Rəqsanə Babayeva Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" xalq teatrının rəhbəri, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Günəşli Antalya bu dəfə təkcə Aralıq dənizinin mavi suları, ya da turizmin cazibə nöqtəsi kimi deyil, həm də mədəniyyətin, düşüncənin və mənəvi körpülərin qurulduğu bir məkan kimi yadda qaldı. 2025-ci ilin noyabrında burada keçirilən I Azərbaycan Mədəniyyət Elçiləri Forumu, sadəcə tədbir deyil, bir missiyanın təcəssümü idi – qardaş xalqlar arasında mədəniyyət vasitəsilə ünsiyyətin möhkəmləndirilməsi.

Forumun təşkilatçıları — Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi və Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi — bu tədbirlə həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq miqyasda “kültür diplomatiyası” adlanan anlayışa yeni nəfəs verdilər. Bu təşəbbüs, mədəniyyətin siyasətdən, iqtisadiyyatdan, hətta coğrafi məsafələrdən belə daha dərin bağlar qurduğunu bir daha sübut etdi.

Mədəniyyət elçilərinin missiyası

Forumun əsas ideyası sadə, amma dərin mənalı idi: dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan azərbaycanlı mədəniyyət xadimlərini, ziyalıları və yaradıcı gəncləri bir şəbəkədə birləşdirmək, onları milli kimliyin daşıyıcıları, mənəvi səfirlər kimi fəaliyyət göstərməyə təşviq etmək.

Mədəniyyət elçisi — bu anlayışın arxasında təkcə sənətkar obrazı deyil, həm də kimliyini, dilini və mənəviyyatını qorumaq istəyən bir insan durur. Hər bir rəssam, musiqiçi, teatr rejissoru və ya yazıçı öz yaradıcılığı ilə bir xalqın hekayəsini danışır. Bu baxımdan, Antalyada keçirilən forum sanki “mədəniyyətin səssiz ordusu”nu toplayaraq, onların birgə addımını koordinasiya etdi.

Forumun açılışında səslənən fikirlər də bu ruhu daşıyırdı: “Biz mədəniyyət vasitəsilə millətimizi tanıdırıq, dövlətimizi anlatırıq. Mədəniyyət, xalqın səfiridir.” Bu cümlə sanki tədbirin bütün fəlsəfəsini bir cizgidə ifadə edirdi.

Antalya — seçilmiş məkandır

Antalyanın bu tədbir üçün ev sahibi seçilməsi təsadüfi deyildi. Şəhər həm coğrafi, həm də mənəvi baxımdan iki qardaş ölkə arasında körpü rolunu oynayır. Burada həm türk, həm də azərbaycanlı sənətkarların yaradıcılıq yolları çoxdan kəsişib.

Antalyada keçirilən forumda iştirak edən mədəniyyət xadimləri, diaspor nümayəndələri və tələbələr bir daha gördülər ki, ortaq dilin və tarixin yaratdığı mədəni birliyə fiziki sərhədlər mane ola bilmir. Aralıq dənizinin sahilində səslənən Azərbaycan musiqisi, milli geyimlərin rəngarəngliyi, teatr və rəqs kompozisiyaları bu həqiqəti sənətin dili ilə təsdiqlədi.

Antalya həm də turizm şəhəri olaraq beynəlxalq auditoriyaya açıqdır. Forumun burada keçirilməsi Azərbaycanın mədəni mesajını təkcə türkiyəlilərə deyil, dünyanın müxtəlif ölkələrindən gələn ziyarətçilərə də çatdırmaq imkanı verdi. Bu baxımdan, tədbir həm kültür diplomatiyası, həm də kültür turizmi baxımından uğurlu strateji addım idi.

Görüşün əsas istiqamətləri

Üç gün davam edən forumun proqramı zəngin idi. Müzakirələrdə mədəniyyət elçilərinin fəaliyyətinin hüquqi və institusional əsaslarının möhkəmləndirilməsi, xaricdəki mədəniyyət mərkəzləri ilə əməkdaşlıq mexanizmləri, eləcə də “Milli dil və rəqəmsal mədəniyyət” adlı layihənin təqdimatı mühüm yer tuturdu.

Forumda vurğulandı ki, bu gün mədəniyyət yalnız səhnə, muzey və kitab sərhədləri ilə məhdudlaşmır. Rəqəmsal platformalar, sosial media, virtual sərgilər və onlayn konsertlər artıq milli kimliyin yeni ifadə müstəvisinə çevrilib. Azərbaycan da bu trendlərdən kənarda qalmır — əksinə, öz qədim musiqi və ədəbiyyat ənənələrini müasir kommunikasiya vasitələri ilə birləşdirərək dünyaya təqdim etməyi hədəfləyir.

Forum çərçivəsində keçirilən “Kültür və gənclik” paneli xüsusilə diqqət çəkdi. Burada gənc mədəniyyət elçiləri öz layihələrini təqdim etdilər: biri Azərbaycan xalça sənətini Avropa dizayn məktəbləri ilə sintez etməyi planlaşdırırdı, digəri muğamı caz improvizasiyası ilə birləşdirən layihə üzərində işləyirdi. Bu gənclərin səsində, baxışında bir ortaq cizgi vardı — milli olanı müasir dillə danışmaq istəyi.

Kültür diplomatiyası: yumşaq gücün sərhədsiz təsiri

Mədəniyyət elçiləri ideyası, əslində, XXI əsrin diplomatiya konsepsiyasında mühüm yer tutan “yumşaq güc” anlayışının bariz nümunəsidir. Dövlətlər artıq mədəniyyət vasitəsilə bir-birinə daha yaxınlaşır, sərt siyasətin qaldıra bilmədiyi körpüləri incəsənət və mənəviyyat inşa edir.

Azərbaycan üçün bu yanaşma yenilik deyil. Son illərdə keçirilən beynəlxalq film festivalları, Bakı Caz Festivalı, UNESCO-nun siyahısına daxil edilmiş muğam və aşıq sənəti kimi dəyərlər ölkəmizin mədəni kimliyini dünya miqyasında tanıdan əsas sütunlardır.

Antalyada keçirilən forum bu prosesin davamı kimi qəbul oluna bilər. Burada əsas məqsəd təkcə “tanıtmaq” deyil, həm də “anlaşmaq” idi — yəni mədəniyyət vasitəsilə dialoq qurmaq, ortaq mənəvi dəyərləri paylaşmaq.

Forumun sonunda səslənən rəsmi çıxışlarda vurğulandı ki, bu təşəbbüs gələcəkdə regional mədəniyyət layihələri üçün model ola bilər. Yəni “mədəniyyət elçiləri” anlayışı təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün türk dünyası üçün ortaq bir platformaya çevrilə bilər.

Qardaş ölkələrin ortaq səsləri

Forumun bədii hissəsi də təsirli idi. Azərbaycan və Türkiyənin tanınmış sənət adamları səhnəyə çıxdılar — muğamdan Anadolu türküsünə, aşıq sənətindən klassik musiqiyə qədər geniş bir mədəni palitra nümayiş olundu. Bu məqamda “iki dövlət, bir millət” fikri sanki notların və rənglərin dili ilə ifadə olundu.

Antalyalı tamaşaçıların, xüsusən gənclərin bu çıxışlara göstərdiyi diqqət və rəğbət, bir daha göstərdi ki, mədəniyyət millətlər arasında ən təsirli tərcüməçidir. O, dil baryerini, siyasi sərhədi, hətta zaman fərqini də aradan qaldıra bilir.

Gələcəyə baxış

Forumun sonunda iştirakçılar bir sıra əməkdaşlıq qərarları qəbul etdilər. Bunlar arasında mədəniyyət elçilərinin təlim proqramlarının təşkili, ortaq sərgilərin və musiqi festivallarının keçirilməsi, həmçinin Azərbaycan–Türkiyə Mədəniyyət Platformasının yaradılması ideyası da yer aldı.

Bu addımlar göstərir ki, Antalyadakı görüş bir başlanğıcdır. Mədəniyyət elçiləri artıq təkcə təmsilçi yox, həm də yaradıcı tərəfdaş rolunda çıxış edəcəklər. Onların hər biri öz ölkəsində Azərbaycan ruhunu yaşadacaq, bu ruhu incəsənətin dili ilə dünyaya çatdıracaq.

Bununla belə, qarşıda duran vəzifələr də az deyil. Mədəniyyət elçilərinin fəaliyyəti sistemli şəkildə dəstəklənməli, layihələr təkcə rəmzi səviyyədə yox, praktik səviyyədə həyata keçirilməlidir. Yalnız bu halda bu təşəbbüs uzunömürlü və səmərəli olacaq.

Antalyada keçirilən I Azərbaycan Mədəniyyət Elçiləri Forumu, bir tədbirdən çox, bir simvoldur — dil, mədəniyyət və mənəviyyatın sərhəd tanımayan gücünün simvolu.

Bu forum göstərdi ki, mədəniyyət sadəcə keçmişin yadigarı deyil, gələcəyin qurucusudur. Hər bir xalq öz mədəniyyətini paylaşdıqca, dünya bir az daha sülhə, bir az daha anlaşmaya yaxınlaşır.

Azərbaycan bu prosesdə yalnız özünü tanıtmır — həm də dostluğun, qardaşlığın, mənəvi zənginliyin carçısına çevrilir. Antalya görüşü də məhz bu carçılığın səsi idi — səmimi, ahəngdar və birləşdirici.

