“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.       

 Uğura doğru kreativ irəliləmənin Xakamada yolu

Motivasiya ədəbiyyatı içərisində oxucularıma nümunə gətirəcəyim daha bir təlim Rusiya siyasətçisi və publisisti İrina Xakamadaya məxsusdur.

Atası yapon, anası rus olan İrina Rusiya kimi mürəkkəb bir ölkədə uğurlu siyasi karyera qurması ilə məşhurlaşaraq Rusiya tarixində seçkidə ən çox səs toplayan prezidentliyə namizəd qadın olması, Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının sədrinin müavini postunadək yüksəlməsi, aparıcı bir siyasi partiyaya həmsədrlik etməsi kimi uğurlar əldə edib, bunlar ona nə qədər nüfuz gətiribsə iqtisadiyyat üzrə elmlər namizədi mərtəbəsinədək yüksəlməsi, məşhur teleradio aparıcısı olması, Moskva Beynəlxalq Munasibətlər İnstitutundakı pedaqoji fəaliyyəti, yazdığı populyar roman və pyeslər, «uğurlu insan olmaq» mövzusunda oxuduğu master-klasslar da ona bir o qədər nüfuz gətirib. Təsəvvür edin ki, «Taym» jurnalı onu dünyanın XXI əsrdəki 100 ən məşhur qadınları reytinqinə daxil edib. Bu «uğurlu» qadın barədə onun, hədsiz nüfuzu barədə bircə fakt söyləmək istəyirəm: 2002-ci ildə Moskvanın Dubrovka adlı ərazisindəki Teatr mərkəzində terrorçular dinc insanları girov götürərkən İrina onlarla danışıqlar apararaq üçü uşaq olmaqla dörd girovu azad etməyə müvəffəq olub.

 Onun, xüsusən, uğurlu karyera qurmaqla bağlı fərqli və kreativ məsləhətləri çox maraqlıdır. Gəlin bunlara diqqət yetirək:

1.    Hədəfə, məqsədə doğru deyil, özünə tərəf hərəkət etməlisən. «Məqsədə doğru nə qədər sürətlə getsən, o sürətlə də məqsəd səndən kənarlaşacaq. Səadətə doğru irəlilə», - deyə öyrədirlər daosistlər. Eynən serfinqist kimi səni yuxarı qaldıracaq öz dalğanı tapmalısan. Buna görə də mütləq axından qopub özünü dinləməlisən.

2.    Rəsmi TV kanallara az baxın, orada göstərilənlərin real həyatla əlaqəsi yoxdur. Daha yaxşısı – əyləncəlilərdir. Əgər mütləq informasiya lazımdırsa, onu da internetdən götürün. Ümumən isə informasiyanı ətrafdakı insanlardan alın. Taksi sürücüsüylə, zərgərlə ünsiyyət qurmaqla heç bilirsiniz, nə qədər informasiya ala bilərsiniz? Dünyanı dinləyin ki, öz dalğanızı tutasınız. Təqribən ayda bir dəfə ölüm haqqında bədii filmlərə baxın ki, həyatı qiymətləndirə biləsiniz.

3.    Cəsur olmanız üçün sizə yeni fəlsəfə kömək edə bilər: bu həyatda sizin cəmi bir arxanız var. Vəssalam. Bu nə ailədir, nə ölkədir, nə sosial-müdafiə fondudur, nə məmurlardır. Yalnız özünüzsünüz.

4.    Uğurlu olmaq istəyirsinizsə hansı zəmanədə yaşadığınızı dərk etməli, bunu öz fəaliyyətinizdə əks etdirməlisiniz. Biz elə bir anlaşılmaz, şərholunmaz zamanda yaşayırıq ki, yeni texnologiyaların hesabına informasiya və hadisələr elə sürətlə dəyişir ki, sabitlik itir.

    Sabitlik arzulayan hər kəs uduzur.

    Amma epoxanı qeyri-sabit, dəyişkən görməyə alışıb yeni    

    çağırışlara uyğun olaraq hər gün yenidən doğulanlarda da, həyatın  

    sürpriz və hədiyyələrinə istehza ilə yanaşanlarda da hər şey   

    alınar.

5.    Riskli insan olun, amma riskləri xırda addımlarla atın ki, yıxılmayasınız. Yıxılmalara, pauzalara, depressiyalara hazır olun, çünki həyat büsbütün xalça döşənmiş yollardan ibarət deyil. Risk – problemsiz olmur.

6.    İnsanı öyrənmək istəyirsinizsə, melodramlara, kino dramlarına tamaşa etməli, klassik ədəbiyyatı oxumalısınız.

7.    İnternet və televizordan üstünüzə tökülən bütün informasiyaları qəbul etsəniz keyləşəcəksiniz, ümumiyyətlə nə investisiya, nə idarəçilik, nə şəxsi həyatınız üzrə bircə düzgün qərar verə bilməyəcəksiniz.

8.    Əgər siz sonsuz dərəcədə varlısınızsa, amma həm də qulsunuzsa, xoşbəxtlik duyğularınız itəcək. Amma siz tam azad şəkildə karyera üstünlükləri qazanmısınızsa bundan həzz duyacaqsınız. Karyera xoşbəxtliyinin bax belə bir metodikası var: drayv, kayf və karyera.

9.    Hədsiz uğurlu olmaqçün fasilələr seçməyi bacarmalısınız. Bəzən hiss edirsiniz ki, bir yerdə dayanmısınız. Bu o deməkdir ki, öz potensialınızı xərcləmisiniz, beyninizi «cari məsələlərlə» doldurmusunuz. Belə vəziyyətdə pauza götürmək, necə deyərlər, «valı dəyişmək» lazımdır. Bağa getmək, kitab oxumaq, tam gərginlikdən çıxmaq lazımdır. Təklik çox faydalıdır. Bax belə bir pauza prosesində siz düzgün yolu seçə bilərsiniz.

10.Əgər siz ölüm döyüşündə qalib gəlmək istəyirsinizsə qabaqcadan ölməlisiniz. Çünki ölünün əsəbləri olmur.

