuya toxunması müsbət bir addımdır. Qoca kişinin hər gün şəhərin mərkəzində, saatın altında sevgilisini gözləməsi təsirli və simvolik bir detal kimi çıxış edir. Bu səhnə oxucuya ümidlə ümidsizlik arasındakı incə xətti hiss etdirə bilərdi, amma mətn bunu tam yaşada bilmir. Burada diqqətçəkən fəlsəfi cəhət, insan yaddaşı və sevgisinin  zamanla üz-üzə gəlməsidir.

Lakin hekayə bu mövzuya layiq dərinliyi ortaya qoya bilmir. Dialoqlar çox izahlıdır və sanki müəllif hadisəni izah etmək üçün məcburi şəkildə onları qurub. Xarakterlərin danışığında fərdilik yoxdur, hər iki obraz eyni səs tonu ilə danışır. Bu isə oxucunun onları fərqli insanlar kimi qəbul etməsinə mane olur. Hekayənin ritmi yavaşdır və gərginlik yoxdur. Bir məqamdan sonra oxucu hadisənin sonunu asanlıqla təxmin edir və maraq azalır. Bu, hekayənin struktur zəifliyindən xəbər verir. Müəllifdə sual yaranmamağı üçün qeyd:

Hekayənin strukturunun zəif olması müəllifin hekayə texnikasından xəbərsiz olduğunu ifadə etmir, sadəcə müasir hekayə texnikası ilə tanışsızlığından irəli gəlir. Heç olmasa, XX əsrdə yaşamış Rumın, Macar, İspan ədəbiyyatındandakı müəlliflərin hekayələri ilə tanış olsa, kifayət edər. Bir az da müasirləşmək istəsə, Herta Müllerin hekayələrindən bəhrələnmək məsləhətdir.

Mətndə poetik cümlələr var, amma onlar bəzən sadəcə söz oyunu kimi qalır, emosional təsiri güclü etmir. “Gülləri qoxulamaq sənin qışqıra-qışqıra oxuduğun dualardan min qat böyük və saf duadır” ifadəsi maraqlı olsa da, hekayə boyu bu fikri dəstəkləyən səhnələr yoxdur. Yəni müəllif oxucuya göstərmək əvəzinə, sadəcə deyir. Bu isə “göstər, danışdırma” prinsipinin pozulmasıdır. Obrazların daxili aləmi demək olar ki, oxucuya açılmır, yalnız xarici davranışlar təqdim olunur. Oxucu qocanın ağrısını sözlərdən anlayır, amma onu yaşaya bilmir.

Yazının dili yer-yerdə poetikdir, amma çox zaman passiv qalır. Hekayədə təsvirlər azdır və səhnələr oxucunun gözündə canlanmır. Hekayə danışır, amma yaşamır. Bu isə emosional təsiri ciddi şəkildə azaldır. Daha canlı təsvirlər, daha güclü səhnələr və daxili monoloqlar mətni çox yaxşı səviyyəyə qaldıra bilərdi. Mövzu kifayət qədər genişdir və dərin fəlsəfi məna daşıya bilər, amma hazırda bu imkan istifadə olunmayıb.

Süjet sadədir və bunun üstünlüyü ola bilərdi, amma müəllif sadəliyi təsirli etmək üçün dil və üslubu daha incə işləməlidir. Hekayənin sonluğu bir qədər gözlənilən və təsirsiz qalır. Oxucu üçün yadda qalan bir məqam yoxdur, finalda verilən fikir güclü deyil. Bu cür mövzular oxucunun yaddaşında qalmaq üçün daha emosional və orijinal bir nəticəyə ehtiyac duyur.

Ümumiyyətlə, hekayə müəllifin mövzuya emosional münasibətini göstərir, amma yazı texnikası baxımından ciddi boşluqlar var. Dialoqların süni olması, təsvirlərin azlığı və emosional dərinliyin çatışmazlığı mətnin əsas problemləridir. Bu hekayə oxucunu düşündürə bilərdi, amma sadəcə məlumat ötürən bir danışığa çevrilib.

Bütün bunlara baxmayaraq, hekayənin ideyası maraqlıdır. İnsan yaddaşının gücü, sevgidə israr və zamanın məğlubedilməzliyi kimi mövzular çox güclü emosional materialdır. Əgər müəllif bu materialı daha dərindən işləsəydi, nəticə fərqli olardı. Mətndə verilən simvolik detallar – saat, güllər, qəbiristanlıq səhnəsi – əslində yaxşı işlənə biləcək elementlərdir. Sadəcə bu detalların emosional yükü daha güclü göstərilməlidir.

