İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bu günlərdə  qədim  Qəbələ  şəhərində oldum. Şəhərlə ətraflı tanış olub, görkəmli yazıçımız İ.Qutqaşınlının abidəsini və ev-muzeyini ziyarət etdim. 

Dostlarla söhbət zamanı söz A.Dümanın “Qəbələ xurması” adlandırdığı şabalıddan düşdü. Düz deyiblər ki, söz vaxtına çəkər. Hazırda şabalıd mövsümüsür. Dostlardan şabalıdla bağlı maraqlı söhbətlər, rəvayət və əfsanələr eşitdim. Belə əfsanələrdən biri də görkəmli yazıçımız İ.Qutqaşınlı ilə əlaqələndirilir. Üstəlik, İsmayıl bəyin ölümü və ölüm səbəbi barədə dostlarımın nənə-babalarından eşitdikləri rəvayətləri də dinlədim.

Maraqlı olacağını güman edərək həmin rəvayətləri oxucularımızın da nəzərinə çatdırmaq istərdim. Əvvəlcə, şabalıdla bağlı rəvayət barədə.

Deməli, belə söyləyirlər ki, İ.Qutqaşınlı şabalıdı çox sevirmiş. Ən çox da Qəbələ şabalıdını. Həcc ziyarətinə gedən general geri qayıdarkən bir müddət İstanbulda qalır. Şəhər onun çox xoşuna gəlir. Bir gün şəhəri gəzərkən küçədə şabalıd satıldığını görür. Maraqlanıb qiymətini soruşur. Satıcı ona deyir ki, sənlik deyil, bahalı şeydir, çəkil kənara. 

İsmayıl bəy pərt olsa da, üzə vurmur. Qəbələyə xəbər yollayır ki, təcili ona şabalıd göndərsinlər. Buradakı dostları çaparla ona iki xaral təmizlənmiş seçmə Qəbələ şabalıdı göndərirlər. 

İ.Qutqaşınlı qəsdən bazarda həmin lövğa tacirin yanında yer alır. Bazara hay düşür, camaat şabalıd almaq üçün sıraya düzülür. Lakin İsmayıl bəy heç kimdən pul almır. Hamını şabalıda qonaq edir. 

Beləcə, lovğa tacir dərsini alır. 

Söylənilən rəvayətlərdən biri də İsmayıl bəyin ölümü və ölüm səbəbi ilə əlaqədardır. Maraqlı orasıdır ki, onlar söylədiklərinə heç bir rəsmi mənbə göstərmir və bunları ulu babalarının və nənələrinin dilindən eşitdiklərini bildirirdilər.

Amma söylədikləri tədqiqatlarda göstərilənlərlə tamamilə üst-üstə düşür. Bu isə mövcud ehtimalı daha da qüvvətləndirir.

Söylədiklərindən belə məlum olurdu ki, böyük ədibimizin ölümü xüsusi olaraq planlaşdırılmışdır. Çünki o, öz xalqını və Vətənini sevən, onun azadlığını arzulayan" paqonlu maarifçilər"dən idi. Ona görə də istefaya çıxdıqdan sonra, 1847-ci ildən Şamaxıda "Bəy kommissiyası"nda işləməsinə baxmayaraq, xalqın maariflənməsində və oyanmasında aktiv fəalliyyətə başlamışdır. Sözsüz ki, bu da çar hökumətinin maraqlarına cavab vermirdi. Ona görə də Qutqaşınlını tezliklə aradan götürmək üçün planlar cızılır, fürsət axtarılırdı. Belə ehtimal olunur ki, 1854-cü ildə ona ünvanlanmış, Anadolu ordusunun baş komandanı Mustafa Zərif Paşadan Azərbaycan və Dağıstanda üsyanlar təşkil etməyə çağıran məktub erməni polkovniki M.T. Loris-Məlikovun casuslarının əlinə keçib. Onlar da məktubu təcili çar idarəsinə yetirmişlər. Nəticədə İ.Qutqaşınlı 1855-ci ildən nəzarət altında alınmışdır. Onun 1861-ci ildə Ağdaş mahalında karvansarada yemək yeyərkən çar Rusiyasınin əli ilə ermənilər tərəfindən suyuna zəhər qatılmaqla həyatına son qoyulmuşdur. Eləcə, həyat yoldaşı Tutu xanım Bikə də onunla birgə zəhərlənərək öldürülmüşdür. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ANAR, ŞEİRLƏR

“Dedim, dedi...”

