“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Rəhim Təkindir.

 

 

Rəhim Təkin

Təbriz

 

USTA

 

Nə bir nə on, nə yüzü?! min gəmim batıb usta!

Gəmim batıb da şərab küplərim atıb usta!

 

O körpəkən də durub öz ayaqları üstə,

Bu bəxt elə ayaq üstündə də yatıb usta!

 

Yana-yana soyumaq birdən olsa çatladacaq,

Bu çatlaq indi gəlib çiynimə çatıb usta!

 

Dedim məni o gözəl qız dolandırar başına,

Dolandırıb daşımı, daş ürək atıb usta!

 

Onu unutmağa xatir çoxum gedibdi mənim,

Azalmağa gedirəm, day əlim batıb usta.

 

Bu qədər dava nədir mömin ilə dinsizdə?

O bir baxışda behişti alıb-satıb, usta.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Doğrudur, uşaq vaxtı rəssamlıqla yanaşı, musiqi və balet dərslərinə də gedib, amma bunların arasında ən sevdiyi sənət rəssamlıq olub. Hətta bu bacarığını nəzərə alıb, məktəbdə oxuduğu sinfin hər ay çıxan divar qəzetinin tərtibatını ona tapşırıblar. Bir dəfə Məhəmməd Füzulinin yubileyində qara qələmlə portretini elə çəkib ki, hamı heyran olub, müəllimləri tərəfindən çox bəyənilib...

Deyir ki:- “Rəssamlıq mənim üçün sənətdir, hobbi deyil. Əgər hobbi olaraq məşğul olsaydım, əsərlərimi bağışlamaq rahat olardı. Üzərində böyük zəhmət, vaxt sərf etdiyim əsərləri əgər bağışlamaq ehtiyacı duyuramsa, bunun mütləq mənəvi qarşılığı olur. Bağışlamadan öncə razılaşdırıram ki, həmin kəslər gələcəkdə gənclərin inkişafına töhfə verəcək layihələri dəstəkləyəcəklər. Amma suvenir kimi heç vaxt bağışlamamışam, bağışlamaram da...”

Rəssamlığa olan sevgisi onu rəssam olmağa həvəsləndirir. Və bu sənətin arxasıyca getməkdə ona yazıçı-publisisti, ssenarist və jurnalist Sara Nəzirova istiqamət verir. Sonra səkkiz ilə yaxın əməkdar rəssam Bəyimxanım Hacızadədən, o cümlədən SSRİ və Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü Əsgər Əsgərovdan bu sənətin sirlərini öyrənir. Daha sonra İtaliyada, Vyanada rəssamlıq dərsləri alır. Avropa muzeylərində böyük rəssamlar Leonardo da Vinçi, Mikelancelo, Pikasso kimi sənətkarların əsərlərini saatlarla araşdırır və hər gün səhər muzeyə gedir, axşama qədər o rəssamların rəsmlərinin surətini köçürürdü...

 

“Hər hansı bir şəxsiyyətin rəsmini çəkirəmsə, mütləq onun həyatını, əsərlərini araşdırıram. İkinci mərhələdə oxuduğum materialları sintez edirəm. Şəxsiyyəti araşdıraraq kəşf edirəm və rəsmini çəkməyə başlayıram. Əvvəlcə eskiz üçün fotolardan istifadə edir, qələmlə kağıza köçürürəm. Ən uğurlusunu tapdıqdan sonra rəsminin üzərində işləyirəm. Bu proses çox gərgin olur. Məsələn, “İstiqlal” tablosuna üç il vaxt sərf etmişəm.Bir neçə il öncə Türkiyənin Konya şəhərində keçirilən, 65 ölkənin qatıldığı simpoziumda Azərbaycanı təmsil edirdim. Açılışa nazirlikdən nümayəndələr də qatılmışdı. Həmin vaxt Atatürkün portretini işləmişdim və telefonumda idi. Söhbət əsnasında dedim ki, məndə Atatürkün portreti var, baxmaq istəyərsinizmi? Bu, onlar üçün maraqlı oldu və portreti göstərdim. Çox bəyəndilər və xahiş etdilər ki, portreti Ankaraya aparım. Həmin tablonu muzeyə qoydular. O muzey Atatürkün evi hesab olunur və çox əhəmiyyətlidir. Çünki Mustafa Kamal Atatürkün Selanikdə dünyaya gəldiyi evin surətidir. Mənim əsərimi ikinci mərtəbədə yerləşdirdilər və dövlət sərvəti adlandırdılar.”- söyləyir.

Bu gün o, rəsmi olaraq Türkiyə və Azərbaycan rəssamı hesab olunur. 18 iyun 1981-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 2002-ci ildə kompüter proqramlaşdırılması ixtisası üzrə təhsil alıb. Bu istiqamətdə aldığı təhsil və ərsəyə gətirdiyi əsərlər onun peşəkar səviyyəyə çatmasına böyük töhfə verib. Rəssamın əsərləri Azərbaycan Respublikası Müəllif Haqları tərəfindən qorunmaqdadır. 2011-ci ildən etibarən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvüdür. 2012-ci ildə onun "Milli Qablar" əsəri Dünya Uşaq Ensiklopediyasına qeydə alınıb. Rəssamın 2012-ci ildə qələmə aldığı "Novruz" əsəri "Azərbaycan Təsviri Sənətində Tarix və Şəxsiyyət" kitabına salınıb.2013-cü ildə Beynəlxalq yarışmanın qalibi olub. Elə həmin il gənc Azərbaycan rəssamlarının İtaliyanın Milan şəhərində keçirilən sərgisində onun əsərləri böyük tamaşaçı rəğbəti qazanıb. 2014-cü ildə isə Türkiyədə dördüncü Beynəlxalq Canlı Rəsm Simpoziumunda Azərbaycanı təmsil edib. Bu simpoziumda yaratdığı "Nar" əsəri hazırda da Konyanın Modern Muzeyində sərgilənməkdədir. Onun ərsəyə gətirdiyi "Atatürk Portreti" əsəri Ankarada Atatürk Ev Muzeyində bu gün də sərgilənir və Türkiyə Cumhuriyyətinin sərvəti kimi dəyərləndirilir. 2017-ci ilin may ayında Bakı Yunus Əmrə İnstitunun təşkilatçılığı ilə İzmir Balçova Bələdiyyəsi və Kardeşlik İşbirliyi Dərnəyinin birgə əməkdaşlığı ilə "Rənglərin Qardaşlığı" layihəsinə rəssam-kurator kimi qatılaraq, iki ölkənin mədəniyyətini, sənətini və qardaşlığını təmsil edib. Müstəqilliyimizin 25-ci ildönümü zamanı Ulu Öndər Heydər Əliyevin portretini yaratmağa müvəffəq olub. Daha sonra "Atatürk Dönəmi", "Modern Türkiyə", "Xocalı Soyqrımı" əsərlərini yaradıb. Onun bu sahədə qazandığı uğurları sadalamqla bitmir. O qədər gözəl işlərə imza atıb ki, hamısını sadalasam qorxuram ki, vaxtınızı çox alaram...

Məşhur diplomat və şair Draqo Ştambuk onun istedadını belə dəyərləndirir: “Çağdaş bədii proseslərin çox təzadlı bir axara kökləndiyi, yaradıcıların "müasir" görünmək yarışının milli bədii dəyərlərimizə ziyan gətirdiyinin qabarıq göründüyü indiki şəraitdə bəzən bütün bunların əksini özündə yaşadan sənət nümunələrinə də rast gəlmək olur. Vurğuladığımız bu yeni və özünəməxsus bədii tutumu gənc rəssam Günay xanımın müxtəlif mövzulu və janrlı əsərlərində görmək mümkündür. Əvvəlcə onun müxtəlif sərgilərdə nümayiş olunan rəngkarlıq lövhələri, sonra isə özü ilə şəxsi tanışlığımdan sonra əmin oldum ki, rəssamlıq məkanımıza əski milli dəyərlərimizə özünəməxsus bədii münasibət göstərmək istəyində olan bir gənc yaradıcı gəlib.”