11.Həyat imtahanı verməkdən, vacib kontrakt imzalamaqdan öncəki gün çalışın beyninizə tam rahatlıq verib fikrinizi həmin vacib imtahan və kontraktdan kənarlaşdırasınız. Ertəsi gün – imtahanqabağı tam dincəlin, filmə baxın, yaxşı musiqi dinləyin, dadlı çay için. Az ünsiyyətdə olun, sadəcə orqanizmə və şüurunuza dinclik verin. Nəticədə tam harmoniyada olacaqsınız. Siz artıq uduzmağa da hazırsınız, amma udacağınıza tam əminsiniz. Əsəblər möhkəmdir, səhv etməyəcəksiniz.

12.Özünüzü və ailənizi təmin edəcəyiniz qədər qazanmağa çalışın. Daha çox pul qazanmağa meyl etsəniz daha çox zaman itirəcəksiniz pul idarəçiliyinə. Artıq pullar enerjinizi aparacaq. Ona görə də tamahınızı boğun.

13.İqtisadi böhran gec-tez qurtaracaq. Onu sakit keçirmək üçün, çökməmək üçün özünüzü qoruyun, öz şəxsiyyətinizi hansısa müvəffəqiyyətdən, karyeradan daha çox sevin. Pullar isə mütləq gələcək.

İrina Xakamadanın təliminin 13-cü bəndini oxucularıma təkrar-təkrar oxumağı tövsiyə edirəm. Bəli, yəqin ki, məhz indi, oxucularımın əksəriyyəti dünya iqtisadi böhranının tərkib hissəsi kimi öz ölkəsində yaşayan böhrandan əndişəlidirlər. Hətta bəzilərini bu böhran tam ümidsizləşdirib də.

Amma ruhdan düşüb əl-qolunuzu yana salmaq, fikir eləyib xəstəlik tapmaq sizi elə bir məğlubiyyətə gətirib çıxara bilər ki, böhran qurtarandan sonra dirçəlməyiniz daha mümkün olmaz.

Kənd yerinə gələn şiddətli seli təsəvvürünüzə gətirin. Qarşısına çıxan zəif, müqavimətsiz hər şeyi qoparıb aparır. Amma sonra sel keçib gedir, qalanlar, duruş gətirənlər isə mövcudiyyatını davam etdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Nəhayət, bugünkü doğum və anım günləri sıralanmasında son isim - Azərbaycan müğənnisi, Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Mətanət İsgəndərli. Sevilən müğənninin bu gün doğum günüdür, ömrününü 62-ci baharıdır.

Mətanət İskəndərli 17 iyun 1963-cü ildə anadan olub. Xanım müğənni barədə məlumatlar çox azdır, hətta harada doğulması, ibtidai təhsili, valideyinləri barədə heç bir bilgiylə rastlaşmadım.

Orta məktəbi bitirdkdən sonra Əfsər Cavanşirovun rəhbərlik etdiyi "Bənövşə" xorunda oxuyub. 1993-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının tərkibində Türkiyədə qastrol səfərində olub. "Sən ol mənim həmdəmim" adlı ilk albomu də elə əhmin ildə işıq üzü görüb.

Bu günə qədər 11 kompakt diski buraxılıb.

Xarici ölkələrdə solo-konsertlərlə çıxış edib. Heydər Əliyev adına Sarayda ikigünlük konsert verib. Bir çox dövlət tədbirlərində çıxış edib.

Klipləri

1 Xəbərsiz-Xəbərsiz

2 Ağla, Yağışım, Ağla

3 İstərəm

4 Darıxma

5 Gecədən Sübhədək

6 Neyjen

7 Sevirəm Desən

8 Dünya Quraq

9 Axtarma Məni

10 Dərd Verdin

11 Tərk Edəcəyəm

12 Taleyim Mənim

13 Əlvida

14 Qollarım Beşik Olsun

15 Bir Gün

16 Gəl Xoşbəxt Olaq

17 Danışmayacam

18 Nəğmə Olub Gecələr

19 Uşaqlar Ağlamasın

20 Erdoğan

21 Sen Ağlama (duet Niyam Salami)

Hazırda Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Qapalı Səhmdar Cəmiyyətində solist-vokalçı kimi çalışır.

16 sentyabr 2006-cı ildə Azərbaycanın əməkdar artisti adına layiq görülüb.

Xanım müğənninin həyatında sirlər, müəmmalar da az deyil. Elə onun adının kriminal tarixində xüsusi yeri olan Qarabulaq olayları ilə hallandırılması faktı bəs edər. Amma bunlar keçmişdə qalıb. Bu gün Mətanət xanım xalqının sevimli müğənnisidir, biz də fürsətdən istifadə edib onun doğum gününü təbrik edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə nəsr nümunəsi təqdim edilir. Mübariz Cəfərlinin iki  hekayəsi yəqin ki, marağınıza səbəb olacaq. Elə onların milçəklərə və arılara (?) ithaf edilməsi özlüyündə orijinal və diqqətçəkəndir.

Beləliklə:                                           