Dedim: inci nədi? Dedi: Dişimdi,

Dedim: qələm nədi? Dedi: Qaşımdı.

Dedim: on beş nədi? Dedi: Yaşımdı,

Dedim: Daha varmı? Söylədi: Yox-yox.

                                         Ərzurumlu Əmrah

Dedim: iyirmi bir, Dedi: Yaşımdı,

Dedim: qələm nədi? Dedi: Qaşımdı.

Dedim: gözündəki... Dedi: Yaşımdı,

Dedim: qoy silim mən. Söylədi: Yox-yox.

Dedim: alma nədi? Dedi: Yanağım,

Dedim: cənnət nədi? Dedi: Qucağım,

Dedim: yaqut nədir? Dedi: Dodağım.

Dedim: qoy öpüm mən. Söylədi: Yox-yox.

Dedim: yolun… Dedi: Haqqın yoludu,

Dedim: qolun… Dedi: Onun qoludu.

Dedim: bəs ürəyin? Dedi: Doludu,

Dedim: Boşaltsana. Söylədi: Yox-yox.

Dedi: Başdan-başa dərdəm, kədərəm,

Dedim: nə istəsən, istə, edərəm.

Dedi: Bir gün gələr, köçüb gedərəm,

Dedim: aman, getmə. Söylədi: Yox-yox.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə çağdaş türk dünyasının gənc şairlərinin  şeirləri təqdim edilir.

Gülnaz FAY­ZUL­LA

(Qazaxıstan)

21 sent­yabr 1980-ci il­də Gü­ney Qa­za­xıs­tan vi­la­yə­ti­nin Ot­rar ra­yo­nun­da ana­dan olub. Dün­ya Gənc Türk Ya­zar­lar Bir­li­yi­nin Məs­lə­hət Şu­ra­sının üz­vü­dür.

AĞ BULUDLAR

Ağ buludlar xəyalımda uçuşur.
Sirlərimi kürəyində daşıyaraq
Üzür göylərdə.
Ağ bulud
çəkişir yad küləklərlə.
Yağdırası yağışı yox,
yağmadan yol alıb gedir.
Mənim dərin sirlərimi
bulud karvanı
önünə qataraq
aşır təpədən.
Ağ buludlar,
mənim bəxtim sizə aiddir.
“Əlvida!” deməyə dilim gəlmir.
Sirlərimi yaxşı-yaxşı saxlayın,
ağ buludlar, saxlayın.
Əgər insan oğluna bir faydası olarsa,
istəyimi yerə səpin yağmurla.
Ağ buludlar bir-birini qovsalar,
mənim böyük istəyimi

Yer üzünə bərəkəttək səpərlər.

Uyğunlaşdırdı: Gülnar Səma

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Obrazların adları hər şeyi açıb deyir. Baxın: 1-ci işçi, 7-ci qardaş və 3-cü kafir. Bunlar, epizodik rollar deməkdir. Bəli, o. Çox zaman bu cür epizodik rollar aldı. Amma bununla belə, bu xırda obrazlara böyük həyat verdi, onları canlandırmağı bacardı. Bu da onun ustalığından xəbər verir.

Söhbətv bu gün 75 illik yubileyini qeyd etdiyimiz Pərviz Bağırov barədədir.

Pərviz Bağırov 12 noyabr 1950-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1972-ci ildə M. A. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun dram və kino aktyorluğu fakültəsini bitirib. Təyinatla Akademik Milli Dram Teatrına gələn aktyor teatrın səhnəsində bir çox rollar oynayıb

Həmin rollar : 7-ci qardaş ("Yatmış gözəl və yeddi qardaş", Aleksandr Puşkin), 1-ci işçi ("Knyaz", Hüseyn Cavid), Dustaq ("Qılınc və qələm", Məmməd Səid Ordubadi), Həsrət ("Gölgələr pıçıldaşır", Seyfəddin Dağlı), Rasim ("Şəhərin yay günləri", Anar), Hacı Bağdad ("Dəli yığıncağı", Cəlil Məmmədquluzadə), Əyyar ("Fitnə", Abdulla Şaiq), Kamal ("Əliqulu evlənir", Sabit Rəhman), Lennoks ("Maqbet", Uilyam Şekspir), 3-cü zabit ("İblis", Hüseyn Cavid), Mahmud ("Atabəylər", Nəriman Həsənzadə), Altay ("Od gəlini", Cəfər Cabbarlı).