Bəli, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı- hal-hazırda Bursa Zəki Müren Gözəl Sənətlər Litseyi və AMK tərkibində İncəsənət Gimnaziyasının "Qardaş Məktəb" layihəsinin ideya müəllifi, təşkilatçısı və iki dövlətin mədəni əlaqələrinin inkişafı üçün önəmli hesab edilən layihənin baş kuratoru, rəssam Günay Mehdizadədir. Onu həm də Günay Zebiç kimi də tanıyırlar...

İyunun 18-i – yəni bu gün Günay xanımın növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Yeni yaşı mübarək olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fndunun “Ədəbiyyat  və incəsənət” portalı ilə birgə layihəsində mövzumuz yenə də türk mifologiyasıdır. Bu dəfə quşlardan danışacağıq.

 

Türk mifologiyasında heyvan obrazları təbiət hadisələrinin, kosmik güclərin və metafizik enerjilərin rəmzi olaraq çıxış edir. Bu heyvanlar arasında quşlar, xüsusilə qartal, hüma və bayquş, xüsusi yer tutur. Onlar təkcə təbiət varlıqları deyil, həm də göyün dili, ilahi ruhun simvolu, bəzən isə qorxunun və ölümün xəbərçisi kimi çıxış edirlər. Bu araşdırma adı çəkilən üç quşun türk mifoloji dünyasında necə mənalandığını, hansı kontekstlərdə ortaya çıxdığını və xalq yaddaşında necə yaşadığını ortaya qoyur.

 

1. Qartal – Güc, səma və Tanrı ilə əlaqə

1.1. Qartalın simvolikası

Qartal qədim türklərdə göy ünsürünün rəmzi kimi çıxış edir. O, Tanrının elçisi, Tanrıya yaxınlıq, qoruyucu ruh və dövlətin gücü kimi qəbul olunurdu.

1.2. Mifoloji və dastanlardakı rolu

Orxon-Yenisey yazılarında qartal birbaşa qeyd olunmasa da, Göy Tanrıya işarə edən metaforik təsvirdə onun simvolikası hiss olunur. Qədim türklərin şaman ayinlərində qartal şamanın göyə qalxmasını təmin edən müqəddəs quş hesab olunurdu.

“Uçmaqka barğan kişi qartal qılığına girər.”
(Ölən adam qartal şəklində Uçmaq (Cənnət) aləminə uçar.)

1.3. Tamğa və bayraq üzərində qartal

Göytürk və Səlcuq dövründə qartal ikibaşlı və ya təkbaşlı formada dövlət rəmzi kimi istifadə olunurdu. Qartal başı “hakimiyyətin göylərdən verildiyi” inancını daşıyır.

 

2. Hüma quşu – Səadət, bəxt və ilahi seçilmişlik

2.1. Hüma quşunun mənşəyi və təsviri

Hüma quşu daha çox Orta Asiya, İran və Anadolu folklorlarında formalaşmış, lakin türklər arasında da dərin məna qazanmış mifoloji quşdur. Onun adı türk və fars ədəbiyyatında tez-tez rast gəlinir. Hüma quşu heç zaman yerə qonmaz, daima göydə uçar və başının üstündən keçdiyi insana bəxt, hökmdarlıq, xüsusi qismət bəxş edər.

“Hüma quşunun kölgəsi düşənin taleyi açılar, padişah olar.”

2.2. Hümanın sufizmdə və şamanizm təsirlərində rolu

Sufi ədəbiyyatında hüma Allahın inayətini simvolizə edən quş kimi qavranılır. Şamanik sistemdə isə uçucu ruhlar arasında bəxt və ruhi bələdçilik simvoludur.

2.3. Ədəbiyyatda və dastanlarda Hüma

Oğuznamədə birbaşa olmasa da, bəzi nəslin seçilməsi, göydən gələn ilahi bələdçilik məfhumları Hüma quşunun ideyasına uyğun gəlir. Molla Pənah Vaqif və Füzuli kimi klassiklərin də şeirlərində Hüma obrazı idarəetmə haqqının ilahi qaynağını simvollaşdırır.

 

3. Bayquş – Sirr, qorxu və qoruyucu ruh

3.1. Bayquşun ikili simvolikası

Bayquş türk mifologiyasında ziddiyyətli mənalar daşıyır: bir tərəfdən ölüm, qəbir, sirr ilə bağlıdır, digər tərəfdən isə müdriklik, gözəgörünməz təhlükədən qorunma ilə əlaqələndirilir. Bayquşun gecə uçması onun görünməyən aləmlə əlaqəsi olduğuna işarə sayılmışdır.

3.2. Türk inanclarında bayquş

Qədim türk inancına görə, bayquşun səsi bəzən ölümün habercisi, bəzən isə şamanın himayəçisi sayılırdı. Şamanların geyimlərində bayquş lələkləri istifadə olunardı.

“Bayquş qanadı – ölü ilə diri arasında keçid qapısıdır.”

3.3. Xalq ədəbiyyatında və atalar sözlərində

• “Bayquş oxuyan ev viran olar.” – mənfi semantika
• Lakin eyni zamanda bayquş bəzən qoruyucu ruh kimi qəbul olunurdu və türbə yaxınlarında ruhların qoruyucusu sayılırdı.

 

Türk mifoloji dünyasında quşlar sadəcə canlı varlıqlar deyil, kosmik güclərin, qədim inancların və kollektiv simvolların daşıyıcılarıdır. Qartal – göy, güc və dövlətin rəmzi; Hüma – səadət, liderlik və ilahi bəxşişin simvolu; Bayquş isə – qorxu və qoruma arasında dəyişən bir metafizik obraz kimi çıxış edir. Bu quşlar vasitəsilə türklər həm özlərini Tanrıya yaxınlaşdırmış, həm də bu dünya ilə o dünya arasında bir mifik körpü yaratmışlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

    

***

 Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı

 Müşkinaz xanımın əziz xatirəsinə

 

Dünyadan nə gözəl bir xanım getdi,

Elə bildim ruhdan öz canım getdi.

Bir böyük şairin ilham məbədi

Yumdu gözlərini, yumdu əbədi...

Sındırılmış həyat, məhəbbət getdi,

Dünyadan bir vüqar, bir ismət getdi.

Gözəllik mülkünün nazlı sultanı,

Faciəli ömrün qəmli dastanı,

Qəlbi bala dağlı bir ana getdi

Ağır töhmət qoyub dövrana, getdi.

 

Niyə axdı, niyə günahsız qanlar?

Niyə susdu, niyə, soyuq vicdanlar?

Əsrin cinayəti açılmayacaq,

Tarix gizlədəcək varaqlarında

Sonra da gələcək nəsillər, ancaq

Qalacaq suallar dodaqlarında...

Tarix gizlədəcək varaqlarında.

Cavab verməyəcək nahaq qanlara

Cavab verməyəcək o dövranlara.

 

Əsrin vicdanında qalar bu ləkə,

Adsız şəhidlərin tökülən qanı.

Soyuq vicdanları oyadar bəlkə

Oyadar qanlara batan dünyanı...

 

Dünyadan cəfakeş bir ana getdi,

Ağır töhmət qoyub zamana, getdi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türkiyə ədəbiyyatşünası, folklorçusu Ənvər Uzun 

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının türk ünlülərinin tanıtımı layihəsində Türkiyə ədəbiyyatşünası, folklorçusu Ənvər Uzun barədə danışacağıq. Çünki bu gün bu ünlü şəxsin doğum günüdür. 

 

Ənvər Uzun 18 iyun 1958-ci ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin Akçaabat qəzasının Dumankaya kəndində anadan olub. 1992-ci ildə Əskişəhər Anadolu Universitetinin ədəbiyyat fakültəsini bitirib. 1997-cı ildə AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda Yaşar Qarayevin elmi rəhbərliyi ilə "Hüseyn Cavid və Türkiyə ədəbi muhiti" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib.

