Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Teatrı kim sevir?

Və kim sevmir?

Təəssüf hissi ilə deyə bilərəm ki, günümüzdə ikincilər daha çoxdur. Mən üzümü birincilərə tuturam, amma elə ikincilərin də fikrində inqilab oyatmaq fikri ilə təntənə ilə qeyd edirəm ki bu günü – martın 27-ni dünya Beynəlxalq Teatr Günü kimi qeyd edir.

Bəs niyə məhz bu gün? Bu əlamətdar tarix Beynəlxalq Teatr İnstitutunun 1961-ci ildə Vyanada keçirilmiş IX konqresində qəbul edilmiş qərara əsasən təsis olunub. Devizi isə belədir: “Teatr – xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanın və sülhün möhkəmləndirilməsi vasitəsidir”.

Ənənəyə əsasən, hər il Beynəlxalq Teatr Günü münasibətilə görkəmli teatr xadimləri ictimaiyyətə müraciət ünvanlayırlar.

Yaranmasının 152-ci ildönümü qeyd edilən Azərbaycan teatrı da ötən müddət ərzində böyük inkişaf yolu keçib, beynəlxalq aləmdə layiqincə tanınıb və bu gün də uğurla inkişaf edir.

Və bəri başdan qeyd edim ki, hər zaman sənət adamlarına diqqət və qayğı ilə yanaşan Prezident İlham Əliyevin 2013-cü il 1 mart tarixli Sərəncamı ilə ölkəmizdə ayrıca  “Milli Teatr Günü” də təsis edilib. Sərəncama əsasən milli mədəniyyətin inkişafında və ölkənin mədəni həyatında milli teatrın əhəmiyyəti və rolu nəzərə alınaraq hər il martın 10-u Azərbaycan Respublikasında “Milli Teatr Günü” kimi qeyd edilməsi qərara alınıb.

Gəlin bu əlamətdar 27 mart günündə teatr tariximizə nəzər yetirək. Azərbaycan teatr sənəti çox qədim və zəngin bir tarixə malikdir. XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq ölkəmizdə cərəyan edən ictimai-siyasi hadisələr maarifçilik hərəkatının inkişafına güclü təkan vermişdi. Həmin dövr Azərbaycan teatrı üçün də əlamətdar olmuşdu. Belə ki, böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadə tərəfindən ədəbiyyatımıza dram janrının gətirilməsi xalq teatrının peşəkar teatr sənətinə çevrilməsində həlledici rol oynamışdı. Görkəmli maarifçi Həsən bəy Zərdabi və yazıçı Nəcəf bəy Vəzirovun təşəbbüsü ilə 1873-cü ildə Bakıda M.F.Axundzadənin “Lənkəran xanının vəziri” və “Hacı Qara” komediyalarının tamaşaya qoyulması ilə Azərbaycanda, eləcə də bütün müsəlman Şərqində dünyəvi, peşəkar teatrın təməli qoyulmuşdur.

Uzun və şərəfli bir yol keçmiş Azərbaycan teatrı son illər ərzində daha da möhkəmlənərək yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Bu gün ölkəmizdə 30-a yaxın dövlət teatrı fəaliyyət göstərir. Bu teatrlarda 1000-ə yaxın aktyor çalışır.

Ölkə prezidenti İlham Əliyevin 2009-cu il 18 may tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramı uğurla həyata keçirilir. On illik bir dövrü əhatə edən proqram çərçivəsində Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla, S.Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Rus Dram, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram, Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili, Mingəçevir, Şuşa, İrəvan, Ağdam və Füzuli Dövlət Dram teatrlarının binalarında yüksək səviyyədə təmir-bərpa və yenidənqurma işləri aparılıb.

Ötən illər ərzində teatrlarımız dünyanın 20-dən artıq ölkəsində, o cümlədən ABŞ, Almaniya, Türkiyə, Rusiya, Belarus, Gürcüstan, Fransa, Mərakeş, Finlandiya, İran, Misir, Hollandiya, Estoniya, Bolqarıstan, Ukrayna, Türkmənistan, Tacikistan, Başqırdıstan, İsveçrə, Moldova və Serbiyada keçirilən beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı layiqincə təmsil ediblər. Eyni zamanda, xarici ölkələrdən 10-dan çox teatr kollektivi Azərbaycanda qastrol səfərində olub, 30-dək tanınmış rejissor, baletmeyster xoreoqraf, teatr rəssamı tamaşa hazırlamaq üçün ölkəmizə dəvət edilib.

Bu gün biz əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycan teatrını qarşıda daha yeni, daha parlaq uğurlar gözləyir.

Bayramınız mübarək, əziz teatr xadimləri! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.03.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Etiraf edək ki, adəm ovladının ixtiraları arasında, insan şüuruna uzun illərdir ki, televiziyadan güclü təsir edən, başqa bir vasitə hələ ki, tapılmayıb (yalnız son dönəmlərdə internet onu üstələməkdədir). Televiziyanın əhatə dairəsi o qədər böyükdür ki, hər hansı bir istedadlı şəxsi qısa bir zamanda ölkə miqyasında məşhurlaşdıra, sevdirə bilir. Bu gün sizə belə şəxslərdən biri- jurnalist, televiziya aparıcısı, prodüser, rejissor İlhamiyyə Rzadan söhbət açmaq istəyirəm. O İlhamiyyə Rzadan ki, bu qədər populyarlığına rəğmən, hələ də ona heç bir fəxri ad verilməyib...

26 mart 1967-ci ildə Qazax rayonunda anadan olub. Orta təhsilini 1984-cü ildə Bakı şəhəri 42 saylı tam orta məktəbdə başa vurub. Həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinə daxil olub. Tələbə ikən "МолодежьАзербайджанa" qəzeti ilə ştatdankənar müxbir kimi əməkdaşlıq edib. 1989-cu ildə universiteti bitirdikdən sonra AzTV-də işə başlayıb, "Xəbərlər" redaksiyasında müxbir işləyib. Sonralar ABA TV, Lider TV, Space TV və ANS TV-də çalışıb. Bu yaxınlara qədər ömür-gün yoldaşı, yazıçı Həmid Herisçi ilə "Xəzər səhər" verilişini aparırdı. Hazırda Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilanda Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti adlı qurumda İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışır və Mədəniyyət TV-də "Mədəni tənqid" verilişinə aparıcılıq etməyə hazırlaşır.

"Gündəlik Azərbaycan", "525", "Azadlıq", "Bizim Yol", "Zerkalo" qəzetlərində məqalələri dərc olunub. "Həsən bəy Zərdabi adına jurnalistika milli mükafatı"na layiq görülüb. Bir çox nüfuzlu jurnalistika müsabiqələrinin münsiflər heyətinin üzvüdür. Bütün bunlarla yanaşı, bir sıra azərbaycan filmlərinə redaktorluq edib.

"Gecə kanalı" adlı kitabı işıq üzü görüb...

