Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova ölkənin Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanı doğum günü münasibətilə təbrik edib. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, təbrik mətnində deyilir:

“Azərbaycan Respublikasının 

Birinci vitse-prezidenti Mehirban xanım Əliyevaya

Hörmətli Mehriban xanım! 

Sizi doğum gününüz münasibəti ilə təbrik edir, Sizə uzun ömür və cansağlığı arzulayırıq.

Siz müasir Azərbaycanın dövlət quruculuğunda, ölkənin dünyada tanıdılmasında, habelə vətəndaşların rifahının yüksəldilməsində müstəsna xidmətləri olan örnək şəxsiyyət və həssas qəlbli dövlət xadimisiniz. Sizin Azərbaycanın zəngin mədəni irsinin, o cümlədən möcüzəli muğamının dünyada tanıdılmasındakı rolunuz, humanitar və xeyriyyəçilik fəaliyyətiniz, təhsil və səhiyyə sahələrinə verdiyiniz önəmli dəstəkləriniz, eləcə də Türk mədəniyyətinin və incəsənətinin inkişafındakı müstəsna xidmətləriniz tarixin qızıl səhifələrində daim yaşayacaqdır. Nəcib və humanist addımlarınız, insanların qayğılarına qarşı yüksək diqqətiniz Sizi dünyanın xeyirxahlıq rəmzlərindən birinə çevirmişdir. 

Bu gün doğma Qarabağ hər an çiçəklənir, inkişaf edir və uzun illər işğal altında qalmış Azərbaycan torpaqlarına həyat qayıdır. Siz, öz xalqınıza olan misilsiz sevginizin ifadəsi kimi Qarabağın sürətli quruculuğunda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab İlham Əliyevlə çiyin-çiyinə duraraq yorulmadan çalışır və möhtəşəm qayıdışın təmin edilməsinə mühüm töhfə verirsiniz. Həqiqətən də, Qarabağa etdiyiniz birgə səfərləriniz, eləcə də bu səfərlərdə həm təməli qoyulan yeni infrastruktur layihələri, həm də icrası başa çatan və insanların istismarına verilən yeni yaşayış mərkəzləri, mədəniyyət ocaqları Azərbaycan xalqının tarixi salnaməsinə əbədilik həkk edir. 

Hörmətli Mehriban Xanım!

Bir daha Sizi doğum gününüz münasibəti ilə təbrik edir, Sizə ailə səadəti, firavanlıq və dəyərli fəaliyyətinizdə yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.

Hörmətlə, 

Aktotı Raimkulova

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O, 1959-cu ilin avqust ayının 24-də Gəncə şəhərində dünyaya gəlib. Orta təhsilini orada başa vuraraq Bakıya üz tutub. Burada BDU-nun jurnalistika fakültəsinə qəbul olunub. 1981-ci ildə həmin fakültəni bitirərək ali təhsilə yiyələnib. Əmək fəaliyyətinə isə, 1981-ci ildə “Bakı- Baku axşam qəzeti”ndə müxbir kimi başlayıb. Bir müddət burada çalışdıqdan sonra, 1987-ci ildən bir neçə il “Azərittifaq”da baş təlimatçı olub. Daha sonra “Azərittifaq”ın “Azərbaycan kooperatoru” jurnalında baş redaktorun müavini vəzifəsində işləyib. Bir qədər sonra “Azərittifaq”ın Təşkilat və mətbuat xidməti idarəsinin rəisi vəzifəsində çalışıb. 2001-ci ildən “Xalq qəzeti”ndə bölgə müxbiri kimi fəaliyyətini davam etdirir. İki publisist kitabın müəllifidir...

Mühacirət tariximizin bilicisi, filologiya elmləri doktoru, professor Abid Tahirli onun haqqında yazır: “Heyrətamiz hafizəsi, çevik zəkası, bənzərsiz ünsiyyət qurmaq bacarıgı, baməzə söhbət və şux zarafatları, ətrafına qarşı diqqət və həssasiyyəti, açıq və demokratik düşüncəsi, yüksək milli- mənəvi dəyərləri ilə nəinki ötən əsrin 70-ci illərində təhsil aldığı qrupda, bütünlüklə jurnalistika fakültəsinin, həmçinin bizimlə qonşu Şərqşunaslıq, Hüquq fakültələrinin tələbələri arasında fərqlənir, sayılıb seçilirdi...”

Böyük şairimiz Məmməd Arazın yadigarı, əməkdar jurnalist İradə Tuncay isə onun barəsində söyləyir: "Onunla biz Universitetin jurnalistika fakültəsində birgə təhsil almışıq. Hələ tələbəlik illərindən o hər kəsdən seçilir, hamı tərəfindən sevilirdi. Onda qeyri-adi cazibə qüvvəsi vardı. İstənilən adamla bircə söhbətdən sonra həmin adam yenə də onunla həmsöhbət olmaq istəyirdi. Onun cazibəsini heç nə neytrallaşdıra bilmirdi. İllər keçsə də o, hələ də bu cazibəni qoruyub saxlaya bilib..."

