Mövlan Məmmədov,

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı Mövlan Məmmədovun “Milli Birliyin təzahürü” adlı məqaləsini təqdim edir.

Azərbaycanın tarixi, mədəniyyəti və milli-mənəvi dəyərləri zəngin və rəngarəngdir. Bu dəyərlərin özünəməxsus şəkildə yaşadıldığı, tarixi hadisələrlə yadda qalan Laçın xalqımızın mənəvi yaddaşında xüsusi yerə malikdir.    

 Laçın rayonu Azərbaycanın cənub-qərbində, Kiçik Qafqazda yerləşir. Tarixi mənbələrə görə, Laçın ərazisi qədim dövrlərdən bəri insan məskənidir. Burada çoxsaylı arxeoloji tapıntılar, tarixi abidələr, qalalar və digər memarlıq nümunələri mövcuddur ki, bu da onun zəngin tarixini sübut edir. Laçın Azərbaycanın strateji əhəmiyyətli bölgələrindən biridir. Bu şəhər hər zaman həm iqtisadi, həm də hərbi nöqteyi-nəzərdən önəmli olmuşdur. Laçın həmçinin zəngin təbii sərvətləri, meşələri, dağları və təmiz havası ilə fərqlənir. Laçın əhalisi əsrlər boyu Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlamış, özünəməxsus mədəniyyət və adət-ənənələri ilə seçilmişdir. Burada yaşayan insanlar musiqi, rəqs, xalq yaradıcılığı və sənətkarlıq sahəsində böyük zənginliyə malikdirlər. Laçın folkloru Azərbaycan folklorunun ayrılmaz hissəsi olub, burada ifa olunan mahnılar, dastanlar, nağıllar və rəqslər ölkəmizin mədəni xəzinəsini daha da zənginləşdirir. Tarixi abidələr – qalalar, məscidlər, türbələr – Laçının mədəni irsinin qorunmasında və gələcək nəsillərə ötürülməsində böyük rol oynayır. Bu abidələr həm də Laçının çoxəsrlik tarixini, xalqımızın iradəsini və sənətkarlığını əks etdirir.

 Böyük strateji əhəmiyyətə malik Laçın rayonu 1992-ci il mayın 18-də Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuşdu. İşğal nəticəsində rayonun əhalisi etnik təmizləməyə məruz qaldı. Bu, Azərbaycan tarixində ən faciəli və ağır günlərdən biri oldu. Laçınlılar öz doğma torpaqlarından qovuldu, minlərlə insan məcburi köçkün vəziyyətinə düşdü. İşğal dövründə Laçın şəhəri və ətraf kəndlərdə infrastruktur məhv edildi, tarixi və mədəniyyət abidələri dağıdıldı, insanların həyatı əzablı və ağır şəraitdə keçdi. Məcburi köçkünlər Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşdı. Onlar üçün yeni evlər tikildi, sosial dəstək göstərildi, amma heç bir şey doğma yurdun həsrətini tam əvəz edə bilməzdi. Həmin illər Azərbaycan xalqının qəlbində Laçına olan sevgini və həsrəti daha da artırdı.        

 2020-ci ilin payızında Azərbaycan Ordusu 44 günlük Vətən Müharibəsində böyük qələbələr qazandı. Vətən müharibəsində əldə etdiyimiz qələbə nəticəsində imzalanmış üçtərəfli bəyanata əsasən 2020-ci ilin 1 dekabr tarixində Laçın rayonu Azərbaycana təhvil verildi. 2022-ci ilin avqustun 26-da isə Laçın şəhəri, Zabux və Sus kəndləri nəzarətə götürüldü. Bu hadisə Azərbaycan xalqı üçün tarixi qələbə, milli birliyin və ədalətin bərpası oldu. Laçın şəhərinin azad olunması ilə Azərbaycan üçün böyük bir həsrət sona çatdı və yeni ümidlər doğdu. Laçın şəhəri günü məhz bu əziz torpaqların azad edilməsinin, xalqımızın böyük qələbəsinin qeyd olunduğu xüsusi bir gündür.   

 Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2023-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş əraziləri üzrə şəhər günləri təsis edilmişdir. Sözügedən Sərəncama əsasən 26 avqust Laçın şəhəri günü kimi müəyyən olub. Laçın şəhəri günü bütün Azərbaycan xalqı üçün milli qürur, birlik və gələcəyə olan ümidlərin simvoludur. Bu gün xalqımız bir daha təsdiq edir ki, hər qarış torpaq, hər şəhər və kənd Azərbaycan dövlətinin əzəli və əbədi hissəsidir. Laçın şəhəri günü hər il müxtəlif tədbirlərlə, anma mərasimləri və bayram tədbirləri ilə qeyd olunur. Həmin gün ölkəmizin bütün bölgələrində Laçınla bağlı silsilə tədbirlər təşkil edilir. Dövlət rəsmiləri, hərbi veteranlar, mədəniyyət işçiləri, gənclər və ictimaiyyət nümayəndələri bu günün əhəmiyyətini vurğulayır, Laçının azad olunmasının milli həmrəyliyin təcəssümü olduğunu bildirirlər.  Laçın şəhərinin bərpasına böyük diqqət yetirilir. Şəhərin infrastrukturunun yenidən qurulması, yolların çəkilməsi, sosial obyektlərin – məktəblər, xəstəxanalar, mədəniyyət mərkəzlərinin – tikilməsi sürətlə davam edir. Bu prosesdə həm dövlət investisiyaları, həm də xarici dəstək proqramları rol oynayır. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə, o cümlədən Laçında hava limanının inşası bölgənin beynəlxalq statusunu artıracaqdır. Laçın hava limanının inşası həm də işğaldan azad edilmiş tarixi torpaqlarımızda aparılan abadlıq-quruculuq işlərinin miqyasını göstərir. Təməli 2021-ci ildə qoyulan Laçın Beynəlxalq Hava Limanı 28 may 2025-ci ildə istifadəyə verilmişdir. Eyni zamanda kənd təsərrüfatı, turizm, sənaye kimi sahələrə investisiyalar yatırılır. Laçının təbii gözəllikləri, tarix və mədəniyyət abidələri turizm potensialını artırır. Məcburi köçkünlərin öz doğma evlərinə geri qayıtması üçün xüsusi proqramlar hazırlanıb və həyata keçirilir. Bu, həm sosial, həm də mənəvi baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. 2023-cü ilin 28 may tarixindən başlayaraq laçınlıların doğma yurda qayıdışına start verilib.  Laçınlılar 31 ildən sonra öz doğma kəndlərinə qayıdıblar və artıq burada yaşayırlar. Köçürülən ailələrin Laçın şəhərində vaxtilə yaşadıqları, işğala son qoyulduqdan sonra dövlətimizin başçısının göstərişi əsasında bərpa edilən və ya yenidən tikilən evlərdə məskunlaşması üçün bütün şərait yaradılıb. Böyük Qayıdışı təmin edəcək Dövlət Proqramına əsasən indiyədək Laçın şəhərinə 571 ailənin, yəni 2091 nəfərin, Zabux kəndinə 217 ailənin, yəni 823 nəfərin, Sus kəndinə 59 ailənin, yəni 215 nəfərin, Bəylik kəndinə 89 ailənin, yəni 363 nəfərin daimi məskunlaşması təmin edilib.

 Laçın Azərbaycanın milli-mənəvi ruhunun, vətənpərvərlik duyğularının mərkəzlərindən biridir. Burada yaşayan insanlar Azərbaycanlı olmaqla fəxr edir, tarixlərini, mədəniyyətlərini və ənənələrini qoruyur və inkişaf etdirir.

 Laçın şəhəri günü yalnız bir şəhərin azadlıq və bərpa gününü deyil, həm də Azərbaycan xalqının milli iradəsinin, vətənpərvərlik duyğusunun və həmrəyliyinin təcəssümüdür. Laçının azadlığı ilə bağlı bu əlamətdar gün bizə göstərir ki, ədalət zəfər çalır, haqq öz yerini tapır.       

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər kəs doğulduğu torpağın, mənsub olduğu millətin, məmləkətin boy aldığı soyun bir parçasıdır. Azərbaycan Respublikasının I vitse prezidenti,  Birinci xanımı Mehriban Əliyeva məğrurluğu, müdrikliyi, məhəbbət, mərhəmət, nəcibliklə dolu qəlbi, insansevərliyi ilə tarixdə iz qoyan qüdrətli xatunlarındandır.

Tanrı Mehriban xanım Əliyevanın qismətinə üç müqəddəs soyun işığından pay verib. O, iki böyük müəllim və alimin, yazıçı Mir Cəlal Paşayevin və jurnalist-pedaqoq Nəsir İmanquliyevin ocağında dünyaya gəlib. Atası AMEA-nın həqiqi üzvü Arif Paşayev fizika, texnika və kosmonavtika sahəsində qüdrətli alim olmaqla, Azərbaycanda ilk Milli Aviasiya Akademiyasının qurucusudur. Anası görkəmli alim, pedaqoq və ictimai xadim Aida xanım İmanquliyeva ərəb-məhcər ədəbiyyatının dünyada ilk qadın tədqiqatçısıdır. O, AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun ilk qadın direktoru olmuşdur.

Mehriban xanım Əliyeva bütün ömrünü Milli dövlətçilik tariximizin yenidən yazılmasına həsr edən, müasir Azərbaycan dövlətinin memarı Heydər Əliyev və insanlara ömrü boyu işıq paylayan Zərifə Əziz qızı Əliyevanın ocağının gəlinidir. Həyat yoldaşı Müzəffər Ali Baş Komandan, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevdir. Üç övlad anası, biri-birindən qiymətli doqquz nəvənin nənəsidir. Bütün bunlar onun alın yazısı, Tanrıdan tale payı olsa da, həyat yolunu və fəaliyyət dairəsini O, özü müəyyənləşdirib.