Möhkəm iradəli, səbirli, səmimi, eyni zamanda təmkinli xanımdır. Etik normalara ciddi riayət edir. Onun üçün abır-həya insana xas olan ən müsbət xüsusiyyətlərdən biridir. Çox qabiliyyətli və səliqəlidir. Qəlbi ruh coşqunluğu ilə doludur. Həmişə ayaq üstə qalmağı və daima nə iləsə məşğul olmağı xoşlayır. Necə deyərlər, rahatlığını fəallıqda, hərəkətdə tapır...

Deyir ki:- “Bizim cəmiyyətdə peşəkar olmaq çox çətindir. Çünki peşəkarlıq üçün təhsil almaq, savadlı olmaq lazımdır, bacarıqlarını tətbiq edə biləcək, özünü inkişaf etdirəcək, təcrübə qazanacaq bir mühitin olması vacibdir. Bu gün bizdə peşəkarlığı inkişaf etdirmək üçün mühit yoxdur. Jurnalistikada biznes mühiti inkişaf etdirilməyib. Azad rəqabət mümkün deyil. Çünki söz və ifadə azadlığı məhduddur. Yalnız bu azadlıqlardan istifadə edən KİV rəqabətdə qalib gələ bilər. Hazırda ancaq maliyyə dəstəyi və siyasi dəstək alan KİV- lər öndədirlər...”

Kifayyət qədər həyat qüvvəsi var. Çətinliklər yarananda özünü itirmir, əksinə məqsədinə nail olana qədər gərgin işləməkdə davam edir. Çox götür-qoy etməyi, ən yaxşı üsulu tapmağı vaxt itkisi hesab etdiyindən dərhal işə girişməyə üstünlük verir. Öz qabiliyyətinə o qədər əmindir ki, uğursuzluq barədə heç zaman düşünmür və məhz buna görə də çox vaxt müvəffəqiyyət qazanır. Necə deyərlər, problemlərin üzərinə elə bir enerji və qətiyyətlə atılır ki, onların çoxu sadəcə əriyib gedir. Həyat yoldaşı ilə eyni mühitdə olduğundan özünü şanslı adam hesab edir. Onunla işlədiyi illəri fəaliyyətinin ən məhsuldar vaxtları sayır...

“Həmidlə işləmək həddindən çox rahatdır, həm də maraqlıdır. Əvvəla çox dəqiq və səliqəlidir. İkincisi də hər zaman ondan öyrənməli şeylər var. İstənilən sahəni mütəxəssis qədər dərindən bilir. Bu, qüvvələrimizin qənaət edilməsi üçün gözəl fürsətdir. Mövzunu konseptual olaraq anlamağa, problemli məqamları tanıyıb vurğulamağa kömək edir. Həyat yoldaşı olaraq, deyə bilərəm ki, Həmid məişətdə çox köməksizdir. Amma kömək etmək niyyəti və təşəbbüsləri var. Məncə, bu daha vacibdir. “Space”də işlədiyimiz zaman, Həmid bütün gənclərə kömək edirdi, ideya verirdi, onlar Həmidi çox sevirdilər.”- söyləyir.

Xoşbəxtlikdən, yaddaşı çox zəifdir. Onu yalnız hal-hazırda baş verənlər maraqlandırır və əgər yeni nə isə diqqətini cəlb edirsə, keçmiş haqqında bütün fikirləri yoxa çıxır. Burada və indi prinsipi ilə fəallıq göstərir, çünki onu maraqlandıran məhz budur...

Deyir ki- “Bizim vaxtımızda söyləyirdilər ki, təvazökarlıq insanın bəzəyidir, insanın baş ucalığıdır. İndi təvazökar insana bilirsiniz necə həqarətlə baxırlar? Sadədil, avam, hətta axmaq kimi baxırlar. Səmimi olduğuna görə adama səmimiyyətini irad tuturlar. Təbii ki, dəyərlərin dəyişib, dəyişməməsindən asılı olmayaraq ölçü hissinin olması çox gözəldir. Səmimiyyətdə də ölçü olmalıdır. Amma bütovlükdə biz cəmiyyətdən danışırıqsa, mən bəzən özümə hesabat verməli oluram. Düşünürəm ki, filan yerdə çox səmimi danışsam, bu mənim əleyhimə işləyəcək. Lakin vaxt vardı ki, məni səmimiyyətimə görə sevirdilər. O vaxt. sənət adamlarının şəxsi həyatı indiki qədər insanlara maraqlı deyildi. Uzaq başı onların geyimləri maraqlı ola bilərdi. İndi isə əksinədir, adamın məişəti, ailəsi, həyat tərzilə də maraqlanırlar...”

Bəli, haqqında söhbət açdığım İlhamiyyə Rza insanlar arasında səmimiyyətin, sevginin get-gedə azaldığından gileylənsə də, içindəki insan sevgisi hələ də onu tərk etməyib. “Sağlam həyat uzmanları hər şeyi deyir, bircə bundan başqa: çox yaşamaq, özü də ağrı acısız yaşamaq istəyirsinizsə, xeyrə, ədalətə, sevgiyə, dostluğa olan inamınızı itirməyin!”- söyləyir...

Baharın bir xoş günündə dünyaya gələn və yaradıcılığı, istedadı ilə qoca dünyamıza yaz təravəti qatan İlhamiyyə Rzanın bu gün - martın 26-sı növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, firəvan həyat, yaradıcılıq uğurları arzulayırıq...

Yeni yaşı mübarək olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Xədicə Əliyeva, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Gözlərimi açıb çarpayıdan aralanıb aynanın qarşısına keçdim. Öz surətimə baxdım. Baxdım, baxdım. Necə də unutmuşdum özümü, özümü tapmaq üçün çıxdığım bu yolda. Sanki çıxdığım bu səfərdə limana boş gəmi göndərmiş, özüm yaddan çıxmışdım. Bu mən idim, mən. 

Cisimlər ruhlara geyindirilən libasa bənzəyirdi. Hər kəsin libası fərqli idi və kimsə bunu özü seçə bilmirdi. Kim bilir, bəlkə də, indi şikayətləndiyimiz cismimizi elə özümüz seçmişdik. Bəziləri bu libasdan məmnun, bəziləri şikayətçi, bəziləri də yarım qalmışdı. Görəsən, insan öz surətini özü seçə bilsəydi, neçə bədənlər, surətlər fərqli olacaqdı. Və bu halda sevgisiz qalan ruhlar sevgi tapa biləcəkdimi? Yoxsa, bir çox çirkin ruha geyindirilmiş cisimlərin ardındakı həqiqəti görüb iyrənəcəkdimi yenə də insanlar sevməkdən?

Nə idi sevgi, sevilmək? Nəyə görə sevirdik və nə üçün sevilirdik?