Bəli, söhbət İlqar Musayeviç kimi də tanınan, İlqar Həsənovdan gedir. O İlqar Həsənovdan ki, həmkarı, əməkdar jurnalist İttifaq Mirzəbəyli onu belə təsvir edir: "İlk məqaləsi 6-cı sinifdə oxuyarkən “Kirovabad kommunisti” qəzetində işıq üzü görən İlqar Həsənov həm də sözün həqiqi mənasında milli mətbuatımızın təəssübkeşlərindəndir. İlk dəfə 17-18 yaşlarında ayaq basdığı "Xalq qəzeti" dəhlizlərində gördüklərini elə danışır, elə söyləyir ki, eşidən hər kəs bu redaksiyaya əstağfürullah, müqəddəs məkan kimi baxmaq istəyir. O, hətta hazırladığı kiçik bir xəbərdə bayağılıqdan uzaq olduğu kimi hansısa əhatəli məqaləni də canlı yazıya çevirməyə çalışır və nail olur. Həmişə də "biz jurnalist olana qədər Nəsir İmanquliyevdən, Ağababa Rzayevdən, Rəfael Nağıyevdən, Əfqan Əsgərovdan, Əşrəf Hacıyevdən, Əhməd İsayevdən həyat dərsi almışıq"- deyir. İndiki mətbuatdakı bəzi xoşagəlməz məqamları görəndə isə heç kəsi tənqid eləmir, "Allah bundan betərindən saxlasın!"- deməklə kifayətlənir..."

Mehriban yoldaşlığı, mədəni davranışı var. Yaxşı dost və istedadlı jurnalist kimi tanınır. Güclü intellekti onu çətinliklərdən həmişə qoruyur. Səmimi, dürüst, eyni zamanda çox emosionaldır. Düzgünlüyü və ədaləti ilə seçilir. Yalan danışmağı xoşlamır, kimisə aldatmaqdan xoşu gəlmir. Zəhmətkeşdir, məqsədinə çatmaq üçün əzmlə çalışır. Səxavətlidir, qazandığı pulu yaxınlarının rifahı üçün xərcləməklə yanaşı, dostların da çevrəsində sərf etməyə ürəklidir. Bir sözlə, İlqar Həsənov xalqın içində xüsusi çəkisi olan jurnalistlərdəndir...

Tələbəlik vaxtlarında onunla beş il eyni auditoriyanın havasını udan, qrup yoldaşı, bu yaxınlarda 70 yaşı tamam olacaq filologiya elmləri doktoru, professor Allahverdi Məmmədli deyir: “İlqar Həsənovu 1976-cı ilin bürkü ayından, yəni, iyuldan- sənədlərimizi universitetin jurnalistika fakültəsinə verən gündən tanıyıram. Zarafat deyil, gələn il tanışlığımızın əllinci ili olacaq. İlqar ilqarı pozan deyil. Heç dəyişməyib. Jurnalistika fakültəsinin 3796-cı qrupunda beş il necə idisə, indi də elədir. İstedadlıdır, qələminə söz ola bilməz. Bir az tənbəllik edir, az yazır, amma gözəl yazır. Xeyirxahdır, ünsiyyətcildir, sosialdır. Media camesində onu tanımayan yoxdur. Nəinki tanıyırlar, həm də sevirlər, hörmət edirlər. Xoş aurası, şirin və baməzə söhbətləri var. Əsil dostdur. Əsil dost ulduza bənzəyir, qaranlıq olanda görünür. İlqar dost üçün hər əziyyətə qatlaşır, çətin günündə onun yanında olur. Təkcə dostlarının yox, ona pənah gətirən hər kəsin köməyinə çatır. Hətta tanımadığı insanların xahişini etməkdən usanmır. Kömək etməyi özünə borc bilir. Hər kəs İlqarı tanıdığını ürəkdən söyləyir. Ona görə ki, İlqar onu tanıyanlar üçün dəyərdir...”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

 Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində düşünürük ki, bugünkü mövzumuz da marağınıza səbəb olacaqdır: Göytürk kitabələrində Türklərin dövlətçilik prinsipi.

Göytürk kitabələri (Orxon-Yenisey yazılı abidələri) VII–VIII əsrlərdə Orta Asiyada türklərin siyasi, mədəni və ideoloji dünyagörüşünü əks etdirən ən mühüm tarixi mənbələrdən biridir. Bu kitabələr yalnız dil və ədəbiyyat nümunəsi deyil, həm də türklərin dövlətçilik prinsiplərini, idarəçilik ideologiyasını və milli kimlik anlayışını gələcək nəsillərə ötürən siyasi manifestdir. Orxon yazılı abidələri – Bilgə Kağan, Kül Tigin və Tonyukuk kitabələri  türk dövlətçiliyinin əsas ideyalarını, xalq və hökmdar münasibətlərini, həmçinin millətin birliyini qorumağın zəruriliyini açıq şəkildə ortaya qoyur.

Kitabələrdə vurğulanan əsas prinsiplərdən biri xalqla xaqanın birliyi ideyasıdır. Bilgə Kağan öz nitqində dəfələrlə bildirir ki, dövlətin gücü xalqın itaətindən, xalqın rifahı isə xaqanın ədalətli idarəçiliyindən asılıdır. “Türk milləti üçün gecə yatmadım, gündüz oturmadım” ifadəsi hökmdarın xalq qarşısında məsuliyyətini əks etdirir. Bu, dövlətçilikdə qarşılıqlı öhdəlik prinsipinin qədim türk ideologiyasında mövcudluğunu göstərir.