Mübariz CƏFƏRLİ                            

AMADƏ

Milçəklərə

          Arı ilə milcək pəncərəsində xırda bir deşik olan balaca bir otaqda qalsa, arı bayıra yol axtara-axtara min kərə özünü şüşəyə, özü də az qala şüşənin eyni yerinə vurub tələf olacaq. Cünki bir xətlə, eyni cürə hərəkət eləyib azadlığa qovuşmaq istəyir. Loru dildə desəm, başı dəfələrlə divara, pəncərəyə dəysə də, inadından dönmür, yolunu dəyişmir. Milçəksə usanmadan, yorulmaq bilmədən dolanbac, ziqzaqlı şəkildə otağın hər tərəfində uçacaq, nəhayət, pəncərədəki balaca deşiyi tapıb bayıra çıxacaq. Bəzi adamlar da belədi. Ağıllı fikirləşincə dəli vurub çayı keçir. Dünyadan bixəbər, ancaq işbaz, çevik adam gecə-gündüz qapılar döyə-döyə, sağa-sola vurnuxa-vurnuxa, böyüklərin qabağında əyilə-əyilə, mənsəb sahiblərinin əlindən-ayağından öpə-öpə  özünə bir gün ağlayır, ətəkləri yalaya-yalaya öz ali məqsədinə, arzusuna çatıb sanballı bir vəzifə sahibi olur. Nadanların aqillərdən yaxşı, firavan yaşamasının səbəbi budu. Müdriksə ətalətə mübtəladı... Bunların hansı üstündü demək, sormaq, beləliklə də, müdriklə çevik nadanı eyni daş-tərəziyə qoymağın özü mizanı elə bəri başdan əymək deməkdi. Hərəsinin öz yeri, öz işi, öz yaşam tərzi var. Müdrik ona görə var-dövlət dalınca qaçmır ki, dünya malı adidən-adi görsənir ona. Həm də yanını yerdən qaldırmağa tənbəllik eləyir. Belə çıxır ki, tənbəllik özü də müdriklik əlamətidi. Amma sözsüz ki, müdriklik-nadanlıq, yaxşılıq-pislik nisbi anlayışdı. Ölçülər azca dəyişən kimi o anlayışlar da kəlləmayallaq olur, nadan müdrikə, müdrik səfehə, yaxşı pisə, pis isə əladan-əlaya çevrilir. Çünki heç nə dayanıqlı deyil, hər şey hərəkətdədi. Ona görə kənara çəkilib ağıllı-ağıllı hər şeyə qiymət verməyə tələsməyək. Onsuz da verdiyimiz qiymət düz, dəqiq olmayacaq. Bir də ayılıb görəcəyik ki, ya həddindən artıq baha dəyərləndirmişik lazımsız misi, ya da qızıla, lələ öz layiqli qiymətini verə bilməmişik. Qiymət qoyan nəinki heç nəyin əsl dəyərini bilmir, eləcə də özünün ən dəyərsiz varlıq olmağından xəbərsizdi. Necə deyiblər onu; ləldir, əşrəfdir, düşübdü nadan əlinə. Zər qədrini zərgər bilər. Zərgər də ki yoxdu, bəndələrdən əlini üzüb, məhşərəcən qalxıb göyün yeddinci qatına. Sözümün canı ondadı ki, məxluqun bütün dəyərləri dəyişkəndi. Bu günün qəhrəmanı sabahın qurbanlığıdı. Özünə dəyər verə bilməyən külli-kainatı necə qiymətləndirib aləmlərin sirrinə vaqif olacaq? Balaca bir cücünün, ağcaqanadın, milcəyin əlində aciz qalan başından çox-çox yekə işlər görmək istəyindədi. Əzəmətli fateh lövğa-lovğa necə demişdi kasıb müdrikə? “Ey böyük alim, ürəyindən keçənləri de, əmr eləyim bir göz qırpımında hüzuruna gətirsinlər”. Müdrik də cavab vermişdi ki, bacarırsansa, milçəklərin kökünü kəs, milçəklər məni çox incidir. Beləcə, fateh başından yekə qələt elədiyini anlamışdı. Məxluq milçəkləri yox eləmək xəyalına düşsə, öz nəsli qırılar. Bu dünyada neçə min növü olan milçəyin öhdəsindən fağır məxluq necə gəlsin? Sənə, sənin yaratdıqlarına inanmayana lənət, Xudaya! Demə, qidalanmayan milcəklər də varmış Yer üzündə. Əlbət ki, məxluq çox yazıqdı, qorxaqdı, bütün yaramazlıqları da elə qorxusundan törədir. Yox olanlar Yaradanın iradəsi ilə qeybə çəkilir. İnsan dağıdıcıdı, qırıcıdı, qan tökəndi, fitnə-fəsad törədəndi, şükür ki, tamam yox eləmək qüdrəti yoxdu onda. Yoxsa Yer üzü çoxdan məhv olmuşdu.

         O ki qaldı milçəklərin amadə yeməyinə, hazıra nazir olmağına, milçəklərin zəhmətkeş arılarla, qarışqalarla müqayisəsinə, mən bunu da düzgün saymıram, hər yaradılanın öz yeri var. Həm də Yer üzündəki bütün müqayisələr qüsurludu...

          Milçəklərin hazıryeyən olmağı da cəfəngiyatdı. Bağışla məni, hazıryeyən yalnız nəcis milçəkləridi, zibillik milçəkləridi. Dadlı xörəyə daraşan sapalaq arasında əzilib xurd-xəşil olmağı da gözünün altına almalıdı. Həmişə, hər yerdə belədi, havayı ləzzətin bədəlini gec-tez canınla ödəməlisən. Ölənlərin behiştlik, mənim rəhmətlik atamın yekə əlləri vardı. Yay vaxtı süfrə başında oturanda hərdən əllərini vurardı bir-birinə. Baxardıq ki, ovuclarının arasında əzilib içi çıxan milçəklərin sayı-hesabı yoxdu. Kişi heç əllərini də yumazdı bir şapalaqda qırx milçəyi əzəndən sonra. Başlayırdı heç nə olmayıbmış kimi Allah verəndən iştahla yeməyə. Özü də əllə, qaşıqsız, çəngəlsiz-filansız... Ancaq yavan çörəyi belə elə iştahla yeyərdi ki, baxanın ağzının suyu axardı. Yazıq iş-güc, əkin-biçin adamı idi. Səhərdən-axşamacan, gecə-gündüz torpaqla əlləşirdi, bel, kətmən əlindən düşmürdü. Çəkdiyi zəhmət onu iştaha gətirirdi, eynən maşın kimi də, məni sürmüsənsə, zəhmət çək, nöyütümü, benzinimi tök. Özü də qədd-qamətli, dimdik, şümal kişi idi rəhmətlik. İndiki kişilərin çoxunun qarnı ona görə hamilə arvadlara bənzəyir ki, zəhmət çəkməmiş, işləməmiş, tər dabanlarından axmamış bir ucdan yeyir. Bilmirəm, nə təhər deyim ki, Allaha-Tanrıya xoş getsin, elə bil həyətdə dayanıb sürülməmiş, üstündə milçəklər yatan maşına bir ucdan benzin tökürlər. O vaxt milcəkqıran-zad nə gəzirdi? Ya təzək yandırardıq ağcaqanadların, qara milçəklərin, uçan-qaçan min cürə qurdun, cücünün, həşəratın  əlindən, ya da ertədən girərdik miçətkənə. Bəzən şamını da elə miçətkəndə eləyənlər olurdu. İndi cürbəcür dərmanlar çıxıb, evə vurursan, milçək kandardan içəri girmir, ətirfason mayeləri bədəninə sürtürsən, ağcaqanad sənə yaxın durmur. Hamısı pul tələsidi. Adamlar gündə bir hoqqa çıxarırlar, odu söndürüb külü ilə oynayırlar. Xəbərləri yoxdu ki, zahiri bər-bəzəyə aludə olub min ildi nəinki yerlərində sayırlar, il-ildən geriləyirlər. Yuxudadılar hələ, dərin bir yuxuda, məhşər günü qəfil ayılıb görəcəklər ki, dərin, dibsiz, qaynar bir quyunun içinə düşüblər. Onda da gec olacaq, day əlləri heç yana çatmayacaq...

