Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Məlikşah Səlcuqi barədədir.

Məlikşah Səlcuqi (tam adı: Cəlaləddin Əbu’l-Fəth Məlikşah ibn Alp Arslan, 1055–1092) — Böyük Səlcuqilər imperiyasının ən qüdrətli hökmdarlarından biri, XI əsr türk-islam dünyasının siyasi, mədəni və elmi yüksəlişinə rəhbərlik etmiş şəxsiyyətlərdən biridir. Onun dövrü (1072–1092) yalnız Səlcuqi imperiyasının deyil, ümumiyyətlə, Orta əsr islam tarixinin “qızıl dövrü” kimi xarakterizə edilir. Məlikşah təkcə sərkərdə və dövlət başçısı kimi deyil, həm də elm, mədəniyyət və idarəetmə sahəsində islahatları ilə fərqlənmişdir.

Məlikşah Alp Arslanın oğludur və Səlcuqi sülaləsinin üçüncü hökmdarı idi. Atasının 1072-ci ildə vəfatından sonra cəmi 17 yaşında taxta çıxmışdır. Onun hakimiyyətə gəlməsi ilə Səlcuqilər imperiyası sürətlə gücləndi və sərhədləri Mərkəzi Asiyadan Aralıq dənizinə, Xəzərdən Yəmənə qədər uzandı. O, imperiyanı mərkəzləşmiş şəkildə idarə etmək üçün vəziri Nizamülmülk (Əbu Əli Həsən ibn Əli Tusi) ilə birlikdə dövlət idarəetmə sistemini mükəmməlləşdirdi.

Məlikşah dövründə iqta sistemi sabitləşdirildi, vergi və torpaq idarəçiliyi qaydaya salındı. Nizamülmülkün rəhbərliyi ilə Siyasətnamə adlı məşhur əsər yazıldı ki, bu kitab sonrakı əsrlərdə türk və islam dövlətlərinin idarəçilik mədəniyyətinə dərin təsir göstərdi. Dövlət aparatında həm türk əyanları, həm də fars və ərəb mənşəli məmurlar arasında tarazlıq qorunurdu.

Məlikşah həm də böyük bir elm və mədəniyyət himayədarı idi. Onun hakimiyyəti dövründə Səlcuqi sarayı elm adamları, astronomlar, şairlər və filosoflar üçün bir mərkəzə çevrilmişdi. Onun sifarişi ilə məşhur Nizamiyyə mədrəsələrinin fəaliyyəti genişləndirildi. Bu mədrəsələrdə Nizamülmülk, Əl-Qəzali kimi tanınmış alimlər fəaliyyət göstərmiş, islam dünyasının müxtəlif bölgələrindən tələbələr təhsil almışlar.

Məlikşah elmin müxtəlif sahələrinə xüsusi diqqət ayırmışdır. Onun göstərişi ilə astronom Ömər Xəyyam başda olmaqla, bir qrup alimdən ibarət heyət tərəfindən Cəlali təqvimi hazırlanmışdır. Bu təqvim o dövrdə mövcud olan digər sistemlərdən daha dəqiq hesab edilirdi və bu, Səlcuqilərin elmi səviyyəsinin göstəricisi idi.

Hərbi sahədə də Məlikşah böyük uğurlara imza atmışdır. O, Qafqazda, Anadolu torpaqlarında, Suriyada və Mavəraünnəhrdə bir sıra yürüşlər təşkil etmiş, imperiyanın sərhədlərini genişləndirmişdi. Xüsusilə Qərbi Anadoluda Bizansla olan münasibətlərdə türk hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə nail olmuşdur. Məlikşah dövründə Anadolu Səlcuqiləri dövlətinin əsası qoyuldu ki, bu da sonradan Osmanlı imperiyasına qədər uzanan türk dövlətçilik ənənəsinin başlanğıcı sayılır.

Məlikşahın daxili siyasəti də sabitlik üzərində qurulmuşdu. Onun dövründə iqtisadiyyat çiçəklənmiş, karvan yolları və ticarət şəhərləri inkişaf etmiş, poçt və rabitə sistemi gücləndirilmişdi. Təhlükəsiz ticarət yolları sayəsində Orta Asiya, İran, Azərbaycan və Yaxın Şərq arasında ticarət əlaqələri daha intensiv hala gəlmişdi.

Məlikşahın dini siyasəti tolerantlıq üzərində qurulmuşdu. O, sünni-islam birliyinin qorunmasını əsas məqsəd kimi müəyyən etsə də, müxtəlif dini məzhəblərə və xalqlara qarşı ədalətli davranırdı. Bu siyasət sayəsində Səlcuqi imperiyasında çoxmillətli və çoxdinli harmoniya yaranmışdı.

Məlikşahın vəfatı (1092) Səlcuqi imperiyasının birliyinə ciddi zərbə vurdu. Onun ölümündən sonra imperiya daxili çəkişmələrə məruz qaldı və tədricən parçalanmağa başladı. Lakin o, ardında həm güclü dövlətçilik irsi, həm də mədəni yüksəliş dövrü qoydu.

Məlikşah Səlcuqi türk tarixində həm siyasi, həm də mədəni baxımdan yenilikçi bir hökmdar kimi yadda qalmışdır. Onun dövründə türk-islam sivilizasiyası Qərbə doğru genişlənmiş, elmi və fəlsəfi düşüncə yeni səviyyəyə yüksəlmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sovet dönəminin bir nəğməkar şairi vardı – İslam Səfərli. Müharibə görmüşdü, dinc quruculuq görmüşdü, amma bəxti gətirmişdi ki, repressiya illərində hələ yeniyetmə idi, qırmızı terroru öz üzərində yaşamamışdı. Düzdür, sosializm realizmi onun da yaradıcılığına xas idi, dövrün qaydaları bu cür idi, bununla belə, poeziyasında xəlqilik çox güclü duyulurdu. Bu da onu sevdirirdi.

İslam Səfərli 12 fevral 1923-cü ildə Naxçıvan MSSR-in Babək rayonunun Şəkərabad kəndində dünyaya göz açıb. Naxçıvandakı 1 saylı məktəbi (hazırda məktəb şairin adını daşıyır) bitirdikdən sonra könüllü olaraq Böyük Vətən müharibəsində iştirak edib.

Müharibə illərində qələmə aldığı "Ordumuza ithaf", "Ədəbi gənclik", "Onüçlər", "Əmin ol ata!", "Qoşa söyüd", iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, general-mayor Həzi Aslanovun əziz xatirəsinə həsr ediyi "Təzə çiçəklər", "Üçüncü hərb istəmirik" və s. şeirləri onun hafizəsində buraxdığı dərin izlərin təsirindən yaranıb

Müharibə mövzusu gənc şairin poemalarında da öz əksini tapıb. "Sınaq gecəsi", "Çex qızının məhəbbəti, "Yaralı nəğmə", "Qığılcım", "Fırtınalar adası", "Dəfinə", "Ələsgər", "Birinci katib", "İnsan ləpiri", "İki bacı", "Qeyrət qapısı", "Abşeron yatağı" və s. biri-birindən maraqlı poemaları diqqəti çəkib, yaddaqalan olub.