 

Bir müddət Türkiyə Futbol Federasiyasında futbol hakimi vəzifəsində fəaliyyət göstərib. Daha sonra Trabzon Bələdiyyəsi Kültür Kurulunun üzvü olub. Trabzon Yazarlar Birliyinin, Anadolu Basın Birliyinin, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. O, "Beynəlxalq Muzeylər Birliyinin Azərbaycan Milli Komitəsi" və Trabzon Valiliyi Yöresel Kültürə Katkı xüsusi ödülünü alıb.

Orta məktəb illərində surətçıxarma üsulu ilə yayınlanan "Meşale" adlı şagird dərgisinin nəşrinə rəhbərlik edib. İlk qələm təcrübələrini həmin dərginin səhifələrində sınaqdan çıxarıb. Daha sonra müxtəlif qəzet və dərgilərdə ədəbiyyat, sənət, tarix, folklor və idmanla əlaqəli yazılar yazmağa başlayıb. "Koroğlu" adlı ilk elmi araşdırması ciddi uğur qazanıb. "Asistentlərin eşqi" romanı təfriqə şəklində yayınlanıb. Romanda insanın şüuraltında yaşayan duyğu anaforunda nəzarəti qeyb etməsi lirik tərzdə bədii ifadəsini tapıb.

Xeyli sayda publisist, folklor və tarixi-coğrafi mövzulu yazıların müəllifidir. Ənvər Uzunun araşdırmaların Azərbaycanın Güneyində (İranda) yaranan ədəbiyyat, folklor, mətbuat kimi mövzular aparıcı yer tutur. Müəllifin elmi tədqiqatlarının bir qismi Azərbaycanda və İranda yayınlanıb. Türkiyə, Azərbaycan və Avropa ölkələrində yayınlanan bir çox ədəbi dərgi və qəzetlərdə məqalələri dərc olunub. Dünyanın bir çox ölkələrində keçirilən konfrans, simpozium, forum və seminarlara qatılıb, Türkiyə və Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatını layiqincə təmsil edib.

 

Kitabları 

 

1. Kur’anı Kerim ve Etnikler

2. Hüseyn Cavid və Türkiyə ədəbiyyatı 

3. 100 Güney Azərbaycan şairi 

4. Ermenistan’ın Ortaya Çıkışı (tərcümə)

5. Trabzon’da Sinema Kültürü.

6. İran Türk folkloru

7. Trabzon Yer Adları

8. Bir Ömrü Yazdım

9. İran İzlenimlerim

10. Hatıralarda Ali Rıza Yıldız

11. Dumankaya Monografyası

12. İran Türklerinde Meydan Temaşaları

13. Koroğlu 

 

Tərcümələri

 

1. Ali Şîr Nevai Hakkında Rivayetler

2. Rusya’nın Erzurum’daki Başkonsolosu Mayevski’nin Hatıraları

3. Azerbaycan Muhaceret Edebiyatı (Aktarma)

4. Ruhun Ağrıları (Aktarma)

5. Güney Azerbaycan’ın Doğusundaki Yer Adları (Aktarma)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Yaşlı həmkarlarım mənə düzəliş verdilər, Sovetlər dönəmində onu bu cür təqdim edirdilər – Azərbaycan SSR və Naxçıvan MSSR-in əməkdar artisti Yaşar Səfərov. Bu gün bu istedadlı, nikbin müğənninin anım günüdür, vəfatının 19-cu ildönümüdür.

 

 Yaşar Səfərovun 26 iyun 1940-cı ildə Naxçıvanın Şahbuz rayonunun Şahbuzkənd kəndində anadan olub. A. Zeynallı adına musiqi texnikumunun vokal və kamança şöbələrini, Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin musiqili komediya aktyorluğu fakültəsini bitirdikdən sonra o, uzun illər Azərbaycan Dövlət Radio və Televiziya Verilişləri Şikrətinin solisti olub. Kuba, Avstriya, Macarıstan, Danimarka, Türkiyə və bir çox xarici ölkələrdə konsertlərlə çıxış edib, Azərbaycan musiqi sənətini müvəffəqiyyətlə təmsil edib. O, Azərbaycan bəstəkarlarının bir çox mahnı və romanslarının ilk ifaçısı olub.

 

1974-cü ildə milli mədəniyyətimizin inkişafında uğurlarına görə Naxçıvan MSSR-in Əməkdar Artisti, 1989-cu ildə isə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti fəxri adlarına layiq görülmüşdür. F. Əmirov adına Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs ansamblının solisti kimi əsgərlər qarşısında tez-tez çıxışlar edib. Vətəni, xalqımızın igid oğullarını vəsf edən mahnıları ilə onlara mətinlik hissi aşılayıb. O, eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. Prezident təqaüdçüsü idi.

 

Repertuarında ilk əvvəl xalq mahnılarına, bəstəkar mahnılarına önəm verirdisə, sonrakı illərdə bununla yanaşı Azərbaycan və Qərb bəstəkarlarının klassik operalarından ariyalar, romanslar da oxumağa başlayır. Yaradıcılıq taleyi Yaşar Səfərovu yeni uğurlara doğru aparırdı. Belə uğurlardan biri də onun 1959-cu ildə Azərbaycan Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsinin xor kollektivində solist olaraq işə qəbul edilməsi idi. Böyük bəstəkar və dirijor Səid Rüstəmovla ilk tanışlıq və yaradıcılıq təmasları da elə məhz bu vaxtdan başlayıb. 

 

Yaşar Səfərovun səhnə həyatı çox uğurlu olub. Səs diapazonuna, səhnə mədəniyyətinə, həyatda davranışına görə onu çox istəyiblər. Şövkət Ələkbərova onu hər dəfə görəndə deyərmiş: "həm ifaçı həm də qədərsiz insan olduğun üçün sənə qədərsiz hörmətim var". Təsadüfi deyil ki, Ramiz Mirişli, Cahangir Cahangirov, Tofiq Quliyev və başqa bəstəkarlar yeni nota aldıqları mahnıları ifa etməyi məmnuniyyətlə ona həvalə edərdilər. Elə bu səbəbdən də müğənninin repertuarındakı mahnılar günbəgün artırdı. Hazırda qızıl fondda saxlanılan "Oxu tar", "Şeir deyildi", "Ağ çiçəklər", "Süsən qızlar", xalq mahnılarından "Küçələrə su səpmişəm", "Gözəlim sənsən" və başqa mahnılar ilk dəfə səhnədə onun ifasında səslənəndə alqışlarla qarşılanıb. 

 

Yaşar Səfərovun sənət dünyasında Naxçıvanla bağlı mahnılar xüsusu yer tuturdu. Müğənni yaradıcılığı boyu Naxçıvanı vəsf etməkdən yorulmayıbdır. Harada oxuyursa oxusun, hansı səhnədə çıxış edirsə etsin, onun konserti “Naxçıvan” mahnısı ilə başlayıb onunla da sona yetərdi. Müğənni qəlbən, ruhən doğma diyara bağlı idi. Bu sevgi hələ uşaqlıqdan onun qəlbində baş qaldırmışdı. Sənətşünaslar "Yaşarın səsində şır-şır axan Arazın səsinin doğmalığı var "-deyirdilər. Doğma diyarı vəsf edən nəğmələrin ən gözəl təqdimatçısı idi desək, yəqin ki, yanılmarıq. Konsert salonlarında, mavi ekranda, radio dalğalarında həmişə bir səs eşidilirdi: Ramiz Mirişli, "Naxçıvan təranələri", oxuyur Azərbaycan Televiziya və Radiosunun solisti Yaşar Səfərov.

18 iyun 2007-ci ildə, ömür kitabının 66-cı səhifəsində dünyaya gözlərini qapadı. Ruhu şad olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

 

 

 

 

 

 

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bir vaxtlar mən heç kimə fikir verməzdim. Məktəbin sakit guşəsində dayanıb ətrafa baxar, səssizcə yeməyimi yeyərdim. Hər kəs bir-birinə qarışaraq əylənib-güləndə, mən uzaqdan onlara tamaşa edərdim. Onların səs-küyü mənim dünyamı poza bilməzdi. Mən buna icazə vermirdim.