Və bəlkə də, bu səs Aralıq dənizinin sahilində deyil, hər birimizin içində, mədəniyyətə və kimliyə sevgi ilə döyünən ürəklərdə davam edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

 Şərəf Cəlilli,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bu gün - noyabrın 13-ü 1974-1988-ci illərdə Bakının baş memarı kimi onun mənəvi mənzərəsini yaradanların, inkişafına töhfələr verənlərin sırasında yer almış akademik Rasim Əliyevin xatırlanan günüdür.

Ruhunu, düyğusunu daşa, yaddaşa, kətana köçürmək, əbədiyyət dastanını tişənin və qələmin müqəddəsliyi ilə yazmaq hər bir qüdrətli şəxsiyyətə, sənətkara nəsib olmur. Mütəfəkkir alim, dünyaşöhrətli memar, əvəzsiz sənət inciləri yaradan akademik Rasim Əliyev tercümeyi- halı ilə tarix yaradan, qiymətli əsərləri ilə tarixlə müasirlik arasında körpüyə çevrilən ustad sənətkarlardan idi.

Adı ilə bağlı memarlıq məktəbibinin qurucusu və yaradıcısı olan akademik Rasim Həsən oğlu Əliyev 1934-cü il iyul ayının 16-da Gəncə şəhərində anadan olmuşdu. O, 1958-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutunu memarlıq ixtisası üzrə bitirmişdi. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra, 1958–1965-ci illərdə “Azərdövlətlayihə” İnstitutunda işləmişdi. O, 1965–1974-cü illərdə Bakı şəhərinin baş memarının birinci müavini və 1974–1988-ci illərdə baş memarı vəzifələrində çalışmış, eyni zamanda, 1980–1988-ci illərdə Azərbaycan Memarlar İttifaqının katibi olmuşdu.

Akademik Rasim Əliyev həyatını ölkənin quruculuq işlərinə sərf edərək şəhərsalma, tikinti və memarlıq sahəsinin inkişafına töhfələr vermişdi. O, Bakının, eləcə də respublikanın digər şəhərlərinin planlaşdırılması və tikintisinə dair çoxsaylı layihələrin müəllifi olmuşdu. Ölkə miqyasında bir sıra obyektlərin layihələndirilməsi işinə rəhbərlik edən akademik Rasim Əliyev yüksək peşəkarlığı, təşəbbüskarlığı və əməksevərliyi sayəsində həmin layihələrin uğurla həyata keçirilməsində mühüm nailiyyətlərə imza atmışdır. Heydər Əliyev adına Bakı Beynəlxalq və Naxçıvan hava limanlarının, Azərbaycanın Türkiyə Cümhuriyyətindəki səfirliyinin, Bakı Metropoliteninin bir neçə stansiyasının, Bakı şəhərinin simasını müəyyənləşdirən bir çox binaların, Bakının 8-ci, 9-cu mikrorayonlarının, Əhmədli qəsəbəsinin, Kiyev və Günəşli yaşayış massivlərinin və əsas parkların, xüsusən də şəhərə yaraşıq verən “Gənclər parkı”nın, Bakının və digər şəhərlərdəki mərkəzi meydanların və mədəniyyət saraylarının, həmçinin xatirə abidələrinin işlənib hazırlanmasında əvəzsiz xidmətlər göstərmişdir.

Milli-mənəvi dəyərlər tariximizdə mühüm yer tutan, ölkənin Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti xanım Mehriban Əliyevanın iradəsi ilə dünyanın maddi-mədəni irsi siyahısına daxil edilən “İçərişəhərin Regenerasiya Planı” məhz onun rəhbərliyi, müəllifliyi ilə hazırlanmışdır. Naxçıvanda Hüseyn Cavidin məqbərə kompleksinin layihə rəhbəri, baş memarı və rəssamı kimi möhtəşəm bir abidəyə imza atan akademik Rasim Həsən oğlu Əliyevin, Şəhidlərin məqbərə kompleksinin ərsəyə gəlməsində də məxsusi yeri və rolu vardır. Dünyaşöhrətli sənətkarın layihələndirdiyi bütün bu memarlıq nümunələri özünün maraqlı həcm-məkan kompozisiyası və monumentallığı ilə səciyyələnir və diqqəti cəlb edir. Akademik Rasim Əliyev zəngin irsi ilə memarların gənc nəslinin bədii-estetik zövqünün formalaşmasında və peşəkarlığının təşəkkülündə mühüm rol oynamışdır. Onun şah əsəri isə Ulu öndər Heydər Əliyevin Şəhidlər Xiyabanındakı əzəmətli abidəsidir. Dünya memarlığının və heykəltəraşlıq sənəntinin əvəzsiz incilərindən olan bu abidə iki qüdrətli alimin: akademiklər Ömər Eldarovun və Rasim Əliyevin Ulu Öndərə sevgisinin, milli dövlətçilik tariximizə sonsuz məhəbbətinin nümunəsidir. Ölümü ilə ölümsüzlüyə qovuşan Ulu Öndəri hər gün ziyarətə gələn yüzlərlə insan, dövlət xadimləri memar Sinan, Əcəmi Naxçıvanlı, Kəmaləddin Behzad, Zivərbəy Əhmədbəyov, Bəhruz Kəngərli, Mikayıl Abdullayev, Səttar Bəhlulzadə, Tokay Məmmədov, Tahir Salahov kimi dahilərin sırasında yer alan hər iki qüdrətli sənətkarın simasında tərcümeyi – halı ilə tarix yaradan qüdrətli fırça və tişə ustalarının əzəmətini etirafda bulunur.

Akademik Rasim Əliyevin ölkəmizdə memarlığın inkişafında xidmətləri və şəhərsalma sahəsindəki uzunmüddətli səmərəli fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilmişdir. O, 1979-cu ildə Əməkdar memar fəxri adını almış, 1982-ci ildə Dövlət mükafatına layiq görülmüş, 2000-ci ildə müstəqil Azərbaycan Respublikasının ali dövlət mükafatlarından olan “Şöhrət”, 2009-cu ildə “Şərəf” və 2014-cü ildə “İstiqlal” ordenləri ilə təltif edilmişdir.

Akademik Rasim Əliyev adını Azərbaycanın elm tarixinə həkk etmiş, mütəfəkkir alim ucalığı ilə qiymətli əsərlər yaratmış, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının qurucularından biri, ölkəmizdə coğrafiya elminin inkişafına töhfələr vermiş böyük bir alimin, soyu, soykökü, şəcərə dəftəri ilə Ulu Öndər ucalığına, milli dövlətçilik tariximizə bağlı olan akademik Həsən Əliyevin ocağında dünyaya gəlmişdi. Genetik kodlarının diqtəsi, alim, müəllim, memar, şəxsiyyət ucalığı, ziyalı kübarlığı ilə mənsub olduğu nəslin qüdrətli nümayəndələrindən biri kimi, Azərbaycan kişisinə xas ömür sürmüşdü. Hər bir Azərbaycan insanı kimi düz 30 il Qərbi Azərbaycanın, Şərqi Zəngəzurun, Qarabağın, Şuşa qalasının nisgilini qəlbində daşımışdı. 2021- ci ilin payızında, noyabrın 13-də ömrünün 88-ci çağında dünyaya vida nəğməsi oxumuş, Fəxri Xiyabanda torpaq müqəddəsliyinə qovuşmuşdur. Ömrü boyu sadəliyin əzəmətini yaşayan, xeyirxahlığı, yaxşılığı həyatının mənasına çevirən, bu il 90 illiyi qeyd olunan akademik Rasim Əliyev  dünyadan gözü, könlü tox, qəlbi hüzur içində getdi. Canından əziz bildiyi vətəni – Azərbaycanı Birliyin, Bütövlüyün rəmzi olan üç rəngli, hilallı, ulduzlu Bayrağı Şuşa qalasından asmışdı. İndi biz bir xalq, millət və dövlət olaraq üzü Qərbi Azərbaycana, İrəvan qalasının ətəyinə, Qərbi Zəngəzura, babalarının təməlini qoyduğu qədim yaşayış məskənlərimizdən biri Comərdli kəndinəyik! Bu intizar, umud dolu uğur yolunda akademik Rasim Həsən oğlu Əliyevin də ruhu bizə yar olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Norveçdə yaşayan soydaşımız Hadi Qaraçaydır.

Hadi Qaraçay

Norveç

 MƏNƏ DÖN

Yollar, mənə dön deməz

Dağlar söyləməz,

Bunu yalnız qalan bir yalnız söyləyər.

Dağlarca, yollarca üzgünəm mənə dön!

Mənə dön,

Göydəki ulduzlarca üzgünəm

Ormandakı yarpaqlarca

Dənizdə dalğalarca,

Dalğalar mənə dön deməz.

Sahildəki qumlarca üzgünəm

Mənə dön!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtuna Bosniyadan – Maid Korbiç adlı gənc şairdən gələn məktubda onun “Cənnət yolları ilə” adlı şeiri yer alıb. Şeirin dilimizə sətri tərcüməsini və ingilis dilində - orijinalda təqdim edirik.

Tərcümeyi-hal:

Maid Korbiç Bosniya və Herseqovinanın Tuzla şəhərində yaşayır.

24 yaşı var. Boş vaxtlarında dəfələrlə tərifləndiyi və mükafatlandırıldığı şeirlər yazır. Həm də ətrafındakı insanlara fədakarlıqla kömək edir. Ümumdünya Ədəbiyyat Forumunda “Sülh və insanlıq- bəşəriyyət və dünya sülhü naminə” panelinin moderator olub.