İslam Səfərli dramaturq kimi də böyük uğurlar qazanıb. "Göz həkimi", "Ana ürəyi", "Yol ayrıcı", "Xeyir və Şər", "Dədəgünəş əfsanəsi" və s. müxtəlif vaxtlarda, ayrı-ayrı bölgələrdə tamaşaya qoyulub, tamaşaçı rəğbəti qazanıb.

İslam Səfərli oçerk, novella, libretto və kinossenari, məqalələr müəllifi kimi də tanınıb. Onun "İki qardaş" (1950), "Badamlı kəndinin qızı" (1955) oçerkləri, "Təzə qəsəbədə gülüş", "Məzhəkli itki" (1973) novellaları, "İki könül bir olanda" (1947) balet-librettosu, "Şərqin qalibləri" (1960), "Bir stəkan çay" (1971) kinossenariləri və xeyli sayda məqalələri dövrünün nəbzini tutmaq baxımından çox əhəmiyyətlidir.

İslam Səfərli tərcüməçilik fəaliyyəti ilə də məşğul olub. O, A. S. Puşkin, M. M. Svetlov, S. Marşak, M. Kərim, M. Tursunzadə, K. Koladze, Y. Dolmatovski və b. kimi tanınan sənətkarların əsərlərindən müvəffəqiyyətlə tərcümələr edib.

Filmoqrafiya

- Ulduzlar sönmür

- Göz həkimi

Kitabları

- "Ordumuza ithaf" (şeirlər)

- "Naxçıvan gənclərinə məktub"

- "Məktub"

- "Biz kəşfiyyata necə gedək" (oçerklər)

- "Biri ailənin üzvləri" (oçerklər)

Təltif və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

2. 3-cü dərəcəli "Şöhrət" ordeni

3. "İgidliyə görə" medalı

4. "Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı

İslam Səfərlinin 18 kitabı işıq üzü görüb. Şair 6 noyabr 1974-cü ildə uzun sürən xəstəlikdən sonra əbədiyyətə qovuşub və Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ən yaxşı xanəndələr bir Qarabağdan, bir də Şirvandan çıxır. Haqqında danışacağım xanəndə də Qarabağda dünyaya göz açıbdır. Amma əsli gedib Qərbi Azərbaycanda – Dərələyəz mahalına çıxır.

Şahmalı Kürdoğlu 1930-cu il aprelin 12 də Ağdamın Qiyaslı kəndində dünyaya göz açıb. Atası, Dərələyəz mahalının tanımışlarından olub, amma qaçaqçılığı ilə tanınıbdır. Mirsəqulu Fətəliyev elə bu qaçaqçılığı ilə də özünə ermənilər arasında çoxlu düşmən qazanıbdır. Daha sonra Qarabağa üz tutub. Ağdamın Qiyaslı kəndinə sığınıb. Ermənilərin onu tanımaması üçün özünə "kürd" ləqəbi götürüb. Oğlu Şahmalı dünyaya gələndə, uşağın təqiblərə məruz qalmamasından ötrü anası onun soyadını "Hacıyev" yazdırıb.

Buna baxmayaraq o da atasının ləqəbinə uyğun olaraq Şahmalı Kürdoğlu kimi tanınıb. Şahmalıda elmə, təhsilə, eləcə də musiqiyə hədsiz maraq olduğundan, o, oxumaqdan əsla yorulmayıbdır, ardıcıl 4 təhsil ocağında – özü də ən müxtəlif bölgələrdə oxumağa müəssər olubdur. Ağdam pedaqoji institutunu (indiki Şuşa Pedaqoji Texnikumu), Aşqabad Universitetinin hüquq fakültəsini, Asəf Zeynallı adına musiqi texnikumunu, Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib. Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində Seyid Şuşinskidən muğam təhsili alıb.

İslam Abdullayev, Xan Şuşinski, Seyid Şuşinski kimi xanəndələrin davamçısı hesab olunurdu. Atasına görə Sovet hökuməti onu ixtisası üzrə işləməyə qoymayıb. Bir müddət rayon məktəblərindən birində müəllim kimi fəaliyyət göstərib. Fikrət Əmirov Ağdama "Leyli və Məcnun"da oynaya bilən xanəndə tapmaq üçün gəldikdə Şahmalı Kürdoğlunu Bakıya dəvət edib. 

Bundan sonra filarmoniyada konsertlər verib.

Sonra həyatının qara dövrü gəlib. Səbəbini bilmirəm, amma 1978-ci ildə həbs olunub. Yeddi il Şuşa türməsində məhbus həyatı yaşayıb.

"Şur" ansamblının yaradıcılarından biri olub.

Qəribə, kəşməkəşli taleyi ilə qəribə bir sonluqla da bitibdir. 6 noyabr 1992-ci ildə onda ki, erməni işğalşıları Dağlıq Qarabağdakı və ətraf bölgələrdəki ərazilərimizi daim atəşə tuturdular, Ağdam da fasiləsiz atəşə tutulurdu. Şahmalı həyətlərində 8 yaşlı oğlu Şahiməli ilə birlikdə nar yeyərkən həyətə düşən "qrad" qəlpəsinin partlaması nəticəsində həlak olub.

Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Kafir qızı Beyrəyə: “Neçin səxtsən, xanım yigit?! Gəldiyimcə səni şən görərdim, gülərdin, oynardın...”

Bayburd hasarında on altı il həbsdə olan Beyrək bu cümlənin arxasından hiyləgərcəsinə qımışıb bizə göz vurur.

2.

Ovçu olduğumuzu şəstlə, Qazi Bürhanəddin demiş, “qədd tutub” düşündüyümüz yerdə, sən demə, özümüzdən xəbərsiz ov imişik...

3.

Nitsşe: “İncəsənət! Yalnız incəsənət! İncəsənət bizə verilib ki, həqiqətin əlində ölməyək.”

Həqiqət bu qədər qorxulu imiş...

4.

Nizami insanı böyütdü.

Nəsimi ona Ali Həqiqəti tanıtdı.

Füzuli onu dərinləşdirdi.

Xətayi onun qorxmazlıq təşnəsini söndürdü.

Məhəbbət barədə bildikləri saf bir utancaqlıq pərdəsinə bürünmüşdü - Vaqif ona yataq otağına cəsarətlə girməyi öyrətdi.

Sabir onu torpaq üstdə yeriməyə alışdırdı.

Cavid ona qanad verdi və əngin səmada pərvaz etməyin sirlərini anlatdı.

Bu insana qalib gəlmək olarmı?!

5.