 

Hər dəfə bir əl məni ora aparmaq istəyəndə, mən geri çəkilirdim. Çünki mən yalnız xoşbəxt idim. Sevincimi, kədərimi öz içimdə yaşardım. Digər yaşanmışlıqlar mənə yad və saxta görünürdü. Mənim isə öz içimdə qurduğum bir dünya vardı — səssiz, sakit, yalansız və yalnız mənə aid.

Amma zaman keçdi. İnsan böyüdükcə içindəki səssizliyi qorumaq çətinləşir. İndi mən, əvvəl seyr etdiyim səhnənin içində yer almışam. Başqalarının cızdığı sərhədlərin içindəyəm. Hamı kimi gəzirəm, gülürəm, dinləyirəm, danışıram. Amma bəzən elə bilirəm, o sakit guşəni hələ də axtarıram.

Bəzən o qıza geri qayıtmaq istəyirəm — heç kimə fikir verməyən, özü içində xoşbəxt olan, özü üçün yaşayan o qıza. İndi anlayıram ki, o sadəcə tək deyildi — o, özlüyündə tam idi.Bəzən insan tək qalmaq istədiyi üçün deyil, içindəki səsi daha yaxşı eşitmək üçün uzaq durur. Mən səssizliyin içində özümü tapmışdım. Səs-küyün içində isə özümü itirdim. Bəlkə də indi qayıtmalı olduğum yer, bir vaxtlar tərk etdiyim o sakit guşədir…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

 

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Sizlərlə Marqlı söhbətlər rubrikasındayıq. Bu dəfə yolumuz 19-cu əsr Almaniyasınadır. Alman imperatoru II Vilhelm barədə danışacağıq.

 

II Vilhelm (1859-1941) özünü bir çox məsələlərdə mütəxəssis hesab edirdi. Baxmayaraq ki, bu məsələlər bəzən dövlət idarəçiliyi işlərindən kifayət qədər uzaq idi. Bir dəfə o, hətta şəxsən bir döyüş gəmisinin layihəsini hazırlayır. Bundan sonra o, gəmiyə mühəndislik və konstruktor işləri ilə bağlı rəy vermək xahişi ilə İtaliyanın Dəniz işləri nazirinin müavini, məşhur gəmiqayırma mütəxəssisi Benedetto Brinə müraciət edir. Bununla bağlı kayzer vüqarla deyir: - Bu layihə mənim çoxillik araşdırmalarımın, uzun düşüncələrimin və diqqətli, israrlı əməyimin bəhrəsidir! 

 

Bir neçə həftə sonra təcrübəli gəmi inşaatçısı Brin ona öz rəyini göndərir. Rəydə belə yazılmışdı: "Əlahəzrətin inşa edəcəyi gəmi yer üzündə indiyə qədər mövcud olan ən güclü, nəhəng və gözəl gəmi olacaq. O, misli görünməmiş sürətə çatacaq, silahları dünyada ən güclü, dor ağacları ən hündür, topları isə ən uzun məsafəyə sahib olacaq. Gəminin gözəl daxili bəzəyi kapitandan tutmuş gənc matrosuna qədər bütün heyətə əsl zövq verəcək. Amma bu möhtəşəm gəminin yalnız bir çatışmazlığı var: onu suya salan kimi o, qurğuşun ördək kimi batacaq”.

 

Hərə öz işi ilə məşğul olsa, daha gözəl olmazmı?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birlikdə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Professor Nizami Tağısoyun Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri” poeması barəsindəki essesini təqdim edəcəyik.

 

 

Nizami TAĞISOY

professor

 

VƏTƏN AĞRILARININ AĞIRLIĞI

(Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri” poemasında)

 

Ələkbər Salahzadənin yaradıcılığına vətənpərvərlik müstəvisində nəzər saldıqda onun vətənlə bağlı qələmə aldıqlarının birinci və ikinci kateqoriyalara bölgüsünü apararkən bir sıra çətinliklərlə üzləşməli oluruq. Çünki Salahzadənin özü də, bütün yaradıcılığı da təpədən-dırnağa vətənpərvərlik ruhuna köklənmişdir. Hansını deyəsən, hansından danışasan, birdirmi, beşdirmi?! Şairin bu qəbildən olan  əsərlərindən bir neçəsinin adlarını çəkək: “Vətən”, “O tay-bu tay mahnısı”, “Torpaq”, “İçərişəhər”, “Qız qalası”, “Qəbələ”, “Beşbarmaq dağı”, “Xəzər”, “Qavaldaş”, “Şuşa”, “Qobustan”, “Xocalı xəcilləri” və digər çoxsaylı nümunələrinin mayasının Vətən və vətənpərvərlikdən rişələndiyini görməmək mümkün deyil. Burada biz onların hamısından söz açmaq fikrində deyilik. Şairin vətənpərvərlik ovqatı ilə süslənmiş “Xocalı xəcilləri”  poeması haqqında xüsusi olaraq ətraflı danışmağı zəruri hesab edirik. “Xocalı xəcilləri” poeması Birinci Qarabağ müharibəsində erməni separatçıları və qatilləri tərəfindən xaincəsinə qətlə yetirilib şəhid edilmiş tanınmış telereportyor və jurnalist Çingiz Mustafayevə həsr edilmişdir. Bu poemada müəllif öz qəhrəmanının əksər vətənpərvərlik cizgilərini yüksək şəkildə ortaya qoymağa müvəffəq olmuşdur. Ə.Salahzadənin “Xocalı xəcilləri”ndə müəllifin qeyd etdiyimiz məharəti, ustalığı özünün ən yüksək nöqtəsinə çatması və bu əsərlə bağlı müşahidələrimizi dilə gətirərkən qabartdığımız məqamları xüsusilə vurğulamağı zəruri hesab edirik. Onu da vurğulayaq ki, biz dünyanın qorxunc və insanı dəhşətə gətirən, nitqini kilidləşdirən səhnələri özündə əks etdirən çoxsaylı əsərlər oxumuşuq.

Qara Yanvar, Xocalı, Mart qırğınları, ermənilərin azərbaycanlılara və türklərə qarşı törətdikləri digər çoxsaylı dəhşətlərlə bağlı nəinki Azərbaycan, həm də rus, fransız, erməni, gürcü, türk, amerikan, litva, moldovan, özbək, qazax və digər xalqların nümayəndələri – jurnalistləri, telereportyorları, publisistləri, yazıçıları, tarixçiləri saysız-hesabsız bədii, publisistik və elmi əsərlər qələmə almışlar. Burada onlardan  danışmayacağıq. Çox ağır və üzücüdür. Odur ki, yalnız Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri” poemasını yenidən oxumaq (eyni zamanda onun  haqqında yazmaq) bizim üçün son dərəcə çətin olacaqdır. Poemanın hər bir sətrindən dəhşət saçır. Bizə belə gəlir ki, şair onu yazarkən tamamilə qorxunc bir dünyanın içindən keçib, dəfələrlə nitqi kilidləşib, özündən gedib. Bütün bunlara baxmayaraq, həmin qorxunc hadisələrin qeyri-adi faciəvi mənzərəsini uğurla  yaradıb. Poema Milli Qəhrəman, cəsur jurnalist və telereportyor Çingiz Mustafayevin xatirəsinə həsr olunsa da, onun mətni və məzmunu bundan qat-qat əzəmətli və təəssüf yaradan, xalqımızın başına gətirilən müsibətlərin nəzmdə nadir təsviri üstələyən elementlərlə göz önündə canlandırmaqdadır. Poema “XX əsrin xronikası”, XXVI bir-birindən fərqli parçalardan, başlıqlardan və “XXI əsrin “X” ilinin xronikası”ndan ibarətdir. Başlanğıc gözlərimiz qarşısında tarixin və gedişatın dəhşətlərini yaradır. İstədik ki, əsərin az bir hissəsindən yalnız kiçik parçaları fraqmentar şəkildə oxucuların diqqətinə çatdıraq. Lakin bunu edə bilmədik. Bildiyimiz kimi, Ələkbər Salahzadənin yazdığı istər kiçik, istərsə də iri həcmli nümunələr olsun, onların mətnlərində sintaqmatik bölgü aparmaq çətin olur, çünki söz sözün, ifadə ifadənin içinə elə şəkildə yerləşdirilir, elə formada yapışdırılır ki, onlardan birini digərinin içindən ayırıb təqdim etmək şairinin deyiminin müəyyən dərəcədə zədələnməsinə gətirib çıxara bilir.