Pərviz Bağırov Ağadadaş Nəcəfov ("Dəlilər və ağıllılar", İlyas Əfəndiyev), Çar Uluz ("Pompeyin Qafqaza yürüşü", Nəriman Həsənzadə), Şeytan ("Özümüzü kəsən qılınc", Bəxtiyar Vahabzadə), 1-ci kafir ("Burla Xatun", Nəbi Xəzri), Talap ("Sokratı anma gecəsi", Çingiz Aytmatov), Qonşu ("Mənim ərim dəlidir", Elçin), Kamran Qızılsəs ("Köhnə ev", Əli Əmirli), Minas ("Hələ sevirəm deməmişdilər", Ramiz Novruz), Dadaşzadə və Sarvan ("Bu dünyanın adamları", Hidayət), Qəhrəman ("Eloğlu", Abdulla Şaiq) rollarını da ifa edib.

Pərviz Bağırov 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti fəxri adına layiq görülüb. 9 may 2012-ci ildə Prezident Mükafatına layiq görülüb.

Filmoqrafiya

1. Həyat bizi sınayır

2. Dədə Qorqud

3. De ki, məni sevirsən!

4. Qərib cinlər diyarında

5. Şəki

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünyaşöhrətli rəssamlarımızın adları dillərdə əzbərdir. Amma tək onları bilməklə iş bitmir. Çox istedadlı, görkəmli, unudulmaz rəssamlarımız var, gənc nəslə onlar barədə məlumat vermək, sanırıq ki borcumuzdur.

Mirnadir Zeynalov 12 noyabr 1942-ci ildə Bakının Buzovna kəndində doğulub. 1963-cü ildə ilk peşə təhsili olan Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbini, daha sonra isə 1973-cü ildə Moskva Poliqrafiya İnstitutunun Qrafika fakültəsini bitirib. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının və "Yeni Era" Ümumdünya Sənət Akademiyasının həqiqi üzvü olub.

Mirnadir Zeynalovun peşəkar boyakarlıq karyerası 1970-ci illərdən başlayıb. O, Abşeron rəssamlıq məktəbinin görkəmli nümayəndələrindən, xüsusilə, Cavad Mircavadov, Qorxmaz Əfəndiyev, Kamal Əhmədov, Ənvər Əsgərov, Nazim Rəhmanov, Fərhad Xəlilov kimi rəssamlardan təsirlənib. Rəssamın əsərlərində doğulub böyüdüyü Abşeronun sərt təbiətinin, mənzərələrinin əks olunması mühüm yer tutur. Bunlardan "Tək ağac" (1974), "Köhnə kənd" (1989) əsərlərini xüsusilə fərqlənirlər.

Rəssam öz karyerasının ilk illərində realizm üslubunda, sonralar abstrakt tablolar yaratmağa başlayıb. Realist üslubda işlədiyi zamanlarda ailə üzvlərinin və digər insanların portretləri və naturadan işlər çəkib. Mirnadir Zeynalovun yaradıcılığının əsası başlıca olaraq spektrin əsas rəngləri əsasında qurulub.

Onun kompozisiyalarında kollaj və instalyasiya elementləri ayrılmaz hissəyə sahibdir. Onun yaradıcılığında realizm üslubunda çəkilən portretlərə, lirik mənzərə əsərlərinə, həmçinin, yalnız müxtəlif rəng çalarlarının istifadə edildiyi abstrakt həllərədək fərqli janr və üslublara rast gəlmək mümkündür.

Mirnadir Zeynalovun dəfələrlə fərdi sərgiləri keçirilib. Rəssamın əsərləri Moskva, Kiyev, Hyuston, Los-Anceles və başqa şəhərlərdə sərgilənib, 2013-cü ildə Londondakı "Sothbeys" auksionunda dəyər qazanıb. Onun dəyərli əsərləri Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyinin və Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının fondunda qorunub saxlanılır.