Dostlar arasında sonuncu qalmaq qorxusu (kompleksi) olur. Amma o da var ki, istənilən halda onların arasında kim isə hökmən həyatda ən axıra qalacaqdır. Bunu istəsə də, istəməsə də. Baxmayaraq ki, sonuncu sağ qalan məntiqlə daha çox yaşayacaq, adətən dostlardan heç biri belə bir aqibəti özü üçün arzulamır. Heç kim tək qalmaq istəmir.

6.

İlk səs: sadə, yoxsa mürəkkəb?! Bəlkə sadəlikdə mürəkkəblik?!

Bu ilk səs sinqulyarlığın ən bariz nümunəsidir.

7.

“ Nəydi sənin dediklərin?!

Nəydi sənin duyduqların?!

Bu dünya sənin kədərin,

Bir ömürlük intizarın.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında publisistika saatıdır, sizlərə Əlabbasın “Dərs” yazısını təqdim edirik.

Tarixçi olmamağım üzündən bu söz gəzişməsinin xronoloji və təfsilatlı təhlil deyil, uzağı, mozaik bir şərh olacağını indidən deyim.

         Çox-çox əvvəl, lap dəqiqi, Şuşa gedəndən sonra yazmışdım: “Qarabağı torpaq yox, oğul itirən kimi itirdik”. Başqalarını bilmirəm, şəxsən məni Şuşanın işğalı şüşə kimi çilikləyib, Allahın evinəcən yandırmışdı və o yanığın yerini heç nə, hətta o oğulun otuz il can çürütdüyü zindandan, düşmən əsirliyindən qayıtmağı da sağaldan deyil. Qalmışdı əlsiz-ayaqsız, dilsiz-ağızsız, dünya işığından məhrum halda dönmüş ola o oğul!         

Belə... Bəri başdan onu da deyım:  Azərbaycanın Ermənistan üzərində müəzzəm qələbəsinin bünövrəsi, mənim nəzərimdə, on bir il əvvəldən, 2010-cu ilin iyun ayında nakam balamız Mübariz İbrahimov tərəfindən qoyulub. Hadisələrin sonrakı gedişatı da bunu təsdiq etdi: göstərdiyi ağlasığmaz iradə və müstəsna igidliyə görə o, xiyabanların fəxri sayılan yerdə torpağa tapşırıldı,  ölümündən sonra Milli Qəhrəman adına layiq görüldü, "İlin adamı" elan olundu, adı, şəkilləri və qısa həyat yolunu panoram edən portret oçerklər dərslik kitablarına salındı, iri fotoları maşınların, reklam şitlərinin,  bina fasadlarının  bəzəyinə çevrildi, haqqında şeirlər yazıldı, musiqilər bəstələndi və s... Bu həm də öz halal haqqına qovuşan  yenilməz  bahadıra  dövlət-xalq ehtiramının ifadəsi idi. Amma Mübariz əfsanəsinin elə görünməyən tərəfləri var ki, hələlik üzdə olan hər şeyi bir yana qoyub, azacıq da olsa, məhz ona işıq salmaq istəyirəm. 

         Kim etiraf etməz ki, 90-lardan ta ötən il, noyabrın 10-can özünü azərbaycanlı hesab edən hər bir kəsi daim məğlubiyyət acısı, inamsızlıq və sarsılmış döyüş ruhu müşayiət etməyib? Beynəlxalq aləmdə belə ad və nüfuzu ciddi şəkildə zədələnən Azərbaycan adlı məmləkətin hər yerində etimadsızlıq hökm sürüb. Hər birimizin qəlbinə yenə bilmədiyimiz bir qorxu hakim olub. Erməni-rus xofu illər uzunu gözlərimizdə qorxunc bir yuva qurub...

Kim bilərdi ki, günlərin bir günü (18 iyun 2010-cu il) dünya hərb tarixinin, bəlkə də, ən inanılmaz olayı baş verəcək. Rus və erməni qanı daşıyanlar tərəfindən cırtdan Ermənistan ordusu haqda uzun illərdən bəri qəsdən, bilərəkdən  uydurulmuş  “məğlubedilməz mif”i darmadağın edən Ağ atlı bir oğlan peyda olub tarixə öz  damğasını  basacaq!.. On illik qəti fikrimdir ki, şəhadət yolunu  şüurlu şəkildə qəbul edib də  döyüş əfsanələrini bir gecənin içində təkbaşına gerçəkləşdirən qeyri-adi vuruşu ilə Mübariz hər bir azərbaycanlının qəlbində gəzdirdiyi qisas alovunu (məqsəd və amalını) gerçəyə çevirdi. O ali məqsədin kodu (ştrix kodu) Mübarizin valideynlərinə yazdığı və sonradan Azərbaycan gəncliyinin manifestinə çevrilən sirli məktubdadı. Qəhrəmanımız nə yazdı, nə dedi, xarakter ortaya qoyaraq onu da kişi kimi elədi və o qeyri-bərabər döyüş Azərbaycan gəncliyinin sarsılmış inamını özünə qaytarmaqda inanılmaz dərəcədə müstəsna rol oynadı. "Ağ atlı oğlan" tək böyük bir orduya deyil, bütöv cəmiyyətə Qələbə motivasiyası təlqin etdi. Sanki bircə-bircə adamların yaxasından yapışıb dedi ki, inanın mənə, beyninizə zorla yeridilən fikirləri çıxarıb atın, yenilməz Ermənistan ordusu adında bir şey yoxdu.

         O gündən hərə özünü bir Mübariz sandı. Bu artıq dərkolunan mahiyyət idi. Bir xatırlayın: şəxsini  Mübariz hesab edən və özünü ona oxşadan şəhid və qazilərimizin aylar-günlər sonra telefonunun arxivindən ata-anasına, sevgilisinə, doğma və əzizinə Mübarizsayağı yazdığı nə qədər məktub  üzə çıxdı?! Yurd-yuva sevgisinə bələnmiş  o vəsiyyətlərin hər birinin tən ortasından məramı bəlli bir qırmızı xətt keçir: "Qanımı  Vətən yolunda halal edirəm, təki Azərbaycan sağ olsun!" Bax buna deyərlər milli xarakter! Buna deyərlər xalqın əbədi və əzəli siması!            

İkinci belə bir cəhd o hadisədən altı  il sonra,  Lələtəpə uğrunda döyüşlər zamanı oldu. Daha dörd il sonra isə Azərbaycanı Tovuz hadisələri silkələdi. Bu artıq son idi!