O, Balkanlarda kifayət qədər tanınan şairdir. Həm də social media fəalıdır, Facebook-da 10.000-dən çox izləyicisi var.

Redaksiyamıza təqdim etdiyi “Cənnət yolları ilə” şeiri ən son yaradıcılıq nümunəsidir.

CƏNNƏT YOLLARI İLƏ

Çoxdan, hələ balaca oğlan ikən mən bilirdim,

bilirdim ki, mənim yolum əsərlər yaratmaqdır.

Hansı ki, bütün dünyanı təəccübləndirəcək.

Ancaq həyat hər şeydən əvvəl çətin bir nəsnədir.

Hələ də sonsuz yalanlar dənizi yaradanlar

insanları özlərini orada təsəvvür etməyə məcbur edirlər.

Öz nitqinizi və başqaları ilə necə davranacağınızı

niyə də özünüz müəyyənləşdirmirsiniz ki?

Sevgi dünyada yaşaya biləcəyiniz ən güclü hissdir.

Baxmayaraq ki, bu qədər ağrılı ola bilər.

Çünki əvvəllər baş verən səhnələr çox qorxuncdur.

Bu qorxunc səhnələr hələ də hər iki tərəfin

– həm oğlanın, həm də qə qızın qəlbində qalmaqdadır.

İnsanlar insan olaraq qalır

və Balkan tipikliyi də burda öz sözünü deyir.

Balkanlarda səmimi sevgi hissləri

təəssüf ki, hər kəs üçün gülüncdür.

Amma mənim ruhumun dərinliklərində ümid izləri var,

onların hərarətini duyuram.

Bu ümid sevginin hələ də yaşadığınadır.

Və bu zalımlar onu qəsdən məhv edirlər.

Sevginin bahalı bir əyləncə olduğunu

düşünənlər də az deyil.

Bahalı avtomobillər, saatlar və digər şeylər…

“Sevgi – yalnız desert üçündür“ deyə düşünürlər belələri.

Dünyanı gəzmək imkanı varsa, görürsən ki,

ən çox ehtiyac duyulan sevgi seksə çevrilir.

Bu, həyatı doğru dərk etməməyin,

əqli cəhətdən tam yetişməməyin nəticəsidir.

Mənsə Cənnət yollarında gəzdim

və cənnət almalarını yığdım.

Ümid edirəm, sevgi hələ də mövcuddur.

Hikmətə yetişəcəyiniz çağınızı bircə tapa bilsəydiniz…

Zira, ildən-ilə məyus oluram.

Çünki sevgi-  istifadə olunub atılan bir şeyə çevrilib.

Zamanla duyğular və emosiyalar,

sosial vəziyyət çox dəyişib.

Kiminsə pulu olmayanda başqaları ona gülür.

Sadəcə ona görə ki, o, hamı kimi deyil.

Sevgininsə sərhədləri yoxdur, o mütləq gələcək,

Dürüst bir insan yalnız ona qovuşunca öz yolunu tapacaq.

İnsan ən az ümid və xəyal quranda,

“Xəyallar heç vaxt gerçəkləşmir” deyə düşünəndə

Amma bununla belə, xoşbəxt olmaq istəyi onu tərk etmədikcə

Cənnət yolları ilə gedəcək

Və ürəklə deyil, ağılla inanacaq

İnanacaq sevgiyə və inanacaq xoşbəxtliyə.

Maid Corbic,

Bosnia and Herzegovina

BY THE WAYS OF PARADISE

Long ago as a boy I knew

Yes, my path is to create works

About which the world will be buzzing

But life is a difficult field above all

Which still makes people imagine themselves

In the sea of ​​infinity and lies creating

Their speech and ways of treating others

Love is the strongest thing in the world to live by

Although she can also be so painful

Because the scenes that happen sometime before

They are still carried in the bottom of the soul on both sides

People being people, the Balkan atypical has become just that

Because love is a laughing stock to everyone

While at the bottom of the soul traces of hope

That hope remains that love is alive

And those tyrants are deliberately destroying it

Who think that love is an expensive car

A watch and other things

Love is written all over the dessert

Possibility of traveling positions

Much-needed love becomes sex

Which arises implicitly from the attitudes of immaturity

I walked the paths of Paradise and picked apples

Hoping that love still has ways

How to find your era of wisdom

But year after year I get disappointed

Because love is something that is used

Emotions and social position in time

When someone doesn't have his money, others laugh at him

Just because he's not like everyone else

And love has no limit, it comes

An honest person will find his way just then

When one least hopes and dreams

Because dreams never became unrealistic

Only if a man wants to be happy

The paths of Paradise will be followed

and believed with the brain, not with the heart.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının 1 şair, 1 şeir rubrikasında bu gün Arzu Əyyarqızının "Vətəndən pay olmayır” şeiri təqdim edilir. 

Arzu Əyyarqızı “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyi"nin üzvü və Cəlilabad rayonu üzrə rəsmi təmsilçisi, "Həməşəra Poeziya Məclisi"nin yaradıcısı və rəhbəri, AYB və AJB-nin üzvü, şair-publisistdir.

VƏTƏNDƏN PAY OLMAYIR

Dilim Vətən deyəndə, köksüm alışıb yanır,

Vətən! söyləyən dilim, özünü xoşbəxt sanır.

Yaralı qanadını, sardı, müzəffər ordum -

Üç rəngli al bayrağım, qürurla dalğalanır.

Vətən ana qucağım, Vətən rahat beşiyim,

Azərbaycan adında isti evim-eşiyim,

Odu sönməz yurdumdur, qoymaz məni üşüyüm-

Vətənimin kimliyin, büsbütün dünya tanır.

Sən ey güllü-gülüstan, sən ey cənnət məkanım,

Əbədi hürriyyətsən, arzulara təkanım,

Şuşaya, Qarabağa, zəfər yolu çəkənim -

Vətəndən pay olmayır, çox şükür, hər kəs qanır!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2025)

ABŞ-nin Nyu York şəhərinin dünyaca məşhur «Carnegie Hall» konsert zalında dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin 140 illik yubileyinə həsr olunan 9-cu “Florida Keys” Beynəlxalq Musiqi Müsabiqəsinin qaliblərinin qala-konserti keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, Komitənin dəstəyi ilə baş tutan qala-konsert Florida Azərbaycan-Amerika Mədəniyyət Assosiasiyasının təşkilatçılığı ilə baş tutub.

Konsertdə müsabiqədə seçilən 50-dən çox gənc istedad orkestrlə birgə Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının əsərlərini ifa edib, Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığından parçalar səsləndiriblər. ABŞ-də fəaliyyət göstərən azərbaycanlı pianoçu, beynəlxalq müsabiqələr laureatı, Prezident təqaüdçüsü Əli Məmmədovun, Azərbaycandan yarışmaya qatılan gənc musiqiçi Milana Nabiyevanın, fleyta ifaçısı Emili Məmmədova-Zəkiyyənin çıxışları alqışlarla qarşılanıb.

Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin şöbə müdiri Səlhət Abbasova çıxış edərək qalibləri təbrik edib, Azərbaycan musiqisinin dünyada tanıdılmasında xüsusi rol oynayan müsabiqənin təşkilatçılarına təşəkkürünü bildirib. Qaliblərə diplomlar və pul mükafatları təqdim olunub.

Qala-konsertin Azərbaycanın şanlı Zəfər Günü və Dövlət Bayrağı Gününün qeyd olunduğu vaxta təsadüf etdiyini nəzərə alaraq, Azərbaycan xalqına təbriklər ünvanlanıb.

Qeyd edək ki, “Florida Keys” Beynəlxalq Musiqi Müsabiqəsi Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı Cövdət Hacıyevin şərəfinə təsis olunub. Müsabiqənin təsisçiləri ABŞ-nin Florida ştatında fəaliyyət göstərən Azərbaycan-Amerika Mədəniyyət Assosiasiyasının Təhsil və mədəniyyət komitəsinin direktoru, tanınmış incəsənət xadimləri Cövdət Hacıyev və Əminə Dilbazinin qızı Pərvin Muradova, eləcə də Assosiasiyanın prezidenti Töhfə Eminovadır. Hər il Assosiasiyanın təşkilatçılığı ilə keçirilən bu müsabiqənin əsas məqsədi dünyanın müxtəlif ölkələrindən istedadlı musiqiçiləri üzə çıxarmaq və Azərbaycanın zəngin musiqi irsinin təbliğinə töhfə verməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

Ağalar İdrisoğlu,

yazıçı-dramatur, rejissor, jurnalist, Əməkdar incəsənət xadimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycan Respublikasının  Əməkdar jurnalisti, peşəkar jurnalist, çox maraqlı yazıçı, kinossenarist, ictimai xadim  Eyruz Surxay oğlu Məmmədovla bizim tanışlığımızın və bu tanışlığın  dostluğa çevrilməsinin tarixi 1976-cı ilə gedib çıxır.