Hər kəsin dilindən sevginin mənası fərqli intonasiyada, fərqli tempdə, fərqli emosiyalarla səslənirdi. Əslində, dünyada bütünləşmiş sevgi anlayışı yox idi. Çünki, bir çox insan əskik tərəfinə rəğmən sevilirdi, ən azından elə bilirdi. Konkret olaraq bir insanda bu olarsa, sevilər, bu olmazsa, sevilməz anlayışı olsa da, bu, sadəcə insanların uydurması idi.

Hər insan cisminin, ruhunun fərqliliyinə görə ən az bir ruh tərəfindən sevilir, məncə və problem sevgisizlik, sevilməmək deyildi, əslində. Problem bizim üçün doğru olan insanın, bir başqasının doğrusu olması və bir digər insanın da doğrusu biz olmağımıza rəğmən, bizim bir digərinin doğrusu olmağımız idi.

Bəzən o qapını tapıb zəngini çalırıq. Bəzən o qapını heç tapıb zəngini çalma fürsətimiz belə olmur, bəzən zənnimizdəki qapı əvəzinə başqa qapının zəngini  çalırıq və o qapı açılandan sonra yanlış qapını döydüyümüzü anlayırıq.

Bəzən isə, həqiqətən doğru qapını tapmağı bacarırıq.

Mənə görə isə, ən faciəli olanı yanlış qapıları doğru zənn edib, doğru qapının zəngini çalmağa gecikərək itirdiklərimizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün - martın 26-sı Qazax mahalının dəyərli oğlu, şair, publisist, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Davud Nəsibin vəfatının ildönümüdür, vəfatından tam 22 il keçir. 

Rəhmət və ehtiramla anırıq.

Davud Nəsib

ŞAİR MÜKAFATI

Seyr elə elləri nəğmə dilində,

Torpağa yaxşı bax, işıqlı boylan.

Bir yarpaq ağacın düşsə "əlindən",

Qoyma xəzan ola, dalınca haylan.

Göylər ulduzuna məhəbbətlə bax:

Ən parlaq ulduzlar torpaq üstədir.

Bəlkə, nə bilirsən, bu gün, ya sabah

Vətən özü səndən ulduz istədi.

Doğmalıq axtarma hər kəlmə sözdə,

Vermə öz ömrünü yelə, hayıfdır.

Bu torpaq, oğlunu sinəsi üstə

Şöhrəti sayıbdır, tacı sayıbdır.

Şöhrətçün nahaqdır yüz çalış-vuruş,

Diləyin səndə yox, diləklərdədir.

Yazdığın şeiri də sən eldən soruş, -

Xalqın mükafatı ürəklərdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən övladam...

Öz valideynlərim üçün oğulam. Dünyanın min bir cinayətini işləmiş də olsam, üstündən on illər keçsə, dərim qırışıb, saçlarım ağarsa da, mən yenə də onların gözündə donmuş zamanda qalan bir uşağam. Onların mənəvi borcunu illər ötsə də heç bir maddi ödəmə ilə qaytara bilmərəm.

Mən atayam...

Övlad sahibiyəm. Hər gün gözlərini saatın əqrəbinə dikən, gəliş saatımı səbirsizliklə gözləyən, qapı döyüləndə "atam gəldi" deyib sevinc içində qapıya qaçan bir övladın atasıyam. Adi bir xəstəliyə dözümüm olmasa da, onun gözündə dünyanın ən məğlubedilməz qəhrəmanıyam. Mənim üçün ən üzücü hal bəzən ona məcburiyyətdən danışdığım yalanları həqiqət kimi qəbul etməsidir. Məsələn, mağazada bəyəndiyi bir əşyanı cibimə uyğun olmadığından ala bilmədikdə "o yaxşı deyil, keyfiyyətsizdir, zərərlidir, başqa bir şey seç alaq" deməyimdir.

Hər gün iş saatının bitməsini, yolda işıqforların qırmızı işığının rəqəmlərini saymağım, evə tələsib onu görmək istəyimdən irəli gəlir. Nə qədər dərdli, nə qədər mənəvi yorğun olsam da, onun bir saf gülüşü, bircə sarılması bütün hər şeyi bir andaca unutdurur.

Bəzi zamanlar evə tərəddüdlə getməli oluram. Bilərək zaman gecikdirirəm, çünki gün ərzində onlarla sual cavablandırmağıma rəğmən, "ata, mənə nə almısan?" sualı qarşısında aciz qalmaq məni çox məyus edir.

Mənim üçün ən önəmlisi övladımın gələcəyidir. Onun daim xoşbəxt və uğurlu olmasını istəyirəm. Bunun üçün də əlimdən gələnin ən yaxşısını etməyə çalışıram.

Mən bir həyat yoldaşıyam...

Uzunluğunu bilmədiyim bir ömür yolunda, mənimlə yoldaşlıq edən bir insana layiqli həyat yoldaşı olmağa çalışıram. Daim sevgimizə sadiq qalır, onu əsən küləklərdən, sərt fırtınalardan qoruyan bir keşikçi kimi yanında dayanıram. Bu sevgiyə yeni doğulmuş körpə kimi həssas yanaşıb diqqətli davranıram. Ailə ilə bağlı hər hansı bir məsələdə addım atmadan öncə qarşılıqlı fikir mübadiləsi aparır, sonra qərar verirəm.

Biz bu məsuliyyətli həyat yoluna birgə qədəm qoymuşuq. Ruhumun yorğunluğu yalnız onun bir təbəssümündə, ümid dolu baxışlarında təskinlik tapa bilir.

Mən bir vətəndaşam...

Vətəndaş olaraq öhdəliklərimi, vəzifələrimi, hüquq və azadlıqlarımı gözəl bilirəm. Vətənimin həqiqətən bir parçası olmaq üçün əlimdən gələni əsirgəmirəm. Onun bir dırnağına, bir telinə zərər gəlməsini istəmirəm. Mən onu bölgələrə bölmürəm; mənim üçün onun hər qarışı, bir ovuc torpağı belə doğmadır, əzizdir. Əgər bir gün düşmən bu torpağa göz dikərsə, yatmaq üçün övlada, yoldaşa yastıq olan sinəm düşmən üçün sipər, yıxılana kömək üçün uzadılan əlimsə səngərdə düşmənə tuşlanmış silahın tətikçisinə çevrilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Bakıda Bolşevik inqilabı olur, fəhlə-kəndli hökuməti qurulur. 

Qırmızı komissar kepkası əlində tribunaya çıxıb Bakı zəhmətkeşlərinə deyir:

-Biz kommunizmə doğru gedəcəyik. Kommunizmdə cəmi 2 saat işləyəcəksiz.

Bu zaman Dərdayıl zəhmətkeşlərin arasından qışqıraraq soruşur: 

-Bəs nahar fəsiləsi nə qədər olacaq?

2.

Artıq yanıb kül olmusansa, “yanğın” deyə çığırmağının nə faydası var, insan?

3.