İsti və rahat kabinetində deyil, toz-torpaqlı səngərdə, ilan-çayanın içində, qısası,  döyüş meydanında əbədiyyətə qovuşan general Polad Həşimovun şəhadəti Zəncandan Şəkiyə, Təbrizdən Bakıya, Kərkükdən Naxçıvana bütöv Azərbaycanı ayağa qaldırdı, hamı bir nəfər kimi könüllü olaraq hərbi komissarlıqlara axışdı, neçə illərdən bəri qana susayan, intiqam eşqi ilə alışıb-yanan qurdağızlı igidlərimizin  bitib-tükənməyən növbəsi yarandı. Heç deməzdin onlar bir üzü də labüd ölüm olan döyüş meydanına yollanırlar! Təkcə fəxarət hissi keçirirmiş yox, həm də şəhadət şərbəti içməkdə bir xoşbəxtlik varmış kimi deyə-deyə, gülə-gülə gedirdilər. O günlər bir möcüzə sandım bunu mən və bu monolit birliyi görəndən sonra yazdım ki, düzdür, 12 iyulda bir qarış da torpaq əldə etmədik, əvəzində xalqımızın milli ruhu, döyüş əzmi, mübarizə əhvalı, qələbəyə olan sarsılmaz inamı özünə qayıtdı. Bununla Azərbaycan son otuz ilin, istisnasız olaraq strateji əhəmiyyətli ən böyük yüksəkliyini ələ keçirmiş oldu. Millət bir yumruq halına gəldi. İqtidar – müxalifət anlayışı dərhal unuduldu və bu, Dövlət – Ordu ­­– Xalq – Rəhbər birliyinin rəhninə çevrildi. Daima irad və tənqidlərə tuş olan və uzun illər kliniki ölüm keçirdiyi güman olunan Azərbaycan Ordusu silkinib ayağa qalxdı. Necə deyərlər, barometr yalnız fırtına göstərirdi!

Ordumuz düşmənin 27 sentyabr təxribatı zamanı ilk həmlədəcə cəbhəni yarıb keçdi. Məlum oldu ki, öndə  Ölkə Başçısı olmaqla ötüb-bitən illər ərzində hərbi və iqtisadi baxımdan müqayisə olunmayacaq bir gücə çevrilən Azərbaycan siyasi və hərbi rəhbərliyin, taktik və strateqlərin böyük səyi nəticəsində regionun yüksək döyüş qabiliyyətli ən güclü ordusunu yaratmağa müvəffəq olub, mütləq yeni siyasi reallıq baş verəcək! Və verdi də! Hadisələrin diktəsi siyasi ekspert Aleksandr Sitinin “Müharibə Azərbaycanın qələbəsi ilə bitəcək” xəbərdarlığının heç də göydəndüşmə bir proqnoz olmadığını təsdiq etdi.

         Xoşbəxtlikdən ilk qələbə sevincini dadmaq çox da uzun çəkmədi. Füzuli rayonunun bir neçə kəndi düşməndən azad ediləndə dünənə qədər tərəddüd içində vurnuxanlar belə Böyük Qələbənin möhtəşəm addım səslərini eşitdilər. Artıq kimsə şübhə etmirdi ki, son 200 ilin revanşı başlanıb, işğal tarixini unutmağın tam zamanı gəlib.

         Füzuli, ardınca Cəbrayıl, Hadrut, Zəngilan, Qubadlı rayonlarının bütün ərazisi ildırım sürəti ilə yağı tapdağından  qurtuldu. Qarşıda Şuşanın fəthi dayanırdı. Şuşa olmayınca Qələbədən danışmaq əbəs idi. Şuşa düz otuz il idi Vətən anlamı daşıyırdı. Şuşa deyiləndə Azərbaycan başa düşülürdü. O günlər hər şey bir yana idi, Şuşa bir yana.  Vətən sevdalıları Şuşa deyib ləliyirdi. Tək ona görə yox ki, qoca Qafqazın qədim incisinin geri alınması Ermənistandan Xankəndi, Xocalı, Ağdərə və Xocavəndə gələn yolun həmişəlik kəsilməsi, iyirmi beş minlik böyük bir ordunun mühasirəyə alınması, onun ərzaq, geyim, dərman, silah-sursat və digər yardımlardan təcrid olunması  demək idi. Ona görə də yox ki, o dönəmdə siyasi kluarlarda dolaşan “Şuşa kimdədirsə, Qarabağ ondadır” fikri ictimai rəydə də özünə möhkəm yer eləmişdi.  Daha çox ona görə ki, Şuşa Azərbaycan üçün şərəf, milli qürur və heysiyyət məsələsi idi. Əsla şübhə etmirəm ki, Ölkə Rəhbəri “Şuşaya bir nəfəs qədər yaxınıq” deyəndə də məhz bu gerçəyi ifadə etmək fikrində olub.  Təsadüfi deyil ki, Qələbəyə təşnə şanlı Ordumuz məhz Şuşaya daxil olan gün – bu, son yüz ildə Azərbaycana üz vermiş ən böyük xoşbəxtlik idi – müqavimət göstərməyin əbəs olduğunu görən Ermənistan kapitulyasiya aktına imza atmalı oldu. Bu, Azərbaycanın möhtəşəm Qələbəsinin  düşmən tərəfindən zor-xoş etirafı idi! Beləcə illərlə həsrətində olduğumuz saat gəlib çatdı. Ədalət zəfər çaldı. Azərbaycan xalqı öz halal haqqına qovuşdu. Bütün dünya türkün gücünü və əzəmətini gördü.  Düşmən ordusunun 80 faizini cismən məhv etməklə Azərbaycan tək Ermənistanın özünü yox, həm də dünyaca məşhur erməni lobbisini darmadağın etmiş oldu. İllərlə dənizdən-dənizə ideyasının əsiri olanların dizini qatlayıb, biləyini bükdük. Bu şanlı Qələbə dünənəcən Azərbaycana siyasi iradəsini qəbul etdirməyə çalışanlara, onunla güc dili ilə danışanlara da ciddi qulaqburması oldu. Payını və dərsini alanlar aldı.   

O vaxt yazdığım bircə cümləlik fikir də çox müdrik bir xalq deyiminin ədəbi formuluna çevrildi: “Şuşa – ilanın gördüyü ulduz”.    