Yadımdadır ki, 1975-ci ildə mən  ali məktəbi bitirəndən sonra  1976-cı ilin fevral ayından  Hüseyn Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Dram Teatrına aktyor vəzifəsinə işə götürülmüşdüm. Və o dövrün cavanları demək olar ki, tez-tez Sumqayıt teatrının tamaşalarına baxmağa gəlirdilər. Tamaşalardan sonra olan müzakirələrdə fəal iştirak edirdilər. Yaradıcı gənclər  bu barədə mətbuatda maraqlı yazılar, ressenziyalar çap etdirdilər. Onlar Sumqayıtda keçirilən mədəni-kütləvi tədbirlərdə, bu şəhərə qonaq gələn məşhur insanlarla olan görüşlərdə çox yaxından iştirak edirdilər. Bax, həmin cavanlardan ən fəallarından biri  isə məhz Eyruz Məmmədov  idi. Mən ondan üç yaş böyük olsam da, biz Eyruza bir ağsaqqal kimi baxırdıq. Çünki dediyi orijinal  fikirlər, hamıya diqqətlə qulaq asması, hər bir məsələ haqqında maraqlı, məntiqli fikirlər söyləməsi, müdrik düşüncə tərzinin olması və hətta dünya şöhrətli insanlarla apardığı müsahibələr, onlara verdiyi sualların orijinallığı onu bizə  ağsaqqal kimi görməyə əsas verirdi. Eləcə də məşhurlarla keçirilən görüşlərdə, apardığı televiziya verlişlərində  Eyruz  Surxayoğlunun  onlara verdiyi dolğun suallar və həmin insanların bu sualları yüksək qiymətləndirməsi onun cavan yaşında mükəmməlliyinin göstəricisi idi. Eyruzun həmin vaxtlar  yəni Sovetlərin dövründə Azərbaycanda ana dilimizlə yanaşı, əsas dövlət dili kimi qəbul olunan rus dilini də dərindən bilməsi, onu həmyaşıdlarından fərqli edirdi. Yazdığım bu məziyyətlərinə görə Eyruz Məmmədovun bizdən fərqli olaraq dostları daha çox idi. Demək olar hamısı da onunla hesablaşırdılar. Yadıma gəlir ki, lap cavanlıq illərindən Eyruz dünya dahilərinin kəlamlarını, aforizmlərini  toplayırdı və yeri gələndə onlardan həm yazılarında və həm də dostlar arasında  yerindəcə ustalıqla  istifadə edirdi. Məşhur fransız yazıçısı, filosofu Helvetsinin bu kəlamını ilk dəfə mən ondan eşitmişəm: “Ürəyə sancılmış iynələri yalnız dost əli çıxara bilər”.  Bəli, Eyruz həmişə dostlarının yanında olub və onlara əlindən gələn köməkliyi  əsirgəməyib.

1977-ci ildə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrındakı işimlə paralel mənim şəhərin tarixində ilk dəfə yaratdığım “Ümid” Teatr-Studiyasının məhz birinci ən böyük təbliğatçısı Eyruz Məmmədov idi. Çünki  o, həmişə yeni, eksperiment  işlərin tərəfkeşi idi. Kollektivimizin tamaşaları haqqında  maraqlı yazılar yazırdı. “Ümid” Teatr-Studiyası,  1979-cu ildə  Mədəniyyət  naziri çox dəyərli ziyalı, fəlsəfə elmləri doktoru Zakir Bağırovun  əmrilə  Sumqayıt Gənclərinin Xalq Teatrı adını alanda, 1980-ci ildə bu kollektiv Moskvadan SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisindən Sumqayıta Qızıl medal gətirəndə ilk olaraq  bütün bunlar haqqında  məhz Eyruz Məmmədov yazdı. Eləcə də həmin vaxtlar mənim ssenari müəllifi və quruluşçu rejissoru olduğum Sumqayıtda keçirilən dövlət səviyyəli teatrlaşdırılmiş əmək-incəsənət bayramlarının da ən böyük təbliğatçısı və yazarı Eyruz Surxayoğlu idi. O, bizi öz işimizə daha çox  həvəsləndirirdi və respublikada daha yaxşı tanıdırdı...

Beləcə illər keçdi... Hər ikimiz həyatda təcrübə qazandıqca, uğurlar əldə etdikcə, bir-birimizin uğurlarına sevindikcə  daha da yaxınlaşdıq və əsl dost olduq.

Eyruz Məmmədov “Exo Sumqayıta” qəzetinə rəhbərlik etməyə başladığı ilk günlərdən dünya səviyyəli informasiyalar toplayırdı. İnanırdıq ki, bütün bunlar gələcəkdə xaqlımız üçün ən dəyərli yazılar olacaq. Bu informasiyaların, xəbərlərin  bəzilərinin əsasında Eyruz Məmmədov çox maraqlı məqalələr hazırlayıb dünya mətbuatına çıxarırdı və oxucular  tərəfindən yüksək səviyyədə qarşılanırdı. Eləcə də  o, 1988-ci  ilin fevral ayının 28 və 29-unda ermənilərin və SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin, Erməni separatçılarının  əlilə Sumqayıtda törədilən qanlı hadislər əsasında “Sumqayıtın əks-sədası” adlı çox maraqlı kitablar yazdı. Bu kitablar əsasında Eyruz Məmmədov  çox istedadlı rejissor, vaxtsız vəfat eləmiş  dostumuz  Davud İmanovla birlikdə ssenari yazaraq  “Sumqayıtın əks-sədası” adlı çox seriyalı sənədli  kinofilm araya-ərsəyə gətirdilər. Bu sənədli kinofilmdə çəkilən keçmiş SSRİ-nin rəhbərlərilə Eyruz Məmmədov və Davud İmanovun görüşməsinə Moskvada yaşayan  həmyerlimiz, maraqlı nasir, dramaturq, ssenarist, mərhum  dostumuz  Fərhad  Ağamalıyev çox köməklik elədi. Belə  ki o, həmin adamların telefonlarının tapılmasında, onlarla görüşlərin təşkilində  xeyli iş gördü. “Sumqayıtın əks-sədası” keçmiş Sovetlər birliyində həqiqətən böyük əks-sədayartdı. Az bir vaxtda bu kinofilmə görə Eyruz Məmmədov və Davud İmanov respublikamızda və MDB məkanında  çox məşhur oldular. Mən də hər iki dostumun bu uğurlarına çox sevinirdim və bu haqda yazırdım.

Eyruz topladığı maraqlı, tarixi məlumatlar haqqında biz dostlara çox böyük qürurla danışırdı. İnanırdıq ki, bunlar gələcəkdə Azərbaycan üçün çox qiymətli yazılar olacaq. Amma sən saydığını say,  gör fələk nə sayır. Günlərin bir günü Eyruz  Məmmədovun “Exo Sumqayıta” qəzetindəki kabineti kimlər tərəfindənsə yarıldı və oradakı kompüterlər və içindəki yazıların hamısı oğurlandı. Bax, bütün bunlarla  həmin şərəfsizlər,  dostumuz Eyruz Məmmədova böyük stresslər, depressiyalar  yaşatmaq, onu  peşə fəaliyyətindən uzaqlaşdırmaq, vaxtından tez haqq dünyasına  qovuşdurmaq istəsələrdə, arzularına çata bilmədilər. Əslində onlar bu namərd hərəkətlərilə dostumuza böyük  güc, qüvvət, daha geniş işgüzarlıq, təxəyyül verdilər. Eyruz həmin vaxtı cəmi dörd aya Sumqayıt şəhərinin 50 illik yubileyinə həsr olunan 800  səhifəlik  “Sumqayıtım  mənim” adlı çox böyük, geniş həcmli  kitabını yazdı. Özü də kohnə bir kompüterdə. Bu kitab Sumqayıt tarixində bir salnamə oldu.  Çünki bu kitabda heç vaxt yazılmayan  çoxlu oçerk, tarixi məqalə toplanmışdı. Bu yazılar da gələcək nəsillərimiz  üçün bir töhfə kimi qaldı. Həmin kitabın Sumqayıtda çox  geniş müzakirəsi oldu. Respublika mətbuatında bu haqda çox yazıldı, televiziyalar verilişlər hazırladı. Beləliklə, Eyruzu diz çökdürmək istəyənlərin arzuları ürəyində qaldı və  özləri mənən  diz  çökdülər. Beləliklə, Eyruz Məmmədov Sumqayıtın salnaməsini yazan birinci və yeganə yazar oldu.

Eyruzun lap cavanlıq illərindən xasiyyətində olan yeddi cəhət həmişə məni valeh eləyib. Elə bu gün də həmin yeddi cəhət onunla təmasda olan və dostluq edən hər kəsi valeh eləyir. Birinci- Eyruz qarşısındakı adamı yüksək səviyyədə dinləmək mədəniyyətinə, qabiliyyətinə  malikdir.  İnkici-Eyruz az danışmağı və çox iş görməyi xoşlayır. Danışdığı az cümlələrlə böyük fikirlər demək qabiliyyətinə malikdir. Üçüncü-Eyruz dostluqda, yoldaşlıqda həmişə bütövdur. O, kiminlə dostluq, yoldaşlıq edirsə, heç vaxt təmənna güdmür və bu dostluğa  həmişə sadiq olur.  Dördüncü-Eyruz ailəsinə çox bağlı insandır. Onun üçün ailə ən müqqəddəsdir.  Beşindi-  Eyruz valideynlərinə və ümumiyyətlə, yaşlı insanlara həmişə hörmətlə yanaşıb və onlara  sadiqdir. Altıncı-doğulduğu və yaşadığı Sumqayıtı canı, qanı ilə sevir. Buna görə də jurnalistlər arasında Sumqayıt haqqında  ən çox yazan və bu şəhərin salnaməsini yaradan böyük  ziyalıdır. Eyruz Sumqayıtı bir gözəl şəhər kimi quran, tarixə köçürən insanları tarixdə əbədi yaşadır.  Bu da bizə bunu deməyə əsas verir ki, o, əsl cəfakeş sumqayıtlıdır. Yeddinci- Eyruz Azərbaycanı ən böyük, ən unikal, ən qədim ölkə hesab eləyir və bu haqda dünya səviyyəsində çap olunan  silsilə yazıların müəllifidir. Vətənini, xalqını  sevməkdə dostum Eyruz  Məmmədov bir etalondur.