Kitabələrdə türklərin azadlıq anlayışı dövlətin təməl prinsipi kimi təqdim olunur. Çin əsarəti dövrü “Türk milləti ölməsin deyə” ifadəsi ilə yad edilir və türklərin əsarət altında yaşaya bilməyəcəyi aydın göstərilir. Müstəqillik dövlətin mövcudluğunun şərti, əsarət isə millətin məhv yoludur. Bu ideya türklərdə dövlətin yalnız siyasi qurum deyil, milli varlığın təminatçısı olduğunu göstərir.

Göytürk dövlətçiliyində ədalət əsas prinsiplərdən biri kimi qeyd edilir. “İl tutmaq” ifadəsi dövlət qurmaq, qanun yaratmaq mənasında işlədilir. Bu, idarəçiliyin yalnız güc deyil, həm də qanun və qayda üzərində qurulmalı olduğunu göstərir. Dövlətin əsas məqsədi xalqı nizam, ədalət və rifah içində saxlamaqdır.

Kitabələrdə ordu dövlətin dayağı kimi təqdim olunur. Kül Tiginin qəhrəmanlığı xüsusi vurğulanır və türklərin düşmənlərə qarşı mübarizədə igidliyi dövlətin varlığının təminatı kimi göstərilir. Hərbi güc yalnız müdafiə məqsədi daşımır, həm də milli birliyi qorumağın vasitəsidir.

Kitabələrin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri onların gələcək nəsillərə ünvanlanmasıdır. Yazılarda tez-tez “Ey türk milləti, eşit!” müraciəti ilə millətə xitab olunur. Burada məqsəd yalnız keçmişi yadda saxlamaq deyil, həm də gələcək nəsilləri dövlətə sədaqət və milli birliyə çağırmaqdır. Bu, dövlətçilik prinsipinin ideoloji və mədəni əsasını təşkil edir.

Göytürk kitabələri türk dövlətçilik düşüncəsinin bünövrəsini təşkil edən prinsipləri – xalqla hökmdarın birliyini, azadlıq və müstəqilliyi, ədalətli idarəçiliyi, ordunun rolunu və tarixi yaddaşı  sistemləşdirərək gələcək nəsillərə çatdırmışdır. Bu prinsiplər sonrakı türk dövlətlərində də davam etdirilmiş və Osmanlıdan müasir dövrə qədər türk dövlətçilik ideologiyasının təməlini təşkil etmişdir. Kitabələr yalnız tarixi mənbə deyil, həm də türklərin dövlətçilik fəlsəfəsini ifadə edən siyasi və mədəni manifestdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Yəqin, kimdən soruşulsa ki, müğənnilərimiz arasında xalq artistlərini tanıyırsanmı, düşünmədən əlbəttə deyəcək. Amma elə deyil. Hamısını tanıya bilmərik ki. Odur ki, düşdükcə, təqdim edildikcə niyə də tanımayaq.

Bu gün sizlərə Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Əzizağa Məmmədov  barədə söz açmaq istəyirəm. Ona görə ki, bu gün onun doğum günüdür. Necə deyərlər, ömrünün 68-ci baharına qədəm qoyur. Bəri başdan deyək ki, bu ifaçının repertuarında toy, çənlik mahnıları, sevgi lirikası yox, vətənpərvərlik mahnıları yer alır.

O, 26 avqust 1957-cı ildə Naxçıvan MSSR-in Ordubad rayonunun Tivi kəndində anadan olub.

Əzizağa Məmmədovun musiqi mədəniyyəti sahəsindəki xidmətləri dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. O, 2003-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar artisti, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti, Xalq artisti  fəxri adlarına layiq görülüb və Prezident mükafatçısı olub.

Əzizağa Məmmədovu fərqləndirən bir cəhət, öndə qeyd etdim, onun repertuarında həmişə Azərbaycan və qədim Naxçıvan, Vətənimiz haqqında mahnıların əsas yer tutmasıdır. “Naxçıvan”, “Batabat”, “Nə gözəldir, Azərbaycan”, “Üçrəngli bayrağım”, “Azərbaycan oğluyam” və başqa mahnılar onun repertuarında həmişə sevilə-sevilə oxunur.

Müğənninin öz dəsti-xəttinin olması çox gözəldir.

Onda onu başqaları ilə dəyişik salmazsan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

-Cəmi 6 dəqiqə kitab oxumaq stressin səviyyəsini 30 %-ə qədər azalda bilir ki, bu da musiqi terapiyasından və ya gəzintidən daha səmərəlidir. 

-Həkimlər sübut ediblər ki, mütaliə həm də güclü sağaldıcı prosedurdur. Bu gün inkişaf  etmiş ölkələrin bir çox aparıcı klinikalarında yeni müalicə metodu – biblioterapiya tətbiq edilir. 

-Tədqiqat zamanı zəngin süjet xəttinə malik romanların beş gün ərzində oxucunun beyin hüceyrələrini dəyişdiyi sübut edilib.