Ən böyük səadəti və mükafatı qazandığı xalq məhəbbəti, insan sevgisidir

Qloballaşan dünyaya, ümumbəşəri dəyərlərə töhfələrinə görə O, Azərbaycanın və dünyanın bir sıra mükafatlarına layiq görülüb. Bu mükafatlar onun ictimai-siyasi fəaliyyətinə və Birinci xanım kimi xidmətlərinə görə verilib. Yüzilliyin mesenatları Beynəlxalq Xeyriyyə Fondunun Yaqut Xaç ordeni və "Qızıl Ürək" beynəlxalq mükafatları ilə təltif olunan xoşməramlı səfir kimi Şərq və Qərb ölkələrində şöhrət qazanan Mehriban xanım Əliyevanın ən böyük səadəti və mükafatı ictimai-siyasi xadim kimi qazandığı xalq məhəbbəti, insan sevgisidir.

Sivilizasiyaları dialoqa, bəşəriyyəti birliyə, dostluğa çağıran, Şərqlə Qərbi İpək yoluna səsləyən Mehriban xanım Əliyeva Bakı şəhərində anadan olub. 1982-ci ildə 23 saylı orta məktəbi qızıl medalla bitirib N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olub. 1983-cü ildə Azərbaycan Respublikası Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin I katibi Heydər Əliyevin oğlu İlham Əliyevlə ailə həyatı qurduqdan sonra təhsilini Moskvada M.Seçenov adına I Moskva Tibb İnstitutunda davam etdirib. 1988-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə başa vuraraq 1988-1992-ci illərdə Moskvada Göz Xəstəlikləri Elmi-Tədqiqat İnstitutunda oftalmoloq kimi çalışıb.

1995-ci ildə Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondunun, 1996-cı ildə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində işıq üzü görən "Azərbaycan-İrs" jurnalının təməlini qoyub. 2002-ci ildə Azərbaycan Gimnastika Federasiyasının prezidenti, 2004-cü ildə Milli Olimpiya Komitəsi İcraiyyə Komitəsinin və Yeni Azərbaycan Partiyası Siyasi Şurasının üzvü, sonrakı illərdə isə sədr müavini seçilib. Mehriban xanım Əliyeva ona göstərilən etimada hər zaman böyük hörmət və məsuliyyətlə yanaşdığından qısa zaman kəsiyində bütün sahələrdə çox böyük uğurlar və nailiyyətlər əldə edib. Azərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin təbliğində mühüm vasitələrdən sayılan “Azərbaycan-İrs” jurnalının kitab seriyasından olan layihələri müxtəlif dillərdə ayrı-ayrı ölkələrdə təqdim edilib. Onun rəhbərliyi ilə gerçəkləşən Avroviziya mahnı müsabiqəsi, Avropa Oyunları və İslam Həmrəyliyi Oyunları, Beynəlxalq konfrans, simpozium və forumlar, muğam müsabiqələri ölkəmizin nüfuzuna nüfuz qatır.

Elmi humanizmin əsasını qoydu

2004-cü ildə şifahi xalq ədəbiyyatının və musiqi irsinin qorunub saxlanılması və inkişaf etdirilməsinə görə UNESKO-nun və çoxşaxəli, genişmiqyaslı fədakar fəaliyyətinə, qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara diqqətinə, təhsilə və islam aləmində gördüyü işlərə görə isə 2006-cı ildə İSESKO-nun xoşməramlı Səfiri adına layiq görülən Mehriban xanım Əliyeva 2005-ci ildə 14 saylı Əzizbəyov seçki dairəsindən Milli Məclisə deputat seçilib. 2005-ci ildə müdafiə etdiyi "Eftanaziya və təbabətdə humanizm probleminə həsr olunan namizədlik dissertasiyası ilə elmi humanizmin əsasını qoymuşdur. Azərbaycanın Birinci xanımının dövlət və xalq qarşısında ən böyük xidməti 2004-cü ildə təsis etdiyi Heydər Əliyev Fondu ilə bağlıdır. Onun rəhbərlik etdiyi bu Fond dünyaşöhrətli dövlət xadimi, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin zəngin irsinin öyrənilməsi və onun yaratdığı milli dövlətçilik ideyalarının, Azərbaycançılıq məfkurəsinin yeni nəsillərə çatdırılması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində misilsiz xidmətlər göstərir. Mehriban xanım Əliyeva eyni zamanda Azərbaycan-Amerika və Azərbaycan-İngiltərə parlamentlərarası dostluq qrupunun rəhbəri kimi mühüm xidmətlər göstərmiş, nəaliyyətlər əldə etmişdir. "Muğam" jurnalının təsisçisi kimi şöhrət qazanan ölkənin I vitse prezidenti “Muğam” portalını və Muğam Mərkəzinin qurucusu kimi tarix yaradıb. Bu gün Azərbaycanın Birinci xanımı vətənində olduğu kimi, Şərqdə və Qərbdə, inkişaf etmiş Avropa ölkələrində, ABŞ-da, Türk dünyasında ehtiramla qəbul edilir və sevilir. UNESKO-nun 41, İSESKO-nun 51 Xoşməramlı səfirindən biri kimi ilklərə imza atan Mehriban xanım Əliyeva müxtəlif ölkələrin ayrı-ayrı mətbuatında beynəlxalq aləmdə humanist fəaliyyətinə görə M.Rastrapoviç, K.Kardinal, L.Məryəm, V. Adamkus, Tereza Ana kimi insanlarla müqayisə edilir. Dinindən, dilindən, siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəs ümid çırağı kimi onun nəcibliyinə və xeyirxahlığına pənah gətirir.

"Təhsilə dəstək" layihəsi sərhədləri aşdı

Ölkənin I vitse prezidenti, Azərbaycanın Birinci xanımı "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb", "Təhsilə dəstək" layihələri ilə yüzlərlə orta məktəb binasının təməlinin qoyulmasına və bərpasına nail olub. Onlar müasir-texniki avadanlıqlarla, kompüterlərlə, idman qurğuları ilə təchiz edilib. Belə möhtəşəm layihələr hətta ən ucqar dağ kəndlərində, çadır şəhərciklərində, indi isə artıq işğaldan azad olunmuş Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda gerçəkləşdirilir. Məhz Mehriban xanım Əliyevanın xidmətləri sayəsində Qax, Zaqatala və Balakən bölgələrində yaşayan gürcü dilli inqiloylar üçün "Təhsilə dəstək proqramı çərçivəsində tikilən yeni məktəblər tədris ləvazimatları və dərsliklərlə təmin olunub. Bakıda yəhudi uşaqları üçün Xabad-Or-Avner təhsil mərkəzinin təməli qoyulub. Uşaq evləri və internat məktəbləri Birinci xanımın qayğısı, mərhəmət hissi ilə yeniləşən Azərbaycanın bir parçasına çevrilib. Bir vaxtlar İbrahimxəlil xanın nəvəsi, Qarabağın sonuncu xanı Mehdiqulu xanın qızı Xurşudbanu Natəvan Qarabağın Üzeyir bəy Hacıbəyli kimi istedadlı gənclərini Qurani-Kərimin altından keçirərək Qori Müəllimlər Seminariyasına oxumağa göndərirdi. Sonralar bu müqəddəs ənənə Azərbaycanın qüdrətli maarifpərvərlərinin - XX əsrin əvvəllərində neft milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyevin, Şamaxı əsilzadələri - Mahmud Ağanın və onun oğlu Hacı İbrahimxəlil Ağanın, Naxçıvanlı mesenat Mirzə Nəsrulla bəy Əmirovun, Cümhuriyyət illərində Cümhuriyyət qurucularının, ötən əsrin 70-ci İllərində isə Azərbaycan Respublikası Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin I katibi Heydər Əliyevin dövlət idarəçilik təliminin əsas prioritetlərindən birinə çevrildi.

Müqəddəs əməlləri amalına çevirən, millətin nicatını elm-ürfanda görən Mehriban xanım Əliyeva vətəndə həyata keçirdiyi genişmiqyaslı layihələrlə kifayətlənmir. Onun "Təhsilə dəstək" layihəsi sərhədləri aşır, dünyanın müxtəlif guşələrində yaşayan soydaşlarımız unudulmur. Gürcüstanda tarixi dədə-baba torpaqlarında Tiflis-Borçalı məktəbləri bərpa olunur, anadilli dərsliklərlə təmin edilir. Eyni siyasət Moskvada, MDB və Avropa dövlətlərində də həyata keçirilir. 30 illik işğal dövründə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dəhşətlərini yaşayan, bir milyondan çox həmvətəninin, qaçqın və məcburi köçkünün haqq səsinə dönən Mehriban xanım müharibənin və təbii fəlakətin acılarını yaşayan Pakistanda Qız Məktəbinin təməlini qoymaqla Hacı Zeynalabdin Tağıyevin ötən əsrin əvvəlində Pakistanda tüğyan edən xəstəliklərin qarşısını almaq məqsədi ilə verdiyi mənəvi dəstəyi təkrarladı. I Qarabağ savaşında eyni cəsarətli və ləyaqətli addımı Bənazid Bühuddo atmış, Milli Ordumuzun fonduna 2 milyon ABŞ dolları məbləğində yardımda bulunmuşdur. Həm Hacı Zeynalabdin Tağıyevin, həm də, xanım Əliyevanın Pakistan xalqına və dövlətinə göstərdiyi diqqət və qayğını yüksək qiymətləndirən Pakistan xalqı və dövləti baş nazir İmran Xanın simasında 44 günlük Vətən Müharibəsində birliyin, bütövlüyün rəmzinə döndü. Şuşa qalasında üç əzəmətli Bayraq dalğalandı: Azərbaycanın, Türkiyənin və Pakistanın özgürlük rəmzi olan Bayraq!