Kişi olmaq qadın olmaqdan dəfələrlə yaxşıdır. 5-6 kişiylə yatan arvad fahişə adlanır, amma 5-6 arvadla yatan kişisə Sultan!

4.

Mərhum şair Əli Kərim ən bəxtsiz şairdir. Çünki harda onun adıyla bağlı bir tədbir keçirmək istəyirlərsə yerli icra hakimləri təlaşlanıb icazə vermirlər. 

Gəl indi bunları başa sal ki, ay dadi-bidad, vallah bu Əli Kərimin o Əli Kərimliyə heç bir aidiyyatı yoxdur. 

5.

Əziz gənclər! 

Əgər siz toyunuzda möhtəşəm atəşfəşanlıq istəyirsinizsə, onda toyunuzu noyabrın 8-nə - Zəfər gününə salın! 

@sərtyel

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır. Sizlərə Fərqanə Səfərlinin şeirləri təqdim edilir.

GƏLİRƏM

Yerin pis əməlindən

Üşüyürəm, İlahi -

Göydə bir ocaq qala,

Qızınmağa gəlirəm.

Çiynimdəki hörüklər

Mələklərə yol açıb -

Dəftərimi bilməkçün

Arınmağa gəlirəm.

Qaranlıq peşimandı,

Qardaş bilib işığı -

Kəfənin iç üzünə

Sarınmağa gəlirəm.

Biz uçmaq vərdişini

Doğuluşdan itirdik -

Bir kəpənək belində

Barınmağa gəlirəm.

YENƏ

Yenə durna qatarı,

Yenə sazaq bir hava.

Yenə könlüm yön alır

O isti uzaqlara...

Yenə gün batımını

gözləyir qamış səsi,

Bir də həsrət qoxuyan

Kədərimin naləsi...

Yenə günəş gedəcək

Öz doğma ocağına.

Yenə düşər qaranlıq

Yerin kor bucağına.

Yenə...

Yenə burda mən,

Bir də azğın ümidlər -

Həm məni, həm özünü

Xəyallara kilidlər.

SEVGİ VALSI

Gəl, rəqs edək səninlə,

Mələklər savab yazsın

Çiynimizdə ritmlə...

Gəl, üzümüz ölümə

Dözək hər bir zülmə.

Zaman şərə qarışsın,

Gecənin işıqları

Gözümüzdən alışsın...

Tərləsin əllərimiz

Valsın şən notlarında.

Büdrəsin ayağımız

Zər qırçınlı donumda.

Cismim ağırlıq etsin,

Sol qoluna əksimi -

Oynayaq sənin ilə

Ölümsüzlük rəqsini.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın zəngin dini və memarlıq irsinin ən dəyərli nümunələrindən biri olan Sündü Məscidi Şamaxı rayonunun Sündü kəndində yerləşir. Bu qədim məscid, yalnız ibadət yeri olaraq deyil, həm də tarix və mədəniyyətin, keçmişin canlı şahidi kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Yolumu oradan saldım və sizlər üçün də bu reportajı hazırladım.

Şamaxı – qədim tarixə malik bu yurdun başı çox bəlalar çəkib. Erkən əsrlərdə müxtəlif işğalçı orduların bura yürüşü, dağıdıcı zəlzələlər, ötən əsrdə erməni talanları bu yurdu vuran qoyub, tarixi abidələrini məhv edib. Günümüzə gəlib çıxan çox az artefaktlar var ki, söz açaçağım məscid də onlardan biridir.

Sündü Məscidi erkən İslam dövrünün nadir memarlıq nümunələrindən biri olaraq, Azərbaycan İslam tarixinin ilkin mərhələlərini əks etdirir. Məscidin tarixi, onun inşa tarixi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr və memarlıq xüsusiyyətləri bu abidənin əhəmiyyətini daha da artırır.

Sündü Məscidinin inşa tarixi ilə bağlı müxtəlif mənbələrdə fərqli məlumatlar yer alır. Bəzi tarixçilər və mənbələr, 920-ci ili Əbu Tahirin dövrünü işarə edərək, məscidin həmin dövrdə inşa edildiyini bildirirlər. Bu dövr, İslamın Azərbaycan ərazisində geniş yayıldığı və dini abidələrin artdığı bir zaman kəsiyinə təsadüf edir. Digər bir nəzəriyyəyə görə, Sündü Məscidi 743-cü ildə, ərəblərin Azərbaycana yürüşü zamanı tikilib. Bu fikir, onun İslamın ilk yayıldığı dövrlərə aid edildiyini göstərir və həmin dövrün dini və mədəni izlərini daşıyan abidələrdən biri olduğunu sübut edir.

Məscidin inşa olunmasında əsas məqsəd, bölgədə İslamın yayılmasını sürətləndirmək və yerli əhalinin dini tələbatını qarşılamaq olub. Həmin dövrdə ərəb xilafətinin ərazisi genişləndikcə, bölgədə yeni məscidlərin və dini mərkəzlərin inşa edilməsi ehtiyacı yaranıb. Sündü Məscidi də bu ehtiyacları ödəmək məqsədilə tikilib və bölgə əhalisinə dini ibadətlərini yerinə yetirmək üçün xidmət edib.

Sündü Məscidi, erkən İslam memarlığının əlamətdar nümunələrindən biri olaraq diqqət çəkir. Məscidin memarlıq xüsusiyyətləri dövrün tikinti üslubunu əks etdirir və həmin dövrün mədəniyyətini təcəssüm etdirir. Məscidin inşasında istifadə olunan materiallar və tikinti üsulları, onun uzunmüddətli və möhkəm qalmasını təmin edib.

Material və Tikinti Üsulu

Məscidin inşasında əsasən yerli təbii daşlardan istifadə olunub. Bu, onun dözümlülüyünü artırıb və əsrlər boyu mövcudluğunu qorumağa kömək edib. Eyni zamanda, təbii daşların istifadəsi, tikilinin harmoniyasını və mühitə uyğunluğunu təmin etmişdir. Mühüm memarlıq xüsusiyyətlərindən biri də, daşların necə incə işlənməsi və mükəmməl birləşdirilməsidir. Bu, o dövrün inşaatçılarının yüksək bacarığını göstərir.

Minarənin Olmaması

Məscidin minarəsinin olmaması onun erkən İslam dövrünə aid olmasının əlamətlərindən biridir. O dövrdəminarələrin olmaması ümumi memarlıq ənənəsi idi və azan adətən məscidin damından və ya yaxınlıqda yerləşən hündür bir yerdən verilirdi. Minarə olmaması, məscidin sadəlik və təvazökarlıq prinsipini əks etdirir.

Qalın Divarlar və Müdafiə 

Funksiyası:

Məscidin qalın divarları onun yalnız ibadət yeri kimi deyil, həm də müəyyən bir müdafiə funksiyasını da yerinə yetirdiyini göstərir. O dövrün müharibəli şəraitində kəndlər və məscidlər tez-tez düşmən hücumlarına məruz qalırdı. Bu səbəbdən, məscidlərin möhkəm və müdafiəyə uyğun inşa edilməsi vacib idi.