Sizləri cəlb edə bildik, elədirmi? Onda hər gün mütaliə mədəniyyəti barədə oxuyun və özünüzdə mütaliə vərdişləri aşılayın.

Hər birimiz kitablara borcluyuq!

                                          Heydər Əliyev

1.

ON SÖZ

Təqvimdə 2024-cü ildir. Təbii ki, hər dövrün öz tələbləri, öz müsbət və mənfilikləri var. Bugümüzün də kifayət qədər müsbət tərəfləri var. Azərbaycanımız ərazi bütövlüyünü tam bərpa edib, öz inkişaf strategiyasının yeni mərhələsinə qədəm qoyub. Sabahımızın qurucuları olan yeniyetmələrimiz, gənclərimiz alnıaçıq, üzüağ biliklər əxz edir, sənət və peşə öyrənirlər.

Amma 3-cü minilliyin bu dönəmində tək bizdə yox, bütün dünyada ciddi bir problem var, bu, Z(zet) və A(alfa) nəslinin – yəni müasir, tam sosiallaşmış uşaq, yeniyetmə və gənclərin mütaliədən uzaq durması, mobil telefon və internet asılılığından qopa bilməməsidir. Odur ki, indi hər bir təsisatın, hər bir yetkin fərdin qarşısında duran ümdə vəzifə sözügedən nəsildə mütaliəyə maraq oyatmaqdır.

Bizim də məqsədimiz məhz budur. Ona görə də mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması barədə ən müxtəlif mənbələrdən iqtibaslar edərək, ən ümdə mütəxəssislərdən fikir alaraq sizlərlə bölüşmək qərarına gəldik. Beləliklə, sizlərə mütaliə mədəniyyətini necə formalaşdırmaq barədə danışacağıq.

İlk bəhs edəcəyimiz isə Mütaliə terapiyası barədədir.

2.

MÜTALİƏ TERAPİYASI

Dərhal ondan başlayaq ki, kitab oxumaq - ənənəvi bilik əxz eləmək anlayışından daha geniş anlayışdır. Bura o qədər sadalamalar aiddir ki (məsələn, stressdən qurtaran, hafizəni möhkəmləndirən, hər hansı bir çətin durumdan çıxmağı təlqin edən, müsbət şəxsi keyfiyyətlər formalaşdıran, pozitivlik verən və s. və i.), onlar barədə məlumat əldə edən bir kimsənin həvəslə kitab oxumağa başlayacağına əsla şübhə etmirik.

Mütaliə insanı kamilləşdirir, onun nitq və qabiliyyətini inkişaf etdirir. Mütaliə adamı bilikli, söhbətcil, hazırcavab edir. Biz mütaliə mədəniyyəti, oxu mədəniyyəti dedikdə hər hansı konkret fəaliyyət üzrə mədəniyyət nəzərdə tuturuq ki, bu da əsasən oxucuların informasiya əldə etməsi və bu informasiyanı yeni biliyə çevirmək qabiliyyətidir.

Uşaqlarda mütaliə vərdişlərinin erkən yaşlarda aşılanması olduqca vacib amillərdən biridir. Çünki çox mütaliə edən uşaqların intellekti daha sürətlə inkişaf edir. Bəli, valideyində, müəllimdə, kitabxanaçıda əsas keyfiyyətlərdən biri uşaqda  mütaliəyə maraq yaratmaq, onu düzgün istiqamətləndirməkdir. Uşaq və yeniyetmələrin mənəvi, intellektual və estetik inkişafında kitabın və mütaliənin rolu danılmazdır. Onlar insanları maarifləndirir, ümumi mədəni səviyyəni yüksəldir, dünyagörüşünü artırır. Böyüməkdə olan uşaqlara, yeniyetmələrə, gənc nəslin nümayəndələrinə izah etmək lazımdır ki, bütün biliklərin və mənəvi dəyərlərin ilkin mənbəyi kitablardır. Uşaqlar və yeniyetmələrin informasiya texnologiyalarını mənimsəyən ən fəal qruplar olmasını qeyd etmək olar. Demək olar ki, artıq başqa həyat tərzi, dəyərləri, informasiya mühitində davranış modelləri olan yeni nəsil yetişmişdir. Milli-mənəvi dəyərlərimizin təkcə qorunub gələcək nəsillərə çatdırılmasında deyil, eyni zamanda, onların beynəlxalq aləmə qısa vaxt ərzində təqdim edilməsində kitabların böyük rolu vardır.

Dünyanın ən nüfuzlu universitetlərində aparılmış tədqiqatlar sübut etmişdir ki, mütaliə insanların idrak qabiliyyətlərini məşq etdirməyə imkan verən müxtəlif mexanizmləri hərəkətə gətirir, uzun və xoşbəxt yaşamalarına, diqqətlərinin formalaşmasına, nitqlərinin və düşünmə qabiliyyətlərinin inkişafına güclü təsir göstərir, dünyaya və ictimai sosial hadisələrə baxış şəklini dəyişir, doğru qərarlar verib, seçimlər etmələrinə kömək edir. Mütaliə edənlər öz erudisiyaları, kompentensiyaları və karyera inkişafı ilə həmişə başqalarından fərqlənirlər. Kitablar və onların mütaliəsi həmçinin insanın, fiziki, zehni və hissi inkişafında vacib tədris vasitəsidir.

