Nigar Xanəliyeva “Ədəbiyyat və İncəsənət”
Qərbi Azərbaycan mövzusunda növbəti söhbətimiz Qərbi Azərbaycan icmasının beynəlxalq hüquq müstəvisində fəaliyyəti barədə olacaqdır.
Materialın hazırlanmasında göstərdiyi köməyə görə Qərbi Azərbaycan icması Sumqayıt nümayəndəliyinə minnətdarlıq bildiririk.
Əsas fəaliyyət istiqamətləri
•İcma 2023 cü ildə qəbul edilmiş "Return Concept of Western Azerbaijan Community" adlı sənədi yanvar ayında təsdiq etmiş və bu sənədin United Nations Secretariat tərəfindən rəsmi olaraq United Nations Security Council, United Nations General Assembly və United Nations Economic and Social Council nun gündəminə daxil edildiyini bildirmişdir.
•İcma 28 Mart 2023 cü il tarixində bu sənədin beynəlxalq hüquqa, insan haqlarına, sülhün qurulmasına və s. dair çoxsaylı dillərdə yayıldığını açıqlamışdır.
•İcma 2024 cü ilin noyabrında Cenevrədə keçirilən 17th Session of the United Nations Forum on Minority Issues (28 29 noyabr 2024) sessiyasına təmsilçi ilə qatılmışdır.
•İcma Ermənistan hökumətinə müraciətlər göndərmişdir, həm üçüncü tərəf dövlətlərə, həm də BMT nın Baş katibi və Ermənistanın Baş naziri səviyyəsinə. Məqsəd: azərbaycanlıların (Qərbi Azərbaycanlıların) təhlükəsiz və ləyaqətlə öz doğma torpaqlarına qaytarılması və onların kollektiv və fərdi hüquqlarının bərpasıdır.
•İcma beynəlxalq hüquq normlarına istinad edir: məcburi köçkünlük, qayıdış hüququ, etnik təmizləmə, soyqırım və insan hüquqları çərçivəsində fəaliyyət göstərdiyini vurğulayır.
Beynəlxalq hüquq baxımından əsas məsələlər
•İcma iddia edir ki, Ermənistan Qərbi Azərbaycanlıların öz torpaqlarına qayıtmasını təmin etməyərək beynəlxalq hüququ, xüsusilə sığınacaq, köçkünlük və qayıdış hüquqları çərçivəsində pozur.
•İcmanın sənədlərində qeyd olunur ki, məcburi köçkünlük, torpaqların boşalması, mədəni irsin məhv edilməsi kimi hallar “etnik təmizləmə və ya insanlığa qarşı cinayət” çərçivəsində qiymətləndirilə bilər.
•İcma həmçinin beynəlxalq təşkilatlara — BMT, OİC və s. çağırış edir ki, Ermənistanla dialoqa girilsin və Qərbi Azərbaycanlıların hüquqları təmin edilsin.
•Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyəti beynəlxalq səviyyədə “qaytarılma hüququ” (right of return) və məcburi köçkünlük kontekstində geniş müzakirə olunur. Bu, dövlət dövlət münasibətindən çıxaraq diaspor və icma səviyyəsində beynəlxalq təşkilatların gündəminə daxil olur.
•İcma öz fəaliyyətini beynəlxalq hüquq qaydalarına bağlayaraq məsələn, BMT sənədləri, insan hüquqları konvensiyaları, köçkünlük hüququ həm normativ əsas yaradır, həm də hüquqi dayanaq, diplomatik bəyanat və müraciətlər formalaşdırır.
•Lakin müvəffəqiyyətlərə baxmayaraq bir sıra çətinliklər mövcuddur: Ermənistanla dialoq problemləri, torpaqların azərbaycanlılara qayıdışı mövzusunda praktiki addımların olmaması, beynəlxalq təşkilatların bu məsələni daha geniş və müxtəlif kontekstlərdə müzakirə etməsi zərurəti.
•Bu fəaliyyətdə həm hüquqi, həm siyasi diplomatik elementlər bir biri ilə sıx bağlıdır: məsələnin yalnız hüquqi “hüquq pozuntusu” kimi deyil, həm də milli mədəni identiklik, etnik hüquq və tarixi ədalət prizmasında təqdim olunması vacibdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(12.11.2025)