Muğamın xilaskarı, mədəniyyətin himayədarı

Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun və Heydər Əliyev Fondunun xətti ilə sənəti və mədəniyyəti himayə edən Mehriban xanım Əliyeva müasir Azərbaycandan əski çağlara cığır açmış oldu. Azərbaycanın tarixi abidələri, muğamları dünyanın maddi-mədəni inciləri sırasına yazıldı. Bununla yanaşı Mehriban xanımın iradəsi,  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin və UNESKO-nun keçmiş baş katibi, Azərbaycan mədəniyyətinin dostu Koişiro Matsuuranın xeyir-duası ilə Dənizkənarı Milli Parkda Muğam Mərkəzinin təməli qoyuldu. Muğamın inkişafı və təbliği istiqamətində atılan bu möhtəşəm addım "Azərbaycan muğamları" layihəsi ilə müşayiət olundu. Layihə çərçivəsində işıq üzü görən "Qarabağ xanəndələri" albomu ilə ölməz muğam ifaçıları yenidən dünyaya təqdim edildi. Cabbar Qaryağdıoğlu, Xan Şuşinski, Bülbül kimi və bu gün muğam dünyamızı zinətləndirən Şərqin bənzərsiz muğam ifaçıları Qarabağ həqiqətini muğamın dili, səsin sehri ilə dünyaya bir daha təqdim etdi. "Muğam - Dəsgah" layihəsi çərçivəsində muğam dəsgahları birbaşa konsertlərdən lentə yazıldı. Mehriban xanım "Muğam Ensiklopediyası" layihəsinin də gerçəkləşdirilməsinə, onun elektron variantının hazırlanmasına nail oldu. "Muğam portalı"nın yaradılması, "Muğam İnternet" layihəsinin, muğamla bağlı beynəlxalq konfransların, festivalların, simpoziumların həyata keçirilməsini nəzərdə tutan "Muğam dünyası" layihəsi Mehriban xanımın Azərbaycana, eyni zamanda sənətşünaslığa və musiqişünaslığa bəxş etdiyi ən müqəddəs töhfələrdir.

XII-XVI yüzillərdə dəyərli sənət əsərləri və risalələri yaradan Səfiyəddin Ürməvi və Fətullah Şirvani kimi qüdrətli sənətşünasların kitablarının "Muğam Antalogiyası layihəsi çərçivəsində işıq üzü görməsi Azərbaycan muğamlarının himayədarının nüfuzunu təkcə vətənində deyil, dünyada artırdı. Gənc istedadlara, muğam ifaçılarına daim diqqətlə yanaşan Azərbaycanın Birinci xanımı müxtəlif muğam müsabiqələrini dəstəkləməklə onların dostuna çevrildi

Azərbaycan qadınının gerçək obrazını bəşəriyyətə təqdim etdi

Tarixin müxtəlif dönəmlərində qüdrətli şəxsiyyətlər, sərkərdə-xaqanlar yetirən Azərbaycan qadını ən ağır döyüşlərdə ərinə, oğluna arxa olmuş, onunla çiyin-çiyinə dayanmışdır. Bu gün Azərbaycan qadınının haqq səsinə dönən Mehriban xanım dünyaya sülhün, barışın, qardaşlığın gözü ilə baxır. Qloballaşan dünyanı tolerantlığa, dünyəvi dəyərlərə, insan haqlarına sayğıya çağırmaqla, Azərbaycan qadınının əsl obrazını bəşəriyyətə tanıdır. Bu səbəbdən də dünyanın məşhur elmi mərkəzləri, media və kommunikasiya vasitələri tərəfindən aparılan elmi araşdırmalar nəticəsində Azərbaycanın I vitse prezidenti dünyanın siyasi və mənəvi mənzərəsinə təsir edən dövlət xadimləri, birinci xanımlar və mesenatlarla müqayisə olunur.

Şərqin, Türk dünyasının və Azərbaycanın ən qüdrətli şəxsiyyətləri, sərkərdə xaqanları, pirlərə, övliyalara, Tanrı evlərinə, üləmalara ehtiram göstərib. Saraylarında fikir və düşüncə sahiblərini himayə etdikləri kimi, onların şərəfinə türbələr, məqbərələr ucaldılıb. Bu gün Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində bir çox abidələrin və dini məbədlərin bərpa olunması da məhz Mehriban xanım Əliyevanın adı ilə bağlıdır.

Ağqoyunlu, Qaraqoyunlu, Səfəvi, Əfşar, Qacar hökmdarlarının, Osmanlı sultanlarının, Şirvan şahlarının dinlərin dialoquna göstərdiyi ehtiram hissi bu gün Mehriban xanım Əliyevanın əməli fəaliyyətində gerçəkliyə çevrilir. Raşidi xəlifəsi Ömərin Fələstin torpağına ayaq basarkən Süleyman Peyğəmbərin məşhur məbədinin xarabalığında namaz qılması, əmir Teymurun kilsələrə Tanrı evi kimi baxması yüz illər sonra Heydər Əliyevin dövlətçilik ideologiyasında yaşadı. Onun ideyalarının carçısı və davamçısı olan, məscidlər və minarələr ucaldan Mehriban xanım kilsələrə, sinaqoqlara da diqqət və qayğı ilə yanaşır. Babur şah sevimli xatunu Mümtaz Mahalın eşqinə Tac-Mahalı, Atabəy Məhəmməd Mömünə xatun, Əmir Teymur Bibixanım türbəsini ucaltdı. Unudulmaz ömür-gün yoldaşı Zərifə xanıma abidə ucaldan Heydər Əlirza oğlu Əliyev Cavid məqbərəsini, Şəhidlərin ruhuna "Şəhidlər" kompleksini qurdu. Azərbaycanın Birinci xanımı, ölkənin I vitse prezidenti bu müqəddəs ənənəni bu gün Azərbaycanın bütün guşələrində həyata keçirir. Onlarla türbələrin, məscidlərin təməli qoyulur. Azərbaycanın bütövlük və azadlıq rəmzi olan Cavad xanın məzarı üstə məqbərənin ucaldılması, Gəncənin maddi-mədəni incilərinin bərpa etdirilməsi, Gəncə Qalasının darvazasının yaddaşlara qaytarılması, Gəncənin 2500 illiyinin təntənə ilə qeyd edilməsi, Gəncə xanlığının bayrağının bərpa edilməsi, "Cavad xan" filminin yaradıcı heyətinə dəstəyin verilməsi Mehriban xanım Əliyevanın milli dövlətçilik tariximizin qızıl səhifələrinə yazılmış xidmətlərindəndir. Bu, həm də sinəsinə Sisianovun oğul və ər dağı çəkdiyi Bəyim xanımın ruhuna hörmətin əlamətidir (Onu da qeyd edək ki, bütün bu layihələr gerçəkləşərkən ikinci paytaxt şəhərimiz olan Gəncəyə nüfuzlu dövlət xadimi Eldar Əziz oğlu Əliyev rəhbərlik edirdi - Ş.C.).

Millətə hörmət, tarixə sədaqət hissi ilə

Azərbaycanın qüdrətli xatunları və görkəmli dövlət xadimləri qılınc və qələmin vəhdətində dövlət quran sərkərdə xaqanlara təkcə dayaq olmadılar, onlar həm də möhtəşəm ideyaların müəllifləri və memarları oldular. Dünyanın müqəddəs yerlərini ziyarətdə bulunan Mehriban xanım öz fəaliyyəti ilə həm də Böyük İpək yolu layihəsinə, milli dövlətçilik tariximizə, sivilizasiyaların dialoquna töhfələr verir. 1918-ci ildə Şərqin ilk Demokratik Cümhuriyyəti qurulanda onun etiraf olunması, özgürlüyünün tanınması üçün Əlimərdan bəy Topçubaşov kimi qüdrətli diplomatlar çətinliklərlə üzləşirdi. Erməni daşnaklarının, çar Rusiyasının, Azərbaycanı azad görmək istəməyən bəzi Avropa dövlətlərinin təzyiqinə baxmayaraq, 1919-cu ildə Topçubaşovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin iradəsi ilə Fransanın Versal sarayında Azərbaycanın bir dövlət kimi mövcudluğu təsdiq olundu. Versal sarayının və Əlimərdan bəy Topçubaşovun adı milli dövlətçilik tariximizə yazıldı. Üstündən yüz ildən artıq bir zaman kəsiyi ötəndən sonra Versal sarayının önündəki üç abidənin bərpasını məhz Heydər Əliyev Fondu öz üzərinə götürdü. Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə Əlimərdan bəy Topçubaşovun Fransadakı məzarı üzərində onun abidəsi ucaldıldı. Mərasimdə Azərbaycanın Birinci xanımı da iştirak etdi. Mehriban xanım Əliyevanın dövlətə sədaqət, millətin keçmişinə hörmət hissi bununla bitmir, məhz onun diqtəsi, iradəsi ilə Gürcüstanda torpaq müqəddəsliyinə qovuşan Mirzə Şəfi Vazeh, Mirzə Fətəli Axundzadə, Əhməd bəy Ağayev kimi maarifpərvərlərin, dövlət xadimlərinin məzarları bərpa edildi, qəbirüstü abidələri yaradıldı. Mirzə Cəlilin, Nəriman Nərimanovun Tiflisdəki ev-muzeyləri təmir edildi. Heydər Əliyev Fondunun Gürcüstan nümayəndəliyi fəaliyyətə başladı və eyni siyasət Rusiyada da həyata keçirildi. Moskvada təməli qoyulan Heydər Əliyev Fonduna Leyla İlham qızı Əliyevanın rəhbərlik etməsi isə Mehriban xanımın nəciblik və xeyirxahlıq dolu ideyalarının sərhədlərini daha da genişləndirdi. Leyla xanım Əliyevanın rəhbərlik etdiyi “Xocalıya Ədalət!” kampaniyası çərçivəsində görülən işlər, Arzu xanım Əliyevanın təsis etdiyi Bakı Media Mərkəzinin xətti ilə çəkilən sənədli filmlər, tarixi ədalətin bərpası və təbliği üçün mühüm məqam olmaqla yanaşı Mehriban xanımın ailə dəyərlərinə münasibətinin göstəricisidir.