 U. M. Tekkerey kitab  barədə  deyirdi  ki, kitab insanın ruhunu  qidalandırır,  onu  ucaldır  və  möhkəmləndirir.

Bir müddət əvvəl isə həkimlər sübut ediblər ki, mütaliə həm də güclü sağaldıcı prosedurdur. Bu gün inkişaf  etmiş ölkələrin bir çox aparıcı klinikalarında yeni müalicə metodu – biblioterapiya tətbiq edilir. 

Nevroloqlar kitab mütaliəsinin insana mənəvi təsiri ilə yanaşı, həm də bioloji təsirini öyrənmək üçün araşdırma aparıblar. Tədqiqat zamanı zəngin süjet xəttinə malik romanların beş gün ərzində oxucunun beyin hüceyrələrini dəyişdiyi sübut edilib. 21 gənc üzərində eksperiment aparan tədqiqat qrupu əvvəlcə kitab oxumamışdan əvvəlki beyin hüceyrələrinin vəziyyətini müəyyənləşdirib, sonra gənclərə oxumaq üçün nisbətən mürəkkəb bir roman verilib. Gənclər romanı 5 gün oxuduqdan sonra beyinlərindəki hüceyrələr yenidən yoxlanılıb, nəticədə sağ və sol yarımkürədə olan dəyişikliklər ortaya çıxıb: hüceyrələr daha da canlanıb  və  gənclərin  mühakimə  yürüdə  bilmək  qabiliyyəti  sürətlənib.

Kanadadakı York Universitetinin psixoloqu Raymond Mar və Toronto Universitetinin idrak psixologiyası üzrə fəxri professoru Keith Oatley 2006 və 2009-cu illərdə çap etdirdikləri elmi məqalələrdə yazırlar ki, tez-tez roman oxuyan şəxslər başqa insanları daha yaxşı anlayır və empati (başqalarının hisslərini başa düşmə) qura bilirlər. R. Mar 2010-cu ildə uşaqlar üzərində apardığı araşdırma nəticəsində müəyyən etmişdir ki, hekayə oxuyan uşaqlar daha iti zehnli olur və digər insanları daha çevik anlayırlar .

Böyük Britaniyadakı Oksford Universiteti alimlərinin mütaliənin faydası haqqında 2012-ci ildə apardıqları tədqiqatlara görə, mütaliə edən adamların beyninin maqnit-rezonans analizi göstərir ki, onlar kitabdakı hadisə və təsvirləri oxuyan zaman beyinlərindəki mənimsəməyə görə cavab verən sahələr reallıqda bunları hiss edirmiş kimi fəallaşır. Bu effekti televizor və kompüter vermir, əksinə televizor onları  tirir...

Cəmi 6 dəqiqə kitab oxumaq stressin səviyyəsini 30 %-ə qədər azalda bilir ki, bu da musiqi terapiyasından və ya gəzintidən daha səmərəlidir. 

Amerika alimləri 7 yaşdan 14 yaşa kimi 55 uşaq üzərində apardıqları tədqiqat nəticəsində müəyyən etmişlər ki, fəal mütaliə edən uşaqlar daha inkişaf etmiş hüceyrə tellərinə (neyron) və bundan irəli gələn nəticələrə malikdirlər.

London və Uels universitetlərinin alimləri isə San-Fransiskoda  53 kişi və 75 qadın arasında telomerin (hüceyrələrin hisslərə bölünmə prosesinin düzgünlüyünü tənzimləyir) uzunluğunu ölçərək müəyyən etmişlər ki, cinsindən asılı olmayaraq çox oxuyan insanlarda telomerinin uzunluğu daha çoxdur, yəni belə insanların hüceyrə və toxumaları qocalma prosesinə az meyillidir.

Mütaliə həmçinin uşaqların nitqinin, lüğət ehtiyatlarının, ümumiyyətlə,  nitq mədəniyyətlərinin formalaşmasında,  insani dəyərlərin aşılanmasında əvəzsiz vasitədir.

Mütaliə psixoloji proses kimi komminukasiya-əlaqə fəaliyyətini mümkün edir. O da diqqətdən kənarda qalmamalıdır ki, informasiyalaşmış cəmiyyətin formalaşması və tərəqqisi mütaliə prosesinin bəhrəsidir. Mütaliə insanı həyata bağlayır, zehni açır, ətraf mühiti, dünyanı, bütün insanları sevdirir. Onda estetik hisslər oyadır, kulturoloji hazırlıq aşılayır. Təsadüfi deyildir ki, gözəl nitqə, zövqə, əxlaqa malik olanlarla işləmək daha asan və daha maraqlıdır. Şagirdlər də, tələbələr də öz müəllimlərini, kitabxanaçılarını mütaliə mədəniyyətinin ən bariz daşıyıcısı kimi tanımalıdırlar. Belə adamlarla ünsiyyət yorucu olmur. Onları dinləmək, onlardan öyrənmək gündəlik tələbata çevrilir.