Eyruz təkcə dostuna, yoldaşına deyil, hər bir insana əlindən gələn köməkliyi böyük həvəslə  eləyən dəyərli vətəndaşdır. Həmçinin böyük maarifpərvərdir,  yaxşı müəllimdir. Onun yüzlərlə jurnalistin yetişməsində əvəzsiz xidmətləri vardır. Eyruz çox maraqlı yazıçı kimi də tanınır. O, hər bir oxucunun tez-tez müraciət etdiyi sevimli əsərlər  ərsəyə gətirib. Onlardan elə altı romanının adını çəkmək istəyirəm. Bunlar- “Dama pika”, “Mister Viç”, “Zöhrə və Kərim”, “Qan düşəni”, “Sonası”, “Qaranlığın çırağı”. Onun 800 səhifədən  çox olan “Bir kəndin adamları” kitabı Qarabağın bədii tarixinə, gavur, faşist  ermənilərin həmvətənlərimizə qarşı törətdiyi faciələrə həsr olunan unikal kitabdır. Eyruz Surxayoğlunun bu vaxta qədər qırxdan  çox kitabı çap olunub  və ondan çox kitabı da işıq üzü görmək üçün  zamanını gözləyir.

Eyruzun böyüklüyü və müdrikliyi ilə bağlı mən maraqlı bir hadisəni qeyd etmək istəyirəm. Sumqayıt Dövlət Musiqili-Dram Teatrının bədii rəhbəri və direktoru çalışdığım vaxt mənə qarşı çox böyük haqsızlıq olduğuna görə 1997-ci ildə  ərizə yazıb işdən çıxandan sonra Dağıstana gedib, orada Azərbaycan-Dağıstan Beynəlmiləl Teatr Truppası yaratmışdım. Üç il həmin teatrla Dağıstanın hər yerində maraqlı çıxışlar edirdik  və 1950-ci ildə bağlanmış Dağıstan-Azərbaycan Dövlət Dram Teatrını bərpa elədik. Həmin  vaxtı  Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin məkrli əli  Dağıstana da uzandı və məni o  teatra rəhbərlik eləməyə qoymadılar. 2000-ci ildə mən yenidən Azərbaycana qayıtsam da burada teatrlarda quruluşçu rejissor işləməyimə belə imkan vermədilər. Baxmayaraq ki, mən ali  rejissor təhsilimi Moskvada, dünyanın ən nüfuzlu ali təhsil ocaqlarından biri olan Beynəlxalq Teatr Akademiyasında alsam da mənə iş vermək istəmirdilər. Məni ölkə rəhbərliyinə bir dissident kimi qələmə vermişdilər. Həmin vaxt bu haqsızlıqlardan infarkt keçirdim. Eyruz Məmmədov bir dost olaraq mənim yanımda oldu. Mənə ürək-dirək verdi və hətta Sumqayıtla bağlı çəkdiyi çox seriyalı sənədli kinofilmə  Sumqayıt  teatrı və mədəniyyətilə bağlı  bildiyim fikirləri və mənim  xidmətlərimə həsr olunan  maraqlı süjetlər çəkdi. Həmin sənədli kinofilmdə aparıcılığı da mən  elədim. Eyruz mənim özümə inamımı geri qaytardı. İnfarktdan sağalmağıma böyük ümid verdi.

Məşhur yazıçı Oneri de Balzakın bu kəlamı yadıma düşdü:  “ Nə edirsən et, necə yaşayırsan yaşa: amma gülə bilmək üçün kimisə ağlatma və öz mənafeyin üçün kimisə satma”.  Eyruz da öz mənafeyini qorumaqla özünə olan pisliklərdən heç vaxt qorxmayıb, həmişə işıqlı insanlara arxa-dayaq olub, yaşamaq üçün inam, ümid  verib. Qocaman palıd kimi onların arxasında durub.

Eyruzun böyüklüyünə, ürəyigenişliyinə aid başqa bir misal. Mən baxmayaraq ki, 15  yaşımdan  jurnalistika ilə, bədii yaradıcılıqla məşğul olsam da, teatrlara rəhbərlik elədiyim vaxt teatr işinə başım qarışdığından bu sahədə az çap olunurdum. Çünki əsas fikrim teatr idi. Yalnız pyeslərim və tərcümə elədiyim əsərlər teatrlarda tamaşaya qoyulurdu. 2000-ci ildə “Məhkəmədən əvvvəl məhkəmə və ya Kəfənini geymiş qoca” həkayələr, pyeslər toplumu  çap etdirməmişdən əvvəl həmin kitabı oxumaq üçün Eyruz Məmmədova verdim və ondan xahiş elədim ki, mənə dəqiq rəyini desin. Eyruz həmin kitabı bir neçə günə oxudu və məni məcbur elədi ki, bu kitabı hökmən çap etdirim. Kitab  çap olundu və az bir vaxtda böyük oxucu marağına səbəb oldu. Bununla da Eyruz məni bədii əsərlər yazmağa daha çox  həvəsləndirdi. Artıq 22 kitabım çap olunub. On beş kitabım da çap olunmaq üçün hazırdır. Ən başlıcası isə  Eyruzda paxıllıq, həsəd, kiminsə ayağının  altını qazmaq, pislik etmək, arxasınca danışmaq  kimi naqis cəhətlər yoxdur. Ucalığı, böyüklüyü onu hər kəsə  sevdirib. Bu cəhətlər də  Ulu Tanrı tərəfindən yalnız seçilmiş insanlara verilir.

Eyruz Məmmədov ömrünün artıq  ən müdrik dövrünü yaşayır.  Dəyərli dostum, qardaşım, əqidədaşım, məsləkdaşımın artıq  72 yaşı var. İki aydan sonra isə 73 yazşı tamam olacaq.  Atalar gözəl deyib: “Ot kökü üstündə bitər”.  O,  Surxay kişi kimi bir ağsaqqalımızın,  Böyük Vətən Müharibəsinin odlarından, alovlarından keçən qorxmaz, cəsur  kişinin  layiqli  övladıdır. Deməli, belə də olmalıdır. Başqa cürə də ola bilməz Eyruz.

Peyğəmbərimiz İmam Əli deyib ki, “dostluqda sadiq olmayan, həmişə xəcalətlidir”. Əzizim Eyruz. Sənin başın həmişə ucadır. Çünki sən həm dostluqda sadiq olmusan və həm də sülh tərəfdarı kimi  həmişə  küsənləri barışdırmısan. Onlar arasında da  dostluq toxumu səpmisən. Çünki səkkiz il bundan qabaq, tanınmış göz  həkimi, istimai xadim, çox maraqlı yazıçı-publisist Hümbət Həsənoğlunun yaratdığı Sumqayıt Dostlar Klubunun idarə heyyətinin üzvü kimi bu ictimai təşkilatın respublikada tanınmasında, məşhurlaşmasında həm maraqlı yazılarında və həm də çıxışlarında çox işlər görürsən. Bəli. Sən əsl ziyalısan.

Bir sözlə, əziz dostum, sən bütöv insansan. Bütöv insan olmaq isə həyatda çox az insana  nəsib olur... Bu haqda klassik şairimiz Əfzələddin Xaqani gözəl deyib:

İstəsən güzgütək saf olsun ürək,

Sinədən on şeyi atasan gərək.

Haram, qiybət, kin, paxıllıq, tamah,

Kibr, riya, həsəd, ədavət, kələk.

Əziz  dostum. Sən, həmişə bu on cəhətə yüksək səviyyədə əməl etmisən.            İnaıram ki, həmişə də əməl edəcəksən və öz böyüklüyünü, ucalığını qoruyacaqsan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şeir saatı rubrikasında bu gün sizlər Aysel XANLARQIZInın şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

***

Sən cəsur döyüşçüm,  mən əsir yurdun,

Bir Turan arzulu türküm, boz qurdum.

O taylı-bu taylı Xudafərinim,

Qoynuna tələsən Təbriz hayqırtım...

Ayrı qitələrdə həsrət yanğısı ,

Dərviş səbrindəki təklik ağrısı.

Mövlanəm, üləmam, sufim, zahidim,

Eşqə təsəvvüfüm,Tanrı çağrısı...

Bu şəhid ruhumun azad şəhəri,

Sən Laçın sabahım, Şuşa səhərim... 

Köksü səcdəgahım, ocağım, pirim,

Acı taleyimin xoşbəxt zühuru...

Gəl, sənsiz vəhşətdə xaraba ruhum,

Qiyamət ömrümün İsrafil suru...

***

Mən yorğun yolların

sinəsi üstündə

həsrətini qucaqlayan

tənha bir

yer adamı ,

gözlərimdəki

bayram sabahı

yalnızlığıdır

səni gözləmək.

Duyğularım

minarələrdən dağılan

səcdə çağırışına

tələsən

səs qədər həssas,

al saçlarımı,

qoynunun ən rahat bir küncündən as...

Hər gün

azan səsini

ilahi bir eşqlə  gözləmək kimidir

səni gözləmək,

cismimdə

nə hiss varsa,

sevginlə şifrələnib...