          Sənin işlərin nə təhər gedir? Evdə oturmağından belə başa düşürəm ki, bekarçılıqdı, iş gördürən yoxdu hələ ki... Neynək, darıxma, qismət Allahdan, verən də odu, alan da... Məxluqu da qınamalı deyil, qazancı qarnına güclə çatır, day svarka-mvarka işi heç kəsin yadına düşmür. Hərdənbir dincəlmək də lazımdı, gecə-gündüz işləyib dünya malından ötrü özünü öldürmək səfehlikdi.  Hara istəyirsən, fırla, milçək olmaq qarışqa kimi min bir zillət çəkməkdən yaxşıdı. Necə deyiblər onu, ağıllı olub yerin-göyün fikrini eləyinçə, özünü dəliliyə vur, qoy sənin  dərdini çəksinlər. Nə isə, sənə ləzzətli küftə-bozbaş gətirmişəm, dur qızdır, bu günlük onu ye, sabaha Allah kərimdi...

                                                  BAL

                                                             Arılara

Deyirlər, arıların beş gözü var. Necə gözü olur-olsun, mən arıların ifrat zəhmətkeşliyin divanəlik, səfehlik sayıram. Baxmayaraq ki, “Quran”da da bal arısına aid məxsusi surə var. Bununla belə, işləyə bilməyən, xəstə arının qanadlarını yolub yuvadan kənara ataraq tələf eləmək qəddarlığın son həddidi.  Yaratdığını, min bir dərdin dərmanı olan balını qədirbilməz məxluq yeyəcəksə, zillət çəkməyin mənası nədi? Düzdü, ayılar da meşədəki balı yeməyi xoşlayır, arının balından savayı südü də çox xeyirlidi. Amma bunun o xeyri yaradana, arılara nə dəxli? Gecə-gündüz zəhmət çək, gündə neçə kilometr uç, hər güldən bir qətrə toplayıb can dərmanı yarat ki, naşükür adamlar acından ölməsin. Artıb, çoxalıb qarışqa kimi düzü-dünyanı tutsun, güc toplayaraq hər yeri dağıdıb xarabazara çevirsin, məhşər gününü yaxınlaşdırsın. İnsan ruzi tapmayıb aclıqdan gəbərməliydi, kökü kəsilməliydi ki, bu dünya, Yer üzü rahat nəfəs alsın. Dağıdıcı üçün ruzi yaratmaq onunla əlbir  olub öz-özünə qənim kəsilməkdi. Qəddar arı ailəsinin kəskin qaydaları xəstə balasını yeyib heç olmasa fiziki birləşmək duyğusunu gerçəkləşdirən pişiklərin adətindən də qat-qat dözülməzdi. Pişik balasını aclıqdan yox, əlacsızlıqdan, istədiyindən  yeyir. Balası ilə bir yerdə olmaqdan ötrü... Qədim, antik dövrdə də təxminən belə rituallara rast gəlinirdi. Ad çəkmək istəmirəm, amma sevimli, bilikli sagirdləri, tələbələri ilə cinsəl yaxınlıq eləyən filosoflar vardı. Hər bir tələbə arzulayırdı ki, ustadı onunla yaxınlıq eləsin, çünki bu yaxınlıq həmin tələbənin seçilmiş olmasından, ən yüksək mərtəbəyə çatmasından xəbər verirdi. Bəzi antik filosoflar haqqında məhz buna görə ölüm hökmü çıxarılmışdı. Bu işin dinimizə zidd olduğu ilə, çox böyük günah sayılması ilə işim yoxdu. Hərçənd bunun tarixi  bizim dinimizdən çox-çox əvvəllərə gedib çıxır, elə İslamdan qabaqkı dinlər də bu işin ən bağışlanmaz suç olduğunu deyirdi. Bu öz yerində, əsas məsələ heyvanların,  həşəratların, insanların qoyduğu qaydadakı öləzik oxşarlıqdadı. Xəstə körpəni yeyib onunla birləşmək, işləyə bilməyən balasının qanadlarını yolub öldürmək, bir də ki öz oğlun qədər istədiyin ən istedadlı tələbənlə yaxınlıq eləmək... Şübhəsiz bu qaydalardan ən iyrənci adamlarınkıdı, ona görə ki, quramadı, nəfsə, şəhvətə xidmət eləməkdi. Hələ mən bunun dini tərəfini qoyuram bir qırağa. Beləcə, yenə eyni nəticəyə gəlirik; Adəm övladı yaranmışların ən yararsızı, ən murdarıdı... Yaradan belə murdar məxluqu yalnız dağıdıcılığına görə xəlq eləyə bilərdi.