Bir ayda neçə kitab oxuduğunuzu heç düşünmüsünüzmü? Və bir ildə? Statistikaya inanırsınızsa, orta hesabla bir insan ömrü boyu minə yaxın kitab oxuyur, amma ədəbiyyatla heç maraqlanmayanlar da var. Bu cür laqeydliyin səbəbləri tamamilə fərqli ola bilər, amma nəticə eynidir və təəssüf ki, heç də sevindirici deyil.

Müxtəlif ölkələrin psixoloqları və sosioloqları əmindir: oxumaqdan könüllü imtina edən bir insan özünü bir çox üstünlükdən məhrum edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Muğanda yaşayan Şəhram Gülkardır.

Şəhram Gülkar

Muğan

YORĞUN DÜŞ

Həmişə yorğun olanda

Bir quş kitab olur uçur köosümdə

Qolum alnımda

Gözlərim qapalı

Az açıq dodağından

Hortlatma su içirəm

Cəhəngimdən

Şəlalələr axır çılpaq döşünə...

ÜÇÜN

Baxınılacaq görüntülər aradan götürülür

Öyünüləcək səkkilər

Kətillər oturulacaq yan izindən silinir

Uzadılacaq əllərin

Atılacaq ayaqların uzantı izləri pozulur

Yaşamdan nə bilirlər

Yaz ola biləcək şeirin hekayəsinin içinə edirlər.

Yatalağın altı fərşlərdirlər

Yetdi... Baş qoyulmur tər çirkli kəpləminizə

Sırılmaz

İçi köhnə-külə qalınçalar

Ömürlük türmə özləmi dadını çiynəyib əskildirlər

Üzüm salxımının sapağından yapışmış narin əlin

Şərabını soyuq torpağa basdırırlar

Anlıq divar kağızlarına gilənar suyu yaxmanızı

Bilirlər yuvasız hörümçəklər

Ömürlük insansızlığı necə bacarırlar

Hardan alırlar keçim məlzəmələrini

Paket tutacaq boş əllərin darınası ürəyini

Seviniləcək olaylarda necə gülürlər

Bəs öyünəcək olaylar

Sallandıqları gerçəkdən göyüs qabardıcı imgə payı almaq olarmı

Gecəyin hansı asılqan buynuzundan aslanıb dincəlirlər

Dəyəcək darvaza dibi dəyənək

Dəyiləcək gövdələrin dəyən yerini gözlərinin canında

Bıləklərində gizlətdirirlər

Qollarından açılan saçma qurşunları

Toxundurtdurmadıqları

Baxdırtdırmadıqları

Sarılacaq yerimizə toxunurlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

25 avqust 2025-ci il tarixdə Oğuz Rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin təşkilatçılığı ilə Xaçmaz kənd Diyarşünaslıq Evində oxucularla  “Oğuzun tanınmış simaları” layihəsi çərçivəsində Oğuz və Qəbələ yazarlarının iştirakı ilə "Yaradıcılıq dünyasına səyahət" adlı   görüş təşkil edilib. 

Görüşdə Qəbələ və Oğuz ədəbi mühitinin nümayəndələri, ziyalılar, yaradıcılıqla məşğul olan insanlar, poeziyasevərlər, kitabxanaların fəal oxucuları iştirak edib. Tədbirin məqsədi oxucularla yaradıcı insanların görüşünü təmin edərək, ədəbiyyata marağı artırmaq, mütaliə mədəniyyətini təbliğ etmək idi.

Tədbir Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və torpaqlarımızın azadlığı uğrunda canını qəhrəmanlıqla fəda edən şəhidlərimizin əziz xatirəsini yad etməklə başlayıb.

Oğuz rayon Mərkəzi kitabxanasının əməkdaşı Mehparə Bəkirova tədbir iştirakçılarını salamlayaraq, “Oğuzun tanınmış simaları” layihəsi haqqında məlumat verib. Layihənin sözün, sənətin izlərini gələcək nəsillərə çatdırmaq yolunda kiçik, amma mənalı bir addım olduğunu qeyd edib. Şair və yazıçıların səsinin zamanın pərdəsini yarıb sabaha çatdırılmasında belə görüşlərin əhəmiyyətli olduğunu bildirib. Həmçinin, yazıçı ilə oxucu arasında görünməz bir körpü olduğunu, o körpünün daşlarını hər bir yazarın öz sözü ilə, öz sevgisi ilə hördüyünü vurğulayıb.

Sonra Oğuz - Qəbələ - İsmayıllı Yazarlar Birliyinin sədri Vüsal Oğuz, Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliyinin üzvü Nazim Hüseynli, şairə xanımlar - Şüküfə İbrahimova, Sədaqət Oğuzlu, Elza Gülməmmədova və başqa Oğuz şair və yazarları tədbirdə çıxış edərək, öz şeirlərindən parçalar səsləndiriblər. 

 Tədbir Qəbələdən gələn qonaqların çıxışları ilə davam edib. "Qəbələnin səsi" İB-nin rəhbəri Şəhla Bayramova, belə görüşlərin davamlı olmasını arzu edərək, bu görüşün böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini bildirib.

Görüşdə "Qəbələnin səsi" İB-nndə təmsil olunan şairlərdən Mirhəsən Ağayev, Cəlil Komradlı, digər şair və yazıçılar da çıxış edərək, öz şeirlərini söyləyiblər.