Daim haqqın yanında olması ilə xalqımızın rəğbət və ehtiramını qazanan rus jurnalisti, aparıcı və politoloq Maksim Şevçenko Şuşanın fəthi ərəfəsində isti-isti yazırdı: “Azərbaycan Ordusunun qələbələrindən heyranlıq duyuram. Bu hərbi əməliyyat müharibələr tarixində mütləq öz yerini alacaq”

İndi onu deməyin məqamıdır ki, müharibənin yalnız aktiv fazası başa çatıb. Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında ilkin razılaşdırılan bəyannamədə nəzərdə tutulan müddəalar artıq diplomatik müstəvidə çözülür. Hazırda savaşın informasiya mərhələsindəyik. Danılmaz  həqiqətdir ki, Ali Baş Komandanın xüsusilə 44 günlük Vətən Müharibəsində nümayiş etdirdiyi qətiyyət, sarsılmaz siyasi iradə və prinsipial mövqeyi Azərbaycanı Böyük Qələbəyə daşıdı. Onun müharibə günlərində dünya çapında bir-birini əvəzləyən çoxsaylı müsahibə, çıxış və nitqləri informasiya blokadasının yarılmasında – bir sözlə, haqq işimizin təntənəsində müstəsna rol oynadı. Ərazicə üç böyük rayonumuz (Ağdam, Laçın, Kəlbəcər) bir güllə atılmadan, məhz diplomatik yolla öz əzəli və əbədi sahibinə qismət oldu. Hələ o günlərdə yazmışdım:

         “Bu dəqiqə mənim tanıdığım dörd İlham Əliyev var: Azərbaycan, türk, ingilis və rus dillərində mükəmməl danışan alovlu natiq və poliqlot, sarsılmaz siyasi iradəyə malik diplomat, beynəlxalq təcrübə ilə liderlik məharətinə sahib qətiyyətli rəhbər və Qalib Ordunun Sərkərdəsi!”

Xoşbəxtlikdən müzəffər Azərbaycan Ordusunun mənəvi-psixoloji durumu, döyüş əzmi və ruh yüksəkliyi Ermənistanı bürümüş siyasi və iqtisadi böhranla üst-üstə düşdü.  Hərbi və siyasi rəhbərlikdə yaranan qalmaqallar, hərbçilər arasındakı özbaşınalıq, ordudan fərarilik, idarəetmənin itirilməsi, gün-gündən dərinləşən  siyasi və iqtisadi böhran Ermənistanın məğlubiyyətini qaçılmaz etdi. Lakin 44 günlük müharibədə Azərbaycanın əldə etdiyi müəzzəm Qələbənin sirri əsla bunda deyil. Ordumuzun intellektual səviyyəsi, zaman-zaman qazanılan peşəkarlıq, düzgün taktika və strategiya, son nəsil silah-sursat, hərbi texnika və dünya müharibələri tarixində ən yeni döyüş standartlarından istifadə və üstəgəl bizi işğal ləkəsindən, məğlub damğasından əbədilik qurtaran dəliqanlı gənclərimizin hər düşündüyümüzdə gerşəkləri bir daha gözlər önünə sərgiləyən sonsuz Vətən sevgisi! Hələ o zaman fb-də tanklar barədə ironik bir fikir yürüdüb demişdim ki, inşallah, belə getsə, Qarabağ dünya hərb sənətinə son nəsil texnologiyaların ilk ünvanı kimi düşəcək.

Baxın, Amerikanın Quru Qoşunlarının Baş Qərargah rəisi  Ceyms Makkonver o günlərdə verdiyi bir müsahibədə qəribə də olsa, nə deyirdi: “Azərbaycan Ordusunun dron və pilotsuz uçuş aparatlarından istifadəsini dünya döyüş tarixində əsas yeniliklərdən biri hesab etmək olar. Bu müharibə ənənəvi silah növlərindən istifadəni belə sual altına qoyur”. 

Bu fikrin kimə məxsus olduğunu  xatırlatmağın, məncə, xüsusi bir anlamı var: Ceyms Makkonver sıradan bir şəxs və siyasi icmalçı yox, NATO-nun ordu generalıdır. NA - TO - nun!        

Gərək Amerikanın sabiq Dövlət katibinin SSRİ üzrə keçmiş müşaviri Pol Qobl, İqor Korotçenko, Sergey Markov, Oleq Kuznetsov, Abdulla Ağar, Hikmət Hacıyev və digər məşhur siyasi simaların haqq səsimizi və Azərbaycan barədə həqiqətləri beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaqda nəhəng bir institutun görə biləcəyi həcmdən heç də az tutuma malik olmayan mükəmməl çıxışlarını da hesabdan silməyək. Haqq haqlığında qalır.

Azərbaycanı bu müqəddəs savaşda  tək qoymayan Türkiyə, hüquqi legitim mübarizədə mənəvi dəstəyini bir an belə əsirgəməyən Pakistan və İsrail haqda da nə desək, azdır. Xüsusən də canbir qardaşımız Türkiyə barədə!

Sonda qaranlıq gecələrimizi Qələbə sevinci ilə aydınladan Tanrıya çox dərin bir şükranlıqla bu işdə İlahi bir nizam olduğunu da xatırladıb Zaman və Tarixin təsdiqindən keçən bir gerçəyi də deyim ki, Azərbaycan gecə-gündüz şeir-şüar deyənlərin, yalançı patriotların və nağıl danışanların yox, bu halal torpağı öz qızıl qanıyla suvaranların Vətənidir!

       Göz yaşları hələ də qurumayan mələk analarımızın, sağlamlığını itirən mətin qazilərimizin, şəhid düşən qəhrəman oğullarımızın müqəddəs və nigaran ruhu qarşısında baş əyən yazıçı! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)

Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər bir millətin varlığını qoruyan üç müqəddəs dayağı var: torpaq, dil və yaddaş.

Torpaq millətin bədəni, yaddaş onun hafizəsi, dil isə ruhudur.

Çünki insan dil vasitəsilə düşünür, duyur, yaradır, inanır və bir millətin fərdi olmağın şüuruna çatır.

Dilin gücü ondadır ki, o, təkcə ünsiyyət vasitəsi deyil — tarix, mədəniyyət, ədəbiyyat və mənəviyyatın daşıyıcısıdır.

Dil olmasa, xalqın ruhu lal qalar.

Bunu Azərbaycan xalqı əsrlər boyu öz təcrübəsində dərk edib, çünki dil mübarizəsi bəzən silahdan da kəskin olub.

Bu gün, XXI əsrdə də bu həqiqət dəyişməyib: millətin varlığını qorumaq istəyiriksə, dilini yaşatmalıyıq.

Dil – millətin yaddaşı

Hər bir xalqın tarixi onun dilinin qatlarında gizlənir.

Sözlər dəyişir, amma onların kökü, mənşəyi, daşıdığı mənəvi yük qalır.

Azərbaycan dili minilliklər boyu bu torpaqda formalaşmış, xalqın ağrısını, sevincini, mübarizəsini özündə yaşatmışdır.

Bir xalqın tarixini arxivlərdə deyil, sözündə tapmaq olar.

“Yurd”, “Vətən”, “Ana”, “Söz”, “İnam” kimi sadə sözlərdə yüzillərin enerjisi var.

Bu sözlər təkcə lüğət vahidi deyil — xalqın daxili aləminin portretidir.

Azərbaycan dili qədim türk kökləri üzərində formalaşaraq həm zəngin ədəbiyyat, həm də dövlət dili səviyyəsinə yüksəlib.

Bu dilin hər səsi, hər kəlməsi xalq ruhunun musiqisidir.

Dil və kimlik – ruhun səsi

Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də milli kimliyin simvoludur.