Humanizmin ünvanı

Heydər Əliyev ənənələrini amalına, ictimai-siyasi fəaliyyətinin prioritetlərinə çevirən Mehriban xanımın təşəbbüsü ilə Milli Məclisin qəbul etdiyi Amnistiya Aktı minlərlə məhkumun üzünə zindanların qapısını açdı. Dövlətçilik tariximizi diqqətlə nəzərdən keçirdikcə biz bu müqəddəsliyi Möminə Xatun, Əleykə Könüldaş, Ağabəyim Ağa, I Şah İsmayıl Xətainin nəvəsi və I Şah Təhmasibin qızı Pərixan xanım kimi qüdrətli xatunların simasında görürük. Bütün ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə milli dövlətçilik tariximizin altun səhifələrini yaradan, fəqət adları xaqan atalarının, qardaşlarının, ərlərinin fəaliyyətinin kölgəsində qalan bu xatunlara bu gün Mehriban xanım öz əməli ilə sanki yenidən nəfəs və ruh verdi. Mehriban xanım Əliyevanın cəmiyyətin inkişafı naminə gördüyü müqəddəs işlər Azərbaycan qadınının ictimai-siyasi fəallığını daha da artırır. Bütün bunlar eyni zamanda siyasi proseslərdə milli-mənəvi dəyərlərin, qadın qəlbinin hərarətinin daha çox nəzərə alınmasına və siyasi mühitdə təmiz, saf abı-havanın qorunmasına rəvac verir. Siyasətdə olsa da, siyasi adam olmayan, zamanı gələndə silahları kitabların, hərbçiləri alimlərin əvəz edəcəyinə inanan Mehriban xanım xalqın mənəvi zənginliyini onun ululuğu ilə bağladığından sənətin və mədəniyyətin himayədarına çevrilir. 2006-cı ildə Azərbaycan-ABŞ parlamentlərarası dostluq qrupunun rəhbəri kimi Amerikaya səfəri zamanı Vaşinqton Tekstil Muzeyində Azərbaycanın maddi-mədəni incilərindən olan, lakin fars xalçası kimi təqdim edilən Şeyx Səfi xalısının Azərbaycan xalqı və onun dövlətçilik tarixi ilə bağlı olması barədə muzey əməkdaşına məlumat verən Mehriban xanım həqiqət carçısı, mənəviyyat elçisi kimi yaddaşlara yazıldı. Onun etiraz səsi əslində "Gülüstan və Türkmənçay" müqaviləsi ilə ikiyə parçalanan Azərbaycanın haqq səsi idi. Bu səs 500 ildən çox tarixi dövlətçilik ənənəsi olan Səfəvilər dövlətinin, Əfşarlar və Qacarlar imperiyasının, I Şah İsmayıl Xətainin, Nadir şah Əfşarın, Ağa Məhəmməd şah Qacarın səsi idi. Bu səs həm də Sankt-Peterburqa, Ermitaja və dünyanın bir çox muzeylərinə sürülən Şeyx Səfi kitabxanasının, Səfəvilər, Əfşarlar, Qacarlar sarayının gileyi, üsyanı idi.

Yeni minillikdə əski dəyərlərin hamisi, klassika ilə müasirliyin körpüsü

Bütün xarici səfərlərində, keçirdiyi görüşlərdə Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən, Ermənistanın Qarabağı yerlə-yeksan etməsindən, maddi-mədəni incilərinin qəddarcasına dağıdılmasından, Ermənistan silahlı qüvvələrinin təcavüzündən danışan Azərbaycanın Birinci xanımı xoşməramlı səfir kimi bəşəriyyəti dialoqa və qarşılıqlı anlaşmaya çağırır. Bütün varlığı, ruhu və duyğuları ilə Azərbaycanın, Şərqin və türk dünyasının bir parçası olan Mehriban xanım bəşəri ideallara sədaqət hissi ilə dünya insanı, dünya vətəndaşıdır!

Dinlərə və sivilizasiyalararası dialoqa töhfələrinə, fikir və düşüncə azadlığına, insan şəxsiyyətinə, milli-mənəvi dəyərlərə ehtiramı ilə O, həm də yeni minillikdə əski dəyərlərin hamisi, klassika ilə müasirliyin körpüsüdür! Sivilizasiyalararası dialoqda gənclərin rolunu dəyərləndirən Mehriban xanım Əliyeva dünyanın müxtəlif bölgələrindən olan gənclərin iştirakı ilə Şərqlə Qərbin qovuşduğu Azərbaycanda beynəlxalq konfranslar təşkil edir, “Könüllülük hərakatı” ilə onların ümid, inam çırağına çevrilir.

Sonsuz qürur, iftixar hissi ilə qeyd etməliyik ki, bu gün milli dövlətçilik və müstəqillik tariximizin yeni və parlaq səhifəsinə ilk dəfə olaraq qızıl hərflərlə yazılmış Birinci Xanım İnstitutu da məhz Mehriban xanım Əliyevanın adı, imzası və onun sərhədlərə sığmayan xoşməramlı fəaliyyəti ilə bağlıdır.

Ən böyük nailiyyətim ailəm, ən qiymətli əsərim övladlarımdır

Bütün ruhu, duyğuları ilə Azərbaycan olan xanım Mehriban Əliyeva üç qüdrətli fikir və düşüncə sahibinin, mesenatın, qələm və kəlam müqəddəsliyi ilə müjdələnən yazıçı, publisist, mütəfəkkir alim kimi şöhrətlənən ziyalının genetik kodlarından cücərdi. Əfşarlara, Qacarlara, Şirvan şahlarına bağlı olan babası Mahmud Ağanın Şamaxıda malikanəsində qurduğu Muğam Mərkəzinin – “Qızılı Salon”un səsi-sorağı Avropaya çatdı. Malikanəsində qonaq olan ata Aleksandr Düma “Qafqaza səyahət” əsərində Dərbənddən Tiflisə qədər gördüyü sarayların ən dəbdəbəlisinin ona məxsus olduğunu yazdı. Aleksandr Düma Muğam müsabiqələri təşkil edən bu qüdrətli mesenatın, sənət, mədəniyyət himayədarının münsiflər heyətini iki başqanına Cabbar Qaryağdıoğluna “Qızıldan qaval”, Sadıxcana “Qızıldan tar” bağışladığını, Seyid Əzim Şirvaninin rəhbərlik etdiyi “Beytüs-səfa” ədəbi məclisini malikanəsində himayə edən, Şamaxı ziyalılarını ziyarətə gələn Qarabağ xanlığının vərəsəsi Xurşudbanu Natəvanı “Qızılı işləməli fayton”la Şamaxıdan Şuşaya yola salan əsilzadənin fəaliyyətini sonsuz ehtiram hissi ilə təsvir etdi.

Tanrı Mehriban xanım Əliyevaya ana babası – Mahmud ağanın XIX əsrdə başladığı layihəni təntənəli şəkildə başa çatdırmaq üçün imkan verdi. Azərbaycan muğamları onun iradəsi ilə dünyanın maddi-mədəni irsi siyahısına yazıldı. Azərbaycanda Muğam Mərkəzinin təməli qoyuldu. Muğam sənəti dövlət himayəsinə alındı. Xurşudbanu Natəvanın abidəsi Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə müxtəlif ölkələrdə ucaldıldı. 30 illik işğaldan sonra Ağdamda – İmarət Qərvənddə dağıdılan türbəsi, qəbirüstü abidəsi bərpa edildi. Natəvanın abidəsi Üzeyir bəyin, Bülbülün abidəsi ilə birlikdə öz məkanına, məqamına – Şuşaya qaytarıldı. Azərbaycan Respublikasının I vitse prezidenti ata tərəfdən “Azərbaycan gec qızar, gec soyuyar” nidası ilə əfşarlardan və qacarlardan sonra Əbədi istiqlalın dastanını yazan Səttərxana, “Xürrəmilər doğuran bir millətin azadlıq istəyini boğmağa güc yetməz!” nidası ilə rejimin üstünə yeriyən Şeyx Məhəmməd Xiyabaniyə, Milli Firqənin qurucusu Seyid Cəfər Pişəvəriyə, “İtə ataram, yada satmaram!” hikməti ilə “Yusif – Züleyxanın” əzəmətini imperiyalara sübut edən, “Bir gəncin manifesti” əsəri ilə mənsub olduğu millətin “İstiqlal Manifesti”ni yaradan Mir Cəlala bağlıdır. Tanrı Azərbaycanın I vitse prezidentinin  alnına təkcə Əbədi istiqlala qovuşan Azərbaycanın sarayında sultan olmaq deyil, həm də onun əzəmətini yaşamaq və yaşatmaq səadətini yazıb. Azərbaycan muğamları ilə yanaşı, Azərbaycan xalısı da, məhz onun iradəsi ilə dünyanın maddi-mədəni irsi siyahısına daxil edilib. Bakıda, Xəzərin sahilində, babası Mir Cəlalın yaşadığı “Ziyalılar Binası”nın önündə Xalça Muzeyinin təməli qoyulub.