          Nə gözlərini bərəldib diqqətlə qulaq asırsan? Başa düşürəm ki, heç nə qanmırsan. Səndə qəbahət yoxdu, hərdən mən özüm də öz fikirlərimin arasında dolaşıb qalıram, çıxış yolu tapa bilmirəm. Adamları da heyvanlarla, həşəratlarla müqayisə eləmək olar? Mən onları müqayisə eləmirəm, bərabər də tutmuram, mən balaca bir kəndin axundu kimi hökm verirəm özlüyümdə. Hökm verməyə ixtiyarım olmasa da, illərdi gəldiyim nəticəni dilimə gətirirəm: İnsan nəinki heyvandan, həşəratdan da aşağıdı. Əstəğfürullah, təkcə Qurbanolduğum tərəfindən seçilmiş müqəddəslərdən savayı... Əfsus ki, onların da, həyatlarını bu yolda fəda eləyənlərin də gücü yetmədi adamları düz yola gətirməyə...

          Mənə adi adam kimi baxma, nə dediyimi yaxşı bilirəm mən. Sənin başının tükü sanı kitab oxumuşam. Hərçənd, sənin də saçın seyrəlib. Keçəlləşirsən yavaş-yavaş... Mənim rəhmətlik dədəm də cavan vaxtından dazlaşmışdı. Yazığın yel xəstəliyi də vardı, sümüklərinin, oynaqlarının ağrısından səhərəcən yata bilmirdi rəhmətlik. Yazda cürbəcür arılar tutub soxurdu maykasının altına ki, vursun arılar onu. Arının zəhəri də xeyirlidi axı... Di gəl, arılar da neştərini sıxmurdu, batırmırdı onun bədəninə, vurmurdu onu... O qədər tənbəki çəkmişdi ki, təkcə üst-başından yox, bədənindən, qırmızımtıl dərisindən də tütün iyi gəlirdi kişinin. Arılar da sakitcə mürgüləyirdi, gəzirdi kişinin maykasının altında, azadlığa çıxmağa məqam axtarırdı, vəssalam. Dədəm də gözləməkdən bezikib axırda deyinə-deyinə, hirslə əynindəkini soyunurdu, əzilib xurd-xəşil olan arılar düşürdü yerə, qurtulanlarsa tez uçub gedirdi.

          Mən dədəmə oxşamamışam, dayılarıma çəkmişəm, saçlarım coddu, sıxdı, ancaq qar kimi ağappaqdı. Lap şaxta babaya oxşayıram. Saçım ağ, bığım-saqqalım ağ... Amma saçın ağarmağındansa elə tökülməyi yaxşıdı. Hərçənd, indi buna da çarə tapıblar, keçəl başa tük əkirkər, ağ saçı rəngləyib qapqara qaraldırlar. Bir növ, Allaha demirəm, zamana kələk gəlirlər indiki kişilər. Odey, Şirzadın oğlu çənə Bayram lap ağını çıxardıb; arvad kimi saçını saraldıb, eləyib sapsarı... Sən də görmüsən, yəqin. O abır-həya bilməz Bayram sarı başı ilə səhərdən-axşamacan şəstlə o yana gedir, bu yana gedir. Utanmaq-zad da qalmayıb adamlarda. Nə deyim, vallah, indi heç bilmək olur ki, kim hansı məzhəbə qulluq eləyir. Kimin əlinə nə gəlir, sürtür başına ki, belə moddu... Məxluq lap yolunu azıb. Əzəldən var idi hüsnü-cəmalı, indi də olub dəli Bayraməli...

          Arı dedim, yadıma düşdü, sənin üçün bir banka xalis bal gətirmişəm, acanda çörəyin üstünə yaxıb yeyərsən. İstəsən, bir az kərə yağı da  qatarsan. Yağnan balı bir-birinə qarışdıranda lap ləzzətli olur...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sonradan mənim sənətə gəlməyimdə bizim gözəl bəstəkarımız Şahid Əbdülkərimov əlimdən tutub.

                                        Nadir Qafarzadə 

Nəzakət Məmmədovanın ifasında bir mahnı vardı, "Heç küsməyin yeridirmi" — zamanında bu mahnı çox popular idi. Xalq şairi Nəbi Xəzrinin sözlərinə yazılmış mahnının bəstəçisi Şahid Əbdülkərimov idi.

Eləcə də daha bir neçə məşhur, dillər əzbəri lan mahnıları var idi. Ancaq sanki irəli getməsinə, inkişafına kimlərsə mane olur, imkan vermirdilər…

Əfsuslar olsun ki, uzun illər onun mahnıları xalq mahnıları kimi təqdim edilirdi. Bir mahnısı isə - “Təki sən səslə məni” Azərbaycan mahnı sənətinin tacı sayıla bilər, bu mahnının da bəstəkarının bu təvazökar, zəhmətkeş, istedadlı şəxsin olması danılırdı, mahnı xalq mahnısı kimi qələmə verilirdi…

Bu gün Azərbaycan bəstəkarı, bir çox məşhur mahnının müəllifi Şahid Əbdülkərimovun anım günüdür.

1938-ci ildə o, Nuxa şəhərində (indiki Şəki) dünyaya gəlib. İncəsənətə həvəsi onu 1956-cı ildə Şəki mədəniyyət evi nəzdində Respublikanın əməkdar artisti Məmmədkəbir Hacıoğlunun rəhbərliyi ilə dram dərnəyinə gətirib. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakı Mədəni Maarif Texnikumunun xor dirijorluğu şöbəsində təhsil alıb və həvəskar bəstəkar, xanəndə Qulu Əsgərov onun sevimli müəllimi və dostu olub. Təhsilini başa vurduqdan sonra Şahid Xırdalandakı 1 saylı qəsəbə orta məktəbində musiqi müəllimi işləməklə əmək fəaliyyətinə başlayıb. O, M. Əliyev adına Dövlət Teatr İnstitutunun mədəni-maarif fakültəsinin axşam şöbəsində təhsil alıb. Tələbəlik illərində görkəmli bəstəkarımız Şəfiqə Axundova ilə sıx əlaqə saxlayıb.