Kitabxananın fəal oxucularının ifasında da Oğuz və Qəbələ şairlərin şeirləri dinlənilib.

Bölgənin şair və yazıçıları öz kitablarını kitabxanalara hədiyyə ediblər, sonda xatirə şəkli çəkilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU,

“İstidir, qar uzaqda...”

İstidir, qar uzaqda,

Şaxta da var uzaqda,

Yalnız ümid sazaqda

Belə də qış olarmı?

Şimşək durmadan çaxır,

Fəqət çay quru axır,

Allah haraya baxır,

Belə baxış olarmı?

Qışda od qalamadım,

Yayda yer sulamadım,

Payızda ulamadım,

Belə bayquş olarmı?

Ömür gün-gün azalır,

O günə lap az qalır,

Mənə sükut əl çalır,

Belə alqış olarmı?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

Ədəbiyyatımız  - qürurumuz, güvən yerimizdir

ÖN SÖZ

Dəyərli oxucumuz!

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı öz kökü üstündə inkişaf etməkdə, bar verməkdədir. Min ilə yaxındır ki, dünya ədəbiyyatı zirvəsində qərarlaşanlardan biri olan dahi Nizami Gəncəvi babamızdan üzü bəri ədəbiyyatımız həm ruha qida verir, estetik zövqü formalaşdırır, həm də müsbət insani xüsusiyyətlər aşılayır, öyrədir, tərbiyələndirir. 

Azərbaycan ədəbiyyatının qaynağında zəngin və dərin məzmunlu Azərbaycan folkloru durmaqdadır. Azərbaycanın dünyanın ən zəngin folklor sərvətlərindən birinə sahib olması inkaredilməz reallıqdır. Mifoloji-bədii dünyagörüşünün izləri folklorda və klassik ədəbiyyatda indi də özünü büruzə verməkdədir.

Azərbaycan folkloru janr zənginliyinə malikdir. Epik folklor janrlarından nağıl və dastanlar, xalq müdrikliyinin ifadəsi olan atalar sözləri və zərbi-məsəllər tarix boyu qonşu xalqların folklor və klassik ədəbiyyatına güclü təsir göstərmişdir. Azərbaycan folklorunun yazılı halda bizə gəlib çatmış ən böyük abidəsi isə əlbəttə ki, "Kitabi-Dədə Qorqud" eposudur.

VII-VIII əsrlərdə Azərbaycan şairlərindən Musa Şəhəvatın, İsmayıl ibn Yəsarın və digərlərinin şeirləri mübariz tənqidi ruhu, orijinal sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə o dövr poeziyasında müəyyən dərəcədə diqqət çəkib.

XII əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatında bütövlükdə Yaxın və Orta Şərq, eləcə də dünya ədəbiyyatlarının sonrakı inkişafına güclü təsir göstərmiş poeziya məktəbi öz formalaşmasını başa çatdırıb və onun Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi kimi dünya şöhrətli korifeyləri meydana gəlib. Məhz Nizaminin və onun çapında olan digər sənətkarların yaradıcılığına görə XII-XVI əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının İntibah  zirvəsi sayılır.

Ədəbiyyatımızda İntibah yüksəlişinin Nizamidən sonrakı zirvələri XIV-XV əsrlərdə fəlsəfi poeziyanın mükəmməlliyinə nail olmuş, dünyanın az qala hər guşəsində yüzlərlə təqlidçisi meydana gəlmiş İmadəddin Nəsimi, XVI əsrdə Qərb şərqşünaslığında "qəlb şairi" kimi məşhur olan Məhəmməd Füzuli hesab edilirlər. Sonrakı illərdə - XVIII əsrdə Molla Vəli Vidadi, xüsusən Molla Pənah Vaqif kimi sənətkarlar sadə, canlı dildə yazdıqları əsərlərlə poeziyanı xalqa daha da yaxınlaşdırıblar.

Azərbaycan ədəbiyyatı XIX əsrin baslangıcında yeni mərhələyə qədəm qoyaraq milli və realist-dünyəvi motivlərlərə və maarifləndirmə missiyasına köklənib. Qasım bəy Zakir, Mirzə Şəfi Vazeh kimi sənət və fikir adamlarının çiyinləri üzərindən Mirzə Fətəli Axundzadə dühası yüksəlib, Azərbaycan ədəbiyyatı birdəfəlik çağdaş dünya ədəbiyyatları sırasında qərarlaşıb.

Ardınca ədəbiyyatımızın Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Hüseyn Cavid, Abbas Səhhət, Abdulla Şaiq kimi görkəmli nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə Azərbaycan ədəbiyyatını dünya ədəbi-mədəni fikrinin ən yaxşı nümunələri səviyyəsinə qaldırıblar.

XX əsrdə ədəbiyyatımızın yükünü ən görkəmli şair-dramaturq Səməd Vurğun, milli əqidə zirvəsi Əhməd Cavad, poetik fikrin inkişafına töhfələr vermiş Rəsul Rza, eləcə də İlyas Əfəndiyev, Əli Vəliyev, Bayram Bayramov, İsmayıl Şıxlı və başqaları çəkiblər.