         Poemanın qeyd etdiyimiz yerindən başlayaraq, Çingiz sanki kinofilmlərdə olduğu kimi bu vahiməli mənzərələri:

 

Ağ-qırmızı kəfən üstdə

donanları görə-görə,

gördüyünü, çəkdiyini

Çingiz hönkürə-hönkürə...

Qucağında

oda düşmüş,

yanıb-sönmüş körpə Çingiz,

ağı deyib qan ağlayır,

tükü ürpə-ürpə Çingiz.

... Bu nə gündü, bu nə yerdi,

hamı ölü, bir diri yox.

Uşaq belə kor doğulmur,

gözlərinin heç biri yox... (s. 6-7) – deyə-deyə hıçqırığını saxlaya bilmir.

          Müəllif bütün poema boyu Xocalını Xirosima, Xatın, Liditse, Sonqmi və digər ölüm və dəhşət düşərgələri ilə müqayisə edib onun külünü göyə sovuranları lənətləyir. Bütün bu mənzərələri yarada-yarada şair həm də faciənin keçmişinə, yəni əvvəlinə, xronologiyasına ekskurs edir. 1989-cu ildən doğma tarixi Azərbaycan torpaqları olan Vedibasarda, Göyçədə başlanan köçhaköçə, öldürülənlərin öldüyündən, qarlı yolda donanlardan bəhs edir, “İnsafdan qıt qat-qat qəddar düşmən”in etdiklərini, onun “qat-qat qəddar, qatıdan qatı qəddar, qatildən də qat-qat, qat-qat qəddar düşmən” (s.14) “keyfiyyətlərini” sifətin çoxaltma dərəcəsində düşmənin mahiyyətinin dərindən açılması üçün bədii-poetik priyom kimi istifadə edir:

 

Şər toxumlu

oğru mini,

əyri mini

zaman-zaman

dümsükləyib qoymur ölə Əhriməni... (s.15) – deməklə erməninin südünün, öyüdünün qarışıqlığından, mənəviyyatının qısırlığından  danışmaqla ermənilərin və onların havadarlarının antibəşəri obrazlarını oxucunun gözü önündə ustalıqla yaradır.

Eyni zamanda bütün bu qorxunc təsvirlər Çingizin kamerasında “səhnələşir”. Bununla yanaşı, Xocalı faciəsi fevral ayında baş verdiyindən Ə.Salahzadə həm də fevralın ay kimi yarımçıqlığını, kəsikliyini də poemanın infrastrukturuna uğurla daxil edir:

 

Gün sarıdan yarımayan

fevral ən gödək aydı.

O ilin iliyində

bir günü göynək aydı… (s. 18) – deyir və nəzərdə məhz həmin mənfur fevral ayının 25-dən-26-na keçən günü-gecəni nəzərdə tutur:

 

26 fevral,

366-cı motoatıcı alay

topla, tankla

haylarına hay verdi, hay.

Yerdən ürkdü

göyə uçdu nalə, haray

"366"

bir ilin 366 gününü

o günün içindəcə

tankların altda saldı...(s.19).

         

Ə.Salahzadə Xocalı qətliamını dominant olaraq təsvir predmetinə çevirsə də, yenə də buna qədər digər illərdə xalqımızın başına gətirilənləri göstərməkdən, oxucunun diqqətini ayıq saxlamaqdan, yaddaşını dirçəltməkdən, oyatmaqdan usanmır və içindən keçən “mənzərələri” daha geniş planda göstərməklə:

 

...1905-də

buynuzları qından çıxdı,

çıxdı, həm də qandan çıxdı!

1918-də

Bakıda mart qırğınları.

Qarabağda,Qubada, Şamaxıda...

kim tökmüşdü o qanları? (s. 20) – deyə sual edir. Və yenidən bir də digər qanlı hadisələrin xronologiyasını gözlərimiz önündə canlandırır:

 

20 noyabr Qarakənddə göydə vuruldu,

20 yanvar Bakıda qaraldı,

26 fevral Xocalıda xar oldu, (s. 21) – deyərək insanlığa qarşı törədilən bu faciələrin nəinki təkcə Azərbaycanın, həm də bütün dünyanın böyük bəlaları olduğunu pisləyərək təsvirlərinin təsir gücünü bir an belə öləzitmirdi.

          Ə.Salahzadənin poetik şərhində və poemanın məzmununda ermənilərin yaxın “bacısı” baronessa Koksda da öz payını gərəyincə alır:

 

Köksündə erməni ahı

baronessa Koks

ha gəlib-gedir Xankəndiyə –

fokus çıxarır, fokus.

Hansı dumanlıqdasa

terroristi torsuz, tələsiz çıxarır:

yazıq quzu, baxtsız-talesiz çıxarır.

Qan içəni qan içindən

ləkəsiz, suçsuz çıxarır.

Bazara çeynəməmiş saqqız çıxarır.

Haqsızı haqlı

haqlını haqsız çıxarır... (s. 22)

   

Xocalı soyqırımına ermənilərin havadarları olan dövlətlərdə münasibət birmənalı olmasa da, 27 fevral 1992-ci ildə “Vaşinqton post” qəzetinin müxbiri Tomas Qolts yazırdı: “6 min əhalisi olan Xocalıdan qaçmağa müvəffəq olan qaçqınlar məlumat verirdilər ki, ermənilərin hücumu zamanı 500-dən artıq insan, qadınlar və uşaqlar da daxil olmaqla öldürülmüşdülər... Dağlıq Qarabağ qaçqınları arasında Ağdama gəlib çatanlar sırasında iki türkmən əsgəri də vardır ki, onlar SSRİ Daxili Qoşunlarında xidmət etmişdilər. Onlar Stepanakertdən (Xankəndidən) qaçarkən ermənilərdən olan serjantlar onları ona görə döyürdülər ki, onlar müsəlmandırlar”.

“İndependent-Röyters” agentliyinin müxbiri Elen Bomak xəbər verirdi ki, döyüşdən sonra ermənilər Xocalıya hücum zamanı öldürdükləri çoxlu insanları azərbaycanlılar Ağdamda dəfn etmişdilər. “Dünyanın burada olanlardan xəbəri yoxdur. Biz ölürük, siz isə baxırsız”  –  dəfndə iştirak edənlər jurnalistlərə qışqıraraq belə müraciət edirdilər.

          Yuxarıda adını çəkdiyimiz Tomas Qolts Ağdamdan 1 mart 1992-ci ildə “Sandi tayms” qəzetində yazırdı: "Sağ qalanların sözünə görə, ermənilər atəş açaraq 450 azərbaycanlını bıçaqla kəsib doğramışdılar. Onların çoxu qadınlar və uşaqlar idi. Yüzlərlə, bəlkə də, minlərlə insanlar itkin düşmüş, məhv edilmişdi.

          İstilaçılar qadın və uşaqları müdafiə edən əsgərləri və xoşməramlıları da öldürürdülər... Ağdam xəstəxanası qanlı terror səhnəsinə bənzəyirdi”.

          3 mart 1992-ci il tarixli “Nyu-York Tayms” qəzeti isə yazırdı: "İnsanların cəsədləri şil-küt edilmişdi”.