Mirnadir Zeynalov 4 mart 1992-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar rəssamı", 29 dekabr 2006-cı ildə isə "Azərbaycan Respublikasının xalq rəssamı" fəxri adlarına layiq görülüb. Həmçinin 1976-cı ildə Moskva şəhərində keçirilən ümumittifaq sərgisində SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının diplomunu alıb, 1989-cu ildə Bakıda keçirilən "Xəzəryanı ölkələri rəssamlarının bienallesi"ndə "Yaz bağı" əsəri bürünc medala layiq görülüb.

Rəssam 10 mart 2021-ci ildə 78 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Uzaq haraylara isinmir ürək!

Əlbəttə ki, halına yanan nə qədər yaxında olsa bir o qədər təsəllisi də güclü olar.

Ümiddən uzun gecə.

Bu dünyada ən uzun nəsnədir ümid, boşuna demirlər ki ümid sonda ölür. Amma ayrılıq adlı bir kabus var ki, xüsusən onu gecələr çəkmək ağır dərddir. Ümiddən uzun gecə ibarəsi də buradan yaranıbdır.

Şair İbrahim Göyçaylının şeirlərində ədəbi tənqidin fikrincə lirika çox dərindir. Bu da həmin şeirləri oxucuya sevdirir.

İbrahim Göyçaylı 1936-cı il, noyabrın 12-də Göyçay rayonunun Alıkənd kəndində anadan olub. Yəni, Göyçaydan çıxmış böyük şairlər sırasında Rəsul Rza, Əli Kərimlə yanaşı İbrahim Göyçaylının da adı vardır.

1943-cü ildə o, Göyçay şəhərində orta məktəbə gedib. 1953-cü ildə məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsil alıb.

O, ümumilikdə, Azərbaycan Dövlət Radiosunda 40 ilə yaxın müddətdə fəaliyyət göstərib, radionun formalaşmasında xüsusi xidmətləri olub.

Əmək fəaliyyətinə qəzetdə müxbir kimi başlayıb. Sonra Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında redaktor, "Mədəni ticarət", "Za kulturnuyu torgovli" qəzetlərində baş redaktor, Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində redaktor, şöbə müdiri, baş redaktor kimi vəzifələrdə çalışıb. 1983-cü ildən 2007-ci ilə qədər baş redaktor müavini vəzifəsində fəaliyyət göstərib.

2006-cı ildə Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Əməkdar mədəniyyət İşçisi fəxri adına layiq görülüb. Yüzdən çox şerinə mahnılar bəstələnib, tanınan sənətkarlar tərəfindən ifa olunub.

Kitabları

1. Dalğalar qoynunda

2. Yadigar sözlər

3. Gözlərinin işığında

4. Qərənfil işığı

5. Ulduzlar nədən danışır

6. Uzaq haraylara isinmir ürək

7. Ümiddən uzun gecə

İbrahim Göyçaylı 2007-ci il, fevral ayının 24-də, uzun sürən xəstəlikdən sonra 70 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

 Nigar Xanəliyeva “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Qərbi Azərbaycan mövzusunda növbəti söhbətimiz Qərbi Azərbaycan icmasının beynəlxalq hüquq müstəvisində fəaliyyəti barədə olacaqdır.

Materialın hazırlanmasında göstərdiyi köməyə görə Qərbi Azərbaycan icması Sumqayıt nümayəndəliyinə minnətdarlıq bildiririk.

Əsas fəaliyyət istiqamətləri

•İcma 2023 cü ildə qəbul edilmiş "Return Concept of Western Azerbaijan Community" adlı sənədi yanvar ayında təsdiq etmiş və bu sənədin United Nations Secretariat tərəfindən rəsmi olaraq United Nations Security Council, United Nations General Assembly və United Nations Economic and Social Council nun gündəminə daxil edildiyini bildirmişdir. 

•İcma 28 Mart 2023 cü il tarixində bu sənədin  beynəlxalq hüquqa, insan haqlarına, sülhün qurulmasına və s. dair  çoxsaylı dillərdə yayıldığını açıqlamışdır. 

•İcma 2024 cü ilin noyabrında Cenevrədə keçirilən 17th Session of the United Nations Forum on Minority Issues (28 29 noyabr 2024) sessiyasına təmsilçi ilə qatılmışdır. 