60-cı və sonrakı illərdə İsa Muğanna, Məmməd Araz, Sabir Əhmədov, Anar, Elçin, Maqsud İbrahimbəyov, Sabir Rüstəmxanlı, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Nəriman Həsənzadə, Vaqif Səmədoğlu kimi sənətkarlar ədəbiyyatımızın qiymətli nümunələrini ortaya qoyublar. Təbii ki, bu sırada Güney Azərbaycan ədəbiyyatının Məhəmmədhüseyn Şəhriyar kimi görkəmli nümayəndəsini də ayrıca qeyd etməliyik.

Azərbaycan ədəbiyyatının yeni mərhələsi üçün bədii zəmin hazırlayanlar və özləri də bu prosesdə fəal iştirak edənlər arasında isə İsi Məlikzadə, Cabir Novruz, Nüsrət Kəsəmənli, Fikrət Qoca, Mövlud Süleymanlı, Musa Yaqub, Çingiz Abdullayev, Ramiz Rövşən, Kamal Abdulla, Vahid Əziz, Baba Vəziroglu kimi şair və yazıçılar seçiliblər.

Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatı öz tarixində yeni bir mərhələ yaşayır. Müstəmləkəçilik rejimləri dövründə insanlarımızı maarifləndirən, dilimizi, milli-mənəvi dəyərlərimizi qoruyub saxlamaqda əsas sipər olan, ikiyə bölünmüş vətənimizin ağrı-acısını dilləndirən ədəbiyyatımız hazırkı mərhələdə - müstəqillik, ardınca da ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi reallığı şəraitində qalib xalqın ədəbiyyatı funksiyasını şərəflə daşımaqdadır.

Sizə təqdim etdiyimiz bu antologiyada çağdaş yazıçı və şairlərimizin bədii nümunələri toplanıb. Bu nümunələr ən müxtəlif zamanlarda yazılaraq ən müxtəlif mövzuları əhatə etsələr də hamısında bir qabarıq xətt var: insanlığın tərənnümü, mənəvi zənginliyin nümayişi. Üstəlik, vətəndaşlıq mövqeyinin sərgilənməsi, vətən sevgisinin aşılanması da bu əsərlərin qayəsidir. Günümüzdə gənc nəslin hərtərəfli yetişməsində, Azərbaycançılıq məfkurəsinə sahib olmasında isə bunlar, əlbəttə ki, əsas meyarlardır.

Mütləq qeyd edək ki, yazarlarımız məhz bu kitab üçün özlərinin ən yaxşı saydıqları əsərlərini təqdim ediblər. Yei gəlmişkən, ötən il -2024-cü ilin 13 iyununda Azərbaycan Yazıçılar Birliyi özünün 90 illiyini qeyd etdi. Bu layihəni biz məhz həmin əlamətdar tarixə ithaf edirik.

Əminik ki, oxucular bu nümunələri sevə-sevə oxuyacaq və bəyənəcəklər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalını Qarabağ təmsilçisi

"Həyat öpüşü" kimi tanınan bu əfsanəvi foto tamamilə təsadüfən ortaya çıxmışdır. Fotoqraf Rocco Morabito həmin gün tətil edən işçilərin fotosunu çəkmək üçün  gedibmiş...

"Bərkdən bir çıgırtı eşitdim, dəhşətlə ətrafa baxdım və işçilərdən birinin elektrik  xəttinin dirəyində hərəkətsiz olaraq asıldığını gördüm" - deyə o sonradan xatırladır. Morabito ilk hərəkəti təcili yardım çağırmaq, sonra isə yenidən  kameranı götürmək olur.

Həmin gün elektriklər Rendall Çampion və Cey Di Tompson profilaktik işlər görürmüşlər. Elektrik dirəyinə çıxan Çampion təsadüfən 4000 volt gərginliyi olan  elektrik xəttinə toxunur. Nəticədə güclü cərəyan onu vurur və ürəyi dayanır.             Təhlükəsizlik kəmərləri onun yerə yıxılmaqdan qoruduğu üçün, hərəkətsiz olaraq dirəkdən asılı qalır. Onun arxasınca qalxan Tompson yoldaşına çata bilir.  Tompson yoldaşını elə orada həyata qaytarmağa çalışır və onun zəif nəbzi hiss edilənə qədər süni nəfəs verməyi davam etdirir.  Daha sonra onu çətinliklə də olsa yerə endirir və həmkarları ilə birlikdə xilasetmə işini yerdə davam etdirirlər. Təcili yardım gələnə qədər artıq Rendall Çampion həyata qayıtmışdı. Bir müddət sonra işə o, yenidən işinə qayıdır.

Həmin anda çəkilən şəkil dünyanı sarsıdır. Qəzetlər onu nəşr etmək hüququ uğrunda mübarizə apardılar.  Rocco Morabito bu fotoya görə Pulitzer mükafatını (jurnalistika, ədəbiyyat, musiqi və teatr sahələrində mükəmməl nailiyyətlərə görə verilən prestijli bir mükafatdır) alır.

Bu şəkil əbədi olaraq həlledici anda cəsarət və insan sədaqətinin hətta ölümü də məğlub edə biləcəyinin simvolu olaraq qalacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)