          3 mart 1992-ci ilin “Tayms” qəzetinin müxbiri Anatol Liven “İşıqlandırılmamış soyqırım” adlı yazısında “Biz gördüyümüz 31 meyitdən yalnız üçü formada olub, onlardan biri polis, ikisi milli könüllü idi. Qalanları (8-i qadın və 3-ü uşaq) olmaqla mülki paltarda idilər. İki ailə bir yerdə məhv edilmişdi, onların arasında həm də qucağında körpə uşaq olan qadınlar var idi”.

          3 mart 1992-ci ildə Hərbi Hava Qüvvələrinin səhər xəbərlərində reportyor canlı efirdə bildirirdi ki, o, ermənilər tərəfindən doğranmış və dağlardan tapılıb yığılmış 100 kişi, qadın və uşaq meyitini gözləri ilə görmüşdür. Onların hamısı bir metrlik məsafədən başa atəş açılmaqla qətlə yetirilmişdir”. “Ermənilərin başını ucaldan, qəhrəmanlıqlarını təbliğ edən” bu tipli yüzlərlə, minlərlə materiallar, sənədlər bu gün də saxlanılmaqla həmin acı illərin yaddaşından yüzilliklər ərzində pozulmayacaqdır. Bütün bunlarla bağlı danışmaq çox qorxuncdur. Odur ki, onlardan birinin də yazdığını oxuculara çatdırıb, yenə də Ələkbər Salahzadənin “Xocalı xəcilləri” poemasının üstünə qayıtmağı zəruri hesab edirik. 27 fevral 1992-ci ildə Moskvada nəşr olunan “Kommersant” qəzeti oxucularına “Xocalı soyqırımı dünyanın gözü ilə” adlı materialda belə bir məlumat çatdırmışdı: “1992-ci ilin fevralın 25-dən – 26-na keçən gecə azərbaycanlılar yaşayan Qarabağ şəhəri olan Xocalı ermənilər tərəfindən güclü hücuma məruz qalmışdır. 366-cı Rusiya Motoatıcı Alayı hücumda iştirak etmişdir. Nəticədə 613 nəfər öldürülmüş, 487 nəfər yaralanmış, 1275 nəfər əsir götürülmüş, 150 nəfər itkin düşmüşdür”.

          Burada bu mənbələrə ona görə müraciət etməyi vacib hesab etdik ki, ermənilərin bir xalq (əgər belə demək mümkünsə!), bir millət (və yenə də əgər onları millət adlandırmaq olarsa!) hansı “yüksək etnik-milli, mədəni-mənəvi əxlaq daşıyıcıları olduğunu” bir daha oxucuların yaddaşında daşlaşdıraq.

          Bax, bütün bu qeyd olunanlara görə Ələkbər Salahzadə dünyanın işlərinə, gərdişinə Xocalıda ermənilərin törətdikləri ilə bağlı Dünyanın kor olub, laqeyd qalmasını dəfələrlə hayqırmışdır:

 

Bir ona  bax, –

oyununa bax –

cani olduğunu bilə-bilə

canini cani saymır.

Bəlkə də, canilərə

qaynayır qanı, saymır!

Ayrı gözlə ona baxır,

əyri gözlə buna (s. 23).

   

Belə fərqli münasibətlər zəminində şair rəngləri bir qədər də qatılaşdırır:

 

ATƏM gedir –

ATƏT gəlir,

“Gəl-get” gəlir,

“Get-gəl” gedir...

itə ət verib gedir,

ata vəd verib gedir (s. 24).

 

Elə buradaca onu da əlavə edib deyir: “Qoca dünya yiyəsizdi” bəyəm?

sən özünə güvən yalnız,

bel bağlama BMT-yə

Qat kəsib, qat,

dördqat kəsib,

kif atıb dörd qətnaməsi? (s.25)

    

Salahzadə ermənilərin və onların havadarlarının siyasi gedişlərini və oyunlarını yaxşı görürdü. Buna görə də:

 

İşğala işğal deməsən,

İşğalçıya işğalçı,

bir kimsəni alandımı,

cənab, saya işğalçı? (s.25)

   

Ələkbər ATƏT və Minsk qrupuna daxil olanların da iç üzünü bizə olduqca parlaq aynada göstərməklə onların xarakterik cizgilərini uğurla vurğulayır:

 

Üç həmsədr, həmdəm sədr,

hər üçü də

həm çox ayıq, həm dəm sədr.

Üçü də bir gəlib-gedir

ağlamaz ki, gülüb gedir!

...Birdən hərdən yada düşür

          bədnam Bermud üçbucağı,

         bəlli dayı – üç ayının

“yumru” armud üçbucağı.... (s. 26)

 

Müəllif poemada daim erməni işğalını təbliğ və tərənnüm edən Moskvadakı erməniyönümlü “Vesti” proqramını da öz yaradıcılıq obyektivinə gətirir, orada çalışan tendensioz zurnalistlərin (jurnalistlərin yox!) Dağlıq Qarabağa, Azərbaycana və türk dünyasına baxışlarını ortaya qoyur:

Bir “Vesti” vardı bir vaxt, bir “Vesti”,

ordan bura arası min verstdi.

Oxunu atıb yayını gizlədərdi,

Çaqqalın arxasında ayını gizlədərdi (s. 28).

 

Ə.Salahzadə eyni zamanda Qarabağda baş verən bu hadisələrdəki “barmaqlar”dan, “burmaqlar”dan, “buyurmaqlar”dan, “zərin, zorun, torun alət barmağı”ndan, barmaqlardan barınanlardan, “şeytanlığın barmağı”ndan, “izi itən baş Barmağın barmaq-barmaq qarmağı”ndan, “Külə dönmüş” (Xocalıdan) şəhərdən, “Yerin qan içində” yanmasından, “Yerdən bir yerin silin”məsindən, “səfirin sınıq şəhadət barmağından”, körpələrin həmin günü nə çəkdiklərindən, “imdad dilədiyi”ndən, onların öz harayları, fəryadları və qışqırıqları ilə Yaradanı soraqlamasından, o bağrıqan uşaqların göz yaşlarının daşları əritməsindən yana-yana bəhs edirdi.

          Ələkbər Salahzadə poema boyu Xocalıda baş vermişləri sanki gözü ilə gördüyündən bu şəhərin son dərəcə tükürpədici mənzərəsini oxucunun ömürlük yaddaşına ötürür. Bununla belə, poemanın episentrində Çingiz Mustafayevin özü dayanır. O, bir ilğım kimi görünür, şairin nəzmə çəkdiklərinin, təsvirlərinin gücləndirilməsi üçün bütün nə varsa, hamısı onun yaddaşına yardımçı olur.

           Erməni karatelçilərindən biri Arkadi Ter-Tadevosyan Xocalı əməliyyatına hazırlığın üç həftə ərzində aparıldığını və bu zaman 487 erməni cəlladının bu soyqırımında iştirakını, bronemaşınlardan və tankəleyhinə texnikalardan istifadə edildiyini etiraf etmişdi. Xocalı soyqırımında güllələnmə ən münbit və rahat  məhvetmə forması idi. Çünki onlar bundan azərbaycanlıları qat-qat ağır psixoloji baxımdan sındırmaq üçün kütləvi məhvin daha effektiv üsullarına əl atmışdılar. Ermənilərin 1941-1945-ci illərdə alman faşistlərinin və ordusunun bir batalyona bərabər tutulan 4 “Aynzatsqrupu”na daxil olan “A” qrupu Şərqi Prussiyadan Litva, Latviya, Estoniya istiqamətində Sankt-Peterburqa (o vaxtkı Leninqrad) gələrkən bu qrup yolda Kaunas, Riqa, Vilnüs şəhərləri ərazilərində yəhudiləri doğrayıb tökmüş, “Aynzatsqrupu”n “B” qrupu isə işğal olunmuş, Polşadan Belarusa – Minskə, Smolenskə yola düşüb, yəhudiləri Qrodno, Minsk, Brest-litovsk, Slonim, Qomel, Mogilyov və digər şəhərlərdə qəddarcasına qətlə yetirdiklərindən də artıq  qəddarlıq törətmişdilər.