100-dən artıq mahnısı var. Onun efirdə ilk səslənən mahnısı "Hanı bəs vəfan sənin" mahnısıdır. Həmin mahnı Ümumittifaq səsyazma fondunda, patefon valına yazılıb. İlk ifaçısı xalq artisti İslam Rzayev olub. Bir çox mahnıları AzTV-nin "Qırmızı Qərənfil" uşaq xorunun ifasında səsləndirilib. Mahnılarını ən çox mərhum müğənnimiz Nəzakət Məmmədova oxuyub.

Respublikamızın xalq artisti Abdulla Abdullayev qeyd edir ki, "Təki sən səslə məni" mahnısını mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevin çox sevdiyini onun öz dilindən eşidib.

Əbdülkərimov bəstələdiyi mahnıların sözləri daha çox Əliağa Kürçaylı, Cabir Novruz, Ramiz Məmmədzadə, Arif Abdullazadəyə məxsus olub.

Bəstələdiyi mahnıların bəziləri

1.Təki sən səslə məni;

2. Azərbaycan;

3. Bala gəlin;

4. Biləydim kaş;

5. Dayağım ol;

6. Gözəlim;

7. Günüm keçməsin sənsiz;

8. Gecələr;

9. Hanı bəs vəfan sənin;

10. Heç küsməyin yeridirmi;

11. Ana torpağım mənim Bakı.

İlk dəfə onun mahnısı 1974-cü ildə Azərbaycan televiziyasında özünün adı ilə səsləndirilib. Həmin ildə Bakı rayonlararası xalq yaradıcılığı evində "Sən nəğmələr qoş" devizi ilə mahnı müsabiqəsi keçirilib. Şahid o müsabiqədə 1-ci yer tutmuşdu. 

1976-cı ildə o, Şəki şəhərinə dəvət alıb, Tibb işçiləri mədəniyyət evinin direktoru təyin edilib. Burada o, "Şəfa" xalq çalğı alətləri ansamblı və rəqs kollektivi yaradıb.

1988-ci ildə Abşeron rayonunda və Şəki şəhərində bəstəkarın 50 illik yubileyi qeyd edilib. 1988-ci ildən Şəki şəhərində yaşayan Əbdülkərimov, ömrünün son illərində musiqidən uzaqlaşıb, şəhərin Qışlaq hissəsindəki məşciddə din xadimi – yəni, molla kimi fəaliyyət göstərib.

O, 2003-cü ilin iyun ayının 17-də 65 yaşında vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir vaxtlar bir İrəvan xanlığı vardı, Azərbaycanın ən böyük xanlıqlarından biriydi, Çar Rusiyası İranla müharibəni qazanıb Azərbaycanın şimalına sahibləndikdən sonra bura kütləvi erməniləri yerləşdirib özü üçün xristianlardan bufer zona düzəltdi. Sonra da bu ərazidə qondarma Ermənistan dövləti elan etdi. Sonra hakimiyyətə bolçeviklər gəldilər, Ermənistan SSR adlı müttəfiq respublika yaratdılar. O dönəmlərdə hələ aborogen əhalini – azərbaycanlıları tamamilə  oradan qovmaq ağıllarına gəlmirdi.

Həmin o Ermənistan SSR-in Yazıçılar İttifaqı vardı, onun Azərbaycan bölməsi fəaliyyət göstərirdi, bu bölməyə də Əkbər İrəvanlı başçılıq edirdi...

Əkbər İrəvanlı 1921-ci il iyunun 17-də İrəvan şəhərində anadan olub. Burada orta məktəbi bitirib. İrəvan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinin Şərq şöbəsində təhsil alıb. Əmək fəaliyyətinə 1938-ci ildə İrəvanda Azərbaycan dilində nəşr edilən "Kommunist" (1939-cu ildən "Sovet Ermənistanı") qəzetinin redaksiyasında başlayıb, ədəbi işçi, məsul katib, tərcüməçi olub, Ağbabada, Basarkeçərdə müəllim işləyib. 1951-ci ildə Ermənistan SSR EA M. Abeğyan adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasna daxil olub, 1954-cü ildə "Azərbaycan-erməni ədəbi əlaqələri tarixindən" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.

1950–1965-ci illərdə İrəvan Dövlət Universitetində Azərbaycan ədəbiyyatı müəllimi olub, 1956-cı ildən X. Abovyan adına İrəvan Pedaqoji İnstitutunda Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının müdiri işləyib. Erməni və Azərbaycan qarşılıqlı ədəbi əlaqələri sahəsində ardıcıl tədqiqat aparıb, bir sıra erməni yazıçılarının əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə edib. Onun erməni dilində "Erməni və Azərbaycan xalqlarının dostluğunun ədəbiyyatda inikası", "Cəlil Məmmədquluzadə və erməni xalqı", "Nəsimi", "Xatabala" jurnalı Azərbaycan haqqında"  kitabları çap olunub.

İrəvan şəhərində Azərbaycan dilində "Erməni-Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı əlaqələri", "M. Ə. Sabir və erməni xalqı", "Hovannes Tumanyan və Azərbaycan ədəbiyyatı", "Avetik İsahakyan və Azərbaycan ədəbiyyatı" tədqiqat əsərləri və bədii yaradıclıq nümunələri toplanmış bir neçə kitabı çap olunub. Əkbər Yerevanlının Sabir Rzayevlə birgə yazdıqları 166 səhifəlik illüstrasiyalı "Yunis Nuri" kitabı 1980-ci ildə Ermənistan Teatr Cəmiyyəti tərəfindən İrəvanda çap olunub.

Cəfakeş tədqiqatçı, nasir, dramaturq Əkbər İrəvanlı 28 avqust 1982-ci ildə İrəvan şəhərində vəfat edib, valideynlərinin yanında dəfn olunub.

Və sonadək də bu gün anadan olmasının 104-cü ildönümü tamam olan bu elm və ədəbiyyat fədaisi erməni millətinin xain xislətindən, iç üzündən bixəbər olub. Ermənilərin iç üzünü isə bildiyiniz kimi, 1987-ci ildə başlayan miatsum hərəkatı – Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılıb Ermənistana verilməsi tələbləri açıb.