Ulu Öndər Heydər Əliyev sıradan bir dövlət xadimi deyildi. O, təhlükəsizlik orqanlarında ən kiçik rütbədən və vəzifədən ən alisinə yüksəlmişdi. Azərbaycanda kimin, daha doğrusu hansı yaradıcı insanın nə ilə nəfəs aldığını hər kəsdən, hamıdan yaxşı, daha yaxşı bilirdi. Şübhəsiz ki, o, sarayına sultanı, ölkəsinin Birinci xanımı, nəvələrinə ananı seçəndə övlad məhəbbəti ilə yanaşı, Mir Cəlal təmizliyini, Nəsir İmanquliyev əyilməzliyini də nəzərə almışdı. Zaman mənsub olduğu millətin, məmləkətin Haqq aşiqinə, Azadlıq carçısına, İstiqlal rəmzinə dönən Ulu Öndərin qərarının əzəmətini ölkəmizdə Avroviziya mahnı müsabiqəsi, I Avropa Oyunları, İslam Həmrəyliyi Oyunları təşkil olunanda 30 illik işğaldan, intizardan sonra təməlini qoyduğu “Xarı Bülbül” musiqi festivalının, “Vaqif poeziya günləri”nin, Molla Pənah Vaqifin dağıdılmış məqbərəsinin bərpasından sonrakı açılış mərasimlərində sübut etdi.

Xanım Mehriban Əliyeva Heydər Əliyev Fondu adında ucaltdığı Abidə ilə Ulu Öndərin Azərbaycançılıq məfkurəsinin tərcümanına çevrildi. Onun irsinin tədqiqi və təbliği istiqamətində mühüm layihələri gerçəkləşdirdi. “Mən İlham Əliyevə özüm qədər inanıram!” – deyən Ümummilli Lider Heydər Əliyevin varisinin arasında bir qüdrətli xatun kimi dayandı. “Hər bir qüdrətli kişinin arxasında bir qüdrətli qadın ömrü əriyir” hikmətini gerçəyə çevirdi. Bununla o, həm də “Ən böyük nailiyyətim ailəm, ən qüdrətli əsərim övladlarımdır!” nidası ilə qələm çalan babası Mir Cəlalın ruhunu şad etdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rəssamların çəkdikləri portretlər, peyzajlar, natürmortlar və digərləri məhz elə onların adları ilə təqdim edilir, bu səbəbdən də rəssamlar həmişə üzdə olurlar. Xalçaçı rəssamlar isə gözəl xalçaların yaranmasına vəsilə olduqları halda adları gizlində qalır. Amma onlar tanınmağa layiqdirlər.

Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü Gülmurad Bəbirov dan danışacağam - xalça rəssamından.

Gülmurad Bəbirov 26 avqust 1958-ci ildə Bakıda dünyaya göz açıb. 1973–1977-ci illərdə Ə. Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq məktəbini bitirib. Sonra 1982–1987-ci illərdə M. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda təhsilini davam etdirib. Bəbirov süjetli və ornamental xalçaların müəllifidir. Onun yaradıcılığında miniatür janrı və şərq üslubuna böyük üstünlük verilir. O, yun və ipəkdən müxtəlif ölçülərdə orijinal xalçalar toxuyur. Həmçinin, Bəbirov Azərbaycanın milli xalça sənətinin inkişafına böyük töhfələr verib.

Əsərləri müxtəlif ölkələrdə nümayiş etdirilib. Onun xalçaları Almaniya, Bolqarıstan, Monqolustan, Ukrayna, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və digər ölkələrdə sərgilənib. Onun ən məşhur əsərlərindən bəziləri arasında "Leyli və Məcnun", "Ovçuluq", "Beyrəklə Banuçiçəyin görüşü" və "Muğam" adlı xalçalar yer alır. Bu əsərlər Azərbaycan xalçası və xalq tətbiqi sənəti Dövlət Muzeyində saxlanılır. 2023-cü ildə "Yalnız sevənlər üçün'" adlı şerilər kitabının təqdimatı olub.

Beynəlxalq simpoziumlarda da fəal iştirak edib və əsərləri müxtəlif sərgilərdə nümayiş olunub. Adları dəyişdirilmiş Azərbaycan xalçaları mövzusunda çıxış edib.

Məşhur əsərləri

1. Min bir gecə

2. Şahın ov məclisi

3. "Şeyx Zahid ibn-Sultan Əl-Nəhyan" portret xalçası

Gülmurad Bəbirov haqqında bir çox televiziya proqramı və film hazırlanıb. Onun sənətini və yaradıcılığını geniş auditoriyaya tanıtmaq məqsədilə müxtəlif yerli telekanallarda dərslər, reportajlar və sənədli filmlər yayımlanıb. Bu verilişlərdə rəssamın xalça sənətinə verdiyi töhfələr, əsərlərinin yaradılması prosesi və sənətinin unikal cəhətləri geniş şəkildə işıqlandırılıb. Həmçinin, Bəbirov haqqında hazırlanmış filmlər və verilişlər, onu daha da tanıdan və geniş auditoriyaya çatdıran əhəmiyyətli layihələrdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, «Ədəbiyyat və incəsənət» portalının Cənub təmsilçisi

AYB Lənkəran Bölməsi və Lənkəran Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana sisteminin birgə təşkilatçılığı ilə Kitabxananın akt zalında Xalq şairi Fikrət Qocanın 90 illik yubileyi ilə əlaqədar "Ədəbiyyatımızın nəğməkar şairi" adlı tədbir keçirildi. Tədbiri giriş sözü ilə AYB Lənkəran Bölməsinin sədri, yazıçı-dramaturq Qafar Cəfərli açdı. Son günlərdə dünyasını dəyişmiş yazıçı və şairlərdən Elçin, Vidadi Babanlı, Kəramət və Məmməd İsmayılın, eləcə də Xalq şairi Fikrət Qocanın xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirildikdən sonra Qafar Cəfərli Prezident İlham Əliyevin Fikrət Qocanın 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncamını xatırladıb onun ömür yolu haqqında ətraflı məlumat verdi.

Sonra AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbi tənqid şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, tanınmış tənqidçi Vaqif Yusifli Fikrət Qocanın yaradıcılığı haqqında geniş məlumat verərərək onun Rəsul Rza ədəbi məktəbinin ən layiqli davamçısı olduğunu bildirdi. Şair haqqında iki kitab müəllifi olan tənqidçi onun çoxşaxəli yaradıcığından ətraflı söz açdı.

Azərbaycanın ilk poliqrafçı alimi, Rusiya və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Şəddat Cəfərov öz çıxışında şairin ölkədə və dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələrə həsr etdiyi əsərlərdən danışdı. Sonra kitabxana işçilərinin şair haqqında hazırladıqları videoçarx nümayiş olundu. Şairin səsi dinlənildi. Videoçarxın nümayişindən sonra AYB Lənkəran Bölməsinin ədəbi məsləhətçisi Ağamir Cavad Fikrət Qocaya həsr etdiyi fəlsəfi essesi ilə çıxış etdi. Yazıçı Hafiz Mirzə Fikrət Qoca ilə bağlı xatirələrindən danışıb, şeirlərinə bəstənmiş mahnılardan söz açdı və respublika ən çox onun sözlərinə musiqi bəstələndiyini xüsusi qeyd etdi.

Kitabxananın əməkdaşı Günay Əsədova şairin yaradıcılığının müxtəlif məqamlarına toxunub, oxucuların Fikrət Qoca yaradıcılığına olan sevgisindən danışdı. Müğənni Habil Axundov tanınmış bəstəkarların onun əsərlərinə müraciət etdiyini və xalqın yaddaşında əbədiyaşarlıq qazanmış mahnılarını yada salıb, ən çox sevdiyi mahnılardan birini ifa etdi.

Tədbiri Q.Cəfərli yekunlaşdırdı. Sonda isə xatirə şəkilləri çəkildi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Avqustun 26-sı Mehriban Əliyevanın növbəti ad günüdür...

Allah-Təala müqəddəs kitabımızda çox yerdə vurğulayır ki, hər şeydən xəbərdardır və yerin–göyün, bütün kainatın da Sahibi özüdür. Yəni Onun iradəsindən kənarda kainatda heç nə baş verə bilməz. Əl–Bəqərə surəsinin, 116-cı ayəsində isə yazılır: – “Bəli, göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Ona məxsusdur, hamısı Onun itaətindədir!”

 Və Hədid surəsinin, 57-ci ayəsi isə daha konkret olaraq insanın alın yazısının əvvəlcədən təyin olunduğuna bir işarədir: – “Yer üzündə baş verən və sizin öz başınıza gələn elə bir hadisə yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl, o “lövhi-məhfuzda” yazılmamış olsun. Bu, Allah üçün çox asandır!..”