Çingiz Xocalıda baş vermiş dəhşətləri atəş altında, mərmi qabağında qorxmadan, çəkinmədən öz kamerasının yaddaşına köçürürdü. Ələkbər Salahzadə də bu cəsur reportyorun kamerasında bütün yer almışları öz oxucularına ötürürdü. Çingizin döyüşdən qaçanlara hiddətlə dediyi:

 

Hara üz tutursuz,

hara gedirsiz?

Yoxsa cəhənnəmə, gora gedirsiz?

dörd gözlə haqlayırdı.

Çoxadamlıq kamerada

yoxlayıb saxlayırdı

Qıvrılırdı lentlərində

xəcil-xəcil yerdən-yurddan qaçaqlar,

torpağının üstündən

əkilməyə qaçaqlar...

Nələr görmüşdü Çingiz,

Nələr, nələr çəkmişdi

bir-birindən qorxulu

mənzərələr çəkmişdi (s. 32).

         

Ə.Salahzadə poemada Çingizin dili ilə digər məsələlərə – doğma torpağa, Vətənə kəc baxanlara baş qəhrəmanın dili ilə daş atması da, onun torpaq hayında olmayanlarının bəzilərinin – yaramaz nakəslərin, nadanların özlərinə başının qarışmasını da səciyyəvi təsvir vasitələri ilə qələmə alırdı.

          Eyni zamanda həm də sanki öz-özünə gileylənirdi “özgəlik terrorçumuz yox, elə özümüzün terrorçusuyuq” deməklə “Bir yad toyuğuna “kış” eləmərik, on beş eləsələr-beş eləmərik”, “yağı da gəlsə, ürəyi gen... qonaqcıllarıq” deyir və sonra da Bakı neftinin Xocalını yandırmasından danışır:

 

Havada neft qoxusu da vardı o gecə,

bəs necə?!

Bir az da hövllənib havalanmışdı alov,

Qabalanmışdı.

Baklarındakı Bakı nefti diriltmişdi tankları,

od saçmışdı yanğıları.

Bəli, Xocalını bir az da Bakı nefti

yandırıb-yaxmışdı.

Xocalı külə dönmüş,

neft tüstüyə, hisə-pasa çıxmışdı... (s. 36).

   

Doğrudan da, bir qədər düşündükdə insanı qəribə hisslər bürüyür ki, bizdə ürəyiaçıqlığa (bəlkə də, sadəlövhlüyə!) bax ki, öz torpağımızda qucaq açıb şərait yaratdığımız, yedirtdiyimiz, əlindən tutub, qayğısını çəkib adam etdiyimiz, insanlar cərgəsinə qoşduğumuz ermənilər öz neftimizlə özümüzə, tanklarına tökdükləri neftimizlə canımızın bəlasına çevrilmişdilər. Bununla belə, poema müəllifi onu da bilir ki:

 

Hər halda, ola bilməz

Xocalıdan fəryadları eşidə

insan olan sevinə,

insan olan qəşş edə...

inanmaq olmur hələ,

bir erməni

o fəryadı qoparan ana yerinə

qoymasın özünü bir anlıq belə,

o terrorçu anası

ağlayıb xısın-xısın,

südünə lənət deyib,

özünü qarğamasın... (s. 37-38)

    

Salahzadənin poemasının bu yerini nümunə gətirərək yaddaşımızda istedadlı bədii-poetik təfəkkür sahibi, nəsrimizin ağsaqqalı Vidadi Babanlının 1994-cü ildə qələmə aldığı son dərəcə ibrətamiz, etnik-milli kimliyimizi bütün mahiyyəti ilə nümayiş etdirən “Ana intiqamı” povesti öz ideya-məzmun və məram-mahiyyəti ilə çoxsaylı xalqlara və millətlərə örnək ola biləcək əsəri kimi canlanır (Babanlı V. "Ana intiqamı". Bakı, “Yazıçı”, 1994). Müxtəsər şəkildə söyləsək, əsərdə söhbət erməni faşistləri tərəfindən qətlə yetirilmiş (şəhid olmuş) oğluna görə ananın çox böyük əzab-əziyyətdən sonra Hərbi komissarlığa müraciət edib ermənilərlə döyüşə yollanması təsvir edilir. Ananın meşədə erməni işğalçıları ilə tamamilə yaxın məsafədə olub onlardan birinə atəş açma ilə bağlı halı göstərilir. Tam döyüş və atəş vəziyyətində olan avtomatın lüləsini ana düşmənə tərəf çevirsə də, erməni əsgərinin cavanlığına baxıb, həmin erməninin anasının hansı hisslər keçirəcəyini düşündüyündən azərbaycanlı ananın əli tətiyə getmir. Analıq, bəşərilik və insanlıq hissi onu oğlunun intiqamını almaq hissindən daha yüksəkdə dayanır və ana erməniyə atəş açmaq fikrindən vaz keçir. Bu, Azərbaycan xalqının yetişdirdiyi Anadır. Erməni anaları isə azərbaycanlı ananın əksinə olaraq, dinc azərbaycanlı balalarının, körpələrinin ah-vayına laqeyd qalır, imkan, fürsət tapdıqda karatelçi ermənilərlə birləşib onları qətlə yetirir. Görünür, burada etnik-genetik, tarixi-milli dünyagörüşünün və xalq mədəniyyətinin oynadığı rolun özü də daha böyük önəm daşıyır.

Poemanın XXIII bölməsində nikbin notlar getdikcə daha böyük üstünlük təşkil edir. Müəllif inanır ki:

 

Böyüyür Xocalıda doğulan uşaqla

o gecə sağ qalan,

hərəsi bir yana dağılan uşaqlar.

Çadırlara toxunur başları,

çatılır qaşları;

yaraq götürməyə çatmır yaşları.

Qalxır boyları,

uzanır əlləri.

Onlar

hər günü səd-səd aşır,

Xocalıya addım-addım yaxınlaşır... (s. 39-40).

 

Ə.Salahzadə “Xocalı xəcilləri” poemasını qələmə aldığı dövrdə hələ 2020-ci ilin 27 sentyabrına 16 ildən artıq bir zaman məsafəsi qalırdı. Həmin dövrlərdə ATƏM, ATƏT və Minsk qrupu ölkələrini təmsil edən nümayəndələr Bakıya və İrəvana gəlib-gedir, erməniləri qısqırdıb, Azərbaycanın üstünə salır, Azərbaycana isə yalançı vədlər verib, geriyə qayıdaraq riyakarlıq edirdilər. Bunu bütün dünya, o cümlədən sənət adamları, söz adamları, siyasətçilər, şairlər, yazıçılar, publisistlər, alimlər, çoxsaylı qələm sahibləri, adi insanlar yaxşı görürdülər. Ələkbər Salahzadənin də hafizəsi belə yanaşmaları və tendensiozluğu yetərincə süzgəcdən keçirirdi.

Odur ki, müəllif poemasının bir neçə yerində onların boşuna gəlib-getməsini istehza ilə yada salırdı:

 

Biri gəlir, biri gedir səfirin,

sayı itir səfirin,

işğalçının qaşqasını

görən var, göstərən yox.

Heç birinin

şəhadət barmağını görən yox... (s.41).

        

Bunu da qeyd edək ki, misli görünməmiş Xocalı soyqırımından sonra erməni qəsbkarları nəinki sakitləşir, əksinə daha da quduzlaşdılar. Onlar öz havadarlarının köməyinə arxanalaraq vandallıqlarını daha da genişləndirirdilər. Azərbaycanın çoxsaylı yaşayış məntəqələrini atəşə tutur, dinc əhalini qanına bələyirdilər. Jurnalist və telerereportyor Çingizi (beynəlxalq konvensiya qanunlarında jurnalistlərə, telereportyorlara qarşı silah işlədilməsinin yol verilməzliyinə baxmayaraq) də ermənilər qətlə yetirdilər. Bunu müəllif xüsusi şəkildə təsvir predmetinə çevirir:

 

Dəni-dəni dinsizlər

dənlədilər Çingizi.