•İcma Ermənistan hökumətinə müraciətlər göndərmişdir, həm üçüncü tərəf dövlətlərə, həm də BMT nın Baş katibi və Ermənistanın Baş naziri səviyyəsinə. Məqsəd: azərbaycanlıların (Qərbi Azərbaycanlıların) təhlükəsiz və ləyaqətlə öz doğma torpaqlarına qaytarılması və onların kollektiv və fərdi hüquqlarının bərpasıdır. 

•İcma beynəlxalq hüquq normlarına istinad edir: məcburi köçkünlük, qayıdış hüququ, etnik təmizləmə, soyqırım və insan hüquqları çərçivəsində fəaliyyət göstərdiyini vurğulayır. 

Beynəlxalq hüquq baxımından əsas məsələlər

•İcma iddia edir ki, Ermənistan Qərbi Azərbaycanlıların öz torpaqlarına qayıtmasını təmin etməyərək beynəlxalq hüququ, xüsusilə sığınacaq, köçkünlük və qayıdış hüquqları çərçivəsində pozur. 

•İcmanın sənədlərində qeyd olunur ki, məcburi köçkünlük, torpaqların boşalması, mədəni irsin məhv edilməsi kimi hallar “etnik təmizləmə və ya insanlığa qarşı cinayət” çərçivəsində qiymətləndirilə bilər. 

•İcma həmçinin beynəlxalq təşkilatlara — BMT, OİC və s. çağırış edir ki, Ermənistanla dialoqa girilsin və Qərbi Azərbaycanlıların hüquqları təmin edilsin. 

•Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyəti beynəlxalq səviyyədə “qaytarılma hüququ” (right of return) və məcburi köçkünlük kontekstində geniş müzakirə olunur. Bu, dövlət dövlət münasibətindən çıxaraq diaspor və icma səviyyəsində beynəlxalq təşkilatların gündəminə daxil olur.

•İcma öz fəaliyyətini beynəlxalq hüquq qaydalarına bağlayaraq məsələn, BMT sənədləri, insan hüquqları konvensiyaları, köçkünlük hüququ həm normativ əsas yaradır, həm də hüquqi dayanaq, diplomatik bəyanat və müraciətlər formalaşdırır.

•Lakin müvəffəqiyyətlərə baxmayaraq bir sıra çətinliklər mövcuddur: Ermənistanla dialoq problemləri, torpaqların azərbaycanlılara qayıdışı mövzusunda praktiki addımların olmaması, beynəlxalq təşkilatların bu məsələni daha geniş və müxtəlif kontekstlərdə müzakirə etməsi zərurəti.

•Bu fəaliyyətdə həm hüquqi, həm siyasi diplomatik elementlər bir biri ilə sıx bağlıdır: məsələnin yalnız hüquqi “hüquq pozuntusu” kimi deyil, həm də milli mədəni identiklik, etnik hüquq və tarixi ədalət prizmasında təqdim olunması vacibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları layihəsində bügünkü təqdimat Məhtimqulu Fəraqi barədədir.

Məhtimqulu Fəraqi (təxminən 1733–1790) — XVIII əsr Türkistan ədəbi-mədəni düşüncəsinin ən parlaq simalarından biri, klassik türkmən poeziyasının banisi və bütövlükdə türk dünyasının mənəvi irsini formalaşdıran böyük mütəfəkkirdir. O, yalnız bir şair deyil, həm də millətinin oyanışına, birliyinə və mənəvi azadlığına çağıran xalq filosofu kimi tarixə düşmüşdür.

Məhtimqulu Fəraqi, Qarluq–Oğuz türk mədəniyyəti mühitində, Etrek çayı sahilində, Hacı Əzədi (tanınmış sufi şair və müəllim) ailəsində dünyaya gəlmişdir. İlk təhsilini atasından alan Məhtimqulu daha sonra Buxarada, “Miri-Ərəb” və “Şirqazi” mədrəsələrində oxumuş, ərəb-fars dillərini, islam elmlərini, məntiq, fəlsəfə və təfsiri dərindən öyrənmişdir. Onun intellektual formalaşmasında həm İslam sufizmi, həm də türk xalq hikməti əsas rol oynamışdır.