Hesablamalara görə dünyada mövcud olan yeddi milyard altı yüz milyondan çox insanın yaşadığı 245 ölkə var. Onlardan cəmi 193-ü rəsmən tanınan dövlətdir. Sizin fikrinizcə, səkkiz milyarda yaxın adamın arasından 193 insandan biri olmaq təsadüf ola bilərmi? Əlbəttə, xeyr. Bu təyinatda hökmən Allahın iradəsi var…

...Harada olurlarsa olsun diqqəti özünə cəlb etməyi bacarır. Doğuşdan gələn cazibədar görünüşü və tükənməz enerjisi ilə ətrafındakılarda xoş təəssürat yarada bilir. Liderlik keyfiyyətləri və insanları idarə etmək qabiliyyəti yüksək səviyyədədir. İnandığı və nail olmaq istədiyi hədəflərə çatmaq üçün son dərəcə qərarlıdır. İnsanları heç vaxt şübhə altına almır, onların mükəmməl yaradıldığına inanır. Onun fiziki gözəlliyini tamamlayan şəxsi xarizması var. O, ətrafı tərəfindən çox hörmət edilən birisidir. Çox xeyirxahdır və problemli hadisələrə sülh yolu ilə yanaşmağa çalışır...  

Deyir ki:- “Anam orta məktəbi bitirdikdən sonra sənədlərini tibb institutuna vermişdi, çünki çox istəyirdi ki, həkim olsun. Nəyə görəsə valideynləri onu uzun müddət dilə tutaraq, nəticədə görkəmli filoloq, şərqşünas-alim olmasına səbəbkar oldular. Və anam Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda müxtəlif vəzifələrdə çalışaraq, sonda həmin institututa rəhbərlik etdi. Bax, onun bu baş tutmayan arzusu mənim seçimimi müəyyənləşdirdi və mən həkim oldum…”

Müdrik, uzaqgörən, zəkalı xanımdır. İpək kimi qəlbi var, xeyirxah və mərhəmətlidir, insanları sevindirməkdən, ehtiyacı olanlara yardım etməkdən zövq alır. Daxili dünyasının zənginliyi onu daha da nurlu, işıqlı göstərir. Məqsədə doğru əzmlə addımlamağı bacarır və taleyinə yazılan təyinatı icra edir…

Evinə, ailəsinə çox bağlıdır. Onun olduğu yer ideal təmiz, təravət qoxusu ilə dolu olmalıdır. Səliqə-səhmanı xoşlayır. Nizam-intizama önəm verir, qarışıqlığı sevmir…

“Mən öz vəzifələrimi vaxtında yerinə yetirmək üçün düzgün iş forması, düzgün tarazlıq tapmağa çalışıram. Əlbəttə, mən ilk növbədə həyat yoldaşımın xanımıyam, uşaqlarımın anasıyam, beş nəvəm var və həyatımın bu hissəsinə ayırdığım diqqətin ikinci plana keçməsini əsla istəmirəm. Əsla! İndiyə qədər bunu bacarmışam. Ümidvaram ki, gələcəkdə də bunu bacaracağam. Mən bişirib-düşürməyi çox xoşlayıram. Bu işlə məşğul olanda yaxşıca dincələ bilirəm. Axı dadlı yeməklər hazırlamaq da müəyyən mənada yaradıcı işdir. Mən bu işi sevirəm, bu işi görürəm və bacarıram…”- söyləyir.

Mehriban və nəzakətlidir. Olduqca həsas və diqqətlidir. Yaxşılara dəyər verməyi, diqqət göstərməyi bacarır. Onun üçün dürüstlük çox əhəmiyyətlidir. Əmin olmadan heç zaman qərar vermir. Qərar verdisə, tərəddüt etmədən həyata keçirməyə tələsir. Ətrafdakılara soyuq münasibət göstərmir, biganə deyil, xeyirxah və şəfqətli insandır. Ona pənah gətirən hər kəsə dəstək verməyə, yardım etməyə hazırdır…

Deyir ki:- “Həqiqi mərhəmət real işlər görülməsini, real məsələlərin həllini, konkret addımlar atılmasını tələb edir. Biganəlik və laqeydlik ən dəhşətli xüsusiyyətdir. Bunlar olmamalıdır – istər ictimai xadim ol, istərsə də dövlət qulluğunda işləyən adam. İnsanlıq hissini qoruyub saxlamaq lazımdır…”

Dövlətini, xalqını sevən, vətənpərvər xanımdır. Dünyada rəsmən tanınan dövlətlərin sırasında Azərbaycanın da bayrağının olmasından qürur duyur…

“Biz 33 ildir ki, müstəqil dövlətik. Müstəqillik xalqımız üçün çoxdan gözlənilən, qiymətli dəyər idi. Məqsədimiz və arzumuz inkişaf etmiş, güclü, azad ölkədə yaşamaqdır. Sözsüz ki, bu, çox güclü motivasiyadır. Eyni zamanda, beynəlxalq aləmdə müasir Azərbaycanın real və obyektiv imici formalaşıb. Biz öz tarixi köklərimizə, ənənələrimizə bağlıyıq. Bununla belə, dünyaya açığıq. Bizim üçün dözümlülük, tolerantlıq, multikulturalizim təkcə son zamanlar dəbdə olan sözlər deyil. Bu, Azərbaycan xalqının çoxəsrlik həyat tərzi və fəlsəfəsidir. Bu gün ölkəmiz siyasi, mədəni və iqtisadi sahələrdə çox sayda beynəlxalq konfrans, forum və görüşlərin keçirildiyi ölkədir. Bu, qədim ənənələrin müasir meylidir. Ölkəmizə gələn hər bir qonaq möhtəşəm inkişafla yanaşı, azərbaycanlıların məxsusi qonaqpərvərliyini və genişürəkliliyini qeyd edir. Bizim yaşıdlarımızın bəxti gətirib ki, Azərbaycanda həqiqətən böyük dəyişikliklər və zəfərlər dövründə yaşayırıq, bütün quruculuq proseslərinin iştirakçısı ola bilərik. Sadəcə, Vətəni sevmək və onu qiymətləndirmək lazımdır…”- söyləyir…

Qürurlu və ləyaqətlidir. Əsilzadələrə xas olan davranış qaydaları var. Xaraktercə ciddi olduğundan yalanı, qeyri-səmimiliyi sevmir...

 Bəli, haqqında söhbət açdığım Mehriban xanım Əliyevanı düşmən üzərində zəfər çalmış ölkənin birinci xanımı kimi hamı çox sevir və ona inanırlar…

Sabah - avqustun 26-sı Mehriban xanımın növbəti ad günüdür. Onu ad günü münasibətilə təbrik edir, möhkəm cansağlığı, firəvan həyat, işlərində müvəffəqiyyətlər arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Şahin Muradidir.

Şahin Muradi

Təbriz

Makedoniyanın Kalkandələn şəhəri və Kalkandələnli Müəyyidi adlı şair ilə tanışlıq

Kalkandələn (Qalxandələn), Quzey Makedoniyanın quzey-batısında olan şəhərlərdən biridir. “Şar” dağlarının ətəklərində qurulub və “Pena” çayının qırağındadır.

İqlim baxımından quru havası var. Yaz aylarında nəmişlik və isti havası olur. Kalkandələn şəhəri tarix baxımından qidmətlidir və onun yaxınlarında olan “Bal Təpə”, bu sözümüzü sübut edir. Tarix boyu Bizans, Hunlar və Osmanlılar imperiyasının torpaqlarına qatılmışdır. Miladi tarixlə 1568 ilində 108 məsihi ailə və 330 müsəlman ailə Kalkandələn şəhərində yaşamışdır.

İndi isə yüz min nəfərlik cəmiyyəti var və üçdən ikisini müsəlman Türklər təşkil edir. Osmanlı imperiyası dövründə Kalkandələn, önəmli bir ticarət mərkəzi kimi, əkinçilik və ev sənayesi və əl işləri baxımından da böyük rol oynamışdır.

Balkanlardakı “Bəktaşı dərgahları”-nın ən önəmlilərindən olan “Xərabati baba təkyəsi” 1538 ilində (milad tarixilə) bu şəhərdə qurulmuşdur. Osmanlı imperiyasından sonra, Kalkandələnlilərin durumları ağırlaşır. Onlar xırdalı-böyüklü bir çox savaş və müharibədən sonra “Sirp”, “Xirvat” və “Sloven” krallığını hakimiyətinə tabe olmuşdurlar. Bu hakimiyyət, 1943-cü ilə qədər davam etmişdir. Bu ildən o yana federal-sosialist Yuqoslaviya hakimiyyətinə daxil olmuşdur. 1991-ci ildən yəni Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra, Kalkandələn Quzey Makedoniya cümhuriyyətinə tabe olmuşdur. İndilikdə iki universitetləri var. Hər ikisi də “Konya” universiteti ilə qardaşlıq ilqarı bağlayıb və ilgilərini saxlamışlar.

Əslində bu şəhərə fikrimi çəkən, “Kalkandələnli Müəyyidi” adlı bir şair olmuşdur. Bu şair ikinci Bayəzid dövründə yaşamışdır. Qanuni Süleyman dövründə Məkkə səfərinə getdikdən sonra, Misr ölkəsində iqamət edib və orda Xəzinədarlıq ilə gün keçirtmişdir.

Şeirlərindən örnək olaraq gətirərək:

Məclisi vəslində məhrum etmə camı büsədən,

Billah ey məh ruzəyə döndərmə bayramım mənim!

***

Billah ey müfti nə dersən bu namazın haqqına,

Gözlərim mehraba nazir, könlüm ol əbrudadır!

***

Vəchi var məsciddə gözlərsəm qaşın mehrabını,

Durmayınca qibləyə qarşı dürüst olmaz namaz.

***

Aldı əqlim ey pəri zülfi gereh-girin sənin,

Vəh ki, mən miskini məcnun etdi zəncirin sənin.

Bu şairdən neçə əsər əldədir.