... Köksündə qumbarası,

əlində kamerası

ağacda idi Çingiz,

ayaqda idi Çingiz.

Kol dibində gizlənib

O ağacdan dərdilər.

Yox, budaqtək budayıb

Yer üzünə sərdilər.

 

Qucağında körpə, Çingiz

o gün o qanlı düzdə

o necə oxumaqdı –

bəlkə də, “Segah” üstə?

O necə ağrımaqdı,

O necə oxşamaqdı?

Naləsi ürək dələn

ağıçıya oxşamaqdı.

O necə ağlamaqdı,

O necə hönkürməkdi?

 

O gün Çingiz başdan-başa

qan ağlayan ürəkdi... (s. 42-43).

 

Elə buradaca yada salaq ki, Çingiz  Mustafayev özünün jurnalistlik karyerasına həvəskar kameraman kimi başlamaqla sovet ordusunun 20 Yanvar 1990-cı ildə Bakıda dinc əhaliyə qarşı törətdiyi qəddar qırğınları əks etdirməyi qarşıya məqsəd qoyduqdan və daha sonra Dağlıq Qarabağda gedən hadisələri kamerasının yaddaşına həkk etməklə hərbi jurnalist kimi fəaliyyət göstərirdi. O, dəfələrlə həyatını risklər altında qoymuşdu. Onun gördüyü ən mühüm işlərdən biri də ermənilərin Xocalıda törətdiklərini video-süjet kimi dünyaya yayması idi. O, Xocalı hadisələrindən təxminən üç ay yarım sonra 15 iyun 1992-ci ildə Qarabağın Naxçıvanlı kəndində gedən qanlı döyüşlərdə ölümcül yaralanmışdı. Çingiz məsuliyyətli və vətənpərvər jurnalist kimi ovaxtkı “215 kl” studiyasında işləyərkən Azərbaycan televiziyasına tamamilə yeni bir nəfəs gətirmiş, öz korporativ maraqlarını qoruyan məmurların antimilli fəaliyyətinə qarşı, yalnız özlərini düşünüb dövlət maraqlarına zidd hərəkət edənləri amansız və kəskin tənqid atəşinə tuturdu. Odur ki, şair Çingizin kamerasındakı lentlərin çoxlarının paxırını açdığını olduqca relyefli göstərməyə çalışırdı:

 

Gözləyə-gözləyə çəkdiklərini

qaldı gözləyə-gözləyə,

gizlədi, gizlədi, dözənlər dözdü,

kamera dözmədi Çingizsizliyə.

...Qırılan lentlərilə

çoxlarını şad elədi kamera,

yurd-yuvadan erkən qorxub qaçanları

sanki azad elədi.

Əmin-arxayın

cumdular Bakıya şadlıq evləri tikməyə,

“Şuşa”lar ucaltmağa,

Xarı bülbülləri xar eləməyə

Bir heçkən

özünü var eləməyə (s. 43-44).

  

Çingiz Mustafayev bir jurnalist, telereportyor və milli mücahid kimi son dərəcə prinsipial və təəssübkeş Vətən Daşı idi. Çingiz Mustafayevin ermənilərə, onların vandallığına qarşı dayanan silahı onun kamerası idi. Jurnalistikaya həkimlikdən gəlsə də, o, bu sahədə özünü kvalifikasiyalı telejurnalist kimi göstərə bilmiş, öz dövrünün əlçatmaz və ünyetməz adamlarından – siyasətçilərindən M.Qorbaçov, B.Yeltsin, N.Nazarbayev, A.Mütəllibov və eyni zamanda özünün antiAzərbaycan mövqeyi və ermənipərəstliyi ilə seçilən Raisa Qorbaçova və Qalina Strarovoytovadan və d. müsahibələr götürmüş, özünü əsil vətənpərvər kimi təsdiqləmişdir.

Ələkbər Salahzadə Milli Qəhrəman Çingiz Mustafayevə özünün “Xocalı xəcilləri” poeması ilə bir poetik rekviyem qoyub getmişdir. Onun həyatı və jurnalistlik fəaliyyəti bundan sonra bir sıra kinofilmlərdə də “Adam cinsi arasında cins adam”, “Bəd xəbər gətirən qəribə adamlar” (1993), “Azərbaycanda namus və sevgi ilə” (2006), “Bəd xəbər gətirən qəribə insanlar – 2” (2005), “Payızın 17 anı” (2007) və s. kimi nümunələrdə işıqlandırılmışdır.

Düşünürük ki, Ə.Salahzadə “Xocalı xəcilləri” poemasında Çingiz Mustafayevi və Xocalı soyqırımını kifayət qədər obyektiv, sənədli-poetik bir janrda işıqlandırmış, xalqımızın qəhrəmanlıq tarixinin, eyni zamanda erməni faşistlərinin və onların havadarlarınının iç üzünün açılmasında orijinal bədii, poetik və epik mənbə kimi uzun illər boyunca yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Təəssüf ki, nə Çingiz Mustafayev, nə də Ələkbər Salahzadə Qarabağımızın bütünlüklə murdar erməni tapdağından azad olmasını, ərazi bütövlüyümüzün bərpasını görmədilər. Hər ikinizin ruhu aramla uyusun, ey Azərbaycanımızın ünlü Vətən Daşları!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəli, Azərbaycan həm də dahi rəssamlar diyarıdır, yüz illərdir ki, bu ənənən davam etdirilir, bu gün də estafet istedadlı gənc rəssamlardadır. Onlardan biri barədə danışacağam. Axı bu gün onun doğum günüdür.

 

UNESCO-nun Rəssamlar Birliyinin fəxri üzvü Nizar Məmmədovdur bugünkü qəhrəmanım.

O, 18 iyun 1986-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasında ali təhsil alıb. İlk əsərini 12 yaşında çəkib. Sinqapur, Kipr, Manej, Luvr muzeylərində, Şanxayda, ümumiyyətlə dünyanın 57-dən çox yerlərində sərgiləri təşkil olunub. Rəssamlıqda müəllimi Böyükağa Mirzəzadə və Davud Kazımov olub, ən böyük müəllimi isə özünün dediyinə görə atası, məşhur rəssam Sakit Məmmədovdur.

Bəli, Sakit Məmmədov nəinki Azərbaycan incəsənətini dahiyanə işlərlə zənginləşdirir, həm də gənc rəssamlar yetişdirir.

Bir şeyi də  əlavə edim ki, Nizarın istedadı tək rəssamlıqla məhdudlaşmır, o, həmçinin aktyorluğa da meyl edir. Qəhrəmanım “Sonun Başlanğıcı” serialında baş rolu - "Mənsur" obrazını canlandırıb.

 

Sərgiləri

 

-  Türkiyədə "Yoxsulluğa qarşı" adlı beynəlxalq sərgi

- Qalereya "1969"-da "İtaliya Azərbaycan rəssamlarının gözü ilə" sərgisi

- Türkiyədə, Dəniz muzeyində "Beynəlxalq sərgi"

- "Türkiyə-Azərbaycan rəssamlarının gözü ilə" sərgisi

- Qalereya "1969"-da "Gənc rəssamların sərgisi"

- 5 il "Azərbaycan rəssamlarının sərgisi" nin qalibi

- "Gənc rəssamların sərgisi"

- Qalereya "1969"-da "Novruz bayramına həsr olunmuş sərgi"

- Qəbələdə "I Beynəlxalq sərgi"

- Sinqapurda, "Naveo" qalereyasında "Beynəlxalq sərgi"

- Muzey mərkəzində "Səttar Bəlulzadənin xatirəsinə həsr olunmuş sərgi"

- Mimar Sinan Güzel Sanatlar universteti "Keçmişdən gələcəyə" adlı simpoziumun iştirakçısı

- Koreyada, Koreya müharibəsindəki iştirakın 60 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq İncəsənət sərgisi

-  Novruz bayramına həsr olunmuş sərginin qalibi (qızıl medal)

-Luvr muzeyində düzənlənən birgə sərgi və s.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.06.2025)