İşıqlandırma Sistemi:

Məscidin daxili mühiti, kiçik pəncərələr vasitəsilə işıqlandırılır. Bu pəncərələr, məscidin daxilinə təbii işığın girməsinə imkan verir və ibadətə uyğun rahat bir mühit yaradır. Günəş işığı, məscidin içindəki qapalı məkanlara yayılaraq ibadət edən şəxslər üçün sükunət və tənhalıq atmosferi yaradır.

Sündü Məscidinin daxili quruluşu sadə, lakin funksionaldır. İbadət edənlər üçün ən əlverişli şəraitin yaradılması, həmçinin səsin düzgün yayılması üçün mükəmməl bir akustika nəzərə alınıb.

Sündü kəndi Azərbaycanın ən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Kəndin tarixi, təkcə bu gün deyil, həm də arxeoloji tədqiqatlarla ortaya çıxarılan faktlarla təsdiqlənir. Kəndin əsrlər boyu Azərbaycanın dini və mədəni həyatında mühüm yer tutduğunu göstərən bir çox tapıntılar mövcuddur. Sündü Məscidi də bu qədim kəndin bir hissəsi olaraq, həm dini, həm də tarixi cəhətdən böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Şamaxı, həmçinin Azərbaycanın İslam tarixi baxımından mühüm bir şəhər olmuşdur. Burada bir çox məscid və dini abidə inşa olunub. Sündü Məscidi, bu bölgənin dini-mədəni irsinin vacib bir hissəsi olaraq, Şamaxının tarixi əhəmiyyətini daha da artırır.

Sündü Məscidi zaman-zaman müxtəlif tarixi hadisələrin və dəyişikliklərin təsirinə məruz qalıb. Məscidin ilkin görünüşü müxtəlif dövrlərdə təmir və bərpa olunub, hər bir bərpa mərhələsi məscidin orijinal memarlıq xüsusiyyətlərini qorumağa çalışıb.

Şirvanşahlar dövründə:

 Məscidin divarlarında yaranan çatlar və digər zədələr təmir edilib və məscidin ilkin görünüşü qorunub saxlayıb. Bu dövr, Azərbaycan memarlığında klassik dövrün başlandığı bir mərhələdir.

Sovet dövrü:

Sovet hakimiyyəti illərində məscid, digər dini abidələr kimi, uzun müddət fəaliyyətini dayandırıb və baxımsız vəziyyətə düşüb. Bu dövrdə məscid, həm də dini təhsil və ibadət mərkəzi olaraq fəaliyyətini dayandırıb.

Müstəqillik Dövrü:

Azərbaycanın müstəqillik qazandıqdan sonra, məscid əsaslı şəkildə bərpa edilib və ibadət üçün yenidən açılıb. Azərbaycan dövləti, tarixi və mədəni abidələrin qorunmasına böyük diqqət yetirib və Sündü Məscidi bu siyasətin ən gözəl nümunələrindən biridir.

Məscidin bərpa olunmasında məqsəd, yalnız onun fiziki vəziyyətinin yaxşılaşdırılması deyil, həm də yerli əhalinin dini-mədəni irsə sahib çıxmasına, bu irsi qorumağa və gələcək nəsillərə çatdırmağa kömək etməkdir.

Sündü Məscidi, Azərbaycanın İslam mədəniyyəti və memarlığı üçün mühüm bir əhəmiyyət daşıyır. Onun:

-Tarixi abidə kimi qorunması,

-İslamın Azərbaycanda yayılmasında oynadığı rol,

-Memarlıq xüsusiyyətləri baxımından unikal olması,

-Erkən İslam dövrünün tikinti ənənələrini əks etdirməsi - məscidi dəyərli bir tarixi və dini abidəyə çevirir.

Bu məscid, yalnız Azərbaycan xalqının dini irsinin bir hissəsi deyil, həm də onun tarixinin, mədəniyyətinin və memarlığının bir parçasıdır. O, əsrlər boyu Azərbaycanın İslamla təmas dövrünü və həmin dövrün dini həyatını təsvir edir.

Sündü Məscidi, Azərbaycanın ən qədim dini və memarlıq irsinin vacib nümunələrindən biridir. Onun inşa tarixi, memarlıq üslubu və İslam mədəniyyətindəki rolu onu dəyərli bir tarixi abidəyə çevirir. Uzun əsrlər boyu mövcudluğunu qoruyan bu məscid bu gün də fəaliyyətini davam etdirir və ibadət üçün açıqdır.

O Azərbaycanın İslamla ilk təmas dövrlərini və mədəniyyətinin yaranışını əks etdirən mühüm maddi-mədəni irs nümunəsidir. Sündü Məscidi, həm də Azərbaycanın dini və mədəni müxtəlifliyinin simvolu olaraq, xalqımızın zəngin mədəni irsini gələcək nəsillərə ötürməkdə davam edir.

Tarixi əhəmiyyət kəsb edən bütün mədəniyyət abidələrimizi qorumaq hər kəsin müqədddəs borcudur!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İmran müəllimin dərsi idi. Tələbələr bu dərsə xüsusilə hazırlaşardılar. Hələ ilk gündən özünü gənclərə sevdirməyi bacarmışdı. Onun dərsləri sadəcə nəzəriyyədən ibarət deyildi. Düşündürürdü, suallar yaradırdı. Və tələbələr dərsin necə bitdiyini duymazdılar.

Yenicə dərsə başlamışdı ki, birdən qapı açıldı. Dekan içəri daxil oldu. Tələbələrlə salamlaşdıqdan sonra onlara müraciətlə dedi:

- Bu gün dərsə başlamazdan əvvəl sizinlə kiçik bir ekspress sorğu keçirmək istəyirəm. Bildiyiniz kimi, bu gün Ümumdünya yuxu gümüdür. Sizcə, yuxu nədir? Zəhmət olmasa, hər kəs qısa şəkildə öz fikrini bildirsin.

Sinifdə bir anlıq səssizlik oldu. Sonra tələbələrdən biri dedi:

- Yuxu ruhumuzun bizi tərk edib başqa aləmə səyahət etməsidir.

Başqa bir tələbə fikri davam etdirdi:

- Məncə, yuxu bir filmdir. O, bizə həm istədiyimiz, həm də istəmədiyimiz rolları oynadır. Bəzən baş qəhrəmanı oluruq, bəzən də özümüzü tapa bilmirik...

Digər bir tələbə isə belə dedi:

- Bəlkə də yaşadığımız həyatın özü yuxudan ibarətdir.