Bütün dinləri

yanıma alıb

sən gələn yollara diz çökmüşəm,

gözlərinə təzimdəyəm,

mən

Allahın yuxusuz gözündəyəm...

YAĞIŞA DUA

Sən – bir az əsəbi, bir az qayğılı,

Bu yorğun şəhərin tıxacı kimi.

Mən – payız gününün səhər yağışı,

İllərin sevincə möhtacı kimi.

Göy üzü başıma çətir tutmayır,

Nə dərdi varsa da, üstümə yağır.

Deyəsən, buludda hadisə olub,

İslanıb bu sabah yerin qucağı.

Gözünün çamuru yerə bulaşıb,

Küçələr, hönkürür ayağım altda.

Bu eşqi ruhuma çətir tutmuşam,

Ömrümü qurmuşam sən gələn vaxta.

Xəritə ucunda yorğun düşübdür,

Sən olan nöqtəyə qonur barmağım.

Bu sabah göylərə tilov atmışam,

Bir "uçaq" tutarsa, bəlkə, qarmağım...

İçində sən olan o uçağı da

Dartıb gətirərəm öz limanıma.

Bu şəhər yağışa dua edirəm –

Göylərdən düşürsün səni yanıma.

O, SƏNSƏN

Qollarına avar çəkən gözlərin,

Qucağındır səcdə yeri, and yeri.

Həsrətinə yorğun düşən şəhərin

Yanağında biri var ki… o, sənsən.

Dan yerinin saçlarını saraldan,

Qayıdış yox, qürub adlı bir yoldan.

Ürəyimi götürdüyün vağzalda

Gecikdiyim bir qatar ki… o, sənsən.

Bahar qollarımda, payız saçımda,

Şehli baxışların kirpik ucunda.

Şirin görüşlərin titrək ovcunda,

Bir xatirə yeri var ki… o, sənsən.

Ulduzların gecə rəngli gözündə,

Vücudumun hər sətirlik izində,

Bir şeirin közə dönmüş sözündə

Misraları darıxar ki… o, sənsən.

Nəfəsinə qurban etdim zamanı,

Kitab-kitab sözə dönən insanım.

Bu dunyada sevgi adlı unvanım,

Hardan bilsin adamlar ki… o, sənsən.

DAŞ DÜŞSÜN BAŞINA

Kədər qatarlanıb hava xəttində,
Ruhum bir təyyarə qanadı üstə.

Yenə həsrətimi möhür vururlar,

Eh…yorğun bir pasport sənədi üstə.

İndi xatirələr çox yüksəklikdə,

Göyün səs-küyündən batır qulağı.

Xəyalım – göy donlu stüardessa,

Yalnızlıq – uzanan uçuş zolağı.

De, necə yuxuya verim göz yaşın?

Bu yalqız ömrümü necə qurtarım­?

Getmə! – deyəcəkdim,

                          dilim qurudu...
Daş düşşün başına ayrılıqların.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Hekayə saatı rubrikasında bu gün sizlərə Nemət Mətinin 3 hekayəsi təqdim edilir.

İnsan ömrü boyu yük daşıyır. Kimi ailə yükünü, kimi vicdan yükünü, kimi də çiyinlərinə aldığı hansısa bir yükü... N də iri anbarlardan birində yükdaşıyan işləyirdi. Artıq bir il idi ki, bu ağır işi görürdü. Baxmayaraq ki, iki diplomu vardı, amma bir çox gənclər kimi universitet illərində avaraçılıqla başını qatmışdı. Gənclik şirin şeydir. Adamı nə günlərə salır. Çılğın gənclik havası adamı evdə oturmağa qoymur. N də belə gənclərdən idi. Gəncliyini yelə vermişdi. O, “dolu” yaşamağı sevirdi. Qrup yoldaşları dərs oxuyanda N qız sevirdi. Dəli-divanə olub çöllərə düşmüşdü...

         Yük daşımağı sevmirdi N. Kim sevər axı? Amma ümidi vardı ki, nə vaxtsa vəzifəsi qaldırılar, ali təhsilli olmağına önəm verilər. Bu minvalla düz bir il işlədi. Danışığını, hərəkətini bilməyən adamların içində itib-batdığını görmürdü. Lakin içlərində dosent, hərbçi, usta, idmançı da vardı. Tale hamını ovcuna yığıb həmin anbara atmışdı...

         Qocalı-cavanlı hər bir yükdaşıyanın üzündən zəhrimar yağırdı. Kir-pasın, çirkin içində cırıq-cırıq olmuş əlcəklərlə irili-xırdalı yükləri sağdan sola, soldan da sağa daşıyırdılar. Kimi deyinir, kimi söyür, kimi də qarğış edirdi...

         Bir gün gecə növbəsində o qədər gərgin iş gedirdi ki, bir işçinin ürəyi getmişdi. Bədbəxt hadisə də az olmurdu. Elə yeni ildə də işə düşmüşdülər. Gecə saat on ikini gözləyirdilər. Hər kəs evdən gətirdiyi yeməkləri stola düzməyə tələsdiyi vaxtda yük maşınları anbarın ağzına düzüldü. Dilxor olan işçilər maşınlara doğru addımladılar. N də digərləri kimi yükləri daşıdıqca telefonla bayram təbriki yazırdı. Saat on iki tamam olanda alınlarından axan tər damcılarını silə-silə, gözləri işıldaya-işıldaya uzaqda görünən atəşfəşanlığa tamaşa elədilər. N-in dostu K-nın başı mesaj yazmağa bərk qarışmışdı. Üstünə gələn yük maşınını görmədi. Maşını görəndə artıq gec idi. O, yerə yıxıldı və sağ ayağı təkərin altında qaldı. Bağırtısı aləmi başına götürdü, N qaça-qaça onun yanına gəlsə də, artıq iş işdən keçmişdi...

         N bir il işləyəndən sonra əsgərlik dövründə oxuduğu kitabları xatırladı. Görünür, necəsə monoton həyatını dəyişmək istəyirdi. Ona elə gəldi ki, təkcə kitab oxuyanda özünü xoşbəxt hiss edib. Yenidən kitab oxumaq istədi və o gündən telefonuna kitablar yükləməyə başladı. İşdə vaxt tapan kimi oxuyurdu. Şekspirin “Romeo və Culyetta”sını, Kamyunun “Yad”ını, Kafkanın “Çevrilmə”sini oxuduqca ürəyinə fərəh hissi doldu. Özünü azad, güclü hiss etdi. Kitabların mistikası onu ələ aldı. Zaman ötdükcə daha çətin əsərlərə baş vurdu. Don Kixotun macəralarına həm güldü, həm ağladı. Robinzonla adada “yaşadı”. İvan İliçlə “öldü”. Sergi ata ilə “oyandı”. Dorian Qreyin portretini “çəkdi”. Martin İdenlə səyahətə yollandı. Qulliverlə “balacalaşdı”, “böyüdü”.

         Artıq işlədiyi yerdə anbardar vəzifəsinə yüksəlmişdi. Fiziki işinin azalacığını düşünsə də, elə olmadı. Əksinə, yükdaşıyanlara kömək etməli idi. Həmişə nəsə, kimsə çatmırdı. Adam, texnika, vaxt... Üstəlik bütün gördüyü işləri kompüterdəki proqramlara yazmalı və rəhbərliyə göndərməli idi. İşi başından aşırdı. Son zamanlar işdə oxumağa vaxt tapmasa da, evdə, yolda oxuyurdu. Oxumayanda həyat N-ə mənasız gəlirdi. Sanki oxuyanda fikirlər beynində daha tez formalaşırdı. O qədər oxudu ki, bir gün məqalə yazdı. Yazıçıların həyatından maraqlı hadisələrə istinad etdi. Beynindəki yükü vərəqlərə boşaltdıqca ürəyindəki yükdən də azad olduğunu hiss etdi. Tibet buddistləri haqqında məqalə yazdı, işə Milarepa ilə başladı. Bir çox balladaların, şeirlərin müəllifi aydınlanmaq barədə tez-tez düşünərdi. O qərara gəlmişdi ki, bu barədə tanımadığı insanlardan soruşsun. Çoxundan soruşmuş, hər kəs fərqli şeylər demişdi. Bir gün o, dağ cığırında ağır yük daşıyan qəribə rast gəlmiş, eyni sualı ona da vermişdi. Qərib isə kürəyindəki yükü yerə atmış, dərindən nəfəs almışdı. Milarepa qışqırmışdı:

– Anladım! Bəs, aydınlanmadan sonra nə baş verir?

Qərib gülümsəmiş və yükünü götürüb yoluna davam etmişdi.

         N növbəti bir il ərzində xeyli məqalə yazdı. Kitab çap etdirmək istəyirdi. Dostu K bunu öyrənəndə sevindi. N daha da həvəsləndi. Kitab çap etdirmək üçün B nəşriyyatının baş redaktoruna müraciət etdi. Həyəcanlı idi. Amma onu narahat edən bir şey vardı. İşdən bezmişdi. Özünü aqressiv aparırdı. İş yoldaşları onu heç vaxt belə görməmişdilər. N-in uzun illər ərzində ürəyinə yığılan qəzəbi vukan kimi partlayırdı. Artıq qəti qərara gəlmişdi. O gün səhər “İşləmək istəmirəm!” – deyə çığırmışdı...