Bir xalqın dilinə baxmaqla onun mədəni səviyyəsini, mənəvi zərifliyini, düşüncə tərzini anlamaq mümkündür.

Çünki dil — millətin necə düşündüyünü, dünyanı necə dərk etdiyini göstərir.

Dilin itməsi millətin özünü itirməsi deməkdir.

Tarixdə neçə-neçə qədim xalqlar var ki, dilləri unudulduğu üçün kimlikləri də tarixdən silinib.

Bu səbəbdən dili qorumaq millətin varlığını qorumaq deməkdir.

Bəxtiyar Vahabzadənin “Ana dili” şeirindəki o məşhur misralar bu gerçəyi ən sadə, amma ən dərin formada ifadə edir:

“Millətini sevməyən bir insan,

Sevməz anasını, sevməz Vətənini.”

Burada “ana dili” anlayışı həm bioloji, həm də mənəvi bağın simvoludur.

Ana dilinə sədaqət — Vətənə, xalqa, kökə sədaqətdir.

Azərbaycan dili – dövlətin və ruhun sütunu

Müstəqillik dövründə Azərbaycan dili dövlət səviyyəsində qorunur və inkişaf etdirilir.

Bu, təkcə siyasi qərar deyil, həm də mənəvi siyasətdir.Cənab Prezident İlham Əliyev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 80 illik yubileyində çıxışında vurğulamışdı: “Azərbaycan dili bizim milli kimliyimizin, milli varlığımızın əsasıdır. Bu dili qorumaq, saflığını saxlamaq hər birimizin borcudur.”

Bu sözlər dilə yalnız elmi və ədəbi dəyər kimi deyil, ideoloji və milli sərvət kimi yanaşmanın göstəricisidir.Çünki dövlətin dili — onun müstəqilliyinin səsidir.

Ulun Öndər Heydər Əliyevin məşhur fikrini xatırlatmaq yerinə düşər:  “Hər bir xalqın varlığını, milliliyini, mənəviyyatını yaşadan onun dilidir.”

Bu yanaşma müasir Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin fəlsəfi təməlini təşkil edir.

Məhz bu siyasət sayəsində Azərbaycan dili bu gün təhsildə, mediada, elmdə və beynəlxalq səviyyədə öz yerini möhkəmləndirib.

Dilin saflığı – mədəni məsuliyyət

Qloballaşma dövründə dillər bir-birinə qarışır, yeni ifadələr, yad sözlər, internet dili yaranır.

Bu proses təbii olsa da, ana dilinin saflığını qorumaq hər bir ziyalının və vətəndaşın borcudur.

Gənclər çox zaman “dil dəyişməlidir” deyirlər.

Bəli, dil canlı orqanizmdir, o dəyişir, yenilənir. Amma bu dəyişiklik mənanı yox, ifadəni zənginləşdirməlidir.

Əgər dilin öz ruhu, öz qaydaları pozulursa, bu artıq yeniləşmə deyil — yadlaşmadır.

Bu mənada dilin saflığı – təkcə qrammatika deyil, mənəviyyat məsələsidir.

Çünki dili pozmaq, əslində, düşüncə sistemini pozmaqdır.

Ədəbiyyat – dilin nəfəsi

Ədəbiyyat dilin ən ali ifadə formasıdır.

Əgər dil millətin ruhudursa, ədəbiyyat o ruhun danışan səsidir.

Ədəbiyyat vasitəsilə dil yalnız yaşamaqla qalmır, həm də yüksəlir.

Azərbaycan ədəbiyyatı əsrlər boyu dilimizin zənginliyini, poetik gücünü, dərin mənəvi qatlarını göstərib.

Nizami Gəncəvi, Füzuli, Xətai, Sabir, Cavid, Cəlil Məmmədquluzadə, Səməd Vurğun kimi dahilər Azərbaycan dilini sadəcə yazı vasitəsi kimi deyil, estetik aləm kimi yaşadıblar.

Bu gün də çağdaş ədəbiyyat dilin canlılığını qorumaqda mühüm rol oynayır.

Əgər bir xalqın ədəbiyyatı yaşayırsa, deməli onun dili yaradır, yəni yaşayır.

Dil tərbiyəsi – ailədən başlayır

Dil təkcə məktəbdə yox, evdə, ailədə, gündəlik sözdə formalaşır.

Uşaq ilk dəfə “ana” sözünü evdə eşidir.

Bu, yalnız bir kəlmə deyil, milliliyin başlanğıcıdır.

Əgər valideyn övladı ilə yad dildə danışırsa, onu öz kökündən uzaqlaşdırır.

Bu, bəlkə də fərqinə varılmadan edilən, amma ən ağır mədəni itkilərdən biridir.

Ona görə də dil tərbiyəsi ana laylasından, nənə nağılından, xalq mahnısından başlamalıdır.

Məktəb və universitet isə bu təməli möhkəmləndirməlidir.

Texnologiya dövründə dilin gələcəyi

Rəqəmsal əsr dil üçün həm təhlükə, həm də fürsətdir.

Bir tərəfdən, internet dilin strukturunu sadələşdirir, bəzən korlayır; digər tərəfdən, dilin təbliği üçün yeni platformalar yaradır.

Azərbaycan dilində elektron lüğətlər, tədris proqramları, ədəbi portallar, audio və video məzmunlar artdıqca, dilin yaşaması daha geniş auditoriyaya çatır.

Əsas məsələ bu məzmunun keyfiyyətidir — çünki dil keyfiyyətli sözlə yaşayar.

Əgər biz interneti dilin düşməni deyil, onun müasir səfiri kimi görsək,

onda ana dilimiz rəqəmsal çağda da öz təntənəsini qoruyacaq.

Dil və dövlətin gələcək baxışı

Azərbaycan dövləti bu istiqamətdə uzunmüddətli strategiyalar həyata keçirir.

Milli terminologiyanın yenilənməsi, dilin beynəlxalq səviyyədə tədrisi, tərcümə ədəbiyyatının genişləndirilməsi – bütün bunlar dilin qlobal səviyyədə möhkəmlənməsinə xidmət edir.

AMEA-nın 80 illik yubileyində Prezident İlham Əliyevin dil haqqında söylədiyi fikirlər bir daha bu istiqamətin prioritetliyini göstərir: “Ana dilimizi qorumaq bizim həm borcumuz, həm də qürur mənbəyimizdir. Azərbaycan dili bu gün təkcə ölkəmizdə deyil, dünyada da eşidilən dildir.”Bu, dilin yalnız milli yox, dövlət və beynəlxalq səviyyədə strateji dəyər kimi qəbul olunduğunu sübut edir.

Dil millətin ruhudur — bu, sadəcə poetik ifadə deyil, tarixi və mədəni qanundur.

Ruhsuz bədən necə yaşaya bilməzsə, dilsiz millət də mövcud ola bilməz.

Bizim borcumuz bu dili sevmək, saflığını qorumaq, gələcək nəsillərə əmanət etməkdir.