Növbə ilə hər kəs öz fikrini müxtəlif şəkildə bildirdi. Sonda isə mən danışdım:

- Yuxu bəzən olmasını istədiyimiz, bəzən də olmasını istəmədiyimiz şeyləri bizə göstərir. Yuxu, sanki ruhumuzun gecə yatarkən yazdığı hekayədir. Bu hekayə bəzən bir nağıl kimi xoşbəxt hiss etdirər, bəzən də bir kabus kimi qorxu və narahatlıq gətirər. O, bizə həm keçmişin izlərini xatırladar, həm də gələcəkdən xəbər gətirər.

Dekan bizim fikirlərimizə diqqətlə qulaq asdı. Gülümsəyərək dedi:

- Hər biriniz maraqlı fikirlər səsləndirdiniz. Hər kəsin öz şəxsi təcrübəsinə görə fikir səsləndirə bilməsi məni çox sevindirdi. Təşəkkür edirəm.

Qeyd dəftərçəsini götürüb sinifi tərk etdi. Biz isə hələ də sualın sehrindən çıxa bilmirdik. Həmin an nəzərlərim yenidən dərsə başlamağa hazırlaşan İmran müəllimə sataşdı. Ağlımdan keçən ilk sualı vermək istədim:

- Bəs sizcə, müəllim, yuxu nədir? Hansı mənanı daşıyır?

Sinifdə hər kəs çevrilib mənə baxdı. İmran müəllim də üzünü mən tərəfə çevirib təəccüblə gözlərini üzümə zillədi. Bir anlıq sükut oldu. İndi hər kəs İmran müəllimə baxaraq nə cavab verəcəyini gözləyirdi.

İmran müəllim bir qədər səssiz qaldıqdan sonra gülümsəyərək dedi:

- Yuxu mənim gəncliyim imiş...

Hamı çaşqınlıqla bir-birinə baxdı. Kimsə belə bir cavab gözləmirdi. Bu cümlənin arxasında dərin mənalar gizlənirdi. Ancaq biz bunu anlaya bilmirdik. Bu sözlərin yükü onun dərin baxışlarında, illərin iz saldığı alnının qırışlarında gizlənmişdi. Heç kim bir söz deməyə cəsarət etmədi. İmran müəllim səssizliyin uzun müddət davam edəcəyini düşünərək xəfif bir gülümsəmə ilə dərsə davam etdi.

Məni isə dərs boyu yalnız bir sual düşündürürdü: “Görəsən, bizim gəncliyimiz də bir gün yuxuya çevriləcəkmi?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə debütü olduqca uğurlu alınmış, kifayət qədər oxucu rəğbətini qazanmış tələbə xanımın – Fərasət Babazadənin “Silinməz iz” adlanan hekayəsini təqdim edəcək. Fərasət Babazadə Naxçıvan Dövlət Universitetində filologiya ixtisası üzrə təhsil alır.

FƏRASƏT BABAZADƏ, “SİLİNMƏZ İZ”

Günəşin ilk zəif şüaları pəncərədən süzülərək otağı solğun bir işıqla doldururdu. Gənc oğlan gözlərini açıb tavana baxdı. Bir neçə saniyə hər şey donmuş kimi göründü. Sonra yavaş-yavaş qalxıb masaya tərəf yönəldi. Orada, masa lampasının işığında solğun bir parıltı ilə görünən qələm dayanmışdı.

Bu qələm ona yadigar qalmışdı, kiçik, lakin dərin izlərindən biri kimi. Oğlan qələmi əlinə aldı, onun sərin səthini barmaqlarında hiss etdi. Beynində bir sual titrədi: Götürüm, ya buraxım? Əgər buraxsa, sanki həmin insanı bir daha geridə qoymuş olacaqdı. Əgər götürsə, xatirə həmişə onunla olacaqdı.

İçində qəribə bir qorxu hissi oyandı. Xatirələr daşımaq üçün deyildimi? İnsan onsuz da keçmişindən qopa bilmir. O zaman niyə bu qələmi buraxmalıydı?

Bir anlıq tərəddüddən sonra qələmi cibinə qoydu. O, sadəcə bir qələm deyildi, keçmişin səsini özündə daşıyan kiçik bir əşya idi. Qapını örtüb çölə çıxarkən sanki daha güclü hiss edirdi özünü. Xatirə onu boğmurdu, əksinə, addımlarına yüngüllük qatırdı.

Dəhlizdə addımlayarkən kənarda duran şagirdlərin səsi qulaqlarında uğuldayırdı. Sinifdən çıxanda üzündə nə bir ifadə, nə də bir maraq vardı. Həmişəki kimi, yorucu, sonsuz bir gün daha başa çatırdı.

Oğlan pilləkənləri enərkən başını azacıq aşağı saldı, çantasının ağırlığını çiynində hiss etdi.

“Bu da bitdi,” – öz-özünə düşündü. “Hər gün eyni şey. Eyni sinif. Eyni üzlər. Eyni sıxıcı dərslər. Sabah yenə eyni olacaq.”

Bir anlıq duruxdu. Sanki içində bir boşluq var idi və o, nəyisə tapmağa çalışırdı. Birdən çantasına nəzər saldı. Açıb içinə baxdı. Qələm orada idi.

Barmaqları qələmin üstündə dayandı. Gün ərzində onu tamamilə unutmuşdu. Amma indi, bu yorucu günün sonunda o qələm sanki ona nəsə xatırladırdı. “Bəlkə də hər şey tam eyni deyil,” – düşündü. “Axı bu gün mənimlə bir xatirə vardı.”

Gülümsəmədən, amma qəribə bir sakitliklə çantanı bağladı və yoluna davam etdi.

Ev sakit idi. Pəncərədən bayıra baxdı, hava artıq qaralırdı. Sinif yoldaşlarının gülüşləri hələ də qulaqlarında cingildəyirdi. Hər kəsin üzündə eyni ifadə – istehza. Sanki özünü yox, başqasını görürdü – yerdə yıxılmış, utanc içində titrəyən bir oğlan. Ayağa qalxanda nə qədər tez çıxıb getmək istəsə də, o baxışlar yaddaşına həkk olunmuşdu.

Soyuq tər hələ də bədənindən çəkilməmişdi. Paltosunu bir kənara atıb çantasını açdı ki, dərslərinə başlasın, heç olmasa, beynini yayındırsın. Və birdən… boşluq. Qələmi yox idi.

O an içində qəribə bir boşluq yarandı. İlk anda inanmadı. Çantanı tələsik qarışdırdı, dəftərlərini kənara çəkdi, kitablarının arasına baxdı. Yox idi. Yadigar qələmi yox idi.

Bir anlıq nəfəsi dayandı. Beynində səhərki an canlandı – qələmi götürüb cibinə qoymuşdu. Sonra onu çantasına qoymuşdu. Bəs sonra? Axı bütün gün orada idi! Amma… yıxılanda?

Əlləri titrədi. Deməli, təkcə utanc hissi yox, bir də itki vardı bu günün sonunda. Sinif yoldaşlarının gülüşü, pilləkəndəki o an, qələm… hamısı bir yerə toplaşaraq içinə ağır bir yük kimi çökürdü.