İşə çatan kimi bunu rəisə bildirdi. Göygöz, bəstəboy rəis belə məsuliyyətli işçini itirmək istəmirdi. Üstəlik N-dən incimişdi. Onu otağına təkrar çağırıb dedi:

– Elə bilirsən, bu anbarda Tolstoyu yalnız sən oxumusan? Tolstoyun səni xilas edəcəyini düşünürsən?

N sadəcə gülümsədi. Gözləri par-par parıldayırdı. 

– Mən rus dilində Tolstoyun külliyyatını oxumuşam...

Rəisin uzun-uzadı pafoslu çıxışını N artıq dinləmirdi. Axırda rəis ona belə bir təklif etdi:

– Bu anbarın harasında hansı vəzifəni istəyirsənsə, götür.

N-in cavabı qısa, amma ağır oldu:

– Mən sizinlə işləmək istəmirəm!

N çiynindəki ağır yüklərdən birini yerə qoysa da, qarşıda onu xeyli ağır yüklər gözləyirdi...

                                       QISA HƏYAT TARİXÇƏSİ

         Saleh yeddi aylıq doğulmuşdu. Yaşayacağına dair ümid olmasa da, anası onu gözünün işığı kimi qoruyub cana gətirmişdi. Yenə də cılız idi. Yaşıdlarından azı iki dəfə balaca olsa da onlarla ayaqlaşmağa çalışırdı. Qaçırdı, yıxılırdı, ağaca dırmaşırdı... 

         Zaman keçdikcə Saleh də böyüyürdü, inkişaf edirdi. Boksa getdi, aldığı zərbədən burnu qırıldı. Güləşdə üç gün keçməmiş qulaqları əzildi. Karatedə sol ayağı zədələndi. Sonunda əsgərliyə apardılar. Komandirin sevimli əsgəri idi. Əmrə müntəzir, sadiq əsgər oldu. Hara buyurulurdusa, canla-başla yüyürdü. Tərxis olunanda ürəkdən sevinmişdi. Onsuz hər işə saf ürəklə yanaşırdı. Mülki həyata gec öyrəşdi. Bir qız gördü, bir könüldən min könülə o qıza vuruldu. Ürəyi quş olub uçdu. Onu görəndə otuz iki dişinin otuz ikisi birdən görünürdü. Belə sevirdi Saleh o qızı, lap ürəkdən. İşlə məşğul olmurdu, bir işin qulpundan yapışmırdı, heç düşünməyə də macalı olmurdu. Qızın qardaşları onu döyəndən sonra da ağıllanmadı. Ağzı açıq qızın kölgəsində süründü. 

         Özünü qıza göstərmək üçün maşın almalıydı. Heç bu fikir də öz ağlına gəlməmişdi. Məhəllədəki başından qız əskik olmayan oğlanın elədiklərini yamsılayacaqdı. Əmisinin köməyi ilə zavodda işə düzəldi. Fikri-zikri ancaq pul yığıb maşın almaq idi. İşdə tər-su dabanından  axsa da, xəyallara dalırdı. Xalidə onun qara maşınına baxıb sevinəcəkdi. Uzun saçlarını naz ilə yelləyib Salehə göz süzəcəkdi... 

Vaxt-vədə yetişdi. On üç min manat pul yığan kimi özünə maşın aldı. Min manata da sürücülük vəsiqəsini qırx günün içində düz-qoş elədi. Artıq onun da maşını vardı, lap elə istədiyi kimi. Düzdü, maşını ona alverçilər sırımışdı, dörd min də xərci vardı maşının. Amma Saleh bütün bunları görməzdən gələrək qızın qaldığı məhəlləyə doğru şütüdü. Qızı görcək əli ayağına dolandı, əyləci səhv saldı. Sükanı əlindən çıxan maşın qabaqdakı maşına necə çırpıldısa, ələ gəlmədi. Alnı partlamışdı, amma yenə də gülümsəyirdi. Dünya-aləm onun üçün təkcə o qızdan ibarət idi. Yuxuda belə adını sayıqlayırdı, Xalidə... Xalidə... Xalidə...

Hələ uşaqlıqdan bizim kimi deyildi Saleh. Onu siqaret dalınca kim göndərsəydi, etiraz etməzdi. Sevinə-sevinə qaçardı. Otuz yaşı var, nə olsun, yenə də elədir. Saf ürəyi tozlu ağlına hakimdir. Keçən həftə futbol oynamağa getmişdik. Salehin bizi görcək elə bil gözlərinə işıq gəldi. 

– Hara gedirsiz?

– Futbola. Gəlirsən?

– Bəs nə. 

– Ay səni, canavar. Gəl!

– Nə götürüm?

Bu sualı eşidən məhəllə ağsaqqalı dedi:

– Saleh, bint, yod və dərmanları apar. Birdən kimsə yıxılar. Kömək edərsən.

Saleh gözdən itdi. Onu gözləmədən futbola yollandıq. Saleh oyun başlanandan on dəqiqə sonra təngnəfəs stadiona çatdı. Əlində bir sellofan dərman, bint və yod vardı. Bunu görəndə qarnımızı tuta-tuta gülməkdən uğunduq, qıpqırmızı qızardıq.

          Salehin on yaşı olanda faciə yaşamışdı. Bacısı qış günlərinin birində soba kənarında yatıb qalır. Hörüyü alışıb yanan qızı xilas etmək olmur. O gündən Salehin ürəyi yaradır. Qızlara qarşı həssasdır. 

Yeniyetmə olanda yaşıdlarının biriylə sözü çəp gəlmişdi. Qarşısındakı oğlan ondan olduqca zəif idi. Söhbət davaya çevriləndə Saleh onu döymədi. Sadəcə yaxasından tutub dayandı. Oğlan nə qədər əl-qol atsa da, ona dəymədi. Əksinə, oğlanın köynəyi cırıq-cırıq oldu. Davadan sonra ondan soruşdum:

– Saleh, nə üçün onu vurmadın?

– Özümdən zəifləri vurmuram, – dedi və gözləri sulandı...

Saleh harada adam görürsə, yaxınlaşır. “Əmi, salam. Bibi, necəsiz? Dayı, verin mən aparım. Qonşu, nə var, nə yox?”

         Hər səhər arabayla zibil atmağa gedir. Həmişə düşünürdüm ki, hər gün bir ailə bu qədər zibili necə yığır? Sən demə, Saleh özü arabayla gedirmiş. Qonum-qonşuda nə zibil vardısa, atmalıydı.

         Hər söhbətə girişərək mənasız fikirlərini deməsəydi, ürəyi partlayardı. Onu acılayanlara belə gülümsəyirdi. Ürəyini istəsən, çıxarıb verərdi. Heç kimi incitməyən, heç kimin toyuğuna kış deməyən Salehi dünən bıçaqladılar. Narkoman qonşusu ondan borca pul istəyəndə sözləri çəp gəlmişdi. Narkomanın da gözlərinə qan gəldisə, damarı qaşındısa, nəyə desən, əl atar. Dünyanın ən saf adamını da bıçaqlayar. 

Həmin gündən saflıq məhəlləmizdən birdəfəlik itdi. Hətta Salehin aşiq olduğu qız da daha ürəkdən gülümsəmir...

                                        YALAN

         İdris qocalıb əldən düşmüşdü. Həyat yoldaşı Nazilə dəli olandan sonra onun başına ütü vurmuş, dəfələrlə onu söymüşdü. Bir dəfə məhəllədə yalan danışan yeniyetməni, nadinc oğlanı acıladı. Oğlan əsəbindən İdrisin əsasına bir təpik vurdu. Müzavinətini itirən İdrisin başı beton bardura dəydi. Beləliklə, İdris, gözlərini nakam həyata birdəfəlik yumdu. İyirmi il öncəyə qayıdaraq İdrisin həyatına baş vuraq. Film lentini geriyə çevirməyin əsl vaxtıdır. İdris hər zaman yalan danışmağı sevərdi. Məhəllədə dama oynayanda da cığallıq edirdi. Uşaqlara, böyüklərə, dostlarına, tanışlarına, tanımadıqlarına yalan danışmaqdan həzz alardı. Ancaq bu yalanlar heç kimin xətrinə dəyməzdi. Çünki yalanın kökündə gülüş vardı. İnsanların kefini açmaq üçün İdris gecə-gündüz çalışardı. İş yerində Elnur adlı oğlana bir dəfə dedi:

– Eh, mən günlər görmüşəm. Günlərin bir günü prezident zavoda gəlmişdi. Məni görüb ayaq saxladı. İşlətdiyim dəzgaha baxıb gülümsədi. Keyfi kök idi. Mənə dedi ki, qardaş, yeməyə nə var? Beləcə söhbətimiz açıldı. Mənə bütün həyatını danışdı. Kotlet-çörək yeyə-yeyə danışıb-gülürdü. Arabir doğranmış göyərtidən də ağzına atırdı. 