Çünki dil – yalnız söz deyil, millətin nəfəsi, musiqisi, yaddaşı və kimliyidir.

Ana dilinə sahib çıxmaq – özünə, xalqına, dövlətinə sahib çıxmaq deməkdir.

Və bu, hərbirimizingündəlikhəyatında ənalivəzifədir.

Unutmayaq: millətdiliniqoruyursa, deməliruhuyaşayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)

Təranə Turan Rəhimli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dünya ədəbiyyatından seçmələr rubrikasında növbəti ədibi təqdim edirəm. Aqron Şele Belçikada yaşayıb yaradan, aktiv ədəbi fəaliyyəti ilə seçilən, çağdaş dünya mətbuatında imzası yetərincə tanınan görkəmli Alban yazıçısıdır.  Yaradıcılığında poeziya ilə nəsri uğurla birləşdirən yazıçının ədəbi fəaliyyətində hər iki istiqamətin önəmli yeri var. 

Aqron Şelenin həyat və yaradıcılığı barədə sizləri məlumatlandıracaq, dilimizə çevirdiyim bir neçə şeirini təqdim edəcəyəm.

Aqron Şele Belçikada yaşayıb yaradan, fəal ədəbi fəaliyyəti ilə seçilən, çağdaş dünya mətbuatında imzası yetərincə tanınan görkəmli Alban  yazıçısıdır.  Yaradıcılığında poeziya ilə nəsri uğurla birləşdirən yazıçının ədəbi fəaliyyətində hər iki istiqamətin önəmli yeri var.  Aqron Şele 7 oktyabr 1972-ci ildə Albaniyanın Permet şəhərinin Leskay kəndində doğulub. Beynəlxalq oxucu auditoriyasının rəğbətlə qarşıladığı “Klaranın addımları”, “Boz pərdə arxasında”, “Yanlış təsvir” adlı romanların, “Günahsız keçid” adlı şeir kitabının, “Esse – I” esselər toplusunun və s. müəllifidir. Eyni zamanda “Açıq xətt – I”, “Peqasiada”, “Açıq xətt – 2” və “Galaktika Poetike ATUNİS” beynəlxalq antologiyalarının koordinatorudur. Albaniya Yazıçılar Birliyinin üzvü, ABŞ-ın Ohayo ştatında Dünya Yazıçılar Birliyinin üzvü, Qazaxıstanda Dünya Millətləri Şairləri Birliyinin üzvü və Belçikada Galaktika Poetike ATUNİS Beynəlxalq Poeziya Qurumunun prezidentidir. Onun əsərləri dünyanın bir çox məşhur qəzetlərində, nüfuzlu beynəlxalq jurnallarında, “Almanax – 2008”, “Dünya poeziya ili” (2009, 2013, 2015), İkinci genezis – 2013”, “Antologiya – Poetika” (2016) və başqa nüfuzlu antologiyalarda çap edilmişdir. O, Belçikada yaşayın yaradır və universal dəyər kəsb edən ədəbi əsərlərin nəşri ilə məşğul olur. Aqron Şele Albaniya Vətəndaş Cəmiyyətinin USAID, UNDP və UNISEF təlimləri almış ən fəal üzvüdür. Yazıçı Belçikada “Ətraf mühit və cəmiyyət”, “Uşaq və yeniyetmələr” cəmiyyətlərinin sədridir. Yaradıcılığı Albaniyada, Belçikada, İtaliyada, ABŞ-da, Meksikada və bir çox ölkələrdə ən nüfuzlu beynəlxalq ədəbi mükafatlarla dəyərləndirlimişdir.

TİRANADA PAYIZDI

Payızdı

Çaylarında su quruyan Tiranada,

Pəncərədə damlalar hey qaçışır,

Unudulmuş skamya da hər həyəcandan uzaq,

Çılpaq ağaclar yenə yol boyu vidalaşır.

Payızdı,

Göz yaşları geri qayıdır sanki,

Yada düşür unudulmuş köhnə romanslar belə,

Yenə acı dərdlərlə, yenə bəyaz şərabla

Üstümə geri dönür

Gündəliyimdəki sapsarı kağız

Payızdı,

Addımlarının izi qalır Tiranada,

Yaşıl çiçəklər içində daim çılpaq skamya,

Çiyinlər üstündən geri

atılan boş şüşədə

Dodaq izi parçaları, sevgi səması.

Payızdı,

Bu həsrət də keçib gedir deyəsən,

Boş ruhuma yenidən işıq dolacaq bəlkə,

Təzadlar çərçivəsində atılan yaşam üçün,

Bütün ölümlərə tərk edilmiş yarpaqlar üçün.

Payızdı,

Qəlbin hər döyüntüsündə

Onunçun...  səninçün... və sevgi üçün,

Bu qədər hay-küyə

məruz qalandan sonra

... və payızın melanxolik pentoqrammı.

ŞƏFQƏT...!

Yarpaqlar saraldı,

skamyalar daha da tənhalaşdı.

quşlar uçub uzaqlaşdı,

və sonuncu ördəklər hələ unudulmuş parkda.

Bir qadın təbəssümü daha,

rüzgarda yellənən şərfi,

üzüntüləri

bu fəsillə barışa və

başqa nigaranlıqların səpdiyi xaosa.

Payız,

böyük xəzanların mövsümü,

hardasa  yağışda göz yaşı əkər:

dərinliklərə düşən,,

sonra da şəfqətə yüksələn eşq üçün!

BİZ ŞAİRİK

Biz şairik!

...torpağın sözüyük, ağrısıyıq.

Çətin gündə ayaqdayıq

Qəfil şimşəyin quşları göylərə qaldırdığı tək.

Biz şairik!

İlham pərisiyik sözün və ruhun,

Ehtiras alovuyuq ənginliklərdə yanan,

Bir çiçəyik ən dərinlikdə açan.

Biz şairik!

Sözün və zamanın titrəyişiyik,

Payız yarpağıyıq qəsdən saralmış,

Baharda yenidən dönmüş.

Biz şairik!

Sübh çağının ilk sözüyük,

Uçaqların yanında, yerdən bunca yüksəkdə,

Sökülmüş səmanın udduğu.

Biz şairik!

Qəfil yuxuların sözüyük,

Nizamsız ulduzların qovğalarıyıq,

Hüznlü axşamların yağış damlalarıyıq.

Biz şairik,

Sözündən, düşüncəsindən yaralı.

Açıq kətan üzərində parıltılı rəng izləri,

Qondarma “kosmopolit” köçkünləri.

QİYAMƏT

Quşlar uçur

Səmanın sonsuz ənginliyində

Ulduzların bəxti gülür, parlayır.

Gecə yarı macəralarla dolu bir sonet oğlu,

Atəş səslərindən və ruhun ömründən sonra...