Başını divara söykədi, gözlərini yumdu. Sabah məktəbə necə gedəcəyini bilmirdi. Amma bir şeyi bilirdi – qələmi tapmalı idi. O, sadəcə bir qələm deyildi. O, keçmişin son izi idi.

Günlər keçirdi, amma o an hələ də təzə idi. Hər səhər məktəbə gedəndə sanki sinif yoldaşlarının baxışları hələ də pilləkəndə qaldığı yerdəydi. Onlar güldükcə içindəki boşluq böyüyürdü. O, sadəcə qələmini tapmaq istəyirdi. Dərslər bir-bir keçirdi, uşaqlar eyni şeylərdən danışırdı, gülürdü, qışqırırdı. Amma onun üçün bu səslər uzaqdan gələn bir uğultu idi. Baxışları daim yerləri yoxlayırdı, hər küncü, hər masanın altını, dəhlizdəki hər bir taxta parçasını süzürdü. Pilləkənlərin yanına yaxınlaşanda ürəyi bir az da sıxılırdı. Elə bil, qələm orada bir yerdə olmalı idi, amma yox idi.

Bəzən dərsdən sonra hamı çıxıb gedəndə tək qalırdı. Sükut çökəndə o, ehtiyatla partaların arasından keçib axtarmağa davam edirdi. Amma boş yerə. Sanki qələm heç vaxt olmayıbmış kimi qeyb olmuşdu.

Bir gün, yenə eyni şeylərin təkrarlandığı bir gün arxadan gülüş səsləri eşidildi. Arxaya dönüb soruşdu.

–        Nəyə gülürsüz? Bu qədər əyləncəli olan nədir?

Qız ondan qabağındakı dəfdərçəsinə baxmaq istədiyini bildirdi. Oğlan dəftərini qıza uzatdı, amma fikri başqa yerdə idi. Səslər ona sanki uzaqdan gəlirdi. Sinif yoldaşları gülüş içində danışırdı, zarafat edirdi. Dünənki gəzinti… Onun heç xəbəri yox idi.

–        Sən gəlməmişdin? – kimsə soruşdu.

Başını sakitcə buladı. O an içində qəribə bir hiss oyandı. Çox vaxt belə şeylərə fikir vermirdi. Həmişə kitablarının arasında itirirdi özünü, ya da sadəcə, “Gələ bilmərəm” deyib uzaqlaşırdı. Amma indi, nədənsə, yad qalmış kimi hiss etdi özünü.

–        Onsuz da bizimlə danışmırsan, – biri dedi. – Ya kitab oxuyursan, ya da gəlmirsən. Ona görə də sənə heç demədik.

Bir anlıq sinifdəki səslər susdu. Oğlan özünə tərəf yönələn baxışları hiss edirdi. Amma ən çox hiss etdiyi şey içindəki qəribə boşluq idi.

Bəli, belə idi. Heç vaxt bir yerə getmirdi. Onlardan uzaqda dayanırdı. Öz dünyasında, kitablarında, fikirlərində yaşayırdı. Amma indi bu uzaqlıq nədənsə bir az sıxdı onu. Heç kim ona qarşı pis bir şey deməmişdi. Heç kim onu kənara atmırdı. Sadəcə, o özü özünü ayırmışdı.

Düşündü: Mən həmişə belə idim. İndi niyə pis oluram?...

MƏN

Tələsik çantamı yığıb sinifdən çıxdım. Ayaqlarım yerə toxunduqca içimdə qəribə bir ağırlıq hiss edirdim. Arxadan kimsə adımı çağırdı, amma fikir vermədim. Səs uzaqdan gələn bir uğultu kimi qulağıma çatsa da, davam etdim. Sadəcə yoluma baxdım. Heç nəyə, heç kimə baxmadan.

Evə çatanda çantanı açdım. Dərsliklərimi, dəftərlərimi bir-bir çıxaranda birdən dayanıb nəfəsimi tutdum. Dəftərçəm yox idi. Məktəbdə qalmışdı…

Bir anlıq içimdə qəribə bir narahatlıq yarandı. Axı o, sadəcə dərs qeydləri üçün deyildi. Orada şəxsi fikirlərim, heç kimlə bölüşmədiyim düşüncələrim vardı. Kimsə onu açıb oxusa?..

Bu fikir beynimdə dövrə vurdu. Dəftərçənin indi harada olduğunu, kimin əlinə keçdiyini bilmirdim. Amma bildiyim bir şey vardı – onu tapmalı idim. Və sabah məktəbə getmək üçün tək bir səbəbim var idi.

Sabah oldu. Məktəbə gedən yol hər zamankından daha uzun, daha yorucu görünürdü. Düşüncələrim bir an da olsun sakitləşmirdi. İçimdə qəribə bir gərginlik vardı. Sinfə girən kimi ilk işim sinif yoldaşıma yaxınlaşmaq oldu.

–        Dəftərçəmi görmüsən? – soruşdum.

O, bir anlıq fikirləşib dedi:

–        Sən gedəndə səni çağırdım, amma artıq çıxmışdın. Mən də partanın üstünə qoydum. Deyəsən, heç kim oxumayıb… amma dəqiq bilmirəm.

Ürəyim daha da sürətlə döyünməyə başladı. Deyəsən… Amma bəs, ya oxuyan olubsa? Axı orada elə şeylər var idi ki, heç kim bilməməliydi.

Son bir neçə gündə nələr baş verdiyini düşündüm. Əvvəl qələm, indi dəftərçə. Bu sadəcə əşyalar deyildi. Xatirələrim idi, düşüncələrim idi, mənim bir parçam idi.

Yenə sıxıcı bir gün keçdi. Dərslər, eyni üzlər, eyni yorğunluq. Heç nəyə marağım yox idi. Evə çatanda anam artıq süfrəni açmışdı, isti yeməklər masanın üzərində idi. Amma içimdə elə bir gərginlik vardı ki, heç nə yemək istəmirdim.

Çantamı bir kənara atıb, yatağa uzandım. Gözlərimi yumub bir anlıq hər şeyi unutmaq istəyirdim. Bəlkə də, yuxu məni bu yorğun düşüncələrdən qurtarardı.

Elə gözlərimi yummuşdum ki, anamın səsi gəldi.

–        Gəl yemək ye.

Gözlərimi sıxıb, dərin bir nəfəs aldım. Ayağa qalxmaq istəmirdim. Amma bilirdim ki, getməsəm, suallar bitməyəcək. Məcburən ayağa qalxdım və otaqdan çıxdım.

Mətbəxdən ucadan səslər gəlirdi. Dalaşırdılar. Kim haqlı idi, nə üstündə idi, bilmək belə istəmirdim. Bunlar artıq məni təəccübləndirmirdi. Hər şey əvvəlki kimi idi.