Əsərləri

Ədəbi

Mənim günəşli ölkəm

Gözəllik və səadət nəğmələri

Azadə

Yay gecəsində

Qəlbimin çırağı

Yeddinci övladın anası

Elmi 

1. Erməni və Azərbaycan xalqlarının dostluğunun ədəbiyyatda inikası 

2. Erməni-Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı əlaqələri.

3. M. Ə. Sabir və erməni xalqı

4. Cəlil Məmmədquluzadə və erməni xalqı

5. Azəri-erməni ədəbi əlaqələri (Qədim dövrdən XVIII əsrin sonuna qədər)

6. Nəsimi

7. "Xatabala" jurnalı Azərbaycan haqqında

8. Hovannes Tumanyan və Azərbaycan ədəbiyyatı.

9. Avetik İsahakyan və Azərbaycan ədəbiyyatı

10. Yunis Nuri

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rauf Bəhmənlinin “Ustad Əli Dədənin rəqs melodiyaları” kitabı haqqında qeydlərim

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin yaddaşında iz qoyan ustadlar olur – zaman onların adını unuda, unutdura bilir bəlkə amma səsi, nəfəsi, melodiyası yaşayır. Bu səs – bəzən balabanın kövrək naləsində, bəzən zurnanın qürurlu nidasında, bəzən də ulusun öz könlündə daşıdığı bir ritmdə yaşamağa davam edir.

Rauf Bəhmənlinin “Ustad Əli Dədənin rəqs melodiyaları” adlı monoqrafiyası məhz belə bir yaddaşı oyadır – ulusun içindən çıxan, ulusun özü qədər saf, özü qədər yanğılı Əli Kərimovun yaradıcılığını. Bu tədqiqat bir kitabdan daha artıqdır – o, sanki bir ulusun musiqi yaddaşına sayğı duruşu dərəcəsini nümayiş etdirir. Kitabda yer alan 57 rəqs melodiyasının nota alınması, onların musiqi köklərinin, ifaçılıq gələnəklərinin, hətta bəzi havaların ermənilər tərəfindən saxtalaşdırılaraq mənimsənilməsi faktlarının ifşası ciddi elmi və ideoloji önəm daşıyır.

Ustad Əli Dədə – Şirvanın musiqi nəfəsini, dağların səsini, ulusun toy şövqünü öz nəfəs alətləri ilə tarixə hopduran bir sənətkar olub. Onun “Heyva gülü”, “Alça gülü”, “Bənövşə”, “Qəhrəmanı”, “Hicazi” və digər melodiyaları xalqın ruhuna hopmuş dəyərlər dəyərindədir. Bu havalar təkcə ritmik parçalar olmayıb - bir yaşam tərzinin, bir estetik dünyagörüşünün musiqi kodlarıdır. Bəhmənli bu kodları elmi dəqiqliklə açır, musiqişünaslıqla etnoqrafiyanın, sənətşünaslıqla milli kimlik yaddaşının qovuşduğu bir müstəviyə daşıyır.

Kitabda rast gəldiyimiz hər bir araşdırma — arxiv materialları, şifahi qaynaqlar, fonotekadan yazılmış səs örnəkləri, Əli Dədənin yetirmələrinin anıları və daha nələr — müəllifin illərlə davam edən fədakar zəhmətinin bəhrəsidir. Bəhmənli təkcə melodiyaları üzə çıxarmır, o, unudulmuş adları, musiqiçi nəslini, bir sənət məktəbini dirildir, elə bil...

Ən önəmlisi isə odur ki, bu monoqrafiya özlüyündə bir çağırışdır – ifaçılara, müəllimlərə, musiqi məktəblərinə. - Çağırışfır ki bu melodiyalar təkcə arxiv üçün deyil, səhnə üçündür; təkcə tarix üçün deyil, gələcək üçündür. Gənc nəslin bu musiqi irsini öyrənməsi, ifa etməsi, yaşatması təkcə estetik məsələ olmaqda qalmayıb, milli təhlükəsizlik məsələsinə dönüşüb – çünki mənimsənilən musiqi, mənimsənilən kimlik deməkdir.

Sənətşünas alim, ictimai və elm xadimi Rauf Bəhmənli bu kitabla həm Əli Dədənin adını əbədiləşdirir, həm də öz adını musiqişünaslıq tariximizin sanballı araşdırmaçılar sırasında möhkəmləndirir.

Bu gün - 17 iyun 2025-ci ildə Bakı Musiqi Akademiyasında keçiriləcək tanıtım törəni, bu anlamda, təkcə bir kitabın təqdimatı olmayacaq – milli yaddaşın bərpasının, musiqi ədalətinin təntənəsinə dönüşəcək deyə ümid edirəm.

Ustadın ruhuna, müəllifin şəxsiyyət və yaradıcılığına salam-sayğılarla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biri var işıqfor, biri də var piyada keçidi. İndi izah edirəm. İşıqforda yolu keçmək istəyən piyadalar üçün yaşıl, maşınlar üçün isə qırmızı işıq yanır. Bu məlumatı daltoniklərin bilib, bəzən yanlışlıq etməsindən savayı, demək olar ki, hər kəs yerli yerində bilir. İndi gələk əsas məsələyə...

İşıqforun qırmızı işığının yandığını görən bəzi sürücülər, uzaqdan elə yüksək sürətlə gəlirlər ki, sanki bu sürət qırmızını yaşıla dəyişəcək. Nəticədə gəlib qırmızı işıqda elə tormoz edirlər ki, təkərlər asfaltla sürüşmə sürtünmədən pulsuz konsert verib, caz ifa edirlər. İşıqforlu keçidlərdən yolu keçmək, işıqforsuz keçidlərdən keçməkdən böyük ehtimalla rahatdır.  