Payız budaqlarının ən təzə yarpaqları tək

Haray salan buludlar səmada hey yellənir.

Soyuq bir fəryaddan sonra

Gələn buz

Və ilk qarın bəyaz örtüyə sardığı torpaq dinir.

...Və sürətli addımlar bilinmir

kimə gedir.

...Ya da heç nə, dönüşünü gözlədiyin

Boz qaranlıq çevrəli bir qərib axşam

Aysız bir gecədən sonra

Sonsuz qaranlığa dönür.

Ağır qapıya doğru hər kəs yol göstərir

kədərlə,

Günahları

Və tufanlı beyinləri

Dante yolunun yolçuları mühasirəyə alır,

Bəlkə də Beatrisin möhtəşəm haləsində.

Və bomboz tozun pərdəyə əbədi həvəsi kimi

Əfvetmə örtüsü

Dəmir pərdədə,

Dustaq duygular yox olub uzağında

Bitən ömürlərin

Və başlayan həyatların.

Onlarsa gəlir durmadan

Fəryadlardan, qılınclardan,

Silahlardan, bombalardan.

Söz və qanun zəfər çalır sakinlərin üzərində,

Yeni xaçlı yürüşünün cəngavəri

Günün kəşfiyyatçısı tək.

Və tale bu günahları dilə gətirmək istədi

Əbədi sülh ağrısıyla,

Ölü birisini dirçəltmək üçün

Zaman geriyə axdı,

Bir gün mövsümlər yenidən canlansın deyə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)

4 noyabr 2025-ci il tarixində, Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində YUNESKO-nun Baş Konfransının 43-cü sessiyasının platformasında Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun təşkilatçılığı ilə ilk dəfə olaraq türk sivilizasiyasının dərinliyini və böyüklüyünü əks etdirən unikal layihələrin təqdimatı keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, tədbir çərçivəsində: Türk Dövlət Başçılarının qəbul etdiyi “Türk Dünyasına Baxış – 2040” və “TÜRKTIME” strateji sənədlərinə uyğun olaraq hazırlanmış “Türk Dünyasının Mədəni Kodu” adlı Türk dünyasının mədəni irsinə dair Kataloq; Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Zati-Aliləri cənab Şavkat Mirziyoyevin təşəbbüsü və Türk Dövlət Başçılarının dəstəyi əsasında Fond tərəfindən həyata keçirilən çoxcildli, çoxdilli “Türk Folklor İrsi” Antologiya nəşrinin təqdimatı baş tutub.

Təqdimatın davamında 2025-ci il noyabrın 3-də YUNESKO Baş Konfransının 43-cü sessiyasının qətnaməsi ilə qəbul edilmiş “15 dekabr - Türk Dili Ailəsi Gününün (World Turkic Language Family Day)” qeyd olunması ilə bağlı tədbir keçirilib.

Təqdimat mərasiminin açılışında çıxış edən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova tədbirin təşkilatçılığında göstərilən dəstəyə və qonaqpərvərliyə görə YUNESKO-ya və Özbəkistan Respublikasına dərin minnətdarlığını ifadə edib.

Fond tərəfindən nəşr olunan “Türk Dünyasının Mədəni Kodu” adlı çoxdilli Kataloq və çoxcildli, çoxdilli “Türk Folklor İrsi” Antologiyası haqqında çıxış edən xanım Aktotı Raimkulova, Türk dünyasının mənəvi körpüsünə çevrilən bu layihələrin ərsəyə gəlməsində əməyi olan mütəxəssisləri,  alimləri və Məşvərət Komitəsinin üzvlərini səmimi-qəlbdən təbrik edib, onlara bu yolda göstərdikləri əzm və fədakarlıqlarına görə təşəkkürünü bildirib.

Tədbir çərçivəsində çıxış edənlər arasında Fondun “Türk Dünyasının Mədəni Kodu” kataloqunun layihə kuratoru Rüstəm Müzəffərov, eləcə də Özbəkistandan tanınmış alim, “Türk Folklor İrsi” Antologiyasının hazırlanmasında iştirak edən Jabbor Eşonqulov yer alıblar. Onlar təqdim olunan nəşrlərin əhəmiyyətini vurğulayaraq, bu layihələrin təşəbbüskarı olan Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fədakar fəaliyyətini və Türk dünyasının mədəni irsinin qorunmasına verdiyi töhfəni yüksək qiymətləndiriblər.

Fəxri qonaq qismində Qırğız Respublikasının Prezidentinin müşaviri cənab Arslan Qoyçiyev, Türkiyə Ədalət və İnkişaf Partiyasının sədr müavini, professor Kürşad Zorlu, Özbəkistan Respublikası Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, professor Baxrom Abduxalımov iştirak ediblər. Onlar bu tarixi qərarın Türk dillərinin zənginliyinin və ortaq mənəvi köklərinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıdığını vurğulayıb, tədbirin həyata keçirilməsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun gördüyü işləri və səylərini yüksək qiymətləndiriblər.

Təqdimat zamanı çıxış edənlər arasında Azərbaycan Respublikasının YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəsi, səfir Elman Abdullayev, Qazaxıstan Respublikasının Elm və Ali Təhsil nazirinin müavini cənab Talqat Yeşenkulov, Türkmənistanın Fransa Respublikasındakı səfiri və YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəsi Maksat Çariyev, eləcə də Macarıstanın YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəliyinin müavini xanım Kinqa Simon yer alıblar. Tədbirdə həmçinin Qazaxıstan Respublikasının YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəsi Askar Abdraxmanov, Qırğız Respublikasının Fransa Respublikasındakı səfiri və YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəsi Sadık Şer-Niyaz, Türkiyə Respublikasının YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəsi Gülnur Aybet, Özbəkistan Respublikasının YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəsi Kamol Muxtarov, YUNESKO -nun Türkiyə Respublikası Milli Komissiyasının sədri, professor Öcal Oğuz aktiv iştirak göstəriblər.

Təqdimat mərasimində eyni zamanda Belçika, Ekvador, Fransa, Latviya, Oman, Qətər, Venesuela və Çexiyanın YUNESKO yanında Daimi Nümayəndəliklərinin təmsilçiləri, Özbəkistanda akkreditə olunmuş diplomatik korpusun və beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri, tanınmış alimlər, mədəniyyət institutlarının təmsilçiləri, Türk mədəniyyətinə və irsinə maraq göstərən əcnəbilər və media nümayəndələri iştirak ediblər.

Tədbir Türk mədəniyyəti və irsinin səfiri, etno-folklor “TURAN” ansamblının solistlərinin ifası ilə  davam edib. Türk musiqi sənətinin parlaq nümunələrini səsləndirən solistlərin çıxışı mərasimin ən yaddaqalan və təsirli anlarından birinə çevrilərək tədbirin parlaq məqamı olub və iştirakçılar tərəfindən böyük alqışla qarşılanıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.11.2025)