Sakitcə yerimə oturdum, yeməyimi qarışdırmağa başladım. Alışmışdım bu səslərin içində yemək yeməyə. Necə ki, küləyə alışır insan, necə ki, qaranlığa… Eyni idi, dəyişməz idi.

Bir qaşıq aldım, dad yox idi. Bir az duz səpdim, amma yenə fərqi olmadı. Elə bil, yemək boş idi. Sadəcə bir vərdiş kimi yeyirdim. Nə qədər çalışsam da, heç nə dəyişmirdi.

Yarımçıq qoyub qalxdım. Yenə otağıma qayıtdım. Yenə öz dünyama, öz xəyallarıma… Orada heç olmasa, hər şey mənə aid idi.

Bir gün daha belə bitdi. Sabah yenə məktəb yolu, yenə eyni dəhlizlər, eyni üzlər. Deyəsən, bir müəllimlə şagird arasında anlaşılmazlıq olmuşdu. Səs-küy var idi. Amma mənə nə? Onsuz da bunlar hər gün olurdu.

Sinfə daxil olub yerimdə oturdum. Gün necə başlamışdısa, elə də davam edirdi. Amma bu dəfə bir fərq vardı. Müəllim gəlməmişdi, yerinə başqa biri dərsi keçirdi. Çox yaşlı deyildi, orta yaşlı, amma baxışlarında qəribə bir diqqət vardı.

Birdən mənə tərəf dönüb soruşdu:

–        Sən nə düşünürsən?

Bir anlıq nə deyəcəyimi bilmədim. Sadəcə üzünə baxdım.

Müəllim bir az da yaxınlaşıb davam etdi:

–        Sənin üzündən heç nə oxuya bilmirəm. Donuq baxışların var. Heç nə anlamıram.

Sinifdə sükut yarandı. Sanki hamı bir anlıq nəfəsini tutub bu anı izləyirdi. Mən isə sadəcə baxırdım. Donuq, boş… O, məndən cavab gözləyirdi, amma mənim verəcək heç bir cavabım yox idi.

Dərsə davam etdi. Sanki heç nə olmamış kimi danışırdı, izah edirdi, yazırdı. Amma mənim beynimdə onun dediyi sözlər fırlanırdı.

Dərs bitdi. Uşaqlar çıxmağa hazırlaşanda müəllim adımı çəkdi. Hamı gedəndən sonra mən yerimdə qaldım. O, sakit addımlarla yaxınlaşıb qarşımdakı partaya söykəndi.

–        Niyə baxışların belə boşdur? – soruşdu.

Cavab vermədim. O, davam etdi:

–        Digər uşaqlara baxanda ən azından bir duyğu qırıntısı görürəm. Kimi dərsə qulaq asır, kimi yatmaq istəyir, kimi sevgilisini düşünür. Amma sən… sənə baxanda gözlərindən heç nə oxuya bilmirəm.

Bu sözlər içimdə nəyisə qırdı. Amma qırılan şey nə idi, özüm də bilmirdim.

Bir neçə saniyə susdum. Sonra gözlərimi yerə dikib sakitcə dedim:

–        Hamıdan zəhləm gedir. İnsanlardan.

O, gözlərini çəkmədən məni izləyirdi. Amma artıq heç bir şey demədim. Sadəcə susdum.

Müəllim məndən nəyisə almağa israrcı idi. Baxışlarında qəribə bir səbr və eyni zamanda tələskənlik vardı. Sanki bir cavab gözləyirdi, ya da məndə nəyisə oyatmağa çalışırdı.

Birdən dedi:

–        Ananı sev. Bir kitabda oxumuşdum, anasını sevməyən heç kimi sevə bilməz.

Bu sözlər içimdə soyuq bir dalğa kimi yayıldı. Nə deməliydim? Doğrudanmı elə idi?

Cavabsız buraxıb sinifdən çıxdım. Addımlarım dəhlizdə səssizcə əks-səda verirdi.

Evə qədərki tanış yol, tanış küçələr, tanış qapılar… Amma bu dəfə düşüncələrimdə başqa bir şey vardı. Həqiqətən, insan sevməyi ilk anasındanmı öyrənir?

Evə çatana qədər beynimdə eyni suallar fırlanırdı. Amma heç bir cavab tapmırdım.

Evə çatdım, yenə nahar süfrəsi açılmışdı. Hər şey eyni idi. İsti yeməklər, tanış qoxular. Oturub yemək yeməyə başladım. Amma bu dəfə fərqli idi.

Yeməyin dadını hiss edirdim. O istilik... Dilimdə qəribə bir hiss oyatdı. Sanki illərdir unutduğum bir şey yadımda düşürdü.

Yeməyi bitirib ətrafıma baxdım. O, qarşımdakı stulda oturmuşdu. Hər zamankı kimi. Amma bu dəfə ilk dəfə olaraq üzünə diqqətlə baxdım.

Gülümsədim. O da üzümə baxdı. Amma bir şey demədi.

Otağıma qalxdım. Yatağa uzandım. Gözlərimi yumdum. Düşüncələr beynimdə sakitcə əriyirdi. Və yavaş-yavaş yuxu məni apardı.

Birdən diksindim. Qapım bərk-bərk döyülürdü. Sanki qapımı qıracaqdılar.

Ayağa qalxdım, hələ də yarıyuxulu idim. Qapını açdım. Şok olmuşdum. Qarşımda mən dayanmışdım.

Gözlərim qarşımdakının üzünü, duruşunu, baxışlarını incələyirdi. Amma heç nə başa düşə bilmirdim. Əllərində bir parça torba var idi. Heç nə demədən yerə atdı.

Bir anlıq donub qaldım. Sonra əyilib torbanı götürdüm. Əllərim titrəyirdi. Açdım. İçində itirdiklərim vardı.

Ən sevdiyim qələmim. Dəftərçəm. Saatım. Antika qəpiyim. Döş nişanım. Və daha neçə-neçə bir vaxtlar mənə aid olub sonra qeybə çəkilən şeylər. Hamısı torbada idi.

Başımı qaldırıb qarşımdakı özümə baxdım. O, sakit və qərarlı idi. Sanki artıq hər şeyi bilirdi.

Sonra dodaqlarını tərpətdi və bir cümlə dedi:

–        Mən əslində sənəm. Hamının sevdiyi sən. İtirdiyin sən.

Hər söz bir daşa çevrilib içimə düşürdü.

–        Bəzən elə bir kitab oxuyarsan ki, bitirdikdən sonra əvvəlki insan ola bilməzsən. Və bəzən elə bir şey itirərsən ki, artıq əvvəl sevdiyin qədər həyatı sevə bilməzsən. Sevdiyin şeyləri əvvəl-axır itirəcəksən, – dedi. – Fəqət sonunda sevgi başqa bir surətdə geri dönəcək.

Və o getdi. Mən isə torbanı əlimdə sıxıb qaldım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.03.2025)