         Elnur inanmışdı. Kimə danışırdısa, uğunub gülməkdən gedirdilər. Çünki hamı gopçu İdrisi tanıyırdı. Elnur üç nəfərə danışandan sonra nə baş verdiyini anladı. Üzü qıpqırmızı oldu. Hər dəfə onu görəndə gülümsəyirdi. Ürəyinə xoş ovqat yayılırdı. İdris hər gün işdən sonra məhəlləyə çıxıb dama, şahmat, nərd oynayanlarla günü başa vururdu. Səhərə kimi samovar çayı içib gülüşürdülər. Əsl məclis adamı idi. Bir az içəndən sonra yalanın dərəcəsi artırdı. Məclisdəkilər əylənirdilər. Sinəsində Stalinin və Leninin döymələri var idi. Əsgərlikdən yadigar qalmışdı.Yayda isti olduğu üçün köynəyinin yuxarı üç düyməsini açıq saxlayırdı. Yaş öz sözünü deyirdi. Artıq İdrisin dişləri tökülmüşdü. Yay günlərindən biri idi. Məhəllədə hər gün futbol oynayırdıq. Təngnəfəs topun arxasınca o yana-bu yana qaçırdım. İdrisə o vaxt baba deyirdik. Məni yanına çağırıb dedi:

– Nahid, sənə yaxşı təklifim var. Ala bu beş yüz manatı, get dükana. İki dənə marojna al gətir, yeyək. İstidir, nəfəsimiz kəsilir. 

         – Yaxşı, baba. Yerimdən götürüldüm. İki dəqiqədən sonra ikimiz də taxta oturacaqda oturub dondurma yeyirdik. Sərinlik bədənimizi soyudanda özümüzə gəldik. Həmişəki kimi kefimi açmaq istədi.

– Bilirsən, o vaxt, hardasa on il öncə qapımız döyüldü. Açanda kimi görsəm yaxşıdır? Suala cavab verməyə məfər verməyib, davam etdi:

– Polis əməkdaşı. Məndən xahiş etdi ki, onunla gəlim. Razılaşmaqdan başqa çıxış yolum yox idi. Maşında tər məni aparmışdı. Hara getdiyimizi bilmirdim. Böyük bir villanın qarşısında polis əməkdaşı maşını saxladı. Evə daxil olduq. Ev nə ev. Uzan, tamaşa elə! Başdan-başa çilçıraqlar, italyanski mebel və daha nələr, nələr. Sən demə, deputatın evi idi. Məni görmək istəyirdi. 

         İdris babanın sözlərinə inanmışdım. Evə gedəndə atama danışdım. Uğunub özündən getdi. Sonra heç kimə işi olmayan İdris haqqında xatirə danışdı:

– Bir dəfə İdris xəstələnmişdi. Yaxınlıqdakı xəstəxanada yatırdı. Xəstəxananın qoxusundan insan daha da xəstələnir. Dərmanların qoxusu, xəstələrin iniltilərinə qoşulub rəqs edir. İdris orada sağala bilməzdi. Bir az cavan olsaydı arağa istiot səpib, içərdi. İndi isə qocalıb. İynə-dərmanlarla, sistemlərlə yaşayır. Özü kimi yalançı dostları onu görməyə gəlmişdilər. Zöhrab və İlkin alma, armud alıb yanına keçmək üçün tibb bacısının cibinə bir şirvan basdılar. Dostları dərman iyi verən otağa daxil olanda İdrisin gözlərinə işıq gəldi. Üç saat dayanmadan danışıb-güldülər. Zöhrab və İlkin İdrisin uşaqlıq dostları idilər. Zöhrab həmişə kimisə tüfənglə vururdu, İlkin isə basdırırdı. Yalan dünyalarının kriteriyaları bundan ibarət idi. Birinci Zöhrab sözə başladı: – O gün lotka(qayıq) ilə quş ovlamağa getmişdim. Gördüm vurduğum quşlar suya düşüb dibə enirlər. Ağlıma bir ideya gəldi. Xalçanı suyun üzünə sərdim. Hər dəfə quş vuranda xalçanın üstünə düşürdü. İdris güldükcə bunlar danışırdılar. Sanki əzələlərinə güc gəlirdi. Ardınca İlkin başladı nə başladı:

– O gün Zöhrabla işdə söhbət edirdik. Kənar şəxslər zavoda daxil oldular. Zöhrabın beyni çöndü. Tüfəngi götürüb alnından nişan aldı. Bir atışa yad insan yerə uzandı. Rəis xəbər tutmasın deyə, onu aparıb zavodun arxasında basdırdım. Üç saat ərzində İdris o qədər güldü ki, çənəsi ağrayırdı. O, dostlarından geri qalmamaq üçün Hindistan səfirinin evində qonaq olmağından, onunla tut arağı içməyindən danışdı. Beləcə üç saatdan sonra üç dost xəstəxananı tərk etdilər. Həkimin son diaqnozu belə olmuşdu:

– Xəstə turp kimidir. Buraxın getsin. Amma yaman zarafatlar edirdi. Onsuz darıxacağıq. Siz hələ bir onun yalanına baxın. Mənə deyir ki, bağıma oğru girmişdi. Yerkökü oğurlayırdı. Arxadan ona yaxınlaşdım. Boynundan yapışdım. Ayağa qaldıranda üzü göründü. Səməd Vurğun imiş. Dedim ki, nə edirsən, şair? Dedi, – nə edək, aclıqdı. Tibb bacılarını gülmək tutdu. Ağzını tutub gülən kim, at kimi kişnəyən kim...

         Ölüm ayağında bütün hadisələri xatırlayan İdris xoş hal ilə göz qapaqlarını əbədi yumdu.  Onun haqqında müxtəlif rəvayətləri bu günə kimi atalar uşaqlarına danışırlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bu günlərdə  qədim  Qəbələ  şəhərində oldum. Şəhərlə ətraflı tanış olub, görkəmli yazıçımız İ.Qutqaşınlının abidəsini və ev-muzeyini ziyarət etdim. 

Dostlarla söhbət zamanı söz A.Dümanın “Qəbələ xurması” adlandırdığı şabalıddan düşdü. Düz deyiblər ki, söz vaxtına çəkər. Hazırda şabalıd mövsümüsür. Dostlardan şabalıdla bağlı maraqlı söhbətlər, rəvayət və əfsanələr eşitdim. Belə əfsanələrdən biri də görkəmli yazıçımız İ.Qutqaşınlı ilə əlaqələndirilir. Üstəlik, İsmayıl bəyin ölümü və ölüm səbəbi barədə dostlarımın nənə-babalarından eşitdikləri rəvayətləri də dinlədim.

Maraqlı olacağını güman edərək həmin rəvayətləri oxucularımızın da nəzərinə çatdırmaq istərdim. Əvvəlcə, şabalıdla bağlı rəvayət barədə.

Deməli, belə söyləyirlər ki, İ.Qutqaşınlı şabalıdı çox sevirmiş. Ən çox da Qəbələ şabalıdını. Həcc ziyarətinə gedən general geri qayıdarkən bir müddət İstanbulda qalır. Şəhər onun çox xoşuna gəlir. Bir gün şəhəri gəzərkən küçədə şabalıd satıldığını görür. Maraqlanıb qiymətini soruşur. Satıcı ona deyir ki, sənlik deyil, bahalı şeydir, çəkil kənara. 

İsmayıl bəy pərt olsa da, üzə vurmur. Qəbələyə xəbər yollayır ki, təcili ona şabalıd göndərsinlər. Buradakı dostları çaparla ona iki xaral təmizlənmiş seçmə Qəbələ şabalıdı göndərirlər. 

İ.Qutqaşınlı qəsdən bazarda həmin lövğa tacirin yanında yer alır. Bazara hay düşür, camaat şabalıd almaq üçün sıraya düzülür. Lakin İsmayıl bəy heç kimdən pul almır. Hamını şabalıda qonaq edir. 

Beləcə, lovğa tacir dərsini alır. 

Söylənilən rəvayətlərdən biri də İsmayıl bəyin ölümü və ölüm səbəbi ilə əlaqədardır. Maraqlı orasıdır ki, onlar söylədiklərinə heç bir rəsmi mənbə göstərmir və bunları ulu babalarının və nənələrinin dilindən eşitdiklərini bildirirdilər.

Amma söylədikləri tədqiqatlarda göstərilənlərlə tamamilə üst-üstə düşür. Bu isə mövcud ehtimalı daha da qüvvətləndirir.

Söylədiklərindən belə məlum olurdu ki, böyük ədibimizin ölümü xüsusi olaraq planlaşdırılmışdır. Çünki o, öz xalqını və Vətənini sevən, onun azadlığını arzulayan" paqonlu maarifçilər"dən idi. Ona görə də istefaya çıxdıqdan sonra, 1847-ci ildən Şamaxıda "Bəy kommissiyası"nda işləməsinə baxmayaraq, xalqın maariflənməsində və oyanmasında aktiv fəalliyyətə başlamışdır. Sözsüz ki, bu da çar hökumətinin maraqlarına cavab vermirdi. Ona görə də Qutqaşınlını tezliklə aradan götürmək üçün planlar cızılır, fürsət axtarılırdı. Belə ehtimal olunur ki, 1854-cü ildə ona ünvanlanmış, Anadolu ordusunun baş komandanı Mustafa Zərif Paşadan Azərbaycan və Dağıstanda üsyanlar təşkil etməyə çağıran məktub erməni polkovniki M.T. Loris-Məlikovun casuslarının əlinə keçib. Onlar da məktubu təcili çar idarəsinə yetirmişlər. Nəticədə İ.Qutqaşınlı 1855-ci ildən nəzarət altında alınmışdır. Onun 1861-ci ildə Ağdaş mahalında karvansarada yemək yeyərkən çar Rusiyasınin əli ilə ermənilər tərəfindən suyuna zəhər qatılmaqla həyatına son qoyulmuşdur. Eləcə, həyat yoldaşı Tutu xanım Bikə də onunla birgə zəhərlənərək öldürülmüşdür. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.11.2025)