İşıqforsuz keçiddən keçməmişdən əvvəl, bolluca düşünməlisən. İçində bol tərəddüd yaranıb, get gəl edirsən. Elə bil böyük bir biznesə risk edərək yatırım edirsən. Biznes– sənin həyatındı, yatırımsa 4-5 metrlik yoldu. Öz həyatını 4-5 metr yol gedərək yenidən qazanmalısan. Gələn maşınları bir-bir izləyirsən. Beyin düşünür, bu da keçsin keçərəm, yox o da keçsin sonra keçərəm. Uzun fikirlərdən sonra "bismillah" deyib ayağını qoyursan piyada keçidinə. Bu səfər piyada keçidi gözlərində aşağısı lava püskürən siraat körpüsünə çevrilir. 4-5 metrlik yol, sənə kilometrlik yol təsəvvürü bəxş edir. 

Yola başlayanda uzaqdan da maşın elə sürətlənib gəlir ki, deyirsən bəs, elə indicə məni cizgi filmlərindəki kimi asfalta şəkil edəcək. Bir gözün yolda, bir gözün maşında....

Qorxudan ayaqlar tutulur, donub qalırsan ki, bu da son, elə indi maşın vuracaq, başlayım kəlmeyi-şəhadət gətirim. Mənşəyi məlum olmayan bir nəsnəyə 5 manat nəzir niyaz deyirsən. Bu halda maşın gəlir düz dayanır yanında, cismin yerində qalsa da, ruhun səninlə çoxdan halallaşıb aradan çıxıb. Budur, yolun sonuna gəldik, dərin bir nəfəs çəkib yola davam edirik. Bu sevgidə isə udan tərəf nəzir niyaz sahibi oldu. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsində  Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarını təqdim edir. Həmin layihə çərçivəsində tanış olacağınız növbəti qələm əhli Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi, şair Zeynəb Alıhüseynqızıdır.

Qısa təqdimat:

Zeynəb Alıhüseyn qızı Şahverdiyeva (Zeynəb Alıhüseynqızı) 1966-cı il dekabrın 13-də Astraxanbazar (indiki Cəlilabad) rayonunun Əliabad kəndində bir sadə və zəhmətkeş ailədə anadan olub.

Doğulduğu Əliabad kəndində 8 illik orta məktəbi bitirmiş və natamam orta təhsil haqqında Şəhadətnamə almışdır. Onun poeziya sahəsinə gəlişi 17-18 yaşlarına təsadüf edir. İlk əvvəllər müxtəlif mövzularda şeir yazsa da yalnız 46 yaşından etibarən dini mövzularda şeirlər yazmağa başlamışdır.

Zeynəb Alıhüseynqızı sərbəst, satirik, heca və məsnəvi tipli şeirlər qələmə alır. Hazırda onun şeirlərinin əsas hissəsini dini şeirlər təşkil edir. Dini şeirlərə daha çox xalq poeziyası şəkilində üz tutur və şeirlərində folklorun layla şeir şəklinə daha çox mürciət edir.

Doğma elimizin bu dəyərli xanım şairi 1990-cı ildə ailə həyatı qurmuşdur. Onun bu evlilik həyatından 2 övladı, 6 nəvəsi vardır.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək Zeynəb xanımın bir çox şeirləri "Sözün işığı", "Region səs", "Sabaha inam", "Mustaqil.az" və digər mətbu orqan, qəzet, jurnal və internet portallarında yayımlanmışdır. Bundan əlavə, onun şeirlərindən ibarət iki kitabı da işıq üzü görmüşdür. Belə ki, 2017-ci ildə "Nə qədər sualım cavabsız qalıb", 2018-ci ildə isə "Allah, məni Əhli-Beytə dost eylə" adlı şeirlər toplusu çap olunmuşdur. Hal-hazırda Cəlilabad rayonunda evdar xanım olaraq yazıb-yaratmaqla məşğuldur.

Bədii ədəbiyyat nümunələri:

Zeynəb xanımın qələmi ilə yazılmış şeirlərdən bir neçəsi ilə tanış oluruq:

"Allah, sənə məxsusam"

İstədim özümə bir nəzər salım,

Görüm ki, kiməm mən nədir əhvalım.

Baxdım ki, mən deyə biri yox Allah,

Tam sənə məxsusam qurbanın olum.

Yediyim, içdiyim, gördüyüm sənin,

Aldığım, verdiyim, böldüyüm sənin,

Ruhum da, cismim də axirətim də,

Olub, yaşadığım, öldüyüm sənin

Ömr etdim savabım, günahım oldu,

Göndərdiyin Quran pənahım oldu,

Fərqi yox, itirib tapsam hər nəyi,

Bəsimdir sənintək Allahım oldu.

Onun digər şeirdə oxuyuruq:

Sevən sevə yarın gərək dərindən,

Nə dediyin oxuya gözlərindən.

Yar şirindi şirin olur şirindən,

İşarədən gərək yarın yar ana.

Sən ara yarını uzaq yaxından,

Gündüz aşikarda gecə yunundan.

Qəlbində dəlinsə sevgi oxundan,

Yar dediyin məlhəm olar yarana.

Söyləsin sevdiyin qoy sən deyəni,

Sipər elə çətinliyə sinəni.

Nə gözəldir sevən sevir sevəni,

Sevgi gərək iki candan yarana...

Həmçinin, Zeynəb xanımın digər şeirində oxuyuruq:

Nə gözəl yorğunluq, nə gözəl təmas,

Gözəlliyə yaman oldum aludə.

Şair olub gözəlliyi duyasan,

Vəsv edəsən gördüyün bu halıda.

Güllərin ətrini köksümə çəkdin,

Sanki behiştin bir nişanəsidir.

Çayların, quşların səsi başımda,

Cənnət cəlalının bir guşəsidir.

O qədər gözəllik görmüşəm ki mən,

Gözəllik canıma yığılıb dolub.

O qədər gözəllik çəkib ki gözüm,

Gözüm gözəlliyin rəssamı olub...

Son olaraq doğma elimizin tanınmış şairi Zeynəb xanıma uzun, sağlam, mənalı-məsud ömür, yaradıcılıq sahəsində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.06.2025)