Fəraqi təxəllüsü ilə yazan Məhtimqulu, sufi poetikasının dərin mənəvi qatlarını xalq dili ilə birləşdirərək, türkmən ədəbi dilinin əsasını qoymuşdur. Onun yaradıcılığı ilə türkmən dili uzun müddət ərəb və fars təsirindən azad olaraq milli poetik forma qazanmışdır. Məhtimqulu bu mənada yalnız bir şair deyil, həm də türkmən milli özünüdərkinin memarı olmuşdur.

Onun poeziyası mövzu baxımından çoxşaxəlidir, belə ki, dini-mənəvi düşüncə, vətən və xalq sevgisi, ictimai ədalətsizliklərə qarşı etiraz, humanizm və hikmətli həyat fəlsəfəsi onun şeirlərində mərkəzi mövqe tutur. “Eý dost, gel bir söz aýdaýyn”, “Bir gün bolar”, “Döwletli bolmaz” kimi əsərlərində həm sufi təvazökarlığı, həm də sosial ədalət idealları dərin bədii forma ilə ifadə olunur.

Məhtimqulu Fəraqi öz dövründə parçalanmış türkmən tayfalarının birləşməsi ideyasını ilk dəfə poetik dillə ortaya qoymuşdur. Onun “Birleşeli türkmənler” misrası bu gün də türkmən milli şüurunun ideoloji şüarı kimi qəbul edilir. Bu baxımdan Məhtimqulu yalnız bir şair deyil, həm də milli ideoloq, mənəvi rəhbər idi.

Şairin fəlsəfi düşüncəsində insanın daxili kamilliyi əsas yer tutur. O, dünya həyatını fani, əbədi olanı isə mənəvi aləmdə axtaran bir sufi kimi çıxış edir. Onun şeirlərində Yunus Əmrə, Əhməd Yəsəvi və Nəsimi kimi türk sufi ənənəsinin davamı açıq görünür. Fəraqi üçün kamillik  nəfsin cilovlanması, haqqı tanımaq və insanlara xeyir verməkdən keçir.

Məhtimqulunun dil üslubu sadə, xalq danışığına yaxın, lakin mənaca dərin və çoxqatlıdır. O, folklor poetikasını – atalar sözləri, məsəllər, ritmik paralelizmlər və xalq hikmətlərini, klassik qəzəl və qoşma formaları ilə birləşdirərək, həm xalq, həm də elitar poeziyanı vəhdətdə təqdim etmişdir.

Fəraqi həm də türk dünyasının ortaq bəşəri dəyərlərini ifadə etmişdir. Onun poeziyasında vətən anlayışı yalnız coğrafi deyil, mənəvi bir dəyərdir xalqın dili, dini və birliyi ilə eyniləşir. “Vatan” kəlməsi onun yaradıcılığında ilahi sevgi ilə bərabər mənəvi azadlıq simvoluna çevrilmişdir.

O, təxminən 1790-cı illərdə vəfat etmiş, indiki Türkmənistan ərazisində, Etrek vadisində dəfn olunmuşdur. Məhtimqulu Fəraqi bu gün Türkmənistanın milli şairi, eyni zamanda UNESCO tərəfindən “bəşəri irsə daxil olan şəxsiyyətlərdən biri” kimi tanınır. Onun əsərləri təkcə türkmən xalqının deyil, bütün türk dünyasının ortaq mənəvi sərvətidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Vahid ƏZİZ

YAMAN GECİKDİN...

Şirin bir xəyalsan, acı xatirə,

Gələrsən könlümü duman alanda,

Dedin “Qayıdaram bahara qədər,

Durna qatarlanıb haray salanda”.

Durnalar da gəldi, uçub qayıtdı,

Gödəlib səbrimtək daraldı günlər,

Düşündüm: “ömrünün dolaylarından

Dönərsən soyuqlar düşənə qədər.”

Yağar zirvələrə qar narın-narın,

Çiskinə bürünər payız bağları,

Budaqda qalmaqdan gülöyşə narın da

Çatladı bağrı, yaman gecikdin,

Yaman gecikdin…

Vahid Əzizin “Yaman gecikdin” şeirini oxuyanda sanki havada bir payız qoxusu, bir az da keçmişin dumanı dolaşır. Həm melodik, həm də emosional baxımdan çox zərif bir əsərdir. Təsadüfi deyil ki, Elza İbrahimovanın musiqisi, Flora Kərimovanın səsi ilə birləşəndə bu şeir artıq sadəcə mətn deyil, yaşanmış bir həyat duyğusuna çevrilir.