Oxucu qocanın qəbiristanlıqda etdiyi hərəkətləri sadəcə təsvir kimi oxuyur, amma hiss etmir. Halbuki həmin səhnələrdə duyğunun zirvəsi yaşadılmalı idi. Yazıda ritm balanslı deyil, bəzən uzanır, bəzən qəfil bitir. Bu, oxucunun emosional axına daxil olmasını çətinləşdirir. Əgər daha çox təsvir və dinamik səhnələr əlavə edilsəydi, hekayə çox fərqli səslənərdi.

Hekayə mövzu baxımından maraqlıdır, amma təqdimat və yazı texnikası baxımından kifayət qədər güclü deyil. Daha dərin obrazlar, daha canlı təsvirlər və emosional təsir üçün yazı üzərində ciddi işləmək lazımdır. Bu potensialı olan bir mətndir, amma hazırkı formada oxucuda böyük təsir buraxmır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı 3 gün ardıcıl Təranə Dəmirin 11 yeni şeirini  təqdim edir.

5.

İyulun nəfəs qarsan istisi,

Günortanın tən yarısı,

Günəş döyür başına küçələrin,

ağacların, göyərçinlərin, şəkillərin,

 afişaların, heykəllərin.

Bir-biriylə  yarışa  çıxıb maşınlar, adamlar,

Unudanlar, unudulanlar.

Hərəsinin öz  sürəti  var.

Yoldan keçənə yalmanır  üst-başı kirli,

çəlimsiz  pişik balası.

Bir dadımlıq  dönərə, bir sığallıq  sevgiyə yalmanır,

Daşa, divara, kölgəyə yalmanır.

Dili bir qarış çöldə gəzən küçə itlərinin nəfəsindən od  tökülür

cızdağı çıxan asfaltın üstünə,

Şəhərin  ciyəri  yanır.

Yanaqlarını gün aparan dilənçi qadına

kimsə təbəssüm yollayır əlli qəpiklik boyda,

Qadının gözləri  sığallanır.

Birdən xəfif  meh əsir,

Günəşin üzünə düşür buludun kölgəsi.

İstidən nəfəsi  kəsilən  küçələrin dodağına

su çilənir göy üzündən sərin-sərin.

Ürəyi  yerinə gəlir  şəhərin.

6.

Ağaclar  kökündən  yapışıb durub,

Külək acığını  budaqdan çıxır.

Yayın ortasında, küləyin altda

Ağaclar  neçə qat  yarpaqdan çıxır.

Döyür  gözlərini  yenə küçələr,

Edir bir-birinə tənə küçələr,

Təzə  paltarında  köhnə küçələr

Yenə  külək-külək  sınaqdan çıxır.

Divarlar  küləklə verir səs-səsə,

Hayları, küyləri  düşür dənizə,

Bu gün dəli olub küləklər  nəsə,

Gah qaradan çıxır, gah ağdan çıxır.

Gah göyə  dırmaşır, gah  yerdə  əsir,

Dənizdə, limanda, sahildə  əsir,

Şəhərin  üstündə  ayrılıq   gəzir, 

Bir şair  hirsini  varaqdan çıxır.

7.

Bu qoca  ağacın  neçə canı var?

Hər xəzəl  altından  yüz  yarpaq  çıxır.

Kəsilir, qırılır, qopub, tökülür, 

Bütün  sınaqlardan üzüağ çıxır.

Gör  necə  bağlıdı  kökünə  ağac,

Min tufan yerindən  qaldıra  bilmir.

Durub   kölgəsinə  daş  atsalar  da

Heç kim  bu ağacı  öldürə  bilmir.

Sarılıb  qoluna, budaqlarına,  

Qıraqdan heykələ oxşayır  ağac.

Yayda  günəşinə, qışda  qarına

Bürünə-bürünə yaşayır  ağac.

Hələ ki, dayanıb öz kökü  üstə,

Yerindən, yurdundan  güc  alır  hələ.

Küləklə, yağışla, dumanla, çənlə 

Savaşa-savaşa qocalır  hələ.

8.

Baxıb saçımın ağına

Məni  qoymadı  yaxına,

Keçdim soluna-sağına,

Tanımadı güzgü məni.

Güldü  üstümə, başıma,

Gəlmədim  deyən xoşuna,

Tutdu  tənə yağışına,

Tanımadı  güzgü  məni.

Düşmədi  üzüm yadına,

Söhbətim, sözüm  yadına,

Oxşatdı   hansı  qadına?

Tanımadı  güzgü  məni. 

Məni  sual-sual  süzdü,

Məni  xəyal-xəyal süzdü,

Mən  danışdım, güzgü  susdu,

Tanımadı  güzgü  məni.

Yatmışdı, gəldim  oyatdım,

Ağladım, güldüm, oyatdım,

Yaz  getdim, payız  qayıtdım,

Tanımadı güzgü məni.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2025)