1. Divan: Bilinən tək nüsxəsi Fransanın milli kitabxanasında saxlanılır. Türkiyə ölkəsində 2012-ci ildə çap olunmuşdur.

2. Xəmsə: Bu şairin xəmsəsi də var: Xosrov və Şirin, Vamiq və Əzra, Şam və kəpənək, Gül və Novruz. Lətifi yazdığı kimi dörd əsərinin adı bəllidir və bir əsərinin adını bilməyirlər. Ancaq indilikdə təkcə şam və kəpənəyi İstanbulun universitetinin kitabxanasında əldədir və təəssüflə o birisilər ya aradan gedib və ya elm əhlinə gizlidir. Şam və kəpənək əsəri 2009-cu il Türkiyədə çap olmuşdur.

3. Mifatih-ülTəşbih: Təşbih sənəti haqqında bilgi verən bir risalədir. Əsər mühtəviyyat dəyərindən ziyadə bizdə bəlağətə görə yazılan ən əski kitablardan biri olması baxımından önəmlidir. 1988-ci il bu kitab Türkiyədə çap olmuşdur. Mürəbbə, müsəddəs, müəşşər, təxmis və təsdisləri doğrudan da gözəldir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hansı rəssam qadınlarımızı tanıyırsınız? Bir neçə ad çəkəcəksiniz. Bəs hansı xalq rəssamı adını almış qadınlarımız var? Cavab çətinlik törədəcək əlbəttə.

Bu gün sizə Azərbaycan SSR xalq rəssamı Xalidə Səfərova barədə danışmaq istəyirəm. Bu gün onun anadan olmasının 99-cu ildönümüdür.

Xalidə Səfərova 25 avqust 1926-cı ildə Gəncə şəhərində anadan olub. O, 1941–1944-cü illərdə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində, 1949–1955-ci illərdə isə Moskvadakı Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun rəssamlıq fakültəsində təhsil alıb.

ilk diplom işi "Cəbhədən gələn məktub" mövzusu olub. Onun ikinci diplom işi — Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" poemasına çəkilən illüstrasiyalar SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının sərgisində, Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun yubileyində, eləcə də 1956-cı ildə Praqa və Paris şəhərlərində keçirilən kino festivalın çərçivəsində sərgilənib.

Yaradıcılığında əsas yeri peyzaj və natürmort janrlarında çəkilmiş rəsm əsərləri tutur. Onun güllərlə natürmort silsiləsində "Payızgülü" (1956), "Zinya çiçəyi" (1971), "Bahar çiçəkləri" (1971), "Monmartr gülləri" (1985),  ilk əsərləri olan "Gülabdan", "Qızılgül", "Çöl çiçəkləri", "Eyvanda", "Xrizantemlər", "Yasəmənlər", "Zanbaqlar", "Nərgizlər", "Nar çiçəyi" kimi əsərlərə rast gəlinir.

Rəssam Azərbaycanın bölgələrinə etdiyi səfərlərinin hesabatını Mahmud Tağıyev ilə 1947-ci ildə Bakıda keçirilən ilk birgə sərgidə verib. Həmin sərgidə o, 70-ə yaxın rəngkarlıq və qrafika əsərləri, 150-dən artıq etüd, peyzaj və natürmort əsərləri ilə iştirak edib. Təqdim edilən əsərlərin sırasına "Üç palıd", "Yağışdan əvvəl", "Bağda natürmort", "Üzümlükdə natürmort" kimi işlər də daxil edilib.

Rəssamın yaradıcılığında portret əsərləri də yer alıb. Bunların sırasına "Qapıçı", balet artisti "Leyla Vəkilovanın portreti", rəssam "Maral Rəhmanzadənin portreti", rəssam "Mahmud Tağıyevin portreti" və başqaları daxildir. O, 1960-cı illərdə idman mövzusunda da işləyib. Bu mövzu çərçivəsində futbol oyunları, velosipedçi yürüşü, avarçəkmə təsvirlərindən ibarət çoxfiqurlu kompozisiyalar çəkib. Onun "Gimnastlar", "Estafet", "Velosipedçi" (1969) "Futbolçular", "Çövkən" əsərləri bu istiqamətə nümunədir.

Mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar rəssamı" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

Rəssam 23 dekabr 2005-ci ildə Bakıda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Sadə, zəhmətkeş, işinə ürəklə bağlanmış insanlar hər bir cəmiyyətin dayağıdır. Bu insanların peşəsinə olan sevgi və sadiqliyi həm onların simasında bir ömürlük nümunəyə çevrilir, həm də yaşadıqları şəhərin səssiz qəhrəmanları kimi yadda qalırlar. Məhz belə simalardan biri də Sumqayıt şəhərində çalışan poçtalyon Nigar Əlikişi qızı Rəcəbovadır.

Nigar xanımın həyat yolu Lerik rayonunun Gəndov kəndindən başlayıb. O, 1961-ci il noyabr ayının 1-də bu füsunkar bölgədə anadan olsa da, həyat onu daha sonra Biləsuvar rayonuna gətirib və burada boya-başa çatıb. Hələ gənc yaşlarından zəhmətə alışan Nigar xanım, 1989-cu ilin may ayının 10-da Sumqayıt şəhər Poçtamtında poçtalyon kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb.

Sumqayıtın müxtəlif poçt şöbələrində çalışıb: 1, 3, 8 nömrəli poçt bölmələrində işləmişdir, artıq 17 ildir ki, 9 saylı poçt şöbəsində öz vəzifəsini eyni sədaqət və məsuliyyətlə davam etdirir. Onun gündəlik işi məktublar, bildirişlər, qəzet və jurnalları ünvana çatdırmaqdan ibarətdir. Amma əslində o, hər gün insanların evlərinə yalnız kağız daşımır — o, etibar, xəbər və ünsiyyət daşıyıcısıdır.

Nigar xanım peşəsini sadəcə bir iş yeri kimi deyil, sevimli bir missiya kimi görür. Onun poçtalyon çantası təkcə məktublarla deyil, illərlə formalaşmış təcrübə, məsuliyyət və insanlara olan hörmətlə doludur. Hər gün şəhərin küçələri ilə addımlayarkən, o, yüzlərlə insanın gündəlik həyatına toxunur — təbəssümü, vaxtında çatdırdığı bir məktubu, salamı ilə...

Bəli, zaman dəyişir, texnologiyalar inkişaf edir, amma insan münasibətlərinin istiliyini yaşadan belə sadə peşə sahiblərinə olan ehtiyac heç vaxt azalmır. İşinə olan sevgisi və illərin sədaqəti ilə seçilən Nigar Rəcəbova kimi insanlar bu sahənin mənəvi dəyərini yaşadır və gələcək nəsillərə ötürür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

NİZAMİNİN MƏHƏBBƏTLƏ TƏRƏNNÜM ETDİYİ SƏRKƏRDƏ-XATUN

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Əbulqasım Firdovsinin və Şeyx Nizami Gəngəvinin əsərlərində sarayların dürüstlük, doğruluq mücəssiməsi kimi təqdim olunan, adı tarixə ləyaqət, mənəvi təmizlik və paklıq nümunəsi kimi yazılan, bəzi tarixi mənbələrdə Məhim Banu və ya Şəmiran kimi göstərilən, Qafqaz Albaniyasının ədalətli hökmdarı Məhinbanu miladdan öncə VII əsrdə yaşamış İran-Turan müharibələrində fütühatlar edən türkün qüdrətli sərkərdə-xaqanlarından biri olan məşhur Turan hökmdarı Alp Ər Tonqanın nəslindən idi. Şərqin ulu hökmdarı Əfrasiyabın, Alp Ər Tonqanın soyundan olması ilə fəxr edən Məhinbanu dövlət idarəçilik sistemində də bu qüdrətli hökmdarın ənənələrini yaşadır, əhalini və rəiyyəti onun yazılmamış qanunları ilə idarə edirdi.

Bu səbəbdən də Abxaziyadan Bərdəyə, Arrandan Ər-mən dağlarına qədər böyük bir ərazini əhatə edən dövlətin sorağına dünyanın məşhur xaqanları və sərkərdələri gəlirdi.

Əksəriyyəti türksoylu xalqlardan-hunlardan, xəzərlərdən, bulqarlardan ibarət olan əhalisini Məhinbanu ədalətlə idarə edirdi. Məhinbanu o dövrdə bir çox dövlətlərdə olmayan qüdrətli orduya, döyüş qabiliyyətli qoşuna, zəngin xəzinəyə və geniş ərazilərə sahib idi.

Əyyanlar və rəiyyət arasında xüsusi nüfuzu və hörməti olan Məhinbanu ədalətli şah, tədbirli sərkərdə kimi, həm də qonşu şahların, padşahların nümunəsinə çevrilmişdi.

O. İran şahı IV Hörmüzün, II Xosrov Pərvizin ehtiramını qazanmış, qonşu dövlətin qüdrətli padşahı və ləyaqətli qadını kimi etiraf olunmuşdur. Məhinbanu daim onların süfrəsinin başında əyləşmiş, çox zaman da sayı bilinməyən möhtəşəm ordusu ilə onları düşmən təcavüzündən xilas etmişdir. Fars kökənli, fars hökmdarı IV Hörmüzün Məhinbanuya olan ehtiramının başqa bir cəhəti də onun türksoylu-azərbaycanlı xatunu olması ilə bağlı idi. Bir sıra müharibələrdə Məhinbanunun ordusunun IV Hörmüzün qoşunu ilə birgə döyüşməsi Arran, Bərdə torpaqlarını düşmən təcavüzündən xilas etmək və yadelli işğalçıların qarşısına sədd çəkmək məqsədinə xidmət edirdi.