“Şirin bir xəyalsan, acı xatirə...” Elə ilk misradaca Vahid Əziz bütün şeirin tonunu qoyur: burada şirinliklə acılıq bir-birinə sarılıb. Sevgi var, amma o sevgi artıq xatirəyə çevrilib.

Bir vaxtlar yaşanan o gözəl duyğular indi yalnız “şirin bir xəyal” kimi qalır. Və insan onları xatırladıqca həm sevinir, həm də yanır. Sizcə, elə deyilmi? Bəzən ən şirin xatirələr ən çox yandırır...

“Dedin, qayıdaram bahara qədər, Durna qatarlanıb haray salanda...” Burada müqəddəs bir gözləmə motivi var. Baharı gözləmək həm sevginin, həm ümidi təzələməyin simvoludur. Amma bu “bahar” həm təbiətin, həm də insanın ruh baharıdır. Sevən adam üçün sevgilinin gəlişi baharın özü deməkdir.

“Durnalar da gəldi, uçub qayıtdı...” Bu misra sadəcə təbiət hadisəsi deyil, zamanın keçməsi, ümidin tükənməsi deməkdir. Sanki bir nəfəsdə ömrün keçməsini təsvir edir.

Ən acısı odur ki, o gözlənən insan gəlmədi... Və durnaların hər uçuşu bir az daha ayrılıq demək oldu.

“Gödəlib səbrimtək daraldı günlər...” Bu, çox incə, poetik bir bənzətmədir. Səbr - vaxt kimi tükənən bir şey kimi təqdim olunur. Artıq hər gün bir az daralır, bir az sıxılır... Sanki günlər bir qəlibə salınıb, içində nəfəs almaq çətinləşir. Bu, həm emosional yorğunluq, həm də daxili yanğı metaforasıdır.

“Yağar zirvələrə qar narın-narın...” Bu səhnədə artıq təbiət də dəyişir. Bahar ümidinin yerini payızın, qışın sükutu tutur. Qar yağır, bağlar çiskinə bürünür, hər şey sanki “səssiz kədər” pərdəsinə bürünür. Bu, həm fəsillərin keçidi, həm də ürəyin soyumasının təsviridir. Gözləyən insanın iç dünyası kimi əvvəl istidir, sonra sərinləyir, sonda donur...

“Budaqda qalmaqdan güleyşə narın da, Çatladı bağrı, yaman gecikdin, yaman...” Bu final heyrətamizdir. Nar burada insanın özü kimi təqdim olunur: içində sevgi dolu, gözəl, canlı. Amma gözləməkdən partlayıb. “Çatladı bağrı” ifadəsi həm fiziki, həm emosional ağrını daşıyır. Sanki gözləməyin özü bir növ ölümə çevrilib. Və sonra o son sözlər:

“Yaman gecikdin, yaman...” Burada qınaq da var, amma o qınağın içində sevginin hələ də sönmədiyi bir istilik var. İnsan o qədər gözləyib ki, artıq inciyə bilmir. Sadəcə yorulmuş bir sevginin ahı kimi səslənir. Burada ağrı da zərifdir. Şairin kədəri sanki musiqiyə çevrilir, oxuduqca yanmırıq, isinirik. Bu şeir sevginin ağrısını incə bir nəvazişlə danışır. Vahid Əziz burada “gözləmək” hissini o qədər insani, o qədər sakit bir dildə deyir ki, oxucu həm kədərlənir, həm də bir növ ruh rahatlığı tapır.

Üç sənətkarın sintezindən yaranan “Gecikdin” mahnısı nə qədər dinlənilsə də köhnəlmir. Çünki bu təqdimatda sevgi xatırlanır, yaşanır.  Vahid Əziz hissi dil ilə, Elza İbrahimova not ilə, Flora Kərimova isə nəfəs ilə ifadə edib. Beləcə, bu əsər mədəni yaddaşımıza bir müqəddəs gözləmə kimi hopub. Sevgi gəlməsə də, hiss gəlir. Və o hiss. heç vaxt geçikmir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)