“Xosrov və Şirin” poemasının unudulmaz obrazı

Tarixdə daha çox müdrikliyi və mərdliyi ilə yadda qalan Məhinbanu insani və əxlaqi keyfiyyətləri ilə dünyanın ən qüdrətli fatehlərini belə heyrətləndirmişdir. Onun ədəbi obraza və qəhrəmana çevrilməsi isə insanlığa örnək olan mənəvi saflığından, nəcibliyindən, xeyirxalığından və ədalət hissindən boy alırdı.

O, ədəbiyyata İnsan və Allah sevgisi, ilahi eşq, humanizm, eşqin zəfər bayrağını yüksəldən ədalətli şah obrazı kimi daxil olmuşdur. Bütün əsərlərində dünyanı sosial bərabərliyə səsləyən Məhinbanu Şeyx Nizami Gəncəvinin məhəbbətlə tərənnüm etdiyi, əslində cəmiyyətin idealı, ədalətin carçısı, həqiqətin aynası idi:

“Məhinbanu gəldi məclisə birdən. Şah ona xüsusi hörmət göstərdi. Hər zamandan artıq İzzət göstərdi.”

Şeyx Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin poemasında səslənən bu fikirlər bir daha sübut edir ki, müdrik və məğrur Məhinbanuya sözün gerçək mənasında qonşu dövlətlərin hökmdarlarının hörmət və izzəti olmuşdur. Bu ehtiram təkcə onun geniş ərazisi, qüdrətli ordusu və zəngin xəzinəsi ilə deyil, bir hökmdar kimi mənəvi zənginliyi və müdrikliyi ilə bağlı idi.

Məhinbanunun vəliəhdi, II Xosrov Pərvizin xatunu Şirinə olan nəsihətləri də bu qeydləri təsdiq edir: “Cütcü saf tum səpsə torpağa əyər, Şübhəsiz torpaqdan saf tum göyərər. Pak adam gövhəri saxlasa təmiz, Gövhər də bulaşmaz torpağa hərgiz. Banu həm ismətli, həm də kübardı, Xosrovdan, Şirindən xəbəri vardı. ...Şirinə söylədi: "Qızım, bilginən, Bütün gözəllərin sultanısan sən. Arxanca kölgətək gəzir səadət Sənin bəzəyindir ismət, nəzakət. Qapısı möhürlü xəzinəsən sən Xəbərdar deyilsən yaxşıdan, pisdən. Dünyanın cürbəcür hiylələri var, Gah yaqutu əzər, gah dürr oğurlar. Ürəyimə damıb, gələn cahangir Səninlə qovuşmaq niyyətindədir. ...Görsə ki, vəfalı, İsmətli qızsan, Olarsan cahanda böyük hökmdar. Əgər o aydırsa, biz afitabıq, O, Keyxosrov, bizsə Əfrasiyabıq...”

Qardaşı qızı Şirinə təkcə əzizi, doğması kimi deyil, həm də vəliəhdi, Alp Ər Tonqa soyunun davamçısı kimi nəsihət edən Məhinbanu qadın ləyaqətini, qadın ülviyyətini onun baş tacı bilir.

Təkcə Şərqdə deyil, Avropada da məşhur idi

Ömrünü hökmdarlıqda, rəiyyətin və geniş ərazilərin idarəsində, qüdrətli ordunun mükəmməl təlimlərində keçirən, ox atması, ov ovlaması, cahangirlərlə döyüşlərdə sücaət göstərməsi ilə ad çıxaran Məhinbanu özünün ədalətli hökmdar obrazı ilə Şərqdə deyil, Avropada da məşhur idi. Bu məşhurluğu ona dünyaşöhrəti ilə yanaşı, millət-məmləkət sevgisi, məhəbbəti də gətirmişdi. Öz ağlı, ləyaqəti, məğrurluğu və müdrikliyi ilə əsl azərbaycanlı, türk xatunu obrazını yaratmışdır. Ədaləti amalına çevirən Məhinbanu adını Tanrı sevgisinə, istəyinə, dünyanın əvvəlini və sonunu anlamaq duyğusuna görə müdriklər və müqəddəslər cərgəsinə yazmışdır.

Məhinbanunun İlahi eşqi və iki dünya ilə bağlı düşüncələrini Şeyx Nizami Gəncəvi "Xosrov və Şirin" poemasında onun Şirinə vəsiyyət səhnəsində fəlsəfi düşüncə ilə təsvir etmişdir:

Dünyada əbədi şey yoxdur, inan, dəyməz bir arpaya bu böyük cahan. Adəm töhfəsidir torpaqda hər iz, pak gövhərin olar mayəsi təmiz. Bu sözü yaxşı deyib ərənlər: Yaxşı-pis ölümdən sonra bilinər.”

Tarix yalanı sevmədi, əksinə, hər zaman gerçəklərə arxalandı

Ağlı, müdrikliyi, idarəçilik üsulu, döyüş taktikası, əxlaqı, mənəvi dəyərləri ilə milli dövlətçilik tariximizin əski çağlarını şərəfləndirən Məhinbanunun çox zaman tarixi şəxsiyyət və hökmdar xatun olması ilə bağlı mübahisələr də olmuşdur.

Dövlətçilik tariximizi özgə millətlərin və dövlətlərin adı ilə bağlamağa cəhd edənlər, bəzi "salnaməçilər və tarixçilər ədalət hissini unutduqlarından Qafqaz Albaniyasını etiraf etdikləri halda bu qüdrətli dövlətin hökmdarlarından biri Məhinbanunun üstünə kölgə salmaq istəmişlər. Lakin Alp Ər Tonqa, Arran, Bərdə adını yaddaşında yaşadan tarix yalanı sevməmiş, əksinə, hər zaman gerçəklərə arxalanmışdır. Bu gün də xalqımız ləyaqət və ədalət rəmzi kimi qəbul etdiyi, ənənələrindən bəhrələndiyi hökmdar qızı Məhinbanu-Şəmiran şəxsiyyətinə böyük hörmət göstərir.

Tarixi həqiqətlər, elmi-ədəbi mənbələr sübut edir ki, Şeyx Nizami Gəncəvi "Xəmsə" çələnginə aid olan poemalarının əksəriyyətini qüdrətli şahların və padşahların sifarişi ilə qələmə almışdır. Bu mənada o, sarayın başbilənlərinə də toxunmuş və bu əsərlər mirzələr tərəfindən üzü köçürüldükdən sonra yayılmışdır.

Bu gün Nizaminin əsərlərində obraz kimi işlənən simaların tarixi şəxsiyyət olmasını, qılıncları, qələmləri, dövlət idarəçilik sistemində mövqeləri və savaş meydanlarındakı fütühatları hər kəs etiraf edir.

Daha çox Şeyx Nizami Gəncəvinin əsərlərindən tanıdığımız Arran hökmdarı, Şirinin bibisi, Əfrasiyabın soyundan olan Məhinbanunun Atabəy Məhəmməd, Qızıl Arslan, Şirvan şah Axistan, Şirvan şah İbrahim, Şah İsmayıl Səfəvi, Nadir şah Əfşar, Ağa Məhəmməd şah Qacar kimi milli dövlətçilik tariximizdə yeri danılmazdır. Min illər boyu başqa millətlər, eləcə də Azərbaycan xalqı tərəfindən yaradılmış tarixə, mədəniyyətə, incəsənətə, musiqiyə və digər milli-mənəvi dəyərlərə saxtakarlıqla sahib çıxan bədnam erməni daşnakları təkcə torpaqlarımıza təcavüz etməmişdir. Onlar vicdanı sızlamadan türkün məşhur sərkərdəsi Alp Ər Tonqanın nəslindən olan və tarixi mənbələrdə Məhinbanu, Məhim Banu və Şəmiran kimi tanınan bu qüdrətli Xatunun erməni qadını oluğunu da iddia etdilər.

30 illik işğaldan, intizardan sonra özgürlüyə qovuşan Şərqi Zəngəzurda, Qarabağda, Murovun zirvəsində, Qafqaz Albaniyasının rəmzlərindən olan Kəlbəcər və Laçında yerləşən Alban məbədlərində dalğalanan Azərbaycan bayrağı bu torpaqların tarixi sakinlərinin və sahiblərinin ünvanı dünyaya göstərdi. Məhinbanunun soyunun əzəmətini sübuta yetirdi. 

Bu gün VI - VII əsrlərdə Qafqaz Albaniyasında, Şərqdə ədalətli hökmdar kimi tanınan Məhinbanu cismani yoxluğundan sonra belə diri görünür, bəşəri görünür!

Bu bizim min illərin o başından boy alıb gələn ən böyük sərvətimiz, hökmdar əzəmətimiz, ədalət rəmzimiz, bitib-tükənməyən məhəbbətimizdir! Bunun üçün qürurlanmağa, daha böyük qələbələrə imza atmağa dəyər!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU,

      ANARA

İçimə məhəbbət yazır,

izimə həsrət yazır,

yazır, yazır, yazır həyat.

Günəşli gündüzlər,

köksü məsafəylə dolu düzlər,

gecətək qaranlıq,

gündüz kimi aydın üzlər,

yazılır içimə,

içimdə qalır...

Sevdiklərim də,

sevmədiklərim də

yazılır içimə,

qalır içimin

qalın səbir dəftərində...

Dostum,

mən öləndən sonra

basarsan bu maqnitofonun

səs qaytaran düyməsini,

bir dəfə də eşidərsən

artıq döyünməyən

qəlbimin səsini...

1964

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.08.2025)